Tandheelkunst: tandartsenpraktijken met aandacht voor de ......de tand of kies, zodat de borstel ook...

Voor een gezonde mond

Deze folder is samengesteld door de Redactieraad van het Ivoren Kruis met aanbevelingen van hetAdviescollege Preventie Mond- en Tandziekten, deVereniging tot Bevordering der TandheelkundigeGezondheidszorg voor Gehandicapten (VBTGG),Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) en mede mogelijk gemaakt door GlaxoSmithKline en Oral-B. Doel van de Vereniging Ivoren Kruis is het bevorderen van mondgezondheid. Circa 4000tandartsen en mondhygiënisten zijn lid van dezevereniging. Meer weten? www.ivorenkruis.nl

© Ivoren Kruis / 2009

Mondzorg voor mensenmet een verstandelijkebeperking

0919

0

09190_IvK_Verst.Handicap_09 02-04-2009 10:35 Pagina 24

3

Deel 1 Verzorging van het gebit 4

Deel 3 Reiniging van protheses en implantaten 20

Deel 4 Informatie en adressen 23

InhoudsopgaveMondzorg voor mensen met eenverstandelijke beperking

Iedereen is gebaat bij een gezonde mond. Met eengezonde mond kun je goed eten en drinken. Ook zieteen frisse mond er mooi uit. Mensen met een verstan-delijke beperking hebben meer kans op problemen in de mond. De motoriek is vaak zwak of helemaalbeperkt. In de mond uit dat zich bijvoorbeeld in slappelip-, tong- en wangspieren. Maar ook een afwijkendetandstand, spierspanningen, gebitsbeschadiging doorvallen of stoten (epilepsie) of sondevoeding kunnenmoeilijkheden in de mond geven. Met een goede mondverzorging houdt u de tanden en het tandvlees van uw kind of cliënt gezond. Bij verschillende leeftijden horen andere mond-problemen. Of u nu bij een kind of bij een volwassenemet een verstandelijke beperking het gebit poetst, uzult in meer of mindere mate tegen dilemma’s aan-lopen. Deze brochure beschrijft de meest voorkomen-de problemen en geeft oplossingen voor een goedemondverzorging.

Deel 2 Mondproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking 14


4

en pijnreactiesof bieden opeen anderemanier verzet.Een goedehouding en dejuiste hulpmid-delen makenhet tanden-poetsen bij uwkind of cliënt

makkelijker. Poets de tanden tweemaal per dagzorgvuldig en niet te krachtig. Gebruik hiervoor depoetsinstructie. Een goede poetsbeurt duurt tweeminuten. Dus neem de tijd! Kies zelf een moment opde dag dat u aandacht aan mondverzorging bij uwkind of cliënt kunt besteden, bij voorkeur ’s ochtendsna het ontbijt en ‘s avonds voor het slapen.

Kies een goede tandenborstelKies voor een elektrische tandenborstel met een kleineborstelkop. Elektrische tandenborstels verwijderen bijeen juist gebruik meer tandplak dan handtanden-

borstels. Aan poetsenmet een elektrischetandenborstel moet

uw kind of cliënt beslist wennen.Neem daar twee weken de tijd voor.

Lukt het ook na die periode niet om elektrischte poetsen? Kies dan voor een handtandenborstel metzachte haren en een kleine borstelkop. Ook kunnende tanden van volwassenen met een kinderborstelworden gepoetst, als daarmee weerstand bij uw vol-wassen kind of cliëntwordt verminderd.Voor alle borstels geldt:vervang de tandenborstel elkedrie maanden of eerder als de haar-bosjes uit elkaar gaan staan.

Deel 1 Verzorging van het gebit

Tandplak en gaatjesTandplak is een wit-gelig laagje dat je moeilijk kuntzien. Het ontstaat op én tussen de tanden en kiezenen op de overgang naar het tandvlees. In tandplakzitten bacteriën. Die bacteriën zetten koolhydraten,zoals suiker en zetmeel uit voeding en dranken, in demond om in zuren. Die zuren veroorzaken gaatjes(cariës) in het gebit.

Tandplak en ontstoken tandvleesGezond tandvlees is roze, ligt strak om de tanden enkiezen heen en bloedt niet als de tanden gepoetstworden. Rood, gezwollen of bloedend tandvlees duidtmeestal op ontstoken tandvlees. Als u de plak op entussen de tanden niet goed verwijdert, zorgen de bacteriën in de plak ervoor dat het tandvlees ont-stoken raakt. Niet verwijderde plak kan hard wordenen verkalken tot tandsteen. Aan tandsteen hecht zichmakkelijk weer nieuwe plak. Zo raakt het tandvleessteeds meer ontstoken. De ontsteking kan zelfs hetdaaronder gelegen kaakbot aantasten. Ernstige tandvleesproblemen kunnen leiden tot het verlies van tanden en kiezen.

Gaatjes en tandvleesontstekingen zijn infectieziektenmet zowel gevolgen voor de mondgezondheid als dealgemene gezondheid.

Hoe haalt u de tandplak weg? Tandenpoetsen is de basis van een goede mond-hygiëne. Het is een secuur werkje en zeker niet een-voudig. Voor uw kind of cliënt zelf is tandenpoetsenwaarschijnlijk te moeilijk. Daarvoor is uw hulp nodig.Maar veel kinderen of cliënten wenden nogal eenshun hoofd af of duwen de borstel weg met hun tong.Ze bijten bijvoorbeeld op de borstel, kokhalzen,hebben strakke wangen, lippen en tong, klemmen dekaken op elkaar, hebben ernstig bloedend tandvlees

Gezond tandvlees Ontstoken tandvlees

5

Het Ivoren Kruis adviseert tweemaal per dag detanden twee minuten te poetsen, maar realiseertzich dat dit in niet alle situaties haalbaar is. Eénkeer per dag de tanden zorgvuldig poetsen is beterdan twee keer per dag ‘half’. Vraag andere tips enadviezen om de tanden van uw kind of cliënt tepoetsen aan uw tandarts of mondhygiënist.


Gebruik fluoridetandpastaFluoride maakt tandglazuursterker en minder goed oplos-baar in zuur. Gebruik daarom eentandpasta met fluoride. U kunt met fluo-ridetandpasta poetsen ook als uw kind of cliënt nahet poetsen niet kan spoelen. Het inslikken van eenklein beetje tandpasta is niet erg. Soms kan het nuttigzijn zonder tandpasta te poetsen. Smeer dan na depoetsbeurt met uw vinger wat fluoridetandpasta op detanden. Zo brengt u toch fluoride op de tanden aan.

Het fluoride-basisadvies luidt:• 0 en 1 jaar, vanaf het doorbreken van de eerste

tandjes: eenmaal per dag poetsen met fluoride-peutertandpasta

• 2, 3 en 4 jaar: tweemaal per dag poetsen met fluoridepeutertandpasta

• 5 jaar en ouder: tweemaal per dag poetsen met fluoridetandpasta

• Voor alle leeftijden: alle andere vormen van fluoridegebruik in overleg met tandarts of mond-hygiënist

Mogelijk zal uw tandarts of mondhygiënist het gebruikvan extra fluoride voor uw kind of cliënt adviseren.

Gebruik een tandenstoker of rager tussen de tanden Met een tandenborstel alleen kunt u de ruimtentussen de tanden en kiezen niet goed schoonmaken.Dat geldt zowel voor een handtandenborstel als eenelektrische tandenborstel. Gebruik daarom voor detussenruimten een tandenstoker of een rager. Eengoede tandenstoker is van hout, driehoekig van vormmet een platte kant en loopt toe in een punt. Ze kun-nen verschillen van dikte. Bij grotere tussenruimtenkunt u dikkere stokers gebruiken. Bij smallere tussen-ruimten kiest u een dunnere variant. Ook ragers zijner in allerlei vormen en maten. Gebruik een tanden-stoker of rager zo mogelijk eenmaal per dag. Kies zelf

een geschikt moment, bijvoor-beeld in de middag als hetiets rustiger is. Vraag uw tand-arts of mondhygiënist welketandenstoker of rager u hetbeste bij uw kind of cliëntkunt gebruiken en vraag omeen instructie. Zie ook deinstructie in deze brochure.

En als poetsen niet lukt?Soms is het niet mogelijk een tandenborstel tegebruiken. Een gaasje of een vingertandenborstel metfluoridetandpasta kunnen praktische vervangers zijn.Als ook deze vorm van tandenpoetsen niet mogelijkis, kan een spoelmiddel of mondspray op basis vanchloorhexidine uitkomst bieden. Deze stof vermindert

de werking van schadelijkebacteriën in de tandplak.Overleg voor het gebruikaltijd eerst met uw tandartsof mondhygiënist en vraagom een instructie. De tandenkunnen namelijk verkleurendoor het gebruik van eenmiddel met chloorhexidine.

Naar de tandarts of mondhygiënist Ga met uw kind of cliënt minimaal tweemaal per jaarnaar de tandarts of mondhygiënist. Het gebit wordtdan goed gecontroleerd en u krijgt begeleiding demond gezond te houden. Ingrijpende behandelingenkunnen zo worden voorkomen. Is er sprake van pijn?Stel een bezoek niet langer uit en maak een afspraak.De tandarts of mondhygiënist kan ook aangeven dathij de frequentie van het bezoek voor uw kind ofcliënt wil verhogen. Niet alle tandartsen zijn ervarenin het behandelen van mensen met een beperking.Zij zullen bijvoorbeeld naar een collega verwijzen of naar een Centrum voor BijzondereTandheelkunde. Via de Verenigingtot Bevordering derTandheelkundigeGezondheidszorgvoor Gehandi-capten (VBTGG) enhet CentraalOverleg Bijzon-dere Tandheel-kunde (Cobijt)kunt u in contactkomen met eendergelijk centrum.U heeft van uwhuistandarts eenverwijsbrief nodig.

76


Juiste poetshouding Een juiste poetshouding is belangrijker dan u wellichtdenkt. Te vaak staan ouders of begeleiders voor hunkind of cliënt. Maar dan heeft u weinig zicht in demond, heeft u geen controle over uw kind of cliënt enstaat u zelf in een kwetsbare positie. Laat uw kind ofcliënt zitten en ga schuin achter hem staan. Fixeer hethoofd en kijk in de mond wat u doet. Druk de wangmet uw vinger in de mond van uw kind of cliënt opzijen duw met uw duim de lip weg.

Ligt uw kind of cliënt? Kies dan het liefst zijn ofhaar voorkeurshouding.Breng het hoofd bijvoor-beeld iets omhoog metbehulp van een opgeroldehanddoek in zijn of haarnek.

Bij kinderen en cliënten met een slikstoornis kantandenpoetsen de kans opverslikken vergroten.Tandenpoetsen kan ook een kokhalsreflex opwekken.Poets hun tanden eens zonder tandpasta. Breng nade poetsbeurt een beetje fluoridetandpasta op uwvinger aan en ‘smeer’ detanden en kiezen ermee in.

Gebruik een (elektrische)tandenborstel en eentandenstoker of rager.Begeleiders van cliëntenwordt uit hygiënische overwegingen aangeradenhandschoenen te dragen.

Openen van de mondAls uw kind of cliënt zijn mond niet wil of kan openen,zorg dan voor mondcontrole. Buig het hoofd iets naar voren. Hierdoor ontspant de mond makkelijker.Er zijn twee manieren: mondcontrole van voren (zie foto) en van opzij.

Mondcontrole van vorenPlaats uw duim van uw linkerhand (voor linkshandigende andere hand) op het kussentje van de kin, uwwijsvinger op de wang en uw middelvinger onder dekin. Zorg dat uw duim de onderlip niet raakt. Drukmet uw duim voorzichtig op het kussentje van de kinen druk met uw middelvinger zachtjes omhoog. De mond opent zich.

Mondcontrole van opzij Leg uw wijs- en middelvinger van uw linkerhand (voorlinkshandigen de andere hand) rond de kin. Leg uwwijsvinger op het kussentje van de kin, uw middel-vinger daar gestrekt onder. Zorg dat uw wijsvinger deonderlip niet raakt. Uw duim rust op uw hand, niet ophet gezicht. Druk met uw wijsvinger voorzichtig op hetkussentje van de kin en met uw middelvinger zachtjesomhoog. De mond opent zich. Vraag uw tandarts ofmondhygiënist om een demonstratie.

Bijthoutjes Als het openhouden van de mond heel moeilijk is,kunnen bijthoutjes en -blokjes zoals de tandarts diegebruikt, soms uitkomst bieden. Er zijn bijthoutjes en-blokjes (van rubber en) van gestoomd beukenhout.Die geven geen scherpe splinters, ook niet als zekapot worden gekauwd. U kunt ze verkrijgen via uwtandarts of mondhygiënist. U kunt aan hen ook adviesvragen over het gebruik ervan.

1. Ga achter uw kind

of cliënt staan

3. Maak het gebit zichtbaar

met uw hand

Instructie

Mondcontrole

98

2. Fixeer het hoofd


Elektrisch poetsenZet de elektrische tanden-borstel bij uw kind of cliëntonder een kleine hoek op het tandoppervlak net overde tandvleesrand. Oefen weinig druk uit. Zodra deborstel contact maakt met het tandoppervlak reinigtde borstel al. Houd de borstel enkele seconden stil opde tand of kies, zodat de borstel ook tussen de tandenen kiezen komt. De borstel maakt zelf de poetsbewe-ging. Beweeg de borstel alleen om deze naar de vol-gende tand of kies te brengen. Volg daarbij de vorm

van de tanden en kiezen. Gaat u voor het eerstelektrisch poetsen? Vraag uw tandarts of mond-hygiënist om een poetsinstructie.

Houd een vaste poetsvolgorde aan. Begin steeds voor-zichtig aan de buitenkant in de bovenkaak en poets

die helemaal. Schuif de borstel steeds één tandof kies op. Poets dan de hele binnenkant van

de bovenkaak. Doe dat ook weer tand voortand. Let erop dat u de borstelkop diep tussen

de kiezen en tong plaatst. Anders raken deborstelharen de kiezen niet goed en wordt het

randje van het tandvlees niet schoon. Poets ook deachterkant van de laatste kies zorgvuldig. Poets ver-volgens bovenop de kiezen (de kauwvlakken). Poetsook hier weer kies voor kies. Poets daarna op dezelfdemanier de buitenkant van de onderkaak, gevolgd doorde binnenkant en ten slotte weer bovenop.

Poets altijd tand voor tand en volgens de 3 B’s: eerst deBuitenkant, dan de Binnenkant en ten slotte Bovenop!

1110

Instructie

Houd een vaste poetsvolgorde aan. Poets eerst de bovenkaak

Eerst de buitenkant dan de binnenkant daarna bovenop

Poets dan de onderkaak


Volg de vorm van de tanden en kiezen

Handmatig tandenpoetsenEr bestaan verschillendepoetsmethoden. Vaak wordt geadviseerd om korte horizontale bewegingente maken. Besteed vooral aandacht aan de overgangvan het tandvlees naar de tand of kies. Zet de tanden-borstel op deze plek onder een hoek van 45 gradenop het tandvlees. De tandplak verdwijnt door dehaartjes zachtjes heen-en-weer te bewegen over deplaatsen waar tandplak zit. Oefen weinig druk uit.Houd een vaste poetsvolgorde aan. Poets eerst detanden in de bovenkaak. Begin aan de buitenkantvan de tanden, daarna de binnenkant en poets tenslotte bovenop. Poets daarna de tanden in de onder-kaak op dezelfde manier.

Zet de tandenborstel onder een

hoek van 45 graden op het tandvlees

Poets eerst de bovenkaak


Poets dan de onderkaak


Zie ook de poster ‘Tandenpoetsen doe je zo!’op www.ivorenkruis.nl

Wanneer uw kind of cliënt snel kokhalst, kunt u hetbeste vanuit het midden naar opzij en naar achterenpoetsen.

3

21


1312

Tandenstoker

1. Maak de punt van de tandenstoker eerst vochtig onder dekraan. Dit maakt het hout buigzamer enverkleint de kans op breuk. Houd de tanden-stoker tussen duim en wijsvinger dicht bij depunt vast. Met de andere vingers steunt u

tegen de aangrenzende tanden of kiezen.

2. Zet de smalle platte kant van detandenstoker op het tandvlees,onder het punt waar de tanden enkiezen elkaar raken. Breng de tanden-stoker tussen de tanden en de kiezen. Doedat zoveel mogelijk loodrecht op de tandenrij.

3. Prik niet in het tandvlees. Gebeurt het toch? Plaatsde tandenstoker dan iets schuiner. Bij de

bovenkaak schuiner van boven, bij deonderkaak schuiner van onderen.

4. Duw de tandenstoker drie keer stevigtussen de tanden en kiezen. Vergroothet raakvlak met de tand door daarbijvan richting te veranderen (X-figuur).

5. Reinig alle tussenruimten waarin een tandenstoker past (X-figuur).

6. Sluit de mond iets als u detandenstoker achter in de mond van uwkind of cliënt gebruikt. Hierdoor vermindertde spanning van de wangen. Ook kunt u de vochtige tanden-stoker licht buigen. Daardoor heeft u minder ruimte nodig bijhet inbrengen.

Rager

1. Maak de rager eerst nat onder de kraanen doe er geen tandpasta op. Pak de rager

tussen duim en wijsvinger vast en duw dezevanaf de buitenkant tussen tanden en kiezen. Met de

andere vingers steunt u tegen de aangrenzende tandenof kiezen. Voorkom doorschieten.

2. Een rager moet tijdens het gebruik enige weerstandondervinden, maar de metalen kern (draad)mag de tanden of kiezen en het tand-vlees niet raken. Sluit de mond ietsals u de rager achter in de mondvan uw kind of cliënt gebruikt.Hierdoor vermindert de spanning van de wangen. Voor de tussenruimten achter in de mond kunt u derager een beetje ombuigen.

3. Voorkom prikken in het tandvlees. Gebeurt het toch?Zet de rager dan iets schuiner in. Bij de bovenkaak

schuiner van boven, bij de onderkaakschuiner van onderen.

4. Beweeg de rager een paar keer heen en weer. U kunt daarbij soms het raakvlak met de tand ver-groten door van richting te veranderen (X- figuur).

5. Als u merkt dat de rager bij gebruik nauwelijks nog weerstand ondervindt,

kunt u beter een maatje groter proberen.Vaak is het nodig diverse maten naast elkaarte gebruiken.

Tip: bij grote tussenruimten kan het handig zijn om tweeragers tegelijk in te brengen.

6. Reinig alle tussenruimten waarin een rager past. Ragerskunnen verschillende keren worden gebruikt. Spoel ze daaromna afloop goed af en laat ze drogen.

Let op: Overdreven of verkeerd gebruik van hulpmiddelen bijde mondhygiëne kan schade veroorzaken aan de tanden enhet tandvlees.

Instructie


15

elkaar opdrinken. Gebruik zo mogelijk een gewonebeker, bijvoorbeeld met een rietje. 's Avonds en's nachts is het drinken uit een zuigfles met zoeteinhoud extra schadelijk. 's Nachts kan het speeksel dezuuraanvallen op het gebit vrijwel niet herstellen. Het(’s nachts) drinken van water uit een zuigfles is overi-gens niet schadelijk.

Reflux en herkauwen van voedselMaagzuur is extreem zuur. Zuren die in de mondkomen tasten het tandglazuur aan. Deze vorm vanonherstelbare gebitsslijtage wordt tanderosie genoemd.

Sommige cliënten brengen demaaginhoud terug in de mond(rumineren of herkauwen) ofhebben last van spontane terug-keer van voedsel (reflux). Bijreflux vloeit maagzuur terug inde slokdarm tot in de mond-holte als gevolg van een storingvan de sluitspier tussen de slok-darm en de maag.

Wat te doen bij reflux of herkauwenZuurremmende medicijnen kunnen uitkomst bieden.Soms kan een refluxoperatie nodig zijn. Ook het aan-passen van de voeding kan effect hebben. Neem voorvoedingsadviezen contact op met de diëtist(e).

Stoornis in de wisselvolgordeKinderen worden meestal tandeloos geboren. Een kindwisselt zijn melkgebit tussen zijn zesde en twaalfde levensjaar. Zo staat het tenminste in ‘de boekjes’. Bij uw kind of cliënt kan de wisselperiode een anderezijn. Kinderen met een verstandelijke beperkinghebben vaak een kleine kaak. Hierdoor past het gebiter niet in. Vaak wisselt een kind niet al zijn tanden,maar gedeeltelijk, terwijl de blijvende tanden wel zijnaangelegd. Ook de tijdstippen waarop de tanden enkiezen doorkomen kunnen afwijken.

Wat te doen bij wisselenHet glazuur van de pas doorgebroken tanden enkiezen is nog erg poreus en kwetsbaar. Poets de punt-jes van de nieuwe tanden of kiezen direct mee zodraze zijn doorgebroken. Als nieuwe kiezen doorkomen,zwelt vaak het tandvlees op. Dat is normaal. Het kanpijnlijk zijn, maar u hoeft niet ongerust te zijn. Bezoekregelmatig de tandarts voor controle.

Deel 2 Mondproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking

Mensen met een verstandelijke beperking hebben meerkans op tandvleesontsteking en tandbederf (gaatjes).Dit heeft een aantal oorzaken:

VoedingVanwege kauwen slikproblemen eten mensen meteen verstandelijke beperking vaak vloeibaar,gepureerd of fijngesneden, zacht (sonde)voedsel. Ookhouden ze voedsel vaak lang in de mond. Zacht voed-sel zorgt ervoor dat de natuurlijke zelfreinigende werk-ing van de mond vermindert. Consumptie van zachte(sonde-)voeding werkt de vorming van tandplak in dehand. Eenmaal hard geworden tandplak wordt tand-steen. Aan tandsteen blijft makkelijk weer nieuwe plak‘hangen’.

Wat te doen bij zachte voedingMondhygiëne is hier het sleutelwoord. Zorg ervoor datu dagelijks alle tandplak verwijdert om gaatjes entandvleesontsteking te voorkomen.

Verminderde natuurlijke reiniging van de mondNiet alleen zacht voedsel zorgt voor een verminderdezelfreiniging van de mond. Ook stijve en slappe verlam-mingen van de mondspieren, voortdurend openhoudenvan de mond en mondademhaling zijn oorzaken vanverminderde natuurlijke reiniging van de mond.

Wat te doen bij verminderde natuurlijke reinigingvan de mondOok hier geldt: mondhygiëne. Zorg ervoor dat udagelijks alle tandplak verwijdert om gaatjes en tand-vleesontsteking te voorkomen.

Zuigen of sabbelenVaak sabbelen aan een zuigfles of anti-lekbeker met

zoete inhoud, bijvoorbeeld vruchtensap, siroop,drinkyoghurt en andere melkproducten, kan hetgebit aantasten. Omdat het gebit langdurig metsuikers in aanraking komt, is er een grote kansop het ontstaan van zogenoemde zuigflescariës.

Wat te doen bij zuigen of sabbelenBeperk de hoeveelheid zoete drankjes. Geef als alter-natief zo mogelijk water of gewone thee zonder suiker.Laat uw kind of cliënt zoete drankjes in één keer achter

14


17

vooral wanneer uw kind of cliënt regelmatig suiker-bevattend voedsel eet of drinkt. In een droge mond treden de vorming van tandplak en gaatjes vooral oplangs de randen van het tandvlees. Hierdoor kanbovendien het tandvlees gaan ontsteken.Medicijngebruik kan ook andere gevolgen hebben,zoals tandvleesgroei (middelen tegen epilepsie),verkleuringen van de tanden (chloorhexidine) en deproductie van te veel speeksel, kwijlen dus (pijnstil-lende middelen, antipsychotica, middelen tegenberoertes).

Wat te doen bij een droge mondAIs medicijngebruik de oorzaak is van de droge mondvan uw kind of cliënt, overleg dan met de huisarts ofspecialist of u de soort medicijnen, de dosering of hettijdstip van toediening kunt aanpassen. U kunt despeekproductie van uw kind of cliënt stimuleren doorhem voedsel te geven waarop hij goed moet kauwen.Denk aan stevige bruine boterhammen, wortels ofsuikervrije kauwgom. De afgifte van speeksel kan ookworden versterkt door het eten van licht zuur voedsel,zoals fruit of komkommer. Dit werkt vaak niet of on-voldoende bij mensen die reeds langer lijden aan hetsyndroom van Sjögren of die in het hoofd of de halszijn bestraald.

Wat te doen bij tandvleesgroeiVertel de tandarts of mondhygienist dat uw kind ofcliënt met de medicijnen is begonnen. Meteen vanafhet begin is een extra goede mondhygiëne belangrijk.Dan kunt u tandvleesgroei bij uw kind of cliëntvoorkomen. Het tandvlees groeit namelijk vooral opplaatsen waar tandplak zit. Het verwijderen van dieplak is dus extra belangrijk. Zeker omdat het weg-poetsen op die plaatsen steeds moeilijker wordt.Rood, gezwollen en bloedend tandvlees is ontstoken.De ontsteking gaat nooit vanzelf weg. Een goedemondhygiëne is extra belangrijk. Bezoek regelmatigde tandarts of mondhygiënist om de mond van uwkind of cliënt te laten reinigen.

Wat te doen bij kwijlenDoor het eten van suikerbevattend voedsel neemt de speekselproductie toe. Geef uw kind of cliënt erdaarom zo min mogelijk van. Sluit de mond van uwkind of cliënt zo veel mogelijk. Neem bij aan-houdende klachten contact op met uw huisarts, tandarts of logopedist.

Afwijkende tandstandVeel mensen met een verstandelijke beperkinghebben een afwijking in de stand, de vorm en hetaantal tanden en kiezen. Als tanden netjes op eenrijtje staan, kun je ze goed schoonmaken. Veel moei-lijker wordt dat als ze schots- en scheef of bijvoor-beeld achter elkaar staan. Met de borstel kom je ermoeilijk bij. Een afwijkende tandstand heeft meestalgeen consequenties voor de gezondheid van tandenen kiezen.

Wat te doen bij een afwijkende tandstandExtra aandacht voor mondhygiëne. Let vooral op deruimten tussen de tanden en kiezen. Soms kan de tandarts een afwijkende tandstand verbeteren met eenbeugel of bijvoorbeeld met implantaten. Ook kan detandarts adviseren de tandboog te verkorten (kiezentrekken) zodat tandenpoetsen makkelijker wordt.

Gebruik van medicijnenVerschillende medicijnen hebben als bijwerking datde speekselklieren worden geremd in de afgifte vanspeeksel. Dit zijn vooral medicijnen die gebruikt worden bij de behandeling tegen hoge bloeddruk(antihypertensiva), hartritmestoornissen (digoxine,anti-aritmica) of medicijnen, zoals antidepressiva,slaap- en plasmiddelen. De medicijnen tasten despeekselklieren zelf meestal niet aan, maar remmenalleen de speekselafgifte. Speeksel heeft een smerende werking bij het spreken,kauwen en slikken. Met behulp van speeksel kunnenwe makkelijker bewegen met onze wangen, tong enlippen. Met speeksel bevochtigen we ons voedselzodanig dat we het pijnloos kunnen doorslikken. Ook bevochtigt speeksel het mondslijmvlies, waarmeeuitdroging wordt voorkomen. Bovendien heeft heteen reinigende werking op tanden, kiezen en hetmondslijmvlies. Daarnaast remt speeksel de werkingen de groei van bacteriën en schimmels in de mond,waardoor mondinfecties worden voorkomen. Als uw kind of cliënt onvoldoende speeksel heeft,

vormt tandplak zichsneller dan

normaal.Hierdoorontstaan er

sneller gaat-jes. Dit gebeurt

16


1918

Syndroom van DownMensen met het syndroom van Down hebben vaakslappe tong- en mondspieren. Die bemoeilijken hetslikken, eten, drinken en spreken. Hierdoor werkt dezelfreinigende functie van de mond minder goed.Meer tandplak is het gevolg. Mensen met Down ademen meer door de mond. Een droge mond is danhet gevolg. Daardoor is de beschermende werking vanhet speeksel beperkt. Door de verminderde weerstandlopen deze mensen eerder ernstige (tandvlees)-ontstekingen op. De wortels van tanden en kiezen vanmensen met Down zijn bovendien vaak kort. Bij eentandvleesontsteking kunnen ze dus eerder los gaanstaan.

Wat te doen bij het syndroom van DownBevorder goede mondgewoonten. Leer uw kind ofcliënt de tong zo veel mogelijk op de goede plaats tehouden, dus zo veel mogelijk achter de voortanden.Begin hier vroeg mee. Juist gebruik van de tong stimuleert u meer met borst- dan met flesvoeding.Een logopedist kan u uitleg en oefeningen geven vooreen juist gebruik van de tong. Probeer bij uw kind of cliënt het ademen door de neus te bevorderen. U kunt dat doen door consequent zijn mond tesluiten als uw kind of cliënt slaapt.

TandletselKinderen en volwassenen met epilepsie kunnen op eenonverwacht moment vallen. Iemand die op zijn gezichtvalt, heeft kans op breuk of verlies van zijn tanden.Mensen die slecht ter been zijn, of anders motorischzijn beperkt, lopen vaak instabieler en hebben daar-door meer kans op tandletsel. Dan is er een groeppatiënten die zichzelf beschadigt. Zij lijden aan auto-mutilatie. Automutilatie kan leiden tot tandletsel.

Wat te doen bij tandletselAls de tand is afgebroken, los staat of uit de mond is:ga direct naar de tandarts. Houd (het afgebroken deelvan) de tand nat in melk.

GewoontenDuimen in een mond met een blijvend gebit is slechtvoor de stand van de tanden. Ook zuigen op doeken,spenen en vingers kan leiden tot een afwijkende tand-stand. Mensen met een verstandelijke beperking zuigenvaak extreem, waardoor de tandstand verandert. Een afwijkende tandstand kan de mondhygiëne moei-lijker maken. Maar ook nagelbijten en tandenknarsen(bruxisme) vergroten de kans op gebitsslijtage.

Wat te doen bij verkeerde gewoontenProbeer de afwijkende gewoonten bij uw kind of cliëntaf te leren. Stimuleer het positieve gedrag. Vraagadvies aan uw tandarts, mondhygiënist, logopedist oforthopedagoog.


2120

Maak ook de mond van uw cliënt schoon Reinig behalve de prothese ook het slijmvlies waarophet kunstgebit rust: de kaken, het gehemelte en deovergang van de kaak naar de wangen.Anders kunnen vervelende ontstekin-gen ontstaan. En ook nu geldt: voor-kómen is beter dan genezen.Masseer het slijmvliesminstens één keerper dag met eenzachte tandenborstel en water. Besteed extraaandacht aan het gehemelte. Begin voor in de monden laat uw kind of cliënt er rustig aan wennen dat uzijn mond poetst. Begin steeds aan de buitenkant inde bovenkaak. Daaraan went uw kind of cliënt hetmakkelijkst en geeft hij het minste verzet. Schuif deborstel steeds een beetje op. Poets daarna de binnen-kant van de bovenkaak. Dan poetst u de buitenkantvan de onderkaak, gevolgd door de binnenkant vande onderkaak. Wanneer uw kind of cliënt snelkokhalst, kunt u het beste vanuit het midden naaropzij en naar achteren poetsen. Bekijk de juistepoetshouding en methoden om de mond te openenelders in deze brochure.

Doe het kunstgebit ’s nachts uit’s Nachts moet u de prothese bij uw kind of cliënt uitde mond laten om het slijmvlies waar de prothese oprust gezond te houden. Bewaar de prothese na reini-ging in een bakje schoon water. Borstel de prothese’s morgens opnieuw voordat u deze in de mond vanuw kind of cliënt terugplaatst.

ProthesereinigingsmiddelenEr zijn diverse prothesereinigingsmiddelen op demarkt. Het waterstofperoxide dat erin zit heeft eenantibacteriële werking. Een reinigingsmiddel remt ofverwijdert verkleuringen van o.a. koffie, thee, wijn entabak en is verfrissend. Een reinigingsmiddel lost geentandplak op. Hiervoor is borstelen noodzakelijk.Overmatig gebruik van deze reinigingsmiddelen kande prothese beschadigen. Het kunstgebit kanverbleken en het oppervlak kan ruwer worden. Vooruw kind of cliënt kan een prothesereinigingstabletlevensbedreigend zijn. Ook kan schade aan de slok-darm optreden als uw kind of cliënt de tablet vooreen snoepje aanziet. Aangeraden wordt daaromdagelijks water en vloeibare zeep en één keer perweek azijn te gebruiken.

Deel 3 Reiniging van protheses enimplantaten

Veel volwassenen met een verstandelijke beperkingdragen een gebitsprothese (kunstgebit). Tegenwoordigis voor mensen met een verstandelijke beperking ook een behandeling met implantaten mogelijk. Eenimplantaat is een soort kunstwortel die in de kaakwordt geschroefd waarop de tandarts een kroon (tandof kies), brug (meer tanden of kiezen) of prothese(kunstgebit) kan bevestigen. In beide situaties is eengoede mondhygiëne erg belangrijk om infecties enontstekingen te voorkomen.

Schoonmaken van de protheseDe prothese van uw cliënt moet u net als de eigentanden en kiezen dagelijks goed schoonmaken. Als uhet kunstgebit niet regelmatig schoonmaakt, blijven

er voedselresten achter. Zowel ophet kunstgebit als eronder. Als u

die niet verwijdert, kan het tand-vlees gaan ontsteken. Spoel bij

voorkeur na iedere maaltijdde prothese en de mondschoon met water. Haaletensresten op zowel de

prothese als in de mond weg. Gebruik een specialeprotheseborstel bijvoorbeeld van Lactona of Oral-Bom de prothese goed schoon te borstelen en daarmeete ontdoen van tandplak. Gebruik hiervoor géén tand-pasta. Die kan te veel schuren. Gebruik water en eenzachte vloeibare zeep. Een schoon kunstgebit voeltaltijd glad aan. Laat het gladde gebit tijdens het reini-gen niet uit uw handen glippen. Het zal kapot gaan.Vul voor de zekerheid eerst de wasbak met water enreinig het kunstgebit daarboven.

Leg het kunstgebit één keer per week een nachtje inazijn. Hiermee voorkomt u de vorming van tandsteenop het kunstgebit. Borstel het kunstgebit daarna goeden spoel het af met water. Leg het kunstgebit nooit in heet water en gebruik zeker geen bleekwater ofschuurmiddelen. Vraag eventueel de behandelaar vanuw cliënt om advies.


2322

Deel 4 Informatie en adressen

Voor meer informatie over monden gebitsproblemen,mondverzorging en mondgezondheid van mensen meteen verstandelijke beperking kunt u terecht bij of op:

• Vereniging tot Bevordering der TandheelkundigeGezondheidszorg voor Gehandicapten (VBTGG).Biedt informatie over tandheelkundige zorg voormensen met een beperking. www.vbtgg.nl | [email protected]

• Centraal Overleg BIJzondere Tandheelkunde(COBIJT) geeft een overzicht van de in Nederlandgevestigde Centra voor Bijzondere Tandheelkunde.www.cobijt.nl.

• Nederlandse Vereniging voor Kindertandheelkunde(NVvK) geeft een overzicht van de in Nederlandwerkende kindertandartsen. www.nvvk.org | [email protected].

• De Nederlandse Vereniging voor Logopedie enFoniatrie (NVLF). De website informeert over hetwerk van de logopedist: het ontwikkelen en waarnodig het herstel van mondfuncties. Stoornissen in de mond kunnen ontstaan door neurologische aandoeningen of ziektes. www.nvlf.nl | tel. 0348 - 45 70 70

• VG Belang ondersteunt organisaties en netwerken van mensen met verstandelijke beperkingen, ouders en families. www.vgbelang.nl | [email protected]

• Kiesbeter.nl is een openbare zorgportal bedoeldvoor alle volwassen inwoners van Nederland dievragen hebben op het gebied van zorg, zorgver-zekeringen en gezondheid. De gehandicaptenzorgin Nederland kan op basis van geboden zorg, dienstverlening en huisvesting worden gezocht envergeleken. De site biedt ook algemene informatieover gehandicaptenzorg. www.kiesbeter.nl/gehandicaptenzorg.

Heeft u nog vragen? Neem dan contact op met uwtandarts of mondhygiënist.

Reinigen implantatenEen implantaat onder een kroon of brug zit verankerdin het bot. Het is erg belangrijk dat u de overgang van de kroon of brug naar het tandvlees goed schoon-maakt. Poets dit gebied zorgvuldig met een zachte(elektrische) tandenborstel met fluoridetandpasta engebruik daarbij tandenstokers of ragers. Mondhygiëneis bij implantaten erg belangrijk, ook voor mensenmet een beperking. Bij een slechte mondhygiëne kan uw kind of cliënt zijn implantaat verliezen.

Implantaten die als pijlers dienen onder een over-kappingsprothese maakt u schoon met een zachte

tandenborstel en tandpasta, ragers en/of(super)flossdraad. Poets tweemaal

per dag het deel van hetimplantaat dat boven hettandvlees uitsteekt. Besteedextra aandacht aan de over-

gang van het implantaat naarhet tandvlees. Reinig de ruimte

onder de spalk met ragers en/of superfloss op aan-wijzing van de tandarts of mondhygiënist. Op voor-schrift van de tandarts of mondhygiënist kunt u eenmaal per dag chloorhexidinegel rondom hetimplantaat aanbrengen en de gebitsprothese erover-heen plaatsen. Als u voedselresten en plak rond de implantaten nietweghaalt, gaat het tandvlees ontsteken. Daardoor verliezen ze op den duur hun houvast, gaan ze losstaan en kunnen ze pijn veroorzaken. Bekijk de juistepoetshouding, methoden om de mond te openen ende poetsinstructie elders in deze brochure.


Tandheelkunst: tandartsenpraktijken met aandacht voor de ......de tand of kies, zodat de borstel ook...

Documents

Transcript of Tandheelkunst: tandartsenpraktijken met aandacht voor de ......de tand of kies, zodat de borstel ook...