Taalnota Fan rjocht nei praktyk 2008-2010

Fryslân do libbest, do libbest yn myn hert

Gjin dei dat ik net even oan dy tink

Der baarnt in fjoer yn my, in libbenslang ferlet

Dy te rûken, dy te sjen, dyn taal te hearren

Uit het lied van De Kast uitgebracht ter ere van het feest ‘Simmer 2000’

geschreven door Baukje Wytsma

Fries in Fryslân:taal tussen mensen

Van recht naar praktijk

Beleidsplan Fryske taal 2008-2010

2 Van recht naar praktijk; Fries in Fryslân; taal tussen mensen Beleidsplan Fryske taal 2008-2010 3

5 Zorg & welzijn 21

5.1 Fries in de zorg 21

5.2 Wat kan de provincie doen? 21

5.3 Onze benadering 21

5.4 Nadruk op twee doelgroepen 22

5.5 Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode? 22

6 Voorschoolse opvang & onderwijs 23

6.1 Het belang van tweetaligheid 23

6.2 De positie van het Fries op scholen 23

6.3 Nieuwe accenten 24

6.4 Digitaal Fries leren 24


7 Informatie- en communicatietechnologie 27

7.1 Waarom is ICT belangrijk voor het Fries? 27

7.2 Wat doet de Provincie? 27

7.3 Kansen 27


8 Bedrijfsleven, cultuur & toerisme 29

8.1 Fries in het bedrijfsleven 29

8.2 Fries en cultuur 30

8.3 Fries en toerisme 30


Begroting 32

Bijlage: evaluatie taalnota 2003 – 2007 56

Voorwoord: taal tusken minsken 5

Leeswijzer 6

1 Eigentijdse taal met toekomst 7

1.1 Waarom Fries? 7

1.2 Waarom taalbeleid? 7

1.3 Wat aan dit beleidsplan voorafging 8

1.4 Terugblik taalnota 2003 – 2007 8

1.5 Van concept-taalnota tot beleidsnota 9

2 Fries in Fryslân: onze uitdaging 10

2.1 Taalbeleid met ambitie 10

2.2 Doelen voor 2020 10

2.3 Werken aan een zichtbare taal 11

2.4 Werken aan een goede taaloverdracht 12

2.5 Taal tussen mensen 12

3 Wat doet de Provincie zelf? 14

3.1 Communicatie met gemeenten 14

3.2 Samenwerking met het rijk 14

3.3 Samenwerking in Europa 14

3.4 Fries in het Provinciehuis 15

3.5 Berie foar it Frysk 15

3.6 Fries en de andere streektalen 15

3.7 Coördinatie en decentralisatie organisaties 15

3.8 Wetenschappelijk onderzoek 16


4 Lokale overheden, stad & platteland 18

4.1 Fries bij gemeenten 18

4.2 Fries bij overige overheden 19


Inhoud

Beleidsplan Fryske taal 2008-2010 5

Wij willen iedereen in Fryslân in staat stellen de Friese taal te gebruiken. Onze rol is

die van voortrekker en inspirator. We zijn samen met het Rijk de eerstverantwoor-

delijke overheid voor de Friese taal. Vanuit die verantwoordelijkheid willen we

drempels verlagen en het gebruik van het Fries zo gemakkelijk mogelijk maken. We

werken aan draagvlak voor de taal door het scheppen van de juiste voorwaarden.

We investeren in informatieoverdracht en maken inwoners, instellingen, overheden

en bedrijven bewust van de waarde van meertaligheid. Met dit beleidsplan zetten

we bovendien in op het versterken van het imago van het Fries als eigentijdse taal.

Zichtbaarheid van de taal nodigt uit tot gebruik. Hoe zichtbaarder het Fries, hoe

lager de drempels voor mensen om de taal te gebruiken. Op allerlei manieren en in

allerlei toepassingen moet de taal zichtbaar zijn. Op straat, in musea, op het werk,

in winkels, op internet en computers en op scholen. Dan zullen steeds meer mensen

het gebruik van het Fries als iets vanzelfsprekends zien.

Het levend en eigentijds houden van de taal lukt ons natuurlijk niet alleen. We heb-

ben anderen nodig. Ambassadeurs. Voortrekkers. Jongeren. Ouderen.

Creatievelingen. Wetenschappers. Ondernemers. Laat door het gebruik van de

Friese taal zien dat de taal iets is om trots op te zijn. Iets waar je goed en vertrouwd

bij voelt, omdat het de ‘taal fan it hert’ is.

Meertaligheid is de toekomst van Europa. Onze inwoners worden steeds meer

wereldburger, ‘wrâldfriezen’. Daarbij past ook een eigen en sterke positie van een

taal, zoals het Fries. Wij nodigen burgers en organisaties nadrukkelijk uit om met

elkaar na te denken over hun eigen rol en met voorstellen te komen. Financiën

worden beschikbaar gesteld voor creatieve en innovatieve projecten door middel

van een flexibel programma. Het gaat om projecten die mensen verleiden om de

taal te (blijven) gebruiken. Projecten die handig aansluiten bij de tijdgeest en

gebruik maken van alle nieuwe mogelijkheden om ons heen. Alleen zo blijft het

Fries een levende taal die midden in de maatschappij staat.

Mensen bewegen. De taal beweegt mee. Dat willen wij laten zien in deze taalnota

‘Taal tusken Minsken’.

Gedeputeerden Staten van Fryslân

Taal tusken minsken

Mensen veel meer betrekken bij het levend houden van de Friese taal.

Dat hebben de collegepartijen met elkaar afgesproken in het

koersdocument ‘Fryslân: iepen en eigen!’ Dit jaar loopt de huidige

taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk 2003 -

2007’ af. Dit biedt ons de mogelijkheid het taalbeleid een nieuwe

impuls te geven.

4 Van recht naar praktijk; Fries in Fryslân; taal tussen mensen


De huidige taalnota beschrijft de provinciale ambities voor het Fries aan de hand

van de onderdelen gemeenten, zorg, onderwijs en intern taalbeleid. Dit beleidsplan

besteedt opnieuw aandacht aan de sectoren gemeenten, zorg en onderwijs in de

hoofdstukken ‘Lokale overheden, stad & platteland’, ‘Zorg & welzijn’ en

‘Voorschoolse opvang & onderwijs’. Daarnaast gaat dit beleidsplan in het hoofdstuk

‘Bedrijfsleven, cultuur & toerisme’ ook in op de rol die de Friese taal kan spelen in

het bedrijfsleven, in de culturele en toeristische sector.

De snelle groei van informatie- en communicatietechnologie (ICT) en allerlei mobie-

le telefonietoepassingen, maakt dat communicatie via andere kanalen verloopt.

Maar dat niet alleen. Een taal is door toepassing van nieuwe technieken sneller en

makkelijker (re)produceerbaar. Deze moderne toepassingen maken tweetaligheid

eenvoudiger en dragen bovendien bij aan het eigentijdse karakter van de taal. In

dit plan gaan wij daarom apart in op de mogelijkheden die ICT ons bieden

(‘Informatie- en communicatietechnologie’) om het gebruik van het Fries te verge-

makkelijken.

Wat de Provincie zelf kan doen, komt aan de orde in het hoofdstuk ‘Wat doet de

Provincie zelf?’ In het hoofdstuk ‘Eigentijdse taal met toekomst’ gaan we in op de

vraag waarom aandacht voor het Fries in de vorm van taalbeleid van belang is. Ook

blikken we hier kort terug op de resultaten van de huidige taalnota. In het hoofd-

stuk ‘Fries in Fryslân: onze uitdaging’ benoemen we de doelen en ambities van ons

beleid en geven we aan hoe we overheden, instellingen en burgers willen betrek-

ken bij de uitvoering van dit beleid.

Als bijlage is de evaluatie van de huidige taalnota opgenomen.

Ten slotte nog dit. Tijdens het schrijven aan dit beleidsplan is de samenstelling van

het college door verkiezingen veranderd. De bouwstenen voor de conceptnota zijn

aangeleverd door het vorige college. Als nieuw college hebben we de inhoud en

indeling van die nota op een aantal punten aangepast. Het beleidsplan is daarmee

in lijn met het koersdocument ‘Fryslan: iepen en eigen!’


Leeswijzer


Het spreken van de Friese taal maakt gelukkig. Mensen willen als het even kan hun

moerstaal spreken. Voor vele Friezen is dat het Fries. Dat wil niet zeggen dat

Friezen ‘navelstaarders’ zijn. Integendeel, Friezen zijn zich als wereldburgers

bewust dat Fryslân onderdeel uitmaakt van een grotere wereld. Tegelijk met de

globalisering en schaalvergroting groeit echter de behoefte om de eigen positie te

markeren.

1.1 Waarom Fries?

Naast landschap, natuur, dorpen, buurtschappen en vergezichten, draagt het Fries

in belangrijke mate bij aan het ‘Frysk eigene’. Fries is de taal van het gezin en roept

intimiteit, vertrouwdheid, solidariteit en herkenning op. Uit het onderzoek ‘Lokale

sociale netwerken in Trynwâlden’ (2005) van het Skewiel Trynwâlden in samenwer-

king met de Rijks Universiteit Groningen (RUG) blijkt bovendien dat het Fries bij-

draagt aan de vitaliteit van sociale verbanden. De Friese taal verbindt mensen, met

elkaar en met het bijzondere van het land.

Daar komt nog bij dat tweetaligheid grote voordelen heeft (zie kader). In plaats van

het dogmatisch hanteren van één taal, kiezen wij daarom voor ‘creatieve tweetalig-

heid’. Het motto is ‘Fries als het kan’, maar wel zodanig dat het Fries en het

Nederlands ‘lenig’ naast elkaar worden gebruikt. Dat vraagt om creatieve oplossin-

gen en die zijn er – juist door de moderne digitale toepassingen – volgens ons

genoeg. Denk bijvoorbeeld aan het plaatsen van een Friestalige personeelsadverten-

tie in de provinciale dagbladen en/of regionale kranten, terwijl de Nederlandse ver-

taling van een Friestalige personeelsadvertentie op internet wordt gezet. Hier doet

goed voorbeeld volgen.

Wanneer het gebruik van het Fries toeneemt, durven juist meer mensen de stap te

nemen om zich van het Fries te bedienen. Omrop Fryslân, die in 1994 begon met tv-

uitzendingen, hanteert Fries als voertaal en is in de praktijk vaak tweetalig. Die for-

mule is een succes. De omroep trekt erg veel kijkers en luisteraars en is één van de

belangrijkste dragers van de Friese taal en cultuur.

Tweetaligheid biedt voordelen!Uit diverse universitaire wetenschappelijke studies blijkt, dat tweetaligheidgoed is voor de sociale, de intellectuele en de taalontwikkeling van mensen. Hetwetenschappelijk onderzoek van de Universiteit van Toronto heeft onlangsbewezen dat mensen die hun hele leven intensief twee of meer talen gebruikenminder kans op dementie hebben dan eentalige personen.

8 Fan rjocht nei praktyk; Frysk in Fryslân; taal tussen minsken

Eigentijdse taal met toekomst

1


erkend. De Friese taal geniet daarmee een beschermde positie binnen een wettelijk

beleidskader. De rijksoverheid heeft zich met dit verdrag verplicht om het huidige

beschermingsniveau van de Friese taal minimaal in stand te houden.

Europees niveauEuropees Handvest voor Regionale Talen of Talen van Minderheden

Nationaal niveauBestuursafspraak Friese Taal en Cultuur 2001 – 2010

Kaderverdrag inzake de bescherming van Nationale Minderheden

Provinciaal niveauProvinciale (taal)nota’s

Gemeentelijk niveautaal- en cultuurbeleidsnota’s van gemeenten

1.4 Terugblik taalnota 2003 - 2007

De taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk 2003 - 2007’

bevat 36 doelstellingen. 19 daarvan zijn gerealiseerd (53%), acht zijn in ontwikke-

ling (22%) en acht doelstellingen (22%) zijn niet gerealiseerd. Van één doelstelling

is het nog niet bekend of deze gerealiseerd is. 21 doelstellingen hebben betrekking

op het onderwijs, elf op zorg en vier op gemeenten.

De doelstellingen voor het voorschools onderwijs en de gemeenten zijn allemaal

gerealiseerd. Ook het basisonderwijs en het hoger onderwijs ontwikkelen zich posi-

tief. De realisatie van de doelstellingen voor de scholen die onder de Wet op de

Expertisecentra vallen en de ROC’s (Friese Poort en Friesland College) blijft achterwege.

Met name de zorg blijft achter als het gaat om het realiseren van doelen. Hoe komt

dat?

In vergelijking met de domeinen gemeenten en onderwijs - waar al een geruime

tijd beleid voor de bevordering van de Friese taal wordt gevoerd - bevindt het

domein Fries in de zorg zich in de pioniersfase. In de derde taalnota is voor het

eerst beleid voor het Fries geformuleerd.

De Provincie heeft slechts in beperkte mate wettelijke bevoegdheid.

De Provincie heeft geen subsidierelaties met zorginstellingen.

De laatste beleidsperiode hadden de zorginstellingen andere prioriteiten, zoals de

invoering van de Wmo, de zorgverzekeringswet en een ander financieringssysteem.


1.2 Waarom taalbeleid?

Uit het onderzoek Taal in Fryslân (1995), Gorter D. en Reitze J. Jonkman/Fryske

Akademy, blijkt dat 93 procent van de inwoners kiest voor een tweetalig Fryslân. De

Friezen hechten aan hun taal. Dat blijkt ook uit de hoge respons op onze quick scan

Friese taal van januari 2007 (zie kader). Taaldiversiteit is rijkdom. Wij willen graag

dat alle burgers dit ook zo ervaren. Blijvende actie is nodig om mensen voldoende

mogelijkheden te geven om de taal te gebruiken. Daarom werkt de Provincie met

taalbeleid aan het vergroten van de sympathie en het draagvlak voor de taal bij

overheden, organisaties en burgers. Wij willen investeren in de kwaliteit van uit-

ingsvormen van de taal.

Fries in FryslânMeer dan 17.000 unieke enquêtes zijn ontvangen van de in totaal 32.400 ver-stuurde enquêtes. Daarmee is een response verworven van 53 procent: hethoogste percentage ooit behaald bij een provinciale enquête.

Bron: rapportage quick scan Friese taal, 2007

1.3 Wat aan dit beleidsplan voorafging

Natuurlijk beginnen we niet bij nul. In 1985 heeft de Provincie Fryslân voor het eerst

een taalnota uitgebracht (‘Fan Geunst nei Rjocht’). Daarin staan ‘gelijkwaardigheid’

en ‘gelijkberechtiging’ van het Fries aan het Nederlands als belangrijke uitgangs-

punten voor het provinciale taalbeleid genoemd. De bevolking van Fryslân moet

zich vrij voelen om het Fries te gebruiken, waar en wanneer zij dat wil. De twee uit-

gangspunten zijn nog steeds de pijlers onder ons taalbeleid.

In de tweede taalnota ‘Ramtnota taalbelied’ (1991) doet het Stipepunt Frysk als

onderdeel van de Afûk haar intrede. In deze nota stond het stimuleren van de

externe voorlichting op het gebied van tweetaligheid centraal. Wat de wettelijke

uitvoering van gelijkwaardigheid en gelijkberechtiging betreft, werd duidelijk dat

wet en praktijk niet op elkaar waren afgestemd.

Het Europees Handvest voor Regionale Talen of Talen van Minderheden (voortaan

Europees Handvest) waarborgt de rechten van minderheidstalen. Het Rijk heeft in

1996 voor de Friese taal 48 bepalingen van het Europees Handvest onder deel III

geratificeerd. Om de concrete uitvoering daarvan te regelen, hebben Rijk en

Provincie een convenant afgesloten waarin 108 gezamenlijke ambities staan

(Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur 2001 – 2010, voortaan BFTC). Het

Consultatief Orgaan is door het Rijk in het leven geroepen voor advisering over het

Europees Handvest en de BFTC. De ambities van de BFTC vormden mede de basis

voor de derde taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk 2003 -

2007’. Speerpunten in die nota waren de domeinen gemeenten, zorg en onderwijs.

In 2005 heeft de rijksoverheid het Kaderverdrag inzake de bescherming van

Nationale Minderheden geratificeerd en de Friezen als enige nationale minderheid

Beleidsplan Fryske taal 2008-2010 1312 Van recht naar praktijk; Fries in Fryslân; taal tussen mensen

Het Stipepunt van de Afûk heeft in de afgelopen periode heel wat werk verzet om

aandacht te krijgen voor de positie van de Friese taal in de zorg. Praktijkervaring

leert dat er eerst gewerkt moet worden aan bewustwording van (de voordelen van)

meertaligheid. Pas daarna lukt het om zorginstellingen te stimuleren om van taal

beleid te maken binnen de instelling. De doelstellingen op het gebied van zorg in

de taalnota zijn, zo blijkt achteraf, te ambitieus gebleken.

Een uitgebreide evaluatie hebben wij als bijlage bij dit beleidsplan gevoegd.

1.5 Van concept-taalnota tot beleidsnota

Op 27 juni 2006 hebben Gedeputeerde Staten de concept-taalnota ‘Beter zichtbaar,

meer vertrouwd 2007 - 2010’ vastgesteld. We hebben het ‘veld’ vervolgens uitgeno-

digd op de nota te reageren. De reactietermijn liep tot 1 oktober 2006. Binnen die

termijn hebben we 24 inhoudelijke reacties ontvangen. We hebben deze reacties

behandeld in een aparte nota die tegelijkertijd met dit beleidsplan is uitgebracht.

De reacties zijn verdeeld. Een aantal instellingen noemt de concept-nota ambitieus.

Andere organisaties zijn minder enthousiast over het ambitieniveau. Uit de reacties

komt een aantal belangrijke aandachtspunten voor dit beleidsplan naar voren:

• De Provincie zou aan moeten geven hoe zij haar voorbeeldfunctie vorm gaat

geven en overige (overheids)organisaties en de Friese inwoners gaat inspireren.

• De Provincie zou een coördinatierol op zich moeten nemen bij het plannen van acti-

viteiten op het gebied van taal. Dit in nauw overleg met de uitvoerende partijen.

• De Provincie zou een strategie op de lange termijn voor het taalbeleid moeten

formuleren om de voordelen van meertaligheid en het gebruik van de Friese taal

te communiceren.

• De Provincie zou een kwalitatief wetenschappelijk onderzoek moeten laten ver-

richten naar het huidige gebruik en de overdracht van de Friese taal aan toe-

komstige generaties. Basis voor dit onderzoek zijn uiteenlopende conclusies van

diverse onderzoeken naar de toekomst van de Friese taal, bijvoorbeeld van de

Ried fan de Fryske Beweging (2001), Afûk/Leeuwarder Courant (2003),

NIPO/Omrop Fryslân (2004) en Driessen (2006).

• De Provincie zou waar mogelijk meer goede en succesvolle praktijkvoorbeelden

uit andere minderheidstaalgebieden moeten toepassen in de Friese omgeving.

• In de taalnota zou duidelijker moeten staan hoe het taalbeleid op andere

beleidsterreinen door kan werken.

Over het algemeen is positief gereageerd op de doelstellingen voor de lange ter-

mijn. Daarin staan duidelijke normen voor de beheersing van de Friese taal door de

inwoners van Fryslân. Ook de aandacht in de nota voor taalbeleid op het gebied

van marketing oogst waardering.

We hebben bovenstaande reacties verwerkt in dit beleidsplan. Bovendien hebben

we ook zelf op basis van het koersdocument wijzigingen aangebracht en accenten

verlegd.


Fries in Fryslân: onze uitdaging

2 Taal tussen mensen. Mensen moeten vrij zijn en de mogelijkheden hebben om de

taal te gebruiken. Centrale vraag in deze nota is: hoe geven we creatieve

tweetaligheid in de praktijk vorm? Hoe zorgen we dat de Friese taal een vanzelf-

sprekende plek heeft naast het Nederlands? Waar werken we aan met ons

taalbeleid?

2.1 Taalbeleid met ambitie

De Provincie volgt een ‘tweesporenbeleid’. Aan de ene kant werken we aan het

imago van het Fries als eigentijdse taal. Aan de andere kant vergroten we het

draagvlak voor de taal. Daarbij onderscheiden we een aantal categorieën mensen:

• Mensen die het Fries willen én kunnen gebruiken. Deze mensen hebben een

belangrijke voorbeeldfunctie. We zullen deze groep moeten blijven ‘inspireren’

om de taal zichtbaar te maken en zich met taal te onderscheiden. Deze groep

willen we graag per domein inzetten om als voortrekkers te dienen.

• Dan mensen die wel willen, maar niet kunnen. Deze groep moeten we goede

mogelijkheden bieden om zich de taal eigen te maken. Factoren die mensen ver-

hinderen om de Friese taal niet te gebruiken binnen de provinciale grenzen die-

nen weggenomen te worden.‘Opleiden’ en ‘faciliteren’ zijn belangrijke sleutel-

woorden.

• Ten slotte de mensen die wel kunnen, maar niet willen. We moeten deze groep

laten zien dat taaldiversiteit rijkdom kan zijn en de Friese taal iets is om trots op

te zijn. We moeten kortom werken aan ‘bewustwording’ en ‘veiligheid’. Dat kan

bijvoorbeeld door een communicatiecampagne te starten over tweetaligheid,

maar ook door meer inzicht te krijgen in het economisch rendement van tweeta-

ligheid (zie hoofdstuk acht).

2.2 Doelen voor 2020

Taalbeheersing bestaat uit vier vaardigheden: verstaan, lezen, praten en schrijven.

Voor elk van deze vaardigheden stellen we doelen voor de lange termijn (zie

kader). Elke vier of vijf jaar zullen we een quick scan houden naar de staat van de

taal in Fryslân. De quick scan Friese taal uit 2007 fungeert daarbij als nulmeting en

ondergrens.


doelgroep middelbaar onderwijs en pabo’s in de leeftijdsklasse 12 - 23 jaar. Mettienjaarlijkse edities van De Moanne/Trotwaer (Afûk en de KU), het zesjaarlijkseHjir (St. Hispel) en het tweemaandelijkse vernieuwende Farsk wordt voorzien ineen gevarieerd aanbod aan Fries geschreven literatuur voor jong en oud.

Ook de uitzendingen van Omrop Fryslân dragen bij aan de zichtbaar- en vertrouwd-

heid van de Friese taal. Elke dag komt de regionale televisie rechtstreeks bij de

Friezen in huis. Voor de komende periode zien wij kansen voor de omroep om een

nog grotere rol te spelen op het gebied van taalontwikkeling. Wij zullen met het

Rijk voor 2008 in het uitvoeringsconvenant afspraken maken om onderzoek te doen

naar de positie van Omrop Fryslân. Het gaat voornamelijk om de realisatie van een

volledige en veelzijdige programmering in vergelijking met andere regionale

omroepen in de Europese Unie (EU) die zich van een kleinere taal bedienen.

Zoals uit de indeling van dit beleidsplan blijkt, speelt het Fries een belangrijke rol in

verschillende domeinen van de Friese samenleving. Het taalbeleid staat niet op zich-

zelf, maar is een vanzelfsprekend en integraal aspect van het provinciale beleid (zie

kader).

Friese taal en cultuur is onder anderen opgenomen in de onderstaande provin-ciale plannen

• Notitie Streektalen 2004

• Onderwijsnota Boppeslach 2007 – 2010

• Cultuurnota Sels Dwaan! 2006 - 2008

• Notitie Fries geschreven media 2007 - 2010

• Notitie Letteren

• Fryske Fiersichten, thema cultuur en onderwijs

• Plattelandsbeleid, thema taalidentiteit en cultuur

• Koersdocument ‘Fryslân: iepen en eigen’ coalitieakkoord 2007 – 2011

Op verschillende plaatsen in dit beleidsplan benoemen we daarom de dwarsverban-

den met andere beleidsterreinen en geven we aan hoe het Friese element (het

zogenoemde F-element) daar doorwerkt.

Fries in de busTaalbeleid is een vanzelfsprekend onderdeel van al het provinciaal beleid. Eengoed voorbeeld is het streekvervoer waarmee de Provincie contracten afsluit.Met aanbieder Connexxion is afgesproken dat alle chauffeurs ten minste hetFries passief beheersen. De nieuwe bussen in Fryslân hebben een toepasselijkenaam die de bevolking aanspreekt: De Frysker.


Wat willen we in 2020 hebben bereikt?

• Minstens 95% van de Friese bevolking kan het Fries verstaan (situatie 2007:

94%).

• Minstens 75% van de totale Friese bevolking kan het Fries naar eigen zeggen

vrij aardig tot heel goed spreken (situatie 2007: 74%).

• Minstens 75% van de Friese jongeren in de leeftijdsklasse 18 - 29 jaar kan het

Fries naar eigen zeggen vrij aardig tot heel goed spreken (situatie 2007:

71%).


vrij aardig tot heel goed lezen (situatie 2007: 68%).


vrij aardig tot heel goed schrijven (situatie 2007: 26%).

Om deze ambities waar te kunnen maken, willen we de komende periode werken

aan een zichtbare taal en aan een goede taaloverdracht. Deze doelstellingen heb-

ben betrekking op de mensen in Fryslân die naar eigen zeggen het Fries op een

vaardigheid van vrij aardig tot en met heel goed beheersen.

2.3 Werken aan een zichtbare taal

Het Fries is meer en meer zichtbaar in de Friese samenleving. Om een paar voor-

beelden te noemen. Gemeenten kiezen bijvoorbeeld voor Friese plaatsnaamaandui-

dingen. Met het project ‘Frysk yn de musea’ (2000) zijn veel meer diverse musea in

Fryslân voorzien van een Friestalige bewegwijzering. De waternamen in 26 Friese

gemeenten zijn vanaf 15 maart 2007 officieel Friestalig geworden. Een ander voor-

beeld: meer dan 25 procent van de familieberichten in de krant is in het Fries

geschreven. Voor de geboorteaankondigingen is dat zelfs gemiddeld meer dan vijf-

tig procent in de Leeuwarder Courant, zo blijkt uit onderzoek van het Berie foar it

Frysk. Ondanks al deze positieve signalen, is er nog veel werk aan de winkel om

onze achterstand bij andere minderheidstaalgebieden in Europa in te lopen.

Het zichtbaar maken van het Fries is door toepassing van ICT en multimediale tech-

nieken veel eenvoudiger dan een aantal jaren terug. Bovendien versterkt dit soort

toepassingen het imago van het Fries als eigentijdse taal, waardoor ook de jongere

doelgroep wordt aangesproken. In dit beleidsplan besteden wij daarom apart aan-

dacht aan het gebruik van Fries in de ICT. Belangrijk is ook de plek van het Fries in

de geschreven media en op internet. In oktober 2006 heeft de Provincie daarom de

notitie ‘Fries Geschreven Media 2007 – 2010’ vastgesteld (zie kader).

‘Fries Geschreven Media 2007 – 2010’ in het kortVoor de periode 2007 - 2010 is een bedrag beschikbaar gesteld van jaarlijks423.000 euro voor de realisatie van een volledig en veelzijdig aanbod inFriestalige media. Met een vierjaarlijkse uitgave van de thematijdschriften(Afûk) en een vierjaarlijkse editie van Styl (Migg Media Producties, onlangsovergenomen door Van der Let Partners) wil de Provincie leesbevordering in deFriese taal stimuleren. Met het programma leesbevordering jongeren en Frieswil de Provincie via nieuwe multimediale initiatieven een impuls geven aan de


2.5 Taal tussen mensen

De Provincie Fryslân wil werken aan een levende Friese taal, die zichtbaar tussen

mensen staat. Om dit te bereiken, zullen wij overheden, instellingen en burgers

faciliteren en stimuleren om het Fries te gebruiken. Door ons eigen handelen geven

we zoveel mogelijk het goede voorbeeld. Dit beleidsplan stelt de kaders voor het

provinciaal taalbeleid. Met dit plan willen we zoveel mogelijk mensen enthousias-

meren en activeren om het draagvlak voor het Fries verder te vergroten.

Om dit beleid te doen slagen, hebben we dus mensen nodig die de taal maken.

Bondgenoten die het goede voorbeeld geven. Mensen die zich in allerlei geledin-

gen en op allerlei niveaus inspannen om de taal levend te houden. Professionals,

maar zeker ook vrijwilligers spelen hierbij een belangrijke rol. In dit plan ligt het

accent op de uitvoering, op het Fries in de praktijk van alledag. We nodigen ieder-

een uit om – in lijn met de inhoud van dit beleidsplan - met creatieve en innovatie-

ve ideeën te komen om de tweetaligheid in de praktijk handen en voeten te geven.

Wij zullen een budget door middel van een flexibel programma beschikbaar stellen

voor de uitvoering van innovatieve en creatieve projecten. Uiteraard moeten de

projecten betrekking hebben op een of meer van de in dit plan onderscheiden

domeinen gemeenten, zorg, onderwijs, ICT of bedrijfsleven. De financiën die wij

daarvoor beschikbaar willen stellen staan vermeld in de begroting.

De Provincie is verantwoordelijk voor een goede coördinatie van de uitvoering van

dit plan. Per domein geven we aan hoe we de activiteiten coördineren en wie daar-

bij een rol spelen.


2.4 Werken aan een goede taaloverdracht

Voor de continuïteit van een taal is het van belang dat generaties elkaar de taal

doorgegeven. Door aanstaande ouders, verzorgers en leerkrachten te informeren

over de voordelen van meertaligheid willen we ze stimuleren een bewuste taalkeu-

ze te maken voor de opvoeding van de kinderen. Een goed voorbeeld is de website

‘heitenmem.nl’, een initiatief van de Afûk. Daarop is veel informatie te vinden over

tweetalige opvoeding.

Taaloverdracht: feiten en cijfersHet aantal ouders dat Fries spreekt tegen kinderen is de afgelopen jaren ietsafgenomen. Op dit moment spreekt 48% van de ouders Fries met de kinderen,47% spreekt Nederlands.


Taaloverdracht vindt alleen plaats als mensen de Friese taal als een verrijking

beschouwen. Dat is lang niet altijd het geval geweest, maar het draagvlak voor de

taal is de laatste jaren toegenomen. Het Fries krijgt meer ruimte, in gezinnen, op

scholen, maar ook in de recreatiesector. Om deze trend te ondersteunen, richt de

Provincie zich op vier aspecten:

Taalhouding. De Friezen moeten voldoende zelfvertrouwen hebben om het Fries te

gebruiken.

Veiligheid. Overheden moeten ruim baan geven om het Fries te gebruiken. Alleen

zo voelen mensen zich vertrouwd en veilig genoeg om te kiezen voor het Fries in

het openbare leven.

Schrijfvaardigheid. Meer mensen moeten Fries kunnen schrijven. Kinderen zouden

het Nederlands vanuit de eigen taal moeten leren. Dat is beter voor het vertrouwen

en de emotionele ontwikkeling van het kind. Daarnaast kunnen kinderen ook profi-

teren van de transfer van twee of meerder talen (zie hoofdstuk zes).

Taaloverdracht bij generaties. Mensen tussen de nul en dertig jaar leveren een

belangrijke bijdrage aan de toekomst van het Fries. Wij willen investeren in deze

jongere generatie. Om de jongeren te bereiken, is het actueel houden en digitalise-

ren van het leerstofaanbod van groot belang.

Met de paplepel …In 2007 heeft de Afûk in samenwerking met het IFAT (It Fryske AmateurToaniel) de Friese voorleesweek georganiseerd. Ongeveer 350 vrijwilligers metdiverse bekende Friezen, lezen voor in peuterspeelzalen. Zo’n 8.000 peuterskomen op deze manier met het Fries in aanraking.

Wat doet de Provincie zelf?

3


De Provincie is samen met het Rijk de eerstverantwoordelijke overheid voor de

Friese taal. De uitvoering van het Friese taalbeleid vindt via een

decentralisatiemodel plaats, waarbij de Provincie de coördinatierol op zich heeft

genomen. Daarnaast stimuleert de Provincie instanties, organisaties, bedrijven en

personen om de positie van de Friese taal te versterken. Kortom, de Provincie

faciliteert, coördineert, initieert en geeft het goede voorbeeld. Maar wat doet de

Provincie zelf om het gebruik van het Fries te bevorderen?

3.1 Communicatie met gemeenten

De Provincie Fryslân wil het gebruik van het Fries tussen Provincie en gemeenten

bevorderen. Acht Friese gemeenten hebben met het ondertekenen van een inten-

tieverklaring afspraken gemaakt met de Provincie om voor de onderlinge schrifte-

lijke communicatie zoveel mogelijk te kiezen voor het Fries. Denk daarbij bijvoor-

beeld aan het opstellen van subsidieaanvragen of officiële uitnodigingen. Voor de

komende periode willen wij met ten minste nog eens vijf gemeenten dergelijke

afspraken maken. Bovendien zullen we ook periodiek nagaan wat het resultaat van

de afspraken is.

3.2 Samenwerking met het Rijk

Op nationaal niveau zien wij voor de komende periode drie belangrijke prioriteiten.

Allereerst willen we in onze contacten met de rijksoverheid bevorderen dat het

Fries als tweede rijkstaal in de grondwet wordt opgenomen. Dit biedt een solide

wettelijke waarborg voor continuïteit van de taal, en de meest essentiële stap in de

wettelijke verankering op basis van de eerste taalnota ‘Fan Geunst nei Rjocht

(1985)’. Tweede belangrijke prioriteit is de vervanging van de huidige bestuursaf-

spraak met het rijk, die in 2010 afloopt. Wij willen in de komende periode samen

met het Rijk aan de slag met het formuleren van een nieuwe samenwerkingsover-

eenkomst voor de periode na 2010. Ten derde zullen wij ons inzetten om als gevolg

van het verkenningsrapport van de Minister van Binnenlandse Zaken en

Koninkrijksrelaties (BZK) ‘de toekomst van het decentrale bestuur, het decentrale

bestuur van de toekomst’ (december, 2006) voor meer bevoegdheid voor de Friese

taal te pleiten, in de eerste plaats op het gebied van het Fries in het onderwijs.



Nota StreektalenHet provinciaal beleid ten aanzien van het Bildts en het Stellingwerfs is te type-ren als stimulerend en volgend. De gemeenten zijn verantwoordelijk en deProvincie volgt. Eén en ander is vastgelegd in de nota streektalen (2004). Uit dequick scan 2007 blijkt dat het Bildts zich goed staande houdt in de gemeente.Het Bildt is een goed voorbeeld, waar het Nederlands, Fries en de streektaalheel goed naast elkaar en in harmonie worden gebruikt. Het Stellingwerfs ver-keert daarentegen in een moeilijkere positie. Ruim een derde van de moeder-taalsprekers van het Stellingwerfs kiest ervoor om de eigen moedertaal over tedragen. Meer dan de helft van deze groep spreekt Nederlands met de kinderen.In 2009 zal de Provincie het streektalenbeleid evalueren.

3.7 Coördinatie en decentralisatie organisaties

De uitvoering van het taalbeleid en de ambities van de BFTC is georganiseerd in een

decentralisatiemodel. Voor specifiek zeven beleidsvelden hebben Rijk en Provincie

beleidsvoornemens geformuleerd voor de Friese taal. Het Rijk voorziet de Provincie

van financiële middelen en doet wettelijke aanpassingen voor de Friese taal. De

Provincie is verantwoordelijk voor de uitvoeringsstructuur binnen het bestaande

kader van de Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur (BFTC) en verricht de coördina-

tie. Enerzijds door middel van subsidieafspraken met instellingen, anderzijds via de

subsidieverordening cultuur, taal en onderwijs en diverse regelingen die (particulie-

re) initiatieven financieel mogelijk maken. Op de volgende bladzijde wordt een kort

schema weergegeven van het huidige uitvoeringsmodel per beleidsveld van de BFTC.


3.3 Samenwerking in Europa

Er zijn meer regio’s in Europa met een tweede taal. Zo’n tien procent van de EU-

burgers spreekt een minderheidstaal. Wij vinden het belangrijk om de samenwer-

king met deze regio’s te versterken. Doel is samen op te trekken, van elkaar te leren

en invloed uit te oefenen op besluitvorming in Europa. We willen daarom chief

member worden van het ‘European Network for the Active Promotion of Linguistic

Diversity (NPLD)’. Het doel van het netwerk is het vertegenwoordigen van de pro-

motie van de taaldiversiteit en kleine talen op Europees niveau. Samen met de

gemeente Leeuwarden hebben we geld uit het stadsconvenant ter beschikking

gesteld om Mercator in staat te stellen zich tot een Europees Kenniscentrum voor

meertaligheid en hoger onderwijs te profileren. Het kenniscentrum – dat een voort-

zetting is van het Europese Mercator-Education project – is onderdeel van de Fryske

Akademy. Het centrum bevindt zich momenteel in de ontwikkelingsfase. Vestiging

van dit centrum in Leeuwarden betekent een unieke kans om ons als provincie met

meertaligheid binnen Nederland en daarbuiten te onderscheiden. Om de continuï-

teit van het centrum te waarborgen, zal ook een beroep worden gedaan op het Life

Long Learning Programme 2007 – 2013 van de Europese Commissie.

3.4 Fries in het Provinciehuis

In de notitie intern taalbeleid ‘It kin!’ (2006) geeft de Provincie aan hoe zij het

gebruik van het Fries in de eigen organisatie wil stimuleren. Daarin staat bijvoor-

beeld hoe de ambitie dat 25 procent van alle PS-stukken in 2008 Friestalig bereikt

kan worden; de officiële stukken die het college van Gedeputeerde Staten aan

Provinciale Staten voorlegt. Wij willen ons uitgangspunt ‘Frysk, as it heal kin’ uit-

werken in een communicatieplan, waarbij creatieve tweetaligheid centraal staat.

3.5 Berie foar it Frysk

De Provincie heeft een eigen adviesorgaan op het gebied van de Friese taal en cul-

tuur ‘It Berie foar it Frysk’. De leden zijn afkomstig uit verschillende sectoren van de

maatschappij zoals media, bedrijfsleven, bestuur, onderwijs en wetenschappen. Ze

werken in drie taakgroepen: ‘Overheid’, ‘Sociaal leven en onderwijs’ en ‘Economie

en media’. Wij willen dit adviesorgaan in de toekomst efficiënter en effectiever

inzetten voor “advies op maat”. Het accent van de advisering zou juist meer op uit-

voering moeten liggen en minder op het doen van onderzoek.

3.6 Fries en de andere streektalen

Naast het Fries worden in Fryslân nog twee andere streektalen gesproken: het Bildts

en het Stellingwerfs (zie kader). De Provincie subsidieert de Stichting Ons Bildt en

de Stellingwerver Schrieversronte. Daarnaast zullen we ervoor zorgen dat bij de uit-

voering van projecten vanuit dit beleidsplan ook zoveel mogelijk aandacht wordt

geschonken aan beide streektalen.

SFBO

CEDIN

Afûk

NHL/CHN

Scholen

Rechtbank &

arrondise-

mentsparket

31 gemeenten

Overige over-

heidsdiensten

Afûk

Omrop Fryslân

Afûk

Van der

Let/Migg

Media

Fryske

Akademy

Tresoar

Tryater

It Fryske Boek

St. Hispel

Afûk

St. Partoer

Afûk

Fryske Rie

EBLT

Bestuursafspraak Friese taal en cultuur 2001 - 2010

O R&R BA& OD M C & L E & SL GU

O: Onderwijs

R & R: Rechtspraak en Rechtsverkeer

BA & OD: Bestuurlijke Autoriteiten en Openbare Diensten

M: Media

C & L: Cultuur & Literatuur

E & SL: Economie en Sociaal Leven

GU: Grensoverschrijdende Uitwisselingen


Fries en andere streektalen:

10 Het Bildts en het Stellingwerfs hebben een geïntegreerde plaats binnen de nieu-

we projecten die uit de taalnota voortvloeien.

Wetenschappelijk onderzoek:

11 Voor 2010 is wetenschappelijk onderzoek verricht naar het gebruik en de plaats

van de Friese taal in secundaire taalverwerving.


3.8 Wetenschappelijk onderzoek

In januari 2007 is op provinciaal initiatief een quick scan gehouden naar de beheer-

sing van de Friese taal en primaire taaloverdracht, dat wil zeggen taaloverdracht

binnen het gezin. Met de uitgave van de Friese taalatlas en de rapportage eind april

heeft de Provincie Fryslân inzicht gekregen in hoeverre de inwoners van de

gemeenten aan het vasteland de Friese taal beheersen.

Voor de nieuwe samenwerkingsovereenkomst met het Rijk na 2010 voor de lange

termijnplanning is het noodzakelijk om over wetenschappelijke informatie te

beschikken naar het gebruik van de Friese taal op het gebied van secundaire taal-

overdracht. Met andere woorden, wat is de plaats van het Fries op het schoolplein,

op de werkvloer en in de winkels om maar een paar voorbeelden te noemen.

Daarmee willen wij de komende beleidsperiode aan de slag.

3.9 Welke resultaten willen wij bereiken in de komende periode?

Gewenste resultaten

Gemeenten:

1 De Provincie Fryslân heeft in 2010 met minstens twaalf Friese gemeenten een

intentieverklaring ondertekend om onderlinge schriftelijke taalafspraken te

maken.

Samenwerking Rijk:

2 In de nieuwe Grondwet is de Friese taal naast het Nederlands opgenomen.

3 Het EU-verdrag verschijnt naast het Nederlands ook in het Fries.

4 In 2010 hebben de rijksoverheid en de Provincie Fryslân een nieuwe samenwer-

kings-overeenkomst geformuleerd voor de periode na de Bestuursafspraak Friese

taal en cultuur 2001 - 2010.

5 De Provincie heeft meer bevoegdheid over het Fries in het onderwijs.

Samenwerking Europa:

6 In 2008 is in Leeuwarden het Kenniscentrum Meertaligheid officieel gevestigd.

7 De Provincie Fryslân heeft de beschikking over een uitgebreid netwerk van diver-

se instellingen van EU-minderheidstaalgebieden. Daarmee is de Provincie beter

in staat samenwerkingsverbanden met invloedrijke partijen aan te gaan en krijgt

de Provincie inzicht in goede praktijkvoorbeelden.

8 De Provincie wil minstens aan één grootschalig en aansprekend Europees project

deelnemen op het gebied van taal.

Berie foar it Frysk:

9 Voor 2010 is het Berie foar it Frysk zodanig georganiseerd, dat zij flexibel advies

op maat kan leveren en via rechtstreeks contact met het veld coördinatiewerk

kan verrichten.

Beleidsplan Fryske taal 2008-2010 2726 Fan rjocht nei praktyk; Frysk in Fryslân; taal tussen minsken

Lokale overheden, stad & platteland

4 Gemeenten zijn belangrijke partners van de Provincie, ook bij het bevorderen van

het Fries. De gemeenten hebben juist rechtstreeks contact met de burger. Zij

kunnen met een eigen taalbeleid het Fries zichtbaar maken in de directe

leefomgeving van mensen en het gebruik ervan stimuleren. Naast de gemeenten,

wil de Provincie ook andere overheden stimuleren tot een actief taalbeleid. Het

gaat dan bijvoorbeeld om gedeconcentreerde rijksdiensten met (een deel van) het

werkgebied in Fryslân.

4.1 Fries bij gemeenten

In 2007 heeft de Provincie het voortouw genomen een grootschalig onderzoek te

houden naar de taalsituatie in Fryslân. Met deze quick scan, die periodiek herhaald

zal worden, is de positie en beheersing van het Fries in gemeenten voor het eerst

visueel zichtbaar gemaakt. Gemeenten kunnen de cijfers gebruiken als uitgangs-

punt voor het ontwikkelen van nieuw taalbeleid en als ‘vinger aan de pols’ van

bestaand taalbeleid. Ook kunnen ze zien hoe andere gemeenten het doen, zodat ze

van elkaar kunnen leren. Daarnaast wordt voor gemeenten dit jaar een digitaal

menusysteem ontwikkeld. Aan de hand van een vragenlijst kunnen gemeenten een-

voudig toetsen hoe hun taalbeleid ervoor staat.

De positie van het Fries in de gemeentenIn plattelandsgemeenten zonder stedelijke kern spreekt ongeveer tachtig pro-cent van de bevolking Fries en draagt driekwart van de ouders de Friese taalover op de kinderen. In een aantal stadsgemeenten en gemeenten met een dui-delijke streektaalidentiteit is de positie van het Fries duidelijk minder. In dezegemeenten is een lager aantal Friessprekers, heeft nog geen vijftig procent hetFries als moedertaal en wordt soms nauwelijks Fries met de partner of de kinde-ren gesproken.


Steeds meer gemeenten hebben een eigen taalnota of taalbeleidsplan (zie de bijla-

ge). De plannen verschillen afhankelijk van de taalsituatie in een gemeente. Bijna

de helft van de 31 Friese gemeenten heeft een taalverordening Fries in het schrifte-

lijke verkeer aangenomen die het gemeentelijke taalbeleid een juridische basis

geeft. Op allerlei manieren probeert de Provincie gemeenten te stimuleren beleid te

ontwikkelen voor het Fries en het gebruik van de Friese taal te bevorderen. Zo

organiseren wij jaarlijks in samenwerking met de Afûk en het Berie een conferentie

voor gemeenten. Andere voorbeelden zijn de ontwikkeling van de brochure Taal

fan it Hert, de website ‘gemeenten-enfrysk.nl’ en de uitreiking van het webstekje


Fries voor de gemeente met de meest taalvriendelijke website. We willen de

komende periode de mogelijkheden verkennen om tot een uitvoeringsconvenant te

komen tussen Provincie en gemeenten met gemeenschappelijke ambities op het

gebied van het Fries.

Basis daarvoor zijn intentieverklaringen die we afsluiten met de gemeenten die een

taalverordening hebben.

Huwelijkstoespraken in het FriesBij huwelijksvoltrekkingen wordt bruidsparen nadrukkelijk de keus gelaten ofde buitengewone ambtenaar van de burgerlijke stand (babs) gebruik maakt vande Nederlandse of de Friese taal. Uit onderzoek is gebleken dat één op de vierhuwelijkstoespraken in het Fries wordt gehouden, in plattelandsgemeentenzelfs veertig procent. Een uitschieter is de gemeente Littenseradiel met meerdan zeventig procent.

Het gemeentelijke landschap is steeds in beweging. Dat biedt nieuwe kansen voor

het bevorderen van het Fries. Met de invoering van de Wmo (Wet maatschappelijke

ondersteuning) kunnen gemeenten nu bijvoorbeeld eisen stellen in contracten aan

zorginstellingen om aandacht te schenken aan de taaldiversiteit in Fryslân. De

gemeenten Tytsjerksteradiel en Leeuwarden doen dat onder andere. Ook hebben

gemeenten in het kader van diezelfde wet een actievere rol bij het uitoefenen van

toezicht op peuterspeelzalen en kinderdagverblijven waarbij ook taalbeleid een rol

kan spelen. Vergelijkbare taaleisen en/of competenties kunnen bijvoorbeeld ook

worden gesteld aan bedrijven die zich binnen de gemeentegrens willen vestigen.

‘In de gemeente wordt door het overgrote deel van de ambtenaren en politiciFries gebruikt. Ook verschijnen er steeds meer adviezen in het Fries aan collegeen raad. Als er in de raadsvergadering door raadsleden Fries wordt gesproken,wordt dit ook zo genotuleerd.’

Yvonne HiemstraBeleidsmedewerkster gemeente Menaldumadeel

Bron: TaalActief jaargang 8 (2007), nummer 4, pag. 5-8

4.2 Fries bij overige overheden

Naast de gemeenten, wil de Provincie ook andere overheden stimuleren tot een

actief taalbeleid. Het gaat daarbij om overheidsdiensten die veel contact hebben

met burgers, zoals de Politie Fryslân, het Wetterskip Fryslân, diverse rijksdiensten en

intergemeentelijke samenwerkings-verbanden. Het Wetterskip Fryslân is op dit

moment bezig met een taalbeleidsplan en -verordening. De Politie Fryslân stelt sinds

kort als eis aan haar personeel om het Fries ten minste te verstaan. Een belangrijke

speerpunt in de komende periode zijn de ‘gedeconcentreerde rijksdiensten’ waar-

van het werkgebied in Fryslân valt. Het gaat om veertien rijksdiensten, waarvan zes

diensten ook in onze provincie zijn gevestigd (bijvoorbeeld: de Belastingdienst,

Bureau Slachtofferhulp, Inspectie van het Onderwijs, de Inspectie voor de


taalbeleid gemeenten

Friestalige huwelijkstoespraken 2002-2005 per gemeente (%)


Gezondheidszorg en Rijkswaterstaat). In lijn met de bestuursafspraak willen wij in

samenwerking met het Rijk bevorderen dat deze rijksdiensten op beleidsniveau aan-

dacht schenken aan het gebruik van de Friese taal en mede op grond daarvan een

verordening vaststellen voor het gebruik van het Fries in het bestuurlijke verkeer.

Tot nu toe hebben alleen de Belastingdienst en het Ministerie van Volkshuisvesting,

Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) wat betreft de milieuverslaglegging

een regeling ingevoerd voor de Friese taal, zo blijkt uit de rapportage van het

Europees Handvest van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en

Koninkrijksrelaties (BZK). Belastingplichtigen mogen het Fries gebruiken bij het

indienen en aanvragen bij de vestiging van de Belastingdienst in Fryslân. Bedrijven

in Fryslân mogen de Friese taal gebruiken in het milieuverslag.


Gewenste resultaten tot en met 2010:

Fries bij Gemeenten

1 Ten minste twintig Friese gemeenten hebben in 2010 een taalverordening Fries

in het schriftelijk verkeer vastgesteld.

2 Gemeenten hebben in 2008 duidelijkheid over de wettelijke mogelijkheden om

de Friese taal op te laten nemen in de Wmo-aanbestedingscriteria.

3 Gemeenten beschikken in 2008 over een digitaal menusysteem, zodat zij hun

eigen taalbeleid goed kunnen toetsen en formuleren.

Overige overheden

4 Ten minste vijf gedeconcentreerde rijksdiensten hebben een verordening Friese

taal in het schriftelijk verkeer vastgesteld.

5 Het Wetterskip Fryslân en de Politie Fryslân hebben een verordening Friese taal

in het schriftelijk verkeer vastgesteld.


Zorg & welzijn

5 De Provincie Fryslân wil het gebruik van het Fries in de zorgsector stimuleren. De

zorgsector is gericht op het beter maken van mensen, op het verhogen van de

kwaliteit van leven, op contact tussen mensen. Het belang van taal tussen mensen

is in deze sector dan ook sterk aanwezig. Ook omdat het in de zorg veelal gaat om

de bejegening en beleving van de cliënt.

Wat kan de Provincie doen om de Friese taal meer zichtbaar te maken en om op

deze manier de drempel om het gebruik van het Fries te verlagen?

5.1 Fries in de zorg

Zorg is een speerpunt van het huidige provinciaal taalbeleid. Niet zonder reden. Uit

een rapport van het Economisch Bureau Coulon (2001) blijkt dat zorginstellingen op

bestuurlijk en beleidsmatig niveau nauwelijks aandacht hebben voor de positie van

het Fries binnen de eigen muren. Door de vele veranderingen in de zorg – denk aan

de invoering van de DBC-systematiek, de nieuwe zorgverzekeringswet en de aanbe-

steding van zorg via de Wmo – hadden zorginstellingen minder prioriteit om Fries

taalbeleid te formuleren. Dat betekent niet dat er op de werkvloer geen Fries wordt

gesproken of dat het belang van Fries als taal tussen de zorgbehoevende (klant) en

de verzorgende niet wordt (h)erkend. Integendeel, de vanzelfsprekende plek die

het Fries in de zorg heeft, is vaak een extra argument voor het bestuur van zorgin-

stellingen om er geen formele afspraken over te maken.

Fries bij Thuiszorg Het Friese LandKlanten van Het Friese Land kunnen bij de intake aangeven of zij in deNederlandse of Friese taal geholpen willen worden.

5.2 Wat kan de Provincie doen?

De mogelijkheden voor de Provincie om het gebruik van het Fries in de zorg te

bevorderen, zijn beperkt. Zo hebben we geen subsidierelatie met zorgaanbiedende

instellingen op basis waarvan we bepaalde ‘voorwaarden’ kunnen stellen. Wel is er

met provinciaal geld een projectcoördinator aangesteld bij het Stipepunt van de

Afûk. De Afûk heeft de afgelopen periode diverse activiteiten georganiseerd om

draagvlak voor de taal in de zorgsector te vergroten (zie de bijlage). Aansprekende

voorbeelden zijn een studiedag over kwaliteitsbeleid, workshops over het belang

van de taal en het Vertel- & Voorleesweek Festival voor zorgcentra. De zorginstellin-

gen kunnen verder gebruik maken van het menusysteem ‘Frysk yn de soarch’ dat

door de Afûk is ontwikkeld. Dit is een vragenlijst met aandachtspunten voor taal die

op de instelling van toepassing kan zijn. Verder heeft de Provincie divers Friestalig

logopedisch materiaal laten ontwikkelen (zie bijlage, domein Fries in de zorg). De

komende periode willen wij ons voornamelijk concentreren op projecten.



Toekomstige ouders:

1 Minstens vijftig procent van de toekomstige ouders en voornamelijk de tweetali-

ge stellen zijn goed geïnformeerd over de voordelen van het gebruik van de

Friese taal vanuit het oogpunt van meertaligheid, zodat zij in staat zijn op dat

gebied een goed onderbouwde keuze te kunnen maken. (Dit resultaat is overge-

nomen van de nota Boppeslach en financiën voor acties zijn uit die nota daar-

voor beschikbaar gesteld.)

Ouderen in verzorgings- en verpleeghuizen:

2 Minstens 25 thuiszorgorganisaties en verzorgingshuizen besteden aandacht aan

de Friese taal binnen de beleidsvoering van belevingsgerichte zorg.

3 Het aantal activiteitenbegeleiders dat over Friestalig behandelmateriaal beschikt

stijgt vanaf 2008 jaarlijks ten minste met vijftien procent.

Gewenste resultaten algemeen:

4 In 2010 heeft de zichtbaarheid van de Friese taal in de zorgsector een grote

groei doorgemaakt.

5 Minstens drie van de vijf ziekenhuizen in Fryslân maken gebruik van de Friese

taal via bewegwijzering en besteden aandacht aan de Friese taal binnen de

beleidsvoering.

6 Voor 2009 is het reeds beschikbare logopedisch materiaal en test- en behandel-

materiaal voor afasiepatiënten getoetst op bruikbaarheid en mate van gebruik

voor de tweetalige situatie in Fryslân.


5.3 Onze benadering

Onze rol is stimulerend en faciliterend. Voor de komende periode kiest de Provincie

voor een aanpak die zowel bottom-up als top-down te noemen is. Met bottom-up

bedoelen wij dat meer Friestalig materiaal wordt ontwikkeld voor activiteitenbege-

leiders en personeel in de jongeren- en ouderenzorg en dat de Friese taal op de

werkvloer zichtbaarder wordt. Voor aanstaande ouders dient voorlichtingsmateriaal

aanwezig te zijn over de voordelen van meertaligheid bij het opvoeden van het

kind. Met top-down willen wij mensen op bestuurs- en beleidsniveau in zorginstel-

lingen bewust maken van de meerwaarde van de taal. Dit willen wij realiseren door

te werken met ambassadeurs met een netwerk in de zorg.

Wij willen binnen onze bestaande netwerken en overlegstructuren met onder ande-

re de GGD, Gehandicaptenzorg, GGZ en De Friesland Zorgverzekeraar zorgbestuur-

ders aanmoedigen aandacht te schenken aan de meertaligheid binnen de beleids-

voering en hen raadplegen voor het ambassadeurschap. Daarnaast zullen wij het

zorgkantoor, de Friesland Zorgverzekeraar en het Zorgbelang vragen om aan te

geven hoe de Friese taal in instellingen gebruikt wordt in hun inkoopbeleid.

Voor zorginstellingen in Fryslân zien wij het als onze taak om het Friestalig behan-

delmateriaal financieel toegankelijk te maken, zodat bij de Friese zorginstellingen

op financieel gebied de drempel wordt verlaagd om Friestalig materiaal aan te

schaffen.

5.4 Nadruk op twee doelgroepen

De Provincie legt de komende periode vooral de nadruk op twee belangrijke doel-

groepen:

Toekomstige ouders. Deze groep is belangrijk met het oog op de overdracht van

het Fries op de komende generatie. Wij willen ouders tijdens de zwangerschapsfase

wijzen op het belang van een bewuste taalkeuze. Een goed voorbeeld is de website

heitenmem.nl en de folder meertaligheid. Andere voorbeelden zijn het ‘taaltasje’

en het welkomstpakket. Dit zijn informatiepakketten over de voordelen van meer-

taligheid voor jonge ouders en nieuwe inwoners bij de officiële aangifte op het

gemeentehuis. Hiermee willen wij er zorg voor dragen, dat jonge ouders hierover

goed ingelicht worden.

Ouderen in verzorgings- en verpleeghuizen. Ouderen zijn vaker dan anderen kwets-

baar en eentalig. Met allerlei projecten willen we het verzorgend personeel meer

faciliteren in het gebruik van de Friese taal door het beschikbaar stellen en ontwik-

kelen van Friestalig materiaal.

‘Ik kan het Fries heel goed lezen maar schrijven gaat een stuk minder. Vandaardat ik meestal gewoon in het Nederlands schrijf. Als we elkaar maar kunnen“verstaan” he?’

Bijdrage op het forum van heitenmem.nl


Voorschoolse opvang & onderwijs

6 Kinderen leren gemakkelijker en sneller lezen en schrijven in de taal waarmee ze

opgroeien. Onderwijs in het Fries is daarnaast van belang voor de algemene

vorming. Friestaligen kunnen hun kennis van het Fries uitbreiden. Niet-Friestaligen

maken kennis met de Friese taal en cultuur. De Provincie Fryslân wil de komende

periode de plaats van het Fries in het onderwijs versterken. De inhoudelijke en

beleidsmatige koers is beschreven in de nota Boppeslach 2007 – 2010.

6.1 Het belang van tweetaligheid

Veel Friese kinderen spreken thuis en met vriendjes meerdere talen. Het is belang-

rijk dat ze die mogelijkheid aan het begin van hun ‘schoolloopbaan’ ook aangebo-

den krijgen. Het is dan ook een goede ontwikkeling dat het aantal tweetalige kin-

deropvangcentra de afgelopen jaren is toegenomen. Onderwijs in het Fries geeft

kinderen en jongeren de kans zich goed voor te bereiden op de meertalige samen-

leving. Met kennis van het Fries hebben schoolverlaters niet alleen een betere posi-

tie op de arbeidsmarkt in Fryslân (o.a. bij lokale overheden, zorg en onderwijs),

maar het maakt het ze ook gemakkelijker om sociale contacten te leggen. Verder

kan taalonderwijs helpen bij het wegwerken van onderwijsachterstanden. Niet in de

laatste plaats is onderwijs in het Fries van belang voor het voortbestaan van de taal.

Niet voor niets heeft de Provincie geld beschikbaar gesteld aan de scholen om een

visie op integraal taalbeleid te formuleren. Daarnaast verhoogt de invoering van

Studio F – de nieuwe lesmethode Fries bij basisscholen – bij de scholen de noodzaak

om over juiste informatie te beschikken over de talige achtergronden van de leerlin-

gen. Studio F kan namelijk op vier differentiatieniveaus worden toegepast.

Sinds 2004 coördineert de Provincie de verschillende activiteiten in de domeinen

voorschools onderwijs, basisonderwijs en voortgezet onderwijs via de zogenoemde

‘coördinatie- en adviesgroepen’ (CAG’s) en de stuurgroep Fries in het onderwijs. De

specifieke doelen, ambities en gewenste resultaten voor deze domeinen en voor de

lerarenopleidingen (Pabo’s, CHN, NHL en de lerarenopleiding voortgezet onderwijs

van de NHL) staan in onze onderwijsnota Boppeslach 2007 – 2010.

6.2 De positie van het Fries op scholen

Op allerlei manieren heeft de Provincie Fryslân de afgelopen periode geïnvesteerd

in onderwijs in het Fries en niet zonder resultaat (zie de bijlage). Zo heeft Fryslân

het hoogste aantal taalcoördinatoren van alle provincies. De taalcoördinator speelt

een belangrijke rol bij de uitvoering van taalbeleid op scholen. Ook in de komende

periode zetten we stevig in op de taalcoördinatoren met bijzondere aandacht voor

een goede spreiding over heel Fryslân. Steeds meer basisscholen formuleren taalbe-

leid. Verder neemt de Onderwijsinspectie het Fries vanaf 2007 structureel mee als


6.4 Digitaal Fries leren

Door het toepassen van moderne digitale technieken is het mogelijk dat iedereen

overal snel en gemakkelijk Fries kan leren (zie ook hoofdstuk 7). Op dit moment

digitaliseert de Afûk het bestaande cursusaanbod. Dit digitaal aanbod kan vervol-

gens via het internet beschikbaar komen (EduFrysk). Door het ontwikkelen van een

dergelijk ‘educatief digitaal platform’ is de verwachting dat meer mensen een cur-

sus Fries gaan volgen. Overal ter wereld en van huis uit kunnen mensen vanaf 2008

het Fries op digitale wijze leren. Ook kunnen cursussen door de Afûk op maat wor-

den ontwikkeld voor bijvoorbeeld de politie, leidsters van kindercentra of pabo-stu-

denten.

‘Vorig jaar zijn we vanuit Castricum naar Arum verhuisd. Als ik in een nieuwestreek kom wonen, wil ik mijn best doen om de plaatselijke taal te verstaan.Daarom heb ik een cursus Fries gevolgd.’

Gwen Weers uit Arum


Het beleidskader, visie op integraal taalbeleid en het integrale taalbeleid per onder-

wijssector staan vermeld in de onderwijsnota Boppeslach 2007 – 2010.

Volledigheidshalve worden de resultaten van de nota Boppeslach per onderwijssec-

tor die betrekking hebben op de Friese taal ook in deze beleidsnota genoemd.

Gewenste resultaten

Voorschools onderwijs

1 In 2010 is de helft en in 2015 zijn alle ouders van jonge kinderen in Fryslân zo

goed mogelijk geïnformeerd over de voordelen van een twee- of meertalige

opvoeding.

2 In 2015 komt ten minste driekwart van de jonge kinderen, ouders/verzorgers, de

grootouders en alle leidsters in kindercentra systematisch en in verschillende vor-

men in contact met de Friese taal, zodat daardoor bijgedragen wordt aan stimu-

lering van die taal.

3 In 2010 zijn er minstens honderd Friestalige en/of tweetalige peuterspeelzalen

en kinderdagverblijven.

Basisonderwijs

4 In 2012 is er een breed draagvlak voor integraal taalbeleid bij ouders, leraren en

schooldirecties door vooral goede voorbeelden van Friese scholen onder de aan-

dacht van het brede publiek te brengen.

5 In 2010 hebben zoveel leraren de landelijke opleiding van taalcoördinator

gevolgd, dat er sprake is van een dekkend netwerk van taalcoördinatoren over

de gehele provincie.


criterium in het toezicht van basis- en voortgezet onderwijs. Voor de verschillende

onderwijssectoren zijn (digitale) methoden voor Fries taalonderwijs beschikbaar,

zoals de Sânglêsrige, Tomke (voorschoolse periode), Studio F (basisonderwijs) en

FReemwurk (voortgezet onderwijs). Ten slotte is te noemen dat het aantal leraren

met de bevoegdheid Fries is gestegen; het huidige percentage leraren zonder

bevoegdheid vinden wij nog steeds te hoog.

Trijetalige Basisskoalle (Drietalige Basisschool)Acht jaar lang hebben zeven Friese basisscholen meegedaan aan het project ‘DeTrijetalige Skoalle’. In de groepen drie tot en met zes is de helft van het onder-wijs in het Nederlands en de helft in het Fries gegeven. In de bovenbouw isEngels als instructietaal toegevoegd. Uit het experiment blijkt dat leerlingenbeter scoren op lezen en schrijven in het Fries én hoger scoren op hetNederlands dan de gemiddelde leerling in Fryslân. Bovendien pakken kinderenhet Engels sneller op. Het experiment wordt vanaf nu structureel ingezet entoegepast op vijftien scholen.

6.3 Nieuwe accenten

Uit de evaluatie blijkt dat de aandacht voor de Friese taal binnen het beroepsonder-

wijs achterblijft (zie de bijlage). Daar willen we de komende periode dan ook

nadrukkelijk op inzetten. We willen studenten bewustmaken van de waarde van de

taal op de werkvloer. We denken dan bijvoorbeeld aan studenten van het MBO-v

die later in de zorg terecht komen. Dit willen wij onder andere stimuleren met de

uitvoering van het reeds vastgestelde programma leesbevordering jongeren en Fries

in de notitie Fries geschreven media 2007 - 2010. Daarnaast willen we het integraal

gebruik van de taal op scholen bevorderen. Naast het Fries als vak kan het Fries bij-

voorbeeld ook als instructietaal worden gebruikt. Verder zou ook de rol van het

Fries bij de transfer naar andere talen meer aandacht kunnen krijgen. Meertaligheid

is daarbij een voordeel, zo blijkt bijvoorbeeld uit het project ‘De Trijetalige Skoalle’

(zie kader). Daarnaast zetten we in op het verder ontwikkelen en implementeren

van een doorlopende leerlijn Fries met behulp van bestaande methoden als

Sânglêsrige, Tomke, Studio F en FReemwurk.

Wij zullen ook nauwlettend de huidige ontwikkelingen op onderwijsgebied volgen

die mogelijk gevolgen hebben voor de Friese taal. Een voorbeeld ervan is het initia-

tief dat de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) wil

nemen om voor alle peuters in Nederland een verplichte taaltoets in te stellen. Wij

zullen expliciet aandacht vragen voor de Friese taalsituatie.

Digitaal faklokaal FryskHet digitaal faklokaal Frysk biedt het vak Fries aan via het internet. Leerlingenvan het voortgezet onderwijs kunnen er terecht voor lesmateriaal en allerleioefeningen. Het faklokaal sluit aan bij de methode FReemwurk en maakt eendoorlopende leerlijn binnen het voortgezet onderwijs mogelijk.


6 De Provincie draagt er zorg voor dat de taalcoördinatoren goed geïnformeerd

worden over het provinciaal taalbeleid.

7 De implementatie van het nieuwe onderwijsmateriaal Fries – Studio F – verloopt

kwantitatief vanaf 2006 erg goed.

8 In 2012 is het onderwijsmateriaal Studio F verder zodanig ontwikkeld, dat er een

volwaardige integrale taallijn is met een zwaar accent op ICT en een volledige

tweetalige schrijflijn Nederlands – Fries.

9 De Provincie sluit een convenant met de bovenschoolse directeuren vanaf 2007

over de beheersing van de Friese taal en de didactiek van meertaligheid in het

nascholingstraject.

10 In 2015 is er een werkend systeem van zelfevaluatie, inspectie en visitatie wat

betreft integraal taalbeleid in het Friese primair onderwijs, waarbij scholen, de

Inspectie van Onderwijs en de Provincie op basis van eigen verantwoordelijkheid

samenwerken.

11 In 2012 doet 75 procent van de Friese basisscholen mee aan de eindtoets Fries in

het basisonderwijs.

12 In 2012 zijn er ten minste 25 drietalige basisscholen. Jaarlijks zullen er zo’n vijf

scholen instromen in dit project.

13 In 2010 is er voor alle kindercentra met Friestalige en/of tweetalige groepen een

professioneel systeem van begeleiding, zelfevaluatie, inspectie/visitatie en certifi-

cering beschikbaar, zodat de kwaliteit van de taalstimulering op die centra gega-

randeerd is.

14 In 2010 is de nascholing in de beheersing van de Friese taal en de didactiek van

meertaligheid op meer dan de helft van de scholen opgenomen in het nascho-

lingsplan.

Voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs

15 In 2015 hebben alle scholen in het voortgezet onderwijs in de provincie Fryslân

een breed gedragen concreet beeld wat betreft de Friese taal en cultuur, inclu-

sief concrete afspraken over taalgedrag.

16 In 2012 biedt minstens een kwart van de scholen in Fryslân voor alle leerjaren

het vak Fries aan (van vmbo t/m vwo) en wordt de Friese taal ook bij andere vak-

ken gebruikt.

17 In 2010 is minstens de helft van de scholen betrokken bij projecten, waar het

Fries de instructietaal is bij andere vakken.

18 Vanaf 2007 kan het Taalsintrum Frysk van Cedin de scholen voor het voortgezet

onderwijs optimaal en intensief begeleiden.

19 In 2010 is er voldoende draagvlak voor een goede positie van de Friese taal en

cultuur in het voortgezet onderwijs bij een breed publiek.

Lerarenopleidingen (pabo’s, NHL en CHN)

20 In 2010 is er naar oordeel van een visitatiecommissie een goede en vanzelfspre-

kende positie voor de Friese taal en cultuur binnen het curriculum van de Friese

opleidingen tot leraar in het basisonderwijs.

21 De Provincie zorgt voor een visitatiecommissie die over de inhoudelijke en vakdi-

dactische kwaliteit van de bevoegdheid Fries kan oordelen.

22 De Provincie sluit in 2007 een convenant met de pabo’s en het primair onderwijs

over de vanzelfsprekende plaats van de bevoegdheid Fries binnen het profiel

van leraren.

23 In 2010 is de kwaliteit van de bevoegdheid Fries gewaarborgd door een accredi-

tatiesysteem.


Informatie- en communicatietechnologie

7 Informatie- en communicatietechnologie (ICT) is niet meer weg te denken uit de

moderne samenleving. Denk aan de mogelijkheden die computer, internet of

mobiele telefoon bieden. Dit soort ICT-toepassingen maakt het makkelijker om de

Friese taal zichtbaar te maken. Bovendien versterkt het gebruik van ICT het

eigentijdse karakter van het Fries. De Provincie wil investeren in het geschikt maken

van ICT-toepassingen voor het Fries.

7.1 Waarom is ICT belangrijk voor het Fries?

Het gebruik van ICT kan het gebruik van het Fries een nieuwe dimensie geven. Niet

alleen maakt ICT het gebruik van het Fries eenvoudiger, ook kunnen op het snijvlak

van ICT en de Friese taal allerlei nieuwe innovatieve toepassingen ontstaan. Een

voorbeeld is het gebruik van text-to-speech-systemen. Ook kan het de taalover-

dracht aan de jongere generatie vergemakkelijken. Door het gebruik van ICT krijgt

de Friese taal namelijk een eigentijdse en interactievere uitstraling met interactieve

tijdschriften en televisie, gaming, YouTube, Second Life en ga maar door.

7.2 Wat doet de Provincie?

De Provincie zet zich in om een zo volledig en veelzijdig mogelijk Friestalig aanbod

van ICT-toepassingen mogelijk te maken dat beantwoordt aan de behoefte van

Friezen. Die toepassingen maken het mensen makkelijker om het Fries te gebruiken.

‘Volledig’ betekent dat er voor elk wat wils moet zijn, voor jong en oud, man en

vrouw, woonachtig in Fryslân of daarbuiten. ‘Veelzijdig’ betekent dat er een gevari-

eerd aanbod is van Friese ICT-toepassingen. De Provincie rekent het tot haar taken

om minimaal te voorzien in een technische basisinfrastructuur met toepassingen

voor de computer en de mobiele telefoon.

In dit beleidsplan beperken we ons tot de rol van ICT als hulpmiddel voor het

gebruik en zichtbaar maken van taal. Uiteraard is ICT een thema dat in de volle

breedte van het provinciaal beleid een rol speelt en dat in verschillende nota’s aan-

dacht krijgt (zie bijvoorbeeld de onderwijsnota Boppeslach 2007 – 2010 en de huidi-

ge cultuurnota).


ICT is geen doel op zich. Het is belangrijk dat de ontwikkelde infrastructuur ook

wordt gebruikt. We zullen iedereen dus goed op de hoogte moeten houden van de

nieuwste ontwikkelingen op dit gebied (bijvoorbeeld door goede voorlichting).

Daarnaast willen wij stimuleren dat er op allerlei creatieve manieren iets met de

techniek gebeurt (denk aan: animaties, gaming, promotiefilmpjes). Daarom zullen

we met instellingen die we subsidiëren afspraken maken om waar mogelijk in te

spelen op de mogelijkheden die de ICT-toepassingen bieden. Maar ook andere

organisaties nodigen we uit om met voorstellen voor projecten te komen.

Uitgangspunt is dat Friestalige ICT-toepassingen voor onze inwoners zoveel moge-

lijk toegankelijk worden gemaakt.

We willen organisaties en instellingen op het gebied van Fries en ICT stimuleren om

samen te werken in een (digitaal) netwerk. Zo kunnen ze snel en effectief informa-

tie uitwisselen en zijn er voldoende mogelijkheden om van elkaar te leren. Met een

dergelijk netwerk scheppen we goede voorwaarden voor innovatieve projecten op

het gebied van Fries en ICT. Een netwerk zou ook vorm kunnen krijgen aan de hand

van ‘meetings’ of door middel van een jaarlijks congres.

Wij willen daarnaast nieuwe projecten stimuleren op het gebied van Fries en ICT en

er zorg voor dragen dat bestaande projecten worden uitgebouwd of met elkaar

worden verbonden.

Automatische woordenlijst op de website van Omrop FryslânSinds januari 2007 beschikt de website van Omrop Fryslân over een automati-sche woordenlijst, die zo’n 9.000 Friese woorden herkent en automatisch deNederlandse vertaling weergeeft. Op deze manier wil de Omrop zoveel moge-lijk de Friese taal voor iedereen toegankelijk maken.


Gewenste Resultaten

1 Het Friestalige Microsoft Officepakket is in 2010 gereed.

2 In 2010 is er ten minste een Friese grammaticacontrole, een T9 functie Fries voor

mobiele telefoons en een Friestalig text-to-speech-systeem ontwikkeld.

3 De Friese taal heeft bij het (verder) ontwikkelen van bestaande en nieuwe ICT-

toepassingen door de Provincie een vanzelfsprekende plaats gekregen (F-ele-

ment).


7.3 Kansen

Wij realiseren ons dat wij een inhaalslag moeten maken als we de situatie in Fryslân

vergelijken met die in andere regio’s waar minderheidstalen worden gesproken

zoals Baskenland en Wales. De komende periode willen we dan ook investeren in

de technische ontwikkeling van verschillende soorten toepassingen, zoals de taal-

help, een Friestalige Microsoft Office, text-to-speech-methoden en SMS-woordenlijs-

ten in het Fries. In dit rijtje hoort ook de ontwikkeling van het ‘educatief digitaal

platform’ (EduFrysk) thuis (zie hoofdstuk zes). Ook zullen we investeren in nieuwe

projecten en in het draagvlak voor Fries en ICT.

Microsoft Office in het FriesMet een Friestalig Microsoft Officepakket wordt het schrijven van Friese brievenop de computer ineens een stuk eenvoudiger. Dat maakt het bijvoorbeeld voorhet bedrijfsleven gemakkelijker om in het Fries te communiceren of informatiemeertalig aan te bieden. De Provincie wil met Microsoft de samenwerking aan-gaan om Microsoft Office ook in de Friese taal te laten verschijnen. De contac-ten zijn al reeds gelegd. Wales, Baskenland en Catalonië beschikken al sindsenige tijd over een variant in de eigen minderheidstaal.

SMS-en in het FriesEen ander voorbeeld is de T9-functie op de mobiele telefoon die woorden inSMS-berichten herkent en aanvult. Als daarvoor een woordenlijst Fries beschik-baar zou zijn, kan de jeugd veel gemakkelijker in het Fries SMS’en.

In onze eigen provinciale organisatie bevorderen we het gebruik van Friestalige ICT-

toepassingen. De Provincie maakt nu al gebruik van de nieuwste versie van de Friese

taalhelp. Door het installeren van een nieuwe versie van het archiveringssysteem

Thesaurus in onze eigen organisatie is het nu mogelijk met Nederlandstalige en

Friestalige zoektermen naar dossiers te zoeken. Dit systeem is ook aan gemeenten

ter beschikking gesteld.

Friese taalhelpDe Friese taalhelp is een programma dat hulp biedt bij het schrijven van Frieseteksten en bijvoorbeeld woordenlijsten en een spellingchecker bevat. De taal-help 1.0 is te gebruiken in combinatie met Microsoft Office 2000, XP, 2003 enVista. Er is ook een educatieve variant voorhanden: de Berne-taalhelp. Dezetaalhelp gaat een stap verder en biedt ook allerlei informatie over de Friesetaal. De taalhelp versie 2.0 is onlangs verschenen met een compleet Fries –Nederlands en Nederlands – Fries digitaal woordenboek, een woordenafbreker,een duidelijke lay-out en een nieuwe spellingslexicon. De reeks verschenen taal-helpen vormen de basis voor een geheel Friestalige configuratie die toegepastkan worden in text-to-speech-systemen en systemen voor spraakherkenning (bij-voorbeeld te gebruik in telefooncentrales of navigatiesystemen). Text-to-speechis een technologie waarbij geschreven tekst automatisch wordt omgezet naarvloeiende spraak.


Bedrijfsleven, cultuur & toerisme

8 De Provincie Fryslân wil de zichtbaarheid van de Friese taal in steden, dorpen en

wijken vergroten. Dat betekent bijvoorbeeld dat je als klant je veilig en vertrouwd

voelt om in een winkel het Fries te gebruiken, dat de bibliotheek om de hoek

voldoende aanbod heeft van Friestalige literatuur en dat de Friese taal en cultuur

een onderscheidend element is in het toeristisch aanbod. Het domein ‘bedrijfsleven,

cultuur & toerisme’ is daarom een van de speerpunten in dit beleidsplan.

8.1 Fries in het bedrijfsleven

De rol en zichtbaarheid van het Fries in het bedrijfsleven is op dit moment niet

groot en blijft bovendien achter bij andere Europese regio’s met een minder-

heidstaal. In het door de Provincie zelf verrichte onderzoek ‘Marketing yn minder-

heidstalen’ (2007) staat de vraag centraal welke rol de minderheidstaal speelt bij

reclame en marketing in Wales, Schotland, Finland, Baskenland en Fryslân. Daaruit

blijkt dat het Friese bedrijfsleven in vergelijking met die EU-minderheidstaalregio’s

nauwelijks gebruik maakt van de minderheidstaal in deze regio. Niet op de gevel op

het bedrijventerrein of in de winkelstraat, in mindere mate in de reclamecampagne

op de regionale televisie en ook niet op de eigen website. Een steekproef onder

Friese MKB-bedrijven bevestigt deze resultaten: geen enkel MKB-bedrijf heeft een

Friestalige website. Natuurlijk zijn er uitzonderingen zoals de bedrijven Frivius

Energie en Sonnema die een Friestalige website hebben en het Fries gebruiken in

reclame-uitingen.

Friese producten hebben een positief imago en stralen kwaliteit uit. Juist de Friese

taal maakt die kwaliteit voor de klant herkenbaar. De Friese taal straalt vertrouwen

en nuchterheid uit, geen poespas. Wij willen het Friese bedrijfsleven verleiden om

creatief om te gaan met de meertaligheid in de producten. Daarbij kunnen ze dank-

baar gebruik maken van de ervaringen in andere regio’s met een minderheidstaal.

Working WelshIn het onderzoek ‘Marketing yn minderheidstalen’ (2007) staan diverse voor-beelden van succesvolle projecten om het gebruik van het Fries in het bedrijfsle-ven te bevorderen. Een opvallend project is ‘Working Welsh’. Dit project voor-ziet in badges voor werknemers van bedrijven, zodat klanten kunnen zien wiehet Welsh beheerst of leert. Doel is om het mondeling gebruik van het Welsh tebevorderen en het bewustzijn te vergroten.

Om de zichtbaarheid van de Friese taal in het openbare leven te vergroten, zet de

Provincie de komende periode in op bewustwording bij bedrijven aan de hand van

een bottom-up en top-dowbenadering. Wij zoeken ambassadeurs die het goede

voorbeeld geven (top-down) en willen projecten stimuleren die ondernemingen ver-


8.2 Fries en cultuur

De Friese taal en cultuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Taal verbindt

mensen evenals cultuur dat doet. Het zijn beide belangrijke pijlers onder wat we als

het ‘Frysk eigene’ aanduiden. In diverse culturele uitingen komt de taal in al zijn

schoonheid en rijkdom tot zijn recht (denk aan literatuur, film, muziek, podiumkun-

sten). Kunst en cultuur leveren dus een belangrijke bijdrage aan de instandhouding

en groei van de taal. De kwaliteit van de Friese taal komt ook duidelijk tot uiting bij

de voorstellingen van Tryater en bijvoorbeeld bij de Iepenloftspullen. Wij verwijzen

hier dan ook naar de cultuurnota ‘Sels dwaan!’ en het bestuursakkoord. Daarin heb-

ben we aangegeven hoe we de rol van het Fries in het culturele domein voor ons

zien. In het Stadsconvenant vormt de Friese taal integraal onderdeel van festivals en

culturele activiteiten.

Ook in de cultuursector willen we gebruik maken van de ‘voortrekkers’ en hun vra-

gen collega-instellingen te inspireren en voor te lichten over de praktijkuitwerking

van taalafspraken. We denken dan bijvoorbeeld aan Tresoar en Keunstwurk die het

Fries op een eigentijdse manier gebruiken.

De Provincie Fryslân bevordert dat de Friese taal en cultuur een geïntegreerde plek

krijgen in de ruim tachtig bibliotheken in Fryslân. Wij willen de bibliotheken verlei-

den om aandacht te schenken aan de zichtbaarheid van de Friese taal. Dat willen

wij van zowel onderaf als bovenaf stimuleren. Onderaf via productafspraken met It

Fryske Boek en Bibliotheekservice Fryslân. Bovenaf via gemeenten. Gemeenten zijn

namelijk de eerstverantwoordelijke overheid voor de bibliotheken. Van de

Bibliotheekservice Fryslân vragen wij dat zij het aantal uitgeleende Friestalige pro-

ducten in de bibliotheken in Fryslân periodiek te monitoren. In 2005 bedroeg het

percentage uitgeleende Friestalige producten drie procent van het totale aantal

producten.

8.3 Fries en toerisme

We willen de zichtbaarheid van de Friese taal in de toeristische sector bevorderen

en daarbij aansluiting zoeken bij de doelstellingen uit de onlangs vastgestelde noti-

tie ‘Fryslân, toeristische topattractie in Nederland’. Juist de Friese taal maakt dat

veel toeristen Fryslân ervaren als een stukje buitenland in Nederland. Het is duide-

lijk: het Fries maakt Fryslân tot een bijzondere regio met een heel eigen cultuur en

identiteit. We kunnen nog meer doen om taal en toerisme te verbinden. Een

belangrijke rol is weggelegd voor het toeristisch promotie- en marketingbureau van

de Provincie, Fryslân Marketing. Zij kunnen bijvoorbeeld in hun campagnes en op

hun website meer aandacht besteden aan het bijzondere van de Friese taal. Ook

zouden er speciale taalcursussen kunnen worden ontwikkeld voor toeristen. Een

andere kans is het ‘rootstoerisme’. De Friezenreünie ‘Simmer 2000’ heeft aange-

toond dat Friese emigranten zich zeer verbonden voelen met hun geboortegrond.

Uit onderzoek van Tourdata Noord blijkt ook nog eens dat Fryslân de koppositie

bekleedt van alle provincies, waarbij de eigen inwoners het meeste gebruik maken

van de eigen toeristische faciliteiten. Nog twee belangrijke redenen om het gebruik

van het Fries in de toeristische sector te bevorderen.


leiden meer het Fries op een creatieve manier te gebruiken (bottom-up). Uit ons

onderzoek blijkt dat er vooral kansen liggen bij banken, restaurants en supermark-

ten. Bedrijven zijn bang dat het gebruik van Fries hen op hoge kosten jaagt.

Bovendien vrezen ze eventuele reacties van klanten, met alle gevolgen voor de

omzet en winst. Het is van belang om deze ‘koudwatervrees’ weg te nemen door te

wijzen op de voordelen van het Fries. Zo is het gebruik van het Fries juist een moge-

lijkheid om je als bedrijf te onderscheiden, geef je Friese klanten vertrouwen en

vestig je een positief imago.

‘Minsken wolle graach kommunisearje yn harren eigen taal. It jout fuortendalikswat fertrouds. In Fries bliuwt Frysk tinken. Wat is no moaier as jinsels wêze tekinnen?’

Oene van der MeulenFrivius Energie, Dokkum

Wij willen de komende periode meer inzicht krijgen in de economische voordelen

van het Fries en/of het gebruik van een minderheidstaal. Ook willen we de komen-

de periode proefprojecten stimuleren gericht op het gebruik van de Friese taal op

de website en bij etiketteringen. Daarnaast willen we dat het aantal Friese reclame-

uitingen toeneemt, bijvoorbeeld door bedrijven en reclamebureaus te wijzen op de

mogelijkheden die de Afûk biedt om teksten snel te laten vertalen. Ook zouden we

de Kamer van Koophandel en de opleidingen op het gebied van communicatie en

marketing willen aansporen het belang van het Fries meer te benadrukken in voor-

lichtingsmateriaal en curricula van opleidingen. Verder kunnen contacten met

Friestalige media (denk aan Omrop Fryslân) wellicht wat opleveren. Zij kunnen

adverteerders wijzen op de voordelen om in het Fries te adverteren. Ten slotte is

het belangrijk om (jonge) ontwerpers te prikkelen vaker meertalige (reclame)ont-

werpen te maken. Dit zouden we kunnen doen door een prijs uit te reiken aan de

ontwerper met het beste ontwerp. In Wales en Schotland zijn hier al ervaringen

mee opgedaan. Het ‘voorwerk’ is overigens al gedaan met het ‘web-stekje’ voor

gemeenten.

Het ligt voor de hand dat we gebruik maken van de kennis, ervaring en het net-

werk van bedrijven die het Fries nu al gebruiken. Deze ‘voortrekkers’ zijn de aange-

wezen personen om andere bedrijven te overtuigen ook meer gebruik te maken

van het Fries. Wij zien hier een duidelijke rol weggelegd voor ons adviesorgaan It

Berie foar it Frysk om mensen uit het bedrijfsleven met een voorbeeldfunctie bij

elkaar te brengen.



Gewenste Resultaten

Algemeen

1 De zichtbaarheid van de Friese taal in het openbare leven en dorpsgemeen-

schappen binnen de provinciale grenzen maakt vanaf 2008 een grote groei door.

2 De Provincie streeft er naar, dat in 2015 qua zichtbaarheid en gebruik de Friese

taal in het bedrijfsleven en toerisme op een vergelijkbaar niveau komt in verge-

lijking met het Baskisch in Baskenland, het Welsh in Wales en het Zweeds in

Finland.

Bedrijfsleven

3 Minstens vijf procent van de MKB-bedrijven in Fryslân maakt in 2010 gebruik van

de Friese taal op de website. Uit een nulmeting blijkt dat dit nu voor nul procent

tot anderhalf procent het geval is.

4 Supermarkten, restaurants en banken maken meer gebruik van de Friese taal in

bewegwijzering en het aanbieden van de producten. Jaarlijks vindt er vanaf

2008 een groei plaats van minstens 25 ondernemingen.

5 In 2010 zijn de directies van het bedrijfsleven veel beter voorgelicht over de

voordelen van het gebruik van de Friese taal in contact met de afnemers.

Cultuur

6 Het aantal cultuurinstellingen dat een actief Fries taalbeleid voert in Fryslân

groeit van een kleine tien naar ten minste twintig organisaties.

7 De Friese taal en cultuur krijgen een geïntegreerde en een meer zichtbare plek

in de bibliotheken in Fryslân.

Toerisme

8 In 2010 heeft de zichtbaarheid van de Friese taal in de toerismesector een grote

groei doorgemaakt.

9 De organisaties die een belangrijke rol spelen in de toerismesector in Fryslân

besteden meer aandacht aan de Friese taal.

10 In 2008 heeft de Provincie de mogelijkheden verkend hoe de Friese taal en het

roots-toerisme elkaar zo goed als mogelijk kunnen versterken.


Begroting

Om de resultaten waar te maken willen wij met een financieel actieprogramma

werken, dat voor de vier beleidsvelden en het wetenschappelijke taalonderzoek

flexibel ingezet kan worden. Elk jaar zullen wij een verdeelplan vaststellen, waarin

een verdeelsleutel zal worden toegepast over de vijf beleidsdomeinen, afhankelijk

van de mate van planning van de uitvoering van de taalnota. In het verdeelplan zal

tevens rekening worden gehouden met de beschikbare financiën uit bestaande

regelingen, zoals het thema Friese taal (70.000 euro) van de Subsidieverordening

Friese taal, cultuur en onderwijs en de regeling Kontakten op it mêd fan

Twataligens (10.000 euro). Met budgetinstellingen willen wij afspraken maken voor

reservering van financiën voor de uitvoering van de taalnota.

Voor het jaar 2008 hebben wij een bedrag van in totaal 405.000 euro in de begro-

ting opgenomen voor de uitvoering van deze taalnota. Wij zullen voor de jaren

2009 en 2010 met een apart financieel voorstel komen bij Provinciale Staten. Voor

de eerste twee posten schatten wij in dat jaarlijks 435.000 euro nodig is voor de uit-

voering. Wij zullen hiervoor voor de begroting van 2009 met een apart financieel

voorstel komen bij Provinciale Staten, inclusief een financieel voorstel voor het

actieprogramma Fries en ICT.

Posten Begroting 2008 (in €)

Lidmaatschap network of linguistic diversity 30.000

Actieprogramma taalnota voor domeinen: 235.000

1) lokale overheden, stad en platteland

2) zorg en welzijn

3) bedrijfsleven, cultuur en toerisme

4) wetenschappelijk onderzoek

Actieprogramma Fries en ICT 140.000

Projectsubsidie Gemeenten en zorg ¹ (30.000)

Projectcoördinatie zorg/onderwijs bij Afûk ¹ (30.000)

Totaal 465.000

¹ Beschikbaar budget uit huidige taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan itFrysk’ (kasritme)

Toelichting posten:

• Lidmaatschap network of linguistic diversity: Het chief member lidmaatschap

kost 30.000 euro per jaar. De Provincie heeft met dit lidmaatschap stemrecht en

onderhoudt op bestuurlijk niveau contacten met andere EU-minderheidstalenor-

ganisaties.


• Actieprogramma taalnota: Wij willen werken met een actieprogramma dat jaar-

lijks flexibel ingezet kan worden voor uitvoering van projecten die vallen onder

de vier domeinen in bovengenoemd schema. Jaarlijks willen wij bekijken welke

financiële verdeelsleutel toegepast moet worden voor de vier domeinen op basis

van prioriteiten. Voor het jaar 2008 willen wij een bedrag van 235.000 euro

daarvoor begroten.

• Actieprogramma Fries en ICT: Wij willen werken met een actieprogramma dat

specifiek voor het domein Fries en ICT ingezet kan worden. Voor het jaar 2008

willen wij een bedrag van 140.000 euro daarvoor reserveren.

• Projectsubsidie gemeenten en zorg: Voor 2008 is nog een bedrag van 30.000

euro beschikbaar voor een activiteitenprogramma gemeenten en zorg vanuit de

huidige taalnota ‘Ta rjocht komme: it fanselssprekkend plak fan it Frysk 2003 –

2007’ die de Afûk/Stipepunt in staat stelt taalbevorderingsactiviteiten voor

gemeenten en zorg op te zetten.

• Projectcoördinatie onderwijs/zorg bij de Afûk: In de nota ‘Ta rjocht komme: it

fanselssprekkend plak fan it Frysk’ is een jaarlijks bedrag van 90.000 euro opge-

nomen voor extra projectcoördinatie bij het Stipepunt/Afûk op het gebied van

zorg en onderwijs. De huidige subsidiëring van de projectcoördinatie verloopt

van 1 mei 2004 tot 1 mei 2008. Er is daarom nog een bedrag van 30.000 euro

(1/3 x 90.000 euro) beschikbaar.

Jaarlijks zullen wij het financieel verdeelplan vaststellen, waarin wij aan de hand

van een uitvoeringsnotitie met de (financiële) voorwaarden de acties voor de

beleidsvelden van de taalnota zullen bepalen. Aan de hand van het jaarverslag zul-

len wij Provinciale Staten op de hoogte stellen van de resultaten van de taalnota.

Bijlage: evaluatie taalnota 2003 - 2007


A Fries in het onderwijs

Voor de domeinen voorschools onderwijs, basisonderwijs en voortgezet onderwijs

zijn CAG’s (coördinatie- en adviesgroepen) in het leven geroepen. Een stuurgroep

Fries in het onderwijs houdt zich bezig met de coördinatie in de verschillende

onderwijssectoren. Er is specifiek beleid uitgezet voor de voorschoolse periode, het

basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en de lerarenopleidingen (Pabo’s, CHN,

NHL en de lerarenopleiding voortgezet onderwijs van de NHL) binnen de onder-

wijsnota Boppeslach 2007 - 2010.

Voorschools onderwijs

Doelstellingen Gerealiseerd Niet gerealiseerd In ontwikkeling

Alle Friestalige en tweetalige peuterspeelplaatsen en x

kinderdagverblijven worden vanaf 2003 systematisch

begeleid en jaarlijks op kwaliteit aangesproken.

Jaarlijks neemt het aantal Friestalige en/of tweetalige x

peuterspeelplaatsen en kinderdagverblijven met tien

plaatsen toe tot 2007.

Binnen drie jaar is Friestalig materiaal beschikbaar voor x

alle activiteiten in Friestalige en tweetalige peuterspeelzalen

en kinderdagverblijven Daartoe hebben het Rijk en de

Provincie inmiddels ieder 109.000 euro beschikbaar gesteld.


Toelichting• De Provincie ondersteunt financieel vanaf 2003 de tweevolgende meerjarige projecten, te weten het winnen vancentra voor kinderopvang om met Fries en/of tweetaligtaalbeleid uit een te zetten en het begeleiden van Fries-en/of tweetalig centra voor kinderopvang. Het SintrumFrysktalige Berneopfang (Centrum FriestaligeKinderopvang (SFBO)) - een samenwerkingsverband vande stichting Friestalige kinderopvang en Partoer CMOFriesland - houdt zich bezig met de uitvoering van detwee projecten.

• Uit de evaluatie SFBO 2003 - 2006 is gebleken, dat de doel-stellingen voor de uitbreiding van Fries-/tweetalige centravoor kinderopvang meer dan gehaald zijn. De begeleidingvan het SFBO was ook geslaagd in vorm en opzet. Op 1 juli2007 zijn er 55 centra voor kinderopvang (42 peuterspeel-plaatsen en dertien kinderdagverblijven) met Fries en/oftweetalig beleid van de ongeveer 260 locaties voor peuter-speelzalen en 120 locaties voor kinderopvang in de voor-schoolse fase. Op dit moment is de helft van de peuterspeel-plaatsen en kinderdag-

verblijven, die aan het certificeringstraject van het SFBOdeelnemen, Friestalig en de andere helft tweetalig. Aanhet einde van 2007 zou er voor zo’n 4000 kinderen Fries -of tweetalige opvang moeten zijn. Bij negen gemeentenworden al meer dan vijftig kinderen bereikt. De groei istussen 2003 - 2007 toegenomen met een factor vijf.

• Provincie en Rijk hebben beiden eenmalig ruim 109.000 euroaan subsidie gegeven voor het ontwikkelen van program-ma’s om de Friese taalomgeving bij peuters te bevorderen.In 2004 en 2005 zijn tien verschillende thema’s verschenenonder de naam ‘Sânglêsrige’. Tot en met 2006 zijn er intotaal 190 pakketten verkocht aan peuterspeelzalen, biblio-theken en kinderdagverblijven. Zo’n zeventig procent vande voorschoolse centra in Fryslân maakt gebruik van hetmateriaal van de Sânglêsrige. Het digitale materiaal vanTomke is tevens op de thema’s van de Sânglêsrige aange-past. In 2006 zijn 18.000 boekjes van Tomke verspreid; allepeuters krijgen gratis elk jaar het boekje van Tomke meenaar huis.


Voortgezet onderwijs


De scholen die deelnemen aan de projecten voor Fries in de x

basisvorming, havo en vwo en het Fries in het vmbo

(CSG Bogerman, CSG Dockingacollege, OSG Singelland/CSG

Liudger en OSG Piter Jelles) hebben in 2003 een taalbeleid

vastgesteld voor het Fries als vak en als onderwijstaal.

Dit beleid wordt per twee jaar bijgesteld. In 2005 zal in

samenwerking met deze scholen een modelleerplan voor

Fries en tweetaligheid tot stand komen.

In 2003 is voor de bovenbouw havo en vwo digitaal materiaal x

gereed voor de leerlingen die Fries als examenvak hebben

gekozen.

Het doel is dat ongeveer honderd leerlingen het Fries als x

examenvak kiezen.

In 2005 worden in samenwerking met de rijksoverheid en het x

onderwijsveld de kerndoelen Fries in de basisvorming opgesteld

en vastgesteld. Vóór 2007 wordt multimediaal

onderwijsmateriaal vervaardigd.


Basisonderwijs


Clusters van basisscholen komen tot het aanstellen van een x

taalcoördinator.

De basisscholen in Fryslân komen tot een taalbeleidsplan x

voor hun scholen.

De Provincie stelt de scholen instrumenten ter beschikking, x

zodat scholen zelf de eigen beginfase kunnen vaststellen

en jaarlijks kunnen bijhouden.

De Provincie maakt afspraken met de Staatssecretaris van x

Onderwijs en de Inspectie om na drie jaar de gang van zaken

met betrekking tot het Fries op scholen te beoordelen.

Toelichting• Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) concludeert, datFryslân het hoogste aantal taalcoördinatoren heeft vanalle provincies. Het aantal ligt per 1 juli 2007 op zo’n hon-derd taalcoördinatoren op 482 basisscholen. De taalcoördi-natoren hebben een belangrijke taak bij de implementatievan integraal taalbeleid op de scholen. Wij hebben deinformatie nog niet beschikbaar om te concluderen datalle clusters van basisscholen over een taalcoördinatorbeschikken. De komende tijd zullen wij er meer naar stre-ven om verspreidingsgegevens te krijgen op dit gebied insamenwerking met ISM (Instituut Service Management)van de CHN en ECNO (Educatief Centrum Noord Oost) vande NHL die de opleiding tot taalcoördinator verzorgen.

• In 2004/2005 heeft zeven procent van de basisscholen taal-beleid; in 2001 was dat drie procent. Wel vermelden erheel wat meer scholen over het Fries in het onderwijskun-dige rapport, namelijk 37 procent ten opzicht van twaalfprocent in 2001. De verwachting is dat de komende tijdmeer basisscholen een taalbeleidsplan formuleren zullenals gekeken wordt naar de volgende ontwikkelingen:1 Op basis van de onderwijsnota Boppeslach heeft deProvincie een eerste impuls gegeven aan het verbeterenvan de onderwijskundige kwaliteit en integraal taalbe-leid aan een aanzienlijk gedeelte van de basisscholen inFryslân. Op 87 basisscholen is voor dan 1.2 miljoen euroaan subsidie beschikbaar gesteld: 36 scholen zullen voorhet volgend schooljaar aan de slag met het verbeterenvan het integraal taalbeleid en 51 scholen met het ver-hogen van de onderwijskundige kwaliteit.

2 Vanaf 2006 is de nieuwe lesmethode Fries - Studio F -beschikbaar voor de basisscholen in Fryslân. De methodeis afgestemd op de nieuwe kerndoelen en gaat uit vanvier verschillende differentiatieniveaus. Voor een goede

implementatie van de methode dienen de scholen een goedbeeld te hebben van de talige achtergrond van de leerlin-genpopulatie. Dit vormt de opmaat om tot een taalbeleids-plan te komen. De methode is op 1 juli 2007 aan 180 scholen(36 procent van alle scholen) verkocht; tachtig scholen (17procent van alle scholen) hebben een starterpakket aange-schaft.Uit het onderzoeksrapport van de Inspectie van Onderwijs,dat voor het cursusjaar 2008 - 2009 gepland staat, moetduidelijk worden in hoeverre en hoeveel basisscholen inFryslân uitvoering geven aan taalbeleid respectievelijktaalbeleid hebben geformuleerd.

• In de beleidsperiode 2003 - 2007 is het Leerplan Fries voorhet Primair Onderwijs - Fries aan bod ontwikkeld. Verderkan de Taalspiegel door scholen gebruikt worden om haarbeginsituatie vast te stellen en te monitoren; DeTaalspiegel is ontwikkeld voor talen over het algemeen.

• Jaarlijks heeft bestuurlijk overleg plaatsgevonden tussende Minister van OCW en de portefeuillehouder van deProvincie Fryslân, die zorg draagt voor het Fries in hetonderwijs. In nauwe samenwerking wordt er aan eenwaarderingskader gewerkt. Vanaf 2007 heeft de ministerbesloten 0.2 fte te oormerken aan het toezicht Fries in hetbasis en voortgezet onderwijs en wordt het Fries meege-nomen in de reguliere vragenlijst, specifiek als aandachts-punt bij het vak, voertaal en het schoolbeleid Fries.Jaarlijks zal periodiek kwaliteitsonderzoek gedaan wordenbij een kwart van de scholen in Fryslân. Voorheen was hetFries niet geoormerkt aan het takenpakket van deInspectie van Onderwijs, nu heeft een dergelijke ontwik-keling - ook al is het beperkt - tussentijds plaatsgevonden.Het Fries heeft vanaf 1 januari 2007 structureel de aan-dacht bij de Inspectie van Onderwijs.

Toelichting• De vier scholen - CSG Bogerman in Sneek, hetDockingacollege in Dokkum, OSG Singelland/hetDrachtster Lyceum en OSG Piter Jelles in Leeuwarden -hebben inmiddels een taalbeleidsplan opgesteld. De vierscholen werken met elkaar samen aan het vijf jaar duren-de project Frysk in de bovenbouw havo en vwo, te wetenhet project ‘Op weg naar Fries als examenvak in het voort-gezet onderwijs’. In het onderzoek ‘Fries in het voortgezetonderwijs, een Echternachse processie’ van de heren J. Vander Bij en R.W Valk is dieper ingegaan op de effecten vanbovenstaand project.

• Het modelleerplan voor Fries en tweetaligheid is ontwik-keld. Het modelleerplan voor Fries en tweetaligheid, teweten het kaderleerplan Fries in het voortgezet onderwijsdat het doel heeft om richting te geven aan de vernieuw-ing van het vak Fries, is per 4 april 2005 beschikbaargesteld.

• Het aantal leerlingen dat het Fries jaarlijks als examenvakkiest, heeft de honderd niet gehaald. Uit het inspectierap-port blijkt, dat gemiddeld twintig vmbo leerlingen, dertig- vijftig havo leerlingen en tien - twintig vwo leerlingenexamen in het Fries doen. De meest recente telling voorhet schooljaar 2004/2005 geeft aan, dat 73 studenten exa-men Fries hebben gedaan (50 havo, 19 vmbo en 4 vwo).

• Vanaf het schoolseizoen 2006 - 2007 heeft de Minister vanOCW het wettelijk mogelijk gemaakt, dat leerlingen inFryslân in het vmbo het Fries als examenvak kiest kunnenbinnen het kader- en basisberoepsgerichte leerpad. Hetfeit dat bij havo meer leerlingen voor het Fries kiest omexamen te doen heeft ogenschijnlijk te maken met hetfeit dat juist aan die leerlingen een keuzemogelijkheidwordt aangeboden, namelijk Fries 1 of Fries 1 + 2.

• Vanaf het schooljaar 2006 - 2007 is voor de eerste klassenvan het voortgezet onderwijs de methode FReemwurkbeschikbaar gesteld. Het aanbod bestaat uit een leerlin-genboek en een werkboek voor het vmbo en een leerlin-gen- en werkboek voor havo-vwo. De thema’s sluiten aanop LinKk en Switsj. Met FReemwurk is een begin gemaaktom te voorzien in het multimediaal onderwijsmateriaal(digiFrysk). Vanaf schooljaar 2007/2008 is het gehele mate-riaal voor het voortgezet onderwijs in het kader vanFReemwurk gereed (vmbo t/m vwo, klas 1 t/m 6).


Hoger onderwijs


Binnen drie jaar heeft 75 procent van de studenten op de

beide PABO’s de bevoegdheid Fries gehaald.

Het aantal studenten op de lerarenopleiding Fries groeit x

naar dertig.

De PABO’s omschrijven in 2004 wat de eisen zijn die worden x

gesteld aan de bevoegdheid Fries, zodat bij het werkveld

bekend is wat de bevoegdheid inhoudt.

Het aantal lessen Fries dat wordt gegeven door docenten x

zonder bevoegdheid Fries in 2007 is met tien procent gedaald.

De Friese HBO-instellingen werken vanaf 2004 met elkaar samen x

op het gebied van Fries en tweetaligheid.

De Friese HBO-instellingen werken samen met buitenlandse x

instellingen, maar dan in verband met minderheidstalen.


Scholen die onder de wet op de Expertisecentra vallen


Alle scholen hebben in 2004 een taalplan waarin de x

mogelijkheden van het Fries als vak en/of als onderwijstaal

opgenomen is. Er wordt rekening gehouden met de

taalachtergrond en de handicap van de leerlingen.

De Provincie streeft ernaar dat het onderwijspersoneel op x

de desbetreffende scholen zoveel mogelijk met de kinderen

in de moedertaal van het kind aanspreekt bij

orthopedagogische en voorzieningstechnische activiteiten.

Vanaf 2007 doet meer dan de helft van de groepsleerkrachten x

aan bijscholing op het gebied van tweetaligheid.

Toelichting• In de Wet op de Expertisecentra is vastgelegd dat het onder-wijs op scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs ookonderwijs in de Friese taal kan omvatten. Er zijn tien scholenvoor speciaal basisonderwijs in Fryslân. Uit het rapport vande Inspectie van Onderwijs blijkt dat geen van de achtonderzochte scholen een taalbeleidsplan heeft. Op zevenvan die scholen speelt het Fries een rol in het onderwijs.

• De doelstellingen in de taalnota voor dit domein zijn nietgehaald, vanwege het feit dat het beschikbaar gesteldebudget voor het Fries in het onderwijs niet toereikend wasom in het bijzonder aandacht aan dit domein te besteden.

• Voor de komende beleidsperiode neemt de Provincie deeerste stap om een werkgroep in het leven te roepen die desituatie van het speciaal onderwijs zal verkennen.

Beroepsonderwijs


In goed overleg met de ROC’s streeft de Provincie ernaar om x

binnen drie jaar te komen tot een taalbeleid dat nader ingaat op:

a het belang van tweetaligheid, gelet op de achtergrond van de

leerlingen en hun toekomstige werkveld.

b een taalcode over het gedrag en de houding in verband

met de Friese taal en cultuur.

c een concrete uitwerking van de plaats van de Friese taal

en cultuur in het programma aanbod.

d de aandacht voor de Friese taal en cultuur bij projecten op

het terrein van de cultuureducatie.

Toelichting• Van de doelstellingen die voor dit domein geformuleerdzijn, kan vastgesteld worden dat ze in ontwikkeling zijn.In de afgelopen beleidsperiode heeft de Provincie actieondernomen om het college van bestuur van de mbo’serop aan te dringen taalbeleid te formuleren. De ROC’svan het Friesland College en de Friese Poort hebben dit opbestuurlijk niveau tegengehouden.

• Verder heeft de Provincie binnen de notitie Fries geschre-ven media 2007 - 2010 speciaal voor de hoofddoelgroep12 - 23 jaar in het middelbaar onderwijs budget beschik-baar gesteld voor het ontwikkelen van multimediale pro-jecten. Met dit programma wil de Provincie een impulsgeven aan de leesbevordering Friese taal bij de doelgroepjeugd in het mbo, vmbo en de pabo.

Toelichting• De CHN en de NHL bieden de bevoegdheid Fries aan via dePABO. Momenteel beschikken wij niet over gegevens hoegroot het percentage studenten is dat de bevoegdheid Frieshaalt. Wij kunnen vanuit dit oogpunt niet aangeven ofdeze doelstelling is gerealiseerd.

• Het aantal studenten met de lerarenopleiding Fries heeft dedertig niet gehaald. Voor het leerjaar 2006 - 2007 waren ervier en elf studenten die respectievelijk de voltijdopleidingen deeltijdopleiding deden.

• De bevoegdheid Fries is opnieuw door de PABO’s gedefini-eerd. De beide PABO’s bieden nu een uniform bestel vancompetenties en voorwaarden voor zowel het kennisniveauals het vaardigheidsniveau. De studielast is als gevolg daar-van wel gegroeid.

• Veertig procent van de leraren Fries in het voortgezetonderwijs heeft geen bevoegdheid voor het vak Fries in deperiode 2004 - 2005. Het percentage leraren met bevoegd-heid Fries is met zeven procentpunten toegenomen (van 53procent in 1999/2000 naar zestig procent in 2004/2005). Alswij er van uitgaan om de situatie van 1999/2000 als nulme-ting aan te houden, is er sprake van een groei van ruim der-tien procent (7/53) van het aantal leraren met de bevoegd-heid Fries.

• De drie Friese HBO-instellingen werken vanaf 2004 nu welsamen op het gebied van het Fries en tweetaligheid. Op ditmoment werken de hogescholen niet samen met grensover-schrijdende organisaties op dit gebied.


Toelichting• De Provincie heeft met de Afûk in de afgelopenbeleidsperiode een werkgroep gevormd om de coördi-natie in het oog te houden. De projectcoördinator vande Afûk heeft ruim dertig gesprekken gevoerd metvertegenwoordigers van zorginstellingen. Voor hetgrootste gedeelte staan organisaties positief tegenoverdraagvlakverbreding, maar de uitvoering daarvanwordt als moeilijk bestempeld. Er speelt op het gebiedvan zorg heel wat ontwikkelingen tegelijkertijd; taalheeft in vele gevallen een informele plek en er zijngeen formele afspraken daarover gemaakt. In de laat-ste beleidsperiode hebben de zorginstellingen eenhoop extra werk moeten verrichten als gevolg vanomvangrijke beleidsmatige wisselingen in de zorgstruc-tuur op nationaal niveau, zoals de invoering van deWmo en het Sociale beleidskader om maar een paarvoorbeelden te noemen. Met name op bestuurlijkniveau is daar prioriteit aan gegeven.

• Het is bekend, dat bij de Zorggroep Plantein en hetRevalidatiecentrum Fryslân/Lindensteyn de positie vanhet Fries verankerd is. Thuiszorgcentrum Het FrieseLand houdt met de zorgverlening ook rekening met detaalverscheidenheid: klanten kunnen kiezen in welketaal ze de zorgverlening wensen zoals bij zwanger-schapshulp. Het ziekenhuis De Tjongerschans inHeerenveen heeft ook taalbeleid geformaliseerd; er isgekozen dat medewerkers in de eerste plaats hetNederlands als voertaal gebruiken in contacten metklanten en bezoek. Diverse zorginstellingen hebbenaangegeven dat het Fries zo’n vanzelfsprekende plekbinnen de organisatie heeft, met als gevolg dat hetopnemen van de Friese taal in beleid geen hoge prio-riteit geniet.

• In de afgelopen beleidsperiode zijn door het Stipepuntvan de Afûk proefprojecten georganiseerd en zijn erva-ringen opgedaan met het opnemen van Fries in hetkwaliteitsbeleid, net als Goed Ald (2005), een studie-dag over kwaliteit voor kwaliteitsmedewerkers vanzorginstellingen en -organisaties (2006) en de organisa-tie van de Vertel & Voorleesweek Festival voor centravan ouderenzorg in 2006 en 2007. Uit de praktijk enworkshops blijkt dat bij de organisaties niet gelijkbehoefte bestaat om het Fries als onderdeel van kwali-teitsbeleid op te nemen. De Afûk organiseert bij centravoor ouderenopvang verder workshops over hetbelang van taal. De portefeuillehouder Friese taalheeft in 2006 apart bestuurlijk overleg gevoerd met deZorggroep Plantein, Bennema State, Mee Friesland enThuiszorg Zuidwest Friesland met als doel de plaats vanhet Fries in die organisaties te verbeteren.

• De zorginstellingen kunnen verder gebruik maken vanhet menusysteem ‘Frysk yn de soarch’ dat door de Afûkontwikkeld is: een vragenlijst met aandachtspuntenvoor taal die op de instelling van toepassing kan zijn.Aan alle instellingen voor centra van ouderenopvang iseen dergelijke vragenlijst verstuurd.

• Op grond van de Cultuurnota ‘Sels Dwaan’ vraagt deProvincie van alle gesubsidieerde cultuur- en taalinstel-lingen (welzijnssector) om een visie te ontwikkelenvoor het gebruiken van de Friese taal. Bij zorginstan-ties kunnen wij dit niet eisen, omdat wij geen verant-woordelijkheid over de instanties hebben en geen sub-sidierelatie met ze hebben. Met de invoering van deWmo kunnen gemeenten nu wel eisen stellen incontracten aan zorginstellingen om aandacht te schen-ken aan de taaldiversiteit in Fryslân. De gemeentenTytsjerksteradiel en Leeuwarden doen dat onder ande-re. Op de jaarlijkse gemeenteconferentie over de Friesetaal in 2006 die de Provincie in samenwerking met deAfûk en het Berie foar it Frysk organiseert, is daaronder andere voorlichting over gegeven.

• Het onderwerp ‘tweetaligheid’ kon niet worden opge-nomen in de regiovisies, omdat de regiovisies omgezetzijn in een ander kader, te weten het SocialeBeleidskader.

• Er is in de beleidsperiode 2003 - 2007 verschillend voor-lichtingsmateriaal over het tweetalig grootbrengen vankinderen verschenen, te weten de brochure meertalig-heid van de Afûk en verschillend informatiemateriaalvan het SFBO. De website heitenmem.nl van de Afûkgeeft hierover voorlichting. De Provincie heeft in juli2007 de Afûk de aanvraag voor voorlichtingsactivitei-ten Fries/meertaligheid in voorschoolse voorzieningengehonoreerd, die gebaseerd is op het visiestuk van deCAG ‘Alles út ‘e kast’ voor het voorschoolse onderwijs.Er zal onder andere een algemene voorlichtingsfolderen een specifieke brochure voor professionals wordenontwikkeld, een dvd zal worden uitgebracht en voor-lichting op ouderavonden zal worden gegeven. Voorde centra van ouderenzorg is voor activiteitenbegelei-ders geschikt Friestalig materiaal ontwikkeld, namelijkde uitgave Dat wie doe sa (2007).

• Zorgbelang Fryslân (voorheen Patiënten ConsumentenPlatform Fryslân) is niet zover om taal in het beleid opte nemen, maar onderstreept wel het belang van taalen communicatie. Deze organisatie heeft onder anderewel meegewerkt aan het thematijdschrift Sûnens(2006) (Nederlandse vertaling: gezondheid).


B Fries in de zorg

De twaalf aanbevelingen van het rapport van Coulon ‘Taal in de zorg’ van 2001

was aanleiding voor de Provincie om beleid te ontwikkelen voor het domein zorg

in de taalnota. Sinds 1 mei 2004 is een projectcoördinator bij de Afûk voor dit

domein actief.

Fries in de zorg


De Provincie zal overleg voeren met de zorgsector (ziekenhuizen, x

verpleeghuizen, gehandicaptenzorg, thuiszorg, geestelijke

gezondheidszorg, jongerenzorg) over het realiseren van de

aanbevelingen uit het rapport ‘Taal in de zorg’ met betrekking

tot het opnemen van de Friese taal in het kwaliteitsbeleid.

De Provincie stimuleert het opzetten van pilot-projecten en het x

opdoen van ervaringen met het opnemen van Fries in kwaliteitsbeleid.

De Provincie streeft er naar dat de door overheid gesubsidieerde x

instellingen in de gezondheidszorg en de welzijnssector aandacht

besteden aan de Friese taal, in algemene zin en in de jaarlijkse

verslaglegging en klachtenregelingen. Daarover wordt ook met

gemeenten contact gelegd.

Het onderwerp ‘tweetaligheid’ wordt opgenomen in de regiovisies x

die in deze beleidsperiode over de zorgsector zullen verschijnen.

De Provincie stimuleert het uitgeven van voorlichtingsmateriaal x

over het tweetalig grootbrengen van kinderen en het geven van

voorlichting over het tweetalig opvoeden bij consultatiebureaus

in Fryslân.

De Provincie vraagt het PCPF, de belangenbehartigende organisatie x

op het terrein van de welzijns- en zorgsector, aandacht voor het

Fries op te nemen in het jaarlijkse productplan.

Met de steunfunctie-organisatie op het gebied van welzijn, x

Stichting Partoer, worden in 2003 afspraken gemaakt over het

opnemen van het Fries in het productenplan 2004, in beleidsplannen

en jaarlijkse verslaglegging.

De Provincie bevordert dat logopedisch test- en behandelmateriaal x

wordt onderzocht op bruikbaarheid voor de tweetalige situatie

in Fryslân.

De Provincie bevordert dat voor de behandeling van kinderen met x

spraak- en taalhandicaps en afasiepatiënten naast Nederlandstalig

ook Friestalig test- en behandelmateriaal beschikbaar is.

In overleg met de Vereniging van Logopedisten en de werkgroep x

‘Frysk yn de logopedy’ worden afspraken gemaakt over de presentatie

en implementatie van het Fries logopedisch test- en behandelmateriaal.

In de productafspraken met Stichting Partoer wordt opgenomen dat x

er voorlichtingsmateriaal wordt ontwikkeld over het tweetalig

opvoeden van kinderen.


C Fries en Gemeenten

Sinds 2004 is de stuurgroep Fries en Gemeenten actief die toezicht houdt op de

coördinatie van activiteiten onder leiding van de portefeuillehouder Friese taal. De

projectcoördinatie ligt in handen bij het Stipepunt van de Afûk.

Gemeenten


Provincie en Rijk zullen in 2003 gemeenten en het Wetterkip x

Fryslân er op wijzen dat de implementatie van de taalregels uit

hoofdstuk 2.2. van de Algemene Wet Bestuursrecht een

taalverordening vereist die door de gemeenteraad, dan wel

volmachten, moet worden vastgesteld, wil het Fries een

juridische basis verkrijgen.

Gedeputeerde Staten zullen in 2003 bezien met welke x

gemeenten een afspraak kan worden gemaakt om de Friese

taal zoveel mogelijk te betrekken in de onderlinge

correspondentie. Daarbij wordt in beginsel gedacht aan de

tien gemeenten die een verordening Fries in het schriftelijk

verkeer vastgesteld hebben. Dergelijke afspraak zal als

groei- en uitbreidingsmodel functioneren met het oog

op communicatie met dezelfde of andere Friese gemeenten

en (semi) overheidsinstellingen.

Gedeputeerde Staten zullen in 2003 de Friese gemeenten x

vragen naar voornemens, ervaringen met en behoeften

van gemeenten wat betreft het uitdragen van tweetaligheid

en taalverscheidenheid van Fryslân aan pas ingekomen

inwoners van buiten Fryslân.

Jaarlijks beleggen Provincie, de sectie cultuur van de VFG en x

het Stipepunt/Afûk een werkconferentie om, met behulp van

de menukaart bij het gemeentelijke taalen cultuurbeleid, aan

de hand van ‘best practices’, te laten zien wat er op het gebied

van de Friese taal plaatsvindt en kan plaatsvinden.


• Stichting Partoer levert het jaarverslag in twee talenaan, te weten het Nederlands en het Fries. In het pro-ductplan 2006 - 2007 levert St. Partoer producten omtweetaligheid op het gebied van de voorschoolse peri-ode.

• In de beleidsperiode 2003 - 2007 zijn de volgendetesten en onderzoeken verschenen op het gebied vanFries in de Logopedie:

Voor kinderen

– F-Tarsp (Friese Taal Analyse Remedieëring en

Screening Procedure)

Het instrument dat het verloop van de taalontwikke-

ling van jonge Friestalige kinderen onderzoekt (1.9 –

4.2 jaar). Het geeft een breed overzicht van de volg-

orde van verwerving van morfo-syntactische taal-

structuren. Fryske Akademy doet het uitvoerings-

werk. Het project is een uitvoering en de verwach-

ting is dat het project voor april 2008 gereed zal zijn.

– Fries articulatieonderzoek

Een Friestalig articulatieonderzoek dat bruikbaar is

voor diagnostiek bij Friestalige kinderen van twee

jaar en ouder (aan het eind van de basisschoolleeftijd

van twaalf jaar). De uitvoerder is Revalidatie Fryslân.

Voor volwassenen

– AAT (Akense Afasietest) in het Fries

De AAT is een gestructeerd opgebouwde test, die

de ernst van de afasie in verschillende taalmoda-

liteiten (het begrijpen en produceren van de

gesproken en geschreven taal) vastgesteld heeft op

geluids-, woorden zinniveau. Het project was in

2004 gereed.

– ANTAT (Amsterdam-Nijmegen Test voor Alledaagse

Taalvaardigheid) in het Fries

De Antat meet de orale communicatieve vermo-

gens van de afasiepatiënt. Er wordt gekeken op

begrijpelijkheid en verstaanbaarheid op grond van

antwoorden van de patiënt. Het project was in

2004 gereed.

– Friese Reynell Test voor Taalbegrip in Fryslân

De Friestalige variant die taalbeheersing/taalbegrip

meet van Friestalige kinderen (Revalidatie Fryslân).

– Friese UCO (Utrechts Communicatie Onderzoek)

De UCO is een observatie-instrument waar de the-

rapeut een algemene indruk krijgen kan van de

communicatievaardigheid van iemand die afasie-

problemen heeft.• De Provincie heeft een werkgroep Fries in deLogopedie in het leven geroepen, die twee keer perjaar bijeen komt. De werkgroep houdt onder anderentoezicht op stand van zaken van de lopende projectenop het stuk van Fries en logopedie, en de inpassingdaarvan in de dagelijkse praktijk. De werkgroep issinds het jaar 2000 al actief. De werkgroep achtte in deafgelopen periode de tijd nog niet rijp om de invoe-ring van het Fries logopedisch test- en behandelings-materiaal te evalueren. Dat zal de komende tijd aan deorde komen. Verder maakt de werkgroep afsprakenover de presentatie en het inpassen van het Friestaliglogopediemateriaal.

Toelichting• De Provincie heeft gekozen voor een persoonlijkebenadering om gemeenten te wijzen op de inpassingvan de taalregels Awb. De portefeuillehouder en deprojectcoördinator van de Afûk hebben een bezoekaan 22 gemeenten gebracht om met de verantwoorde-lijke gemeentelijke portefeuillehouder van gedachte tewisselen over beleidsvorming op het gebied van deFriese taal.

• Per 1 juli 2007 hebben veertien van de 31 gemeenteneen taalverordening Fries in het schriftelijke verkeeraangenomen. Dantumadeel is in een ver stadium omde vijftiende gemeenten te worden die een taalveror-dening zal vaststellen. Elf gemeenten hebben noggeen beleid geformuleerd voor de Friese taal, te wetende Waddeneilanden, de Stellingwerven, Harlingen,

Bolsward, Kollumerland c.a. en Nijefurd en Gaasterlân-

Sleat. De gemeenten Heerenveen, Smallingerland,

Leeuwarden en Opsterland hebben in de periode 2004

- 2007 het besluit genomen om een taalverordening

vast te stellen. Het Wetterskip Fryslân is op dit moment

bezig met een taalbeleidsplan en -verordening.

• In november 2006 heeft de Provincie met acht gemeen-

ten een intentieverklaring ondertekend. De Provincie

heeft met de gemeenten Boarnsterhim, Dongeradeel,

Ferwerderadiel, Littenseradiel, Leeuwarderadeel,

Menaldumeradeel, Tytjerksteradiel en Wymbritseradiel

afgesproken om zoveel mogelijk het onderlinge gere-

gistreerde brievenverkeer in het Fries te voeren. Sinds

eind mei 2007 is het mogelijk om de uitvoering daar-

van te monitoren.

• Sinds 2003 is ieder jaar een conferentie voor degemeenten georganiseerd, waarbij verschillende the-ma’s en activiteiten met het Fries aan de orde warengebracht. Het aantal deelnemers is in de loop der jarenenorm gegroeid: van twintig in 2003 naar circa zestigin 2007. De laatste twee jaren zijn vertegenwoordigersvan ongeveer twintig verschillende gemeenten bij deconferentie aanwezig geweest. Het doel van de confe-rentie is om gemeenten op de hoogte te brengen vanlopende zaken op het gebied van de Friese taal en zete inspireren beleid te ontwikkelen voor het Fries.

• Verschillende projecten en initiatieven zijn opgezet omte bevorderen dat gemeenten aandacht besteden aanhet Fries. Voorbeelden daarvan zijn Fries yn Boarger(vijftien voorstellingen van Tryater zijn gratis aangebo-den aan gemeenten op de gemeentelijke voorlichtings-avonden voor nieuwe inwoners), het web-stekje Fries(wedstrijd voor gemeenten met de taalvriendelijkstewebsite), de ontwikkeling van de brochure Taal fan itHert en de website gemeentenenfrysk.nl.

• In april heeft de Provincie de taalatlas ontwikkeld, diegemeenten kunnen gebruiken en voeden bij het ont-wikkelen en voorbereiden van passend taalbeleid. Detaalatlas geeft op gemeenteniveau beleidsontwikkelin-gen en cijfers van de taalsituatie aan. Een nieuw initia-tief is het ‘taaltasje’ en welkomstpakket als gevolg vaneen motie fan de FNP, CDA en de PvdA op 13 decem-ber 2006; gemeenten zijn ondertussen gevraagd omaan jonge ouders en nieuwe inwoners bij de officiëleaangifte op het gemeentehuis een informatiepakket tegeven over de voordelen van meertaligheid. De kostenvan de inhoud en kwaliteit van de pakketten wordenvolledig financieel gedragen door de Provincie.

Bronnen

• De kwaliteit van het vak Fries in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs in de provincie Fryslân; Inspectievan het Onderwijs (juni 2006)

• De Friese taalatlas 2007; Friese taal in beeld, Provincie Fryslân (april 2007)• Rapportage onderzoek quick scan, Provincie Fryslân (april 2007)• Evaluaasje Sintrum Frysktalige Berne-opfang 2003 - 2006, Engbert Boneschanker (februari 2007)

• Jaarverslag Afûk 2006; jaarverslag Cedin 2006; jaarverslag NHL en CHN 2006• Fries in het voortgezet onderwijs, een Echternachse processie, Jacob van der Bij en Renze W. Valk (2005)

Taalnota Fan rjocht nei praktyk 2008-2010

Documents

Transcript of Taalnota Fan rjocht nei praktyk 2008-2010