llISTORI$Cllt l(RIilG

r{ t 0 t R ll 0 R $T 0 t l{ BIRS

nr- LJIJNïtgcJl r (oI>o

PKOl'ÍNClt: NOOIID - H0I.l..\Nl) $ [:]t IIENTE TYEDCHH0RST.DnIÍ -B f: nO

14 ítO 8,rnr/.rc. 8,iO ft, tm.r-.

Flistorische lfuing - Nederhorst den Berg

BESTUUR

Voorzitter J. E, JansenPieter de Hooghlaan1394 GJ NdB - teJ.

W. J. van DeutekomUiterdijksehof 141394

"IM NdB - tel .

K. ScherpenhuijsenOvermeerseweg 761394 BE NdB r tel.

G. W. C. VerheulMlddenweg 241394 AK NdB - tel.

D.van WichenMiddenweg 1 1 5b1394 AG NdB

J. F, A. BaarKerkstraat 61394 CX NdB

Secretaris

PenningrneesLer

Alg. ad junct

Redactie

2302945-4152

Leden

Lidrnaalschap,

02945-3343

02945- 1727

02945-19 1 1

G. J. M. BaarZoddeland 261394 KR NdB - tel . 02945-4368T. GriffioenKuijerpad 61394 DA NdB - tel . 02945-4106J. F. A. BaarKerkstraat 61394 CX NdB

f 25 r- per jaarbankrekening nr. 32.82.24 .1 38RAngbank-Nederhorst den Berggirorek.nr. van de bank: 368367

Niets uit deze uitgave mag; op welke manier danook, verveelvoudigd enlof openbaar gemaakt wordenzonder schrif tel{jke t,oestèmming van het bestuur.

HTSTORISCHE KRINGNEDERHORST DEN BERG

opgericht: januari 1 9BB

jaargêng:1 - nuïnmer 2 juni 1991

INHOUD:

pag. 2, mededelingen en berichten

?7 - verslag ledenvergadering van 14-02-1991

29 - Monument Dick van Wichen

,L De Vechlbrug aan de Hinderdam (deel 2)- Els N.G.van Damme

t5 Gesproken verleden (deel 1 ) Gerard Baar/Cees van Huisstede

5T De op- en afgang van een nogal eigenge-reide Dominee (deel 1 ) - G. Verheul

40 Spiegelzand, (slot) - Jan Baar

4, Waterbeheersing (deel 1 ) K. Scherpenhujgsen

Achterin vindt, u informatie van 'hetStreekarchief te Hilversum

2?

íe

tt tí t3

'oT?oepoJ op ffq uoJoAoTuTsnlsn8ne gL rgg 8ee;8 Joufiunu apue8To laï.ï JOo fldoX

tírÊ*

' uo>1a?nao ue'.r'M r,rhr ) ;$ï::t"i:3"' l:t';ï";3iï:ffi3LpTz uouunl lV iïuo4ïor{ A[fTa1;Eq ulTz uapêT fMÍ]fIN

tÊt9*

i ïu€p ozuo ?seTVeualeurJao Ja?saeuÊuluuad op uee >Êfa8

-oui Slpaods oz ?Tp uaqqoq pTe€?oq ?oTu 3ou L66L roo-'gZ { pe pla8sdeqcs?€euprT ?oi{ oTp uapoT êp uoTTTyl

L L L L L uaXa8ra1

t$àe* - ar?3ep

-oJ op Jo ?eeTJe?aJOOs ?or{ Jeeu ahqtTJaq uao ualg'uo8eJluee Jourumu o?sJaa Slpat

-ïoA uoo 8ous1e n ?un4 'sT lene3 ?oq n Sq ?Tp uarpul'pTo?se3uaues peo3

?eTu u*z ene8lrn o?sJêe azuo ue uêJeTdupxa eTeïug

àÊ tÊ àÊ

'/Begge : sT {ueg opuen Jorffirnuo;r8 o?sTnl ?aH 'uola8a8do 1ueqoqeg op ue'.luo.lt8 pJooIJoA uoo ane8ltn a81;on ap ur sï suela;

'0011 : ultz ?eoïu?T0 '00 LLL 1e1.ree[ ?eq ?ee?s 'aunueg ue'C'N sïg u€AurepJopuTH ap Joo TêïT1;e ?aL{ ury L ' 8ed do L 'Ju uï

: or?e3TJT?3aU

uo?r{3Trog ? ua8utTapopo6

Door schenking is de Historische Kring in hetbezit gekomen van:groepsfoto t s uit de nalatenschap van mevrouwL., Franssen-van den Doel .de koperen plaat van het voorïnalig grafmonu-ment van Frits van ZanLen, oorlogsslachtoffer.2 mappen met copieën van correspondentie overde zandwinning.- een zéér grote collectie dia t s van Nederhorstden Bergr BeffiaakL door de heer Cor Neysen.Deze interessante aanwinst wordt nu geïnventa-riseerd en verwerkt door Henk van HemerL enCees van Huisstede . Ongetwi j feld kunt u t, . z. t .van deze mooie ve?zameling kennis nemen.Famitie Neysen: hartefiik dank !

Alle schenkers hartel5k bedankt.t(t$(

ACTI V I TE ITEN /IIE R KGROEPEN

Mevrouw Schilder-Flagemêil, Weth. Bloklaan 16 , is bereidgevonden krantenknipsels €. d. , betrekking hebbend oponze gemeente, t€ verzamelen.Ze heeft de beschikking over De Gooi- en Eemlander ende reclamebladen die in Nederhorst den Berg verspreidworden.l4ccht, u in andere krant€h, tijdschriften of publi-ca-ties iets aangaande Nederhorst den êerg aanLreffen,wilt u dit dan uitknippen c.q" copiëren, dateren enbij rïM Schilder' bezorgen?Bjd voorbaaL dank.

r(til3

?4

Het verzamelen van documentatie bet,reffende de zand,-winning nadert het einde, hoewel nieuw mat,eriaaluiteraard zeer welkom is.Er is inmiddels een collectie van zet n 1 00 foto I sen twee mappen met documentatie over de zandwinningin de spiegel- en Bhgkpolder bigeengebracht.Te zilner tÏd zuLt u in de gelegenheid gesteld wordende aanwinsten te bekijken.Na de vakantie-periode gaan we materiaal verzamelenover blekerijen en wasserijen en hel transportbedrijfvan Van Ernrnerik.U kunt vast gaan denken en snuffelen !Cees van Huisstede, Esdoornlaan i6 (tet.340Z),Ruud verkaik, Fazantelaan 1T (tet.431T) enJan Baar, Kerkstraal 6 ( tet. 4309 )

*xt$

SÊe_eiken_i! {*_Hgrgtgrgegr . G. Verheul

Dankzij de inspanning (en menig zweetdruppelt,je)van ons lid de heer W. van Diermefi, zqyt wU in hetbeztL gekomen van een sluk eikenhout, opgedleptuit, de bodem van de Horstermeer.Voorlopig onderzoek en vergelijking met gelijksoor-t,ige vondsten in Inleesp e. o. lee?L , dat het hiergaat om zgn ?moereiken ? die wellicht 1600 jaargeleden door een " ploitseling natuurgebeuren onderwater zjlp verdwenen.De werkgroep doet nader onderzoek.Antrmror'd cp de volgende vragen kan nader lichtwerpen op het ontsLaan van de Horstermeer:1. Hoeveel bomen liggen er?2. Hoe diep in de bodem?3. We1ke omvang hebben ze?4. Ztin ze allemaal even oud?5. In welke richt,ing ziyr ze omgewaaid?U hoort van ons !

Ê$

tÊ tt tÊ

Het volgende artikel ie overgenomen uitrrDe Bxugtr van 8 meÍ 1991.

Erpe:ilie J2!9=12!2

De expositie 1940-1945, een iniliatief van de plaat-sel$ke Oranjevereniging en de Historische Kring iseen groot succes geworden.

Dankzlj de uitgebreide collectie van de heer Wallenburguit 's-GraveÍand en de borden van de Anne Frankslichlinghebben veel van onze dorpsgenolen herinneringen kunnenophalen aan die till van oorlog en verzet.

Jorigeren hebben weer eens kunnen leren wal de gevarenz$n van racisme, dictatuur en discriminatie.Opmerkingen in het gastenboek als treuze leerzaamr,rblij dat ik in eenvrfr land leef ' en'dil mag nooit meer gebeuren',geven de organisatoren de voldoening een zinvoliniliat,ief te hebben genomen.

rÊ t$ tt

Jaanrerslag

Led.en d,ie geï,nteresseerd zijn in hetJaanrersta,g van d.e Historische Kring,kunnen dit aa,nvra,gen bi j het secretariaat.

*fHÊ

26

Le

'sT uoos-;od ;ad ?Tp ?ep Ja?saau.Suruuad ap ?pJootv\?ue

t pua>ï

-oJoq ?pJor{ urza8 ;ed Jo uoos;ad ;ad Suuy op uendeqcs?eeurprï ?aL{ Jo uapoT Jop uaa ue 8ee;n uoa dg

'8ur;y op JooA ïJor{ JeeI{ JooA ossaJ-e?oJoos op ?ïuepoq UgSIZUOOA o0 'Fels,"laueef ?or{do uo8urïJaurrJee Jo -do uaa8 uopuo?sêq uapoï op f,rg

'uopJorvr o? JeeqxesuaoT Jaeu uo Joau q3o?SuuX azuo ?ïSTq '1;ooq pueoua8 ree>l1e Ja?qoe soT-Te oz uou Jaauueg 'uopuona8 sXeeld uaqqaq A66L uToTp ua?To?ïAï?3e êTTe ?uaou hlo)lglngo NVA mnoraN

'066 L ?LI3ïzJoAo-JeEf ?or.ï JooÀ ossoJe?aJoos ap uee X;eaF pJoor{ ?aLïtrr{ euJeevr 'uapeTqTJreezïJam suorp JooA euJOTr{ Jo?saaur-Suruuod op ?ïuepoq ft+l 'rfrz a? lena8 ?aï{ ?oTu ?ïffTq?T0 'uee?soq Joar,{aq ïaaToueurJ ?aLï Jêo ua3uupau-uee Jo -do uapaT êp Fq ro Jo 18ee;n U3IIIZUOO11 a0

'EB'6BS' L { ?o? pïooJ8e8uee 8e;paq ?Tpseri L66L Trenuel L do - sem seï ur gr'ZLB { 066 1

1;enuel ; ;ad ?ep eau ?ïaep NgSfïnHNgdUgHJS roêr{ ag'A66L ?t-{orzJoo ïêoTsueurJ ?ar{

Joo Ja?seauËuruuad op uee pJooflr ?or{ ST{ 1;aa8 euJaïH

'sêTïJoA unq uel ua3e;p ?oq Sq oo? ê?ïJa?sïoa aTTTirrEJ uffZ UOSUOT'I futt " Oppïoïm,ïee 8ut"ly az

-uo uen pTï sTe q)Tz aTp ua?sJoo Jap uoo sEIVr ueue8-E{ JAOI{ OO 'UêJOTJA pOOp Op JOOp 'UeUOSeH ...{ JOer,{ap 'uapel ozuo ue uoo ;ee[ uadole8;ie ?oq ïoo Sm uoq-qoq SEETaH 'uroïTonr ue8tzamuee ap ?oaq USSIZUOOA aO

'uauos;od BL Joop l:J)oz-oq s?qcaTs -Jnn?saq ?oq uE dr;FaquT ?aul- ?pJo/'r

Suuape8"ran o0 '8ur"ra8 seeÏor{ uopoT Jêp lsruo>1do opsr uapol{8rpue?suosJoorr a?q3oïs op ue e81one3uel

'?eEJ?SïJOXap uee r{noqaHpHnef-HN ?or,{ ur Jnn 00.8 spuoe S;

or{osTro?sTg op UEA Fur;epe8;aluopa1 ap ue fVfSUUn

Naar aanleiding van een opmerking van de heer VanDiermen tijdens de lezing over de Horstermeerpolder,betreffende in de bodem van de polder aanwezigezeer oude eikenstamm€h, heeft de heer Van Diermeneen dergehdl< stuk hout meegenomen.Het is voor alle aanwezlgen fascinerend om te be-denken dat het hier gaat om een honderden jaren oudstuk hout, b$a versteend ! Het bestuur zaT trachtenoffi, meL gebruikrnaking van de moderne technologie ,te achterhalen uit welke tj$d genoemd stuk hout (enderhalve de eikenslammen ) stamt.

De heer VAN DIERI'4EN vraagt wat precies de bedoelingis met de Vrlerkgroep I Petersburg t .De VOORZITTER antwoordt, dat er voor dit projecttwee rÍchtingen bestaan. EnerzUds moeten alle ge-schiedkundige zaken ( opdrachtgever/bouwtekeningen/doel van de bouw etc . /Lutnarchitect enz. enz. ) wor-den uitgezocht, terwijl anderzijds de locatie moetworden vastgesteld en eventuele bodemvondst,en moetenworden geregist,reerd. MeL infraroodfotografie valtmogelijk veel over de locatie te leren. Eén van onzeeerste taken is de (financiële)mogelijkheden van ge-noemde fotografie te onderzoeken.De heer SCHERPENHUIJSEN zegL dat bij de werkzaamhedent. b. v. de aanleg van gasleiding in onze gemeenLeonder meer de fundering van de aanlegsteiger van debuitenplaats is gevonden. DiL geeft al een indica-tie van de plek waar het gebouw heeft gestaan. Ookzlyt er toen in de Vecht, nogal waL vondsten van aarde*werk en glas gedaan.

De heer STOKER vraagt of inmiddels de ansichtkaa?-tencollectie reeds in ons bezit is.De VOORZITTER antwoordt dat de financiën voor deaanschaf van de collectie thans helemaal rond z$jnen dat hijzelf de ,komende week, vergezeld van depenningmeester, de verzameling bjg de heer Neef teAlmere gaat halen.

?8

lgs3gll$S.vEnKïFf ING. rn de tedenversadering van2'( november 1990 is als nieuw bestuurslidloo"ge_dragen de heer J.Baar. Met, algemene stemmen wordtde heer Baar thans verkozen.PAUZE. Na de pauze wordt een aantal dia t s vert,oondvan de brand op 10 januari 1gT 1 waarbij kasteeltNederhorstf voor een groot, deel is verwoest. Deheer Scherpenhui$sen, die bij genoemde brand alsbrandweercoïnmandant in funct,ie was, leverde hetcoïnmentaar bij de dia r s .

*.**

A

MONUMENT Dick van Wichen

We lezen het zo vaak . ..een MONUI\ffiNTAAL gebouween kranslegging bij het, MONUI'4ENT op de Damop een gevel ANNO 167 1en ga zo maar door . r .

Het was 1918 direct ná de 1e Wereldoorlog dat het,Rijk een start gaf aan de zorg en het behoud vanarchitectonische monumenten . MONUMENTENZORG.I{lsschien wel een opgekomen besef dat, a}les wat inzotn oorlog kapot wordt gemaakt zo waardevol bleekte zijn.Kerken, huizen enz. waar meL zorg een ontwerp aanvooraf was gegaan, werden geïnventariseerd en totnu toe beschermd.

N

0

Hoe beter het, economischhoe meer geld beschikbaar

*g

mel ons land BinB,lmam. Cultuurbesef .

Wil je als eigenaar van zot n monument iets verbouwenof wij zlgen dan zal dat in direct overleg met Monu-mentenzorg moet,en geschieden. Vaak een langdurigegeschiedenis, maar het levert soms ook weer eenflinke subsidie op. De moeite waard dus !Naast deze monumenten bedacht men reeds in 1961 omLnzrcht te krí$gen in de veranderingen van enze dor-pen en steden, veranderingen die vaak terug te vin-den zLJn in hetgeen we bouwen.Tijd vraagt om stijl, Ifijk maar naar de twee bruggenbij I t Hemeltje.Gn dit vasL te leggen is men vanaf maarl in ons dorp(gemeente ) aktief bezig geweest.Foto t s, beschrijvingen enz.Verrrachting: Landefgk zo'n 250. 000 ob jekten.

Ruim 10% (g 4a.000 ) worden toegevoegdaan de needs bestaande monurnenlenlijsten zullen mee-beschermd worden.

Bewaren van cultuur, zo heet daL.Een goede zaak, waar wij als Historische Kring warmvoor lopen.

En dat alles heeft, een naam: Monumenten Inventarisa-t,ie Projekt (M. I.P) gekregen.P.S. Jammer dat het Rode Dorp het niet gehaald

heef t, , , . maar ja !0h ja, en dat, ANNO . . . u weet wel

s'eborent)v r\../\-/r- vl. .À

opgerichtgestichtgebouwd !

It t( tÊ

'0

De Vecht,brug aan de Hinderdam Els N.G.van Damme(1780-1819) deel 2

De heren van Nederhorst den Berg bezaten ook nog t HetKleijne Schuijtje t , eveneens gelegen aan de Hinderdambjg het, huidige pand Hinderdam 6.Een inkomsLen-overzicht van 1695-17 46 geeft, te ziendat het schuitje vele jaren onverpacht bleef. De re-den daarvan is niet geheel duidetijk, wel is zeker dat,er rond het gebruik van overzetschuit,en heel wat on-enigheid heerste.Een publieke aankondiging van de verpacht,ing van hetveert je begint, met de dreiging ' ? En werd een igelijkbij deesen wel ernstelïk gewaarschout, sig van nuvoortaan te wachten om nU of omtrent Oe Hind

werden geprocedeert soodanig den Heer van Nederhorsttot, lbintj-en van zun HoogEdWelGeb._ Reg

nr gemaakt in 1T3g (fig .2):

Grote onenigheid ontstond met de heer ChristoffelBrants van de Hofstede Pet,erburg, een welgesteldman, die meL eigen ponten nJn tuinlieden en anderebedienden over de Vecht ter plaatse liet heen enweer varen. Een klacht van Godard baron van Tuyltvan SerooskerkCIo, heer van Nederhorst van 1708-1757,in de richting van de fStaten ?s Lands van Utregt?leidde tot, een verbod aan de heer Brants deze be-drÍgvigheíd voort te zetten op poene (boete ) vanf 25,-, waarvan de helft ten behoeve van de heerGodard en de andere helft ten behoeve van de Armenvan Nederhorst, €h verbeurdverklaring van het vaar-tuig.

(wordt, vervolgd )

l$(tÊ á .Fig' 2 'Tari- evenve erpont

(herrr) b-geldend voor deaan de llinderdas

Ir

-:::.;E

)

CÍtcl

/ó/,rr/

OP D :,,REaUESTh,

RESENTEERT BY

ftuvvcrs. I Dog tcn gctrlc van ticn , oftc mecr aan ccnMct áric Psardcn befpannen-, fcs ftuyvcrs. I .ï dcnÍclue. Eygcnaar.tocbchoorcndc,von ccn charlc mct ccn or twcc l,lgrogn I qnqe tc gclyKovcrgcnaartwotclcnoc, nerfbcfpanncn, dric ftuyvcrs. I gcld. Wclvcrftáaádc det dc ÀtlcnfchcnVan icn Bocrc Wagen mcc twcc Paardcn I dic dc vo_orfz. voiturcs \[agcn_s cndebcfpanncn , drie (Iuyvcrs, | laardcn oftc Vce eànvocrco ' c-n d,ror

toc

Van àcn Boérc Wagin of Kerrc mct ccn I behooren r ondcr hct vooríz.lccr oftc' P;;e bifprnn.",'i*.. ftuyvcrs. I Pood'g.ld zullcn wczcn bcgrifcn.

Van allc loífe Paardcn , yder cen ftuyver. I En cindclyk voor yder Mcnfch, dic mct hetVan allc Offen, Kocyen cndc VcerÍIcn, I klcine Schuytjc word overge?Efof ovcr-ydcr ccn lralve ftuyvcr. I g.haalc, ecn halvc ftoyvcr. (@nOe ínreuDicee ue n alle enDe een pqelph / eenÍge Pondtco 0fce Schouwcg tn{taiuDÍcie

ban oe góÍtítigscrDs Pondc Dón Don bfitboonDer. te UouDen / bcal mln làsÍtagÍ3tg ofte Snbercn / foomtn Orfoirn0tt@agcngenD0 lDffirDsrtÍsr!00renbenoemt/ ob$tef0tacnoftso&tt0Dsl3n/ onDerbsrgteteitbet oob touDcntogsn bcín/ snDtrg/ slE tot sÍgr gcbrnlt/ 0n mítd Ín t0lhcen gcbsl/ ntct Dstliratrl tBoom ofte EÍcruen obstbcrenDe/ ?n ge0n Íonbgn of rerpcn geltuptenDc/ snDers atsmetfcbttf,íetrB @onfent tsn Drn bertoonDcr/ op pcÉn? bdn Dr Pondr, Schouwc sf Schuyt bofllmsDsDsoberfetitns0f ób0rbfllíng €outrarls ostsd nlogtc homtr ts gsfctltDctl / 0n D88r cn bot ?n ean bo?tá b8r,r vyf cn minri[suldcns Íe btrb0ur0n/ te sppllceren.Dc eaenà Dclftc tm bsbot,,q t8n D8 etnlgn !61 dgn Bcrgh,31Ds snDeE;íelfte ten ber)oebe rau oen asnblsngw/ 0f qÍeDs G8l8tlglc f8t Bomsn tcDosn/ s0fDoiíf?cÍenDàD8drrosóen 6cbout bnn oeu Bcrg D0ot[1. @n pcmlltteEsn Daar €9: @og: Dsn b?rtoonDtl Dsfsn t0 Doeil @ruhhcn/lgublÍceren enD? dfrÍgeren/ onDsc a?n b0otft. lDssrl?blltíD/ 0p D8t D88t b8n gern ÍgnoràntÍ? JalhonnenbgrDgn gcplctenDeert. @cD88n ts qBeslrt Dgtt '1.'Ícbl08tíl

tztt.(ordcdtmd)

Ter Ordonnentie als boven ,(E! tI tEtckent)

G. I/0ET I/.,4N I,rlINSJEI{t'Utrccht gcdrukt, by 1VILLEM JAN REERS, OrdinarisDrukkcr dcr Ed: Mog: Hccrcn Strtcn 's l:nds vrn Utrcchc, r z, 9,

,2

GODÀRD,uB TtIY,t .ràn'SEROOSKERKEN,Heere sd,n Welland t N ederbo(l , den Berg ' &c.

Is GeAPPoINcTEERT."

w,@eueputserDsn bnn Ds sffiÍsn's finnDs bnn @trtrtJtber0aan b-p ptobifie / 0ac b00l llet Vscr- ofce Ponr'seld 88n Oen Hinder-dam , [oslJeUbuen0e f,fln 0e tFeefÍpftbei0 bnn Oen Berg ]sl b0u0en be caalr /alte:

van ceo K9:i., Crlcífc oftc rl_dï:uoil:: I vll-rÍ:l..ltll:.5:lf ,Schrrpoftc Vcrkcn,res met Vicr Paardcn bcfpannen , egË J ecn halve ft.uyver.

Von iJn Ctrin mcicen of twcc tairrAgn I enAe tc gclykovcïgchaaltwordcndc, helf

,;{- "N t\_\

il}"' )..J

\/t/

. \ \-r. -,./

u l, !

\\ 7r'' ",\ iJ --i,íffi

r i/\l\r\\ r\ \

\.!

d;i,i:'

rKffil', rYV-#q

0vgRi'ÍEEIï ln 167 A. {

Gezl cht ln het brand ende do..J1

verwoest door)rp tlj'lens de

de Frans€n.lnto ch t d er Frans €D.

3Y

GESPROKEN VERLEDEN Gerard MarlCees van Huisstede

Het eerste deel van een hopelijk langdurend verslagin verhaalvorm van gesprekken die ons lid Cees vanHuisstede voerde met oude mensen die of autochtoonàf mensen ztgt die door gebeurtenissen in het verle-den te maken hebben gehad met ons dorp.Te beginnen met, meneer Klein uit Soest die op hetmoment van de opnarne 96 jaar oud was . Zo maar iemanddie door factoren geheel buiten hem offi, ineens inhet dorpsdeel Overrneer terecht hram. De oorlog van1914-19"1 B doorbrak zpn timmermansbestaansrhyLme .Rond die L4jd bestond Nederhorst den Berg uit eendrietal kleine vlekken in een uitgestrekt polder- enveenlandschap. Het bestaansnivo lag nog onder datvan het als ann bekend staande Drentse hoogveenge-bied. Volgens de huisart,s , dr trlartehà, lieten dehygiënische toestanden in de Vechtdorpen meer dan tewensen over r op zLyt zachtst gerqgd.In onze ogen lagen Overmeer, het dorp Den Berg en deHinderdam er idyf lisch bj$ in die dagen. Oude prentenspreken niet.In werkeU$kheid woonden onze voorouders sterk geïso-leerd en de weg over het water naar Amsterdam enUtrecht, was eigenlijk de snelste manier om meL de bui '-tenwereld in kontakt te komen, €h het recreat,iemid-del bij uitstek van flu, onze veelgeprezen fiet,s , deedheel goede diensten en was een enorme vooruitgang,maar toch ook niet alles, want de verbindingswegge-t,jes tussen de buurtschappen waren onverhard, ofrover de wegen naar andere plaatsen maar niet te spre-ken.

Als jongeman }cwam Klein van Soest naar Nederhorstden Berg om ztch op z1jn mobilisatie-adres te melden.Aanvankelijk vertoefden ze in schuren en stallen,maar de invallende herfstregens gooiden roet in heteten omdat de koeien en ander vee weer op stal moes-ten.

,5

Er verscheen een grote r1$naak in het, &rermeersebuurtschapsbeeld en meL nog 99 andere soldaten werdKlein daar op ingelalartierd.

Het schip torende hoog boven de Vechtdi$< uit.Tifllens de mobilisatie werd het waterpeil kunsL-matig hooggehouden om in geval van echte oorlogsnel de beroemde Hollandse waterlinie in gereed-heid te brengen door middel van het, doorstekenvan de dijken.Naar zrJn zeggen werd het was- en drinlataLer uitde Vecht gehaald, totdat er twee soldaten warenoverleden ten gevolge van het verontreinigdewaLer. Men besloot drinkrlater in r s-Gravelandt,e gaan halen mel paard en wagen. Eén tank pertocht.Klein beschrijft, de Horst,ermeer als een grootkoolveld met een modderig slecht pad er middendoorheen. Nó Middenweg, kompleet met fietspad !Toentertijd kostte het uren om heen en weer tekomen. Tegemoetkomende wagens waren zwaay ge-Iaden met allerlei soorten kool-, die naar deVecht gebracht werd om verscheept te worden.De wagens zakben soms tot de assen toe weg enpasseren gaf de nodige problemen.Naar zgn zeggen was de verstandhouding met deOvermeerders goed en langzamerhand raakten degemobitiseerden ingeburgerd en behoorden zetot het, straat,beeld van een tot dan toe kleinebesloLen gemeenschap.

(wordt, vervolgd )

l.

***

,6

De op- en afgang van een nogal G. Verheuleigenreide dominee

Er bestaat in Nederl.and een stichting tJacob CampoWeyermant, die zích LoL doel stell leven en werkenvan deze schilder en letterkundige (1677-1747) tebestuderen. Nu zou lrleyerrnan voor Nederhorst den Bergniet interessant zijn (hoogstens als vaste bezoekervan de heer Brants op de buitenplaats Petersburg),a1s hij zich niet te buiten gegaan was aan een uit-voerige pennestrijd met de eveneens de letteren be-oefenende predikant van Nederhorst den Berg, domineePieter Poeraet ( 1683-??)Nu was -en 1s- hel niet ongebruikelijk onder littera-toren elkaar met scheldkannonades te bombarderen. ZtJzien dat vaak a1s een aparte kunstvorïn, maar bS domineePoeraet was er meer aan de hand.Uit de kerkeli;ke archi-even komt hij tevoorschijn alseen strijdlustige, zelrrer niet onbekwame, af en toeintrigerende, maar altijd zelfbewuste manager.Wat zijn letterkundige prestaties betreft, Weyermannoemt hem feen Neurenberger kramer in bruiloftsge-dichten | .Van zijn paslorale werk weten we weinig. Destemeervan zijn handel en wandel- als organisator en -soms-maniputrator. Het begon allemaal zo mooi.0p 10 november vraagt de kerkeraad aan de Staten vanUlrecht loesterruning de dan 29-jarige proponent (fretis dus zijn eerste gemeente) PieterPoeraet te beroe-pen. 0p 9 maart 1712 wordt hii a1s predikanf beves-tigd. Een drukke baan zal heL niet geweest zi$n, erzijn nog geen 100 lidmaten. Een tractement, dat 50jaar later nog f 600,- ts jaars bedraagt, is voordie tijd niet gering. tl$ heeft dus aIIe tijd en gele-genheid tot schrijven. Ftij trouwt in mei van hetzelf-de jaar - het huweli3k wordt bevestigd door zijn col-Iega uit Ankeveen, dominee Voet.lbar zijn benoeming is niet door iedereen enthousiastbegroet. De ambachtsheer op het kasteel, GodardBaron van Tuyll van Serooskerken hield zich op deachtergrond rnaar had zilr bedenkingen en in zjin ge-volg ook de Schout, Johan van Soesdifi.

'?.

thee jaar later: is er aI een knallende ruzie. Baronvan Tuy11 maant de kerkeraad een huisje af te brekendat op zjjn grond zou ilgt gebouwd. De kerkeraad-Iees Poeraet, want verscheidene kerkeraadsledenkunnen lezen noch schrijven- reageert in eerste in-stantie met een bezoek aan hel kasteel-, maar wordtbars teruggeliezen.De Schout ontslaat een arbeider die rverkeert endeofirnegang gehadt, had met luyden welke deesen predi-kant hadden beroepen, en dat nam syn heer noch kwalyk!.ïn november van dat jaar is er weer een conflict.Schout en Schepenen hebben tot taak de kerkelifie reke-ningen te conLrol-eren. Namens de Ambachlsheer treedtop de burgemeester van l4cntfoort, Rudolf van Cuylen-burg. Maar wie er op de afgesproken tiil verschiht'nlet dominee Poeraet of de kerkneesters. De bode wordtnaar de pasLorie gestuurd met een schriftelil<e op-roep voor de volgènde dag. Ibar ook dán geen Poeraetof kerkneesLer. Van Cuylenburg is woedend. De Schouthad zich aI tevoren geëxcuseerd wegens werkzaamhedenelders. Hij kende de methode van Poeraet!Had onze dominee reden om geen inzage in de boekente geven? l4et het grote geld was h$ altijd druk inde weer. De kerk was niet arm en hij belegde linksen rechts in obligaties. De kleine kas interes-seerde hem minder. Tien stuivers voor een armedrornrnel worden door een diaken geboekt. Toch maaktPoeraet zich erg druk als potentiële armlastigenuit Ankeveen zich in Nederhorst vestigen. Hij eistvan onze buurgemeente een soort garantie dat, zjjniet bij de Bergse diakonie zullen aankloppen.Maar veel- ernstiger is wat later zou blijken:Poeraet schrijft geen doop, huwelijk of nieuwe lid-maten meer in, en dat kon voor de betrokkenen ern-stige gevolgen hebben. Denk maar aan erfeniskwesties!Poeraetrs opvolger heeft de grootste moeite later,op grond van verklaringen, de registers bij te werken.FI! acht zich dus te goed voor tkl-erckenwerckt maarhij is gek op het schrijven van uitvoerige, ingewikkeldemaar nieL altijd duidelijke brieven.

)a

6t

'nrepJo?suy t ueuuoÁag odue3qooef SuTaq3T?S 'A'u ' ? Bt L B9Be o;18 do uoïElu oXrao -'0 I t Joop ueturoÁam odue3 qo3ef SuTtqoT?Sop ue ue8ulTapopotu ep uen Z'Jrt L L 3ue3;eef

: oTTO?Saq ?êeJood oauïïuop Jao uo?of\ TTI{ Joolu aTM

JII'7TA rl, ut'Lt H'1)A?.A u7(f

tÊ lt lÊ

'Jaruurnu pue8lon suo ur Joau JoAoJEeg'uee r uoo1ode51-sd;op, azuo uen

8ue8;oou ol{osr8e.i1 ap spaal JoTr{ TpIz 131puo>1 qcol'uo? [ rm;en r snT?o3 | fï{ ?ueou , 1ae;d

-To??nJ r 'ïn?s 81,;aon?Tn uoo ?ou q;ae3eoJ ?aeJoodeqTrcs reeur 'sTSseTc op f fq 8e1>1eq ulg IITTo?

-JTJrl3s ?oop lfU ',XeeB 1;noq r.z JooA, ua8urïrroouoqffq uê ?Ieeu] JTazq)TZ Joo oureT3oJ Tooa? ?oeJood?ep lpuT

( sn11o3 aêuTluop ' 'souuag uE ?ue4Tpo;d o0

'3urJepe8;aïJaï oTeTourno;d ap JoepouÁg ep JEeu opBTpJEeAaBJe ue Jo?seenb 'sesae;d

teqrJOS s8urTopnaq F{ lpJom UooJSJourV srsseTo op uf'do sol?ueeq ?em 1e8ou ïFToïueuee uroï-{ 1;oaT ?e0

SPIEGELZAND (vervolg) Jan Baar

0p 9 juni 1939 dient, de A.B.M. een aanvraag in voorhet aanleggen van een sluis met toeleidingskanalenen de bouw van een klapbrug. Vanaf het moment dat dezewerken gereed waren werd het zand tnatr in grotezandbakken van de plas naar de Vecht, afgevoerd.

Formeel ging dit alles bui-ten het gemeentebestuur vanNederhorst den Berg om. In de vergaderingen van bur-gemeesLer en weLhouders en de gemeenteraad komt dezandwinning in de beginjaren geen enkel-e keer tersprake. ïnformeel zaL de gemeenle goed op de hoogtegeweest zijn via de secretaris van het polderbestuur,J.Nieuwendijk, die tevens wethouder was.De heer Nieuwendjjk had vóór 1935 aI contacten met deA.B.M., hij was nl. de eigenaar van de Nes -op degrens van Nederhorst den Berg en Vreeland nabijIt, Hemel-tje- en verkocht dat eiland in de Vecht in1934 aan de A.B.M. voor zandwinning.

In deze crisisjaren zullen er in Den Berg ongetwijfeldgrote verwachlingen geweest zijn van deze nieuwe eco-áomische activiteit. Het' zag er naar uit dat de'Ballastt veel werkgelegenheid zou kunnen biedenaan een flink aantal ingezetenen, terwijl ook deplaatseJ-ljke middenstand er vruchten van zou kunnenplukken.ilemeentesecretaris J. Krol schreef Ln 1949 (hij wastoen ook secretaris van de Spíegelpolder): rDit reus-achtige werk, om ruim 160 HA in een meer van onge-veer 20 rn. diepte Le veranderen' zal wellicht velejaren -men spreekt zelfs van 60 jaren- durenr '

Tot en met, 1966 deed concessieverlenging-en-*itbreiding i*eiai6, of gee#ï 'z,wd' pgd'aaienr.In 1gï1 {ddttpt ectr*eno,&* @; a@Ëêirg tuswt Sptê*ge1 en B1$(, lffiffiÊ8eÈ.

40

ï?

' uopJor{o8 seJaou JEeqFuTJpJoop-uo uao ?aï-{ sefli 'ua8rnz uee3 ser{ JopTodla8ardg op uT?oTu spftxsap ?seTTEg

"W"fpuT r ?uem uoproyr uo>{ pJaar-ouoqa8 8ee;nuee op ?Ep lundpue?s ?or{ do r{oTz opTo?sJop1odle8aTds ap uen rnn?saq ?aH 'SuTpuez?uo apuee8-JapJa op JoAo ?Tn pTar{p8;ozaq >1e;ds a?uooua8 aC

'or8oïooo uê noTïTut ue opftzap UEA uaJeÍ\zaq ap uouletu>1 * uee$ noz uo"íoTJaIoo repToóÊTg êp uE ueprnz ?êq uT ?êTr ue

lETn; 's;e>1>1e3e1 ueA deqcspueT opno ?aï{ JoopJeeylí p;arr p8ee;na8uee orssaóuoc Ja uao? 'gL6L uT ?sJag

f."Yr?El;l*qË;'d '

Nu heeft de Spiegelplas en later ook de plas in deBlijkpolder, door de watersport recreatieve waarde . .Uit,drukkelijk nJ hier vermeld, dat met opzet in dezebrief niet wordt gesproken over het wegyallen vande werkgelegenheid, indien de aanvraag zolJ wordenafgewezen. Deze zorg behoorl aan andere instanties | .Ongeveer 50 mensen uit Den Berg en directe omgevingwaren in dat jaar in dienst van de Ballast.De 1270 bezwaarschriften, waaronder 1248 gefi$klui-dende, konden de concessj-everlening niet tegenhou-den . Zandwinning was niet in stri$d met het, geldendebestemmingsplan -water en oeveruecreaLie- vwr deBliikpolder.

0p 4 oktober 1980 .koÍIt-. er offici-eel een einde aande activiteiten van de Ballast in Nederhorst den Berg.De zandwinning heeft het, aanzLen van Nederhorst denBerg sterk gerrijzigd , aan velen werk verschaft énrecreatiemogeli jkheden geschapen .

De tBaggeraar ? in het centrum van het dorp is destille getuige van de veerlfgjarige relatie tussenBallast en Nederhorst den Berg.

rÊ tÊ tÊ

42

ív

'uoEoJïoB uoqqal{SuTTeuoq ua8ra uao uopToq ]epoz pmnoqa8 uaTouLro?evruoo uoo? sr sJopTod apuooue8 op ue ïTo JooA '?t{coz-aB uapJofli ?soou 8u1sso1do aJopue uaê Jeeu ?epoz Jeeq-TeEi{ Jeour ?aTu 1;eenosuoooïuy op eT sJopïod ozapuen uoïeuoq ?oL{ pror{ 'ArgL sïooJ?suo Japïodle8aldguo -ïSfg op ur JO?Erir ?or{ uen 3u18eïJaTTad roo0

' ( TTad?qoêA ) l"leenoog op ue TTad ?aL{ualoq ?I$paq a18ooq apuaopTon ?o? uo 1;eeosuêono1uyop uee uoeJFaF 81pftnuana 8ue3;a?Evr uêa eTlr 1.,leeAaogap uT Ja?eflI o8TTïo3,loo ?oq ualq3eJq suoïou aza1,

'Z'Jr) pedasuoanoïuy leec;od Sqeu '3eeXs Jo4unq uoa nureem asleeld Jo? opaam? op uo uoToulraplod eBTpTnq apuen s1ee1d op do uoo ueJeeflr pedosuaoeryV ?ot{ ue€

prrnoqe3 suáIoui a?ue>{ }q)e oavr? r$z SuTTeïueq azêp JooA'uoTeuaq uapJorr pao8 Jopïodla8erdg uo -ïETg op

uo JopTod osuoonoïuv s?ï,{cT?S ap 1oo JEEUI t F;eïeu€oo"lp

rap ?ooTs8ut"r ap UEA a?ïoopa8 X$teasam uê ïFTaproou?aq uoêTTe ?oTu uoï 1;een ozap ue 3a1uee op Joog

'1;een osuooaïuy e8tpTnq op '1;eenoog opuee ?o? 8;ag uop ?sJorpopoN Jeeu uaaoryV u€A uane;8o? 1;een uoo Joop ?soTOBdo uapJovr uapêt{ïlTTïaou op

uopuoï ueer8e8 pJor{ 3"leeaog op 0e 9 L uT Ja?qoo uool'ueAJoTr{ ïTod

pïo?se8qse uoê ua ?ools3ur"r op ue eX3ual e1o"r8op a8emuen ?qooA op Jeeu uaraoTJe uoï Tous apuoop-ToA ?oTu suoïourJapTod op uE Ja?€m o?qoe"rqa8ut ?oqreep uapaï-{ïFTrooru ?em 1e3ou ro?qoa JeB 3urzo1 azae

'UEETS?Tn nu suoTour apuee?soq êp uapuoï -ufrz Slzamueeuo?leapo8 8ou nu ueJ€em- ?ooïs3ur; ozap dg 'Jêaur?oL{ puoJ ïFp ep8ela3uee i;Jvrrrêru op uo sJapTod apua3

-81Truo op ue us$r;r"loïJo?em opuee?soq op uossn? Jaouro1or{ ?oLï puoJ p8ala8uee ?ooïs8uu uoa sr t ap;nnp uoJ-e[ aToA ïJor{ ïïot{ r;eou;a?sJog ap UEA ua4frpeq ?êq Sg

' uo8elseSlrn uêpJor{ suoTourJa?€m e8rzam-uee Jeep op Joop ?>{.rodoquo Jo?et{ eBTTTo1;oo ?aLï uoïuo sJopTod apuoS8Tïuro op JooA urozooq uoo JOêIH ?Tp seIV\6Z9L uT JoourJo?sJog êp uE 3u188a18oo.rp a?sJoo op J?gA

'8êyrosJeêuiJêAg êp ueeuasfrnquad;or{os 'NJopTodïlffg op ue uoïourJêpTod 'I

W; v/Á/ÈPHaLEn'-BL tJ tZ PóLDÊR -SdUaÁL '/ a 3C,óp'ó/rwJae ! /a4c.

\

\"\t\\\t\\\t\I\\\a\a\{\

f e-e\./aa. -/

ufuafir ln 16.4Cr

gi

à( tÊ àÊ

(p8tonre ?pronr)

'p8er-o8uee rfrz 0r9L uT uaïJal{ ap sTeuz l4eerue8 uopJovrs?oqcsoT?En?Ts uao uoï 8ue3;o?eyr op uen uopueri apuo uo1oru Jop uoJood>1eoq ap ue 8u18811 op ?Tn Jeeur'p..rapftm.ran. uo uaeJ8e8do LB6L puTo uopoqureez4Jom

-puo.r8 op frq rSz ue8uuapunJ ozaq 'uo3urJopunJ op do?o? uo4oJqe8;e

Í ueegse8Saol pelï ue;e[ oïCIïuo aTp

'uoTour uoïTeJoA ap uen ua?u€?sar ep r$z LZ6 L uf'uoToru ep puoJ uaïïoq uo ua?Ta8 uel uapnoq

?aL{ Joop ue8a.rïo8 peq Sq ueeu o4Ta/q t , seequêï{oqop r pureeue8$q '?TeJEI roaq op roop ,Z6L ?o? ?soam-aB puoor{oq 8ou Jo?qoo sT o?Taepa8uool,r el$Tue8re?aH 'rfrz uoÏoJqaS;e mnoquanoq op uen o?foopo8 uoouo deï oJeqreeJp ap ,061 uT 1frn ra1 uauo>Uoo o? uoï-ïn1a3uo uo p.repfri,uen uo>{aïflr op ,ffi2 g6BL ur 'ïeJoAuT Srpaods 'uoTTeAJo se/"I 4p;qa8 al$Tue8te ?eq

?EpJoop pno{.Uopuo puaAFTq?Tn a8amuen 'u:em4 Jeeu uo-a1qe8 Jeeqïrr4csoq Suruomoq JooA Tem ozop sr pTo?s-aB seflr 4rn;qe8 uo?Tnq SuTTeïuoq Joo ueToïu ap ?epeN

' uoaJl{3suo uapJo/vrTez Japeu 3ou euJorq sTeoz JapTod"reau:Ja?sJoH op uen8uTïEIuoq JooA prrnoqa8 'leeure8uools uaa Joop uauou-e3"rano pJofir EuTTeuroq op euJeevr ZBB L ?o? uoToïuJo?EMsTE ueepe8 ?suêrp ?Jaar.{ ropToÓÊIg êp ue uoToïu o0

'1>1ope3 ?oTJ ?ou uo sJoTToz-puo;8 '82 t suoToïuJopTod a?ueï?qce uoJem , ueels?Tnuopuo>I ?Jeeaou ap do ?3oJrp aïTot{ 'suaTour opTag

' ( s?aq3sor?en?ïs epueeSfrq o1z) SulJê?orvipJoor{opuee?soq ap Joo 1ï,{3êJ SeflrasJooruJolg op uee Jop1od-ï[TTg op JooA uo LB'Ju ue esleeld Jo? Eovurauue0op uee pmnoqe8 uoïou op sr JopTodleEerdg ap JooA

Overzicht vanarchieven en indices (tta rs) becreffende Nederhorst den Ber

aanwezig bij het

Screekarchief ce Eilversum

a.r_chieven van:

geneencebesËuur, I 625- 1936 *met burgerli jke scand: geb. l8l l- 1892, huw. l8l l-1917., overl. l8l l- 1932nog geen bevolkingsregiscersgerecht, 1620- l8 I I *nocarissen, 1664- l7 10, 1770-1789 *polders:Bfijkpolder, I 708- 195 I *- Heintjesrak- en Broekerpolder, I762-1979 *- Born- en Kuijerpolder, 174ó-1962 *- llorsceroeerpolder, l6l2-1980 *- Spiegelpolder, I779-1979 *Ned. Ilervornde Gem€enre, (1600) 1625-1954 'tDTB's (doop-, trouw- en begraafboeken van vóór lSll) *

* beÈekent dat er een ro€gang is in de vorn van een invencaris of plaatsingslijsc

indices o bovenenoemde DTB's :

hervorud dopen, 1639-1812her.rormde huweli_jken, 1639- l8l3hervormd begraven/overlijden, 1625- l8 I Iinpost v.h. gerechc op huwelijken, 1625-1732

indices o archief van hec erechr:

schepenakËen (hierin ook enkele transporcen en huwetijken), 1722- lSll

N.B.: de indices zijn alle geordend:alfabetisch op fanilienaamalfabeÈisch op patronienop dacurn

de indices op de schepenakcen zijn ook geordend naar soort akte

Bezoekadres: Oude Enghweg 23, Hilversum. Postbus 10053, 1201 DB

Tel.nr.: 035-292646. Openingstiiden: 13.00-17.00 uur en op aÍspraak

.+Ieatre8too.rp XeTu gou sTJeplod:eetrJo?BJog ep .L9g1 .reef laq uT8:eg uep + sJoriJepeN uB uezueJtal uaeuat