Technische informatie voor rioolleidingsystemen - FRANK GmbH · PKS ®-/TSC-buis ... Sinds 1965...

Riol

eRin

g en

mil

ieu

Technische informatie voor rioolleidingsystemen

Over deze catalogus

Deze catalogus geeft een overzicht van de toepassingen en verwerkingsmogelijkheden van onze kwalitatief hoogstaande leiding-

systemen. De verzamelde gegevens en aanbevelingen zijn gebaseerd op desbetreffende normen en onze jarenlange ervaring op

het gebied van kunststof leidingsystemen. Zo beschikt u over een volledig naslagwerk, dat uw planning en opbouw vergemakkelijkt.

Copyright:

Alle rechten voorbehouden. Elke reproductie, volledig of gedeeltelijk, van deze catalogus zonder voorafgaande schriftelijke toe-

stemming van FRANK GmbH, is verboden.

Wij hebben deze catalogus zeer zorgvuldig samengesteld, onjuistheden kunnen echter niet volledig worden uitgesloten. Voor

onjuiste informatie en daaruit voortvloeiende gevolgen aanvaardt FRANK GmbH geen aansprakelijkheid.

©FRANK GmbH staan 12/2013 technische wijzigingen voorbehouden

Technisch toepassingsadvies

Een technisch toepassingsadvies wordt uitgevoerd volgens onze hoogwaardige vakkennis. Een advies op basis van uw informatie

garandeert geen bepaalde eigenschappen en vormt geen onafhankelijk, wettelijk contract. Onze aanbevelingen ontslaan u niet

van de verplichting zelf nog een controle uit te voeren.

Afb. 1 - Wikkelbuisfabriek FRANK & KRAH Wickelrohr GmbH

1Afwateringssystemen | december 2013

Inhoudsopgave

1. Systeeminformatie

1.1 Inleiding ......................................................................5

1.2 PKS ®-rioolleidingsysteem .....................................6

1.3 TSC-rioolleidingsysteem ........................................7

1.4 Rioolleidingsysteem Sureline ® .............................8

1.5 PKS®-Secutec-rioolleidingsysteem ......................9

1.6 Vervaardiging van kunststof buizen ................... 10

1.7 Profieltypen wikkelbuis ..........................................11

1.8 Belastingen op een flexibel

rioolleidingsysteem ............................................... 12

1.9 Rendabiliteit van kunststof leidingsystemen ..... 13

2. Markering

2.1 Wikkelbuizen (DIN 16961) .................................... 16

2.2 Drukleidingen (DIN 8074/75), buizen met

beschermende eigenschappen (PAS 1075) .... 17

2.3 Hulpstukken (DIN 16963) .................................... 17

3. Kwaliteitsborging

3.1 Algemeen ............................................................... 18

3.2 Interne controle ..................................................... 19

3.3 Externe onderzoeken ter aanvulling

van de interne controle ........................................ 21

3.4 Externe controle .................................................. 24

3.5 Kwaliteitsmanagementsysteem

volgens DIN EN ISO 9001 ................................... 25

3.6 Test-/ keuringscertificaten

conform DIN EN 10204 ....................................... 26

4. Basismaterialen

4.1 Polyetheen .............................................................27

4.2 Polypropeen ......................................................... 29

4.3 Materiaaleigenschappen ................................... 30

5. Druksterkte en slijtagegedrag

5.1 Breukcurven voor buizen van PE 100

conform DIN 8075 ................................................ 31

5.2 Breukcurven voor buizen van PE 100

conform DIN 8078 ............................................... 32

5.3 Slijtvastheid .......................................................... 33

5.4 Gedrag bij het spoelen onder hoge druk ........ 35

6. Berekeningsbeginselen

6.1 Bepaling van de doorsnede

van gravitaire leidingen ....................................... 36

6.2 Belasting door dämmeren en aanleg

onder waterniveau ...............................................37

6.3 Berekening van ondergrondse rioolbuizen

volgens richtlijn ATV-DVWK-A 127 .................... 38

6.4 Berekening van de vereiste wanddikte smin

bij bedrijfsoverdruk ............................................. 40

6.5 Belasting door externeoverdruk (knikdruk) .... 40

6.6 Kruipmodulecurven voor PE 100 volgens

DVS 2205-1 ............................................................ 41

6.7 Berekening van de lengteverandering ............. 42

6.8 Vastpunten voor niet met aarde bedekte

buizen .................................................................... 43

6.9 Referenties ........................................................... 43

2 december 2013 | Afwateringssystemen

Inhoudsopgave

7. Vragenlijst/Putgegevensblad

7.1 Statische vragenlijst voor berekening van

ondergrondse rioolbuizen volgens

ATV-DVWK-A 127 ................................................ 44

7.2 Vragenlijst voor berekening van

ondergrondse kunststof putten volgens

ATV-DVWK-A 127 ................................................ 46

7.3. Toelichting bij de vragenlijsten .......................... 48

7.4 Putgegevensblad................................................ 50

8. Aanleg

8.1 Algemene aanlegrichtlijnen ................................. 51

8.2 Aanleg in een open sleuf - Installatie

PKS®-/TSC-buis ................................................... 53

8.3 Sleufloze aanleg ................................................... 56

8.4 Lektest voor gravitaire leidingen ....................... 58

8.5 Lektest voor drukleidingen ................................ 59

9. Verbindingstechnieken

9.1 Overzicht lasmethoden ....................................... 60

9.2 Elektrolassen voor wikkelbuizen conform

DIN 16961 ............................................................... 61

9.3 Elektrolassen volgens DVS 2207-1,

methodebeschrijving voor profielleidingen

volgens DIN 16961 ............................................... 62

9.4 Extrusielassen volgens DVS 2207-4,

methodebeschrijving voor profielrioolbuizen

volgens DIN 16961 ............................................... 64

9.5 Elektrolassen lassen volgens DVS 2207-1,

methodebeschrijving voor geëxtrudeerde

buis volgens DIN 8074/8075 ............................. 65

9.6 Stomplassen volgens DVS 2207-1,

methodebeschrijving voor geëxtrudeerde

buis volgens DIN 8074/8075 ..............................67

9.7 Achteraf aan te brengen huisaansluiting ......... 69

9.8 Steekverbindingen - TSC-leidingsysteem ........70

9.9 Loskoppelbare verbindingen -

flensverbindingen ................................................. 71

10. Putten en speciale constructies

10.1 PKS®-putten ..........................................................72

10.2 PKS®-standaardput - inspectieput ...................73

10.3 PKS®-standaardput - tangentiële put ..............74

10.4 PKS®-bergingssysteem .....................................75

10.5 PKS ®-speciale constructies - voorbeelden ...77

11. Projecten

11.1 Neckarduiker: Grote wikkelbuizen uit

polyetheen ............................................................79

11.2 RWZI Steinhäule .................................................. 82

11.3 Sureline ®-rioolbuizen voor drukriolering

in Hamburg ........................................................... 85

11.4 Bergingsriool Sportlaan in Nederland ............. 86

12. Normen en richtlijnen ............................ 87

13. Index ....................................................... 91


Sinds 1965 houdt FRANK zich bezig met de praktische toepassing van kunststof leidingsystemen. De ontwikkeling van PE- en

PP-buizen werd, van begin af aan, in bijna alle toepassingsgebieden begeleid en in sommige gevallen ook aanzienlijk beïnvloed.

Afb. 2 - Hoofdvestiging FRANK GmbH, Mörfelden

Vandaag de dag worden FRANK-kunststof leidingsystemen in

verschillende toepassingsgebieden ingezet:

� Afwateringssystemen

� Waterbergingssystemen

� Leidingen voor ventilatie

� Stortplaatsontgassing en -afwatering

� Afvalverbranding

� Procesleidingen voor alle agressieve belastingen

� Dubbelleiding- en vacuümsystemen

� Drukriolering

� Elektriciteitscentrales

� Biogas

� Afvoerleidingen/afvoerbuizen

� Speciale leidingen voor zandbedvrije aanleg

Voor al deze verschillende toepassingen moest het certificaat

van geschiktheid worden behaald en de verbindingsprincipes

evenals de productie van hulpstukken worden achterhaald. Bij

het oplossen van deze problemen werd FRANK vanaf het begin

betrokken als een competente partner.

Uit deze bewuste activiteiten ontstond een uitgebreid pro-

gramma, dat de weg naar uitgebreidere toepassingen heeft

vrijgemaakt.

Ter afsluiting van ons leveringsprogramma bieden wij ook de

nodige lastechniek voor het aansluiten van de leidingen aan,

evenals verbindingen met putconstructies, overgangen naar

andere buismaterialen en een compleet assortiment fittingen.

Een partner voor alle vragen in verband met de kunststof lei-

dingen.

Neem contact met ons op!

FRANK GmbH

Tel n °: +49 6105 / 4085 - 0 Fax: +49 6105 / 4085 - 249 E-Mail: [email protected]

Internet: www.frank-gmbh.de

AfvalwatercatalogusKunststof leidingsystemen voor afwatering


In de afvalwatersector werden vele decennia lang bijna uitsluitend starre buismaterialen met mofaansluitingen gebruikt. FRANK

GmbH gebruikt al meer dan 40 jaar, met succes, kunststof leidingsystemen voor diverse, zwaarbelaste toepassingen. Door

overbelasting van deze starre buizen kunnen scheuren en breukvorming ontstaan met infiltratie van grondwater of exfiltratie van

verontreinigd afvalwater als gevolg. Vooral in de afvalwatersector zijn flexibele materialen met gelaste mofaansluitingen in plaats

van starre en gestoken leidingsystemen, in opmars. De ervaring van de afgelopen decennia heeft geleid tot de ontwikkeling van

het PKS®-profielleidingssysteem van PE 100 kunststof voor riolen. Homogene, permanent waterdichte afwateringssystemen kun-

nen, in alle maten, in PKS® worden vervaardigd. Bergingsriolen, regenwatertanks, stortputten, afvoerbuizen en afvalwatertanks

kunnen met PE 100-leidingen op een zuinige en technisch bevredigende manier worden gerealiseerd. De onderdelen kunnen

worden voorgefabriceerd en in de fabriek worden geassembleerd. Dit bewerkstelligt zeer korte aanlegtijden op de bouwplaats,

waardoor dus aanzienlijk kan worden bespaard op de bouwkosten.

De materialen: PE en PP

Polyetheen (PE) en polypropeen (PP) zijn thermoplasten, naast een laag soortelijk gewicht zijn ze eveneens uitstekend verwerk-,

las- en vervormbaar. Beide materialen zijn zeer goed bestand tegen agressieve stoffen. Verder zorgt de moleculaire structuur

(bestaande uit koolstof en waterstof) van de materialen ervoor dat ze kunnen worden hergebruikt, zodoende zijn de materialen

Polyetheen (PE) wordt geken-

merkt door een lage perme-

atie, goede UV-bestendigheid

(roestvast gestabi l iseerde

vorm) evenals een uitstekende

chemische weerstand en fysio-

logische eigenschappen. PE is

ideaal voor alle toepassingen

in de afvalwatersector in de

boven- en ondergrondse leidin- Afb. 3 - PKS®-rioolleiding in PE 100

Afb. 4 - Ventilatieleiding van PE 100

Polypropeen (PP) heeft

een hogere thermische

stabiliteit in vergelijking met

vele andere thermoplasten.

PP wordt gekenmerkt door

een hoge mechanische

sterkte, een uitstekende

chemische bestendigheid

en fysiologische eigen-

schappen. PP is bijzonder

geschikt voor toepassingen

in de chemische industrie,

waar bij hogere tempera-

turen hogere eisen worden

gesteld aan de bestendig-

heid.

genbouw, watervoorziening en voor het vervoer van chemicaliën

en gassen (bijv. aardgas) en heeft dit reeds gedurende verschil-

lende decennia bewezen. Het hoogwaardige materiaal PE 100

is hiervoor bijzonder geschikt. FRANK GmbH maakt sinds jaren

gebruik van deze vorm van polyetheen van de derde generatie

als de standaard voor onderdelen en leidingen.

Tab. 1 - Beschikbare afmetingen van FRANK-kunststof leidingsystemen

Systeem Materi-aal

Diameter

300 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 1800 2000 2300 2400 2700 3000 3500

PKS®-rioolleiding PE 100* √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √

TSC-Pipe PE 100/PP √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √

PKS®-Secutec-buis PE 100* √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √

PKS®-ondergrondse ventilatieleiding

PE 100* √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √

PKS®-afvoerleiding PE 100* √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √

Systeem Materiaal SDR-klasseBuitendiameter d

160 180 200 225 250 280 315 355 400

Sureline-buis PE 100 RC SDR 11, SDR 17 √ √ √ √ √ √ √ √ √

SURE INSPECT RC PE 100-RC SDR 17 √ √ √ √ √ √ √ √ √

*Optioneel/op aanvraag in PP of PE


1.1 Inleiding



Afb. 5 - Laszone PKS®-buis

Afb. 6 - buisvoorraad locatie Wölfersheim

+ -

Spie

E-mof

Homogene laszone

1.2 PKS ®-rioolleidingsysteem

PKS®-Profiel Kanalrohr System (profielleidingsys-teem)

Het PKS®-profielleidingsysteem bestaat uit lichte, vorm-

vaste profielbuizen volgens DIN EN 13476-3, met de maten

DN 300 tot DN 3500, bijbehorende hulpstukken, putten en ver-

bindingshulpstukken, zoals rioolleidingzadels voor het achteraf

maken van huisaansluitingen. PKS®-rioolleidingen worden ge-

kenmerkt door het profiel op de buitenwand en de “lichte kleur”,

inspectievriendelijke binnenwand. Alle onderdelen worden uit het

bestendige en duurzame materiaal PE 100 vervaardigd. Soms

wordt PP-R (polypropyleen) voor afvoerleidingen met hogere

temperatuurbelasting toegepast.

Kleinere maten van DN 150 tot DN 300 worden geleverd als

gecoëxtrudeerde volwandbuis volgens DIN 8074/8075 met

aparte elektrolashulpstukken. Vanaf DN 300 zijn aan de buis

aangevormde moffen met geïntegreerde elektrolasspiraal voor

on-site elektrolassen, tot DN 2400, in het programma opgeno-

men. Voor maten groter dan DN 2400 worden extrusielassen

volgens de DVS norm 2207-4 gebruikt.

Voordelen van PKS®-buizen

� Eenvoudig hanteerbaar door het geringe gewicht

� Hoge treksterkte en permanent dichte, homogene

aansluitingen door elektrolassen

� Geringe aanlegkosten door elektrolassen

� Elektrolassen van DN 300 tot DN 2400, extrusielassen

van 300 tot 3500 mogelijk

� Eenvoudig lassen van de aansluitingen op de bouwplaats

� Permanent dichte buisleidingen door buigzame buis-

materialen, zelfs in het geval van eventuele bodemver-

zakkingen

� Inspectievriendelijk door “lichte kleur” binnenwand

� Hoge slijtvastheid en chemische bestendigheid door een

binnenwand met zeer geringe aanhechting

� Verwachte levensduur van minstens 100 jaar

� Recyclebaar

Toepassingen PKS®-buizen

� Uitstekend voor algemeen gebruik en zwaar belaste

riool- en putsystemen

� Bergingsriolen, regenwateropslag

� Pomp-, stortputten

� Infiltratiebuizen, infiltratievoorzieningen

Alle buis-, put- en hulpstukonderdelen zijn speciaal voor toepas-

sing in de grond-, wegen waterbouw ontworpen. De productie

van PKS®-rioolleidingen gebeurt in de nieuwste wikkelbuisfa-

brieken en op het hoogste kwaliteitsniveau. Nieuwe technieken

zoals coëxtrusie komen daarbij te pas.

Door het gebruik van flexibele materialen zoals polyetheen kun-

nen zelfs kortstondige overbelastingen op het leidingsysteem

bijna volledig worden gecompenseerd. De onderdelen kunnen

worden voorgefabriceerd en in de fabriek worden geassem-

bleerd. Hierdoor zijn zeer korte aanlegtijden ter plaatse mogelijk.

Het doel bij de ontwikkeling van het profielleidingsysteem was

de voordelen van geprofileerde PE 100-buizen te combineren

met een permanent dichte, homogene buisverbinding en een

eenvoudige aanleg. De elektrolasmoffen voor PKS®-rioolbuizen

van DN 300 tot DN 2400 in combinatie met de laatste wikkel-

technologie is ideaal voor de constructie van permanent dichte,

duurzame en daarom rendabele buizenstelsels.


Afb. 7 - TSC-buis

TSC-Pipe - Twin Seal Connection-Pipe

Met TSC-Pipe bieden wij een leidingsysteem met manchet-

verbinding aan. De productie kan naar keuze in polyethyleen

of polypropyleen geschieden. Bij beide materialen betreft het

flexibele grondstoffen, de TSC buizen en constructies kunnen

daarmee door een gedefinieerde vervorming belastingen op-

nemen, zonder te breken. Door een geintegreerde gefixeerde

en geteste dubbele manchetafdichting in de verbinding wordt

ook bij zeer zware belasting zowel de infiltratie van ongewenst

water als ook exfiltratie verhindert.

TSC bevat alle onderdelen, die in vrijvervalstelsels voorkomen.

Het leidingsysteem wordt compleet gemaakt door een om-

vangrijk aanbod aan hulpstukken, zoals t-stukken, bochten,

uitstroomstukken, putten en nog veel meer.


1.3 TSC-rioolleidingsysteem

Voordelen van TSC-Pipe

� Aanlegvriendelijk, economisch en milieuvriendelijk

� Robuust en duurzaam

� Lekdicht (dichtheid volgens DIN 4060 en aanzienlijk

overschreden) door een gefixeerde, dubbele afdichting

� Zeer stabiel - met een gering gewicht door geprofileerde

buiswand volgens DIN 16961

� Bestand tegen agressief afvalwater, corrosie door

rioolvreemde stoffen of bacteriën, afzettingen door op-

pervlak met geringe vuilaanhechting

� Extreem slijtvast, impact- en UV-bestendig

� Hydraulisch uitermate sterk presterend als gevolg van

een glad binnenoppervlak (k <0,05 mm)

� Inspectievriendelijk door lichte kleur binnenwand


� Recyclebaar

Toepassingen TSC-Pipe

� Afvoer van regen- en oppervlaktewater

� Afvoeren van vuilwater

� Gravitaire leidingen

� Duikers

Het geringe buisgewicht evenals de eenvoudige steekverbin-

ding maken een snelle, voordelige aanleg mogelijk. De zwarte

buisbuitenwand garandeert een langdurige UV-bestendigheid

en de gecoextrudeerde grijze buisbinnenwand dient voor een

inspectie-vriendelijke camera-inspectie. Naar keuze kan de

binnenwand bijvoorbeeld ook zwart of grijs gekleurd kunnen

geproduceerd worden.

TSC-Pipe is leverbaar in de diameters DN 600 tot DN 1200 mit

grijze binnenwand geproduceerd, andere uitvoeringen bieden

wij op aanvraag aan.


Afb. 8 - Sureline®-buizen


1.4 Rioolleidingsysteem Sureline ®

Sureline® - Optimale veiligheid

Sureline®-buizen zijn gecoëxtrudeerde volwandbuizen van

hoogwaardige kwaliteit en gemaakt van PE-100-RC-materiaal

(RC = bestand tegen scheuren). De productie van de Sureline®

gecoëxtrudeerde buizen waarborgt een hoogwaardige en

homogene kwaliteit van de gehele wanddikte. De voor de PAS

1075 vereiste tests, zoals bijvoorbeeld de FNCT (Full Notch

Creep Test) en de puntbelastingtest volgens Dr. Hessel, worden

door het materiaal PE 100-RC aanzienlijk overschreden. Door

het gebruik van deze hoogwaardige, niet-verknoopte kunststof

biedt de FRANK Sureline ®-buis de beste bescherming tegen

puntlasten, scheurinitiatie, langzame scheurgroei en uitwendige

beschadigingen.

Kostenvriendelijke aanleg met hogere kwaliteit

De zeer goede ervaringen met polyetheen buizen leiden in vele

toepassingen tot de vervanging van traditionele materialen zoals

gietijzer of gres. Daar dragen ook de wettelijke, algemene voor-

waarden aan bij, die de beheerders van beschadigde leidingen

dwingen om op korte termijn actie te ondernemen. Daarom

worden vaak beschadigde, oude buizen door PE-buizen ver-

vangen. Gezien aanleg zonder graven zoals bijvoorbeeld relining,

berstlining, inploegen of horizontaal gestuurd boren in belangrijke

mate bijdragen aan het terugdringen van de kosten van een

bouwproject, worden deze methodes ook bij de nieuwe aanleg

van buizen steeds belangrijker.

Voordelen van de Sureline®-buizen

� Sureline®-buizen zijn bestand tegen

- Oppervlakteschade (groeven) door aanleg en ver-

voer,

- Puntlasten door stenen/rotsen,

- Spanningen in de buiswand door vervorming (ver-

zakkingen, geen optimaal tracé)

� Makkelijk te hanteren door het geringe gewicht, bijvoor-

beeld een buis met diameter DN 150 (d 160, SDR 17, 6m

lang) weegt ongeveer 27 kg (ductile gietijzer buis, DN 150

ongeveer 171 kg) en kan op locatie door 1 of 2 personen

gemakkelijk worden verplaatst

� Verkrijgbaar in de maten d 160 tot d 400

� Trekvaste verbindingen (elektro- en stomplassen)

� Zekere verbindingen, zelfs onder extreme omstandig-

heden (bijv. temperatuur)

� Permanent dichte buizen door buigzame buismaterialen

(ook in geval van latere bodemverzakkingen)

� Hoge slijtvastheid en chemische weerstand


� Recyclebaar

� Compatibel met alle beschikbare PE-buizen en -hulp-

stukken

De Sureline®-buis kan voor de volgende aanlegmethodes worden gebruikt

� Zandbedvrije aanleg

� Inploeging

� Frezen

� Relining van bestaande leidingen (relining van lange

buizen)

� Berstlining

� Aanleg met bodemraket

� Horizontaal gestuurde boringen



1.5 PKS®-Secutec-rioolleidingsysteem

PKS®-Secutec - Het controleerbare leidingsysteem

Vooral bij het aanleggen van buizen in beschermde drinkwa-

terwingebieden of bij chemische toepassingen met gevaar

voor de grondwaterkwaliteit zijn permanent controleerbare

leidingsystemen van essentieel belang. Een controle door

vacuüm of permanente overdruk is vereist voor de volledige

leiding. PKS®-Secutec-buizen maken door de gedefinieerde,

holle ruimte een continue bewaking van het gehele buizenstel-

sel mogelijk. Bij ondergrondse leidingsystemen kunnen putten

in het controlesysteem worden geïntegreerd (zie hoofdstuk 10

Putconstructies).

De monitoring kan continu met een goedgekeurde lekdetector,

een mobiel testapparaat in het kader van lekdetectie, in de te

controleren ruimte sectioneel of in het complete systeem uit-

gevoerd worden.

Afb. 9 - voorbeeld verbingswijzen PKS®-Secutec

Afb. 10 - PKS®-Secutec-rioolbuis

PKS®-Secutec-buizen kunnen middels electrolassen (geinte-

greerde electrolasmof) met elkaar verbonden, door een additio-

nele extrusielasnaad aan de binnenzijde wordt de controleerbare

ruimte voor de lasverbinding gerealiseerd. Deze wordt aan de

controleerbare ruimte van de verdere leiding aangesloten. Als

alternatief kan met een in- en uitwendige extrusielas gewerkt

worden, in dat geval is geen electrolas vereist. Ook een verbin-

ding door middel van spiegellassen is mogelijk. Alle principes

garanderen een homogene en langdurig dichte verbinding van

de PKS®-Secutec-buizen.

Het PKS®-Secutec systeem heeft een DIBt certificaat en is in

diameter DN300 tot en met DN3500 verkrijgbaar. Het bepalen

van de basiswanddikte geschiedt op basis van projectspecifieke

eisen, met klantwensen kan eveneens rekening gehouden

worden.

controleerbare ruimte

1) PKS e-mof verbinding

2) spiegellas

controleerbare ruimte

spiegellas PKS plus (glad)

electrolas PKS e-mof

extrusielas

Voordelen van de PKS®-Secutec-buizen

� DIBt-certificaat voor buissysteem en lasverbinding

� Hoge mate van veiligheid door een constructie met

dubbele wand met een geïntegreerde controleruimte

� Controlemogelijkheid/lekkagecontrole

� Gelijktijdige las van binnen- en buitenwand van de buis

door stomplassen

� Beschikbaar vanaf DN 300 tot 3500

� Hoge chemische bestendigheid

� Eenvoudig hanteerbaar door het geringe gewicht,

waardoor een eenvoudige aanleg mogelijk is

� Hoge slijtvastheid en chemische weerstand


Toepassingsgebieden

� Afwateringsleidingen door drinkwatergebieden

� Ondergrondse transportleidingen voor stoffen die ge-

vaarlijk zijn voor het grondwater

� Transportleidingen van afvalwater van stortplaatsen

� Procesleidingen voor gevaarlijke, chemische stoffen

� Andere leidingen, die een verhoogde veiligheid vereisen


Wikkelbuizen volgens DIN 16961

De buizen worden gemaakt met een wikkelproces volgens

DIN 16961. Hierbij wordt de thermoplastische massa in profiel-

of volwandvorm spiraalvormig op een trommel (stalen kern)

gewikkeld. Daarbij wordt het profiel selectief aangebracht op

het overlappingsvlak, teneinde een maximale uniformiteit en

productkwaliteit te verkrijgen. Door de vaste binnenkern wordt

een constante, inwendige diameter (DN), ook bij verschillende

wanddiktes of belastingen, behouden. Dit zorgt ervoor dat van

mof tot spie een ononderbroken, homogene en dichte buiswand

wordt gevormd.


1.6 Vervaardiging van kunststof buizen

Afb. 11 - Productie van wikkelbuizen volgens DIN 16961

Afb. 12 - De productiefabriek van FRANK & KRAH Wickelrohr GmbH

Door de discontinue produc-

tiewijze zijn speciale lengtes

en afmetingen zelfs voor een-

malige producties mogelijk.

De configuratie van de profiel-

structuur wordt aan de toepas-

singssituatie aangepast. Zo kan

een rioolbuis worden geprodu-

ceerd die precies voldoet aan

uw wensen en bovendien over

voldoende zekerheidsmarges

beschikt.

Drukleidingen conform DIN 8074/8075

Drukleidingen conform DIN 8074/8075 worden door middel van

extrusie gemaakt. Bij extrusie (Latijn extrudere = naar buiten

duwen) wordt een grondstof in een continu proces door een

matrijs geperst. Het samenvoegen van soortgelijke, kunststof

materialen voor het verlaten van de matrijs heet coëxtrusie.

Afb. 13 - Productieproces van druklei-dingen conform DIN 8074/8075

Ondergrondse rioolbuizen moeten een voldoende, lange ring-

stijfheid hebben. Hiervoor is bij PKS®-/TSC- en PKS®-Secutec-

rioolbuizen het ontwerp van het profiel verantwoordelijk

Daardoor is het mogelijk om rioolbuizen met zowel een hoge

ringstijfheid als een gering gewicht te produceren.

Afb. 14 - Extrusiefabriek voor drukleidingen bij AGRU-FRANK GmbH

Bij extrusie/coëxtrusie wordt

kunststof aan de hand van

een extruder door middel van

verhitting en inwendige wrijving

gesmolten en gehomogeni-

seerd. Daarbij wordt de druk

die nodig is voor het doorstro-

men, opgebouwd. Wanneer

het kunststof materiaal de ma-

trijs verlaat, volgt de kalibratie

en afkoeling van de buis. Na afkoeling wordt de buisleiding in bepaalde buislengtes ge-

sneden.


PKS®-profieltype volwand

De PKS®-volwandbuis kan volgens statische specificaties,

respectievelijk naar klantspecificatie, in verschillende wand-

dikten en met een lichte kleur binnenwand aan de hand van

coëxtrusie worden gemaakt. Door de homogene structuur

van de buiswand en het gladde binnen- en buitenoppervlak is

de volwandbuis bijzonder geschikt voor de vervaardiging van

putten, bochten en andere constructies of onderdelen. Staande

cilindrische tanks kunnen conform geldende keurmerken met

verlopende wanddikten geproduceerd worden.Daarbij zijn

wanddiktes tot 400 mm mogelijk.

De volwandbuis kan met mof of E-mof en spie, vervaardigd

worden of ook met gladde uiteinden. Bij maten tot DN 2400

wordt de verbinding aan de hand van elektrolassen gemaakt.

Extrusielassen is mogelijk bij maten van DN 300 tot DN 3500.

PKS®-profieltype PR, PRO (DN 300 tot DN 3500)

De PKS®-profielen van het type PR worden gekenmerkt door

een hoge ringstijfheid en een zeer gering gewicht. Dit type PR-

buis wordt gebruikt voor ondergrondse rioolbuizen met een

nominale grootte tot DN 3500. In uitzonderlijk moeilijke omstan-

digheden en bij extreme belastingen, kan het PKS® Pro-profiel

worden gebruikt. De afzonderlijke buizen worden verbonden

door middel van elektrolassen met een nominale grootte tot

DN 2400. Naast de elektrolas kan voor DN 300 tot DN 3500

ook een extrusielas worden gebruikt. De buizen worden met

aangevormde spieën en moffen gemaakt.

Het aanbod van het inspectievriendelijke PKS®-systeem wordt

met geëxtrudeerde PE 100-buizen volgens DIN 8074/75 met

de afmetingen DN 160 SDR 17/SDR 11 tot DN 400 afgesloten.

PKS®-profieltype PKS ®plus, SQ (DN 300 tot DN

3500)

PKS®-profielen van het type PKS® plus of SQ hebben door hun

compacte profielvorm met gladde en gesloten buitenwand een

zeer langdurige ringstijfheid. Ze worden daarom bij zeer grote

uitwendige belastingen ingezet.

Door de gladde buitenwand van de buizen zijn ze ideaal voor

de productie van putten en andere constructies met buisdoor-

voeringen.

Deze PKS®-buizen kunnen aan alle mogelijke vereisten van

ringstijfheid of wanddikte op verzoek van de klant, worden

aangepast. De buizen kunnen tot DN 2400 met elkaar worden

verbonden door middel van elektrolassen. Van DN 300 tot DN

3500 kan een extrusielas worden gebruikt, waarbij de buizen

standaard worden vervaardigd zoals bij het PR-profieltype met

spie en mof.


1.7 Profieltypen wikkelbuis

Afb. 15 - Boven volwandprofiel, onder gegradeerd volwand-profiel

Afb. 16 - Boven PR-profiel, onder PRO-profiel

Afb. 17 - Boven PKSplus-profiel, onder SQ-profiel


Voordelen flexibele rioolbuizen

Ondergrondse leidingsystemen worden tijdens de levensduur

ervan blootgesteld aan verschillende of veranderende belastin-

gen. Zo zijn er nog steeds rioolbuizen in gebruik die meer dan 80

jaar geleden werden gelegd. De verkeers- en grondbelasting, die

op dat moment op het rioleringsstelsel inwerkte, is ten gevolge

van de groeiende verkeersdichtheid en overbebouwing niet

meer te vergelijken met de belastingen van vandaag. De belas-

tingen die binnen 50 jaar op onze rioolbuizen zullen inwerken,

kunnen nu slechts worden geschat. Het is daarom belangrijk

om rioolleidingsystemen aan te leggen die bij toekomstige be-

lastingen niet tekort zullen schieten.

Frequente schadepatronen in leidingsystemen van 'traditionele'

materialen, die nog steeds goed zijn voor een groot deel van

ons rioleringsstelsel, zijn onder andere scheuren scherfvorming,

instortingen en verzakking van moffen. Dit is voornamelijk te

wijten aan bodemverzakkingen en de daarmee samengaande

overbelasting van de kruin van de buis. Andere oorzaken van

lekkende riolen zijn vooral wortelgroei bij huis- en mofaansluitin-

gen. Een nieuwe rioolbuis mag dus niet gevoelig zijn voor deze

verschillende soorten van schade.

De slimmere buis geeft mee

Het is algemeen bekend dat dunne takken en bladeren van een

boom in de wind voortdurend in beweging zijn. Meer spespe-

cifiek keren ze zich zodanig dat de last het laagst is. Ze geven

mee met de belasting. Waarom zou er geen rioolbuis kunnen

worden gebruikt die meegeeft met de belastingen? Zo is dus

het PKS®-systeem door de elasticiteit van polyetheen en poly-

propeen in staat gewenste vervormingen toe te staan. Hierdoor

worden spanningen in het materiaal verminderd. Het risico van

overbelasting met breuken als gevolg, wordt dus afgewend. Bij

afname van de belasting kan de PKS®-buis, als gevolg van haar

elasticiteit, weer de originele vorm aannemen. PKS®-buizen zijn

rioolbuizen met een ingebouwde 'kreukelzone'.

Draagkracht van de bodem wordt benut

Starre rioolbuizen uit beton of gres moeten alle grond- en ver-

keersbelastingen van bovenaf dragen. Bij PKS®-buizen worden

de belastingen door een combinatie van een flexibele rioolbuis

en een verdichte bodem gedragen. Doordat de kruin van de

buis naar beneden komt, vermindert de concentratie van be-

lastingen op de buis. Door deze gewenste vervorming wordt

het steunpunt naar buiten verplaatst. Daarbij bouwt er zich een

bijkomende beddingsdruk op waardoor de buis zijdelings wordt

ondersteund. Door deze gewenste vervorming van de PKS®-

buis wordt een evenwichtige belasting op de buis geproduceerd.

De PKS®-buis kan dus ook worden gebruikt bij zware belastin-

gen, zonder verlies van het voordeel van het geringe gewicht.


1.8 Belastingen op een flexibel rioolleidingsysteem

Afb. 18 - Buigzame rioolleiding

Afb. 19 - Inwerking van krachten op een buigzame rioolleiding

Afb. 20 - PKS®-rioolleiding


29%

16%

9%

25%

13%

8%

berekende rente op eigen vermogen

onderhouds- en beheerkosten

personeelskosten

afvalwaterheffingenberekende

afschrijvingen

rente op vreemd vermogen

Afb. 21 - Kostenanalyse van de Duitse rioolnetbeheerders (Bron: TU Darmstadt - empirische studie, 2006)

Afb. 22 - Frequentie van verschillende soorten schade in het algemeen (Bron: Empirisch onderzoek van de TU Darmstadt, 2006)

PE

beton

gres

hoog

frequ

entie

scha

tting

leidin

gbreu

k

strom

ingsv

erstor

ing

posit

ie afw

ijking

worteli

ngroe

i

foutie

ve aa

nslui

ting

corro

sie

mecha

nisch

e slijta

ge

sche

urvorm

ing

vervo

rming

lekke

verbi

nding

en

1.9 Rendabiliteit van kunststof leidingsystemen


Rendabele, duurzame oplossingen

Volgens recent onderzoek van DWA (Duitse Vereniging voor Water, Afvalwater en Afval) staan de gemeenten jaarlijkse miljar-

deninvesteringen voor de sanering van vervallen riolen te wachten. Gezien de lege schatkisten resulteert dit in de noodzaak van

een blijvende kostenreductie in de openbare riolerings voorzieningen. Daarbij staat de wens van de burger voorop, namelijk een

minimale heffing op afvalwater samen met de waarborg van operationele zekerheid.

In het kader van een empirisch onderzoek van de TU Darmstadt onder Duitse rioolbeheerders werd de mogelijkheid om kosten

te besparen door de toepassing van kwalitatief hoogwaardige PE-rioolleidingsystemen geanalyseerd. In het onderzoek, dat werd

uitgevoerd in 2006, werden 83 beheerders van openbare rioolnetten ondervraagd, wat neerkomt op ongeveer 18% van de Duitse

bevolking. Met meer dan 56.600 kilometer rioleringen is ook bijna 12% van de Duitse, openbare rioleringen in deze enquête ver-

Uit het onderzoek bleek dat de belangrijkste kosten van een

afvalwaterbedrijf het onderhoud met ~ 25% en de afschrijving

van ~ 29% (afb. 21) zijn. Hier bestaat ook het grootste poten-

tieel om de kosten te verlagen en daarmee ook de heffingen

op afvalwater.

Het bedrag aan toegerekende afschrijvingen wordt grotendeels

bepaald door de verwachte levensduur van de af te schrijven

activa. Ongeveer 70 tot 80% van de totale kosten van een bouw-

project in de afvalwatersector betreffen de riolering. Hieruit blijkt

dat de keuze van een duurzaam buismateriaal een belangrijke

invloed heeft op het bedrag van de toegepaste afschrijvings-

percentages. Zelfs bij licht stijgende investeringskosten kunnen

bij dergelijke voorwaarden de totale kosten en daarmee ook de

heffingen op afvalwater voor de eindgebruiker dalen.

Het aandeel van de kosten van het buismateriaal, vergeleken

met de totale investeringskosten, is vrij laag, zodat de keuze

van een buismateriaal niet van de prijs van het leidingsysteem

mag afhangen. De keuze van het materiaal zal eerder worden

bepaald volgens het criterium van de duurzaamheid van de bui-

zen en hun verbindingen, dan volgens andere kwaliteitscriteria

en aanlegvoorwaarden (afb. 22 en 24).


Saneringskosten als mogelijkheid voor kostenbesparing

Een besparing op saneringskosten kan voornamelijk worden gerealiseerd door de relatief dure vormen van schade zoals scheu-

ren/instorten en beschadigde verbindingen (hier zijn vaak aanzienlijke saneringsmaatregelen bij open sleuf nodig) zo veel mogelijk

proberen te voorkomen. Dit kan naast een professionele aanleg met name worden gerealiseerd door een juiste keuze van buis-

materiaal. Door het toepassen van PE 100 voor een rioolnet kunnen aanzienlijke besparingen worden gerealiseerd, aangezien

dergelijke schade bij dit materiaal zelden optreedt (afb. 22, 23, 24).

0 1 2 3 4 5 6 7

kostenraming zeer duur

leidingbreuk

stromingsverstoring

positie afwijking

wortelingroei

foutieve aansluiting

corrosie

mechanische slijtage

scheurvorming

vervorming

lekke verbindingen

Afb. 23 - Kostenraming voor het verhelpen van geselecteerde soorten van schade (Bron: empirisch onderzoek van de TU Darmstadt, 2006)

Bij het vergelijken van de frequentie van de schade (afb. 22 en

24) met de kosten voor het herstellen van de schade (afb. 23)

zien we dat het buismateriaal PE momenteel in de toepassingen,

die zeer duur zijn, duidelijk beter presteert dan de bekeken,

starre buismaterialen.

De enige uitzondering is de vervorming. Flexibele buizen hebben

echter 0,7 vervormingsschade per kanaalkilometer. In welke

mate vervorming van buizen bij flexibele buizen als schade kan

worden beschouwd, is de vraag. Zo worden bijvoorbeeld bij de

berekeningen van flexibele leidingsystemen conform ATV-A 127

vanaf het begin vervormingen aangenomen.

Deze toegestane vervormingen beïnvloeden op geen enkele

manier de werking van leidingsystemen. Bovendien worden

extreme vervormingen niet veroorzaakt door het materiaal,

maar door een slechte aanleg of een aanzienlijke overbelasting

en deze kunnen vooraf worden uitgesloten door bouwkundige

planning en correcte aanleg.

0 2 4 6 8 10 12 14 16

starre buismaterialen

flexibele buismaterialen

schadeaantallen in schade's per kilometer

leidingbreuk/instorten

foutieve aansluiting

stromingsverstoring

positie afwijking

infiltratie

vervorming

doorgedrukte aansluiting

oppervlakte schade

Afb. 24 - Schadepercentage van onbuigzame en buigzame buismaterialen (Bron: Empirisch onderzoek van de TU Darmstadt, 2006)




Redenen voor het groeiende aandeel van kunststoffen in riolering

Als onderdeel van het empirisch onderzoek van de TU van Darmstadt werden rioolnetbeheerders geïnterviewd in verband met

de genoemde criteria die relevant zijn voor de keuze van het buismateriaal. Daarbij werd deze bedrijven gevraagd om, volgens

hun mening, de vijf belangrijkste buiseigenschappen aan te geven (afb. 25).

De belangrijkste eigenschap van een rioolbuis is de levensduur van de buis en de verbindingen met 72 antwoorden. Bijna 90% van

de respondenten ziet in een zo lang mogelijke levensduur een onmisbare materiaalvereiste voor de toekomst. Daarnaast wordt

ook, door meer dan 40% van de respondenten, als belangrijk aangeduid: corrosiebestendigheid, dichtheid van de verbindingen,

lage exploitatie- en onderhoudskosten en een lage kans op aanlegfouten. Interessant is dat de genoemde eigenschappen een

invloed hebben op, met name, de afschrijvingen en de exploitatiekosten (afb. 21).

46%

4%

7%

9%

14%

15%

21%

36%

40%

41%

43%

51%

89%

0 10 20 30 40 50 60 70 80

frequentie van de vermeldingen (N=81)

andere eigenschappen

hoge langeduur ringstijfheid

geringe materiaalkosten

hoge slijtvastheid

gering risico op foutieve aanleg

goede beschikbaarheid van compleetsysteem

Grote weerstand tegen breuk

Goede eigenschappen t.a.v. hogedrukreiniging

gering risico op foutieve aanleg

geringe beheer- en onderhoudskosten

zekere lekdichtheid bij de verbindingen

hoge corrosiebestendigheid

hoge levensduur (buis resp. verbindingen)

Afb. 25 - Weging van de buiseigenschappen door rioolnetbeheerders (Bron: empirisch onderzoek van de TU Darmstadt, 2006)

Redenen die door rioolnetbeheerders worden meegenomen bij de beslissing van de aankoop van een rioolleidingsysteem van

PE 100 zijn de lage kosten voortvloeiend uit het onderhoudsvrij functioneren, het goedkopere onderhoud en de hoge gebruiks-

duur van het leidingnet van 100 jaar en meer. Bovendien wordt de duurzaamheid en dichtheid van een rioleringsstelsel van PE

ondersteund door het feit dat de leidingsystemen over hun gehele diameter als een gelaste constructie worden aangeboden.

Daarentegen bestaan er bij conventionele, starre buismaterialen mogelijke tekortkomingen op het gebied van de steekverbinding,

wat kan leiden tot aanzienlijke, bijkomende onderhoudskosten.

Een vergelijking van flexibele en starre buismaterialen bij leidingbreuk/instorten, wat als belangrijkste oorzaak van dure reparaties

wordt aangegeven, toont duidelijk dat de kans op een leidingbreuk veel lager is bij flexibel buismateriaal zoals PE 100. Uit prakti-

sche ervaring met PE-rioolbuizen blijkt dat de verwachte onderhoudskosten veel lager liggen dan 10% van de totale kosten. De

levensverwachting van het buismateriaal PE wordt conform DIN 8074/8075 aangegeven met minstens 100 jaar, daarom kan de

kostenfactor van de afschrijvingen ook drastisch worden verminderd. Voor economisch haalbare en duurzame oplossingen in een

modern leidingsysteem wordt de keuze voor het toekomstgerichte polyetheen op deze manier gemakkelijk.




2. Markering

Normmarkering

De markering wordt uitgevoerd tijdens de productie met behulp van een buisspecifieke ponsstempel, die alle informatie over de

buis bevat. De normmarkering bevat de volgende informatie voor wikkelbuizen, zo wordt volledige traceerbaarheid gegarandeerd:

� DIN 16961

2.1 Wikkelbuizen (DIN 16961)

� Naam van de fabrikant

� Profieltype (bijv. PR 75-17.4)

� Klasse van materiaal

� Afmetingen (binnendiameter)

� MFR-groep

� Productiedatum

� Buisserie

� Lopend buisnummer

Afb. 26 - De productiefabriek van FRANK & KRAH Wickelrohr GmbH

Afb. 27 - Buismarkering


Afb. 28 - Traceerbaarheidscode van het onderdeel

* Barcode conform ISO/FDIS 1276-4 (november 2003)

De hulpstukken worden gemarkeerd aan de hand van speciale

inzetten in de spuitgietmatrijs tijdens de productie.

De markering moet de volgende informatie bevatten:


� Korte naam en classificatie van het materiaal

� Afmetingen (buitendiameter x wanddikte)

� ISO- of SDR-aanduiding

� Intern volgnummer (het productiejaar wordt in dit num-

mer weergegeven)

Op de elektrolashulpstukken en de hulpstukken met lange lasui-

teinden vanaf d 110 is naast de lascode een code aangebracht

voor de traceerbaarheid van het onderdeel. Deze barcode (128

Type C *) bevat alle lotgerelateerde gegevens van het hulpstuk.

Afb. 29 - Markering geëxtrudeerde rioolbuis

2. Markering

Tijdens de productie worden de buizen doorlopend, op een

afstand van een meter, gemarkeerd door een reliëfpons.

De markering is afhankelijk van het materiaal verschillend. De

standaardmarkering bevat de volgende informatie:


� Korte naam van het materiaal

� Afmetingen (buitendiameter x wanddikte)

� Buisserie (ISO-, SDR-aanduiding)

� Nominale druk (PN ..)

� Bouwjaar

� Normaanduiding

� Intern lotnummer

Voor de markering van de verschillende drukniveaus wordt een

andere kleur dan die van het buismateriaal gebruikt, evenals een

leesbaar lettertype, dat aangepast is aan de diameter.

2.2 Drukleidingen (DIN 8074/75), buizen met beschermende eigenschappen (PAS 1075)

Afb. 30 - Electrolasmof DA 160 en DA 560

2.3 Hulpstukken (DIN 16963)



Grondstof

Voorafgaand aan de lancering van een product worden in het

kader van de vereiste specificaties vastgelegde testen uitge-

voerd en gedocumenteerd. De materialen worden voordat ze

worden gebruikt in productie, getest en onderzocht aan de

hand van langetermijntesten. Na voldaan te hebben aan onze

criteria, die ruim boven de vereiste normen liggen, worden met

grondstofproducenten leveringsspecificaties overeengekomen,

die bindend zijn voor alle volgende leveringen.

Het materiaal doorloopt eerst een proefperiode bij de vervaar-

diging en pas daarna wordt het als standaardmateriaal vrijge-

geven. Parallel hieraan worden vergelijkende tests uitgevoerd

in het kader van de externe controle, om de testresultaten te

garanderen.

Alle binnenkomende grondstoffen en halffabrikaten worden

voorafgaand aan de productierelease onderworpen aan een uit-

gebreide controle, waarbij hun geschiktheid wordt aangetoond.

Product

Bij het afvoeren van afvalwater door ondergrondse rioolleidingen

worden de rioolbuizen door steeds agressievere stoffen belast.

Tegelijkertijd groeit de noodzaak om ons milieu te beschermen.

Op het vlak van productie, ontwikkeling en implementatie zijn

daarom rioolleidingsystemen nodig, die aan een superieure

kwaliteit voldoen.

In het kader van de operationele, interne controle tijdens de pro-

ductie worden de audits en controles, die in de relevante normen

en richtlijnen aangegeven zijn, regelmatig door gekwalificeerd

personeel uitgevoerd. Tegelijkertijd neemt het laboratoriumper-

soneel uit elke productieserie een representatieve steekproef

af voor verdere fysische tests, waarbij ook hier de relevante

productnormen als basis worden gebruikt.

Volgende proeven worden uitgevoerd in het kader van de in-

terne controle:

� Controle op inkomende grondstoffen Smeltindex Homogeniteit Vochtgehalte Materiaaldichtheid Kleur

� Controle op de productie Kleur Markering Afwerking Leveringstoestand Röntgentest (spuitgegoten onderdelen) Afmetingen

� Kwaliteitscontrole voor geëxtrudeerde volwandbuizen Afmetingen Smeltindex Homogeniteit Gedrag na warmtebehandeling Inwendige druktest

� Kwaliteitscontrole voor profielrioolbuizen Afmetingen Smeltindex Ringstijfheid Trekvastheid buisverbinding Trekvastheid tussen de profielen

� Controle op uitgaande producten Verpakking Leveringstoestand Dimensionale controles Weerstand E-mof

3.1 Algemeen

Afb. 31 - Ultrasone meter

Afb. 32 - Pendulummeter



3.2 Interne controle

MFR - Melt flow rate conform ISO 1133

De viscositeit van de verschillende polyetheensmeltingen wordt

met behulp van geschikte viscometers in het kader van de con-

troles op inkomende materialen en de controle-tests bepaald.

Meestal gebeurt dit voor PE bij een temperatuur van 190°C en

een belasting van 5 kg (MFR 190/5).

Dichtheid volgens DIN EN ISO 1183

De dichtheid van kunststoffen is een snel te bepalen eigenschap,

die kan worden gebruikt voor het vaststellen van fysische en

chemische veranderingen in kunststoffen. De dichtheid heeft

een grote invloed op de mechanische eigenschappen en wordt

bij de controle op inkomende materialen vastgesteld.

Trekproef conform ISO 6259

Als onderdeel van de bepaling van de mechanische sterkte-

eigenschappen kunnen rekgrenzen voor breukspanning en

uitzetting worden bepaald.

Vochtgehalte

Als onderdeel van de controle op inkomende goederen wordt

aan elke partij grondstoffen, voorafgaand aan de vrijgave voor

verwerking, het vochtgehalte (de vluchtige stoffen), na een in-

terne test met behulp van infraroodmeters, bepaald. Er wordt

rekening gehouden met het resultaat bij de verwerking in het

latere droogproces.

Afb. 33 - MFR-meter

Afb. 34 - Vochtmeting

Afb. 35 - Dichtheidsmeting

Afb. 36 - Meetsysteem voor treksterkte



Inwendige druktest conform DIN 8075

Om de levensduur van de buizen te schatten worden inwendige

druktests op verschillende batches uitgevoerd. Afhankelijk van

de klasse van het materiaal worden de testparameters volgens

de huidige regelgeving toegepast.

3.2 Interne controle

Ultrasone proef voor het controleren van de wand-dikte volgens de fabrieksnorm

Als onderdeel van de interne controle wordt met een ultrasone

meter de wanddikte van de profielrioolbuizen gemeten. Met

behulp van het ultrasoon testen worden de minimum vereisten

van de wanddikte tussen de profielen en de profielen onderling

gewaarborgd.

Trekproef op het profiel conform DIN EN 1979

Deze test is bedoeld om de treksterkte van de overlapnaad op

korte termijn te bepalen, vooral voor thermoplastische wikkel-

buizen met geprofileerde wand. Hier wordt het proefstuk met

vooraf bepaalde grootte en vorm, loodrecht op de overlapnaad-

naad in een trekbank geklemd. De maximum kracht Newton

(N), welke tot de breuk van de naad leidt, legt de trekvastheid

van de overlapnaad vast.

Onderzoek van de ringstijfheid SR (DIN 16961)

Bij de 'constant load'-proef wordt de theoretische ringstijfheid

SR bevestigd door een constante belasting op het monster uit

te voeren aan de hand van een lineaire belasting op de kruin

van de buis.

Onderzoek van de ringstijfheid SN (ISO 9969)

Bij de 'constant speed'-proef wordt de te testen wikkelbuis

verticaal met 3% (ten opzichte van de inwendige diameter)

vervormd. De test bepaalt de vervormingskracht, die vervolgens

met een formule in de overeenkomstige SN-waarde van de buis

wordt omgezet.

Afb. 37 - Inwendige drukmeter Afb. 38 - SR/SN-testfaciliteit

Afb. 39 - Ultrasone meting Afb. 40 - Trekbank



Preliminaire opmerkingen

Bij lange belastingstijden en/of hoge temperaturen kunnen kleine gebreken of haarscheuren leiden tot een brosse breuk van

PE-/PP-buizen. Dit faalmechanisme wordt door het proces van langzame scheurgroei beschreven. In het verleden zijn diverse

testmethoden ontwikkeld die deze processen nabootsen en een materiaalontwikkeling vanuit het oogpunt 'hoge weerstand

tegenover langzame scheurgroei' mogelijk maken. In dit verband zijn tegenwoordig voornamelijk de Notch Test en de FNCT (Full

Notch Creep Test) hiervan een toepassing.

Leidingen kunnen worden blootgesteld, afhankelijk van de aanlegmethode of het latere functioneren, aan zware belastingen. Deze

belastingen kunnen in het laboratorium worden gesimuleerd door versnelde testen.

Achtergrond voor de proeven is dat het oppervlak van buizen bij het plaatsen met alternatieve methodes door contact met ste-

nen, rotsen of vergelijkbaar beschadigd kan raken. Aangezien deze beschadigingen (bijv. krassen) ook scherpe randen kunnen

veroorzaken, leiden ze tot een opeenstapeling van spanningen die door het buismateriaal bovenop de 'normale' belastingen

(interne druk, verkeersbelasting, bodemzettingen, etc.) moet worden gedragen.

De veilige werking van buizen van polyetheen, die met behulp van alternatieve methodes worden geplaatst, vereist speciale ei-

genschappen met betrekking tot de weerstand tegen spanningsscheuren. De definitie van deze eigenschappen wordt beschre-

ven door de PAS1075. Deze openbaar beschikbare specificatie is een uitbreiding van de bestaande normen en voorschriften. Ze

beschrijft de technische eisen en testen van dergelijke leidingsystemen en de verwerkte grondstoffen.

01.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

8.000

9.000

10.000

PE 63 PE 80 PE 100 Sureline®

Standtijden in de puntbelastingstest [h]

(PE 100 RC)

> 8.760 h

Temperatuur: 80 °CSpanning: 4 N/mm²Oppervlakte-actieve stof: 2 % Arkopal N-100

Puntbelastingstest volgens Dr. Hessel bij geëxtru-deerde volwandbuizen (PA PLP 2.2-2 2004.05)

Bij deze volgens DAP (Deutsches Akkreditierungssystem für

Prüfwesen GmbH) geaccrediteerde proefmethodes gaat het

om een combinatie van een inwendige druktest aangevuld met

een puntbelasting van buitenaf. Deze simuleert de in de praktijk

aangetroffen, scherpe steen in een zandbed en wordt door een

stempel van 10 mm in het lab nagebootst.

De proef wordt uitgevoerd met een oppervlakte-actieve stof

(bijvoorbeeld Arkopal N-100) bij een verhoogde temperatuur

(80°C). De vereisten voor buizen onder puntbelasting zijn het

resultaat van de vereiste dat de buizen ondanks de extra belas-

ting door de vorming van spanningsbarsten niet mogen breken.

3.3 Externe onderzoeken ter aanvulling van de interne controle

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

8.000

9.000

10.000

PE 100 (standaard vereiste)

PE 100 (standaard)

Sureline®(PE 100 RC)

kerfdiepte: 20 %

temperatuur: 80 °C testdruk: 9,2 bar

> 8.760 hstandtijden bij de notchtest [h]

Notchtest (DIN EN ISO 13479)

De notchtest wordt uitgevoerd op geëxtrudeerde volwand-

buizen en is een gemodificeerde breuk-inwendige druktest,

waarbij de zwakke plek bepaald wordt door een gedefinieerde

inkeping (openingshoek 60°, diepte van de inkeping 20% van

de wanddikte). Van deze inkepingen worden er vier gelijkmatig

verdeeld over de omtrek. De test wordt uitgevoerd bij 80°C en

een testspanning van 4,6 N/mm ².

De standaardvereiste voor buizen van PE 100 is > 500u (DVGW

werkblad 335-A2), die voor buizen met beschermende eigen-

schappen > 5.000 u. Hieronder de resultaten van de testen

volgens tijd:

Afb. 41 - Standtijden in de puntbelastingstest Afb. 42 - Standtijden in de notchtest


* Hogedichtheidspolyetheen buizen (HD-PE) zijn alleen geschikt

voor gebruik als kabelgoten. Daarom worden er geen vereisten

gesteld in de druktest. Met betrekking tot de richtlijn die stelt

materialen van hoge kwaliteit in de rioleringssector te gebruiken,

is het 'verboden' om grondstoffen te gebruiken die louter als

'HD-PE' worden aangeduid.

Standtijd bij 80°C MPa in water

Materiaalzonder opper-vlakte-actieve stof

met oppervlakte-actieve stof Arkopal 100N

HD-PE* geen vereiste

PE 80 600 u ≥ 100 u

PE 100 1900 u ≥ 300 u

Tab. 2 - FNCT minimum vereisten conform DIBt

FNCT 'Full Notch Creep Test' conform DIN EN 12814-3; DVS 2203-4 Annex 2

Bij deze test wordt op een monster (monster wordt axiaal uit de

buiswand genomen), met een bepaalde inkeping in de omtrek,

een treksterkteproef met oppervlakte-actieve stof (bijv. Arkopal

N-100) en bij verhoogde temperatuur (80 of 95°C) uitgevoerd.

Deze testmethode laat bij relatief korte testtijden een duidelijke

differentiatie van enkele basismaterialen toe. Natuurlijk, bereiken

taaie materialen in deze test significant hogere standtijden.

1

10

100

1.000

10.000

PE 63 PE 80 PE 100 Sureline ®

Standtijden in de FNCT [h]

Oppervlakte-actieve stof: 2 % Arkopal N-100

Temperatuur: 80 °C Spanning: 4 N/mm²

PE 100PE 80PE 63

F

F

(PE 100 RC)

> 8.760 h

FNCTFull Notch Creep Test

Treksterkteproef

Proefstukken: (100 x 10 x 10) mmInkeping: 1,6 mm; rondom

PE testomstandighe-den:Spanning = 4 MPaTemperatuur = 80°C2% Arkopal N-100



Afb. 43 - Weergave FNCT

Afb. 44 - Levensduur van verschillende grondstoffen in de FNCT

Bijzonderheid PE 100-RC

Door optimalisatie van de productie van polyetheen materialen

of door copolymerisatie met geschikte alfa-olefinen werden PE-

100-grondstoffen ontwikkeld met een uitstekende weerstand

tegen spanningsscheuren. Deze PE-100-grondstoffen worden

aangeduid met 'PE 100-RC'. Zij worden in de PAS 1075 samen

met alternatieve aanlegmethoden beschreven. De afkorting

'RC' komt uit het Engels 'resistance to crack', wat betekent

'bestand tegen scheuren'. FRANK Sureline®-buizen worden

uit deze grondstof geproduceerd en volgens de PAS 1075 uit-

stekend geschikt voor conventionele aanlegmethoden. De bij

de PKS ®-rioolbuis toegepaste heldere binnenwand van F100 +

behoort ook tot de groep van hoge spanning-scheurbestendige

PE-100-RC-materialen (DIBt (Duits Instituut voor Bouwtechniek)

goedkeuring Z40.25-399). De voordelen van dit hoogwaardige

materiaal als lichte kleur, inspectievriendelijke binnenste laag

liggen voor de hand, een lange levensduur, lage slijtvastheid en

lage ruwheid Kb -waarde brengen voor de afwatering duidelijke

voordelen.

Volgens de PAS 1075 is een proef van de FNCT-waarden op

verschillende batches een voorwaarde opdat de verwerkte

grondstof als PE 100-RC kan worden aangeduid. Daarvoor

worden bij Hessel Ingenieurtechnik GmbH versnelde testen

uitgevoerd bij verhoogde temperaturen.

Resultaten van externe onderzoeken

De testen (inkepingstesten, inwendige druktesten, puntbe-

lastingtesten) die door onafhankelijke proefinstituten werden

uitgevoerd, tonen de uitstekende kwaliteit van het materiaal

dat door FRANK gebruikt wordt als basismateriaal. De grond-

stof PE 100 RC neemt hier een speciale plaats in, gezien deze

de Sureline-buis aanzienlijke voordelen brengt bij de aanleg,

zodat de Sureline-buis volgens PAS geschikt is voor alternatieve

aanlegmethoden.


Treksterkteproef van de lasnaad

Om de veiligheid van elektrolassen te bewijzen, worden door

een onafhankelijk testinstituut treksterkteproeven uitgevoerd

met elektrolasverbindingen die loodrecht op het assemblagevlak

staan. De proeven zijn gebaseerd op de DVS-richtlijn 2203-4

Annex 1 bij 80°C en een testspanning van 3,0 N/mm 2 (vereist

conform de richtlijn 2,0 N/mm²).



Buis

MofElektrolasvlak

Assembla-gevlak

Conclusies

Het breukverloop dat bij alle elektromoflasverbindingen is op-

getreden in het elektrolasvlak suggereert dat de sterkte van het

assemblagevlak groter is dan de sterkte van het elektrolasvlak.

Bijgevolg wordt de levensduur van deze verbindingen bepaald

door de inkepingen die door de elektrolasdraden geproduceerd

werden en de gevoeligheid voor inkepingen van het materiaal

voor de mof in verwerkingstoestand.

In vergelijking met elektrolasverbindingen van gas- en water-

leidingen van de eerder gebruikte polyetheen materialen is de

levensduur van de PKS®-las ongeveer driemaal hoger.

De proeven werden voor elke buisdiameter uitgevoerd, waarbij

de breuk uitsluitend plaats vond in het elektrolasvlak. PKS®-

buizen realiseerden bij deze test standtijden van meer dan 500

uur. Daarmee werden de voorgeschreven testparameters be-

reikt en is vastgesteld dat de lasnaad ook op lange termijn aan

de eisen voldoet en permanent dicht is.

Afb. 45 - Weergave treksterkteproef bij elektrolasvlak

Afb. 46 - Hessel - Breukproef van elektrolasverbinding

Afb. 47 - Breukverloop bij treksterkteproef


Materiaal/Pro-duct Buisprogramma Hulpstukprogramma

PE Z-40.23-231 Z-40.23.232

PP Z-40.23.233 Z-40.23.234

F100+ Z-40.25.399

PE-wikkelbuis Z-40.26.359

PP-wikkelbuis Z-40.26.343

Tab. 3 - DIBt certificeringsnummer


3.4 Externe controle

Regelmatige externe controle van de producten gebeurt door

gecertificeerde testinstituten op basis van controlecontracten

conform de normen en testcertificaten voor de betreffende

productgroepen.

Momenteel zijn met de externe controle voor de productie van

drukleidingen en PKS ®-buizen belast:

� Staatliche Materialprüfungsanstalt, Darmstadt (MPA)

� Hessel Ingenieurtechnik GmbH, Rötgen

De hoge kwaliteitsstandaard van onze producten wordt gedo-

cumenteerd door een reeks van goedkeuringen.

In principe worden alleen basismaterialen verwerkt waarop een

DIBt-goedkeuring is afgegeven. Daarbij wordt speciale nadruk

gelegd op een voldoende oxidatiestabiliteit (OIT-waarde) en een

hoge weerstand tegen langzame scheurgroei.

Door middel van verhoogde testcriteria tegenover de van

toepassing zijnde normen en de extra testen die nog niet zijn

vereist volgens de voorschriften en normen voor rioolbuizen,

waarborgen wij een hoog niveau van systeemveiligheid.

De programma's van de PE- en PP-materialen zijn onder

volgende registratienummers goedgekeurd op basis van de

bouw- en testprincipes van de DIBt Berlijn:

Afb. 48 - Hessel - controlecontract

Afb. 49 - DIBt certificaat PKS®-Secutec en wikkelbuis uit PE100



3.5 Kwaliteitsmanagementsysteem volgens DIN EN ISO 9001

Reeds sinds jaren worden alle relevante processen en proce-

dures van FRANK GmbH in een kwaliteitsmanagementsysteem

volgens DIN EN ISO 9001 beschreven. Het kwaliteitsmanage-

mentsysteem is onderworpen aan voortdurend toezicht door

TÜV Rheinland en is doelbewust ontworpen om snel en volledig

aan de verwachtingen van de klant te voldoen.

Daarbij spelen niet alleen de kwaliteit van het product en de ont-

wikkeling van het productprogramma een belangrijke rol, maar

ook de voortdurende verbetering van onze diensten. Regel-

matige training van het personeel en een verscheidenheid aan

verbeteringsprocessen zijn ontworpen om de levering en onze

expertise inzake kunststof leidingsystemen verder te versterken.

Aan de hoge kwaliteitsmaatstaf die we voor onszelf opleggen,

moet ook door onze leveringspartners worden voldaan. Het

toepassen van een kwaliteitsmanagementsysteem volgens DIN

EN ISO 9001 is daarbij slechts een criterium. Door de zorgvuldige

selectie van toeleveranciers en hun voortdurende evaluatie

wordt de basis voor een langdurige samenwerking gevormd.

Een belangrijke rol daarbij spelen onze productievestigingen

waarin door de modernste productiefabrieken en door in het

productieproces geïntegreerde testen meetapparatuur, de

hoge productkwaliteit wordt gewaarborgd.

Afb. 50 - Certificaat DIN EN ISO 9001



Door het markeren van de buizen en hulpstukken met een

serienummer, beginnend bij de te gebruiken grondstoffen tot

de controle van het eindproduct, is het mogelijk alle testen

door een test- of keuringscertificaat volgens DIN EN 10204 te

documenteren.

Deze keuringscertificaten worden door onze kwaliteitsborging

op verzoek afgegeven.

Door meer dan 40 jaar ervaring in de productie van halffabrikaten

van polyolefinen en een zeer strenge interne controle over-

schrijdt de kwaliteit van onze producten de minimum vereisten

van de relevante internationale normen aanzienlijk.

3.6 Test-/ keuringscertificaten conform DIN EN 10204

Afb. 51 - Testcertificaat AGRU FRANK GmbH Afb. 52 - Testcertificaat FRANK & KRAH Wickelrohr GmbH


Algemene kenmerken van polyetheen

Door de voortdurende ontwikkeling

van PE-basismaterialen gedurende

de afgelopen jaren zijn de prestaties

van PE-buizen en -hulpstukken sterk

verbeterd.

Polyetheen (PE) wordt sinds enkele

jaren niet meer ingedeeld volgens

dichtheid (LDPE, MDPE, HDPE),

maar volgens sterkteklassen con-

form ISO 9080 (PE 63, PE 80, PE

100).

De basismaterialen die eerder werden aangeduid met HDPE

worden vandaag de dag, op enkele uitzonderingen na die tech-

nisch geen betekenis meer hebben, geklasseerd onder PE 80.

In vergelijking met andere thermoplasten beschikt PE over een

uitstekende chemische weerstand en wordt daarom sinds vele

jaren gebruikt voor het veilig vervoeren van afvalwater.

Andere, belangrijke voordelen van dit zwartgekleurd materiaal

zijn UV-stabiliteit en flexibiliteit.

PE 100

Deze materialen worden ook wel aangeduid als polyetheensoor-

ten van de derde generatie of ook als MRS-10-materialen. Het

gaat hier om een verdere ontwikkeling van de PE-materialen, die

volgens een gewijzigde polymerisatie, een gewijzigde gewichts-

verdeling van de moleculen teweeg brengt. Daardoor hebben

PE-100-soorten een hogere dichtheid en ook verbeterde

mechanische eigenschappen, zoals een grotere stijfheid en

hardheid. De breukweerstand en weerstand tegen langzame

en snelle scheurgroei konden aanzienlijk worden verbeterd.

Daardoor is dit materiaal ideaal voor de productie van rioolbuizen

met grotere afmetingen.

Wij als FRANK GmbH staan steeds voor de beste kwaliteit en

het beste vakmanschap. Daarom hebben we de productie van

druk- en PKS®-buizen en alle andere onderdelen al sinds enkele

jaren op PE 100-materiaal gewijzigd.

Fysiologische veiligheid

Polyetheen (en polypropeen) is samengesteld volgens de

betreffende levensmiddelenvoorschriften (conform BGA

(Bundesgesundheitsamt)- en KTW (Kunststoff-Trinkwasser-

Empfehlung)-richtlijnen). Bovendien worden de PE-buizen en

-hulpstukken getest en goedgekeurd volgens geschiktheid

voor drinkwater.

4. Basismaterialen

Structuurformule van PE

Voordelen van PE

� Laag soortelijk gewicht van 0,95 g/cm 3 (daardoor laag

gewicht per buisonderdeel)

� Goedkoop vervoer (bijvoorbeeld op rollen)

� Zeer goede chemische bestendigheid

� Weersbestendigheid

� Stralingsbestendigheid

� Zeer goede lasbaarheid

� Zeer slijtvast

� Afzettingen en dichtslibben niet mogelijk

� Door middel van lage wrijving lagere drukverliezen dan

bijvoorbeeld bij metalen

� Bestand tegen vorst

� Zeer gemakkelijk thermoplastisch vervormbaar (bijv.

door dieptrekken)

� Bestand tegen knaagdieren

� Bestand tegen welke microbiële corrosie dan ook

� Toepasbaar tot 60°C

4.1 Polyetheen

UV-bestendigheid

PE-buizen hebben een duurzame resistentie tegen verwering

en zijn bestand tegen UV-straling (zwarte PE-buizen). Zwarte

PE-buizen kunnen daarom worden gebruikt en opgeslagen in

de open lucht zonder dat beschadiging van het buismateriaal

optreedt.

Gedrag bij blootstelling aan straling

Polyetheenbuizen kunnen in principe in hoogenergetische

stralingsgebieden worden ingezet. Zo hebben PE-buizen zich

gedurende vele jaren bewezen bij het afvoeren van radioactieve

afvalstoffen uit laboratoria en koelwaterleidingen in de nucleaire

energie-industrie.

De gebruikelijke radioactieve afvalstoffen bevatten beta-en

gammastralen. PE-buizen zijn ook na jarenlang gebruik niet ra-

dioactief. Ook in de omgeving van intensievere activiteiten raken

PE-buizen niet beschadigd, wanneer ze tijdens hun levensduur

geen grotere, gelijkmatig verdeelde stralingsdosis van meer dan

10 4 gray ondergaan.


Afb. 53 - SURE INSPECT RC – rioolbuis uit PE 100-RC

Afb. 54 - PKS®-buis met elektrisch geleidende binnenlaag

4. Basismaterialen

4.1 Polyetheen

Hydraulische kenmerken

De hydraulische eigenschappen van PE-buizen worden geken-

merkt door gladde, niet hechtende binnenwanden, waarbij als

basis voor het bepalen van de buisdiameter de wandruwheid

op k <0,01mm kan worden aangenomen.

Slijtvastheid

Het afvalwater van vandaag de dag bevat abrasieve, doorstro-

mende stoffen zoals zand of grind. PE 100 (en ook PP) beschikt

over een uitstekende slijtvastheid. Dit is onder andere aange-

toond door abrasieproeven volgens de Darmstadt-methode

(zie Hoofdstuk 5.3 Slijtvastheid p. 35).

Chemische bestendigheid

Vanwege zijn niet-polaire structuur vertoont PE een zeer

hoge bestendigheid tegen chemische en andere stoffen. Het

is bestand tegen waterige oplossingen van zouten en niet-

oxiderende zuren en alkaliën.

PE is tot 60°C bestand tegen vele oplosmiddelen. Gedetailleerde

informatie vindt u in onze catalogus 'Kunststof leidingsystemen'

of u kunt zo nodig contact opnemen met onze technische dienst.

Gemodificeerd polyetheen PE-el(Polyetheen, elektrisch geleidend)

Voor het afvoeren van poeders of licht ontvlambare stoffen

moet de rioolleiding elektrostatisch worden geaard. Doordat

de binnenlaag aan de hand van een co-extrusieproces wordt

vervaardigd, is het mogelijk de PKS®-rioolbuizen (PE 100) te

voorzien van een elektrisch geleidende binnenlaag. De opper-

vlakteweerstand en de doorgangsweerstand komen overeen

met de waarden voor elektrisch niet-oplaadbare oppervlakken

zoals aangegeven in de algemene richtlijnen.

Het ontwerp van de aarding van PKS ®-el-buizen moeten wor-

den afgestemd met onze technische dienst.


Algemene kenmerken van polypropeen

Tijdens het transport van stoffen met

verhoogde temperaturen kan ook

polyetheen worden gebruikt in plaats

van polypropeen.

Buizen van polypropeen (PP) zijn

thermisch zeer stabiel en geschikt

voor gebruik in rioleringen, die bloot-

gesteld kunnen worden aan hogere

temperaturen tot 95°C.

Gedrag bij blootstelling aan straling

Polypropeen is in het algemeen niet permanent bestand tegen

hoogenergetische straling.

Wanneer polypropeen wordt blootgesteld aan energetische

straling, dan kan de sterkte tijdelijk toenemen doordat de mo-

leculaire structuur zich vertakt. Bij permanente straling leidt dit

echter tot een breuk van de moleculaire ketens en dus tot een

aanzienlijke vermindering in sterkte. Hierbij moet dus rekening

worden gehouden met een reductiefactor, die experimenteel

moet worden bepaald.

Bij een geabsorbeerde dosis energie van minder dan 10 4 gray

kunnen polypropeen buizen gebruikt worden zonder een we-

zenlijke vermindering in sterkte.

Chemische bestendigheid

In principe is PP resistent tegen een veelvoud van verschillende

zuren en basen. Logen, fosforzuren, zoutzuren zijn slechts

enkele stoffen waartegen PP bestand is. Tegen koolwaterstof-

fen daarentegen is polypropeen niet volledig bestand, omdat

contact hiermee kan leiden tot een uitzetting van meer dan 3

procent. Daardoor is PP minder geschikt voor benzine. Hetzelfde

geldt ook voor vrij chloor en ozon.

Vanwege de hoge temperatuurbestendigheid wordt PP als ide-

aal beschouwd voor gebruik in beitsinstallatie’s, in de chemische

industrie en ook bij zeer agressieve vloeistoffen.

De chemische weerstand moet toch altijd in samenhang met

de temperatuur, de werkingsdruk en de eventueel van buitenaf

inwerkende belastingen worden bekeken, gezien deze kunnen

leiden tot beperkingen.

Concrete toepassingen kunnen worden besproken met onze

technische dienst.

4. Basismaterialen

Voordelen van polypropeen

� Lage dichtheid van 0,91 g/cm 3 (PVC: 1,40 g/cm 3) (daar-

door laag gewicht per buisonderdeel)

� Hoge breukweerstand


� TiO 2-pigmentatie

� Hoge weerstand tegen veroudering

� Goede lasbaarheid

� Zeer slijtvast

� Gladde inwendige oppervlakken, dus geen afzettingen

mogelijk

� Door middel van lage wrijving lagere drukverliezen dan

bijvoorbeeld bij metalen

� Niet geleidend, dus geen verslechtering van de structuur

door lekstromen

� Zeer gemakkelijk thermoplastisch vervormbaar (bijv.

door dieptrekken)

� PP is een slechte geleider van warmte - dus in veel

gevallen is geen thermische isolatie voor warmwaterlei-

dingen nodig

� Toepasbaar tot 95°C

� Bestand tegen knaagdieren

� Bestand tegen welke microbiële corrosie dan ook

4.2 Polypropeen

Structuurformulevan PP

Gedrag van PP bij UV-straling

Buisleidingen in grijs polypropeen zijn niet UV-gestabiliseerd

en moeten daarom worden beschermd tegen fel zonlicht. In

ondergrondse rioolbuizen is geen extra UV-bescherming van

de PP-buizen vereist. Wanneer de buizen bovengronds worden

gelegd, moeten er wel beschermende maatregelen worden

genomen. Tijdens de opslag van de PP-buizen in de open lucht

over een lange periode moeten de buizen worden bedekt met

een lichtwerende folie.

Buizen van deTSC-reeks hebben een zwarte buitenkant, waar-

mee een langdurige UV-bestendigheid wordt gewaarborgd.


Eigenschap Norm Eenheid PE 100 PE 100-RC PE-el PP-R PP-B

Dichtheid bij 23°C. ISO 1183 g/cm³ 0,96 0,96 0,99 0,91 0,91

E-moduul (trekproef)Korte termijnLange termijn (50 jaar)

ISO 178 N/mm² 1100200

1100200

1400-

900287

1850290

Rekspanning DIN 53495 N/mm² 23 23 26 25 33

Scheurvastheid DIN 53495 N/mm² 38 - 30 - -

Rek bij breuk DIN 53495ISO 527 % > 600 - - - -

Inslaghardheid ISO 2039 N/mm² 46 - 40 - -

Kerfslagsterktebij 23°C (volgens Charpy)

DIN/ISO 179/180 kJ/m² - 22 5 20 50

Spanningsscheuren-weerstand (FNCT) DIN EN 12814-3 u > 300 > 8760 - - -

SmeltindexMFR 190/5 (°C/kg)MFR 190/21,6 (°C/kg)MFR 230/2,16 (°C/kg)MFI-groep

ISO 1133Code TCode GCode M

g/10 min0,3--

T005

0,25--

-4,5-

M003

--

0,25

--

0,30

Lengteveranderingscoëf-ficiënt DIN 53752 k-1 x 10-4 1,8 1,8 - - -

Brandklasse UL94 DIN 4102 - 94-HB

B294-HB

B294-HB

B294-HB

B294-HB

B2

Thermische geleidbaar-heid (Bij 20°C)

DIN 52612 W/mK 0,38 0,38 0,43 0,24 -

Specifieke doorgangs-weerstand

DIN/IEC 60093DIN/IEC 60167 Ohm cm > 1015 > 1015 > 105 - -

Oppervlakteweerstand DIN/IEC 60093DIN/IEC 60167 Ohm > 1013 > 1013 > 104 - -

Kleur - - Zwart/Geel Zwart Zwart Grijs (RAL 7032)

Zwart/Grijs

MRS-classificatie ISO 9080 N/mm² 10 10 - - -

Diëlektrische sterkte VDE 0303 kV/mm 70 70 - - -

Mechanis

che e

igensc

hap

pen

Therm

ische e

igensc

hap

pen

Ele

ktrisc

he eig

en-

schap

pen

Tab. 4 - Materiaaleigenschappen van kunststoffen (richtwaarden)

4. Basismaterialen

4.3 Materiaaleigenschappen

De materialen die worden gebruikt voor afwateringssystemen

worden door volgende eigenschappen gekenmerkt (richt-

waarden):


5.1 Breukcurven voor buizen van PE 100 conform DIN 8075


Afb. 55 - Breukcurve voor PE 100

equi

vale

nte

span

ning

standtijd (jaren)

standtijd (uren)


5.2 Breukcurven voor buizen van PE 100 conform DIN 8078


Afb. 56 - Breukcurve voor PP-R

equi

vale

nte

span

ning

standtijd (jaren)

standtijd (uren)


Algemene informatie

Riolen dienen voor het afvoeren van vuil en regenwater. Daarbij worden abrasieve stoffen zoals zand of grind vervoerd. Omdat

rioleringen een belangrijke taak vervullen bij de bescherming van het milieu en hun constructie bovendien ook grote investeringen

vereist, moet hun werking feilloos zijn. Dit wordt bereikt door permanent dichte leidingsystemen, het gebruik van hoogwaardige

buismaterialen en het onderhouden van de riolen.

Doordat er in het afvalwater vaste stoffen aanwezig zijn, moet het buismateriaal over een uitstekende slijtvastheid beschikken

om voortijdige slijtage van de buisleiding te voorkomen. PE 100 en PP, de grondstoffen die door FRANK GmbH worden gebruikt

worden, hebben een hoge slijtweerstand, die onder andere door slijtageproeven volgens de Darmstadt-methode bewezen is.


5.3 Slijtvastheid

Evaluatie:

De meting van de slijtage gebeurt met een meetklok (schaal-

verdeling 0,01 mm) langs de bodemlijn. De slijtagediepte wordt

gemeten op de bodemlijn over een lengte van 700 mm, waarbij

aan beide uiteinden van de halve buis 150mm niet in aanmer-

king wordt genomen. De metingen worden uitgevoerd met

tussenafstanden van maximaal 10 mm en vervolgens wordt de

gemiddelde diepte berekend. Deze waarde is de gemiddelde

slijtage en duidt op het verschil van wanddikte tussen het begin

en het einde van de meting. Dat de resultaten aanzienlijk beter

zijn ten opzichte van andere materialen toont de volgende figuur:

Test volgens de Darmstadt-methode

Als proefmethode voor slijtvastheid wordt voor het weerstands-

gedrag van buizen tegen mechanische slijtage, volgens de gel-

dende norm, de zogenaamde Darmstadt-methode toegepast.

Proefopbouw:

In deze test wordt een halve buis van 1000 mm lengte in het

testapparaat geplaatst. De halve buis wordt afgesloten door

eindplaten en gevuld met een mengsel van zand en grind. Als

testmiddel wordt natuurlijk, ongebroken, rondkorrelig kwarts-

grind voorgeschreven. De halve buis wordt vervolgens afge-

sloten met een deksel en afwisselend 22,5° in de langsrichting

gekanteld, zodat door de beweging van het proefmateriaal een

slijtage-effect wordt geproduceerd.

De testprocedure vereist een gemiddeld aantal belastingscycli

van 400.000, dat wil zeggen dat het testmiddel 400.000 maal

in de halve buis heen en weer moet gaan.

Afb. 57 - Proefopstelling voor de slijtageproef Afb. 58 - Diagram gemiddelde slijtage

afdekplaat

eindplaat

gemiddelde slijtage

betonbuis betonbuis met MC-DUR coating

GVK buis

gresbuis

pvc buis

PP en PE buis

aantal belastingen



5.3 Slijtvastheid

Resultaten

PKS®-rioolbuis conform DIN 16961, FRANK & KRAH

Voor deze slijtagetest wordt een profielbuis (PE 100) met dia-

meter DN 300 gebruikt. Een geringe kleurverandering van de

buis toont reeds een minimum van afzetting aan materiaal aan.

voor - 0 cycli na - 100.000 cycli

Als onderdeel van onze interne en externe controle laten we onder andere ook de slijtvastheid van de door ons gebruikte grond-

stoffen/hulpstukken controleren door onafhankelijke instituten. De proefexemplaren hebben meestal een maat van DN 300 en

worden uit de lopende productie genomen.

Voor de evaluatie van de meetresultaten worden de waarden bij 100.000 belastingscycli geregistreerd. Een slijtage bij 100.000

belastingscycli komt overeen met het slijtagegedrag van een buis over een levensduur van 25 jaar.

voor - 0 cycli na - 100.000 cycli

PP-buis conform DIN 16961, FRANK & KRAH

Verdere proeven werden uitgevoerd op buis uit PP-materiaal

met maat DN 300. De resultaten van het slijtagegedrag worden

in afbeelding 2 geïllustreerd.

De sporen van de slijtageproef worden op de afbeelding weergegeven door een meer heldere binnenkant van de buis.

Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat de slijtage nagenoeg lineair toeneemt met het aantal belastingscycli. De twee, ge-

teste buizen vertoonden een gemiddelde slijtagewaarde van 0,09 mm op 100.000 belastingscycli. Deze waarde ligt duidelijk veel

lager dan bij andere materialen.

Afb. 59 - PKS®-buis (PE 100), DN 300, slijtproef, FRANK & KRAH Wickelrohr GmbH,

Afb. 60 - PP-buis, DN 300, slijtproef, FRANK & KRAH Wickelrohr GmbH,


5.4 Gedrag bij het spoelen onder hoge druk


HD-systeemproef - opbouw

Voor het onderzoek werden reinigingsvoertuigen, spoelslangen

en spuitmondstukken gebruikt. De proeven worden uitgevoerd

bij een druk van 120 bar bij het mondstuk en bij een debiet

van 320 l/min. Het leidingsysteem is belast met een inlaat-

en terugtreksnelheid van respectievelijk 1 m/s en 0,1 m/s. Dit

zijn werkomstandigheden die bij conventioneel reinigen van

rioleringssystemen in het bovengenoemde vermogensbereik

kunnen optreden. Daarenboven kan er bijv. sedimentmateriaal

worden toegevoegd , dat versneld door de hogedrukwater-

stralen en de meegevoerde lucht tegen de buiswand slaat en

tenslotte uit de proefbuizen wordt geslingerd. Dit zou een met

de praktijk vergelijkbaar effect van sediment op de buiswanden,

de verbindingsstukken en de toevoeren moeten simuleren.

Op alle buisleidingen wordt ook een duurbelasting op één punt

(stationary test) uitgevoerd. Daarbij wordt bij elke te testen buis

een straal op drie plaatsen gehouden gedurende drie minuten.

De sproei-straalproeven zijn onderhevig aan dezelfde testrand-

voorwaarden voor wat betreft het type sproeier en het aantal

reinigingen. Er wordt een rondom spuitende sproeier met acht

stralen gebruikt die over een straalhoek van 30° beschikt (test-

sproeier D1 8 x 30°). Het experiment wordt uitgevoerd in 50

reinigingscycli (inbrengen en terugtrekken van de sproeier). Dit

komt overeen met de frequentie van spoelingen die een riool-

leiding gedurende een levensduur van 100 jaar bij twee jaarlijkse

reinigingen ondergaat.

Inleidende opmerkingen

Aangezien afvalwater geen homogene vloeistof is en in de meeste riolen geen constante afvoertoestanden heersen, is ervan

uitgegaan dat er afzettingen aanwezig zijn in verschillende structuren. In de meeste gevallen bestaan de afzettingen uit een

mengsel van anorganische en organische bestanddelen en kleinere stenen. Daarom voert de rioolnetbeheerder regelmatig

rioolreinigingen door. Daarvoor werden in het verleden reeds een aantal verschillende methoden ontwikkeld. De momenteel

meest efficiënte en meest gebruikte methode is de spoeling met hoge druk. De spoeling met hoge druk oefent een hoge

belasting op een rioolsysteem uit. Om een onberispelijk leidingsysteem te kunnen hebben, worden proeven volgens de hoge

druk spoelmethodes van Hamburg toegepast.

Bij het reinigen van riolen wordt het buismateriaal op verschillende manieren belast. Een vorm van slijtage kan ontstaan doordat

het mondstuk en de hogedrukslang tijdens het reinigen van het riool over de bodem schuiven. Daardoor wordt de bodem

van de buis door de wrijvingskracht van het mondstuk en de slang belast. Omdat er zich op de bodem van een riool meestal

vaste stoffen bevinden of verplaatsen, moet er bij het reinigen van een riool worden gerekend op een verhoogde slijtage in de

vorm van materiaalafname.

Op grond hiervan worden proeven uitgevoerd om de effecten van het spoelen met hoge druk op het buismateriaal te bepalen.

Om een reële vergelijking te krijgen worden in het laboratorium praktische onderzoeken gevoerd in overeenstemming met

de Hamburg-methode. Het Instituut voor ondergrondse infrastructuur - IKT Gelsenkirchen publiceerde in 2004 een onder-

zoeksrapport over dit onderwerp waarin de HD-systeemproef op verschillende buismaterialen werd uitgevoerd. Het volledige

rapport is te vinden bij het IKT-Gelsenkirchen.

Resultaat van het onderzoek

Het IKT Gelsenkirchen gebruikt voor de proef met hoge druk

de PKS®-rioolbuis en glad geëxtrudeerde volwandbuizen van

PE 80 met inspectievriendelijke binnenwand en een nominale

grootte van DN 300 of 355, als testbuis.

In de vergelijkende HD-systeemproeven zonder fijne steenslag

werden er slechts geringe sleepsporen in de bodem van de

PE-buizen waargenomen na het belasten met de bewegende

straal. Pas na het toevoegen van 5 liter fijne steenslag per rei-

nigingscyclus was de slijtage op de bodem van de buis en de

buisverbindingen iets uitgesprokener of ruwer. De slijtage was

daarbij minder dan 1 mm.

De leidingen worden in het kader van het HD-systeemonderzoek

ook aan een stationaire belasting onderworpen, namelijk een

belasting door een straal op één punt, gedurende meer dan drie

minuten. Hierbij zijn geen wezenlijke veranderingen opgetreden.

Dientengevolge kan worden opgemerkt dat de vooropgestelde

levensduur van 100 jaar zonder grote beschadigingen aan de

PE-buis geldig is. Het slijtagegedrag van PE-buizen is dus veel

beter dan dat van conventionele materialen, die gedeeltelijk

grove slijtage vertonen.


Toepassingen voor PE aanbevolenkb

volgens DWA-A 110kb

Overstortleidingen, drukleidingen, duikers en via relining herstelde leidingen zonder putten 0,10 mm 0,25 mm

Transportleidingen met putten volgens DVWK M 241 punt 1.1.5, bijvoorbeeld PKS® - tangentiële put van PE 100 0,25 mm 0,50 mm

Verzamelriolen met gestandaardiseerde putten volgens DVWK M 241 punt 1.1.5 tot DN 1000, met aangevormde putten volgens DVWK M 241 punt 8.1.2.3 voor alle DN, en voor transportleidingen met speciale putten of aange-vormde putten voor alle DN

0,50 mm 0,75 mm

Verzamelriolen met toevoeren, speciale putten en hoekaf-wijkingen 0,75 mm 1,50 mm

6.1 Bepaling van de doorsnede van gravitaire leidingen

De goede hydraulische eigenschappen van kunststof buizen

staan toe dat rioolleidingen zelfs bij een lage hellingsgraad kun-

nen worden aangelegd . Het hydraulisch ontwerp van PE-buizen

gebeurt volgens de richtlijnen van de DWA (Duitse Vereniging

voor water, afvalwater en afval). Het gladde wasachtige opper-

vlak van de binnenwand van de PE-buizen voorkomt afzettingen.

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen halfvolle en volle lei-

dingen. Normaal gesproken wordt uitgegaan van het maximale

debiet ofwel een volle leiding.

Bedrijfsruwheid kb

Voor rioolleidingen wordt volgens de richtlijnen van de DWA de

'bedrijfsruwheid kb' gebruikt, die rekening houdt met verlies

door putten en hulpstukken. Voor PE-buizen bereikt men met

de aanbevolen waarde kb = 0,1 mm een hoge veiligheid.

Q = v . A


Toegestane gemiddelde ruwheid kb voor verschillende toepassingen

De kb-waarden worden onder meer beïnvloed door buisverbindingen, positionele onnauwkeurigheden en veranderingen,

wandruwheid, inlaathulpstukken en putten.

De maximale stromingssnelheid van het afvalwater v is volgens

PRANDTL en COLEBROOK als volgt:

Het maximum debiet Q van een volledig gevulde pijp is:

v ... Stromingssnelheid [m/s]

JE ... Energiehelling

kb ... Bedrijfsruwheid [mm]

g ... Zwaartekrachtversnelling [Nm/s ²]

n ... Kinematische viscositeit [m2/s]

(1,31 x 10-6, voor afvalwater bij 12°C)

DN ... Binnendiameter [mm]

Q ... Debiet [l/s]

A ... Stroomdoorsnede [mm ²]

v ... Stromingssnelheid [m/s]

Tab. 5 - Gemiddelde ruwheid kb voor PE



6.2 Belasting door dämmeren en aanleg onder waterniveau

In sommige gevallen staan leidingsystemen bloot aan een

overdruk van buitenaf:

� bij aanleg in water (duiker) of in de bodem onder de grond-

waterspiegel

� bij aanleg van een nieuwe buisleiding door relining

� aan de zuigzijde van buisleidingen met een pompaansluiting

(onderdruk in de buis)

Waterspiegel

p h, w

Bij ingebedde buizen oefent de bedding een ondersteunend

effect uit op de buis, dat wil zeggen dat deze de knikdruk ten

opzichte van die van een losliggende buis verhoogt. Een stati-

sche berekening van een riolering die met PE-buizen gesaneerd

is kan volgens volgende p k -formule worden berekend:

pk ... kritische knikdruk [bar]

Ec... Kruipmodule (zie pagina 41) [N/mm2]

μ... Poisson-factor

(voor thermoplasten standaard 0,4)

s ... equivalente wanddikte [mm]

rm ... Gemiddelde buisradius [mm]

De invloeden door excentriciteit en ovaliteit kunnen door een

reductiefactor fr, die normaliter moet worden ingesteld op 0,9

tot 0,95, in aanmerking worden genomen.

Bij stabiliteitsberekeningen, zoals bijvoorbeeld bij berekeningen

van de knikdruk, moet een minimale veiligheidsfactor van 2

worden toegepast.

3

m2

Ck r

s)1(4

E10p �

�

��

��

��

��

pk, toeg Toegestane kritische knikdruk [bar]

fr ... reductiefactor (0,9 tot 0,95)

S ... Veiligheidsfactor (≥2)

s k ... Knikspanning [N/mm ²]

pk ... Toegestane kritische knikdruk [bar]

rm ... Gemiddelde buisradius [mm]

s ... Wanddikte [mm]

Wanneer PKS-buizen worden gedämmerd, bestaat het gevaar

dat de buizen naar boven drijven en niet meer in hun gewenste

positie liggen. Dit kan worden voorkomen door het gebruik van

afstandhouders. Hiervoor moeten de optredende belastingen

op de houders worden berekend. De afstand van de houders

moet zo worden gekozen dat de toelaatbare doorbuiging niet

wordt overschreden.

Drijfvermogen bij met water gevulde PE-buizen:

FV ... Drijfvermogen [N]

daR ... Buitendiameter buis [mm]

DN ... Buisdiameter [mm]

γD ... soortelijk gewicht van de dämmer [kg/dm ³]

l R ... Spanwijdte [m]

Voor PE-buizen is de knikdruk pk :

Drijfvermogen bij lege PE-buizen:

LA ... maximale steunafstand [mm]

f LA ... Factor voor de doorbuiging (0,80)

EC ... Kruipmodule (zie pagina 41) [N/mm ²]

JR ... Traagheidsmoment van buis [mm4]

q ... Opdrijflast [N/mm]

De toelaatbare knikdruk wordt als volgt bepaald:

De knikspanning kan dan onmiddellijk worden berekend

Maximale steunafstand

Afb. 61 - Belasting door de hydrostatische druk bij het overlopen van water (bijv. in de grondwaterzone)


Standaard voertuig

Totale belasting

Wielbe-lasting m

[KN] [KN]Breedte

[m]Lengte

[m]

SLW 60 600 100 0,6 0,2

SLW 30 300 50 0,4 0,2

LKW 12 120

vooraan 20

achter-aan 40

0,20,3

0,20,2

6.3 Berekening van ondergrondse rioolbuizen volgens richtlijn ATV-DVWK-A 127

ATV-DVWK-A 127

Kunststof buizen van polyetheen of polypropeen worden

voornamelijk geproduceerd als ondergrondse buisleidingen.

Omdat een grote verscheidenheid aan belastingen op de buis

kunnen inwerken, worden stabiliteitsberekeningen voornamelijk

met computerprogramma's uitgevoerd. In principe moet deze

berekeningen volgen de richtlijn ATV-DVWK-A 127 'Statische

berekening van riolen en rioolleidingen' worden uitgevoerd. Om

een volledig nauwkeurige berekening van een ondergrondse

PKS®-buis te maken, moet men de nauwkeurige montage-

voorwaarden kennen.

Een vragenlijst is te vinden in hoofdstuk 7 op pagina 44. Op

verzoek kan door FRANK GmbH op basis van de vragenlijst een

controleerbare berekening worden gemaakt.

Installatie

Bij de berekening wordt niet alleen rekening gehouden met

uitwendige en inwendige belastingen, maar ook met de bouw-

uitvoering. De bedding van de buizen heeft een belangrijke

invloed op de vervorming van de ondergrondse rioolbuizen.

In het algemeen moet de opleghoek van de bedding zo groot

mogelijk worden gekozen. Mogelijke hoeken zijn 120° en 180°.

De meest voorkomende situatie is dat ondergrondse rioolbuizen

in een sleuf worden aangelegd. Afhankelijk van de eisen kunnen

verschillende vormen worden gebruikt. Voor de berekening van

de buizen is de gleufgeometrie vereist (voorbeelden hieronder).

2α

b

β

b

h

hSleuf met schuine wanden

Sleuf met parallelle wanden

h


Het werkblad ATV-DVWK-A 127 onderscheidt de volgende standaard voertuigen als belastingsmo-dellen:

Belastingen

Voor berekeningen volgens het Werkblad ATV-DVWK-A 127,

kunnen de verschillende belastingen worden onderzocht , zoals

bijvoorbeeld:

� Belasting door verkeer

� Belasting door treinverkeer

� Belasting door bedekking met grond

� Oppervlaktebelasting door bebouwing

� Externe waterdruk

Belasting door verkeer

Belasting door verkeer is naast grondbelasting de belangrijkste

belasting bij ondergrondse rioolbuizen, zoals te verwachten bij

vrijwel iedere leiding waarboven voertuigen rijden. Om deze

reden moet volgens het Werkblad ATV-DVWK-A 127 bij de

berekening voor de belasting door verkeer minstens LKW 12

worden ingesteld, zelfs zonder verkeersvlaktes .

Afb. 62 - Ondersteunende opleghoek

Afb. 63 - Aanleg in sleuf

Afb. 64 - Aanleg in een ophoging

Tab. 6 - Veronderstelde belasting voor standaard voertuigen


6.3 Berekening van ondergrondse rioolbuizen volgens richtlijn ATV-DVWK-A 127

Bodemgroepen

De bodemgroepen die voor de berekening nodig zijn kunnen

worden gevonden in DIN 18196:

G1: Niet-cohesieve bodems (grind, zand) [GE, GW, GI,

SE, SW, SI]

G2: Semi-cohesieve bodems (grind-klei, grind-slib, zand-

klei, zand-slib mengsels) [GU, GT, SU, ST]

G3: Cohesieve, gemengde bodems, slib (cohesief zand

en grind, cohesieve, stenige verweringsbodems)

[GU, GT, SU, ST, UL, UM]

G4: Cohesieve bodems (klei, leem) [TL, TM, TA, OU, OT,

OH, OK, UA]

Sleufzones

De sleuf van de buisleiding is verdeeld in de volgende zones:

Zone 1: Bedekking boven de kruin van de buis

Zone 2: Leidingzone zijdelings en onder de buis

Zone 3: grond naast de sleuf en naast de leidingzone

Zone 4: bodem onder de buis (bouwgrond)

Voor de berekening volgens ATV-DVWK-A 127, is het noodza-

kelijk dat voor de bovengenoemde zones de verdichtingsgraad

(Proctordichtheid) en het type bodem bekend zijn (gespecifi-

ceerd in de vragenlijst, pagina 45).

Vereisten voor bedekken en inbedden

Bij de inbedding van de leidingzone en het vullen van de sleuf

boven de leidingzone, onderscheidt het werkblad ATV-DVWK-A

127 vier Vereisten voor bedekken (A) en inbedden (B):

A1/B1. Laagsgewijs tegen de natuurlijke bodem of laagsgewijs

in de vulling van de verdichte sleufaanvulling/inbedding

(zonder bewijs van de dichtheidsgraad), ook van toe-

passing voor damwanden.

A2/B2. Verticale beplating van de sleuf van de buis met dam-

wanden of lichte profielen, die pas na het vullen worden

verwijderd. Stutten of constructies, die bij het vullen van

de sleuf geleidelijk aan worden verwijderd. Onverdichte

sleufaanvulling. Inspoelen van de vulling/inbedding (al-

leen geschikt voor bodems uit groep G1).

A3/B3. Verticale beplating van de sleuf van de buis met dam-

wanden, lichte profielen, houten balken, stutten, of

installatie’s die worden verwijderd na het vullen, zonder

dat er daarna nog een effectieve verdichting wordt

uitgevoerd.

A4/B4. Laagsgewijs tegen de ongeroerde bodem of laags-

gewijs in de vulling van de verdichte sleufaanvulling/

inbedding met een bewijs van de volgens de ZTVE-StB

vereiste Proctordichtheid, ook van toepassing voor

damwanden. De vereiste voor bedekken en inbedding

A4/B4 is niet van toepassing op de bodems van groep

G4.

E2Zone 2

E1Zone 1

E3Zone 3

E4Zone 4

E3Zone 3


Afb. 65 - PKS ®-rioolbuis in sleuf Afb. 66 - Zones van sleuf


p20dp

szul

min ��

�

C1

Vzul ��


6.4 Berekening van de vereiste wanddikte smin bij bedrijfsover-druk

Voor de berekening van de vereiste wanddikte wordt de formu-le van Barlow gebruikt. Voor het bepalen van de berekening van de spanning (σtoeg) moet men de referentiespanning (σV)

van de overeenkomstige kruipcurven (pagina 31 tot 32) nemen

en verminderen met de veiligheidsfactor C (volgens DIN 8077).

Afhankelijk van de toepassing kan voor alle materialen nog een

reductiefactor (0.8) worden ingecalculeerd. Met deze veilig-

heidsfactor kan bijvoorbeeld de invloed van extra belasting van

de verbindingen (bijv. lasnaden)worden beschouwd:

6.5 Belasting door externeoverdruk (knikdruk)

In sommige gevallen staan leidingsystemen bloot aan een

overdruk van buitenaf:

� Aanleg in water of in de bodem onder de grond-waterspiegel

� Leidingen voor onderdruk, zoals zuigleidingen

De toegestane onderdruk wordt als volgt berekend:

smin .... Minimale wanddikte [mm]

p .... Werkoverdruk [bar]

d .... Buitendiameter buis [mm]

σtoeg .... Berekeningsspanning [N/mm2]

pB .... toelaatbare knikdruk [bar]

E c ... Kruipmodule [N/mm2]

(De kruipmodule kan uit de diagrammen

op pagina 41 worden gehaald en met factor 2

worden verminderd)

µ .... Poisson-factor

(voor thermoplasten standaard ~0,4)


r m ... Gemiddelde buisradius [mm]

Hierme kan men bij een gegeven wanddikte s en, indien nodig,

de optredende spanning σdaad of de maximale werkoverdruk p berekenen:

min

minzul

sds20

p�

��

De knikspanning wordt als volgt berekend:

2C

2zul

min )E(1

20dp

s��

��

�

E c ... Kruipmodule (zie pagina 41) [N/mm2]

ε .... Uitzettingsfactor = ∆L/L 0

∆L .... Wijziging in lengte [mm]

L0 .... Lengte van de buis [mm]

σB .... Knikspanning [N/mm 2]

pB .... Toelaatbare knikdruk [bar]



Voor vastgeklemde leidingsystemen moet de te kiezen minima-le wanddikte s min worden berekend met de volgende formule:

De minimale wanddikte kan worden berekend met de vol-

gende formule:

De minimale wanddikte wordt als volgt berekend:

pB .... toelaatbare knikdruk [bar]

E c ... Kruipmodule [N/mm2]

(De kruipmodule kan uit de diagrammen

op pagina 41 worden gehaald en met factor 2

worden verminderd)

smin .... Minimale wanddikte [mm]


Voor gevaarlijke stoffen moet de toelaatbare spanning met de

bijbehorende reductiefactoren worden verminderd.


6.6 Kruipmodulecurven voor PE 100 volgens DVS 2205-1


Betriebstemperatur [°C]

Krie

chm

odul

[N/m

m²]

Afname van de kruipmodule

De kruipmodule, die uit de hier weergegeven diagrammen kan

worden gehaald, moet voor stabiliteitsberekeningen nog met

een veiligheidsfactor van > 2 worden verminderd. Invloeden door

chemische belasting of door excentriciteit en ovaliteit moeten

apart worden beschouwd.

Kruipmodulecurven voor PP

Kruipmodulewaarden hangen sterk af van de gebruikte materi-

alen. Speciale grondstoffen met een aantal hogere kruipmodu-

lewaarden, zoals vermeld in de DVS 2205-1, worden gebruikt

voor buizen van PP. Voor een benaderende berekening kunnen

de waarden van de DVS-richtlijn 2205-1 worden gebruikt. De

exacte kruipmodule is op aanvraag te verkrijgen.

Afb. 67 - Kruipmodulecurve voor PE 100, 1 jaar Afb. 68 - Kruipmodulecurve voor PE 100, 10 jaar

Afb. 69 - Kruipmodulecurve voor PE 100, 25 jaar

krui

pmod

uul

bedrijfstemperatuur bedrijfstemperatuur

bedrijfstemperatuur

jaar jaren

krui

pmod

uul be

gin

ver-

oude

ring

krui

pmod

uul

begi

n ve

r-ou

derin

g

jaren


L)1d/d(E)21(p1,0

L2i

2C

p ��

��

Lengteverandering door temperatuurverschil

Voor de berekening van de lengteverandering die afhankelijk is

van de temperatuur wordt de volgende formule gebruikt:

6.7 Berekening van de lengteverandering


Lengteverandering door inwendige drukbelasting

De door de inwendige overdruk gecreëerde lengteverande-

ring van een gesloten en wrijvingsvrije aangelegde buisleiding

bedraagt :

L ... Buisleidinglengte [mm]

p ... Werkingsdruk [bar]

µ ... Poisson-factor

EC ... Kruipmodule [N/mm2]

d .... Buitendiameter buis [mm]

di ... Binnendiameter buis [mm]

Lengteverandering door chemische inwerking

Chemische vloeistoffen (bijv. oplosmiddelen) kunnen leiden tot

een lengteverandering (zwelling) van de buisleiding alsook tot

een vergroting van de diameter. Tegelijkertijd doet er zich een

vermindering van de mechanische eigenschappen voor.

De verwachte verandering in de lengte bij blootstelling aan op-

losmiddelen kan worden ingeschat met behulp van een zwel-

lingsfactor. Op basis van uitgebreide studies over de invloed van

oplosmiddelen op rioolbuizen van PE en PP wordt aanbevolen

om bij de aanleg van de buisleiding rekening te houden met een

zwellingsfactor van:

Voor de bepaling van Δ T wordt het verschil tussen de minimale

installatietemperatuur en de maximale temperatuur wanneer in

werking gebruikt.

Gemiddelde waarde van α:

∆LT = α . L . ∆T

∆LT .... Lengteverandering door [mm]

Temperatuurwijziging

α .... lineaire uitzettingscoëfficiënt [mm/m.K]

L .... Buislengte [m]

∆T Temperatuurverschil [K]

In feite zijn de uitzettingscoëfficiënten afhankelijk van tempera-

tuur en kunnen de diagrammen uit de catalogus 'Kunststof

leidingsystemen' worden overgenomen.

Tip:

De lengteveranderingen en de daarmee samengaande buigbeenlengtes

kunnen uit de nomogrammen van onze catalogus 'Kunststof leidingsys-

temen' worden overgenomen.

PP ~ 0,16 mm/m·K = 1,6·10-4 1/K

PE ~ 0,18 mm/m·K = 1,8·10-4 1/K

L ... Buisleidinglengte [mm]

f Ch ... Zwellingsfactor

Tip:

Nauwkeurige berekeningen moeten in het geval van de zwellingsfac-

tor door onderzoeken op het materiaal gebeuren.

fCh = 0,025 ... 0,040

∆LCh = fCh . L

De lengteverandering door zwelling resulteert ongeveer aldus:


Vastpunten zullen een verplaatsing of beweging van de buis in

elke richting voorkomen. Ze dienen daarnaast voor de opname

van reactiekrachten bij het gebruik van compensatoren resp.

schuif- n steekmoffen. Het vastpunt kan voor alle voorkomende

krachten worden geconfigureerd:

� Krachten door een belemmerde lengteverandering

� Gewicht bij verticale buisleidingen

� Soortelijk gewicht van het stromingsmedium

� Bedrijfsdruk

� Inherente weerstand van de uitzettingsvoeg

Willekeurige vastpunten moeten zo worden geplaatst, dat ver-

anderingen van de richting van de leidingen voor een kleinere

lengteverandering zorgen.

Vastpunten kunnen bestaan uit mofranden van hulpstukken of

speciale vastpuntfittingen. Bij gebruik van profielleidingen kunnen

de profielen aan de buitenzijde van de buis als vastpuntconstruc-

tie dienen (bijv. betonnen landhoofden).

Vastgeklemd systeem

Wanneer de lengteverandering binnenin een buis wordt ver-

hinderd, dan ontstaat een vastgeklemd systeem. Het starre of

stevig vastgeklemde leidingdeel beschikt niet over compensatie-

elementen en moet wat betreft afmetingen als een speciaal

geval worden beschouwd.

De volgende systeemparameters worden daarom rekenkundig

bepaald:

� Vastpuntbelasting

� Toegestane aanlegafstand met inachtneming van de kritieke

kniklengte

� Optredende trek- en drukspanningen

Bij speciale materialen zoals PE-el of PP-s-el is een vast in-

gespannen systeem alleen mogelijk bij lage trekbelastingen.

In andere gevallen adviseren wij een lengteverandering met

expansiebochten op te vangen.

Vastpuntbelasting bij geklemde systemen

De grootste vastpuntbelasting treedt op bij rechte, geklemde

buizen. In een algemene vorm bedraagt ze:

FFP = AR . EC . ε

FFP ... Vastpuntkracht [N]

AR ... Ringoppervlak buiswand [mm2]

EC ... Kruipmodule [N/mm2]

ε ... belemmerde lengteverandering

door thermische uitzetting, inwendige

druk of zwelling


6.8 Vastpunten voor niet met aarde bedekte buizen

Verdere grondslagen voor interpretaties en berekeningen voor

kunststof buizen, zie onze catalogus 'Kunststof leidingsyste-

men'.

Daarin vindt u de volgende interpretaties en berekeningen:

� Toegestane onderdeel-werkoverdruk pB voor PE 100 en PP

in functie van temperatuur en looptijd

� Vergelijking van toepassingslimieten voor buizen van PE 100

en PP voor een levensduur van 25 jaar

� Toepassingsfactoren f AP voor wateronvriendelijke stoffen en

reductiefactor A1 voor de specifieke viscositeit als gevolg van

lage temperaturen (volgens DVS 2205 tot 1)

� Stoffenlijst voor chemische weerstandfactoren f AZ=1 (volgens

DVS 2205-1)

� Chemische bestendigheidsfactoren f AZ voor de chemicali-

enstroom (volgens DVS 2205-1)

� Algemene chemische bestendigheid ten opzichte van zuren

en logen

� Berekeningsbeginselen voor de vaststelling van de buisdoor-

snede van drukleidingen

� Berekeningsbeginselen voor de vaststelling van de hydrau-

lische verliezen

� Weerstandscoëfficiënt van hulpstukken voor buizen

� Debietnomogram (voor de stof water) voor een grove be-

paling van de snelheid van de doorstroming, drukverlies en

het debiet

6.9 Referenties


7.1 Statische vragenlijst voor berekening van ondergrondse rioolbuizen vol-gens ATV-DVWK-A 127

Projectnaam:

Bouwplaats:

Opdrachtgever:

Verantwoordelijke: Tel.:

Buis

PKS ®-profielbuis: Binnendiameter van de buis DN: mm

Geëxtrudeerde volwandbuis: Buitendiameter van de buis da: mm

Wanddikte s: mm

Leidinglengte m

Buismateriaal: PE 100 PP-R

Belastingen:

Vloeistofsoort:

Dichtheid: g/cm3

Gemiddelde temperatuur: bedrijf T B : °C

maximum T max : °C

Bedrijfsoverdruk p ü : bar

Levensduur: 50 jaar of jaar:

Belasting door verkeer: zonder SLW 60 SLW 30 LKW 12

bijkomende oppervlaktebelasting N/mm2

Grondwaterstand boven bodem:

mm

Watervullingbv. bergingsleiding:

ja nee

Overige:

Projectgegevens:



E1

E2 E2

E4

E3E3

Zones:

Sleuf Breedte van de sleuf (b): mm

Taludhoek (β): °

Overdekkingshoogte (h): mm

Aanleg:

b

β

h

Ophoging Overdekkingshoogte (h): mm

h

Vereisten voor bedekken en inbedden:

Overdekking

A1

A2

A3

A4

Inbedding

B1

B2

B3

B4

Berging:

Opleghoek 2 α: 120°

180°

2α

Bodem:

Bodem Bodemtype E1 E2 E3 E4

Groep:G1 - niet cohesief (zand, kiezel) G1 G1 G1 G1

G2 - zwak cohesief (zand, grind) G2 G2 G2 G2

G3 - cohesieve, gemengde bodems, slib G3 G3 G3 G3

G4 - klei, leem G4 G4 G4 G4

Noot: In leidingzone E2 moet bij voorkeur zand (G1) worden gebruikt!

Dichtheid [g/cm 3] .......... .......... .......... ..........

Verdichting (85% -100%)% Dpr, bij voorkeur > 97%

.......... .......... .......... ..........

E-module E B [N/mm 2] .......... .......... .......... ..........


7.1 Statische vragenlijst voor berekening van ondergrondse rioolbuizen vol-gens ATV-DVWK-A 127


h2

hw

h1

bA

Projectnaam:

Bouwplaats:

Opdrachtgever:

Verantwoordelijke: Tel.:

Projectgegevens:

Binnendiameter van de put: mm

Installatiediepte (h1) mm

Lengte putbuis (h2) mm

Grondwaterhoogte (hw ) mm

Werkruimte (bA) mm

Dichtheid beddingsmateriaal: g/cm3

Helling van de grond: °

Putdeksel materiaal PE 100 PP-R

Installatieomstandigheden:

Bodem:

Bodemgroep

Proctordichtheid

bekende E-module

ongeroerde bodem

G1 G2 G3 G4

%

N/mm2

geen belasting door verkeer

SLW 30

SLW 60

vrij in te vullen

Schokfactor

Belasting door verkeer:

Inbedding

G1 G2

%

N/mm2

op het deksel

kN

naast de put

kN


7.2 Vragenlijst voor berekening van ondergrondse kunststof putten volgens ATV-DVWK-A 127


zonder bodemplaat gewone bodemplaat met volle bekleding

met betonnen rand

opliggend dekselstandaard betonconus

zwevend opliggend deksel

met PE-platdak

hf

hb

ha

hf

hb

h f

hb

Putbodem:

Dikte van de betonplaat (h b ) ......................... mm

Diameter beton-bodemplaat ......................... mm

Hoogte van de betonnen rand(ha) ......................... mm

Kwaliteit van betonnen bodemplaat ......................... mm

Betonvulling (h f) ......................... mm

Diameter Wanddikte Positie

Doorgangsbuis mm mm °

1. Aansluiting mm mm °




Aansluitingen:

Putdeksel

zonder deksel


7.2 Vragenlijst voor berekening van ondergrondse kunststof putten volgens ATV-DVWK-A 127


7.3. Toelichting bij de vragenlijsten

Beddekkingsvoorwaarden voor devulling van de geul

Voor het vullen van de geul boven de leidingzone wordt er onderscheid gemaakt tussen vier bedekingsvoorwaarden, A1 tot A4:

A 1: Laagsgewijs tegen de ongeroerde bodem van de sleufvulling (zonder bewijs van compressieverhouding)

A 2: Verticale beplating van de sleuf van de buis met stalen damwanden of lichte profielen, die pas na het vullen worden verwijderd. Stutten of constructies, die bij het vullen van de gleuf geleidelijk aan worden verwijderd. Onverdichte sleuf. Laten inspoelen van de inbedding (alleen geschikt voor bodems uit groep G1)

A 3: Verticale beplating van sleuf van de buis met damwanden, houten palen, stutten of constructies die pas worden verwijderd na het vullen.

A 4: Laagsgewijs op de verdichte sleufvulling van de ongeroerde bodem met een bewijs van de volgens de ZTVE- StB vereiste Proctordichtheid. Bedekkingsvoorwaarde A4 kan niet worden toegepast bij bodems uit groep G1.

Veiligheidsklasse

Veiligheidsklasse A (normaal)

� Bedreiging van het grondwater � Belemmering van het gebruik � Het niet functioneren heeft belangrijke economische

gevolgen

Bodemtypen

De volgende bodemtypes kunnen worden onderscheiden (tussen haakjes de afkortingen conform DIN 18196):

Groep 1: Niet-cohesieve bodems [GE, GW, GI, SE, SW, SI]

Groep 2: Semi-cohesieve bodems [GU, GT, SU, ST](GU, GT, SU, ST)

Groep 3: Cohesieve, gemengde bodems, slib (cohesief zand en grind, cohesieve, stenige verweringsbodems)

[GU, GT, SU, ST, UL, UM]

Groep 4: Cohesieve bodems (klei, leem) [TL, TM, TA, OU, OT, OH, OK, UA]

E1 Bedekking boven de kruin van de buis

E2 Leidingzone aan de zijkant van de buis

E3 Grond naast de sleuf en naast de leidingzone

E4 Bodem onder de buis

E2

E3E3

E2

E4

E1


Veiligheidsklasse B (uitzondering)

� Geen bedreiging van het grondwater � Een lichte belemmering van het gebruik � Het niet functioneren heeft weinig economische

gevolgen

Groep Volumege-wicht B Binnenste wrijvingshoek Vervormingsmodule EBin N/mm² bij compressieverhouding Dpr in%

kN/m³ 85 90 92 95 97 100

G1 20 35 2,4 6 9 16 23 40

G2 20 30 1,2 3 4 8 11 20

G3 20 25 0,8 2 3 5 8 13

G4 20 20 0,6 1,5 2 4 6 10

Rev. Feb. 201648 december 2013 | Afwateringssystemen

Voorwaarden voor het inbedden van de buisleidingen

Voor de inbedding in de leidingzone worden er vier inbeddingsvoorwaarden, B1 tot en met B4, onderscheiden:

B 1: Laagsgewijs op de ongeroerde bodem of laagsgewijs in de vull ing van de verdichte inbedding (verdichtingsgraad niet bekend).

B 2: Verticale beplating in de leidingzone met stalen damwanden of lichte profielen, die pas na het vullen worden verwijderd. Beschoeiingsplanken en -installaties op voorwaarde dat de bodem verdicht blijft na het weghalen van de beschoeiingsmiddelen. Laten inspoelen van de inbedding (alleen geschikt voor bodems uit groep G1)

B 3: Verticale beplating in de leidingzone met damwanden, houten balken, stutten of installatie’s, zonder dat na het verwijderen nog een effectieve verdichting moet worden uitgevoerd.

B 4: Laagsgewijs op de ongeroerde bodem of laagsgewijs in de vulling van de verdichte inbedding met een bewijs van de volgens de ZTVE-StB vereiste Proctordichtheid. De inbeddingsvereiste B4 is niet van toepassing op de bodems van groep G4.

Aanleg

Aanlegwijze 1

Bouwconstructie

Bij de berekeningen wordt uitgegaan van de in DIN 4033 gedefinieerde aanleg van de buisleiding, en dan met name wat betreft bedekking en inbedding.

LKW 12 is de minimale belasting buiten verkeerszones.

Belastingen en contactzones vanstandaard voertuigen

2α

7.3. Toelichting bij de vragenlijsten


Standaard voertuig Totale belasting Wielbelasting Contactzone van een wiel

kN kN Breedte m Lengte

SLW 60 600 100 0,60 0,20

SLW 30 300 50 0,40 0,20

LKW 12 20 achteraan 40 0,30 0,20

vooraan 20 0,20 0,20



7.4 Putgegevensblad

m ü. NN

Grundwasserstand m ü. NN

mm

m ü. NN

m ü. NN

Leiter B:_____ Wst:_____ Fallschutz

h= mm

h= mm

Intern:

h= mm

d= mm

d= mm

Gerinne Kämpferhoch

Befüllstutzen zur Verfüllung

Pumpensumpf DN:

Steigkästen im Gerinne

Gerinne Scheitelhoch

Einstiegshilfe

(2) Zulauf

(4) Zulauf

(3) Zulauf

(1) Auslauf

Pro

fil/S

DR

Stu

tze

n-

län

ge

vo

n in

ne

n

Ele

ktr

o-M

uff

e

So

hlh

öh

e

m ü

. N

N

DN

° A

lt-

Gra

d

Inn

en

-

he

ll

gekapseltes Fundament ø Bemerkungen:

DA

Ende

Bodenplatte (PE)

Tangentialschacht DN:

bestellt durch:

Schachtbezeichnung: Datum: Sachbearbeiter:

geplanter Liefertermin:

Firma: Bauvorhaben: Stück: Bauteil:

Hebeösen

Hebeösen mit Zentrierung

Stand 01/2010

(5) Zulauf

Steigtritte

Berme

Sp

itze

nd

e

Vo

rsch

we

iß-

bu

nd

+

Lo

sfla

nsch

Gla

tt

Profil___________

Re

du

ktio

n

Bemerkung

Au

fwic

klu

ng

au

f D

A

Schachtmantelrohr

FRANK GmbH

Starkenburgstr. 1

64546 Mörfelden-Walldorf

Deutschland

Telefon: 06036 / 9798-

Telefax: 06036 / 9798-351

Abdeckplatte /-konus

Fließsohle mit Schacht

GOK

OK PE-Schacht

Kontrollschacht DN:

Firma: Projectnaam: Aantal: Onderdeel:

geplande leveringsdatum:

Putbenaming: Datum: Projectleider:

bestelt door:

MV m ü. NN

Grondwaterstand m ü. NN

Afdekplaat/conus mm

Bovenzijde PE schacht m ü. NN

Gemiddelde puthoogte

Traptreden

Treden in stroomprofiel

Ladder B: _________ Wst: _________

Instaphulp

Hijsogen

Banket

Pompopstelplaats DN: _________ h = _________ mm

Stroomprofiel kruinhoogte

Stroomprofiel schouderhoogte

Verwijzing: naar keuze kan een schets ingediend worden.

uiteinde

DN

DA

ho

ekv

erd

raaiin

g

pro

fiel /

SD

R

aansl

uiti

ng

do

ors

-te

ek

bin

nenzi

jde

lichte

kle

ur

bin

-nenzi

jde

BO

B m

aat

ele

ctr

ola

smo

f

spie

gla

d u

itein

de

voo

rlask

raag

en

ove

rschuiffl

ens

red

uctie

op

wik

kelin

g n

aar

DA opmerking

(1) uitstroom

(2) aansluiting

(3) aansluiting

(4) aansluiting

(5) aansluiting

Tangentiaalput DN: ________ mm

Inspectieput DN: ________ mm

Bemerkungen:


8. Aanleg

8.1 Algemene aanlegrichtlijnen

Voorwoord

Rioolleidingen zijn bouwwerken waarbij bij de aanleg een verscheidenheid aan richtlijnen en normen in acht moeten worden

genomen. Deze omvatten onder andere de huidige richtlijn voor de aanleg van leidingsystemen, de DWA-A 139, die de goede

uitvoering en de aanleg beschrijft.

Het lage gewicht van buizen en putten van PE en PP in verhouding tot de buisstabiliteit maakt een eenvoudige handling met licht

materieel zowel in het magazijn als op de bouwlocatie mogelijk. Met name in smalle straten of op moeilijk begaanbare terreinen

is het gebruik van kunststof buizen een zeer rendabele oplossing.

Transport

PKS®-rioolbuizen, hulpstukken, putten en speciale constructies

moeten met geschikte voertuigen worden vervoerd. Ze moeten

bij het transport tegen verschuiven worden beveiligd. Andere

voorwerpen op de laadvloer mogen niet tegen de buizen kunnen

botsen. De laadvloer moet glad en vrij van scherpe voorwerpen

zijn die de buiswand kunnen beschadigen. Men moet voorzichtig

zijn bij het laden en lossen ter bescherming van de onderdelen

tegen beschadiging.

Handling

Voor het laden en lossen van kunststof buizen en hulpstukken

zijn geschikte hijswerktuigen nodig. Gooien of laten vallen van

de leidingen is niet toegestaan. De buis mag niet over de vloer

worden gesleept. Bij het hanteren van profielrioolbuizen moet

er bijzondere aandacht worden geschonken aan de moffen en

spieën. Geprefabriceerde onderdelen (bijv. bergingsleidingen)

moeten met aangebrachte hijs- en transportogen worden

opgetild om ongewenste buigspanningen door eigen gewicht

te voorkomen.

Afb. 70 - Lading van PKS®-rioolbuis DN 2300, aftakking DN 2300

Afb. 71 - Transport PKS ®-buis DN 2400, hoofdput DN 2400

Afb. 72 - Lossen en plaatsen van PKS®-buis DN 1800

Afb. 73 - monate PKS®-speciale constructie


Opslag PE-buizen conform DIN 8074/8075

PE-buizen zijn in buisbundels volgens de fabrieksnorm 'verpak-

king' van AGRU FRANK GmbH verpakt. De bundels worden in

paletten geleverd. Bepaalde buizen worden los geleverd.

Buisbundels en aparte buizen moeten volgens bepaalde voor-

waarden zoals bijv. met brede textielbanden, worden gelost en

geladen en worden beschermd tegen mechanische invloeden.

Voor de tijdelijke opslag van PE-buizen op de bouwplaats moet

een geschikte opslagruimte worden voorzien. De opslagruimte

moet aan de volgende criteria voldoen:

� Minstens 12 m, 6 m of 5 m (afhankelijk van de lengte van

de buis) breed

� Effen, steenvrije ondergrond (zand ondergrond, betonnen

vloer...)

� Beschermd tegen mechanische beschadigingen

� Beschermd tegen doorhangen en verschuiven door het

aanbrengen van tussenlagen

Bij buizen op paletten moeten de paletten zo worden gestapeld

dat de axiale, houten steunen op elkaar staan.

De stapelhoogte moet zodanig zijn dat er geen schade of

blijvende vervorming kan optreden aan de leidingen. Punt- of

lineaire ondersteuning van de buizen moet worden uitgesloten.

Aanzienlijke verontreiniging van buisleidingen en buisleidingon-

derdelen moet worden vermeden.

Opslag

Kunststof buizen van PE/PP moeten op een vlakke ondergrond worden opgeslagen, die vrij is van stenen of scherpe voorwerpen.

De leidingen moeten zo worden geplaatst dat ze niet vervormen of vuil kunnen worden en beschermd zijn tegen mechanische

beschadigingen en puntbelastingen.

De buizen en hulpstukken moeten worden beschermd tegen extreme hitte. De opslag in de schaduw of onder een heldere, niet-

lichtdoorlatende folie of een geotextiel kan daarbij nuttig zijn.

Over het algemeen moet men bij de opslag en het transport ervoor zorgen dat de leidingen niet beschadigd of noemenswaardig

vervormd raken. Buizen die tijdens het transport of de opslag beschadigd geraakt zijn mogen niet meer worden gebruikt.

8. Aanleg

8.1 Algemene aanlegrichtlijnen

Opslag van wikkelbuizen conform DIN 16961

Tijdelijke opslag van de leidingen moet zo gebeuren dat er geen

schade optreedt. Vooral de spie en de mof mogen niet vuil of

vervormd worden om een goede verbinding te garanderen.

Bij de tijdelijke opslag op de bouwplaats moet rekening worden

gehouden met de bodem- en opslagomstandigheden:

� De buizen moeten door het aanbrengen van kanthout,

zij- wiggen tegen wegrollen worden beveiligd of worden

gestabiliseerd.

� Onder de eerste laag buizen moet kanthout worden ge-

plaatst.

� De stapelhoogte mag normaal gesproken niet meer dan 3

m bedragen.

PKS ®-buizen met een verschillende nominale grootte mogen

ook getelescopeerd worden opgeslagen, maar men moet er wel

voor zorgen dat de E-moffen en de spieën onbeschadigd blijven.

Om de kwaliteit van de latere las te garanderen, dient vooraf-

gaand aan opslag de originele verpakking van de buizen op

beschadiging te worden gecontroleerd. Als de verpakking be-

schadigd is, moet er eerst nagegaan worden of de onderdelen

schoon zijn en moet eventueel vuil worden verwijderd. Vervol-

gens moeten de gereinigde zones met een nieuwe folie worden

beschermd. Hierbij mag de plakfolie niet in contact komen met

het verwarmingselement of de spie.

Afb. 74 - Opslag PKS®-rioolbuis Afb. 75 - Opslag Sureline®-buizen


8.2 Aanleg in een open sleuf - Installatie PKS®-/TSC-buis

8. Aanleg

Conform DIN EN 1610 moet voor ondergrondse rioleringen voor het begin van de aanleg het draagvermogen van de te plaatsen

buizen worden vastgesteld. Voor PKS®-/TSC-buizen krijgt men dit door de structurele berekening aan de hand van de richtlijn ATV-

DVWK-A 127. De leidingen moeten worden aangelegd volgens de instructies van de berekening. Voor het verzamelen van deze

informatie (bodemgesteldheid, aanleg-omstandigheden, enz.) voor de structurele berekening wordt er aan de klanten gevraagd

om een vragenlijst in te vullen (zie pagina 44).

Flexibele buizen moeten 'vrij' worden aangelegd wat resulteert in veel lagere spanningen in de buis. Hierbij is de opleghoek bepa-

lend voor de statische berekeningen. Gewoonlijk wordt er met een opleghoek van 120° gerekend.

Conform DIN EN 1610 moet de onderste bedding 10 tot 15 cm dik zijn onder de buis. Er mag alleen samendrukbaar, steenvrij

materiaal van de groep G1 of G2 conform DIN EN 1610 worden gebruikt. De inbedding moet bedekt worden met een laag tot 15

cm van hetzelfde materiaal. De verdichting van de inbedding gebeurt in lagen. Hierbij moet men erop letten dat dit geen invloed

heeft op de leiding. Rechtstreeks boven de buis moet een verdichte laag van minstens 30 cm worden gelegd. Het aanvullen en

verdichten moet in lagen worden uitgevoerd. Tot 1 m dekking kunnen lichte tot gemiddelde verdichtingswerktuigen worden ge-

bruikt. Hierboven mogen zware verdichtingswerktuigen worden gebruikt.

Grote temperatuurschommelingen, vooral bij direct zonlicht op een open sleuf, kunnen leiden tot een lengteverandering van de

buizen. Bij PKS®-buizen die in aarde geplaatst zijn, neemt de profilering de functie van een vast punt over. Het is dan ook voldoende

om de geul te vullen om lengteveranderingen van lange buistracés te voorkomen.

Aanbevelingen

� De leidingzone moet een steenvrije zone zijn en de gebruikte

bouwmaterialen moeten 'verdichtbaar' zijn.

� Geschikte maatregelen moeten voorkomen dat de omrin-

gende grond in de buis dringt of dat materialen uit de leiding-

zone zich onder de omringende grond mengen.

� De bodem moet langs beide kanten van de leiding in lagen

worden aangevuld en verdicht. Onjuiste verdichting met

zware machines zonder zijdelingse verdichting, kunnen de

buizen tijdens de aanleg 'pletten', bijvoorbeeld wanneer men

met een walsmachine over de buis rijdt zonder gekwalifi-

ceerde zijverdichting.

� Tijdens de aanleg mag er geen water in de geulen terecht

komen, zodat de buizen niet kunnen gaan drijven.

� De aansluiting van buigzame buizen (PKS® -/PROFIX-buizen)

met betonnen putten moet zeer zorgvuldig gebeuren omdat

dit kan leiden tot verzakking van de putten.

� Lektesten moeten in ieder geval worden uitgevoerd vóór het

vullen van de buisleiding, want alleen dan kan een mogelijke

lekkage snel en goedkoop opgespoord en gerepareerd

worden.

Afb. 76 - Inbouw leidingzone

Afb. 77 - zijdelingse verdichting van de bodem


8. Aanleg

Door de oppervlaktestructuur van PE/PP vindt bij het betonneren van PE-buizen geen verbinding plaats tussen beton en de buis.

Hierdoor ontstaat er een capillaire spleet tussen het beton en de buiswand waardoor vloeistoffen door de betonwand kunnen

dringen. Voor de verbinden van PE-buizen met betonwanden, is het derhalve noodzakelijk om de FRANK-wandintegratie, -put-

voering of putaansluitingsmof, die speciaal hiervoor ontwikkeld is, te gebruiken.

FRANK-instortmof Type PKS ®2, Type PKS ®2a

FRANK-insortmof type PKS®2 en 2a kunnen in de nominale

groottes DN 300 tot DN 1200 voor het PKS®- rioolleidingsysteem

worden gebruikt. De wandintegratie type PKS® dicht af tot op

10 m diepte in water.

De lengte van de instortmof is afhankelijk van de betonnen

wanddikte en wordt op maat geproduceerd (type PKS ® 2). De

FRANK-instortmof type PKS®2 en 2a wordt in de constructie

geïntegreerd. In de instortmof zijn verwarmingselementen ge-

integreerd voor het elektromoflassen. De instortmof kan radiale

en axiale krachten van de PKS®-buis opnemen en verspreiden

in de betonconstructie.

8.2 Aanleg in open sleuf - verbinden met een betonconstructie

FRANK-putaansluitingsmof (SAM)

De FRANK-putaansluitingsmof (SAM) biedt de mogelijkheid om

een gelaste, trekvaste aansluiting van een drukleiding aan een

betonput te maken. SAM is beschikbaar voor diameters DN 150

tot DN 500 voor geëxtrudeerde rioolbuizen.

De inbouw van een putaansluitingsmof in beton gebeurt con-

form DIN 4034. De dichtheid van de SAM wordt bereikt door

de verhoogde muurkraag. Bij het betonneren moet men erop

letten dat het beton voldoende verdicht is. Na het betonneren

en ontkisten van de betonwand worden de buizen gemonteerd

en gelast.

Verwarmings-element

FRANK-muur-kragen

Groef voor trek-vaste verankering

Stoppen voor het fixeren van de insteek-diepte van de PE-buis

d

Afb. 78 - Ingebouwde FRANK-putaansluitingsmof (SAM) Afb. 79 - Type PKS® 2 Afb. 80 - Type PKS ® 2a

Afb. 81 - Ingebouwde FRANK-putaansluitingsmof (SAM) Afb. 82 - FRANK-instortmof type PKS®2a (L=140mm)

140 mm200 - 300mm


FRANK muurkraag Type PKS ®1

Voor de nominale groottes DN 300 tot DN 3500 is de FRANK-

muurkraag type PKS®1 met ingebouwde FRANK-muurkragen

voor de PKS®-rioolbuis beschikbaar. De muurkraag dicht af tot

op 10m diepte in water. De FRANK-muurkraag type PKS ®1

wordt voorgemonteerd op de PKS®-buizen geleverd. De buis

met muurkraag wordt in de bekisting geplaatst. De sleuf moet

vóór het instorten van de muurkraag worden aangevuld. Na het

afsluiten van de bekisting kan de buis met beton worden inge-

stort. Hierbij moet er worden gelet op een voldoende verdichting

van het beton rond de muurkraag, vooral onder de buis. Voor

het instorten onder 0°C moeten er voor het verkrijgen van een

genormeerde betonkwaliteit toereikende maatregelen worden

genomen.

8. Aanleg

8.2 Aanleg in open sleuf - verbinden met een betonconstructie

Bewijs van de dichtheid van de FRANK-muurkraag type PKS®1

In mei 2009 werd het IKT (Instituut voor ondergrondse infrastruc-

tuur, Gelsenkirchen) gevraagd om een langeduur dichtheidstest

(1000u) te ontwikkelen voor de trekvaste muurkraag, type PKS®1

met diameter DN 800.

Twee muurkragen op een wikkelbuis DN 800 werden onder-

zocht, die in een cirkelvormige bekisting DN1250 met waterdich-

te beton gegoten werden. Tussen de twee muurkragen werd

eerst een geperforeerde waterdrukleiding in de wikkelbuis DN

800 geïntegreerd. Na het uitharden van het beton wordt op de

geïntegreerde drukleiding een proefdruk van 1,0 bar toegepast.

Na 1000 uur proeftijd wordt de test beëindigd. Tijdens de dicht-

heidstest kon geen lekkage van de testvloeistof op de proefstuk-

ken worden vastgesteld. De proefstukken werden vervolgens

doorgezaagd om visueel vaststelbare stroombanen van de

testvloeistof te detecteren. De verkleuring van de geperforeerde

drukleiding had zich uitgebreid tot aan de platenkragen. Een

voortzetting tot in de muurkraag kon niet worden vastgesteld.

Het resultaat van deze test toont aan dat gedurende een test-

periode van 1000 uur bij een proefdruk van 1,0 bar geen lekkage

van de testvloeistof werd waargenomen. De twee geteste

muurkragen hebben de langeduurtest succesvol doorstaan,

met een lekvrije verbinding met het beton.

(Bron: IKT-rapport 2009)

IKT - Institut für Unterirdische Infrastruktur

Exterbruch 1, 45886 Gelsenkirchen Telefon: 0209/17806-0 Telefax: 0209/17806-88

Bericht: P02890

Gelsenkirchen, 9. Oktober 2009

Auftraggeber: Frank GmbH

Starkenburgstraße 1

64546 Mörfelden-Walldorf

Prüfauftrag Nr.: P02890

Bezeichnung des Prüfauftrags: 1.000h-Langzeit-Dichtheitsprüfung einer zug-

festen Wandeinbindung DN 800 aus EPDM

mit Spannbändern aus Edelstahl und PEHD-

Plattenkragen (FRANK-Wandeinbindung)

Datum des Auftrages: 21.04.2009

Bezeichnung des Auftraggebers: -

Dieser Bericht besteht aus 9 Seiten

Die Prüfergebnisse beziehen sich ausschließlich auf die Prüfgegenstände. Der Prüfbericht

darf auszugsweise nur mit schriftlicher Genehmigung der IKT - Institut für Unterirdische

Infrastruktur gGmbH vervielfältigt werden.

Dipl.-Ing. D. Homann Dipl.-Ing. A. Redmann

(Leiter der Prüfstelle) (Projektleiter)

FRANK-muur-kragen

Plaatkragen

Afb. 83 - Type PKS® 1 - Doorsnede Afb. 84 - Type PKS® 1 op buiseinde

Afb. 85 - Rapport IKT - Dichtheidstest trekvaste FRANK-wandintegratie


8. Aanleg

8.3 Sleufloze aanleg

Algemeen

In Duitsland is een groot deel van de bestaande afvoerkanalen ondicht of niet meer belastbaar. Vaak wordt voor de sanering reli-

ning gebruikt, waarbij een nieuwe buis in het defecte kanaal wordt getrokken. Ideaal hiervoor zijn geëxtrudeerde volwandbuizen

zoals PKS®-buizen met aangevormde elektrolasmoffen. De elektrolasmof kan hoge trekkrachten overbrengen en door zijn grote

flexibiliteit zijn zowel bij volwandbuizen alsook PKS®-buizen buigradii tot 50 x DN mogelijk. Bij PKS ®-buizen met profielen langs de

buitenwand neemt het profiel de functie van vastpunt over, wanneer het zich in de dämmer verankert. Hierdoor worden lengte-

veranderingen door temperatuurverschillen verhinderd.

Kunststof leidingen kunnen worden vervaardigd als statische, niet-dragende liner ter bekleding van de oude leiding of als volledig

dragende rioolbuis. Bij het dämmeren moet erop worden gelet dat er geen knikdruk op de buis wordt uitgeoefend. De leidingen

worden dienovereenkomstig ontworpen. Het kan nodig zijn om de buizen bij het dämmeren met water te vullen en een bin-

nendruk uit te oefenen. Hou er rekening mee dat de buizen tijdens het dämmeren kunnen beginnen drijven. Op verzoek kunnen

verifieerbare, statische berekeningen volgens DWA-M 127-2 ter beschikking worden gesteld. In de praktijk worden de volgende

methodes gebruikt:

Buisleidingrelining (reling met lange buizen)

Hiertoe wordt een buisleiding gelast en in de defecte leiding

getrokken of geschoven. Buislengtes tot 500 m en meer kunnen

voor het invoeren worden voorgefabriceerd. Bij buizen vanaf

DN 800 is het ook mogelijk om de buizen in de oude leiding te

schuiven en ze vervolgens van binnen uit aan elkaar te lassen.

Relining met korte buizen

Hierbij wordt het in elkaar steken en lassen uitgevoerd in een put.

Na elke las wordt de buisleiding met de juiste buislengte in de

oude leiding getrokken zodanig dat er weer genoeg ruimte voor

de volgende buis is. Voor deze toepassing zijn er buislengtes

van 1 m tot 6 m en PKS®-buizen met aangevormde elektrolas-

moffen beschikbaar.

Inploegen

Met een ploeg wordt een aanlegsleuf in de bodem aangebracht.

De bodem wordt door verplaatsingselementen uit elkaar ge-

drukt, waardoor een voorgefabriceerde buisleiding tegelijkertijd

kan worden ingebracht. De holte kan worden opgevuld met zand

of fijn stortgoed, waarbij geen extra verdichting plaatsvindt. De

bovengrond oefent geen druk uit op de buis, zodat een stabiele

buis in de bodem gewaarborgd is.

Frezen

Speciale apparatuur freest een smalle geul en tegelijkertijd

wordt de geprefabriceerde en flexibele buisleiding ingebracht.

De uitgegraven grond wordt dan als vulmateriaal gebruikt . Het

freesproces kan uitsluitend in de open lucht worden uitgevoerd.

Aanleg met bodemraketten/ berstlining

De berstliningmethode wordt gebruikt voor de vervanging van

leidingen in hetzelfde trace waarbij de invoering gebeurt aan

de hand van dynamische of statische energie. De oude leiding

wordt gebarsten door een kegelvormige kop en radiaal in de

omringende grond verdrongen. Onmiddellijk wordt gedurende

het barstproces de nieuwe leiding in dezelfde of grotere diame-

ter (tot DN 600) ingetrokken.

Gestuurde boring (horizontaal)

De boorkop heeft naast een snijinrichting ook openingen waar-

door een betonietmengsel onder hoge druk wordt afgevoerd.

De sturing van de boorkop gebeurt door een programmeerbaar

besturingsoppervlak op de boorkop. Na de testboring wordt in

de ontvangstput een expander bevestigd aan de in te trekken

buis en in de voorbereide boring ingetrokken.

Afb. 86 - Relining met korte buizen Afb. 87 - Horizontaal gestuurde boringen Afb. 88 - Berstlining


dabuis

max. toegestane trekkrachten [kN] voor Sureline®

[mm] SDR 17 [kN] SDR 11 [kN]

110 21 (14) 31 (21)

125 27 (18) 40 (28)

140 34 (23) 50 (35)

160 44 (30) 66 (46)

180 56 (39) 84 (58)

200 70 (49) 103 (72)

225 89 (62) 131 (91)

250 109 (76) 162 (113)

280 137 (95) 203 (142)

315 174 (121) 257 (179)

355 221 (153) 326 (228)

400 280 (195) 414 (289)

Indien de invoering meer dan 10u (of 20u) beslaat, moeten de waarden wor-

den verminderd met 10% (of 25%).

dabuis Buigradius r [m]

d [mm] bij +20°C bij +10°C bij 0°C

110 2,2 3,8 5,5

125 2,5 4,3 6,2

140 2,8 4,9 7,0

160 3,2 5,6 8,0

180 3,6 6,3 9,0

200 4,0 7,0 10,0

225 4,5 7,8 11,2

250 5,0 8,7 12,5

280 5,6 9,8 14,0

315 6,3 11,0 15,7

355 7,1 12,4 17,7

400 8,0 14,0 20,0

8. Aanleg

8.3 Sleufloze aanleg

Toepassing en voordelen van Sureline ®-buis bij sleufloze aanleg

De omstandigheden bij sleufloze aanleg zijn niet vergelijkbaar met die in open sleuven. Hierbij wint de weerstand van de buis bij-

zonder aan betekenis. Bij het intrekken bij berstlining of het horizontaal gestuurd boren ontstaan er krassen op het buisoppervlak

die de gelijkmatige spanningsverdeling in de buiswand verstoren. Puntbelastingen, veroorzaakt door bijvoorbeeld stenen, leiden

tot concentraties van spanningen op de binnenzijde van de buis, wat bij conventionele materialen kan leiden tot scheurvorming.

Opdat er door de spanningsconcentraties geen scheuren in de buiswand worden veroorzaakt, is het bijzonder belangrijk om een

buismateriaal (bijv. FRANK PE 100-RC) te gebruiken dat over een hoge scheurvastheid beschikt. Door de hoge elasticiteit van

Sureline®-buizen kunnen richtingsveranderingen worden gerealiseerd door gebruik te maken van de flexibiliteit van het buismate-

riaal. Men moet hierbij wel rekening houden met de onderstaande minimale buigradii.

Afb. 89 - Optredende belastingen op de buis in de gleuf

Bij sleufloze aanleg (bijv. horizontaal gestuurde boringen) mo-

gen bepaalde trekkrachten (info volgens DVGW GW-320) niet

worden overschreden. De volgende tabel geeft een overzicht

van de maximaal toelaatbare trekkrachten bij het gebruik van

Sureline®-buizen bij 20°C (40°C):

Buigradii voor Sureline®-buizen

Afb. 90 - Realiseerbare buigradii van verschillende leidingsystemen

Door gebruikmaking van de flexibiliteit van Sureline®-leidingen

kunnen er ten opzichte van buisleidingen van traditionele ma-

terialen aanzienlijke, economische voordelen ontstaan door

besparing op hulpstukken. Onderstaand schema geeft een

overzicht van de minimale buigradii.

verkeers-belasting

verkeers-belasting

bodemlast bodemlasthydrostatische binnendruk,

drukstoten

hoogste spannings-

concentratie

puntbelasting

Tab. 7 - Toegestane trekkracht voor Sureline® -buis Tab. 8 - Toegestane buigradius voor Sureline ® -buis

buigradie


Conform DIN EN 1610, wordt een lektest van de aangelegde kunststof buizen uitgevoerd na de invoering en het verwijderen van

de tijdelijke sleufbekisting. De lektest wordt in de DWA-A 139 conform DIN 1610 beschreven en kan worden uitgevoerd met water

(methode W) of met lucht (methode L).

Een eerste test aan de verbindingspunten, voorafgaand aan de aanvulling, kan en moet ook worden uitgevoerd. Door middel van

een dergelijke vroegtijdige test van de nieuwe buisleiding worden eventuele aanlegfouten vroeg ontdekt en kunnen deze onmid-

dellijk worden verholpen. Op deze manier kunnen arbeidsintensieve werkzaamheden voorkomen en kosten bespaard worden.

8. Aanleg

8.4 Lektest voor gravitaire leidingen

Dichtheidsproef met water (methode W)

De vereisten van deze lektest worden niet verder weergegeven;

ze kunnen worden overgenomen uit bovengenoemde norm

en met moeten met de respectievelijke exploitanten worden

afgestemd.

p0 [kPa]

max Δp [kPa] Proeftijd [min]

Buisdiameter [DN] 100 150 200 250 300 400 500 600 700 800 900 1000

Luchtoverdruk LE LF

10 20

1,51,5

1,51,0

2,51,5

3,02,0

4,03,0

4,53,0

6,04,0

7,55,0

9,06,0

10,57,0

12,08,0

13,59,0

15,010,0

Onderdruk LEu

LFu

-10-20

1,11,1

1,51,0

2,51,5

3,02,0

4,02,5

4,53,0

6,04,0

7,55,0

9,06,0

10,57,0

12,08,0

13,59,0

15,010,0

Afb. 91 - Druktestinstallatie voor moffen voor bergbezinkleidingen

Lektest met lucht (methode L)

Het testen op lekkage van de verbindingen kan worden uitge-

voerd met behulp van een druktestinstallatie voor moffen. Voor

het uitvoeren van de test met lucht moet de dichtheid van de

testinstalatie worden geverifieerd en geregistreerd. Dit kan via

een steekproef op een sectie van een buis.

De lektest wordt aan de hand van een pneumatische druktest-

installatie voor moffen uitgevoerd aan elke verbindingsnaad.

Vóór de test moet er rekening worden gehouden met een vol-

doende koeltijd van de lasverbinding (minimaal 3 uur).

Het druktestapparaat wordt op de te testen, gelaste verbinding

gepositioneert. Een aanvangsdruk (testdruk + ca. 10%) wordt

op de leiding uitgeoefend waarna een rusttijd van ca. 5 min. in

acht genomen dient te worden. Aansluitend kan de verbinding

getest worden (testtijden in tabel 10).

Bij omringend grondwater in de testsectie, moet het hoogste

niveau beschouwd worden waarbij men de testdruk per 10 cm

grondwater boven de buis met 1 kPa verhoogt.

Om veiligheidsredenen is bij de afmetingen DN>1000 uitsluitend

een testdruk aanbevolen volgens de methode LE.

Bij bestaande afwijkingen van de toegestane testcriteria (max

Methode LE/LEu: t = 0,015 x DN [min]

Methode LF/LFu: t = 0,01 x DN [min]

Testtijden voor andere nominale groottes dan vermeld in de

tabel worden berekend met de volgende vergelijking:

De testtijd wordt afgerond op de halve minuut.

Tab. 9 - Testomstandigheden voor gravitaire leidingen volgens DWA-A 139

Δ p), kan een test worden uitgevoerd met water. Het resultaat

van dit onderzoek is dan toonaangevend.


8. Aanleg

8.5 Lektest voor drukleidingen

Tab. 10 - Druktestmethode volgens de drukvalmethode voorbeelden van testomstandigheden voor een persleiding PE 100, SDR 17 volgens DVGW W 400-2

Druktestmethode - drukverliesmethode

Materiaal PE 100, D 355, SDR 17

Testdruk [bar] 12,0

Duur van de proef [u]

2 uur en 40 minuten

Drukval[bar] binnen 2 min pdv = 2,0 bar

voor afnemende watervolumes ∆Vtoeg

[ml/m]binnen 2 min ∆Vtoeg = 192,81 ml/m

beoordeling van de vrije lucht gemeten V v (bij pv) ≤ Vtoeg

Duur van de proef 30 minuten

∆ptoeg [bar] 0,25 bar na 90 minuten

Dichtheidscriterium: Tijdens het verloop van de test ver-toont de druklijn een stijgende tot gelijkblijvende tendens!

Vo

ora

fgaand

e

pro

ef

Dru

kvalte

stH

oo

fdd

rukt

est

Voor het testen op lekkage van drukleidingen wordt normaal-

gezien de druktestmethode gebruikt.

Druktestmethode volgens DVGW W 400-2

Deze test is verdeeld in een voor- en een hoofdproef.

De voorafgaande proef dient ter stabilisatie van de te testen

sectie van de leiding. Aan de hand hiervan worden de eerste

vereisten bepaald zodanig dat een gestandaardiseerde en

reproduceerbare binnendruk-, tijd- en temperatuurafhankelijke

verandering in volume kan worden uitgevoerd.

Uitvoeren van de druktest

Voorafgaande proef:

Na het vullen en ontluchten van de leiding wordt de testsectie

gedurende 60 minuten zonder druk gelaten (ontspanningsfase).

Daarna moet de systeemdruk STP mogelijk binnen 10 min wor-

den opgebouwd(in PE 100, SDR 17, is de STP=12,0 bar).

De systeemdruk STP moet gedurende 30 minuten constant

worden gehouden door regelmatig bij te pompen.

Aansluitend moet er een rustperiode van 1 uur in acht worden

genomen. Gedurende deze tijd wordt de drukleiding visco-

elastisch vervormd, daarbij mag de systeemdruk STP maximaal

met 20% dalen. Bij een grotere drukval is er een lek of werd de

buis blootgesteld aan een groot temperatuurverschil.

Hoofdproef:

Een snelle drukafbouwab met de in tab. 11 vermelde waarde moet

binnen maximaal 2 minuten worden uitgevoerd. Het volume

Vdv van het water dat werd afgevoerd, moet worden gemeten

(drukvaltest). De theoretisch berekende volumeverandering

moet worden vergeleken met de daadwerkelijk gemeten volu-

meverandering ΔVg. De leiding is voldoende luchtvrij, wanneer

het afgevoerde watervolume Vdv minder dan of gelijk is aan de

berekende hoeveelheid water Vtoeg.

Vervolgens dient een proeftijd van 30 minuten t k aangehouden

te worden. De leiding wordt als dicht beschouwd, wanneer de

drukleiding tijdens de testperiode van 30 minuten (druk) een

stijgende tot gelijkblijvende tendens weergeeft.

In geval van twijfel, kan de proeftijd tk worden uitgebreid tot 1,5

uur. Daarbij mag de drukval niet meer dan 0,25 bar bedragen,

gemeten vanaf de hoogste waarde die binnen de testperiode

opgetreden is.

De drukverhoudingen moeten continu worden geregistreerd

gedurende het gehele verloop van de proef.

Vtoeg = Vk x L

Drukval [bar]

PE 100 SDR 17 2,0 [bar]

PE 100 SDR 11 3,2 [bar]

Tab. 11 - Drukval

STP ... Systeemproefdruk [bar]

pval ... Drukval [bar]

V k ... verwacht watervolume [ml / m

Vval ... Volumereductie [ml]

Vtoeg ... toegestaan max. watervolume [ml]

Δptoeg ... toelaatbare drukval [bar]

Vg ... gemeten watervolume [m3]

tk ... Proeftijd [u]

L ... Lengte van de leiding [m]

Vval≤ Vtoeg


9.1 Overzicht lasmethoden


Afb. 92 - Stuiklasmachine

Algemene lasrichtlijnen

� De laszone moet beschermd worden tegen ongunstige weersomstandigheden (bijv. vochtigheid, wind, felle zon, temperaturen

<5°C). Er kan bij een willekeurige temperatuur buiten worden gelast wanneer er, door het nemen van passende maatregelen

(bijv. voorverwarmen, verhitten), een voldoende buiswandtemperatuur kan worden gehandhaafd, voor zover de lasser niet

gehinderd wordt bij het lassen. In ieder geval moet door het aanbrengen van proefnaden onder de gegeven omstandigheden

een aanvullend bewijs van de lasbaarheid worden geleverd.

� Wanneer het buisoppervlak door zonlicht ongelijkmatig wordt verwarmd, moet de laszone op tijd worden afgedekt zodat er

een temperatuurevenwicht kan ontstaan.

� Bij alle processen moeten de verbindingen vrij van spanning zijn.

� De verbindingsoppervlakken van de te lassen onderdelen moeten vrij zijn van verontreinigingen. De reiniging, met behulp van

speciale PE-reiniger, van de contactvlakken, moet onmiddellijk vóór het lasproces plaatsvinden. Het reinigingsproces is zeer

belangrijk en moet met grote zorg worden uitgevoerd. Verontreinigingen of vocht verstoren het lasproces en voorkomen een

exacte las van de verbinding. Wanneer de lasoppervlakken niet grondig worden gereinigd, dan kan dit later leiden tot lekken!

� De benodigde gereedschappen voor lassen zoals spanbanden, klem- of trekwerktuigen enz. mogen uitsluitend worden ge-

bruikt door getrainde personen of gekwalificeerd personeel.

� De richtlijnen van de DVS moeten gedurende het gehele lasproces in acht worden genomen.

Elektrolassen voor wikkel-buizen conform DIN 16961

Extrusielassen Elektrolassen voor geëx-trudeerde rioolbuis con-

form DIN 8074/8057

Stomplassen voor geëx-trudeerde rioolbuis con-

form DIN 8074/8075

Richtlijn DVS 2207-1 Richtlijn DVS 2207-4 Richtlijn DVS 2207-1 Richtlijn DVS 2207-1

� Het PKS®- profielleiding-

systeem maakt gebruik

van elektrolassen volgens

DVS 2207 bij nominale

groottes van DN 300 tot

DN 2400.

� De weerstandsdraden zijn

geïntegreerd in de mof

van de PKS-buizen.

� Deze lasmethode is ge-

schikt gebleken voor

buizen van polyetheen

voor rioleringen en on-

derscheidt zich door een

grote operationele be-

trouwbaarheid.

� Het electrolassen kan on-

der bouwplaatsvoorwaar-

den eenvoudig worden

uitgevoerd.

� De buizen worden ver-

bonden door extrusielas-

sen volgens DVS 2207-4,

behalve voor het maken

van bijvoorbeeld putten,

bochten of andere on-

derdelen, dit wordt met

elektrolassen gedaan.

� Door deze werkwijze kun-

nen afzonderlijke con-

structies worden vervaar-

digd.

� Dit gebeurt bijvoorbeeld

door het lassen met

handextruders of bij grote

afmetingen automatisch

door middel van lasauto-

maten.

� Bij gladde, geëxtrudeerde

rioolbuizen en Sureline®-

buizen worden extra elek-

trolasfittingen gebruikt

voor het verbinden van

buizen met een nomi-

nale diameter d 160 tot d

630. De weerstandsdra-

den worden hierbij in de

elektrolasfittingen geïn-

tegreerd (bijv. lasmoffen).

� De lasmoffen van poly-

ethyleen worden vandaag

de dag vervaardigd in mo-

dulaire productieproces-

sen. Deze productietech-

nologie garandeert dat de

elektrolasdraad volledig in

het hulpstuk ingewerkt is.

� Geëxtrudeerde buislei-

dingen en hulpstukken

van PE 100 kunnen ook

worden verbonden door

stuiklassen volgens DVS

2207-1.

� De gebruikte machines

en installaties dienen te

voldoen aan de eisen van

de DVS 2208.

� Bij het stuiklassen worden

voorbereide verbindings-

vlakken door het verwar-

mingselement onder druk

gelijk gemaakt en vervol-

gens bij gereduceerde

druk verwarmd en na

verwijdering van het ver-

warmingselement onder

druk samengevoegd.



Algemeen

Op de bouwplaats moeten de afzonderlijke buizen effectief en

permanent, maar toch gemakkelijk en goedkoop, met elkaar

verbonden kunnen worden. Dichte rioolleidingsystemen kun-

nen alleen worden bereikt met dichte verbindingen. Aan deze

eisen wordt optimaal voldaan door de ter beschikking staande

lastechnieken bij PKS ®-profielleidingsystemen.

De elektrolasverbinding wordt sedert vele jaren bij rioolleidingen

van polyetheen gebruikt. Zelfs met polypropeen is de procedure

in de praktijk bewezen.

Bij elektrolassen worden de buizen of hulpstukken door weer-

standsdraden verhit en aan elkaar gelast. De weerstandsdraden

worden in de mof van de PKS®-buis of in de elektrolasfittingen

voor gladde geëxtrudeerde rioolbuizen, aangebracht.

De energie wordt geleverd door een lastransformator. De ver-

eiste lasparameters zijn meestal ingesteld met barcodeherken-

ning. De barcode is te lezen op het hulpstuk of leiding.

Er kunnen alleen soortgelijke materialen aan elkaar gelast

worden.

In de mof worden door verwarming nauwkeurig afgemeten

krimpspanningen gegenereerd die ervoor zorgen dat de nood-

zakelijke lasdruk wordt toegepast bij het lassen.

De werkwijze wordt gekenmerkt door de toegepaste 'veilig-

heidslaagspanning', de grote mate van automatisering en de

relatief korte lastijd. Daardoor zijn snelle aanlegtijden mogelijk

waardoor kan worden bespaard op de kosten.

Elektrolasmof

HomogenelaszoneSpie

Voordelen van elektrolassen

� Automatisch lassen met lasautomaat

� Homogene las, geen lasril aan de binnenkant

� Trekvaste en absoluut dichte lassen, dus geen infiltra-

tie/exfiltratie

� Minder tijd nodig, waardoor minder kosten

� Eenvoudig lassen onder bouwplaatsomstandigheden

� Toepasbaar van DN 150 tot DN 2400

9.2 Elektrolassen voor wikkelbuizen conform DIN 16961

Afb. 93 - Schematische weergave van een elektrolasmof

Diameter[mm]

Installatie-tijd

~[min]

Lastijd (20°C) [min]

Afkoeltijd[min]

DN 300 10 12 40

DN 400 10 13 40

DN 500 10 15 40

DN 600 10 15 40

DN 700 10 19 40

DN 800 15 15 40

DN 900 15 15 40

DN 1000 15 17 40

DN 1100 15 18 40

DN 1200 15 20 40

DN 1300 15 20 40

DN 1400 15 20 40

DN 1500 15 20 40

DN 1600 15 20 40

DN 1800 15 20 40

DN 2000 15 20 40

DN 2300* 15 25 40

DN 2400* 15 25 40

Doorlooptijden voor PKS-rioolbuizen

Tab. 12 - Doorlooptijden

* Rekening houden met voorverwarmingstijd! Dichtheidsproef ten minste 3 uur na het lassen

Wie mag lassen?

Laswerkzaamheden mogen alleen maar worden uitgevoerd

door personen die hiervoor een adequate opleiding gevolgd

hebben en hiervoor ook een bewijs kunnen overleggen.

FRANK GmbH geeft na overleg instructies aan het laspersoneel

voor het elektrolassen van PKS ®-buizen.

Tevens moet worden gezorgd dat uitsluitend machines worden

gebruikt die voldoen aan de geldende DVS-richtlijnen.

De lasparameters van een lasbewerking moeten worden ge-

documenteerd in lasprotocollen of op datadragers.



9.3 Elektrolassen volgens DVS 2207-1, methodebeschrijving voor profielleidingen volgens DIN 16961

1. Algemeen

� De PKS ®-buizen voor elektrolassen worden met spie en mof met

geïntegreerd verwarmingselement geleverd. Ter bescherming van

de laseinden tijdens het transport en op de bouwplaats worden

de buiseinden met een beschermende folie bedekt. De bescher-

mende folie moet worden verwijderd onmiddelijk vóór het reinigen

en samenvoegen van de E-mof met de spie.

� De spie van een buis met een nominale grootte vanaf DN 800

wordt met een speciale steunring aan de binnenkant ondersteund

om de druk voor de samenvoeging te verhogen. Er mogen alleen

FRANK-steunringen, -spanbanden en -spangereedschap wor-

den gebruikt. Bij instortmoffen, muurkragen en putaansluitmoffen

moeten over het algemeen in alle dimensies interne steunringen

worden gebruikt.

� Vanaf diameter DN 1400 worden 2 verwarmingselementen ge-

integreerd in de mof, waardoor er twee lasapparaten nodig zijn.

� Tussen het voorverwarmen (vanaf DN 2300) en het lassen moet

een pauze van 10 minuten worden gehouden.

� Voldoende stroomvoorziening bij een constant minimumvermogen

van 15 kVA moet worden gewaarborgd.

� Verder gelden onze las-en verwerkingsvoorschriften voor PKS®-

buizen met geïntegreerde elektrolasmof.

� Na het eerste gebruik volgt na de instructies van de gedetailleerde

lasrichtlijn, een opleiding over de bijzonderheden bij het aanleggen

van PKS®-buizen.

2. Voorbereidingen

� Grove verontreinigingen aan de uiteinden dienen te worden

verwijderd met een handborstel. E-mof en spie moeten worden

gecontroleerd op mogelijke beschadigingen door transport.

� De buizen moeten zo worden geplaatst dat de aansluitingen ge-

makkelijk bereikbaar zijn.

� Verwijder de beschermfolie en de E-mof/spie schoonmaken met

een PE-reiniger en een pluisvrij, niet-gekleurd papier.

� Met een permanent marker, de bestaande/gemeten insteekdiepte

op zijn minst op 3 plaatsen gelijkmatig op het spie-einde markeren..

De buizen moeten worden ingebracht tot aan de markering of de

aanzet (een rechte en gelijkmatige samenvoeging is vereist). Bij

grotere afmetingen of moeilijke omstandigheden, waar het niet

anders kan, kan een trekinrichting (spanbanden) worden gebruikt.

In ieder geval, moet men erop letten dat tussen de E-mof en de

spie geen onzuiverheden of vocht aanwezig is.

Afb. 97 - Positionering van de steunringen

Afb. 98 - Aansluiting dubbel verwarmingselement (vanaf DN 1400)

Afb. 99 - Reiniging van de E-mof en de spie

Afb. 100 - Markering van de insteekdiepte


Afb. 97 - Positionering van de steunringen

Afb. 98 - Aansluiting dubbel verwarmingselement (vanaf DN 1400)

Afb. 99 - Reiniging van de E-mof en de spie



9.3 Elektrolassen volgens DVS 2207-1, methodebeschrijving voor profielleidingen volgens DIN 16961

3. Maken van de verbinding

� Na het samenbrengen van de te lassen buizen wordt de binnen-

steunring aangespannen (vanaf DN 800). Dan wordt de spanband

in de groef van de E-mof vastgezet en met het spangereedschap

(ten minste 250 mm van de aansluitdraden) aangespannen, totdat

de spleet tussen E-mof en spie rondom voldoende gesloten is..

� De aansluitdraden van de elektrolasmof worden door middel van

de PKS®-adapter op het PKS®-lasapparaat aangesloten. Hierbij

moet men erop letten dat de laskabels spanningsvrij aangesloten

zijn op de aansluitdraden.

� Na het invoeren van de lasgegevens met behulp van een barco-

delezer of handmatige invoer kan het lassen met het lasapparaat

worden gestart. Het lasapparaat stuurt en controleert automatisch

het lasproces over de gehele lastijd. Bij ontoelaatbare afwijkingen

van de lasparameters stopt het lasapparaat met lassen. Er wordt

een foutbericht weergegeven op het apparaat.

� Na 2/3 van de lastijd en aan het einde moet de spanband worden aangedraaid.

� De buis mag tijdens het afkoelen gedurende ten minste 40 minuten

niet bewogen worden, dus ook geen verdichtingswerkzaamheden

uitvoeren langs de buis.

� Na het verstrijken van de afkoelingstijd mogen de spanband en

de steunring worden verwijderd. De lasverbinding kan nu volledig

worden belast.

� Voor een volledige documentatie moet de plaats van de las met

naadnummer, lasser, datum en tijd worden gemerkt.

� Tot slot moet de dichtheid volgens DIN EN 1610 worden getest,

vanaf DN 700, bijv. met een pneumatisch druktestapparaat. Een

voorafgaande test op lekkage (DIN 1610 deel 10) geschiedt in elk

geval vóór de aanvulling van de zijkanten of voor het invoeren in

een mantelbuis.

Afb. 101 - Buizen samentrekken

Afb. 102 - Aandraaien van de spanbanden

Afb. 103 - PKS®-lasadaptorAfb. 104 - Aansluiting laskabel

Afb. 105 - Lascode inlezenAfb. 106 - Druktestinstallatie voor moffen


9.4 Extrusielassen volgens DVS 2207-4, methodebeschrijving voor profielrioolbuizen volgens DIN 16961


Afb. 107 - Handextruder

Afb. 108 - FRANK-lasrobot

Afb. 109 - Weergave van de verbinding van naden

Afb. 110 - Extrusienaad/hoeklas

1. Algemeen

� Extrusielasverbindingen in PKS®-buizen ongeacht welke diameter

worden volgens DVS 2207-4 als spie-mof-verbindingen uitge-

voerd. Hierbij worden de buizen reeds met aangevormde moffen

en spieën geleverd.

� Vanaf DN 800 moet zowel de binnen- als buitenzijde worden gelast.

Tot DN 800 is alleen het lassen langs de buitenzijde voldoende

onder normale bedrijfsomstandigheden.

� Bij het lassen aan de binnenzijde moet er aan de spie volgens DVS

2207-4 een lasnaadvoorbereiding in de vorm van een lasvoeg

voorzien worden. Het mofeinde is voorzien van een afschuining.

Bij extrusielassen langs de buitenkant is geen naadvoorbereiding

noodzakelijk.

FRANK-lasrobot

� In aanvulling op de conventionele lasprocessen met behulp van

handextruders worden er ook speciaal ontwikkelde lasrobots ge-

bruikt. Dankzij FRANK-lasrobots van kunnen buizen snel en tegen

relatief lage kosten worden aangelegd.

2. Vervaardiging van de verbinding

� Na het reinigen van de buisuiteinden en het insteken van de buizen,

kunnen deze onmiddellijk worden gelast.

� Het aanleggen van een doorlopende extrusielasnaad volgens

DVS 2207-4 moet met een lasextruder met een speciaal op de

naadgeometrie afgestemde lasschoen gebeuren.

� Spie en mof kunnen optioneel door middel van heetgaslassen

worden verbonden.

� Na voltooiing van de las moet de lasnaad met een permanent

marker worden gemarkeerd (naadnummer, datum en lasser).

� Bij lage temperaturen moet de laszone na het lassen aan de buiten-

zijde worden afgedekt om te voorkomen dat deze te snel afkoelt.

� De eventueel onder het lasschoen-aanlegvlak ontstane “smeltran-

den” dienen zonder groeven verwijderd te worden.

� Na volledig afkoelen van de las moet een dichtheidsproef worden

uitgevoerd, bijv. met een druktestapparaat voor moffen.


9.5 Elektrolassen lassen volgens DVS 2207-1, methodebeschrijving voor geëxtrudeerde buis volgens DIN 8074/8075


Tip:

Let erop dat de buizen niet te gemakkelijk over elkaar schuiven. De buizen

met geweld in elkaar schuiven, bijv. met een hamer, is verboden. Wan-

neer ovale buiseinden het gemakkelijk in elkaar schuiven verhinderen, dan

moeten rondingsklemmen gebruikt worden. Ovale buizen of randen aan

de buizen mogen niet worden bijgewerkt met een schraper.

Tip:

Wanneer de laszone niet voorbereid wordt met een

schraper of rotatieschiller, dan is een probleemloze las-

verbinding onmogelijk!

1. Algemeen

� Bij elektrolassen voor geëxtrudeerde buizen worden bij PKS-

rioolleidingsystemen de hulpstukken met behulp van weerstands-

draden verwarmd en gelast.

� Er kunnen alleen soortgelijke materialen aan elkaar worden gelast.

De richtlijnen van de DVS moeten gedurende het gehele lasproces

in acht worden genomen.

� Voor het lassen mag alleen lasapparatuur worden gebruikt die

geschikt is voor het systeem (bijv. FRANK-polycontrol plus).

� De laszone moet worden beschermd tegen direct zonlicht en vocht.

Indien nodig, lastent (scherm) plaatsen.Afb. 111 - Lastent

Afb. 112 - Inkorten van een buis

Afb. 113 - Markering plaatsen

Afb. 114 - Buisoppervlak bewerken

2. Voorbereidingen

� Lasapparatuur opstellen en de lasinstallatie controleren. Buizen met

een geschikt snijgereedschap loodrecht afsnijden en buitenzijde

ontbramen. Bij uitgesproken sterke inval van de buiseinden, de

buis inkorten.

� Insteeklengte markeren. (Insteeklengte = halve lengte van de

mof). Buis rond de insteekzone met een droge doek reinigen.

Oxidelaag van de leidingen rond de insteekzone met een schraper

of rotatieschiller bewerken. Rotatieschillers hebben de voorkeur.

Spaandikte ongeveer 0,2 mm. Spanen verwijderen zonder het

bewerkte oppervlak van de buis te aan te raken. Aansluithulp-

stukken dienen eveneens bewerkt resp. voorbereid te worden.

� Elektrolasmoffen net vóór het lassen uit de verpakking halen. De

binnenkant van een mof of de voorbereide buisoppervlakken niet

aanraken of vuil maken.

� Wanneer verontreiniging niet kan worden uitgesloten, dan moeten

de laszones worden gereinigd met een goedgekeurde PE/PP-

reiniger 1) en schoon, ongekleurd, niet-pluizendpapier.

� Elektrolasmoffen tot halverwege de aanzet of tot aan de gemar-

keerde insteekdiepte op de buis schuiven. Het andere uiteinde van

de buis ook tot halverwege de aanzet/insteekdiepte inbrengen.

� Insteekdiepte controleren.



9.5 Elektrolassen volgens DVS 2207-1, methodebeschrijving voor geëxtrudeerde buis volgens DIN 8074/8075


� De te lassen verbinding met borgklemmen fixeren. Let erop dat de

connectoren naar boven gericht zijn en een spanningsvrije aanleg

wordt gewaarborgd.

� Laskabels met de juiste connectoren verbinden. Laskabel zodanig

aanleggen dat deze niet doorbuigt. De gebruiksaanwijzing van het

gebruikte lasapparaat ter harte nemen!

� Contact wordt op het lasapparaat weergegeven. Lasparameters

via leesstift of scanner inlezen. Displayinfo controleren (Fabrikant,

diameter, etc.). Juiste waarden met de START-toets bevestigen.

� Lasproces starten. Displayinfo, bijv. gewenste en werkelijke tijd,

controleren.

� Tijdens het lassen en de afkoeling moeten de borgklemmen/

spanriem gemonteerd blijven.

� Na het verstrijken van de vereiste lastijd klinkt er een signaal.

� De borgklemmen/spanriem pas na afloop van de gehele afkoeltijd

verwijderen. Houd afkoeltijden te allen tijde aan!

� Bij onderbreking van de lastijd (bijv. door stroomuitval) mag er bij

glad geëxtrudeerde buizen niet opnieuw worden begonnen met

lassen!

� Bovendien worden alle lasparameters opgeslagen in de lasau-

tomaat (bijv. FRANK-polycontrol plus). Deze gegevens kunnen

worden afgedrukt als een lasprotocol. Wordt er geen automatische

log gecreëerd, dan moet er een handgeschreven log worden

opgesteld.

� Het lasproces kan via de indicatoren worden geregeld.

� In afwachting van de uitvoering van de overdruktest moeten alle

lassen volledig afgekoeld zijn (meestal ongeveer 1 uur na de laatste

lassen). De druktest moet worden uitgevoerd in overeenstemming

met de relevante normen (bijv. DVS 2210-1, EN 805, zie pagina

T-59).

� Voor aanbevolen apparatuur en gereedschappen, zie onze ac-

tuele prijslijst.

Tip:

Bij FRANK-elektrolasapparaten wordt er een tweede maal gevraagd of de

buizen bewerkt en uitgelijnd zijn. Dit moet met de groene knop worden

bevestigd in het geval van een goede voorbereiding.

Optie:

Onze elektrolasmoffen worden in de fabriek voorzien van een traceer-

baarheidscode (geel). Voor zover de apparaten het mogelijk maken, kan

deze code worden uitgelezen om informatie over de bouwgegevens te

verschaffen.

Controle:

Wanneer er een markering op het mofuiteinde niet

meer zichtbaar is, dan bevindt het uiteinde van de buis

zich niet in het midden of in de aanzet ven de mof.

De buizen moeten dan opnieuw worden uitgelijnd,

markeringen moeten duidelijk zichtbaar zijn aan het

mofuiteinde!

Afb. 115 - Insteekdiepte controleren

Afb. 116 - Uitlijnen van buizen

Afb. 117 - Lasapparaat aansluiten

Afb. 118 - Lascode inlezen


9.6 Stomplassen volgens DVS 2207-1, methodebeschrijving voor geëxtrudeerde buis volgens DIN 8074/8075


1. Algemeen

� Stomplassen moeten worden uitgevoerd met een lasapparaat.

De verbindingsvlakken van de te lassen delen (buis of hulpstuk-

ken) worden onder druk uitgelijnd op het verwarmingselement.

Dan worden de te verbinden onderdelen onder verminderde druk

verwarmd en na verwijdering van het verwarmingselement onder

druk samengevoegd.

� De gebruikte machines en apparatuur moeten voldoen aan de

DVS 2208-1. De geldige lasrichtlijnen van de DVS moeten in acht

genomen worden (bijv. DVS 2207-1).

� De verbindingsvlakken van de te lassen delen moeten vrij zijn van

onzuiverheden (vuil, vet, enz.) en mogen niet beschadigd zijn.

2. Voorbereidingen

� De laseenheid opstellen, toebehoren voorbereiden en de lasuit-

rusting controleren.

� Wanneer door ongunstige weersomstandigheden de lasplaats

moet worden beschermd, moet er een lastent (scherm) worden

opgesteld.

� Om afkoeling door een sterke tocht in de buis te voorkomen moe-

ten de beide buisuiteinden worden afgesloten.

� Vóór het lassen moet de temperatuur van het verwarmingsele-

ment worden gecontroleerd, de nodige lasparameters moeten

worden bepaald en op het apparaat worden ingesteld(niet eerder

dan 10 minuten voordat de lastemperatuur bereikt is, beginnen

met lassen).

� Om onzuiverheden of beschadigingen aan het verwarmings-

element te voorkomen, moet dit vóór en na het lassen in een

beschermende hoes worden bewaard.

� Het verwarmingselement moet ook vóór elk lasproces met schoon,

niet-pluizend papier worden gereinigd.

� De lasvlakken van de buis met een PE-reiniger of een niet-

pluizende, ongekleurde, papieren doek reinigen. Er mogen geen

onzuiverheden op de lasoppervlakken achterblijven!

� Buizen en hulpstukken moeten vóór het inspannen in de lasma-

chine axiaal zo uitgelijnd zijn dat de vlakken precies parallel ten

opzichte van elkaar staan.

� De te lassen delen mogen niet zijdelings kunnen bewegen, dit moet

worden gewaarborgd door gepaste maatregelen (bijv. rolblokken).

Afb. 119 - Stomplasmachine

Afb. 120 - Bescherming tegen ongunstige weersomstan-digheden - lastent

Afb. 121 - Reinigen van de lasoppervlakken


9.6 Stomplassen volgens DVS 2207-1, methodebeschrijving voor geëxtrudeerde buis volgens DIN 8074/8075



� De uiteinden van de buis moeten aan weerszijde worden vlakge-

schaafd en de spanen dienen uit het lasbereik verwijderd te worden

(met een kwast, papier enz.). Door de onderdelen tegen elkaar te

schuiven, kan men de parallelliteit van de lasvlakken controleren.

� Tegelijkertijd moet de uitlijning van de buizen worden gecontroleerd

Hierbij moet men erop letten dat de nominale wanddikten van de

buizen overeenkomen.

� De nodige lasparameters bepalen en instellen. Daarbij moet de

bewegingsdruk op de lasplaats worden gemeten en worden

opgeteld bij de contact- of fusiedruk. De bewegingsdruk van de

onderdelen wordt tijdens de langzame beweging van de te lassen

onderdelen gemeten en mag hoger zijn dan de fusiedruk.

� Men gaat verder door de nodige contactdruk uit te oefenen. De

contactdruk moet in stand worden gehouden totdat de verbin-

dingsvlakken volledig tegen het verwarmingselement passen.

Wanneer rond de te lassen onderdelen een bepaalde rand te zien

is, dan mag men stoppen met dit proces.

� Druk p verminderen tot ≤0,01 N / mm² en laten opwarmen volgens

de richtwaarden in de tabel. Vervolgens de klemmen uit elkaar

schuiven om het verwarmingselement te verwijderen en de te

lassen oppervlakken samenvoegen (de tussentijd moet zo kort

mogelijk zijn!).

� De fusiedruk moet gelijkmatig worden verhoogd tot op de vereiste

waarde. De fusiedruk moet tijdens het afkoelen van de lasnaad

steeds in stand gehouden worden (plotseling afkoelen door middel

van een koelmiddel is verboden). Na het verlopen van de vereiste

afkoelingstijd moeten de buizen uit de klemmen worden gehaald.

� Na voltooien en afkoelen van de las kan een drukproef op de las-

naad worden uitgevoerd (meestal ongeveer 1 uur na de laatste las).

De drukproef moet overeenkomstig de verordeningen (bijv. DVS

2210-1, Annex 2 of DIN EN 805, pagina T-59) worden uitgevoerd.

Afb. 122 - Uitlijning van buisuiteinden

Controle en nabewerking van de lasnaad

Na het samenvoegen moet er rondom een rand zitten. Deze moet wor-

den beoordeeld volgens de volgende criteria:

� dikte van de rand moet overal ongeveer gelijk zijn

� het oppervlak van de rand moet glad zijn

Mogelijk verschillende randen kunnen te wijten zijn aan verschillende vloei-

eigenschappen van de verbonden materialen. Indien de lasrand om bepaalde

redenen verwijderd moet worden, dan moet dit zonder krassen gebeuren.

Afb. 123 - Verwarmingselement invoegen

Afb. 124 - Buisuiteinden samenvoegen

max. 10 %

Afb. 125 - Buisuiteinden vlak maken



9.7 Achteraf aan te brengen huisaansluiting

Voordelen van PE-afdichtingsringen

� Compact design, neemt weinig ruimte in -

kan aangesloten worden op gebruikelijke

overgangen op PVC

� Eenvoudige en snelle montage van bui-

tenaf met klemgereedschap mogelijk

� Toevoer van lasspanning via van buitenaf

toegankelijke insteekcontacten

� Verhoogde veiligheid door middel van extra

mechanische vergrendeling

� Bruikbaar voor DN 300 tot 3500

Afb. 126 - PKS®-rioolleidingzadel DN 150

Afb. 127 - Klemmen/lassen


� Bepaal de positie van het gat in de buis en maak aan de hand van

een gatenzaag die loodrecht op de buis geplaatst wordt, een gat

in de buis.

� Het gat ontbramen en de oxidehuid van de lasoppervlakken met

een handschraper verwijderen.

� De geschraapte lasoppervlakken met een PE-reiniger en een niet-

vezelig, niet-gekleurd papier reinigen. De lasoppervlakken moeten

absoluut schoon en droog zijn!

� Het rioolleidingzadel op de kleminstallatie schuiven en vastdraaien.

De kleminstallatie over het gat van de buis schuiven en van buitenaf

de stang in de kleminstallatie draaien. Het zadel aan de hand van

de kleminstallatie naar boven trekken zodanig dat de kraag van

het zadel tegen de binnenkant van de PKS-buis komt te zitten.

� Het zadel uitlijnen en met behulp van de duimschroeven vast-

klemmen.

� Lasadapter met 4,0 mm op de contacten van het zadel steken

en het lasapparaat aansluiten. Lascode inlezen en het lasproces

starten. De afkoelingstijd die aangegeven werd door de fabrikant

in acht nemen.

1. Algemeen

� Bij achteraf aan te brengen huisaansluitingen is het noodzakelijk

om een afvoer in PKS®-buis te installeren.

� Het rioolleidingzadel kan voor de diameters DN 300 tot DN 3500

op de buis worden gelast. Het gladde 90° PE rioolleidingzadel,

DN150 (da 160x 9,1mm) biedt verschillende aansluitmogelijkheden,

zoals bijv. met FRANK-elektrolashulpstukken voor de overgang

op PE-buizen of met gebruikelijke, kunststof hulpstukken voor de

overgang op PVC.

� Dit PE-rioolleidingzadel kan van buitenaf worden ingebouwd.

De huisaansluiting wordt met behulp van speciaal klemgereed-

schap in de afvoeropening gestoken, die gemaakt werd met een

gatenzaag, en loodrecht op de profielbuis uitgelijnd en geklemd.

Het elektrolassen van de PE-rioolleidingzadel met de binnenkant

van de profielbuis geschiedt met een FRANK-lasapparaat dat

via insteekcontacten is aangesloten op het klemgereedschap.

Naast het homogene lassen wordt een extra mechanische ver-

sterking gerealiseerd door de geïntegreerde 'PE-kern' van het

verwarmingselement, waardoor de treksterkte van de lasnaad

verhoogd wordt.

� Het rioolleidingzadel, dat ontworpen is voor het aanleggen van

nieuwe buizen en sanering van buizen in een open sleuf, laat zich

kenmerken door zijn compacte en makkelijk aan te sluiten en te

lassen design.

� Let wel, men moet rekening houden met de installatie-instructies

van de fabrikant!


9.8 Steekverbindingen - TSC-Pipe


Afb. 128 - Reiniging van de spie


Afb. 130 - Reiniging van de mof

Afb. 131 - Smeren


� De buizen moeten zo worden aangelegd dat de buisuiteinden

gemakkelijk bereikbaar zijn. Controleer de mof en de spie op even-

tuele schade door transport en reinig deze vervolgens.

� Met een marker de insteekdiepte (min. 125 mm) om de spie op

verschillende plaatsen, rondom de buis, markeren.

� De dichtringen op de gereinigde spie in de daarvoor voorziene

groef plaatsen.

� Na het plaatsen van de dichtringen moet de mof met het meege-

leverde smeer-/glijmiddel grondig worden ingesmeerd. De spieën

zelf worden niet met het smeermiddel behandeld.

� Vervolgens moeten de buizen tot op de gemarkeerde diepte in

elkaar worden gestoken. Het axiaal en verticaal kantelen van de

buis moet worden vermeden.

� De dichtheid van de buisverbinding moet volgens DIN 1610 getest

worden (bijv. met een pneumatisch druktestapparaat). Een voor-

afgaande test moet ook in elk geval worden uitgevoerd vóór het

vullen van de zijkanten of vóór het intrekken in een mantelbuis.

1. Algemeen

� TSC-Pipe wordt als een leidingsysteem met manchetverbinding

vermarkt. De profielwikkelbuizen en de daarbij behorende onder-

delen beschikken, zoals het PKS-rioolleidingsysteem, over een

spie en een mof.

� De mof wordt bij TSC-Pipe zonder electrolasspiraal uitgevoerd.

De PROFIX-spie heeft 2 groeven waarin een manchet van EPDM

wordt aangebracht. Deze geïntegreerde, gefixeerde, dubbele

lipafdichting voorkomt de infiltratie van vreemd water of de exfiltratie

van af te voeren regenwater .

� Om beschadiging en verontreiniging aan de keerringen te voor-

komen, worden deze los bij de buis geleverd.

� De installatie van de rioolbuizen (hoofdstuk 8.2) wordt uitgevoerd

volgens de huidige normen en voorschriften. Bovendien is de al-

gemene opslagrichtlijn (hoofdstuk 8.1) van toepassing.

� Op de bouwplaats dienen de buizen en hulpstukken zo op te slaan,

dat de mof en de spie niet beschadigd kunnen raken.


9.9 Loskoppelbare verbindingen - flensverbindingen


Afb. 132 - Voorlaskraag van PE Afb. 133 - Losse flens van PE Afb. 134 - Flensverbinding bij verwerking van afvalwater

Afb. 135 - Flensovergang naar de PKS®-buis


Onderdelen uitlijnen

� Vóór het aanbrengen van de boutverbinding moeten de flensvlak-

ken parallel tegenover elkaar uitgelijnd zijn en dicht tegen elkaar

staan. Het dichttrekken van de flensverbinding moet in alle gevallen

worden vermeden, omdat hierdoor een trekspanning ontstaat.

Aandraaien van de bouten

� De lengte van de bouten moet zodanig worden gekozen dat de

moer de bout net afsluit. De boutkop en moer moeten worden

voorzien van ringen.

� De bouten moeten diagonaal, gelijkmatig worden aangedraaid met

behulp van een momentsleutel. Voor flensverbindingen, die gebruik

worden bij installatiebouw en een wisselende belasting kennen,

moet men ervoor zorgen dat de verbindingen in het kader van

het voorgeschreven onderhoud worden gecontroleerd en indien

nodig worden aangedraaid.

1. Algemeen

� Flensaansluitingen worden gebruikt wanneer, dichte, maar loskop-

pelbare verbindingen in een buisleiding nodig zijn. Boring is volgens

DIN EN 1092-1 PN 10.

� Opdat de draad ook op lange termijn gangbaar blijft, moet men

deze insmeren met bijv. molybdeensulfide vet.

� Bij de keuze van het afdichtingsmateriaal, moet voornamelijk

rekening worden gehouden met de chemische en thermische

geschiktheid.



10.1 PKS®-putten

In afwateringssystemen is een diversiteit aan putten en speciale

constructies voor inspectie, controle en samenvoeging nodig.

Profielleidingsystemen beschikken derhalve over putten en

speciale structuren met verschillende functies van polyetheen

en polypropeen. Een rioolsysteem in deze materialen kan, van

het begin tot het einde, volledig worden gelast. Er hoeft maar

één keer rekening te worden gehouden met verschillende ma-

teriaaleigenschappen, zoals reactie op verzakking.

Gewoonlijk bestaan PKS ®-putten uit een onderste gedeelte

van polyetheen of polypropeen, en een bovenste gedeelte van

betonnen putringen volgens DIN 4034. De putringen zorgen

ervoor dat de belasting door verkeer direct wordt afgeleid naar

de putwand. Het onderste gedeelte, dat in contact komt met

afval- en grondwater, is gemaakt van corrosiebestendig poly-

etheen of polypropeen. Afhankelijk van de belasting, kan de put

ook volledig worden uitgevoerd in PE 100 of PP-R.

De putten zijn voorzien van een mangat en traptreden of vei-

ligheidsladders. PKS®-putten zijn voorzien van een lasmof en

een spie voor de aansluiting met PKS®-buizen. Putten met een

geëxtrudeerde buis als doorgang en aansluitingen met gladde

uiteinden evenals speciale constructies (bijv. een op maat ge-

maakte aansluiting voor de overgang naar een bestaande oude

buis) kunnen worden vervaardigd.

PKS®-putten worden evenals PKS ®-buizen gekenmerkt door

licht gekleurde, inspectievriendelijke binnenwanden, een laag

gewicht en een zeer lage ruwheid.

Voordelen van de PKS®-putten

� Lichte, inspectievriendelijke kleur van de binnenwand

� Gering gewicht

� Putten tot DN 3500

� Gladde binnen- en buitenwand

� Korte installatietijd mogelijk

� Voorgemonteerd in de fabriek


� Gering drukverlies dankzij lage wrijvingsweerstand

Afb. 136 - PKS®-inspectieput, rechte doorgang Afb. 137 - PKS®-inspectieput, doorgang met hoek

Statische gegevens

Putten die aan hoge belastingen door verkeer blootstaan,

worden uitgevoerd met een lastverdelingsplaat van gewapend

beton. De lastverdelingsplaat leidt de belasting door verkeer af

naar de bodem zodat er geen axiale krachten meer worden

uitgeoefend op de put.

PKS®-putten en speciale constructies worden door onze techni-

sche dienst statisch berekend. De put wordt uitgevoerd conform

de wensen van de klant. Een vragenlijst voor het ontwerp en

een putgegevensblad voor de bouw is te vinden op pagina's

46, 47 en 50.


Tab.: 13 - Standaard put - Inspectieput

Tip:

Betonconussen, compensatieringen of deksels in gewapend beton

worden niet vervaardigd of standaard meegeleverd door FRANK GmbH.

DN1[mm]

DN2[mm]

h[mm]

I[mm]

h1[mm]

h2[mm]

300 1000 1000 1600 170 530

400 1000 1000 1600 170 430

500 1000 1000 1600 170 330

600 1200 1200 1800 170 430

700 1500 1300 2000 170 430

Afb. 138 - Systeemtekening inspectieput

PKS®-inspectieput

Voor riolen in de maten DN 300 tot DN 700 wordt de inspec-

tieput gebruikt. Hierbij ligt de volledige dwarsdoorsnede van

de rioolbuis binnen de putmantel. In dit geval worden volgende

inspectieputten gebruikt:

DN 1000 bij PKS®-buizen DN 300 tot DN 500

DN 1200 bij PKS®-buizen DN 600

DN 1500 bij PKS® DN 700

Het stroomprofiel van de inspectieput wordt met een naar het

stroomprofiel aflopend banket geproduceerd.

Het bovenste gedeelte van de put is gemaakt van betonnen

putringen. Hierdoor kan de put worden aangepast aan het

terreinniveau.

De hoogte van de put van PE 100 of PP is variabel. In het alge-

meen moet de overgang van de PKS®-put naar de betonnen

putringen boven het hoogste grondwaterniveau zijn!

Speciale constructies of afwijkingen van standaard maten kun-

nen in overleg met onze technische dienst worden vervaardigd.


10.2 PKS®-standaardput - inspectieput

Afb. 139 - PKS®-inspectieput, rechte doorgang

PKS®-standaardputten worden in twee varianten vervaardigd, nl. als inspectieschacht en tangentiële put.


DN1[mm]

l1[mm]

l2[mm]

h1[mm]

h2[mm]

600 2000-6000 500 900 600

700 2000-6000 550 1000 650

800 2000-6000 600 1100 700

900 2000-6000 650 1200 750

1000 2000-6000 700 1300 800

1100 2000-6000 750 1400 850

1200 2000-6000 800 1500 900

1300 2000-6000 850 1600 950

1400 2000-6000 900 1700 1000

1500 2000-6000 950 1800 1050

1600 2000-6000 1000 1900 1100

1800 2000-6000 1100 2100 1200

tot 3500 op aanvraag

h2

Afb. 140 - PKS®-tangentiaalput

PKS®- tangentiële put

Voor grotere PKS ®-riolen van DN 600 tot DN 3500 wordt ge-

bruik gemaakt van de tangentiële put. Bij de tangentiële put zit

de putbuis aan de zijkant van de hoofdleiding. De putbuis kan

hierdoor in DN 1000 worden uitgevoerd.

De tangentiële put heeft een vlakke, gelaste, antislip vloer met

helling naar de hoofdleiding, traptreden of -geleiders en een

ingelegde afdichtingsring voor de overgang naar de geprefa-

briceerde onderdelen uitgewapend beton of de betonconus.


10.3 PKS®-standaardput - tangentiële put

l1

h1

DN

1

DN 1000l2

Afb. 141 - PKS® - tangentiële put, buis op PKS-buis DN 2300 van 6m

De overgang naar het deksel uit gewapend beton/de beton-

conus moet ook boven de hoogste grondwaterspiegel liggen.

De tangentiële put wordt met de rioolbuis verbonden met een

elektrolasmof en spie, die onmiddellijk op de hoofdbuis aange-

bracht zijn.

De eenvoudige constructie van de PKS® - tangentiële put maakt

een rendabele installatie in een grootschalige rioolleidingen

mogelijk. De tangentiële put vervangt de anders noodzakelijke,

grote, complexe constructies en het maakt controle en onder-

houd op de meest eenvoudige manier mogelijk.Tab.: 14 - Standaard put - Tangentiële put



10.4 PKS®-bergingssysteem

Om een constante toestroom van afvalwater in rioolwaterzuive-

ringsinstallaties te waarborgen, is het voor gemengde stelsels

noodzakelijk dat er retentievolumes in de riolering worden inge-

bouwd. Deze retentievolumes moeten in staat zijn om bij regen

het water op te vangen en gelijkmatig te verdelen.

Bij bepaalde uitvoeringen is een overstortvoorziening vereist.

Met het profielleidingsysteem (PKS®) van PE kunnen verschillen-

de soorten bergingssystemen worden gerealiseerd. Zo kunnen

boven- of onderliggende overstorten gemakkelijk worden uit-

gevoerd evenals de meest verschillende overloopgeometrieën.

De voorziene constructies, die in overeenstemming met de

DWA A 117 en A 128 zijn, zoals interne- en externe overstortput-

ten zijn perfect om te worden gemaakt in kunststof doordat ze

gemakkelijk kunnen worden voorgefabriceerd. Er kunnen put-

ten met aangevormde buisverbindingen tot een diameter van

3500 mm worden voorgefabriceerd. Het verbinden van slechts

enkele leidingen en constructies tot DN 2400 gebeurt op de

bouwplaats met de geïntegreerde elektrolasmof. Voor grotere

diameters worden extrusielassen gebruikt.

Voordelen

� Minder grondwerk door gebruik van PKS ®-buizen

� Zeer gladde binnenwand

� Buisruwheid k > 0,01

� DIBt-goedkeuring van grondstoffen

� Volledig voorgemonteerd

� Korte installatietijd

� Ook complexere vormen mogelijk

� Lagere onderhoudskosten door goede zelfreiniging

� Geschikt voor grote belastingen en slechte bodem

� Trekvaste, homogeen gelaste buisverbinding

� Gemakkelijk te hanteren dankzij laag buisgewicht

Afb. 142 - PKS ®-overstortput DN 3000 met retentie van grove materialen Afb. 143 - PKS® bergbezinksysteem DN 1500



10.4 PKS®-bergingssysteem

Interne overstortput

In de interne overstortput wordt de afvalwaterstroom meestal

versneld door een steil gedeelte, om bij droogweerafvoer afzet-

tingen zo gering mogelijk te houden.

Bergingsriool

In het bergingsriool wordt het afvalwater tegengehouden en

opgeslagen. Het bergingsriool bestaat uit PKS®-buis en kan

worden geproduceerd in elk willekeurig volume.

Externe overstortput

De regelconstructie regelt de uitstroom van het bergingsriool

in de riolering via een knijpput of met behulp van een pomp

(pompput).

Ontlastingsputten beschikken in het binnenste van de put over

een 'overstortdrempel'. Dit zijn afvoeren die tegelijkertijd ook

als afscheiders voor grove materialen of sedimenten dienen.

Als het max. retentievolume in het bergingsriool bereikt is, dan

loopt het water over de rand van de overstort weg.

Afb. 144 - Ontlastingsput DN 3500 met overstortdrempel

Afb. 145 - Systeemtekening PKS®-bergingsriool

PKS®-inlaatput met versnelling

Klimijzers

Opslag-

ruimte

PKS®-ontlastingsput met overstortdrempel

overstortdrempel

overstortdrempel

afschot



10.5 PKS ®-speciale constructies - voorbeelden

Afb. 146 - PKS®-tangentiele put met hoek en Y-vormig verloopstuk Afb. 147 - PKS®- Y-vormige flens

Afb. 148 - PKS®-infiltratieputten Afb. 149 - PKS®-kruisconstructie DN 2300


Afb. 150 - PKS® spoelen overstortput DN3000 Afb. 151 - PKS® Secutec DN 2000 (bergebzinksysteem DN 2000 met lekdetec-tie en DIBt certificaat)


10.5 PKS®- speciale constructies - voorbeelden

Afb. 152 - PKS® overgang van rond naar rechthoek Afb. 153 - PKS® Silo DN3000


Afb. 154 - voorraad PKS buizen

Afb. 155 - Moderne machine-technologie zorgt voor een hoge kwaliteit

11. Projecten

11.1 Neckarduiker: Grote wikkelbuizen uit polyetheen

Twee parallelle wikkelbuizen van 190 m doorkruisen de Neckar

op een diepte van maximaal elf meter en zorgen voor een per-

manente dichtheid.

Het milieubewustzijn bij het aanleggen van buisleidingen is in

de afgelopen jaren aanzienlijk gestegen. Het probleem van lek-

kende leidingen, putten en leidingsystemen treedt in de steden

en gemeenten meer en meer op de voorgrond.

teem worden verbeterd. In wezen zijn dit de kruipweerstand te-

gen inwendige druk, de weerstand tegen langzame scheurgroei

evenals snelle scheurgroei als mechanische sterkte.

Grote wikkelbuizen van PE

Met de voordelen van een verbeterde kruipweerstand tegen

inwendige druk, een verbeterde weerstand tegen langzame

scheurgroei en snelle scheurgroei en een hoge mechanische

sterkte ontstond door de jaren heen een productontwikkeling

in de richting van het profielleidingsysteem (PKS ®) en de bijbe-

horende onderdelen van polyetheen.

Het bijzondere hieraan is dat men door het bijbehorende

productieproces lichte, zeer vormvaste, chemisch en fysisch

bestendige en duurzame producten kan produceren.

Een kenmerk van de huidige FRANK GmbH-buizen is de ge-

prefabriceerde, geïntegreerde en dus homogeen verbonden

elektrolasaansluiting. De gele, gecoëxtrudeerde binnenwand

van PE zorgt bij een nodige cameracontrole of revisie voor een

sterk verbeterde zichtbaarheid.

De implementatie en het praktisch gebruik van de genoemde

Milieubewustzijn en materiaaleisen stijgen ....

Recente onderzoeken tonen aan dat naast schade aan oudere

buizen, vandaag de dag ook bij nieuw aangelegde rioolleidingen

nog lekkages optreden. Oorzaken zijn vaak conceptuele fouten,

zoals bijv. de keuze van niet-geschikte buis- en mofmaterialen,

die lekkende mofverbindingen tot gevolg hebben. Buizen van

starre materialen vormen een extra risico voor plotseling falen

tijdens korte overbelasting. De ontstane scheuren en afbrok-

kelingen resulteren vaak naast lekkage in het verlies van het

statische draagvermogen van de buisleiding. Er bestaat een

risico dat sterk verontreinigd afvalwater in het grondwater lekt

of dat dit laatste in de riolering infiltreert. Gezien het aandeel van

gemengde rioleringen vermindert en de trend naar de overgang

op geconcentreerde, sterk verontreinigde afvalwaterstromen

wijst, is de nood aan dichte putten en leidingen groter dan

ooit. Hieruit ontstaat uiteindelijk de vraag naar buismaterialen

en verbindingstechnieken, die een permanente dichtheid van

onderdelen en mofaansluitingen waarborgen. Door jarenlange

praktijkervaring met leidingsystemen op basis van polyetheen

(PE 80/PE 100) kan FRANK GmbH voortdurend onderdelen en

systemen ontwikkelen die voldoen aan de strenge eisen van de

verschillende toepassingsgebieden, zoals rioolwater voorzienin-

gen en installaties. Voornamelijk wikkelbuizen van polyetheen (PE

100) onderscheiden zich hierbij duidelijk van andere klassieke

materialen. Door de hogere efficiëntie van nieuwe polyetheen

materialen konden ook de eigenschappen van het leidingsys-

voordelen zijn te vinden in diverse gerealiseerde projecten. Zo

worden de grote wikkelbuizen voor profielleidingsystemen op

verschillende plaatsen in de industrie, afvalwaterbeheer, relining,

wegen- en stortplaatsbouw toegepast.


11. Projecten


Duikerleidingen doorkruisen de Neckar in Mann-heim

De duiker 'geulstraat' werd gebouwd in 1903 in de vorm van een

geklonken ijzeren buis met een inwendige diameter van 1400

mm als riolering en regenwaterleiding van de oude binnenstad

van Mannheim. Bij reinigingswerkzaamheden in oktober 2002,

waarbij ophopingen werden verwijderd uit de buis, moest de

duiker worden leeggepompt. De uitgevoerde verdiepingen voor

de scheepvaart gedurende de laatste decennia, verminderden

de bovenbelasting op de leiding. De duiker kwam naar boven

en brak. Een vernieuwing van de buisleiding was onvermijdelijk.

Het ingenieursbureau la Motte & Partners mbH uit Reinbeck bij

Hamburg kreeg de opdracht om een haalbaarheidsstudie, het

gedetailleerde ontwerp, de bouwbegeleiding en een gelijktijdige

kostengarantie uit te voeren. De bouw zelf was in handen van

de werkgroep Neckarduiker, bestaande uit de bedrijven Diringer

& Scheidel, Mannheim, verantwoordelijk voor de bouw van de

buizen en de putten, en Bohlen & Doyen, Wiesmoor, voor wa-

terbouwwerken. In overleg met de exploitant van de riolering,

de gemeentelijke nutsbedrijven van de stad Mannheim, werd

een oplossing ontwikkeld, die in overeenstemming was met

de specifieke, lokale voorschriften. Er moest in het algemeen

rekening worden gehoudenmet de verschillende waterstanden

(regen of droog weer), de drijfveiligheid, een hoge stromings-

snelheid ter voorkoming van afzettingen en uiteindelijk een hoge

levensverwachting van de duiker.

De voordelen van PE ten opzichte van andere materialen waren

het gewicht en de hiermee samengaande manoeuvreerbaar-

heid en het te verwachte reinigingswerk. Bij dit project stelde

de hoge belasting door de waterdruk van bovenaf bijzondere

hoge eisen aan het materiaal en dit naast drijfveiligheid en lege

buizen in geval van revisie.

Afb. 156 - Lengtes tot 12m

Specificaties, bewijzen en doelen

Als onderdeel van het plan werden zoals gewenst door de ex-

ploitant, op basis van de waterstanden en de bodembedding

statische berekeningen uitgevoerd in overeenstemming met

de huidige ATV A 127. Hierdoor kan de ringstijfheid bij revisie

in het geval van een volgelopen en in het geval van een leeg-

staande buis, nauwkeurig worden bepaald. Bovendien werden

de volgende vereisten of functies van wikkelbuizen van PE 100

realiseerbaar:

� Permanent dichte lassen van de afzonderlijke onderdelen

(componenten)

� Constante productieomstandigheden

� Betrouwbare kwaliteitscontrole

� Eenvoudige installatie van onderdelen ter plaatse

� Grote mate van efficiëntie

� Bewijs van langdurige sterkte.

Voor de uitvoering werden twee, parallele PKS®-buizen van

FRANK GmbH met diameter DN 800 en DN 1400 op de oever

samengelast. Vervolgens werden deze ingebouwd in een stalen

kokerprofiel en tenslotte voorgemonteerd en als één geheel

op 12 augustus 2003 neergelaten op de bodem van de rivier

de Neckar.

Om eventueel noodzakelijke onderhoud en reiniging te verge-

makkelijken, werd in beide buisleidingen een inspectieput in het

oevergebied geïnstalleerd.

Op 6 november 2003 vond na het vullen van het kokerprofiel

met onderwaterbeton om opdrijven te voorkomen, de afdichting

van de bestaande leiding en de afsluiting van de bouwwerken,

de aanvaarding van het project door de klant plaats.

Afb. 157 - Neckarduiker in zijn geheel


11. Projecten


Afb. 158 - Neckarduiker bij het neerlaten

PE - het ideale materiaal voor dit project

De voordelen van kunststof buizen voor het transport van afval-

water waren voor meerdere jaren reeds bekend bij de betrok-

ken bedrijven. De belangrijkste reden voor het gebruik van PE

in dit project was de combinatie van rendabiliteit en technische

voordelen die PE100 biedt.

Winstgevendheid van PE 100

Wikkelbuizen, drukbuizen en hulpstukken van PE 100 bieden

door hun relatief laag soortelijk gewicht van 0,959 g/cm 3 aan-

zienlijke voordelen bij het manoeuvreren en installeren. Dit heeft

een positief effect op de aanlegkosten. Wikkelbuizen met een

nominale diameter groter dan DN 300 kunnen tegen lage kosten

worden geproduceerd doordat ze gemakkelijk te vervaardigen

zijn. Bij de planning kon worden teruggegrepen naar verschil-

lende positieve ervaringen met verschillende referentieobjecten

om de beheerders en de uitvoerende werkgroep te overtuigen.

Technische voordelen van PE 100

Dit zijn in vergelijking met de traditionele buismaterialen (volgens

de Darmstadt-methode) vooral de goede chemische resistentie,

een hoge bedrijfszekerheid, de duidelijk betere slijtvastheid en

de lasbaarheid, die de permanente dichtheid van het systeem

garandeert. Vanuit milieuoogpunt, wordt de kleine hoeveelheid

energie die nodig is voor de productie van buizen van PE 100

en de recycleerbaarheid genoemd.

Bewijs van langdurige sterkte

Gedurende meerdere decennia hebben leidingsystemen van

PE 100 zich reeds bewezen door hun prestaties, winstgevend-

heid en bedrijfszekerheid voor het transport van gas, water,

afvalwater en voor grondwater gevaarlijke stoffen. De verwachte

levensduur aan de hand van technische testen van dergelijke

systemen is bijna 50 jaar. Men verwacht een berekende le-

vensduur van 80 tot 100 jaar. In de ISO 9080 (voorheen ISO/TR

9080) wordt een extrapolatiemethode beschreven waarmee

wetenschappelijk verantwoorde informatie over de langetermijn-

sterkte van thermoplastisch buismateriaal kan worden gemaakt.

De methode maakt gebruik van de vergelijking van Arrhenius.

Gebaseerd op waarnemingen in verband met de levensduur

van monsters van buizen, die bij relatief hoge temperaturen

onder inwendige druk staan, worden de levensverwachtingen

bij lagere temperaturen berekend. De relevante extrapolatie-

factoren worden gespecificeerd in de ISO 9080. De minimale

kruipcurve van DIN 8075 voor PE 100 volgt dezelfde wet. De

producenten en gebruikers van leidingsystemen hebben met

Hostalen CRP 100 Black (PE 100), een PE-materiaal ter beschik-

king dat, wanneer gemaakt volgens een gestandaardiseerde

procedure, een berekende levensverwachting van meer dan

100 jaar heeft. Dit multimodale PE-materiaal wordt door Basell

Polyfone GmbH, op de productielocatie in Frankfurt am Main,

als buismateriaal van de derde generatie geproduceerd door

meerfasige polymerisatie. Dit polymeer materiaal beschikt over

een bouwkundige goedkeuring van het Duitse Instituut voor

Bouwtechniek (DIBt), gevestigd in Berlijn.

Lasbaarheid gegarandeerd permanent dichte lei-dingsystemen

De lasparameters voor assimilatie, verwarming, het veranderen,

de opbouwtijd van fusiedruk en afkoelingstijd onder fusiedruk

van deze multimodale materialen kunnen gevonden worden in

de huidige uitgave van de DVS 2207 voor buizen en platen van

PE (PE 100).

Conclusie

Grote wikkelbuizen van FRANK GmbH van multimodale PE

(PE 100)-materialen zorgen voor een snelle en rendabele pro-

ductie van permanent dichte, zwaar belastbare buizen, putten

en constructies. De in de buizen geïntegreerde elektrolasmof

biedt door zijn eenvoudige bediening onovertroffen voordelen

bij het lassen van de verbinding. De lichte, gladde, slijtvaste en

inspectievriendelijke binnenwand zorgt voor een duurzame,

probleemloze werking van constructies en buisleidingen.


11. Projecten

11.2 RWZI Steinhäule

Vereisten voor het bouwproject

De nieuwbouw van denitrificatie- en distributiebekkens omvatte

acht cascades met in- en uitlaatkanalen. Elke cascade moest

een volume van 2.400 m³ bevatten.

Het losse en ondergrondse buisleidingsysteem moest aan de

volgende vereisten voldoen:

� Drukleidingen met een binnendiameter van DN 1000

en DN 1400 voor een flexibele watervoorziening en

-distributie.

� De ondergrondse buisleidingen omvatten speciale

onderdelen zoals T-stukken, schuiven, muurkragen en

verloopstukken.

� Debiet: 55 tot 70 m3/min.

� Werkingstemperatuur: 5 en 20°C

� Toelaatbare bedrijfsdruk / systeemdruk: max. 1,5 bar

� Levensduur: > 50 jaar

Inleiding

Nieuwe regelgevingen voor de behandeling van afvalwater

maken het nu mogelijk en noodzakelijk om het afvalwater nog

beter dan voorheen te reinigen. In de toekomst, staat - voor wat

betreft vereiste kwaliteitsverbetering - vooral het zuiveren van

moeilijk afbreekbare en schadelijke reststoffen voor het milieu,

zoals farmaceutische residuen, nitraatresiduen uit de landbouw,

chemicaliën, enz., in het midden van de belangstelling.

In de toekomst spelen ook de regelgevingen van de Europese

Unie, die voorziet in een uniforme Europese regelgeving op

het gebied van waterbescherming en de installatielicentie, een

grote rol.

Om te voldoen aan deze uitdagingen op technisch en kwa-

litatief gebied, is er een capaciteitsuitbreiding vereist van de

bestaande installatie bij het Afvalwaterbedrijf 'RWZI Steinhäule'.

Er is behoefte aan meer zuiveringsbekkens en filtersystemen,

welke door het Afvalwaterbedrijf volgens de modernste techniek

worden gerealiseerd.

Vrij aangelegde hogedrukleidingen met een binnendiameter van

DN 1000 tot DN 1400 voor de ondergrondse denitrificatie- en

distributiebekkens met vele speciale onderdelen vereisen een

gedetailleerde technische planning volgens het statische ont-

werp en de constructieve uitvoering van buisleidingen.

In samenwerking met een installatiebedrijf en ingenieursbureaus

werden voor deze toepassing bijvoorbeeld grote wikkelbuizen

van PE100 voor de behandeling van afvalwater aangelegd.

Stroomgebied van Steinhäule

In de buurt van de Donau, onder de waterkrachtcentrale 'Bo-

finger Halpe', in de 'Steinhäule' in de gemeente Pfuhler, bevindt

zich de zuiveringsinstallatie, die naar haar locatie is vernoemd.

Beheerder is het Afvalwaterbedrijf 'RWZI Steinhäule', waarbij de

steden Ulm, Neu-Ulm, Senden en Blaubeuren en de gemeentes

Berghülen, Blaustein, Dornstadt Illerkirchberg, Illerrieden, Sch-

nürpflingen en Staig zich hebben aangesloten. Het afvalwater uit

het stroomgebied wordt - in overeenstemming met de wettelijke

voorschriften en overheids besluiten - behandeld, gereinigd en

teruggevoerd in de Donau naar de waterkringloop.

De zuivering heeft een oppervlakte van 11 hectare. Het afvalwa-

ter van 200.000 inwoners in het stroomgebied van het Afvalwa-

terbedrijf RWZI Steinhäule stroomt dagelijks door het riool naar

de zuiveringsinstallatie aan de Donau. Er moet een watervolume

van ongeveer 80.000 tot 100.000 m³ per dag worden gezuiverd.

Ongeveer 40 procent daarvan is afkomstig uit de industriële en

commerciële sector. Tijdens het behandelingsproces wordt

dagelijks 20 tot 40 ton slib (droge stof) gecreëerd, welke ther-

misch worden verwerkt. Het zuiveringsproces van afvalwater

tot schoon water duurt ongeveer tien uur. Ter vergelijking: de

Donau zou hiervoor ongeveer tien dagen nodig hebben.

Afb. 159 - Overzicht RWZI Steinhäule


Statische berekeningen

De statische berekening en het ontwerp van de buisleiding

waren zeer omslachtig. Met de gebruikelijke rekenkundige

methode van DVS 2210-1 konden de toepassingen van de

buisleiding zonder hulpstukken worden bepaald. Met name

konden de inwendige druk, vastpuntkrachten als gevolg van

temperatuurafhankelijke lengteverandering en de steunafstan-

den worden berekend. De resultaten van deze controle’s leidden

vervolgens tot het constructieve ontwerp van de rechte buizen

tussen de hulpstukken. Zo bleek dat de buis van PE 100 met de-

zelfde afstanden als een roestvrijstalen buis kan worden gelegd.

11. Projecten


Bouwkundige analyse

Vanwege de vereisten voor het bouwproject waren gedetail-

leerde, technische planningen met betrekking tot het statische

ontwerp en het constructieve uitvoering van buisleidingen in

verband met de installatie noodzakelijk.

Vooral het effect van mogelijke inwendige druk, thermische uit-

zetting met de nodige vastpuntconstructies en spanafstanden

moet hierbij worden overwogen.

Overeenkomstige statische waarden voor PE 100 worden door

de producent van het buismateriaal ter beschikking gesteld.

Productie van buizen en hulpstukken

FRANK GmbH in Mörfelden kijkt terug op meer dan 45 jaar

ervaring met PE-buismaterialen en is één van de grootste

wikkelbuisfabrikanten in Europa met vestigingen in Polen en in

Nieuw-Zeeland.

De vereiste drukbuizen, bochten en T-stukken worden door de

twee dochterondernemingen van FRANK GmbH in Wölfers-

heim geproduceerd. Dankzij de meest flexibele en moderne

productie-installaties voor wikkelbuizen kunnen in Wölfersheim

probleemloos buizen van PE en PP op maat, tot diameter DN

3500, worden gemaakt.

Om de aanlegkosten ter plaatse te verminderen, worden alle

segmenten (buis met hulpstuk) in Wölfersheim geprefabriceerd.

De onderdelen hebben een lengte tussen 4 en 8 meter en wor-

den met diepladers naar de bouwplaatsen vervoerd.

De statische berekeningen van drukleidingen, bochten en vaste

flensconstructies wordt uitgevoerd door FRANK Deponietechnik

GmbH in samenwerking met ingenieursbureau Pöltl. De bereke-

ningen worden gecontroleerd door de LGA in Nürnberg en door

Dr. Ing. Dietmar H. Maier, Karlsruhe. De steunpunten worden

berekend door het ingenieursbureau Brandolini & Seitz, Ulm.

Afb. 160 - Eindige-elementen-model T-stuk DN 1400, (Bron: LGA Nürnberg)

Afb. 161 - Eindige-elementenmodel T-stuk DN 1400, (Bron: LGA Nürnberg)

Eindige-elementenberekening van de hulpstukken

De hulpstukken zoals T-stukken, bochten, verloopstukken en

vaste flenzen moeten apart worden behandeld. Deze hulpstuk-

ken zijn gemaakt van volwandige wikkelbuizen (VW), zodat de

vereiste wanddikte precies kan worden geproduceerd. De

berekening werd uitgevoerd met behulp van de eindige-elemen-

tenmethode (e.e.m.). Met deze methode kunnen problemen uit

de meest verschillende disciplines worden berekend. Zij hebben

gemeen dat het onderdeel in een groot aantal, maar uiteindelijk

kleinere (eindige) elementen wordt verdeeld. Op deze punten

kunnen vervolgens de krachten die inwerken op het onderdeel

worden gedefinieerd. Zo kan voor elke geometrie de gewenste

wanddikte worden bepaald.


11. Projecten


Resultaat

Op 23/07/2006 werd na verschillende overwegingen, bere-

keningen en analysen begonnen met de installatie van buizen

en hulpstukken uit PE in het installatiepad tussen de denitrifi-

catiebekkens. De gehele installatie werd in slechts 2 maanden

met succes afgerond. Het totale gewicht van de leidingen en

hulpstukken bedroeg ongeveer 100 ton.

De ervaring die is opgedaan bij het nieuwbouwproject Steinhäule

kan worden gebruikt voor nieuwe projecten en laten zien dat PE

100 in de bouw meer dan een alternatief is voor roestvrij staal.

Afb. 162 - Overzicht van de zuiveringsinstallatie van binnen uit

Afb. 163 - Houders/ringen voor PKS®-buis

Afb. 164 - PKS®-T-stuk met bochten

Afb. 165 - Geflenste PKS®-buisaansluitingen


11. Projecten

11.3 Sureline ®-rioolbuizen voor drukriolering in Hamburg

Invoering

De aanleg van een drukleiding voor de verbinding van drie pomp-

stations in de Hamburgse wijk Bergedorf met het verzamelriool

voor afvalwater van Bergedorf was een taak voor de Hamburg

Stadtentwässerung (HSE). De locatie werd gekenmerkt door de

aanwezigheid van een belangrijke verkeersslagader (Kurt-A.-

Körber-Chaussee) in een industriegebied. Dit resulteert in con-

tinue druk verkeer gedurende de gehele dag. Bovendien werd

ook rekening gehouden met de aanwezigheid van verschillende

huisaansluitingen. Vanwege dit feit, evenals de goede ervaring

die opgedaan werd in het verleden met horizontaal gestuurd

boren (HDD), besloot de HSE ook bij dit project de voordelen

van deze moderne installatietechniek toe te passen.

Bouwconstructie

De planning voor het uiterst uitdagende project werd opgesteld

door de HSE in een periode van ongeveer 4 tot 5 maanden. De

feitelijke bouwfase kon reeds na 3 maanden worden afgesloten.

In het kader van de aanleg werden de buizen verbonden door

stomplassen en in een tweede stap in het geboorde kanaal ge-

trokken. Een sectie ("A", 1.145 m) moest in een stalen mantelbuis

(508 x 9,5) worden aangelegd, omdat bij een dergelijke lengte

de verwachte trekkrachten (wrijving, gewicht van de leidingen)

zodanig groot waren dat deze niet door kunststof buizen ge-

dragen konden worden. De resterende delen (sectie "B") werd

in drie secties (220 m, 270 m en 420 m) zonder mantelbuis

geboord. Het verbinden van de Sureline®-rioolbuizen was zeer

eenvoudig, omdat de lasparameters volgens DVS 2207 werden

toegepast en er geen extra stappen nodig waren. De werkelijk

gemeten trekkrachten op de leiding lagen tussen 120 en 200 kN

en komt dus overeen met de helft van de toegestane waarde.

Het continue toezicht door de HSE, de nauwe samenwerking

van alle partijen, en een laatste druktest van de buisleiding brach-

ten het bewijs van de uitvoering van een ambitieus bouwproject.

Bepalend hiervoor waren de overtuigende eigenschappen van

deze buizen. Naast de bekende voordelen van PE100-buizen

in vergelijking gelijking met traditionele buismaterialen, zoals die

bij rioleringen reeds decennia gebruikt werden, bieden Sureline ®-buizen van FRANK een extreem hoge weerstand tegen lang-

zame scheurgroei, waardoor ze ideaal zijn voor het gebruik bij

alternatieve aanlegtechnieken. Ook andere eisen die door de

HSE werden geformuleerd (lange termijn E-modulus, weerstand

tegen snelle scheurgroei, voldoen aan de voorschriften van ZP

14.06.36), konden worden vervuld door het reeds bestaande

leidingsysteem.

Naast de zeer hoge kwaliteit van het buismateriaal legde de HSE

ook bijzondere nadruk op de kwalificatie van de producenten van

de buizen. Die moesten aan de eisen van de DVGW werkbladen

GW 301 en GW 302 (GN groep 2) voldoen.

Na zorgvuldige bestudering van alle ingezonden documenten

koos de HSE voor het civieltechnisch ingenieursbureau Vorwerk

GmbH in Tostedt en zijn partnerbedrijven uit Eelde (Nederland)

Nacap BV.

Planning

De omvang van het

project was ongeveer

2.000 m in verschillende

afmetingen (da 280 - da

400, allemaal SDR 11).

De keuze van de HSE

viel op de rioolbuizen

met lichte binnenwand

van de Sureline ®-reeks

van FRANK GmbH.Afb. 166 - Sureline®-buis 315 x 18,6mm

Samenvatting

Ondanks de moeilijke algemene voorwaarden is de HSE erin

geslaagd een omvangrijk kwaliteitsconcept uit te werken en dit

uitdagende bouwproject rendabel uit te voeren. In vergelijking

met de kosten voor een aanleg in een open sleuf (ca. 3 miljoen

EUR) konden de totale kosten met ongeveer 60% worden

teruggebracht.

De aanzienlijke kostenbesparing kon door het aanleggen van

Sureline®-rioolbuizen in een diepte van ongeveer 6 tot 9m (A)

en ong. 3,0 m (B) worden gerealiseerd. Op deze diepte waren

er geen problemen met de bodem en konden de problemen

met aansluitingen van de bestaande buisinfrastructuur (gas,

water, telefoon en elektriciteit) elegant worden vermeden. Al-

leen de aanleg van een put op een diepte van 10 m vormde

het economische 'nadeel' van deze aanpak. Kortom, bleek de

gekozen oplossing de meest rendabele te zijn en ook technisch

werd daarmee het bewijs geleverd dat het ook mogelijk is om

zelfs in stedelijke gebieden, de voordelen van de op de markt

aanwezige leidingsystemen en moderne installatiemethoden te

gebruiken in het voordeel van alle betrokkenen.


11. Projecten

11.4 Bergingsriool Sportlaan in Nederland

ProjectbeschrijvingGemeente Dedemsvaart, Provincie Overijssel, Nederland

Het bergingsriool van PKS®-buizen dient als vervanging van

een oude betonnen leiding voor hoogwaterbeheersing. Met

de bouw van de leiding voor hoogwaterbeheersing werd niet

alleen het probleem van lekkage van de betonnen buis verhol-

pen, maar werd ook de capaciteit van het opslagvolume met

450 m3 vergroot.

De gemeente koos samen met de aannemer Sallandse We-

genbouw voor een leiding voor de hoogwaterbeheersing van

PE 100 door zijn waterdichte elektrolasmof en glad binnenop-

pervlak, waarvoor geen extra spoelinstallatie voor de reiniging

van de buizen vereist. is.

Bovendien is door de snelle aanleg van de PKS ®-buizen een

aanzienlijk geringere drainage nodig, zodat de kosten veel lager

kunnen worden gehouden.Afb. 167 - Installatie van de PKS®-buizen

Afb. 168 - 2 buisleidingen van 78 m DN 1800, tussen weg en vijver

Ongeveer 156m PKS®-buizen DN 1800, enkele PKS®-bochten

DN 1800 met hoek van 30°, een PKS-®-inlaatbuis DN 1800 en

PKS®-overstort- of pompput DN 3000.

Het geheel van buizen, bochten en putten werd in 2 weken

aangelegd en gelast door Sallandse Wegenbouw.

Afb. 169 - Aanleg van PKS®-buis DN 1800, 18m vooraf gelast

Afb. 170 - De aanleg van de overstort-/pompput DN 3000


12. Normen en richtlijnen

FRANK-buizen en -hulpstukken zijn gemaakt van genormeerde basismaterialen en geproduceerd in overeenstemming met de

relevante nationale en internationale normen. Hieronder vindt u een overzicht van de in onze catalogus aangehaalde normen:

DIN/DIN EN/DIN EN ISO

DIN 1910-3Lassen; lassen van kunststof-fen, productie

DIN 1989Regenwatersystemen

DIN 4102-1Brandgedrag van bouwmate-rialen en onderdelen - Deel 1: Bouwmaterialen; Begrippen, vereisten en beproevingen

DIN 4262-1Buizen en hulpstukken voor ondergrondse afwatering in wegenbouw en civiele tech-niek - Deel 1: Buizen, hulpstuk-ken en hun verbindingen van PVC-U, PP en PE

DIN 4266-1Afvoerleidingen voor stort-plaatsen van PVC, HDPE en PP; vereisten, beproevingen en monitoring

DIN 8074Buizen van polyetheen (PE) PE-63, PE 80, PE 100, PE-HD - Afmetingen

DIN 8075Buizen van polyetheen (PE) - PE 63, PE 80, PE 100, PE-HD - Algemene kwaliteitsvereisten, beproevingen

DIN 8077Buizen van polypropeen (PP) - PP-H, PP-B, PP-R, PP-RCT - Afmetingen

DIN 8078Buizen van polypropeen (PP), PP-H, PP-B, PP-R, PP-RCT - Algemene kwaliteitsvereisten, beproevingen

DIN 16928Buisleidingen van thermo-plastische kunststoffen; aan-sluitingen, leidingonderdelen, installatie, algemene richtlijnen

DIN 16961-1Buizen en hulpstukken van thermoplastische kunststof-fen met geprofileerde buiten-wand en gladde binnenwand

- Deel 1: Afmetingen

DIN 16961-2Buizen en hulpstukken van thermoplastische kunststof-fen met geprofileerde buiten-wand en gladde binnenwand - Deel 2: Technische leverings-voorwaarden

DIN 16962-4Buisverbindingen en lei-dingonderdelen voor druk-leidingen van polypropeen (PP), type 1 en 2; kragen voor verwarmingselement - stom-plassen, flenzen, pakkingen; afmetingen

DIN 16962-5Buisverbindingen en hulpstuk-ken voor drukleidingen van polypropeen (PP), PP-H 100, PP-B 80 en PP-R 80 - Deel 5: Algemene kwaliteitsvereisten, beproevingen

DIN 16962-6Buisverbindingen en leidingon-derdelen voor drukleidingen van polypropeen (PP), type 1 en 2; spuitgegoten hoek voor moflassen, afmetingen

DIN 16962-7Buisverbindingen en leidingon-derdelen voor drukleidingen van polypropeen (PP), type 1 en 2; spuitgegoten T-stukken voor moflassen, afmetingen

DIN 16962-8Buisverbindingen en leidingon-derdelen voor drukleidingen van polypropeen (PP), type 1 en 2; spuitgegoten moffen en kappen voor moflassen, afmetingen

DIN 16962-9Buisverbindingen en leidingon-derdelen voor drukleidingen van polypropeen (PP), type 1 en 2; spuitgegoten ver-loopstukken en nippels voor moflassen, afmetingen

DIN 16962-10Buisverbindingen en leidingon-derdelen voor drukleidingen van polypropeen (PP) - Type 1, 2 en 3; spuitgegoten fittings

stomplassen; afmetingen

DIN 16962-12Buisverbindingen en hulpstuk-ken voor drukleidingen van polypropeen (PP), PP-H 100, PP-B 80 en PP-R 80 - Deel 12: Kragen, flenzen, dich-tingsringen voor moflassen; afmetingen

DIN 16963-4Buisverbindingen en lei-dingonderdelen voor druk-leidingen van hoge dichtheid polyetheen (HDPE), kragen voor verwarmingselement - stomplassen, flenzen, pak-kingen; afmetingen

DIN 16963-5Buisverbindingen en hulpstuk-ken voor drukleidingen uit polyetheen (PE), PE 80 en PE 100 - Deel 5: Algemene kwali-teitsvereisten, beproevingen

DIN 16963-6Buisverbindingen en leidingon-derdelen voor drukleidingen van hoge dichtheid poly-etheen (HDPE); spuitgegoten fittings voor stomplassen; afmetingen

DIN 16963-7Buisverbindingen en lei-dingonderdelen voor druk-leidingen van hoge dichtheid polyetheen (HDPE); elektro-lasfittings, afmetingen

DIN 16963-8Buisverbindingen en lei-dingonderdelen voor druk-leidingen van hoge dichtheid polyetheen (HDPE), type 1 en 2; spuitgegoten hoek voor moflassen, afmetingen

DIN 16963-9Buisverbindingen en lei-dingonderdelen voor druk-leidingen van hoge dichtheid polyetheen (HDPE), type 1 en 2; spuitgegoten T-stukken voor moflassen, afmetingen

DIN 16963-10Buisverbindingen en lei-dingonderdelen voor druk-leidingen van hoge dichtheid

polyetheen (HDPE), type 1 en 2; spuitgegoten moffen en kappen voor moflassen, afmetingen

DIN 16963-11Buisverbindingen en hulpstuk-ken voor drukleidingen van polyetheen (PE). PE 80 en PE 100 - Deel 11: Kragen, flenzen, dichtringen voor moflassen; afmetingen

DIN 16963-14Buisverbindingen en lei-dingonderdelen voor druk-leidingen van hoge dichtheid polyetheen (HDPE), type 1 en 2; spuitgegoten verloopstuk-ken en nippels voor moflassen, afmetingen

DIN EN 476Algemene vereisten voor on-derdelen voor riolen en afval-waterleidingen voor gravitaire leidingsystemen

DIN EN 752Drainagesystemen buiten gebouwen

DIN EN 805Watervoorziening - Vereisten voor watervoorzieningsyste-men en hun onderdelen buiten gebouwen

DIN EN 1091Onderdrukdrainagesystemen buiten gebouwen

DIN EN 1295-1Structurele analyse van on-dergrondse buisleidingen onder verschillende belas-tingsomstandigheden - Deel 1: Algemene vereisten

DIN EN 1555Kunststof leidingsystemen voor gasvoorziening - Poly-etheen (PE)

DIN EN 1610Aanleg en testen van afvoeren en rioleringen

DIN EN 1671Drukdrainagesystemen buiten gebouwen


ISO

ISO 3Standaard nummers, aantal series

ISO 161-1Thermoplastische leidingen voor het vervoer van vloeistof-fen - Nominale buitendiame-ters en nominale druk - Deel 1: Metrische reeks

ISO 527-1Kunststoffen; Bepaling van de trekeigenschappen Deel 1: Algemene beginselen

ISO 527-2Kunststoffen; Bepaling van de trekeigenschappen Deel 2: Testomstandigheden voor pers-, vormen extrusiema-terialen

ISO 4065Buis van thermoplastische materialen - Tabel van univer-sele wanddiktes

ISO 4427Kunststof leidingsystemen - Polyetheen-(PE)-buizen en -hulpstukken voor watervoor-ziening

ISO 11922-1Thermoplastische buizen voor het vervoer van vloeistoffen - Afmetingen en toleranties

ISO 12176Buizen en hulpstukken van kunststof - Gereedschap voor polyetheen - Lassen

ISO/TS 19911Buizen en hulpstukken van kunststof - Richtlijnen voor een technisch dossier voor het karakteriseren van hulp-stukken met lasuiteinden van polyetheen (PE)


DIN EN 1778Karakteristieke kenmerken voor gelaste thermoplastische constructies - Bepaling van toelaatbare spanningen en module voor de berekening van thermoplastische onder-delen

DIN EN 10204Producten van metaal - Soor-ten keuringsdocumenten

DIN EN 12201Kunststof leidingsystemen voor watervoorziening - Po-lyetheen (PE)

DIN EN 12255-10Rioolwaterzuiveringsinstal-laties - Deel 10: Beveiligings-technische principes

DIN EN 12943Toevoegmaterialen voor het lassen van thermoplasten - Toepassingsgebied, aandui-ding, vereisten, beproevingen

DIN EN 13244Kunststof leidingsystemen voor onder- en bovengrondse drukleidingen voor water, afvoeren afvalwater - Poly-etheen (PE)

DIN EN 13476-3Kunststof leidingsystemen voor drukloze, ondergrondse rioleringen en leidingen - Lei-dingsystemen met geprofi-leerde buitenwand van onge-plastificeerd polyvinylchloride (PVC-U), polypropeen (PP) en polyetheen (PE) - Deel 3: Specificaties voor buizen en hulpstukken met gladde bin-nen- en geprofileerde buiten-wand en in het leidingsysteem, type B;

DIN Cen/TS 13476-4Kunststof leidingsystemen voor drukloze ondergrondse rioleringen en leidingen - Lei-dingsystemen met geprofi-leerde buitenwand van onge-plastificeerd polyvinylchloride (PVC-U), polypropeen (PP) en polyetheen (PE) - Leidraad

voor de beoordeling van de conformiteit

DIN EN 13598-2Kunststof leidingsystemen voor drukloze ondergrondse rioleringen en leidingen - On-geplastificeerd polyvinylchlo-ride (PVC-U), polypropeen (PP) en polyetheen (PE) - Deel 2: Specificaties voor manga-ten en inspectieputten voor verkeerszones en aanleg in diepe bodems

DIN EN 14830Bodems van inspectieschach-ten en mangaten gemaakt van thermoplasten - Proefme-thode voor weerstand tegen indeuken

DIN EN ISO 178Kunststoffen - Bepaling van de buigsterkte-eigenschappen

DIN EN ISO 228-1Schroefdraden voor verbin-dingen met niet-afdichtende schroefdraden - Deel 1: Af-metingen, toleranties en aan-duiding

DIN EN ISO 472Kunststoffen - Woordenlijst

DIN EN ISO 1043-1Kunststoffen - Symbolen en afkortingen Deel 1: Basispo-lymeren en hun bijzondere kenmerken

DIN EN ISO 1872-1Kunststoffen - Polyetheen (PE)-pers- en vormmaterialen - Deel 1: Aanduiding en basis voor specificaties

DIN EN ISO 1872-2Kunststoffen - Polyetheen (PE)-pers- en vormmateri-alen - Deel 2: Productie van monsters en bepaling van eigenschappen

DIN EN ISO 9080Kunststof leidingen mantel-systemen - Bepaling van de

lange termijn breuk-inwendige druk verhouding van thermo-plastische materialen door extrapolatie

DIN EN ISO 9967Thermoplastische bepaling van buizen van het vervor-mingsgedrag

DIN EN ISO 9969Thermoplastische bepaling van buizen van de ringstijfheid

DIN EN ISO 12162Thermoplastische materialen voor buizen en hulpstukken voor toepassingen onder druk - Classificatie en mate-riaalcoderingsnormen totale werkings- (berekenings)co-efficiënt

DIN EN ISO 1873-1Kunststoffen - Polypropeen (PP) pers- en vormmaterialen - Deel 1: Aanduiding en basis voor specificaties

DIN EN ISO 9001Kwaliteitsmanagementsyste-men - Vereisten

DIN EN ISO 9969Thermoplastische buizen - Bepaling van de ringstijfheid



PAS

PAS 1065Wikkelbuizen van polyetheen (PE 100) - tangentiaal ge-extrudeerd, - Afmetingen, technische vereisten en be-proevingen

PAS 1075Buizen van polyetheen (PE 100-RC) voor alternatieve installatietechnieken, - Afme-tingen, technische vereisten en beproevingen

AD Technische rapporten

AD 2000-Technisch rapport HP 120 RBouwvoorschriften; buislei-dingen gemaakt van thermo-plasten AD 2000-Technisch rapport HP 512 RBouwvoorschriften - Testen van ontwerp, slottest en druk-test van buisleidingen

DVGW

DVGW GW 320-1Vernieuwing van gas- en wa-terleidingen door intrekking of instoten met spleetruimte

DVGW GW 320-2Herstelling van gas- en wa-terleidingen door PE-relining zonder spleetruimte - ver-eisten, kwaliteitszorg en be-proevingen

DVGW GW 335-A1Kunststof leidingsystemen voor gas- en waterdistributie; Vereisten en beproevingen - Deel A1: Buizen en daaruit vervaardigde hulpstukken van PVC-U voor de water-distributie

DVGW GW 335-A2Kunststof leidingsystemen voor gas- en waterdistributie; Vereisten en beproevingen - Deel A2: Buizen van PE 80

en PE 100DVGW GW 335-B2Kunststof leidingsystemen voor gas- en waterdistributie; Vereisten en beproevingen - Deel B2: Hulpstukken van PE 80 en PE 100

DVGW W 400-2Technische regels voor de watervoorziening Deel 2; Constructie en beproevingen

DVS

DVS 2201-1Testen van halffabrikaten uit thermoplasten; Beginselen, tips

DVS 2202-1Fouten bij gelaste verbin-dingen van thermoplasten; Kenmerken, beschrijving, classificatie

DVS 2205-1Berekening van opslagtanks en apparaten gemaakt van thermoplasten - Kenmerken

DVS 2207-1Lassen van thermoplasten - Elektrolassen van buizen, buisleidingonderdelen en pa-nelen van HDPE

DVS 2207-3 Annex 1Lassen van thermoplastische materialen - gaslassen van buizen, buisleidingonderdelen en panelen - lasparameters

DVS 2207-4Lassen van thermoplastische materialen - Extrusielassen van buizen en buisleidingon-derdelen en panelen - pro-ductievereisten

DVS 2207-11Lassen van thermoplasten - Elektrolassen van buizen, buisleidingonderdelen en pa-nelen van PP

DVS 2207-15Lassen van thermoplasten - Elektrolassen van buizen, buisleidingonderdelen en pa-nelen van PVDF

DVS 2208-1Lassen van thermoplasten - Machines en apparaten voor stomplassen van buizen, buis-leidingonderdelen en panelen

DVS 2210-2Industriebuisleidingen van thermoplasten - Planning, ontwerp, bouw - Dubbele leidingsystemen

DVS 2211Lassen van thermoplasten - Toevoegmaterialen voor lassen, aanduiding, vereisten, beproevingen

DWA (ATV-DVWK)

DWA-A 100Richtlijnen voor integrale ste-delijke drainage

DWA-A 112Hydraulische dimensionering en prestatiegegevens van speciale constructies in af-voeren rioolleidingen

DWA-A 116-1Speciale drainagemethodes, Deel 1: Onderdrukdrainage-systemen buiten gebouwen

DWA-A 116-2Speciale drainagemethodes, Deel 2: Drukdrainagesyste-men buiten gebouwen

DWA-A 117Ontwerp van regenwaterre-tentieruimtes

DWA-A 118Hydraulisch ontwerp van rio-leringssystemenATV-A 122Beginselen voor het ontwerp, bouw en exploitatie van kleine rioolwaterzuiveringsinstallaties met aërobe, biologische be-handeling voor aansluitings-waarden tussen 50 en 500 inwoner.

DWA-A 125Doorpersen en verwante

processen

ATV-DVWK-A 127Statische berekening van riolen en afvoerkanalen en -leidingen

DWA-A 128Ontlasting van regenwater

DWA-A 138Planning, bouw en exploitatie van installaties voor de afvoer van regenwater

DWA-A 139Aanleg en testen van afvoeren en rioleringen

DWA-A 147Operationele kosten voor de riolering - Operationele taken en frequenties

DWA-A 262 Beginselen voor het ontwerp, bouw en exploitatie van he-lofytenfilters voor biologische behandeling van stedelijk afvalwater

DWA-A 712Algemene informatie voor de planning van afvalwater-systemen in industriële en commerciële ondernemingen

DWA-M 114Energie uit afvalwater - Warm-te- en potentiële energie

DWA-M 127-1Structurele analyse van buizen (stortafvoerleidingen)

DWA-M 178Aanbevelingen voor de plan-ning, bouw en exploitatie van retentiefilters voor geavan-ceerde regenwaterbehande-ling bij gemengd en geschei-den systeem

ATV-A 105Keuze van drainagesysteem

ATV-A 106



Ontwerp en bouwplanning zuiveringsinstallaties

DWA-A 110Hydraulische dimensionering en prestaties van afvoerleidin-gen en rioleringen

ATV-A 111Richtlijnen voor de hydrauli-sche dimensionering en de prestaties van afvoerfacilitei-ten van regenwater in afvoer-leidingen en rioleringen

ATV-A 166Constructies voor centrale regenwaterbehandeling en -opslag

ATV-DVWK-A 142Riolen en afvoeren in water-winningsgebieden

ATV-DVWK-A 157Constructies voor rioleringen

ATV-DVWK-A 198Standaardisatie en afleiding van meetwaarden voor afval-watersystemen

ATV-DVWK-A 780-2Technisch voorschrift van waterverontreinigende stoffen

ATV-M 127-2Statische berekening voor de renovatie van rioleringen en afvoeren door lining- en instal-latieprocedures

ATV-DVWK-M 143-1

Renovatie van drainagesyste-men Deel 1: Beginselen

ATV-DVWK-M 176Aanwijzingen en voorbeelden van de constructie en uitrus-ting van gebouwen voor cen-trale regenwaterbehandeling en -opslag

ATV-DVWK-M 177Opmeting en ontwerp van afvoerkanalen voor regen in gemengde rioleringen - Uitleg en voorbeelden

ATV-DVWK-M 275Buisleidingen voor de techni-sche uitrusting van rioolwater-zuiveringsinstallaties


13. Index

AAanleg in een ophoging 38

Aanleg in geul 38

Aanleg zonder geul

- Aardraketten 56

- Berstlining 56

- Frezen 56

- Gestuurde boring 56

- Inbouw PKS®-/Profix-buizen 53

- Inploegen 56

- Relining met korte buizen 56

- Relining met lange buizen 56

- Structurele integratie 54, 55

- Sureline® 57

Afkoelingstijd PKS® 61

Algemene installatierichtlijn

- Handhaving 51

- Opslag 52

- Transport 51

Algemene lasrichtlijn 60

ATV-DVWK 89

BBedekkingsvoorwaarden 39, 48

Bedrijfsruwheid kb 36

Belasting door verkeer 38

Berstlining 56

Bodemgroepen 39

Bodemraketten 56

Bodems 48

Bodemtypen 48

Brandklasse 30

Breukcurves voor PE 100 31

Breukcurves voor PP 32

Buigradii voor Sureline®-buis 57

Buismarkering 16

CCentrisch verloopstuk 78

Chemische bestendigheid 28, 29

Cohesieve bodems 39

Cohesieve gemengde bodems 39

Constant load 20

Constant speed 20

Contractiemethode 59

Controle inkomende materialen 18

Controle op de productie 18

Controle op uitgaande producten 18

DDarmstadt-methode 33

DIBt-goedkeuring voor PE 100 24

DIBt-registratienummers 24

Dichtheid 30

Dichtheidstest 19, 55

- Bergbezinkleiding

- Dichtheidsproef met lucht 58

- Drukleidingen

- Contractiemethode 59

DIN 87

Doorlooptijden PKS-rioolbuizen 61

Drijfvermogen 37

Druktestinstallatie voor moffen 58, 63

dubbel verwarmingselement 62

DVGW 89

DVS-richtlijn 89

DWA-richtlijn A 127 38

EEigenschappen van kunststoffen 30

Elektolasmof 17

Elektrolassen

- geëxtrudeerde rioolbuis 60, 65, 66

- profielleidingsystemen 60, 61, 62, 63

E-module 30

Externe controle 24

Externe onderzoeken

- FNCT 22

- Notchtest 21

- Puntbelastingstest volgens Dr. Hes-

sel 21

- Treksterkteproef van de lasnaad 23

Extruderen 10

Extrusielassen 60, 64

Extrusienaad 64

FFlensverbinding 70, 71

FRANK-putaansluitingsmoffen 54

FRANK-wandintegratie

- Type PKS® 1 55

- Type PKS® 2 54

- Type PKS® 2a 54

Frezen 56

Full Notch Creep Test 21, 22

GGedrag bij blootstelling aan straling 27

Gedrag bij hogedrukspoelen 35

Geëxtrudeerde rioolbuis 17

Gestoken verbinding 70

Gestuurde boringen 56

Geulen voor buisleidingen 39

Geulvulling 48

HHandextruder 64, 65

Handhaving 51

Hessel - controlecontract 24

Hoeklas 64

Hogedrukspoelen 35

Homogene laszone 6

Horizontaal gestuurde boringen 56

Huisaansluiting 69

Hulpstukken

- Polyetheen 27, 28

- Polypropeen 29

Hydraulische eigenschappen 28

IInbeddingsvoorwaarden 39, 49

Inbouw PKS-/Profix-leidingen 53

Inpluggen 56

Inspectieput 72, 73

Installatie 38

Installatierichtlijn 51, 52

Installatietijd PKS® 61

Integratie in bouwwerk 54, 55

Interne controle

- Dichtheidsmeting 19

- Inwendige druktest 20

- MFR - Melt flow rate 19

- Onderzoek van de ringstijfheid 20

- Trekproef, rekspanning 19

- Trekproef van het profiel 20

- Ultrasoon onderzoek 20

- Vochtmeting 19

Inwendige druktest 20

Inwerking van krachten op een buig-

zame rioolleiding 12

ISO 88

KKeuringscertificaat 26

Knikdruk 37, 40

Knikspanning 37, 40

Kostenanalyse riool 13

Kostenraming rioolschade 13

Kostenreductie riool 14

Kruipmodulecurve 41

Kruisconstructie 77

Kwaliteitscontrole 18

LLaden en lossen 51

Langdurige ringstijfheid 11

Lasring 62


13. Index

Lasrobot 64

Lassen 60

- elektrolassen

- profielleidingsystemen 61

- extrusielassen 64

- stomplassen 67

Lastijden PKS® 61

Leiding voor hoogwaterbeheersing 86

Lengteverandering 42

Loskoppelbare verbinding 71

Losse flens 71

MMarkering

- Drukleidingen DIN 8074/8075 17

- Wikkelbuizen DIN 16961 16

Materiaaleigenschappen 30

Maximale spanafstand 37

Maximale werkingsoverdruk 40

Methode L 58

Methode W 58

Minimale wanddikte 40

NNiet-cohesieve bodems 39

Normen 87

Notchtest 21

OOndersteunende hoek 38

Onderzoek van de ringstijfheid SN 20

Onderzoek van de ringstijfheid SR 20

Ontlastingsput 75

Ophogen 37

Opslag

- Geëxtrudeerde buisleiding conform

DIN 8074/8075 52

- Wikkelbuizen conform DIN 16961 52

Opslagsysteem 75, 76

Overdruk 40

PPAS 87

PE 100 27

PE 100 RC 8, 22

PE-el 28

PKS® 6

PKS®- lasadapter 63

Polyetheen 5, 27, 28

Polyetheen, elektrisch geleidend 28

Polypropeen 5, 29

PRANDTL en COLEBROOK 36

Profieltypen wikkelbuis

- PKS®plus 11

- PR 11

- PRO 11

- SQ 11

- volwand 11

Puntbelastingstest volgens Dr. Hessel

21

Putbodems 47

Putdeksel 47

Putgegevensblad 50

Putten

- PKS®-inlaatput 76

- PKS®-inspectieput 72, 73

- PKS®-ontlastingsput 75, 76

- PKS ®-tangentiële put 74

QQM-systeem 25

RRegelconstructie 76

Relining 56

Relining met korte buizen 56

Relining met lange buizen 56

Retentie van grove materialen 75

Rioolleidingzadel 69

Ruwheid kb 36

SSAM 54

Secutec 9

Semi-cohesieve bodems 39

Sijpelputten 77

Slijtvastheid 28, 33, 34

Smeltindex 30

Speciale constructie 77

Statische gegevens

- Putgegevensblad 50

- Toelichting vragenlijsten 48, 49

- Vragenlijst putten 46, 47

- Vragenlijst rioolbuis 44, 45

Stomplassen

- geëxtrudeerde rioolbuis 60, 68

Sureline ® 57

Sureline® 8, 85

TTangentiële put 74, 77

Temperatuurverschil 42

Test-/keuringscertificaten 26

Testomstandigheden voor gravitaire

leidingen volgens DWA-A 139 58

Toelaatbare knikdruk 37

Toelaatbare onderdruk 40

Toelichting vragenlijst 48

Traceerbaarheidscode 17

Traceerbaarheidscode van het onder-

deel 17

Transport 51

Trekkracht voor Sureline®-buis 57

Treksterkteproef van de lasnaad 23

Trektest 19, 20

TSC-rioolleidingsysteem 7, 70

TÜV Rheinland-certificaat 25

UUltrasoon onderzoek 20

UV-bestendigheid 27, 29

VVastpunten 43

Veiligheidsklassen 48

Verbindingstechnieken 60, 61, 62, 63

Verkeersbelasting 38

Veronderstelde belastingen door stan-

daard voertuigen 38, 49

Verticale beplating 49

Vervaardiging van kunststof buizen 10

Vochtgehalte 19

Voertuigen 38, 49

Voordelen PKS ®-buizen 6

Voordelen PROFIX-buizen 7

Voordelen Secutec-rioolleidingsysteem

9

Voordelen Sureline ®-buizen 8

Voorlasflens 71

WWandintegratie type PKS® 1

- Dichtheidstest 55

Werkingsoverdruk 40

Wikkelbuizen 10

YY-stuk 77


FRANK. DER VORSPRUNG.

FRANK GmbH Starkenburgstraße 1 64546 Mörfelden-Walldorf T +49 6105 4085 - 0 F +49 6105 4085 - 249 E [email protected] www.frank-gmbh.de

Technische informatie voor rioolleidingsystemen - FRANK GmbH · PKS ®-/TSC-buis ... Sinds 1965...

Documents

Transcript of Technische informatie voor rioolleidingsystemen - FRANK GmbH · PKS ®-/TSC-buis ... Sinds 1965...