TECHNASIUM · 2016-07-07 · projecten. Van 74 daarvan is het proces van schrijven, testen,...
48
1 JAARVERSLAG 2014 – 2015 TECHNASIUM STICHTING
Transcript of TECHNASIUM · 2016-07-07 · projecten. Van 74 daarvan is het proces van schrijven, testen,...
1JAARVERSLAG 2014 – 2015
TECHNASIUMSTICHTING
2TECHNASIUM
JAARVERSLAG 2014 – 2015
STICHTING
V o o r w o o r d
1 O n d e r w i j s
1.1 mijnTechnasium 2.0 7
1.2 O&O-projecten 7
1.3 Bouwstenen bovenbouw 8
1.4 Technasium Top Award 2015 8
1.5 Samenwerking met hoger onderwijs 10
1.6 Call for proposal 12
1.7 TechnasiumLabs 13
2 D e s k u n d i g h e i d
2.1 Scholingsweken 15
2.2 Evaluatie 16
2.3 Certificering 16
2.4 Technasium Trainer 17
2.5 Register Leraar 17
2.6 Ontwikkeling 17
3 K w a l i t e i t
3.1 Evaluatie Technasium Audits 19
3.2 Beoordelingsschaal 19
3.3 ‘Critical Friends’ 20
4 O r g a n i s a t i e
4.1 Bestuur 23
4.2 Expertisecentrum Technasium 23
4.3 Netwerkcoaches 25
4.4 Participantenraad 26
4.5 Adviesraad 27
5 U i t d e n e t w e r k e n 28
6 F i n a n c i ë n 36
B i j l a g e n
Netwerken 38
Cijfers 40
C O L O F O N
Samenstelling: Lisa Rosing, Stichting Technasium Vormgeving: Ruurd de Boer, DBDdesign
TECHNASIUM3
4VOORWOORD
D
5VOORWOORD
DS t i p a a n d e h o r i z o n
e samenleving schreeuwt nog steeds om bètatechnisch talent. Technasiumleerlingen die
hun studie voortzetten in het bètatechnische vervolgonderwijs wacht een mooie toekomst
met veel maatschappelijke relevantie. Eigenlijk zijn we ten onrechte te bescheiden
over de resultaten die we met elkaar behalen. Het technasium is een opvallende
onderwijsvernieuwing van binnenuit zonder precedent. Er zit een infrastructuur en
kwaliteitsborging achter waar scholen zich graag mee onderscheiden.
We hebben de afgelopen jaren veel bereikt met dit fantastische concept. We komen nu in
een nieuwe fase en zijn de kinderschoenen inmiddels allang ontgroeid. De komende tijd
gaan we dan ook verder met de doorontwikkeling van het technasium. Hierbij krijgen niet
alleen bestendigen en uitbouwen maar ook vernieuwing, innovatie en brede samenwerking
een plek. Kwaliteit is en blijft hierbij het allerbelangrijkste uitgangspunt.
Mijn stip aan de horizon is een nationaal technasiumnetwerk dat in alle opzichten als een
kennisnetwerk fungeert, waar best practices worden uitgewisseld, waarin leerlingen én
docenten zich continu ontwikkelen en waarvan het curriculum een kwaliteitskenmerk is
dat telt in het hoger onderwijs en het bedrijfsleven. Laten we daar met zijn allen naartoe
werken.
Dr. Tini Hooymans,
Voorzitter bestuur Stichting Technasium
H
1.1 mijnTechnasium 2.0
1.2 O&O-projecten
1.3 Bouwstenen bovenbouw
1.4 Technasium Top Award 2015
1.5 Samenwerking met hoger onderwijs
1.6 Call for proposal
1.7 TechnasiumLabs
et technasiumonderwijs heeft in elf jaar tijd een duidelijke
en herkenbare plaats verworven binnen havo en vwo. Het
eindexamenvak Onderzoek & Ontwerpen (O&O) wordt door
het ministerie van OC&W erkend als profielkeuzevak in de
profielen Natuur en Techniek en Natuur en Gezondheid.
Denken en doen worden bij O&O gekoppeld: leerlingen
ontwikkelen competenties door in samenwerking oplossingen
te bedenken voor relevante en actuele vraagstukken. Ze leren
te denken en te werken als bètatechnische professionals. Al
doende maken ze kennis met verschillende bètatechnische
beroepen en interessante opleidingen in het hoger onderwijs.
1 ONDERWIJS
6
7
1 . 1 m i j n T e c h n a s i u m 2 . 0
In februari 2015 is mijnTechnasium 2.0 opgeleverd, een
interactief platform waarbij alle O&O-docenten kunnen
inloggen en waarin ze projecten kunnen schrijven.
MijnTechnasium 2.0 is geïntegreerd in de externe website
van de stichting, technasium.nl. Voorheen was het een losse
site. Als ze hebben ingelogd zien docenten in één overzicht
alles waar ze bij zijn betrokken: alle projecten die ze hebben
ontwikkeld of waarmee ze nog bezig zijn, alle groepen waarvan
ze lid van zijn en technatoren zien de gebruikers die ze
beheren. Ook kunnen technatoren hun eigen schoolpagina
aanpassen. Daarnaast is er een bibliotheek waar docenten
allerlei soorten lesmateriaal, docentenmateriaal, filmpjes en
ander materiaal voor het technasium en het vak O&O kunnen
vinden.
Ook nieuw is het werken met groepen. In een groep kan
een docent met groepsleden een gesprek voeren over
een thema, onderwerp of O&O-project. Verder kunnen
bestanden worden uitgewisseld en kunnen docenten op
elkaars bestanden en reacties reageren. Het is daarnaast
mogelijk gasten uit te nodigen om mee te discussiëren over
onderwerpen, bijvoorbeeld een opdrachtgever.
Doelstelling van dit nieuwe platform is dat er meer uitwisseling
tussen scholen en netwerken gaat plaatsvinden en dat het
samenwerken met de redactie gemakkelijker wordt. Een
overgang van eenrichtingsverkeer naar een meer interactieve
manier van werken. Daarnaast biedt deze techniek meer
1 ONDERWIJSmogelijkheden het aantal functionaliteiten de komende
jaren uit te breiden, zoals modules voor het aanmelden voor
scholingsweken, effectmetingen en doorstroomgegevens.
1 . 2 O & O - p r o j e c t e n
Sinds de invoering van mijnTechnasium 2.0 zijn alle bestaande
projecten uit de databank overgezet. Een van de voordelen
van mijnTechnasium 2.0 is dat de redactie veel beter overzicht
heeft over het ontwikkelproces, want de redactieleden zijn
gekoppeld aan een project en oudere versies blijven zichtbaar.
In het schooljaar 2014-2015 is sinds de invoering van
mijnTechnasium 2.0 een begin gemaakt met 283 nieuwe
projecten. Van 74 daarvan is het proces van schrijven, testen,
bijstellen en toetsen afgerond.
Nieuw dit schooljaar was dat docenten ook projecten konden
ontwikkelen in coproductie met een schrijverscoach. Een
schrijverscoach is een gecertificeerd docent die door het
volgen van een aparte training een soort expertschrijver
wordt. Deze kan collega’s op school begeleiden bij het
schrijven van O&O-projecten. Deze projecten kunnen na
afronding alsnog worden ingediend bij de redactie. Doel
van deze ontwikkeling is om de kwaliteitsborging van O&O-
projecten deels neer te leggen bij de experts in de scholen en
de redactie hiermee iets te ontlasten. Streven is dat op den
duur alle scholen een schrijverscoach in huis hebben.
283 nieuwe projecten
74 afgerond
8
1 . 3 B o u w s t e n e n b o v e n b o u w
Tegelijkertijd met de oplevering van mijnTechnasium 2.0 zijn
ook de bouwstenen bovenbouw opgeleverd. Op basis van
materiaal dat door verschillende scholen is ontwikkeld, zijn er
16 bouwstenen ontworpen die modulair en flexibel inzetbaar
zijn. Iedere bouwsteen beschrijft een fase tijdens een
keuzeproject of meesterproef en bevat tips en praktische
opdrachten waarmee een leerling of team ondersteund kan
worden. Van persoonlijke ontwikkeling tot plan van aanpak,
van het zoeken van een opdrachtgever tot reflectie. Doel is
om zowel docenten als leerlingen handvatten en houvast
te geven tijdens een bovenbouwproject. Daarnaast kunnen
docenten hun eigen ontwikkelde materiaal uploaden, zodat
er naast de bouwsteen alternatieve tools komen te staan.
1 . 4 T e c h n a s i u m T o p A w a r d 2 0 1 5
In samenwerking met Techniektalent.nu organiseerde
Stichting Technasium voor de achtste keer de Technasium
Top Award, de ontwerpwedstrijd voor leerlingen uit de
tweede klas van het technasium. Liefst 5.019 leerlingen
(1.322 teams) van 78 technasiumscholen deden mee,
een nieuw record. Via schoolcompetities en regiofinales
plaatsten de twaalf teams met de beste ontwerpen zich voor
de landelijke finale die op 17 en 18 april in de Schouwburg
in Almere plaatsvond. Opdrachtgever was dit jaar
CAH Vilentum Hogeschool. De opdracht: Maak een
deelontwerp voor een duurzaam en energieleverend
schoolgebouw. Hierbij moesten de leerlingen zich laten
inspireren door oplossingen die de natuur al miljoenen jaren
geleden bedacht heeft: biomimicry. De teams moesten tijdens
de tweedaagse finale een ontwerp én een werkend prototype
maken en deze vervolgens presenteren aan een deskundige
jury.
Door de Flines, ontwikkelaar bouwstenen bovenbouw:
“Je ziet de verschuiving naar 3.0
bij het technasium heel sterk: het
zijn niet langer vooral de uitgevers
die de lesmethodes bedenken en
de boeken hiervoor laten schrijven.
De docenten zelf stellen nu het
lesmateriaal samen, de projecten. En
delen die met elkaar digitaal via het
intranet mijnTechnasium 2.0. Andere
docenten kunnen hierop reageren en
de informatie verrijken. Zo zijn ook
de bouwstenen bovenbouw ontstaan,
vanuit een behoefte bij docenten,
waar andere O&O-docenten al een
oplossing voor hadden verzonnen.”
Met hun idee de 'Aqua Wall' behaalde het team van het
Calandlyceum uit Amsterdam de eerste plaats. Het idee
van Ouidad Oijjit, Erum Ilyas, Liane van Halteren en Melissa
Dorland was een energieopwekkende installatie, geïnspireerd
door het zweten van zoogdieren. De tweede prijs ging
naar het Melanchthon uit Bergschenhoek, met een idee
geïnspireerd door de aronskelk. De derde prijs was voor
het Cals College uit Nieuwegein. Dit team liet zich voor hun
zonwering inspireren door fotosynthese. De winnaars van het
Calandlyceum sleepten naast de award een rondvlucht boven
de Flevopolder en een iPad mini in de wacht. Het team van het
Cosmicus College uit Rotterdam won de publieksprijs door
online de meeste stemmen te verzamelen en mocht daarmee
op beversafari.
Dimer Schaefer, juryvoorzitter TechnasiumTop Award 2015:
“Ik zag een glimlach op het gezicht van
de opdrachtgever. Ik denk dat hij heel
tevreden gaat zijn.”
9
10
1 . 5 S a m e n w e r k i n g m e t h o g e r o n d e r w i j s
Het vak O&O wordt vanaf de eerste klas havo en vwo
gegeven. In de bovenbouw is het een profielkeuzevak voor de
beide N-profielen. In het eindexamenjaar van het technasium
wordt het vak O&O afgesloten in het schoolexamen,
met een meesterproef. Daarin werken de leerlingen in
teamverband aan een opdracht, maar daarnaast is er ook
ruimte voor individuele verdieping. Op basis van gedeelde
interesse vormen eindexamenleerlingen teams en als team
zoeken zij een opdrachtgever met een uitdagend en actueel
bètatechnisch vraagstuk. Bij dit vraagstuk zoeken zij een
relevant vakgebied in het hoger onderwijs en daarbinnen een
expertdeskundige, die inhoudelijke ondersteuning biedt en
het eindresultaat mede beoordeelt.
De samenwerking met het hoger onderwijs is één van
de pijlers van het technasiumonderwijs. Het technasium
positioneert zich als schakel in de keten po-vo-ho. Bij de
meesterproef maken leerlingen kennis met een vakgebied
dat hun interesse heeft. De samenwerking met een expert-
begeleider is hierin van betekenis: hij of zij introduceert
de leerlingen in een vakgebied en dat draagt bij aan
een gemotiveerde keuze voor een vervolgopleiding. De
technasiumnetwerken en Stichting Technasium spannen
zich in om meerjarenafspraken te maken met instellingen
voor hoger onderwijs. In convenanten worden afspraken
vastgelegd rond de begeleiding van examenleerlingen die de
meesterproef O&O doen.
Calandlyceum uit Amsterdam wint TTA 2015
Nasr Antar, Cosmicus College, winnaar publieksprijs Technasium Top Award 2015:
“Zonnepanelen staan nu altijd gewoon op het
dak, maar onze zonnepalen zoeken met pompen
de zon op, net zoals de zonnebloem dat doet.”
11
In het schooljaar 2014-2015 heeft de stichting een convenant
afgesloten met het domein Techniek van de Hogeschool van
Amsterdam (HvA). Daarin staat dat technasiumleerlingen
bij docenten van de HvA terecht kunnen met specialistische
vragen over hun meesterproef. Ook kunnen ze gebruik maken
van faciliteiten van de HvA, zoals 3D-printers. Daarnaast zijn
een flyer en loket voor de meesterproef ontwikkeld.
Naast het sluiten van convenanten werd ook op andere
manieren samengewerkt met het hoger onderwijs. Zo vond
in samenwerking met de TU Delft een pilot plaats met
betrekking tot het scholierenforum. De TU Delft heeft al
jaren een scholierenforum waar leerlingen terecht kunnen
met vragen over hun profielwerkstuk, deelname aan practica
en studievoorlichting. In juni 2015 is hier een speciale
pagina voor meesterproeven aan toegevoegd. In de pilot
konden de scholen uit het Rijnmondgebied via dit forum
expertbegeleiding aanvragen voor het schooljaar 2015-2016.
Daarnaast hebben dit schooljaar de Hogeschool Rotterdam,
Inholland Delft en de Haagse Hogeschool de handen ineen
geslagen met de technasia in Rijnmond, Rijnland en Zuid-
Holland. Tijdens twee gezamenlijke studiedagen heeft het HO
kennis gemaakt met het technasium en zijn afspraken gemaakt
voor samenwerking, onder meer rondom de meesterproef.
Binnen het convenant dat de stichting heeft met
CAH Vilentum in Dronten en Almere is de CAH een
onderzoek gestart naar een doorlopende leerweg voor
technasiumleerlingen. Tijdens twee studiedagen en aan
de hand van interviews met docenten en leerlingen is
gekeken welke interesses de leerlingen hebben en hoe een
vervolgstudie moet zijn opgebouwd om goed aan te sluiten
op de technasiumopleiding. De resultaten van dit onderzoek
zullen in het schooljaar 2015-2016 worden verwerkt en
omgezet in een nieuwe of aangepaste opleiding.
De Universiteit Twente organiseerde dit schooljaar voor het
eerst een nationale meesterproefwedstrijd. Leerlingen uit
6vwo uit het hele land konden hun meesterproef insturen.
Er werden tien teams geselecteerd, die in een vijf minuten
durende pitch hun resultaten mochten presenteren aan een
deskundige jury.
Almere College wordt een technasium
Omroep Flevoland, 7 februari 2014
1 . 6 C a l l f o r p r o p o s a l
In november 2014 ontving elke school een ‘call for proposal’
van Stichting Technasium. Scholen konden innovatieve en
experimentele plannen indienen rondom de ontwikkeling van
het technasium. Doel is daarnaast ook om de ontwikkeling
in scholen te stimuleren. Belangrijke eis is dat het proposal
interessant moet zijn voor de hele technasium-community.
Nieuw deze ronde is dat er aan de onderzoeken een externe
onderzoeker wordt gekoppeld om de scholen te begeleiden
bij het opzetten van een wetenschappelijk onderzoek en de
verwerking van de resultaten. Er zijn zes proposals ingediend
waarvan er uiteindelijk één is gehonoreerd:
‘Onderscheidende competenties van de technasiumleerling’
Proposal van netwerk Randstad-Noord, ingediend door Keizer
Karel College Amstelveen
Het technasium biedt een meerwaarde voor de leerling
die verder reikt dan het vak O&O. De meerwaarde van het
technasiumonderwijs is niet expliciet benoemd en daarmee
nog niet aantoonbaar. De twee scholen uit het netwerk
die het predicaat “excellente school” hebben aangevraagd
kregen van de auditcommissie de vraag de meerwaarde aan
te tonen, bijvoorbeeld in de vorm van behaalde resultaten
ten opzichte van een -landelijke- norm. De vaardigheden die
in het technasiumonderwijs naar voren komen worden van
groot belang geacht voor de vervolgstudie van een leerling en
daarop volgende carrière.
12
13
1 . 7 T e c h n a s i u m L a b s
Om na te denken over de mogelijke contouren van
een Technasium 2.0 is een tweetal Technasium Labs
georganiseerd. Hier werden (oud-)leerlingen, ouders,
docenten, onderwijsdeskundigen en vertegenwoordigers
uit hoger onderwijs en bedrijfsleven uitgedaagd om een
inspirerende toekomst voor het technasium te ontwikkelen.
Doel was om te komen tot innovatie van het technasium-
concept. Het eerste Technasium Lab vond plaats op 29 en
30 januari 2015 op de Veluwe. Hier stond de omgeving
centraal. Vier scenario’s werden teruggebracht tot twee
omgevingsscenario’s: ‘de wereld is van jou’, waarin leerlingen
zelf verantwoordelijk zijn voor hun ontwikkeling en leren
geïntegreerd is in het leven en ‘je wordt beschermd’, waar de
school een gestructureerde, geborgen omgeving biedt waarin
docenten leermeesters zijn en leerlingen zich veilig voelen.
In het tweede Technasium Lab op 4 en 5 juni in Driebergen
ging het om de ambitie van het technasium zelf: de
deelnemers stelden doelscenario’s op. Welke strategische
keuzen kunnen worden gemaakt? Ligt de regie bijvoorbeeld
bij docent of leerling? En bestaat het klassieke schoolgebouw
nog wel in de toekomst? Hoe ziet de leerstof eruit – zijn er
vakken of werken leerlingen alleen nog maar aan projecten?
Zijn er klassen? En wat doet de docent precies? Deze keuzen
zijn samengevat in een morfologisch veld, waarin steeds twee
keuzes tegenover elkaar werden geplaatst: de regie ligt bij
de docent vs. de regie ligt bij de leerling. Het combineren van
strategische keuzes levert verschillende technasia op.
In groepjes zijn vier verschillende doelscenario’s ontwikkeld:
(R1) ‘Jumpstart’, waar leerlingen zich inschrijven op projecten
naar interesse;
(R2) ‘Grenzeloos eigenwijs’, waar de leerling op reis gaat om
ervaring op te doen;
(R3) ‘Leren oplossen’, waar de leerling wordt uitgedaagd om
creatief en gestructureerd met problemen om te gaan en
(R4) ‘Technasium community’, waar het technasium nauwe
banden heeft met basis- en vervolgonderwijs en een eigen
portfolio opbouwt. Technasium Lab 2 werd afgerond met een
presentatie.
Bogermanleerlingenontwerpen kajak in opdracht van Vripack
Sneeker Nieuwsblad, 16 juni 2015
2.1 Scholingsweken
2.2 Evaluatie
2.3 Certificering
2.4 Technasium Trainer
2.5 Register Leraar
2.6 Ontwikkeling
n de afgelopen elf jaar is het aantal O&O-docenten
dat in het bezit is van het basiscertificaat gegroeid tot
meer dan 600. Een groot deel van deze docenten heeft
ondertussen jaren ervaring met O&O en daardoor
behoefte aan vervolgscholing. Daarom is in 2014 gestart
met het gevorderdencertificaat; een certificaat bestaande
uit twee trainingen en twee keuzemodules voor ervaren,
basisgecertificeerde O&O-docenten. Daarnaast is ook
de specialisatie Schrijverscoach gestart; een traject voor
O&O-docenten die zich willen specialiseren in het coachen
van collega’s bij het schrijven van een O&O-project. Er
is in de scholingsweken ruim ingeschreven op deze twee
nieuwe trainingen. In 2014-2015 is ook de pilot ‘O&O in
het lerarenregister’ van start gegaan.
I
2 DESKUNDIGHEID
14
2 . 1 . S c h o l i n g s w e k e n
Voor de vierde keer zijn in het schooljaar 2014-2015 de
landelijke scholingsweken georganiseerd. Hierbij zijn dezelfde
regio’s en periodes aangehouden zoals in het schooljaar 2013-
2014.
In het schooljaar 2014-2015 hebben de volgende
scholingsweken plaatsgevonden:
Regio Midden: 29 september - 3 oktober 2014
Kontakt der Kontinenten in Soesterberg
Netwerken: Midden-Nederland, Randstad-Noord,
Zuid-Holland, Rivierenland, Gelderland en Rijnland.
Regio Noord: 17-21 november 2014
Buitengoed Fredesheim in Steenwijk
Netwerken: Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel en
Flevoland
Regio Zuid: 9-13 maart 2015
Huize Bergen in Vught
Netwerken: Rijnmond, Zuidwest Nederland, West-Brabant,
Brabant-Oost, Zuidoost Nederland en Zuid-Limburg.
Het aanbod in de scholingsweek is voor alle regio’s
identiek. Op het programma staan basiscertificaat-,
gevorderdencertificaat- en specialisatietrainingen en
andere trainingen met uiteenlopende onderwerpen. Deze
onderwerpen worden aangedragen door netwerken,
scholen, O&O-docenten en/of -assistenten. Het
gevorderdencertificaat is dit jaar geïntroduceerd en de eerste
twee trainingen zijn aangeboden: ‘Onderzoeken in O&O’
(training) en ‘Teamcoaching’ (keuzemodule). Ook nieuw was
de training ‘Ethiek in bètatechniek’, verzorgd door de drie
Technische Universiteiten. Tot slot konden docenten zich
inschrijven voor de specialisatie ‘Schrijverscoach’, waarmee
ze opgeleid worden voor het coachen van collega’s bij het
schrijven van O&O-projecten. Een bijzondere uitdaging!
Tabel 1. Deelnemers scholingsweken
Scholingsweek Aantal deelnemers
Aantal gevolgde trainingen
Noord, november 2014 151 329
Midden, september 2014 193 351
Zuid, maart 2015 196 391
Totaal 540 1071
2 DESKUNDIGHEID
15
16
In tabel 1 is het aantal deelnemers aan de scholingsweken
en het aantal gevolgde trainingen weergegeven. Uit het
totaal blijkt dat een deelnemer gemiddeld twee trainingen
in de scholingsweek volgt. In 2013-2014 trokken de drie
trainingsweken 568 deelnemers die 1099 keer een training
hebben gevolgd. Deze aantallen zijn licht gedaald in 2014-
2015, naar respectievelijk 561 deelnemers en 1047 gevolgde
trainingen.
2 . 2 E v a l u a t i e
Het scholingsaanbod is evenals voorgaande jaren door
de deelnemers geëvalueerd. De evaluaties worden met
de trainers besproken en waar nodig wordt een training
aangepast. Het totaalbeeld is onveranderd goed. In tabel 2 is
een samenvatting van de evaluaties weergegeven.
Tabel 2. Evaluaties scholingsweken
Scholingsweek Gemiddeld training
Inhoud training
Bruikbaarheid training
Accommodatie Catering
Noord, september 2014 7,5 7,4 7,5 7,7 7,8
Midden, november 2015 7,7 7,8 7,8 8,3 8,3
Zuid, maart 2015 7,5 7,6 7,5 8,1 8,1
2 . 3 C e r t i f i c e r i n g
Het behalen van het gevorderdencertificaat is vrijwillig
voor de O&O-docent. Daarentegen is het behalen van het
basiscertificaat verplicht voor docenten die Onderzoek en
Ontwerpen geven. In juni 2015 waren er 604 O&O-docenten
en 108 O&O-assistenten gecertificeerd. Dit is een toename
van 150 O&O-docenten en 32 O&O-docenten ten opzichte
van juni 2014.
Daarnaast zijn 84 O&O-docenten gestart met het
gevorderdencertificaat. In 2014-2015 zijn 21 docenten
gestart met de specialisatie Schrijverscoach en van hen
hebben 7 docenten het certificaat ‘Schrijverscoach’ al behaald.
De anderen zullen dit traject in 2015-2016 afronden.
Ook dit jaar hebben studenten van de mogelijkheid gebruik
gemaakt om tijdens hun opleiding het O&O-certificaat van
Stichting Technasium te behalen. In juni 2015 hebben 6
studenten alle onderdelen afgerond en hun O&O-certificaat
ontvangen.
17
2 . 4 T e c h n a s i u m T r a i n e r
Vier O&O-docenten zijn dit jaar gestart met de opleiding tot
Technasium Trainer. In maart 2015 hebben zij deze opleiding
succesvol afgerond. Eveneens zijn in maart 2015 twee externe
trainers geaccrediteerd tot Technasium Trainer.
2 . 5 R e g i s t e r L e r a a r
Stichting Technasium vindt het belangrijk dat je in een
professionele omgeving bereid bent om je te laten toetsen.
Vandaar dat de stichting het initiatief nam voor een pilot:
hoe kun je nascholing voor vakken zonder lesbevoegdheid
in het lerarenregister opnemen? En hoe kan je hierin de
professionele kwaliteit bewaken?
De nascholing voor het O&O-certificaat door Stichting
Technasium is vanaf januari 2015 officieel erkend door het
lerarenregister en beoordeeld als een hbo+-nascholing.
Gecertificeerde O&O-docenten konden hun O&O-nascholing
vanaf dat moment officieel opnemen in hun registerdossier op
registerleraar.nl.
2 . 6 O n t w i k k e l i n g
In 2015-2016 zullen twee ontwikkelingen centraal
staan. Ten eerste zullen nieuwe trainingen voor het
gevorderdencertificaat op het scholingsprogramma komen:
Ontwerpen in O&O (training) en daarnaast een keuzemodule.
Ten tweede wil Stichting Technasium young professionals de
mogelijkheid bieden om hun O&O-basiscertificaat te behalen.
Studenten in opleiding voor een eerste- of tweedegraads
lesbevoegdheid voor een bètavak krijgen de mogelijkheid zich
aan te melden voor de basiscertificaattrainingen.
Leerlingen groep achtmaken kennis mettechnasium op doe-dag RSG Simon Vestdijk
Franeker Courant, 19 november 2015
S
3.1 Evaluatie Technasium Audits
3.2 Beoordelingsschaal
3.3 ‘Critical Friends’
amen met de aangesloten technasia heeft Stichting
Technasium in 2013 een nieuwe systematiek voor
kwaliteitszorg opgezet. In het voorjaar van 2014 hebben
voor het eerst audits plaatsgevonden volgens deze nieuwe
systematiek, de zogenaamde ‘proefaudits’. De audits worden
sindsdien uitgevoerd door een auditteam bestaande uit een
schoolleider, een technator en een externe auditor van het
bureau Van Beekveld & Terpstra.
Het predikaat Technasium wordt voor vier schooljaren
afgegeven. Dit betekent dat om de vier jaar een audit
plaatsvindt. De opbrengst van een audit bestaat uit een advies
over predikaatverlenging gericht aan het bestuur. In de laatste
bestuursvergadering van het schooljaar wordt het advies
omgezet naar een definitief besluit van het bestuur.
3 KWALITEIT
18
19
Tijdens een audit wordt aan de hand van 12 indicatoren
de kwaliteit van het technasiumonderwijs getoetst.
Deze indicatoren zijn voortgekomen uit de 4 kwaliteits-
doelstellingen die de stichting heeft opgesteld. De indicatoren
zijn:
1. Input
a. Inrichting O&O volgens format
b. Gecertificeerde docenten
c. Werkplaats
2. Primair proces
a. O&O-lesmateriaal
b. Begeleidersrol O&O-docent
c. Samenhang met andere vakken
3. Ondersteunend proces
a. Visie en beleid
b. Organisatie en kwaliteitszorg
c. Externe samenwerking
4. Output (prestatie) | outcome (effect)
a. In-door-uitstroom richting bètatechnisch HO
b. Niveau meesterproeven
c. Gewenste doelen van de school zelf
3 . 1 E v a l u a t i e T e c h n a s i u m A u d i t s
In het schooljaar 2014-2015 zijn in de periode maart-juni
2015 op 26 scholen audits uitgevoerd. Deze scholen maakten
deel uit van de netwerken Friesland, Overijssel, Midden-
Nederland, Randstad-Noord, Flevoland en Drenthe (1 school).
Het bestuur heeft in de bestuursvergadering van 11 juni
2015 besloten de adviezen van de auditoren over te nemen.
Dit houdt in dat het predikaat op 16 scholen werd verlengd,
op 3 scholen voorwaardelijk werd verlengd en op 7 scholen
verlenging werd aangehouden.
Zowel uit de evaluatie met de auditoren als uit de evaluatie
met de schoolleiders kwam naar voren dat zij graag zouden
zien dat de audits eerder in het schooljaar plaatsvinden en
over een langere periode gespreid worden gepland. Ook
bleek uit de evaluatie dat het voor de betrokkenen prettig
was om in een auditteam te werken bestaande uit een vaste
samenstelling. De formulering van de indicatoren en de
bijbehorende toelichting zou nog scherper kunnen.
3 . 2 B e o o r d e l i n g s s c h a a l
Met het ontwikkelen van een nieuwe kwaliteitssystematiek,
is tevens de vraag ontstaan met welke beoordelingsschaal
er tijdens een audit wordt gewerkt. Op verzoek van de
adviesraad is daarom tijdens de proefaudits in 2014
onderzoek gedaan naar het werken met een 3-puntsschaal en
met een 10-puntsschaal. Uit de evaluatie van deze audits is
20
gebleken dat er geen duidelijke voorkeur was. Beide schalen
hadden volgens de schoolleiders zowel voor- als nadelen.
Het externe bureau Van Beekveld en Terpstra gaf destijds
een lichte voorkeur aan voor een 3-puntsschaal. Omdat er
geen duidelijke uitkomst kwam uit het onderzoek naar de
beoordelingsschaal, heeft het bestuur de adviesraad in het
schooljaar 2013-2014 geadviseerd om te kiezen voor een
3-puntsschaal.
Team TechnasiumFortes Lyceum wintfinale GreenTech
Naar aanleiding van de audits die hebben plaatsgevonden in
het voorjaar van 2015, is een enquête uitgezet op de scholen
die dit schooljaar een audit hebben gehad. Deze enquête
had onder andere betrekking op de toepassing van een 3- of
4-puntssschaal. De scholen die geaudit werden, hebben een
lichte voorkeur gegeven voor een 4-puntsschaal. Het bestuur
heeft het voorstel om te werken met een 4-puntsschaal
overgenomen. Aan het begin van het schooljaar 2015-2016
wordt bekeken wat de bewoording van de schaal concreet zal
worden.
3 . 3 ‘ C r i t i c a l F r i e n d s ’
In de jaren dat er geen audit plaatsvindt op een technasium,
vindt eenmalig een adviesgesprek plaats met de netwerkcoach
en de onderwijsregisseur van de stichting. In de jaren dat
er geen adviesgesprek plaatsvindt en geen audit wordt
afgenomen, monitoren de netwerken zichzelf op eigen
initiatief. Dit doen ze aan de hand van de methode ‘Critical
Friends’ waarbij er door de scholen onderling in de vorm van
feedback kritisch wordt gekeken naar hoe het technasium
functioneert op een school. Op deze manier wordt er
structureel gewerkt aan kwaliteitszorg en is de uitkomst van
een audit niet verrassend.
De Stad Gorinchem, 12 november 2015
21
H
4.1 Bestuur
4.2 Expertisecentrum Technasium
4.3 Netwerkcoaches
4.4 Participantenraad
4.5 Adviesraad
et technasium is georganiseerd als een netwerkorganisatie,
waarin Stichting Technasium samenwerkt met technasia,
scholen die het predikaat technasium hebben verworven.
Technasia werken in een netwerk van circa vijf partnerscholen
aan de invoering en ontwikkeling van een kwalitatief
hoogwaardige technasiumopleiding. Zij onderhouden
contacten met bedrijven en hoger onderwijs in de eigen regio.
De netwerken worden begeleid en ondersteund door een
netwerkcoach en het Expertisecentrum Technasium.
Na het begin van het schooljaar 2013-2014, toen drie nieuwe
netwerken van start gingen, is besloten een tijdelijke stop in
te voeren. Na jaren van groei gingen Stichting Technasium en
de scholen zich richten op inhoudelijke ontwikkeling en een
verdere verbetering van de kwaliteit.
4 ORGANISATIE
22
23
Netwerk Flevoland heeft in het schooljaar 2014-2015 het
Almere College uit Dronten verwelkomd binnen het netwerk,
nadat ISG Argus had besloten te stoppen met de invoering
van het technasium. Daardoor bestond het netwerk nog maar
uit vier scholen. Te weinig, vond het netwerk, want hierdoor
mis je de kwalitatieve input van een vijfde partner. Het Almere
College bleek een geschikte school, met een enthousiast
team docenten, die het technasiumconcept omarmen. Ze zijn
direct opgenomen in het netwerk en na een pilotjaar mocht de
school in 2015 officieel het predicaat Technasium op de deur
schroeven.
In het schooljaar 2014-2015 stond het aantal scholen met
het predikaat technasium op 85. Zij waren georganiseerd in
zeventien netwerken.
4 . 1 B e s t u u r
Aan het begin van het schooljaar 2014-2015 bestond
het bestuur uit de volgende personen: voorzitter Henk
Pijlman (voorzitter van het College van Bestuur van de
Hanzehogeschool Groningen), secretaris Jan van Driel
(hoogleraar bètadidactiek en directeur ICLON bij de
Universiteit Leiden), penningmeester Hergen Datema
(organisatieadviseur bij Artefaction), bestuurslid Sietske
Waslander (hoogleraar sociologie bij TiasNimbas) en
bestuurslid Erna Scholtes (consultant bij Twynstra Gudde).
Henk Pijlman was sinds de oprichting bij Stichting
Technasium betrokken. Op 1 juli 2015 nam hij afscheid.
Hij werd opgevolgd door Tini Hooymans. Zij is lid van
het bestuur van de Katholieke Universiteit Nijmegen en
voormalig bestuurder TNO. Ook Sietske Waslander en
Erna Scholtes stopten dit schooljaar als bestuurslid. In het
daaropvolgende schooljaar worden hun plekken ingevuld.
4 . 2 E x p e r t i s e c e n t r u m T e c h n a s i u m
Stichting Technasium is een netwerkorganisatie
waarbinnen het Expertisecentrum Technasium zorgt
voor de landelijke coördinatie. Het expertisecentrum
ondersteunt scholen bij de invoering van het technasium
en ontwikkelt en bewaakt samen met de scholen de
formule van het technasium. Op het gebied van personeel
zijn veel zaken in beweging. Het technasium doorloopt de
Henk Pijlman:
“Ik kan in Nederland geen ander voorbeeld
verzinnen van ouders die een idee hadden dat
tien jaar later tot een bloeiende gemeenschap
is uitgegroeid met 85 scholen die allemaal dit
type onderwijs tot wasdom brengen. Dat is héél
uniek en héél bijzonder!”
ontwikkeling van pionieren naar volwassenheid. Hierdoor
veranderen functies qua inhoud, verschuiven taken en
ontstaan nieuwe taken. De algemeen directeur stuurt
de medewerkers op het expertisecentrum aan, terwijl de
onderwijsregisseur de netwerkcoaches aanstuurt.
Op het expertisecentrum wordt aandacht besteed aan
samenwerking tussen staf en netwerkcoaches. Ook
wordt gewerkt aan het ontwikkelen van knowhow op
alle kerndomeinen, zoals coaching, onderwijskunde,
kwaliteitszorg, communicatie en ICT. Het opbouwen van
expertise zal in de komende jaren verder worden uitgebreid.
Tot nu toe werkte Stichting Technasium daarbij grotendeels
met deeltijdfuncties. In de toekomst stuurt de stichting
erop aan dat, waar mogelijk, grotere banen ontstaan.
De verwachting is dat dit de kwaliteit, betrokkenheid en
continuïteit ten goede zal komen. Het aantal netwerkcoaches
werd dit jaar door vacatures al teruggebracht van zes
naar vijf. Ook werd de gesplitste functie van medewerker
Opleidingszaken door het vertrek van één van de
medewerkers samengevoegd tot één grotere arbeidsplaats.
Daarnaast werd voor het eerst een communicatiemedewerker
aangesteld en werd de functie van kwaliteitscoördinator
toegevoegd.
De bezetting van het expertisecentrum was in het
schooljaar 2014-2015:
• Judith Lechner, directeur. Per 1 april 2015 begon zij met een
nieuwe baan als directeur bij een kinderopvangorganisatie.
Vanaf dat moment is ze minder gaan werken bij Stichting 24
Technasium. Per 1 september 2015 legde ze haar functie als
directeur neer.
• Boris Wanders, onderwijsregisseur
• Mirjam Steenbergen, scholingscoördinator
• Janine van der Kooi, medewerker Opleiding en
Ontwikkeling & coördinator Technasium Top Award
• Ammerens Menage, medewerker Opleiding en
Ontwikkeling, gestopt per 1 november 2014
• Iris Bergman, managementassistent, gestopt per 1 maart
2015
• Per 1 februari 2015 opgevolgd door Joanne van Bladeren,
managementassistent & kwaliteitscoördinator
• Janet Plantinga, communicatiemedewerker, gestart per 1
december 2014
• Annet Steenbruggen, freelance redacteur
• Lonneke Fust, freelance redacteur
4 . 3 N e t w e r k c o a c h e s
De stichting werkt met een klein expertisecentrum en met
zeventien netwerken die zichzelf organiseren en hun eigen
samenwerkingsverbanden ontwikkelen met bedrijfsleven,
hoger onderwijs, overheden en instellingen. De netwerkcoach
ondersteunt de technasia in het netwerk. Ze zijn onderdeel
van het expertisecentrum, maar functioneren zelfstandig in
het land en staan de scholen bij in de ontwikkeling van het
onderwijs. Voorheen had iedere netwerkcoach maximaal
drie netwerken onder zijn of haar hoede, maar sinds dit
schooljaar zijn er ook netwerkcoaches met vier of vijf
netwerken. De netwerkcoaches moeten een nieuwe balans
vinden in hun werkzaamheden doordat ze te maken hebben
met meer scholen, meer bedrijfs- en HO-contacten en meer
ontwikkelingen. Elke zes weken hebben de netwerkcoaches
gezamenlijk overleg met het expertisecentrum. Dan vindt
uitwisseling en afstemming plaats en worden inhoudelijke
thema’s verkend.
Judith Lechner kijkt bij haar afscheid terug naar de begintijd van het technasium:
“Boris en ik hadden het technasiumconcept
bedacht en een aantal docenten had zelf hun
eerste eigen projecten geschreven, maar nog nooit
gegeven in de klas. Docenten wisten niet of dat
wel zou gaan lukken zo. Toen we na vier weken
projectonderwijs een tussenbijeenkomst hadden,
heb ik nog nooit zo’n groep ontroerde docenten
gezien. Zo geraakt waren ze door wat het deed
met de kinderen. Boris en ik waren daar heel
gespannen over. We hadden nog niets gehoord van
die scholen, dus wij dachten: zal het wel allemaal
goed gaan? De docenten vertelden hoe hun relatie
met de leerlingen veranderde. Wat ze konden zien
aan kinderen doordat dit onderwijs de ruimte
geeft. Dat zij die banken uit mochten komen, wat
mochten gaan doen, geïnspireerd raakten door het
aardappelreinigingsproces bij Avébé.”25
26
In het schooljaar 2014-2015 waren de volgende
netwerkcoaches actief:
Martha Hoebens – netwerken Brabant-Oost, Zuid-Oost
Nederland en Limburg. Zij stopte per 1 januari 2015 en werd
per 1 april 2015 opgevolgd door Silke Vos.
Erwin van Dijk – netwerken Drenthe, Friesland en Groningen
Evelien Ketelaar – netwerken West-Brabant en Zuid-West
Nederland
Karen Laarveld – netwerk Overijssel, Rivierenland,
Gelderland, Zuid-Holland en Rijnland
Wilco Zwennis – netwerken Flevoland, Midden-Nederland,
Randstad-Noord en Rijnmond
4 . 4 P a r t i c i p a n t e n r a a d
Het bestuur van Stichting Technasium en de schoolleiders
van de technasia (de participantenraad) ontmoeten elkaar
één keer per jaar om met elkaar van gedachten te wisselen
over strategische onderwerpen. Er werden lezingen gegeven
door Lamber Royakkers van de TU/e en Jan Nekkers van
FutureConsult. Verder werd er door de aanwezigen van
gedachten gewisseld over onder meer de TechnasiumLabs,
scenario's en de Calls for Proposal.
27
Technasiumleerlingenbedenken herindelinggevaarlijk kruispunt
Drachtster Courant, 21 april 2015
4 . 5 A d v i e s r a a dDe adviesraad is op verzoek van de scholen ingesteld om de
scholen en het bestuur dichter bij elkaar te brengen en om
meer gezamenlijke slagkracht te krijgen in besluitvormende
processen. De adviesraad bestaat uit de voorzitters van
de netwerken, het bestuur van Stichting Technasium, twee
netwerkcoaches en de directie van het expertisecentrum.
In de adviesraad wordt twee keer per jaar met Stichting
Technasium nieuw beleid besproken en advies gegeven.
28
De technasiumnetwerken stellen elk
schooljaar een jaarplan op waarin
de activiteiten en ontwikkelingen
binnen het netwerk zijn opgenomen.
De netwerken hebben daarbij
een redelijke mate van vrijheid
om dit binnen de formule van het
technasium naar eigen inzicht in
te vullen en eigen initiatieven te
ontplooien. De bloemlezing van
activiteiten en initiatieven uit
de netwerken die hierna volgt,
vormt een weerspiegeling van de
ontwikkeling die het technasium
op regionaal en landelijk niveau
doormaakt.
5 UIT DE NETWERKEN[T][T] [T]
[T]
[T]
[T][T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T][T]
[T][T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T][T]
[T] [T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T][T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T][T]
[T]
[T]
[T]
[T] [T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T][T]
[T]
[T]
[T]
[T] [T] [T]
[T][T][T][T]
[T] [T]
[T]
[T]
[T]
[T][T][T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
29
5 UIT DE NETWERKENN e t w e r k B r a b a n t - O o s t
Netwerk Brabant-Oost heeft zich
in het schooljaar 2014-2015
met name gefocust op een
verdere kwaliteitsimpuls en
verdere verbreding van de
netwerkactiviteiten. Met name
de kwaliteit van de meesterproef
is een onderwerp van gesprek
geweest en dat zal na dit schooljaar ook nog zo blijven. Om
sámen grip te krijgen op de vraag wat een kwalitatief goede
meesterproef omhelst is er een werkgroep opgericht. Ook is
er een netwerkbrede meesterproefwedstrijd georganiseerd.
De beste meesterproeven van de 6 scholen binnen het
netwerk werden onder de loep genomen. Niet alleen als
extra impuls voor de leerlingen, maar zeker ook om het
gesprek op gang te brengen over de overeenkomsten en
verschillen. In inhoudelijke kwaliteit én in interne beoordeling.
Mooie opbrengsten boekte het netwerk ook tijdens de
netwerkbijeenkomst in het Evoluon. Enthousiaste studenten
en bedrijven werden in contact gebracht met elkaar om zo
een ‘match’ te krijgen in de keuzeopdrachten én om op een
ongedwongen wijze nieuwe contacten te leggen.
N e t w e r k D r e n t h e
Schooljaar 2014-2015 stond voor de vijf scholen van
netwerk Drenthe vooral in het teken van individuele
speerpunten. CSG Dingstede heeft zich voorbereid op de
audit, die glansrijk is doorstaan. Daarnaast is er binnen
het technasium van het Dingstede ruimte gemaakt voor
ondernemerschap. De Nieuwe Veste had aandacht voor het
primair onderwijs, onder andere door in samenwerking met
lokale bedrijven een Dag van de Techniek te organiseren.
Het Hondsrug College werkte verder aan de ontwikkeling
van een instroomtoets (welke eersteklassers hebben kans
op een succesvol vervolg in het technasium?) en een digitaal
leerlingvolgsysteem. Zowel het Roelof van Echten College
als het Dr Nassau College waren bezig met de realisatie (en
het betrekken) van nieuwbouw met werkplaatsen die aan
alle wensen van de gebruikers voldoet. Waar in dit schooljaar
de individuele stand van zaken met elkaar werd gedeeld, is
afgesproken dat 2015-2016 meer in het
teken zal staan van netwerkbrede
activiteiten.
N e t w e r k F l e v o l a n d
Netwerk Flevoland heeft in het
schooljaar 2014-2015 het
Almere College uit Dronten
verwelkomd binnen het netwerk.
Daarnaast heeft het netwerk in
samenwerking met hogeschool
CAH Vilentum in Dronten
onderzoek gedaan naar de mogelijkheid
voor een doorlopende leerlijn van technasium naar hbo. In
verschillende sessies hebben onderzoekers van de CAH in
gesprekken met docenten en leerlingen van het technasium
het concept verkend. Aan het einde van het schooljaar lag
er een blauwdruk voor de opleiding Biologie, voeding en
gezondheid waarin een specifieke keuzevariant voortborduurt
op de competenties van een technasiumleerling. Deze
blauwdruk wordt komend schooljaar verder uitgewerkt
waarna het vanaf 2016 aangeboden kan worden.
N e t w e r k F r i e s l a n d
Netwerk Friesland werd dit jaar voor het eerst langs de
meetlat van de auditsystematiek
gelegd, waarbij de
voorbereiding op de
audits netwerkbreed
werd opgepakt. Het
diepgaand ingaan op de
kwaliteitssystematiek en het
technasiumconcept, door zowel schoolleiders, technatoren
als O&O-coaches, heeft ertoe geleid dat het niveau van de
kwaliteitszorg netwerkbreed omhoog is gegaan. Het met
goed gevolg doorstaan van de audits was geen doel op zich,
maar een tussentijdse graadmeter voor de ontwikkeling
van netwerk Friesland. Het auditjaar werd daarom niet
alleen gebruikt voor het ontwikkelen van 'geschreven
kwaliteit', maar juist ook om te werken aan netwerkbrede
praktische speerpunten. Er is onder andere gewerkt
aan de verdere integratie van scrum@school binnen het
technasiumconcept. In meerdere jaarlagen wordt inmiddels
volop gescrumd. In de werkgroep meesterproef is een uniform
beoordelingsformulier ontwikkeld en er is een begin gemaakt
met het mede-beoordelen van de meesterproeven van een
collega-school uit het netwerk.
N e t w e r k G e l d e r l a n d
Netwerk Gelderland maakt zich klaar
voor de bovenbouw. Komend
schooljaar zullen immers op alle
Gelderse technasia de eerste
leerlingen in de bovenbouw
instromen. In een speciaal daarvoor
ingestelde werkgroep werd door
technatoren en docenten van de vier
netwerkscholen hard en samen gewerkt aan het uitdenken en
inrichten van een curriculum voor de bovenbouw. De jaarlijkse
netwerkmiddag stond ook volledig in het teken van O&O in
de bovenbouw. De scholen in netwerk Gelderland hebben dit 30
31
schooljaar daarnaast hun interne kwaliteitstoets uitgevoerd.
Aan de hand van een gezamenlijk opgesteld draaiboek zijn
onderlinge visitatiebezoeken uitgevoerd. De verbeterpunten
en -acties die daaruit voortvloeien zijn in het netwerk gedeeld
en inmiddels op de scholen in uitvoering.
N e t w e r k G r o n i n g e n
Na een, voor een aantal
scholen, teleurstellend
verlopen audit in 2013-
2014 heeft het netwerk
zich tot doel gesteld om,
parallel aan de ontwikkeling
van Stichting Technasium,
het 'g(ronings)T2.0' vorm te
geven. Groningen heeft als netwerk
van het eerste uur een aantal technasium-onderdelen naar
een hoog niveau getild. Bij landelijke technasiumwedstrijden
als de TTA en de meesterproefwedstrijd van de Twente
Academy scoren de Groningers steevast hoge ogen. Op
andere thema's realiseerde het netwerk zich dat er nog
enorme progressie te boeken was, waarbij vooral aandacht
moest komen voor 'de kracht van het samenwerken' (scholen
werkten te veel als eilandjes) en het borgen van kwaliteit
en ontwikkeling. Voor 2015-2016 is het plan opgevat om
deze twee thema's te verbinden door in gezamenlijkheid de
proportionele audits van twee Groningse technasia voor
te bereiden. Een succesvol schooloverstijgend project, een
coproductie van het Zernike College en het Ubbo Emmius,
is er een mooi voorbeeld van dat het bruggen leggen tussen
de eilanden reeds begonnen is.
N e t w e r k L i m b u r g
Netwerk Limburg is een van de jongste netwerken
van het land en blijft zich na een vliegende start hard
doorontwikkelen. Netwerk Limburg kiest voor een combinatie
van ambitie, inhoudelijke onderbouwing en daadkracht. Zo
ontwikkelden de scholen intern een beoordelingssystematiek,
hebben ze hun onderwijs in de onderbouw volledig op de rit,
ontwikkelen ze in de komende jaren een doorlopende leerlijn
Onderzoek en ontwerpen en is
een goede samenwerking
opgebouwd met bedrijven en
hoger onderwijs in de regio. Ook
zijn de Limburgse scholen niet
bang om over de grenzen heen
te kijken en internationalisering te
koppelen aan O&O.
N e t w e r k M i d d e n -N e d e r l a n d
Bijzonder veel ontwikkeling in stenen dit schooljaar. Met
maanden vertraging heeft het Gerrit Rietveld College
in Utrecht zijn intrek genomen in een compleet nieuw
schoolgebouw, pal naast het oude. Tevens de gelegenheid om
een compleet nieuwe werkplaats te realiseren in een vleugel
waar ook de andere bètavakken zich bevinden. Ook ‘t Hooghe
32
Landt College in Amersfoort heeft een
ingrijpende verbouwing achter de
rug. Door het groeiend aantal
leerlingen op het technasium is
de werkplaats uitgebreid en nu
twee keer zo groot. Daarnaast
is ook de hele entree en hal van de
school veranderd zodat de school weer
klaar is voor de toekomst. Het Merletcollege in Cuijk heeft de
vergunningen en ontwerpen binnen voor een compleet nieuw
schoolgebouw op een prachtige locatie langs de Maas. En
door een interne verhuizing zal het Candea College in Duiven
komend jaar ook een nieuwe werkplaats gaan realiseren in
een ander gebouw van de school.
N e t w e r k O v e r i j s s e l
De technasia van netwerk
Overijssel hadden dit jaar
een kroonjaar. Op 14 maart
2015 vierde het Thorbecke
als eerste van het netwerk
Overijssel het tienjarig
bestaan als technasium. Op
26 november 2015 werd dit
jubileum gevierd bij het Bonhoeffer College. In de afgelopen
10 jaar is op alle netwerkscholen veel geïnvesteerd in - en
hard gewerkt aan - de ontwikkeling en versterking van
het onderwijs. Het afgelopen jaar heeft de focus voor het
netwerk gelegen op vier thema's: stimulering van kwaliteit
in de klas, professionalisering, samenwerking met externe
partners en leerlingennetwerk. Daarnaast is veel werk
gemaakt en verzet voor de voorbereiding van de audit voor
predicaatverlenging. De jaarlijkse netwerkmiddag stond dit
jaar in het teken van beoordeling van processen, projecten en
meesterproeven. De technatoren hebben in het schooljaar
2014 -2015 met elkaar systematisch geïnventariseerd hoe
de procesbeoordelingen plaatsvinden op de verschillende
scholen en ervaringen en inzichten met elkaar gedeeld en
verwerkt in een groeidocument. Tijdens de netwerkmiddag
op 9 maart 2015 is aan de hand van stellingen discussie
gevoerd over procesbeoordeling. Dit gebeurde in brede kring
van docenten, technatoren, leerlingen en directieleden en
vertegenwoordigers uit het hoger onderwijs. Ook vond tijdens
de netwerkmiddag de jaarlijkse meesterproefwedstrijd plaats.
Dit jaar ging de wisselbeker naar een leerlingteam van
CSG Reggesteyn.
N e t w e r k R a n d s t a d - N o o r d
Netwerk Randstad-Noord heeft in het schooljaar 2014-
2015 voor het eerst een inspiratiemiddag georganiseerd.
Het Calandlyceum was gastheer van deze eerste editie met
als thema ‘veiligheid en praktische
vaardigheden’. Op deze middag
hadden de ruim 40 docenten van
de 5 netwerkscholen de keuze
uit meer dan 10 verschillende
workshops rondom dit thema. Zo
was er de keuze uit onder meer een
33
EHBO-cursus, een jurist die met praktijkvoorbeelden kwam
over aansprakelijkheid bij incidenten in de werkplaats of op
weg naar opdrachtgevers, het werken met 3D-printers of
met een green screen. De workshops werden verzorgd door
docenten, leerlingen en genodigden van buiten het netwerk.
Doel van de middag was om good practices uit te wisselen,
elkaar te inspireren en ervoor te zorgen dat docenten elkaar
eens ontmoeten en elkaar hopelijk ook buiten dit soort
middagen vaker benaderen met vragen. Deze geslaagde opzet
krijgt volgend schooljaar een vervolg en dan is het Keizer
Karel College gastheer.
N e t w e r k R i j n l a n d
De technasia in het netwerk
Rijnland bereidden zich voor op
de eerste officiële lichting
bovenbouwleerlingen. In
diverse werkgroepen, die
naast de reguliere directie
en technatorenoverleg waren
ingesteld, werd er binnen
gezamenlijke ontwikkelthema's
van en met elkaar geleerd. In werkgroepen werd gewerkt
aan (een doorlopende leerlijn naar) de bovenbouw,
beoordelingsprocedures en formats voor onder- en
bovenbouwprojecten en coachvaardigheden van O&O-
docenten. Dit gebeurde deels ook in samenwerking met
andere netwerken in de regio. In de nieuw opgerichte
werkgroep bedrijfscontacten werd gewerkt aan een product
waarmee de Rijnlandse technasia zich kunnen presenteren
aan opdrachtgevers en bedrijven en werden ervaringen en
inzichten op het terrein van het leggen en onderhouden van
bedrijfscontacten uitgewisseld en vastgelegd.
N e t w e r k R i j n m o n d
Netwerk Rijnmond heeft dit schooljaar
met succes twee VO-HO-dagen
georganiseerd in samenwerking
met de Hogeschool Rotterdam,
De Haagsche Hogeschool en
Hogeschool Inholland in Delft.
Tijdens de eerste bijeenkomst
in de Betafactory in Delft hebben de
technasia en de hbo-instellingen kennis met elkaar gemaakt,
is het technasiumconcept toegelicht en is met elkaar verkend
op welke gebieden er samenwerking mogelijk is. Tijdens
de tweede sessie op de RDM Campus in Rotterdam is de
samenwerking uitgewerkt tot een concreet meerjarenplan
en stond de begeleiding van de meesterproef centraal.
Tevens was er voor de voorexamenklassen de gelegenheid
kennis te maken met de verschillende opleidingen van de drie
hogescholen. Een unieke kennismaking op een memorabele
plek in Rotterdam. Deze gezamenlijke VO-HO-dag zal een
jaarlijks vervolg krijgen.
N e t w e r k R i v i e r e n l a n d
In het voorjaar van 2015 heeft netwerk
Rivierenland een collegiale visitatie
uitgevoerd die de vorm had van
een officiële audit. Dit heeft de
scholen geholpen om scherp
naar elkaars kwaliteit te kijken.
Niet alleen de ontvangende school
had veel aan de feedback, maar de
bezoekende school leerde ook veel van het kijken met de
bril van een auditor. Het heeft de samenwerking binnen het
netwerk vergroot en verdiept.
N e t w e r k W e s t - B r a b a n t
Kwaliteit en professionalisering zijn in schooljaar 2014-
2015 centrale thema’s geweest in de samenwerking
tussen de scholen en partners van het netwerk West-
Brabant. Beiden houden immers nauw verband met elkaar.
De eerder ingeslagen route van het delen van kennis en
expertise op kritische thema’s is gecontinueerd. Naast het
overleg van directieleden en technatoren is er een cyclus
ontstaan van werksessies waarin docenten, technatoren
en schoolleiders participeren
afhankelijk van het onderwerp.
Op die manier hebben de
scholen bijvoorbeeld samen
het collegiale model van
kwaliteitszorg binnen het
netwerk doorontwikkeld tot een aanpak die in het netwerk
de basis zal vormen voor de komende auditcyclus (periode
van 4 jaar). Ook zijn de resultaten van het proposal rond het
vraagstuk ‘stimuleren en ondersteunen van (zelf)reflectie bij
leerlingen’ opgeleverd. Het proces van evalueren, reflecteren
en leren is beter inzichtelijk geworden voor docenten en
zij hebben geëxperimenteerd met een handreiking die hen
helpt om dat proces nog beter te ondersteunen. De rol van
schrijverscoach ontwikkelt zich in ieder van de scholen.
Maar ook op netwerkniveau is deze expertise benut; in
het bijzonder in een tweetal werksessies waarin de O&O-
projecten van het netwerk centraal stonden. O&O-docenten
en -schrijverscoaches hebben daarin samen de O&O-
projecten onder handen genomen en verbeterd.
N e t w e r k Z u i d - H o l l a n d
Netwerk Zuid-Holland heeft zich
het afgelopen schooljaar
nadrukkelijk beziggehouden
met de kwaliteitszorg,
kwaliteitsontwikkeling en verdere
uitbouw van de technasia. De
scholen zijn nu vier jaar op weg en
de eerste examenkandidaten hebben
hun meesterproeven afgerond. De werkgroep ‘bovenbouw’
hield zich bezig met de opzet en de borging van de kwaliteit
van de meesterproeven. Daartoe is contact gezocht met
het hoger onderwijs en is er onder meer een gezamenlijk
evenement georganiseerd op de RDM Campus in Rotterdam 34
35
als ‘aftrap’ voor het traject van de meesterproeven. De
werkgroep ‘kwaliteit O&O’ boog zich over de diverse
beoordelingsmodellen die binnen het netwerk in gebruik en
beproefd zijn als het gaat om de onderbouwprojecten. De
bedoeling is om uiteindelijk te komen tot een gezamenlijk
model. De jaarlijkse inspiratiedag van het netwerk stond ook
in het teken van kennisdeling en -ontwikkeling.
N e t w e r k Z u i d - O o s t N e d e r l a n d
Netwerk Zuid-Oost Nederland
heeft zich de afgelopen
tijd gefocust op de
doorontwikkeling van het
technasium in de onder- en
bovenbouw. Netwerk Zuid-Oost
Nederland is continu op zoek naar
de grens tussen de vrijheid in het testen en ontwikkelen van
het technasium en de verbinding met elkaar als netwerk en
het technasiumconcept. Het zoeken naar een balans hierin
maakt het netwerk eigengereid en uniek. De zoektocht
naar de meerwaarde van het netwerk is vooral onderwerp
van gesprek geweest. Netwerk Zuid-Oost Nederland heeft
elkaar met name gevonden in de visie van de versterking van
de kwaliteit van elke individuele school. De scholen zien dit
als verbindende factor en als verantwoordelijkheid van het
netwerk om elkaar hierin krachtig te ondersteunen.
N e t w e r k Z u i d - W e s t N e d e r l a n d
Partnerschap in alle facetten liep als een rode draad door
de regio Zuid-West Nederland. Met tien jaar technasium
in de regio was 2014-2015 een schooljaar waarin de
scholen zich in hun onderlinge samenwerking opnieuw
hebben gepositioneerd. In het belang van de kwaliteit van
het technasiumonderwijs was het nodig om het onderlinge
vertrouwen na al die jaren nog eens te herbevestigen.
Naast de interne focus was er ook de gerichtheid op
het externe partnership met opdrachtgevers en hoger
onderwijs. Dat heeft (ook) dit jaar geleid tot een aantal mooie
meesterproeven (bijvoorbeeld rond de deeltjesversneller
CERN) en de projectweek voor derdejaars havisten samen
met studenten van HZ University of Applied Sciences,
waarin zij samen een ‘O&O-project’ uitvoerden. Samen met
het bedrijfsleven, defensie en het mbo en hbo in de regio is
dit jaar bovendien voor het eerst een oriëntatieprogramma
ontwikkeld om de wereld van de vliegtuigtechniek te
promoten. De leerlingen zijn ondergedompeld in de wereld
van de vliegtuigindustrie, de opleidingen op dat terrein
binnen defensie en de opleiding International Maintenance
Management door Avans Hogescholen
en HZ. Dit succes wordt in
2015-2016 naar verwachting
geprolongeerd.
6 FINANCIËN D
36
37
D
e jaarrekening van Stichting Technasium loopt van
1 september 2014 tot en met 31 augustus 2015 en is
beoordeeld door Accountantsbureau J.Klip. De financiële
administratie wordt gevoerd door AZ Stafdiensten.
Vanwege de investeringen in de ontwikkeling van
mijnTechnasium is het resultaat lager dan andere jaren. Er zijn
echter voldoende middelen om het volgende jaar het nieuwe
beleid van minimaal €60.000,- per jaar te financieren, dat in
het strategisch plan 2012-2016 wordt genoemd.
Baten
Bijdrage scholen
- Algemeen 473.280
- Netwerkcoach 256.645
- mijnTechnasium 57.375
Bijdrage scholingsactiviteiten 343.071
Subsidies projecten 3.620
Overige opbrengsten 6.700
Totaal baten 1.140.690
Lasten
Ontwikkeling
Uitvoering nieuw beleid 67.917
Beheer mijnTechnasium 15.438
Ontwikkeling mijnTechnasium 55.472
Scholingsweken 177.385
Kwaliteitsborging 101.685
Bijeenkomsten 16.934
Personeel
Personeelslasten 465.814
Ingeleend personeel 79.178
Deskundigheidsbevordering 9.159
Reis-en verblijfkosten 32.242
Overige kosten 12.614
Doorbelasting projecten - 3.549
Materiaal
PR 25.336
Huisvesting 31.030
Afschrijving inventaris 6.878
Materiaal/bureaukosten 31.703
Totaal lasten 1.125.238
Saldo 15.452
38
BIJLAGENT e c h n a s i u m n e t w e r k e n
Netwerk Groningen
• H.N. Werkmancollege, Groningen
• rsg de Borgen / Lindenborg, Leek
• Praedinius Gymnasium, Groningen
• Ubbo Emmius, Stadskanaal
• Zernike College, Haren
Netwerk Overijssel
• Bonhoeffer College, Enschede
• Het Erasmus, Almelo
• CSG Reggesteyn, Nijverdal
• Thorbecke Scholengemeenschap, Zwolle
• De Waerdenborch, Holten
Netwerk Midden-Nederland
• Candea College, Duiven
• Gerrit Rietveld College, Utrecht
• Meridiaan College ’t Hooghe Landt, Amersfoort
• Merletcollege, Cuijk
• CSG Het Streek, Ede
Netwerk Brabant-Oost
• Dr.-Knippenbergcollege, Helmond
• Jacob-Roelandslyceum, Boxtel
• Eckartcollege, Eindhoven
• Varendonck-College, Asten
• d’ Oultremontcollege, Drunen
• Jeroen Bosch College, ‘s-Hertogenbosch
Netwerk Zuid-West Nederland
• Het Goese Lyceum, Goes
• Pieter Zeeman, Zierikzee
• RSG ‘t Rijks, Bergen op Zoom
• SSG De Rede, Terneuzen
• SSG Nehalennia, Middelburg
Netwerk West-Brabant
• Dongemond college, Raamsdonksveer
• Markland College Oudenbosch
• Markland College Zevenbergen
• Newmancollege, Breda
• 2College Cobbenhagen, Tilburg
• Walburg College, Zwijndrecht
Netwerk Drenthe
• Hondsrug College, Emmen
• De Nieuwe Veste, Coevorden
• Roelof van Echten College, Hoogeveen
• Dr. Nassau College, Assen
• CSG Dingstede, Meppel
Netwerk Zuid-Oost Nederland
• Mondial College / Lindenholt, Nijmegen
• College Den Hulster, Venlo
• Het College, Weert-Cranendonck
• Philips van Horne SG, Weert
• Raayland College, Venray
• Lyceum Schöndeln, Roermond
39
[T][T] [T]
[T]
[T]
[T][T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T][T]
[T][T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T][T]
[T] [T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T][T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T][T]
[T]
[T]
[T]
[T] [T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T][T]
[T]
[T]
[T]
[T] [T] [T]
[T][T][T][T]
[T] [T]
[T]
[T]
[T]
[T][T][T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
[T]
Netwerk Randstad-Noord
• Keizer Karel College, Amstelveen
• Kaj Munk College, Hoofddorp
• Calandlyceum, Amsterdam
• Ichthus Lyceum, Driehuis
• Goois Lyceum, Bussum
Netwerk Flevoland
• Emelwerda College, Emmeloord
• RSG Slingerbos / Levant, Harderwijk
• Helen Parkhurst, Almere
• Scholengemeenschap Lelystad
• Almere College, Dronten
Netwerk Friesland
• Linde College, Wolvega
• CSG Bogerman, Sneek
• RSG Simon Vestdijk, Harlingen
• Leeuwarder Lyceum, Leeuwarden
• CSG Liudger, Drachten
• Stellingwerf College, Oosterwolde
Netwerk Rivierenland
• Cals College, Nieuwegein
• Johannes Fontanus College, Barneveld
• RSG Lingecollege, Tiel
• Cambium College, Zaltbommel
• Merewade College, Gorinchem
• Niftarlake College, Maarssen
Netwerk Zuid-Holland
• Northgo College, Noordwijk
• ISW Hoogeland, Naaldwijk
• Christelijk Lyceum Delft
• Melanchthon Bergschenhoek
Netwerk Rijnmond
• Cosmicus College, Rotterdam
• Libanon Lyceum, Rotterdam
• Sg Spieringshoek, Schiedam
• Helinium, Hellevoetsluis
• Dalton Lyceum Barendrecht
Netwerk Rijnland
• Da Vinci College Kagerstraat, Leiden
• Groene Hart Lyceum, Alphen aan den Rijn
• Antoniuscollege, Gouda
• Maris College, ‘s-Gravenhage
Netwerk Gelderland
• Veluws College Walterbosch, Apeldoorn
• CC Schaersvoorde, Aalten
• Ulenhofcollege, Doetinchem
• Almende College, Silvolde
Netwerk Limburg
• Bernardinuscollege, Heerlen
• Graaf Huyn College, Geleen
• Sophianum, Gulpen
40
C i j f e r s
Toelichting bij gegevens van de technasia
Via een inventarisatie hebben alle 85 technasia gegevens
verstrekt over hun technasiumleerlingen. Deze gegevens zijn
verwerkt in de grafieken en tabellen.
Toelichting bij grafieken vervolgopleidingen
Platform Bèta Techniek hanteert als definitie voor “bèta-
technische studie”: studies die binnen cluster 1 ‘Opleidingen
die behoren tot Natuur en Techniek’ en cluster 2 ‘Opleidingen
met meer dan 50% bètatechniek’ vallen. Stichting Technasium
hanteert ook deze definitie. Daarnaast maakt het Platform
onderscheid tussen lerarenopleidingen binnen de
bètatechniek (cluster 3) en opleidingen met minder dan 50%
bètatechniek (cluster 4).
Omdat de Stichting Technasium de uitstroom naar technische
opleidingen wil bevorderen, zijn naast de ‘harde’ bèta-
technische studies, ook de uitstroom naar studies die onder
cluster 3 en 4 vallen opgenomen in het overzicht.
Tot slot zijn in het overzicht overige opleidingen opgenomen.
Dit zijn opleidingen die bestaan uit niet-bètatechnische
vakken; de zogeheten alfa en gamma studies.
Bij het overzicht wordt de kanttekening gemaakt dat van een
deel van de leerlingen niet bekend is welke vervolgopleidingen
zij hebben gekozen. Dit komt doordat deze informatie niet
bekend is bij de school.
leerjaar1oriënta-e
leerjaar1technasium
keuzeleerjaar2 leerjaar3 leerjaar4 leerjaar5 leerjaar6
2006-2007 790 239 479 92 223 86 13
2007-2008 1900 100 530 275 345 145 20
2008-2009 2000 553 1147 648 448 281 30
2009-2010 2481 1338 1407 1058 591 415 199
2010-2011 3403 1721 2128 1333 709 430 225
2011-2012 5687 1926 3123 1882 937 611 217
2012-2013 5136 2702 3642 2383 1013 660 286
2013-2014 7633 3461 4637 3385 1510 1017 374
2014-2015 7025 4398 6393 4054 2021 1320 562
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
AantalT-le
erlin
gen
Groeiaantaltechnasiumleerlingen Groei aantal technasiumleerlingen
41
Groei totaal aantal T-leerlingen
Totaalperschooljaar2006-2007 1922
2007-2008 3315
2008-2009 5107
2009-2010 7489
2010-2011 9949
2011-2012 14383
2012-2013 16039
2013-2014 22017
2014-2015 25773
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
AantalT-le
erlin
gen
Groeitotaalaantaltechnasiumleerlingen
42
Totaal aantal havo/vwo leerlingen
Totaal aantal leerlingen technasium
% leerlingen technasium
leerjaar 1 15599 11423 73%
leerjaar 2 16125 6393 40%
leerjaar 3 13533 4054 30%
leerjaar 4 15310 2021 13%
leerjaar 5 12232 1320 11%
leerjaar 6 3120 562 18%
TOTAAL 75919 25773 34%
Schoolpopulatie en % technasiumleerlingen 2014-2015
Het aantal leerlingen van leerjaar 1 is samengesteld uit de leerlingen die hebben gekozen en leerlingen die de oriëntatie doen.
43
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
leerjaar1 leerjaar2 leerjaar3 leerjaar4 leerjaar5 leerjaar6 TOTAAL
Schoolpopula)een%technasiumleerlingen2014-2015
%niettechnasium
%technasium
Verhouding meisjes/jongens in 2014-2015
NEDERLAND [T] jongens [T] meisjes Totaal aantal [T] lln
1 oriëntatiejaar 3765 3260 7025
1 keuze technasium 2818 1580 4398
2 4246 2147 6393
3 2870 1184 4054
4 1395 626 2021
5 931 389 1320
6 378 184 562
TOTAAL 16403 9370 25773
52%
68%
70%
70%
72%69%
66%
48%
32%
30%
30%
28%
31%
34%
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
1oriënta4ejaar 1keuzetechnasium
2 3 4 5 6
Verhoudingmeisjes/jongensin2012-2013
[T]meisjes
[T]jongens
44
Doorstroom 2013-2014 naar 2014-2015
Aantal leerlingen dat doorstroomt naar het volgende leerjaar O&O2013-2014 2014-2015 percentage
Leerjaar 1 naar 2 11079 6393 58
Leerjaar 2 naar 3 4680 4054 87
Leerjaar 3 naar 4 3378 2021 60
Leerjaar 4 naar 5 1516 1320 87
Leerjaar 5 naar 6 606 562 93
De aantallen en percentages zijn gebaseerd op volledige gegevens van alle 85 scholen voor beide schooljaren.
Gespecificeerd naar niveau en geslacht Percentage doorstroom
havo jongens havo meisjes vwo jongens vwo meisjes
Leerjaar 1 naar 2 56 33 90 70
Leerjaar 2 naar 3 77 76 104 101
Leerjaar 3 naar 4 67 75 54 52
Leerjaar 4 naar 5 83 91 88 93
Leerjaar 5 naar 6 n.v.t. n.v.t. 90 95
De aantallen en percentages zijn gebaseerd op volledige gegevens van alle 85 scholen voor beide schooljaren.
Leerjaar/keuze NG NT NGNT onbekend
HAVO 4 322 508 128
VWO 4 236 530 258
HAVO 5 206 299 99
VWO 5 192 356 169
VWO 6 133 246 186
TOTAAL 1089 1939 840 35
Profielkeuze T-lln
45
Aantallen uitstroom
HBO aantallen percentage
Bèta-technische studie 353 77
Lerarenopleiding bèta-techniek 3 1
Studie <50% bèta 45 10
Overige opleidingen 60 13
TOTAAL 461 100
WO aantallen percentage
Bèta-technische studie 334 81
Studies <50% bèta 43 10
Overige opleidingen 34 8
TOTAAL 411 100
Gezakt 73
doorstroom HAVO-VWO 24
TOTAAL VERVOLGSTUDIES 969
HBO&WO aantallen percentage
Bèta-technische studie 687 57,9
Lerarenopleiding bèta-techniek 3 0,3
Studies <50% bèta 88 7,4
Overige opleidingen 94 7,9
Onbekend 131 11,0
Gezakt 73 6,2
Doorstroom HAVO naar VWO 24 2,0
Overig (bv. buitenland) 68 5,7
naar MBO 18 1,5
TOTAAL 1186 100
76%
1%10%
13%
UitstroomnaarHBO
Bèta-technischestudie
Lerarenopleidingbèta-techniekStudie<50%bèta
81%
11%8%
UitstroomnaarWOBèta-technischestudie
Studies<50%bèta
58%
0%
7%8%
11%
6%
2%
6%
2%
Totaleuitstroom
Bèta-technischestudie
Lerarenopleidingbèta-techniek
Studies<50%bèta
Overigeopleidingen
Onbekend
Gezakt
DoorstroomHAVOnaarVWO
Overig(bv.buitenland)
naarMBO
46
81%
11%
8%
UitstroomnaarWO
Bèta-technischestudie
Studies<50%bèta
Overigeopleidingen
76%
1%10%
13%
UitstroomnaarHBO
Bèta-technischestudie
Lerarenopleidingbèta-techniek
Studie<50%bèta
Overigeopleidingen
58%
0%
7%
8%
11%
6%
2%
6%
2%Totaleuitstroom
Bèta-technischestudie
Lerarenopleidingbèta-techniek
Studies<50%bèta
Overigeopleidingen
Onbekend
Gezakt
DoorstroomHAVOnaarVWO
Overig(bv.buitenland)
naarMBO
47
48
TECHNASIUMZernikelaan 6
9747 AA Groningen
www.technasium.nl
Twitter: @TechnasiumEC
STICHTING
![Showcase [projecten]](https://static.fdocuments.nl/doc/165x107/568ca95a1a28ab186d9d1c15/showcase-projecten.jpg)
