T-FORTherstructurering werf Dura Vermeer

te Cruquius (gem. Haarlemmermeer)

18 mei 2010

CASACASA architectenarchitecten

CASA architecten

Toelichting

Opdracht Het podium voor architectuur Haarlemmermeer en Schiphol heeft i.s.m. Dura-Vermeer op 19 mei 2010 een architectenworkshop gehouden om de mogelijkheden te verkennen voor herontwikkeling van de werf van Dura-Vermeer in de Cruquius. Het terrein vormde in 1965 de bakermat van de Vermeer poot van dit bedrijf.

Methode Herstructureringsopgaven benaderen wij op basis van de in het terrein of gebouw aanwezige cultuur historische landschappelijke of bouwkundige kenmerken. Deze kenmerken zijn vaak aanleiding om het nieuwe programma te hechten aan de historische ondergrond.

Locatie In Cruquius ligt aan de Ringvaart direct naast de onderzoekslocatie een fort dat al dateert van voor de drooglegging van de Haarlemmermeer. De dorpskern Cruquius is ontstaan na het droogmaken in 1852. Het dorp wordt gevormd door een lintbebouwing langs de oude Kruisweg die de hoofdas in oost-west richting vormt van de Haarlemmermeer. Daar waar Kruisweg en Ringvaart elkaar ontmoeten ligt het Fort. Kleinschalige woonbebouwing langs de Ringvaart ten noorden van het Fort vormt de noordelijke helft van de korte poot van de T.

Concept Het concept gaat uit van het realiseren van een dorpshart rondom het Fort. Hier staat sinds kort het nieuwe dorpshuis en woningbouw in een open verkaveling. Het Fort kan uitgebouwd worden tot het groene hart van het dorp met een publieke functie. Aan de zuidrand ligt het nieuwe regiokantoor van Dura-Vermeer. Daarnaast kan op de dijk (op het terrein van Dura-Vermeer) gestart worden met de ontwikkeling van een strook woonbebouwing die zich in de loop der jaren zuidwaarts kan ontwikkelen langs de Ringvaart. Deze woonbebouwing vormt de zuidelijke helft van de korte poot van de T.Aan de voetsloot van de dijk, die wordt verbreed tot een singel, kunnen kleine bedrijven zich vestigen gekoppeld aan een (dienst)woning. De voetsloot komt uit bij het Dorpshuis.Het in de polder gelegen deel van het DV terrein kan worden herverkaveld tot publieksgerichte (kleinschalige) bedrijven met verkoopfunctie langs de boulevard. Daarachter kan de kavelgrootte nader bepaald worden afhankelijk van de marktvraag. Herhuisvesting van bedrijven of bedrijfsonderdelen van bedrijven boven aan de dijk is mogelijk. Hierdoor kan mede de herstructurering van het hele gebied in gang gezet worden.

Voor CASA architecten, Koen Crabbendam

Heemstede, 20 mei 2010

historie CASA architecten

1850 CASA architecten

CASA architecten

HET FORT BIJ CRUQUIUS: ‘Een onbegrepen monument’Samenvatting Ingeklemd tussen het dorp Cruquius en het bedrijventerrein Cruquius ligt aan de Spaarneweg het Fort bij Heemstede, zoals het officieel heet. Sedert 1993 provinciaal monument, onderdeel van de Stelling van Amsterdam en als zodanig vermeld op de World Heritage List van de Unesco. Het ruim 1 ha groot fortterrein is eigendom van de gemeente Haarlemmermeer, deze gemeente is ook beheerder van het monument. Het Fort dateert in zijn oorspronkelijke vorm van voor de drooglegging van de polder, te weten van 1845. Begin twintigste eeuw is een aantal bunkertjes ('scherfvrije onderkomens') aangebracht. De gemeente Haarlemmermeer heeft nooit oog gehad voor dit monument. Integendeel.[2] Daarover gaan vooral deze aantekeningen: over bestuurlijke en culturele desinteresse van een gemeentebestuur. Meer een bestuurlijk verhaal overigens dan een 'monumentaal'.

Het Fort bij Cruquius De Stelling van Amsterdam is de voormalige kringstelling van permanente verdedigingsbouw rond de hoofdstad. Als hermetisch te sluiten cirkel zou deze stelling het laatste weerstandspunt in de landsverdediging vormen. Het was op een beleg van ongeveer negen maanden ingericht.[3] De werken zijn aangelegd tussen circa 1880 en 1920, en wel op basis van de Vestingwet van 1874. Na de inpoldering van Haarlemmermeer ontstond immers een nieuwe ontsluiting naar Amsterdam: dat vroeg om een nieuwe verdediging. Eén van de onderdelen daarvan was het Fort bij Cruquius.

Nimmer voltooid Het ging medio de 19e eeuw om een viertal 'torenfortlocaties', gericht op de voornaamste toegangen van de polder. Centraal was op het forteiland een cilindrisch torengebouw gepland met op de verdiepingen schietgaten voor mitrailleurs en kanonnen. Het Fort bij Cruquius was gericht op de Ringvaart en de (oude) Kruisweg. Om het torenfort liep een gracht met aan weerskanteneen dijklichaam. Deze gracht kon vanuit de Ringvaart van water worden voorzien. Als gevolg van drastische veranderingen in krijgsscenario's is het torenfort bij Cruquius nooit voltooid. Op een geaccidenteerd terrein, (een zandopduiking aan de rand vanhet voormalige Haarlemmermeer) is alleen een diepe gracht met bijbehorende kaden en een verlaagd plateau aangelegd.Begin vorige eeuw is daaraan nog een aantal kleine bunkers ('scherfvrije onderkomens') toegevoegd. Deze laatste objecten zijn in het terrein nog aanwezig. Dat kan niet worden gezegd van het een paar jaar geleden nog aanwezige gedeelte van de historische gracht met bijbehorende kaden en het verdiepte plateau.... Rond de kerstdagen van 1997 betrad namelijk de dienst Openbare Werken van de gemeente Haarlemmermeer het strijdtoneel.

Mr. H. van der Molen[2] Tegen de aanwijzing van het Fort als monument -door de provincie- verzette de gemeente zich, zij het tevergeefs, tot en met de Raad van State. De gemeente wilde bedrijven op het fortterrein.[3] Vgl. Concept-register, Stelling van Amsterdam, West tot Zuidwest, Gemeenten (....) Haarlemmermeer, Provinciaal Bestuur van Noord-Holland, Haarlem mei 1991, pag. 15.

CASA architecten

Fort te Heemstede

historie1848 op basis van aardwerken en fundament bomvrije toren aangelegd voor Posten van Krayenhoff1854 vestingwerk van de eerste klasse (K.B. 25 januari, Stbl. 8)na 1880 toegevoegd aan de Stelling1887 of 1897 vestingwerk van de derde klasse (K.B. 28 april, Stbl. 85)1913 vestingwerk van de tweede klasse (K.B. 9 januari, Stbl. 10)1916 "Machtiging tot het inrichten van achterste stelling op acces Vijfhuizen en voor eenvoudige voorzieningen ter

hoogte van Cruquius" (24 november) 1916 terrein met aardwerken ingericht1917 "Machtiging verleend tot het maken van werken ter verdediging van het acces bij Vijfhuizen" (17 februari)1918-1919 aanleg scherfvrije onderkomens1926 opheffing als vestingwerk (K.B. 28 mei, Stbl. 156)1927 woning bestaat nog, in onderhoud bij Genie1955 woning gesloopt

gegevensNaamgeving: Voorpositie bij Cruquius, ook wel genoemd: Voorstelling in de Haarlemmermeer op het fort de Cruquius,

Voorpositie Cruquius)Tevens: Fort bij Heemstede, Fort aan de gedichte mond van het Spaarne, Fort ten zuiden van het Kasteel van Heemstede, Fort bij de Cruquius.

Locatie: De voorpositie en het vm. fort ligt langs de rand van de Haarlemmermeerpolder in het verlengde van de Kruisweg. Het is een vooruitgeschoven post van het Fort bij Vijfhuizen maar was voorheen in dePosten van Krayenhoff een zelfstandig verdedigingswerk. (103.535/483.450)

Doel: Het opnemen van terugtrekkende troepen.Omschrijving: Vanwege de droogmaking van de Haarlemmermeer was hier een torenfort gepland. De begroting voor de bouw

van vier torenforten en wachtgebouwen werd overschreden door funderingsproblemen. Vermoedelijk is hierdoor voor dit fort alleen de fundering gebouwd maar is het gebouw zelf nooit voltooid.De andere forten die rond 1843-1846 zijn gebouwd vanwege de droogmaking van de Haarlemmermeer zijn:Fort aan de Liede , Fort aan het Schiphol , Fort aan Het Nieuwe MeerEr zijn acht scherfvrije onderkomens van versterkt beton, model 1916, gebouwd . Deze zijn een van de oudste militaire kunstwerken in de wereld die gebouwd zijn met versterkt beton. Identieke schuilplaatsen bevinden zich op de Voorstelling bij Vijfhuizen en soortgelijke schuilplaatsen zijn te vinden in de Positie van Spaarndam,Positie aan de Liede en nabij het Fort bij Vijfhuizen. Zie ook de Voorstelling langs de Drecht.

Omgeving: Het fortterrein is gedurende laatste tientallen jaren omsloten door gebouwen.Monument: Provinciaal Monument Noord-Holland; Lijst van Werelderfgoed UNESCOOnderhoud: Niet voltooid, constructie is slecht. Terrein voor een deel gereconstrueerd in 2001.

opname fort 2001 CASA architecten

CASA architecten

Een aantal van de schuilplaatsen voor de terugtrekkende troepen die in de Stelling opgenomen zouden worden. Foto van voor de reconstructie van 2001.(Foto: Jurgen Lamers, 1998)

Het terrein vanuit het oosten gezien, met op de voorgrond de gracht, in 1998 (links) en 2001 (rechts).(Foto's: René Ros, 1998/2001)

Het noordelijk deel van de droge gracht vanuit het zuidoosten gezien in 2002 (links) en 2006 (rechts).(Foto's: René Ros, 2002/2006)

Fort Schiphol met ronde bomvrije toren zoals ook in 1846 bij Cruquius gebouwd zou worden

Gemaal Cruquius

Het Oude Slotte Heemstede

1913 CASA architecten

provinciale weg Hoofddorp-H’stede CASA architecten

de grote verandering: 1872 aanleg brug naar Heemstede t.h.v. Oude Kruisweg

1929 opgenomen in Provinciaal wegenplan

1938 aanleg

1971 verbreding tot 2*2 Ringvaart-Heemstede

1995 verbreding tot 2*2 Ringvaart-IJweg & nieuwe brug Cruquius

1965 1e bebouwing Vermeer CASA architecten

2007 Cruqiuiusplaza in aanbouw CASA architecten

2009 regiokantoor Dura Vermeer CASA architecten

2010 westrand: Ringdijk CASA architecten

2010 zuidrand - polderlandschap CASA architecten

2010 oostrand CASA architecten

2010 oostrand CASA architecten

dorpskern CASA architecten

eerste loodsen CementBouw CASA architecten

concept: Fort als scharnier CASA schets Mathias Lehner

CASA architectenhistorische fietsroute

het Oude Slot te Heemstede in zicht CASA architecten

het Oude Slot te Heemstede CASA architecten

nooit gebouwd Cruquius: het torenfort CASA architecten

voorstel bebouwing kunstfort Cruquius CASA architecten

CASA architecten voorstel bebouwing kunstfort Cruquius

CASA architecten voorstel bebouwing kunstfort Cruquius

CASA architectenFort als zusje van het gemaal

dorps- & werkverkeer CASA architecten schets Mathias Lehner

CASA architectenstedebouwkundige hoofdlijnen

CASA architectenuitwerking dijkzone: wonen

CASA schets Mathias Lehnerwonen op dijk, werken in polder

CASA architecten

Nadere uitwerking per onderdeel

Landschap Dijk (Ringvaart) nu industriële bebouwing op de dijkSloot voetsloot evenwijdig aan dijk, terug te vinden in erfgrenzen, verbreden tot singel als scheiding

tussen wonen en werkenPolder verkaveling oost-west gescheiden door slootjes, windsingels rond

boerderijen, bedrijfsbebouwing in de polderFortterrein Historisch hart, van oudsher uitzicht over het oude en nieuwe land. Het Fortterrein kan worden

bebouwd met een volume zo groot als de nooit gebouwde forttoren. Op basis van dit historische gegeven kan de geschiedenis van deze locatie en de nieuwe rol in de dorpskern Cruquius verduidelijkt worden. Voor de uitvoering van deze bebouwing zijn vele alternatieven denkbaar. Daarbij denk ik vooral aan ‘groene’ bebouwing.

Lintbebouwing langs Kruiswegen BennebroekerdijkProvinciale weg superpositie over bestaande landschap

Verkeer Overlast van bezoekers en gebruikers van het bedrijventerrein en de woonboulevard moet zo veel mogelijk tegengegaan worden door bestemmingsverkeer buiten het dorp om te leiden. De toegang vanaf de dijk naar het bedrijventerrein dient naar het zuiden verplaatst te worden. Zo kan de dorpse rust in het nieuwe dorpshart behouden blijven. Hoofdontsluiting vanuit de polder achter het dorp langs zal leidraad moeten blijven bij toekomstige ontwikkelingen. Aanleg van een voetveer/voetsersbrug over de Ringvaart bij het Fort vormt de schakel in de verbinding tussen het oude en het nieuwe land. Aan de Heemsteedse zijde is net een recreatieve fiets en wandelroute langs Ringvaart en Spaarne aangelegd. De route verbindt de nieuwe (Binnenweg) en oude (Wilhelminaplein) dorpskernen van Heemstede via het Oude Slot met het Fort te Cruquius, het Stoomgemaal en Kunstfort Vijfhuizen.

Woningbouw De richting van de bebouwing op de dijk volgt de richting van de polderverkaveling zodat deze ook boven aan de dijk zichtbaar wordt. Parkeren vindt plaats onder de woningen in het dijklichaam. De woningen kunnen over de dijk heenkijken en hebben door de oriëntatie lange zichtlijnen langs de naastgelegen blokken. Zo kan het openbare groen tussen de bebouwing een geheel vormen met het fortterrein. Tussen de nieuwbouw kunnen onderdelen van de bestaande bebouwing als historische elementen gehandhaafd worden. Zo kan het 10 jaar oude hoofdkantoor van Cementbouw (de grootste leverancier van betonmortels in Nedeland) verbouwd worden tot Residence Ciment (luxe appartementen met uitzicht over de Ringvaart). Ook de oorspronkelijke loodsjeswaar CB begon en enkele woningen kunnen behouden blijven.

Woonwerken Aan de voetsloot van de dijk kunnen kleine bedrijven zich vestigen gekoppeld aan een (dienst)woning.

Werken Door haar dwingende vorm gekoppeld aan de meubelboulevard zonder einde heeft Cruquius Plaza het moeilijk gemaakt toekomstige ontwikkelingen in te passen. Door aan het einde een rotonde te leggen en aan de achter-zijde van de kavels waar nu de grote meubelbedrijven gevestigd zijn een ontsluiting te maken wordt de circulatie verbeterd en kunnen de de kavels ook kleinschaliger ontwikkeld worden.