SYBTD YIL:2007 Cilt: 2 Sayı:1

www.sporyonetimi.com

SYBTDSPOR YÖNETİMİ VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ

HAKEMLİELEKTRONİK DERGİISSN: 1306 - 4371

Cilt: 2 Sayı: 1 Yıl: 2007

SYBTDSPOR YÖNETİMİ VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ

SahibiLevent ATALI

--------------------------------------------------------------------------------

Editörler

Yrd. Doç. Dr. Kürşad SERTBAŞSakarya Üniversitesi BESYO

Ahmet GÖNENERKocaeli Üniversitesi BESYO

--------------------------------------------------------------------------------Bilim Kurulu

Prof. Dr. Erdal ZORBAProf. Dr. Faik İMAMOĞLU

Prof. Dr. Füsun ÖZTÜRK KUTERProf. Dr. Gazanfer DOĞU Prof. Dr. Hasan KASAP Prof. Dr. M.Ferit ACAR

Prof. Dr. M.Yavuz TAŞKIRANProf.Dr. Seyhan HASIRCI

Yrd. Doc. Dr. Cengiz KARAGÖZOĞLUYrd. Doç. Dr. Dilşat ÇOKNAZ

Yrd. Doc. Dr. Demet GÖNENERYrd. Doc. Dr. Hakan SUNAYYrd. Doc. Dr.Hasan ARSLAN

Yrd. Doc. Dr. Kenan SİVRİKAYAYrd. Doc. Dr.M.Levent İNCE

Yrd. Doc. Dr. Nevzat MİRZEOĞLU Yrd. Doc. Dr. Meltem N.VELİOĞLU

Yrd. Doc. Dr. Müberra ÇELEBİ Yrd. Doc. Dr. Selhan ÖZBEY

Yrd. Doc. Dr. R. Timucin GENCERYrd. Doc. Dr. Velittin BALCI

--------------------------------------------------------------------------------

İleitşim [email protected]

İÇİNDEKİLER

TV REKLAMLARINDA SPOR İMAJININ KULLANILMASIVE TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI ÜZERİNE ETKİSİ

Yavuz YILDIZ, Fırat ÇETİNÖZ, Yılmaz KAPLAN, Mustafa TÜRKMEN

(05 - 13)

BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMENLERİNİN FUTBOLDA FAİR PLAY’E İLİŞKİN OLUMLU VE OLUMSUZ DAVRANIŞLARA YAKLAŞIMLARININ İNCELENMESİ

Gülfem SEZEN, İbrahim YILDIRAN

(14 - 22)

BİR REKREASYON FAALİYETİ OLARAK – ÜNİVERSİTELERARASI MÜSABAKALARA KATILAN SPORCU ÖĞRENCİLERİN LİDERLİK DAVRANIŞLARININ

(ANLAYIŞ GÖSTERME BOYUTUNDA) KARŞILAŞTIRILMASI

DURUKAN, E. CAN, S. GÖK, A.

(23 - 30)

GELENEKSEL SPORLARIMIZDAN CİRİTİN REKREASYON AMACI İLE GÜNÜMÜZE UYARLANMASI

Nurhan KOÇAN

(31 - 39)

Spor Yönetimi temalı E-Dergi projesi olarak yayın hayatına başlayan “Spor

Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri Dergisi (SYBTD)” sporbilimleri camiasına katkı

sağlamaya devam ediyor. Yayın içeriği ile alanında ilk ve tek olan SYBTD, Spor

yönetimi uygulamalarında etkili bir faktör olan Teknoloji kullanımını, bilgi yöneti-

mini spor yönetimi ve organizasyon anlayışının tamamlayıcısı olarak görmekte ve

akademik anlamda da bu anlayışın gelişmesini sağlayacak adımlar atmaktadır.

SYBTD, Özellikle Çağdaş spor yönetimi yaklaşımı çerçevesinde teknoloji-

ye hakim bir yönetici, bu beceriyi uygulamada başarıya taşıyabilen bir bilgi yönet-

imi anlayışı ve tüm bu özellikleri spor yönetimi faaliyetlerinde değerlendirebilecek

mesleki beceriye sahip bireylerin oluşmasına sınırlıda olsa akademik olarak katkıda

bulunmayı amaçlamaktadır.

Ülkemizde sporbilimlerinin bugünkü konumundan daha da fazla hak ettiği

mesleki ve akademik değere az da olsa katkıda bulunuyorsa ne mutlu bizlere. Bu

yolda yürürken unutmadığımız iki faktör var. Birincisi, sporbilimlerinin bugünkü

konumuna gelmesinde emek ve zaman harcayan hocalarımız, ikincisi ise biz genç

araştırmacıların heyecanıdır.

SYBTD yayın politikası, akademik etik değerlere bağlı ve sistematik bir

değerlendirme sürecini içermektedir. Dergimiz her yıl 2 sayı olarak yayımlanacaktır.

SYBTD’nin yayın hayatındaki devamlılığı siz değerli akademisyenlerin katkıları ile be-

lirlenecektir. Bu nedenle bizleri yalnız bırakmayacağınızı umut eder, çalışmalarınızda

başarılar dileriz

Editör

SUNUŞ

SPOR YÖNETİMİ VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ ISSN: 1306-4371 CİLT:2 SAYI:1 2007 ELEKTRONİK DERGİ

TV REKLAMLARINDA SPOR İMAJININ KULLANILMASI

VE TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI ÜZERİNE ETKİSİ Yavuz YILDIZ Fırat ÇETİNÖZ Yılmaz KAPLAN Mustafa TÜRKMEN [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

ÖZET Bu çalışmanın amacı, spor imajının, TV reklamlarında ve hangi ürünlerin pazarlanmasında kullanıldığını, kullanılan bu reklamları, genel olarak TV izleyicisinin beğenip beğenmediğini ve bu durumun hedef kitlenin satın alma davranışı üzerinde nasıl bir etki yaptığını ortaya koymaya çalışmaktır. Çalışmada Türkiye’de reklam gelirleri açısından en yüksek payları alan dört TV kanalında, bir hafta süre ile prime time içerisinde yayınlanan reklamlar incelenmiş, spor imajıyla ilgili olan reklamların bütün reklamlar içindeki yüzdesi, hangi ürünlerin pazarlanmasında daha çok kullanıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca Celal Bayar Üniversitesi’ nde eğitim gören ve yaşları ortalama 21,92±2,98 olan toplam 80 (38 bayan, 42 erkek) öğrenciye araştırmacılar tarafından hazırlanan bir anket uygulanmıştır. Bu anket neticesinde tüketicilerin, en beğendiği reklamların içinde %49,6 ile spor imajı ile ilgili reklamların olduğu ve reklamların satın alma davranışlarını etkilediği bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Spor İmajı, Medya, Reklam.

ABSTRACT The purpose of this study was to investigate how sport image is used for certain product marketing, how much viewers like the sport related commercials and how sport image influence the viewers purchasing behavior. Four TV channels that have highest income through commercials were examined during prime time for determining the percentage of sport image related commercials and determining the number of products that used sport image. In addition, questionnaire that was developed by researchers, was administered to 80 (38 female, 42 male) university students whose mean age was 21,92±2,98 at Celal Bayar University. The results of the questionnaire revealed that consumers liked 49,6% of the commercials with sport image and their purchasing behavior influenced by such commercials. Key Words: Sport image, Media, Commercial.

5


GİRİŞ

Televizyon, insanların günlük yaşamlarında bilgilenmek, haber almak, eğlenmek, serbest zamanı değerlendirmek v.b. amaçlarla kullandığı bir kitle iletişim aracıdır. Özellikle ülkemizde günün önemli bir bölümünde izlenen televizyon sayesinde, toplumda önemli boyutlarda etkilenme olmaktadır. Bir kitle iletişim aracı olarak televizyonda yer alan her türlü yayın insanları etkilemektedir. Özellikle ürün pazarlamasında kullanılan televizyon reklamları kişilerin satın alam davranışını pekiştirmektedir. Reklam sayesinde işletmeler, örgütler, ürettikleri mal ve hizmeti satmaya çalışırlar. Toplumların etkilenebileceği, ilgi duyduğu konularla ilişkilendirilen reklamların da izleyiciyi etkilemesi beklenir. Bu nedenle yapılan reklam filmlerinde insanların daha çok ilgi duyacağı alanlara yer verilmektedir. Bu alanlardan biri de spordur. Toplumları önemli ölçüde etkileyen spor olay ve karşılaşmalarının gücü, televizyon reklamlarında satın alam davranışını pekiştirmek için kullanılmaktadır. Bu çalışmada televizyon reklamlarında sporla ilgili imaj, imge, ifadelerin ne ölçüde yer aldığı ve bu ifadelerin kişilerin satın alma davranışını ne ölçüde etkilediği üzerinde durulacaktır.

TELEVİZYON, REKLAM VE SPOR İLİŞKİSİ Doyle’ a (2002) göre, medya ürünü diğer endüstri ürünlerinden temel olarak bir noktada farklılık göstermektedir. Buna göre medya içeriği, kültürel ürün olarak sınıflandırılmaktadır. TV programları, filmler, kitaplar, dergiler salt ticari ürünler olmaktan ziyade bireylerin entelektüel seviyelerini artıran ürünlerdir. Bu anlamda, medya ürününün değeri, onun içeriğinden yani taşıdığı bilgi veya mesajdan kaynaklanmaktadır. Bu nedenle medya ürününün tüketimi diğer ürünlerin tüketimi gibi fiziksel bir tüketim değildir(GEÇGİL,2005).

Medya firmalarınca üretilen tek bir ürün iki ayrı mal ve hizmet piyasasına sunulmaktadır. Bir piyasadaki karlılık, diğerini etkiler. Medya ürününün sunulduğu birinci piyasa, üretilen medya ürünü için talep edilen piyasadır. Bu ürün, bir gazete, dergi veya kitap, bir radyo veya TV yayını, kablo hizmeti veya bir film ya da video üretimi biçiminde tüketiciye sunulan bilgi, haber ve eğlencedir. Çok sayıda medyanın katıldığı ikinci piyasa ise, reklam piyasasıdır. Bu piyasa birinci piyasa ile doğrudan bağlantılıdır. Medya ürününün iki tip alıcı (izleyiciler ve reklam verenler) tarafından farklı amaçlar için kullanılmasından dolayı okur/izleyici talebi reklam gelirlerine yansır. Bir çok medya araştırmacısına göre medya firmaları asıl olarak reklam verenlere reklam yeri satmaktadır. Çoğu kez birinci piyasada (izleyici/okuyucu piyasası) maliyetlerinin altında çalışan medya firmaları reel karlarını ikinci piyasadan (reklam yeri/zamanı satışı) elde etmektedirler. Bu nedenle gazeteler tirajlarını, televizyonlar ise izlenme oranlarını artırma çabası içersindedirler(GEÇGİL,2005) .

Bir ürünün satışını arttırmak için yapılması gereken ilk şey tüketici kesimin ikna edilmesidir. İkna önemli bir konudur. Çünkü ürün tanıtımında starların kullanılmasının da öncelikli amacı, tüketicileri ikna ederek satışı arttırmak ve o ürüne karşı güven oluşturmaktır. Reklamın temel amacı kitle iletişim vasıtası ile bir mal veya hizmet ile ilgili izlenim yaratarak sonuçta satışı olabildiğince arttırmaktır. (ŞİMŞEK ve ark.2003). Günümüz tüketicisi için reklam çeşitli mal ve hizmetleri tanıtan, tanıtmakla kalmayıp bunları nereden, nasıl, ne fiyatla elde edebileceğini ve ne şekilde kullanacağını tanımlayan ve bu yapısı ile tüketiciye zaman kazandıran bir unsurdur; işin güzel yanı tüm bunları gerçekleştirirken de çoğu zaman kendisini eğlendirmesidir(GÖKSEL ve ark.2002).

6


Batra, Myers ve Aaker’ a göre bir reklamın mesajı, planlanmış dinleyici veya alıcılar üzerinde çeşitli etkilere sahip olabilir. Bir reklamın mesajı şunları içerir:

• Farkındalık yaratma.

• Nitelik ve yararlar hakkında bilgi alışverişi.

• Kimlik veya imajı değiştirme veya geliştirme.

• Tüketici duygu ve düşünceleri ile markayı bütünleştirme.

• Örnek gruplar yaratma.

• Hızlı davranma(satın alma davranışı). (Mullin ve ark. 2000)

Örgütlerin temel amacı; mal ve hizmet üreterek bunları pazarlamak ve daha çok kar sağlamaktır. Bu amaç ile rekabet koşulları da yaratılmaktadır. Bu durum, çağdaş pazarlama işlevi içinde yer alan reklamın günümüz ekonomik yapısının vazgeçilmez bir öğesi olarak sürekli biçimde ön planda kalması sonucunu doğurmaktadır. Reklam, “tüketiciye üretilen mal ve hizmetler hakkında yeterli ve doğru bilgiyi çeşitli iletişim araçları yardımıyla iletmektir” şeklinde tanımlanır(GÜRÜZ,1999).

Bu pazarın en önemli özelliklerinden biri televizyon kanallarının iki grup müşteriye hizmet etmesidir. TV yayıncılığı piyasasına yön veren program-izleyici-izlenme oranı ve izlenme oranı – reklam veren ilişkileri göz önünde bulundurulduğunda televizyon kanallarının pazar güçlerinin belirlenmesinde, kanalların izlenme oranları ile buna bağlı olarak toplam reklam harcamasından aldıkları pay önem kazanmaktadır. Sağlıklı bir analiz için pazar paylarının her iki kriter de baz alınarak hesaplanması gerekmektedir. Aşağıda 2002 yılı reklam gelirleri kullanılarak hesaplanan ulusal TV yayıncılığı piyasasında aktörlerin pazar paylarının olduğu bir tablo verilmiştir(GEÇGİL,2005).

Tablo 1. Ulusal TV Kanalları 2002 Yılı Reklam Gelirleri ( Geçgil 2005 ) TV KANALLARI REKLAM GELİRLERİ (1000 TL) PAZAR PAYI (%)

TRT 7.578.901.431 1.81

ATV 108.384.897.096 25.87

SHOW TV 81.221.695.899 19.39

CNN TURK 18.663.094.247 4.46

KANAL D 117.203.158.414 27.98

KANAL 6 1.238.174.705 0.3

KRAL TV-STAR MAX 2.823.819.738 0.67

STAR TV 23.090.684.992 5.51

NTV 32.005.700.457 7.64

DİĞER 26.708.179.622 6.37

TOPLAM 418.918.306.601 100

Tablo 1. de görüldüğü üzere reklam gelirleri bakımından KANAL D, SHOW TV, ATV, NTV, STAR TV şeklinde bir sıralama oluşmuştur.

7


Reklamın amacı ilgi çekmek, daha çok kişi tarafından seyredilmesini sağlamak olduğuna

göre, reklamlarda ünlü sanatçılara rol vermek şüphesiz istenilen ilgiyi sağlamaktadır. Reklam mesajının uzman veya ünlü kişiler aracılığıyla tüketicilere iletilmesi, çok sık başvurulan bir anlatım biçimidir. Ürün tanıtımına yönelik reklamlarda, sinema, müzik, spor ve iş dünyası gibi alanlarda ünlü olmuş kişilerin kullanılması yabancı ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de yaygındır. Ünlü kişilerin reklamlarda kullanımı, dikkat çekiciliği artırmakta ve ürünün akılda kalıcılığını sağlamaktadır. Bununla beraber hedef kitlenin, ürünün tanıtımında rol alan ünlüyle kendini özdeşleştirmesi sonucunda ürünün satış oranı artmaktadır. Sözgelimi, bu kişi bir diş macunu reklamında ünlü bir diş hekimi, bir deterjan reklamında titiz, ailesine düşkün bir ev hanımı bir spor ayakkabı reklamında ise ünlü bir sporcu tüketici karşısına çıkabilmektedir(ŞİMŞEK ve ark.2003). Bir reklam karakteriyle özdeşleşmek, bir sinema karakteriyle özdeşleşmekten çok daha çabuk seyreden bir durum olduğu için, daha az bilinçle gerçekleşmeye meyillidir. Hızla gerçekleşir ve buharlaşır. Fakat reklamla bir sonraki karşılaşmada hızla yeniden canlanır ve bu şekilde özdeşleşme hissi ve markanın kendisi arasında kalıcı çağrışımlar veya bağlar oluşabilir. Reklam karakteriyle özdeşleşme sırasında, kendisini başkasının yerine koyan tüketiciler, karakterin deneyimlerine katıldıklarını/ortak olduklarını hissetmeye başlarlar. Yani, tüketiciler hayali olarak, öyküdeki olayları kendilerini özdeşleştirdikleri karakterin perspektifiyle yaşarlar. Tüketiciler kendi öz-kimlikleri ve karakter tarafından tanımlanan özellikler arasında benzerlikler algılamaya başlarlar (ELDEN,2003). Ürün tanıtımında toplumda yer edinmiş ünlü kişilerin kullanılması büyük önem taşımaktadır. Hedef kitle, sevdiği ve beğendiği ünlü kişileri reklamlarda görmek istemektedir. Böylelikle de reklam hem dikkat çekici olmakta, hem de hedef kitle tarafından ürünün satın alınma olasılığı yükselmektedir. Reklamcılar ünlü kullanımında ürün özellikleriyle ünlünün kişiliğini birleştirmeyi amaçlamakta, böylelikle de hedef kitlede güven oluşturmaktadır(ŞİMŞEK ve ark.2003). Örneğin, Bulgu (1995) yaptığı çalışmada, gazetede en çok okunan haberler arasında “ünlü kişi, sporcular” sınıflandırmasının %32 ile ikinci sırada yer aldığını belirtmiştir(BULGU,1995). Spor figürleri uzun zamandır Birleşik Devletler ve dünyada oldukça gözdedir. Gençlerde, özellikle genç erkeklerde ünlü sporcuları model alma eğilimi bu ilginin doğal bir sonucu olabilir. Reklamcılar, ünlü sporcuları ticari bir ürün gibi kullanarak, gençlerle sporcular arasındaki bu güçlü ilişkiden fayda sağlamaktadırlar(STONE ve ark. 2003). Farklı spor dallarında başarılı olan sporcuların ulusal veya uluslar arası tanınmışlığı ve onlara duyulan güven, sporla doğrudan ilgili olsun ya da olmasın birçok şirket ürününün pazarlanmasında kullanılmaktadır. Toplumların çok önemli bölümünün ilgiyle izlediği ve takip ettiği spor olayları,imajı, birçok reklamcı tarafından reklama ve dolayısıyla ürüne olan ilgiyi arttıracak bir etken olarak kullanılmaktadır. Dolayısıyla reklamlarda hem sporla ilgili kişiler(sporcu,hakem,yönetici), hem de spor imajı, ayrı ayrı ya da beraberce reklamın içerisinde yer almaktadır(Örn: Coca Cola - Türkiye Milli Futbol Takımı, İlhan Mansız - Evy Lady, Alex De Souza - Finansbank, Süreyya Ayhan - Vestel, Sabri Sarıoğlu, Volkan Demirel ve İbrahim Toraman- Filli Boya). Hatta dünyaca ünlü bir futbolcu olan Ronaldinho, aynı zamanda üç farklı reklam filminde (Nike, Pepsi, Trident Fresh) oynamaktadır(BİR,2006). Bu durum, yani çok farklı reklamlarda bile aynı süreler içinde aynı sporcunun yer alması, sporun ve sporcunun ürün pazarlamasındaki önemini ortaya koymaktadır.

Spor imajı, yarışma, mücadele, güç ve dayanıklılık, sağlıklı olma gibi çağrışımları güçlendirmektedir. Dolayısıyla reklamlarda kullanılan bu tür benzer imajlar satın almaya daha çok yakınlaştırmaktadır. Popüler spor imajı sayesinde yıldızlaşan pek çok sporcuyla, bu şirketler

8


kendilerinin ön plana çıkmasını daha da rahat bir şekilde sağlayabilmektedirler(SUNAY,BALCI 2003,ZEKİ,1998).

YÖNTEM Bu çalışmada TV reklamları ve spor ilişkisini ortaya koymak için iki ayrı yöntem

izlenmiştir. İlk olarak Türkiye’ de ulusal yayın yapan dört TV kanalında bir hafta (22-28.05.2006) süre ile prime time (20.00-23.30) içerisinde yayınlanan reklamlar izlenmek suretiyle spor imajı içeren ve içermeyen reklamlar tespit edilmiştir. Ayrıca TV reklamlarının yayınlanma süreleri, reklam verenlere göre dağılımları hakkında veriler elde edilmiştir. Yöntemin ikinci aşamasında ise, Celal Bayar Üniversitesi’ nde eğitim gören ve yaşları ortalama 21,92±2,98 olan toplam 80 (38 bayan, 42 erkek) öğrenciye araştırmacılar tarafından hazırlanan bir anket uygulanmıştır. Anketin değerlendirilmesinde SPSS 10.0 istatistik paket programı kullanılmış ve yüzdelik analizler uygulanmıştır.

BULGULAR Türkiye’ de ulusal ve popüler yayın yapan, reklam gelirlerine göre en yüksek payları alan dört kanalda (Kanal D, ATV, Show TV, Star TV)(RTÜK) bir hafta süresince prime time içerisinde yayınlanan reklamların süresi, sektörlere göre dağılımı ve sporla ilgili olup, olmaması bakımından incelenmiştir. Sonuçlar aşağıdaki tablolarda özetlenmiştir. Tablo 2. Reklam Süreleri

Günlük Reklam Süresi (dk.) Toplam Ortalama

Günlük Reklam Süresi Ortalaması (dk.)

Reklam Süresi Yüzdesi

22.05.2006 192 48 23.05.2006 168 42 24.05.2006 175 43,75 25.05.2006 186 46,5 26.05.2006 168 42 27.05.2006 163 40,75 28.05.2006 183 45,75 TOPLAM 1235 308,75

44,11 21

Tablo 2’ de görüldüğü üzere dört kanalda yayın akışına göre günlük reklam süreleri değişmektedir. Bu durum kanallarda yayın saatlerinde gösterilen programların beğenilme düzeyi ile ilgilidir. Çok ilgi gören bir programa ait reklam kuşaklarının sayısı ve buna bağlı olarak da süresi artmaktadır. TV kanallarında yayınlanan reklamların süresi ortalama olarak 44,11 dk.dır. Toplam prime time (210 dk.) içerisindeki payı ise % 21’dir. Tablo 3. Reklamlarda Spor İmajının Kullanılma Durumu

Sporla İlgili Olmayan Reklam Sayısı

Sporla İlgili Olan Reklam Sayısı

Toplam Reklam Sayısı

Sporla İlgili Reklamların Oranı

(%) 2599 487 3086 16

Tablo 3’ de belirtildiği gibi kanallarda bir haftalık sürede içerisinde spor imajının yer aldığı reklam sayısı 487, spor imajının yer almadığı reklam sayısı 2599’dur. Sporla ilgili reklamların toplam reklamlara oranı ise % 16 bulunmuştur.

9


Tablo 4. Sporla İlgili Olan ve Olmayan Reklamlarda Ürünlerin Dağılımı

Sporla İlgili Olmayan Reklamlarda Ürünlerin Dağılımı

Sporla İlgili Olan Reklamlarda Ürünlerin Dağılımı

Sektör Sayı % Sektör Sayı % Akaryakıt 72 2,77 Akaryakıt 17 3,49 Elektronik 196 7,54 Elektronik 124 25,46 Bankacılık 300 11,54 Bankacılık 36 7,39 Beyaz Eşya 167 6,43 Beyaz Eşya 35 7,19 Gıda 699 26,89 Gıda 167 34,29 Giyim 83 3,19 Giyim 14 2,87 Kozmetik 177 6,81 Kozmetik 10 2,05 Vasıta 248 9,54 Vasıta 32 6,57 Basın 112 4,31 Basın 28 5,75 Tem. Mlz. 173 6,66 Tem. Mlz. 21 4,31 Mobilya 104 4,00 Mobilya 0 İnşaat 157 6,04 İnşaat 3 0,62 Tekstil 111 4,27 Tekstil 0 TOPLAM 2599 100 TOPLAM 487 100

Tablo 4.’de sporla ilgili ve ilgisiz olan reklamlar içinde ürünlerin dağılımı verilmiştir. Tabloya bakıldığında sporla ilgili reklamlarda pazarlanması amaçlanan ürünlerde en yüksek paylara, Gıda (%34,29), Elektronik (%25,46), Bankacılık (%7,39) ve Beyaz Eşya (%7,19) olduğu görülmektedir. Bankacılık ve Beyaz Eşya ürünlerinde sporla ilgili olan ve sporla ilgili olmayan reklamların yüzdelerinin birbirine yakın olduğu, diğer taraftan Gıda(%34,29-26,89) ve Elektronik(%25,46-7,54) ürünlerinde bu oranlar arasında sporla ilgili reklamlar lehine önemli bir fark olduğu tespit edilmiştir. Tablo 5. Günlük TV İzleme Süresi

N Minimum Maksimum Ortalama Günde kaç saat TV izliyorsunuz? 80 1,00 7,00 2,82

Ankete katılan ve yaşları 21,92±2,98 olan toplam 80 (38 bayan, 42 erkek) öğrencinin günlük TV izleme süresi ortalama 2,82 saattir. Tablo 6. TV’de En Çok İzlenen Programlar

PROGRAMLAR N % Haber 44 30,3 Eğlence 58 39,3 Spor 33 22,1

TV’de en çok hangi programları seyrediyorsunuz?

Belgesel 12 8,3 Ankete katılan öğrenciler “TV’de en çok hangi programları seyrediyorsunuz?” sorusuna Eğlence, Haber, Spor, Belgesel programları şeklinde yanıtlamışlardır. Burada Spor programlarının % 22 ile üçüncü sırada olduğu görülmektedir.

10


Tablo 7. Reklamların Satın Alma Davranışını Etkileme Düzeyi

Etkileme Düzeyi N % Hiç Etkilemez 12 15 Biraz Etkiler 56 70 Çok Etkiler 10 12,5 Tamamen Etkiler 2 2,5

Bir ürünü satın alırken TV reklamları sizi ne kadar etkiler?

Toplam 80 100 Tablo 7.’ de TV reklamlarının katılımcıların satın alma davranışı üzerindeki etkileri sunulmuştur. Katılımcıların %85’i farklı düzeylerde de olsa bir ürün alırken TV reklamlarından etkilendiklerini belirtmişlerdir. Tablo 8. Reklamların Beğenilme Durumu

Sporla İlgili Olmayan Reklam Sayısı

Sporla İlgili Olan Reklam Sayısı

Toplam Reklam Sayısı

Sporla İlgili Reklamların Oranı (%)

121 119 240 49,6

Katılımcılara(80 kişi), en çok beğendikleri 3 tane TV reklamını kısaca yazmaları istenmiş ve yazılan reklamlar, içerisinde spor imajı olup olmamasına göre sınıflandırılmıştır. Tabloya bakıldığında, katılımcıların en çok beğendiği reklam filmleri içerisinde sporla ilgili olanların oranının % 49,6 olduğu görülmektedir.

TARTIŞMA Araştırmadan elde edilen bulgular, günlük televizyon izleme süresinin ortalama 2,82 saat ve en çok izlenen programların ise sırasıyla Eğlence(%39,3), Haber(%30,3), Spor(%22,1), Belgesel(%8,3) olduğunu göstermiştir. Çakır(2005)’ın yaptığı bir çalışmaya göre, televizyon izlemek en önemli boş zaman ve eğlence aktivitesidir. İzleyicilerin günlük ortalama televizyon izleme süresi ise, 3,87 saattir ve kadınlar erkeklerden daha fazla televizyon izlemektedir. Televizyonda yayınlanan program türleri içerisinde ana haber bültenleri, sinema filmleri ve diziler en çok tercih edilen program türleridir(ÇAKIR,2005). Bu sonuçlar TV izleme süresi ve tercih edilen programlar hakkında edinilen bilgiler ile benzer niteliktedir. Araştırma sonucunda, günlük reklam süresinin 44,11 dk. ve reklam yüzdesinin %21 olduğu, toplam reklam sayısı içinde, sporla ilgili reklamların %16’lık bir paya sahip olduğu ve sporla ilgili reklamlarda pazarlanması amaçlanan ürünlerin, Gıda (%34,29), Elektronik (%25,46), Bankacılık (%7,39) ve Beyaz Eşya (%7,19) olduğu tespit edilmiştir. Günde (prime time) ortalama 44,11 dk. yayınlanan reklamların süresi, hemen hemen bir Ana Haber Programı süresi kadardır. Bu durum, 3,5 saatlik bir yayın akışının %21’ i kadar yayınlanan reklamların, yayın akışı içerisindeki yoğunluğunu göstermesi bakımından önemlidir. Hedef kitlenin büyük bir kısmının izlediği saatlerde yayınlanan reklamların süresi ve sayısı, TV kanalları ve dolayısıyla reklam verenler açısından reklamların maddi değerini arttırmaktadır. Örneğin TRT’nin 01.01.2006 tarihinden itibaren geçerli olan reklam ücret tarifesine göre prime time içinde yayınlanan reklamların 1 sn.lik ücreti 11-751 YTL. (sınıflandırılmalara göre) arasında değişmektedir(www.trt.net.tr). Geçici ve denetlenmemiş sonuçlara göre, Doğan Yayıncılık Holding’in reklam gelirleri ilk altı ayda %33 büyüyerek 557.2 milyon YTL’ ye, Haziran ayı

11


reklam gelirleri ise geçen senenin aynı ayına göre %29 büyüme ile 106.6 milyon YTL seviyesine ulaştığı belirtilmektedir(www.dyh.com). Reklamların bu yüksek maliyetinden dolayı reklam verenler en iyi ve en etkili reklamı yapabilmek için kıyasıya bir yarış içindedirler. Şirketlerin, kuruluşların, sektörel anlamda yaşanan rekabette bir adım öne geçebilmek için reklam ve halkla ilişkiler uygulamalarına ağırlık vermeleri ile beraber toplumun büyük kısmını ilgilendiren bir olgu olarak spor ve spor etkinlikleri ön plana çıkmıştır. Reklamlarda, spor imajının içerdiği unsurlar (gençlik, güzellik, sağlık, hareketlilik, dayanıklılık, sürat, güç, mücadele, rekabet) bir pekiştireç gibi kullanılarak hedef kitlede satın alma davranışı oluşturulmaya çalışılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre TV kanallarında yayınlanan reklamlar içerisinde spor imajı içeren reklamların oranı % 16 iken, katılımcıların beğendikleri, etkilendikleri reklamlar içerisinde bu oran % 49,6 gibi oldukça yüksek bir değer almıştır. Diğer reklamlar ile değerlendirildiğinde % 16 gibi yüksek bir paya sahip olan spor imajıyla ilgili reklamların, %49,6 oranında bir etkileme gücü olduğu görülmektedir. Elbette ki katılımcıların yaş ortalamasının bunda etkisi vardır. Ama zaten genç bir nüfusa sahip olan Türkiye’de reklam verenler açısından hedef kitlenin büyük çoğunluğunu bu yaş grubu oluşturmaktadır. Ayrıca araştırma sonuçlarına dayanarak spor imajının, yer aldığı reklamların etkileme gücünü önemli ölçüde arttırdığı söylenebilir. Spor, rekabetin kurallar içinde gelişmesi, izleyicilere zevk ve neşe vermesi açısından önemlidir. Ekonomik sistemin spor üzerindeki etkisi, politikadan daha fazladır. Spor, tüketici pazarı olarak görülmekte ve patron bağımsızlığına doğru kaçınılmaz bir gidiş süreci yaşanmaktadır. Ekonomi, kısıtlı kaynaklarını reklam için harcamaktadır(FİLİZ,2002). Kitle iletişim araçlarının sporu metalaştırdığına yönelik eleştiriler, spor medyasının gittikçe genişleyen spor sanayisi ile bağlantısından kaynaklanmaktadır. Bu ilişki, oyunların metalaşmasına ve sporda bir biçim değişimine ve yeni yapılanmalara götürmüştür. Star sendromu yaratma onlara ilişkin haberler, geliri arttırma hedefi, spor tüketicisinin potansiyelini koruma endişeleri, sonuçta, hep birlikte sporun profesyonelleşmesine ve ticarileşmesine neden olacak yeni bir anlayışa yönelmesine yol açmıştır(BULGU,1997). Artık spor ticari bir olgu olarak dünyada yerini almıştır. Kitleleri peşinden sürükleyen, insanlara ulaşmanın en kolay yollarından biri olan spor, spor etkinlikleri, spor imajı, küreselleşen ve bilgi çağını yaşayan dünyada şirketlerin bir pazarlama aracı olarak kullanabildiği ve hedef kitle ile iletişim kurabildiği bir alan haline gelmiştir. Tabii ki mal ve hizmet üreten şirketlerin, medyanın yatırımları ile spor, karşılıklı olarak gelişmiş ve spor endüstrisi olarak 21. yüzyılda önemli bir güce kavuşmuştur.Çok farklı insan ve grupları bir araya getiren spor kavramının, reklamcılıkta daha uzun süre ve gittikçe artan bir hızla pazarlama stratejilerinde kullanılacağı ön görülebilir.

12


KAYNAKLAR BİR, A.,A.,”Ne Ronaldinho İmiş Ama”, Hürriyet Gazetesi, 21.05.2006 BULGU, N.,(1995), “Spor Haberlerinin Bir Popüler Kültür Ürünü Olarak Gazeteden Tüketimi 12-14 Yaş Grubu Öğrencilerine Yönelik bir Araştırma”, Spor Bilimleri Dergisi, Sayı(6)3, s. 38-47. BULGU, N., (1997), “Sporun Diğer Popüler Kültür Ürünleriyle Sosyo-Kültürel Yapıyı Anlamlandırması- Kitle İletişim Araçlarında Kullanımı”, Sporda Psikososyal Alanlar Seminer Kitabı, Ankara Üniversitesi Basımevi, s. 97-107. ÇAKIR, V., (2005), “Bir Sosyal Etkinlik aracı Olarak Televizyon Örneği”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,Sayı 13, s.123-142. ELDEN, M., (2003), “Hedef Kitle Davranışlarını Etkileyen Psikolojik Bir Faktör Olarak Öğrenme: Öğrenme ve Reklam İlişkisi”, İletişim, Sayı18 . FİLİZ, K., (2002), “Sporun Tanımlanması ve Kapsamının Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma”, G.Ü. Gazi Eğitim fakültesi Dergisi, Cilt 22, Sayı 2, s.203-211 GEÇGİL B.,A.,( 2005), “Medya Piyasalarında Hukuki Düzenlemeler ve Rekabet Hukuku Uygulamaları”, 4. Dönem Rekabet Uzmanlığı Tezi, Ankara, s. 11,12,43. GÖKSEL, A.,B., YURDAKUL, N.,B., (2002), “Temel Halkla İlişkiler Bilgileri”,Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayını, İzmir, s. 98. GÜRÜZ, D., (1999), “Halkla İlişkiler-Reklam Ajansları İşletmeciliği ve Yönetimi”, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, s.13. MULLİN, B.,J., HARDY, S., SUTTON, W.,A., (2000), “Sport Marketing 2. Edition”, Human Kinetics, , sf. 185-186 STONE, G., JOSEPH, M., JONES, M., (2003), “An Exploratory Study of the Sports Celebrities in Advertising: A Content Analysis”, Sport Marketing Quarterly, Vol 2,Number 12,. SUNAY, H., BALCI V.,(2003), “Bazı Türk Televizyonlarının Yayınladığı Reklamlarda Spor İmajının Kullanımı”, SPORMETRE Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi1(2), s.107-110 ŞİMŞEK S.,UĞUR, İ.,(2003), “Star Stratejisi ve Uygulamaları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, s. 349-358. ZEKİ, A., (1998) “Reklam ve İmajları, Bilişim Yayınları, Ankara. http://www.trt.net.tr/wwwtrt/Reklam/TV1234GAPTARIFE20060123.pdf, Erişim Tarihi: 26.7.2006. http://www.dyh.com.tr/tr/download/DYHDuyuru260706TR.pdf,ErişimTarihi:7.8.2006

13

http://www.trt.net.tr/wwwtrt/Reklam/TV1234GAPTARIFE20060123.pdf

http://www.dyh.com.tr/tr/download/DYHDuyuru260706TR.pdf,Eri%C5%9FimTarihi:7.8.2006

SPOR YÖNETİMİ VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ ISSN: 1306-4371 CİLT:2 SAYI:1 , 2007 ELEKTRONİK DERGİ

BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMENLERİNİN

FUTBOLDA FAİR PLAY’E İLİŞKİN OLUMLU VE OLUMSUZ DAVRANIŞLARA YAKLAŞIMLARININ İNCELENMESİ

SEZEN, Gülfem, YILDIRAN, İbrahim

* Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu

ÖZET

Bu çalışmanın amacı, beden eğitimi öğretmenlerinin futbolda Fair Play’e ilişkin olumlu ve olumsuz davranışlara yaklaşımlarını belirlemektir. Araştırma grubunu Ankara ili merkez ilçelerinde görev yapan 56’sı bayan 94’ü erkek toplam 150 beden eğitimi öğretmeni oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak araştırma gurubuna Fair Play’e ilişkin somut örnek olayların değerlendirilmesinin istendiği bir anket uygulanmıştır. Örnek olaylar futbolda karşılaşılmış ya da karşılaşılması muhtemel üçü Fair Play’e uygun, ikisi Fair Play’e aykırı davranışlardan oluşmaktadır. Verilerin çözümlenmesinde tanımlayıcı istatistik teknikler ile Chi-square testi kullanılmış, önem düzeyi 0.05 olarak alınmıştır.

Bulgular, Beden Eğitimi öğretmenlerinin önemli bir bölümünün (%64.7) “kendi yarar ve yargısına ters düşse bile hakemin doğru karar almasına yardımcı olma” davranışını içeren örnek olayı sportmence olmakla birlikte profesyonelce bulmadıklarını ve yaklaşık yarısının benzer olay karşısında aynı şekilde davranmayacaklarını göstermektedir. “Rakip takımın maruz kalacağı haksız bir durumu gidermek için çaba gösterme” ve “rakibin haksız dezavantajlarından yararlanmaya kalkışmama” davranışlarını içeren örnek olayları “sportmence fakat profesyonelce değil” olarak değerlendiren beden eğitimi öğretmenlerinin oranı %40’a ulaşırken benzer bir durum karşısında aynı şekilde davranmayacaklarını ifade edenlerin oranı da %30’u aşmaktadır. Araştırma grubunun göz ardı edilemeyecek bir oranı (~%37) “hakemi yanıltarak haksız avantaj sağlama” ve “rakibin oynama hakkını yanıltıcı stratejilerle elinden alma” davranışlarını içeren olumsuz örnek olayları “taktik olarak güzel” bulurken, yine yaklaşık bir oranı da benzer durumlar karşısında aynı şekilde davranacaklarını belirtmektedir. Verilen örnek olaylarda yansıtılan davranışları onaylayıp onaylamama ya da benzer durumlarda aynı şekilde davranıp davranmama oranları, gerek cinsiyet gerekse ferdi veya takım sporcusu olma değişkenlerine göre, herhangi bir farklılık göstermemektedir (p>0.05).

Sonuçlar beden eğitimi öğretmenlerinin, Fair Play’e ilişkin yaklaşımlarının daha çok başarı odaklı olduğu yolundadır. Nitekim okullararası yarışmalarda son yıllarda görülen şiddet olaylarının öğrencilerin de “her ne pahasına olursa olsun kazanmak” prensibi ile motive edildiklerini göstermektedir. Oysaki okul beden eğitimi dersleri ve okullararası karşılaşmalar, Fair Play’e uygun davranışların kazandırılması ve sergilenmesinde uygun bir ortam olarak kullanılmalıdır. Anahtar Kelimeler: Beden Eğitimi Öğretmeni, Fair Play, Futbol

14


GİRİŞ

20. Yüzyıl boyunca, spordan ticari ve siyasi beklentilerin artarak devam etmesi, ahlaki beklentileri ikinci plana itmiş ve amatör ruhun giderek güçlenen profesyonellik karşısında gerilemesine neden olmuştur. Bu süreçte, Fair Play anlayışı, eşit yarışma şartlarının ve fırsat eşitliğinin sağlanması ve korunması, sportif rakibe oyunun gerçekleşmesini sağlayan kendisiyle eşdeğer aktör olarak kıymet verilmesi ve onun fiziksel ve ruhsal dokunulmazlığına saygı gösterilmesi, haksız avantajlardan kaçınılması gibi yüksek insani kalitelere işaret eden bir düzeyden, sadece kurallara uymanın dahi erdemlilik olarak görüldüğü bir zemine oturtulmuştur (Yıldıran, 2005).

Sporcular uygunsuz yollarla kazandıklarında bile bu başarı olarak adlandırılmaktadır. Çünkü, “başarı” analitiksel olarak tanımlanır; diğer bir deyişle kazanan sporcu yada takım en çok puanı olan, ilk olarak bitiş çizgisine gelen, en yükseğe atlayan, en uzağa fırlatan kısaca sporda en iyi dereceyi elde edendir. Analitik başarının sağlamasında geçen süreçte ahlak dışı davranışlar gözlemlense dahi önemsenmemektedir (Reid, 2005). Oysaki sporda “başarı”nın daha derin anlamları bulunmaktadır. Hem ahlaksal hem analitik başarı bir arada bulunmalıdır.

Okul beden eğitimi dersleri ve okullararası karşılaşmalar, Fair Play’e uygun davranışların kazandırılması ve sergilenmesinde uygun bir ortam olarak kullanılmalıdır. 19. yüzyıl İngiltere’si örneğinde olduğu gibi, okul beden eğitimi ve spor etkinlikleri, çocuk ve gençlerin karakter eğitimleri için bir araç konumuna getirilmeli, öğrencilerin günlük hayata transfer edebilecekleri uygun davranış biçimleri öğretmenler tarafından kasıtlı olarak uygulatılmalı ve pekiştirilmelidir (Yıldıran, 2004). Yıldıran’ın (2005) “Fair Play Eğitiminde Beden Eğitiminin Rolü” başlıklı çalışması beden eğitimi öğretmenlerine uygulamalı olarak Fair Play anlayışını kazandırmada rehberlik edecek bilgiler sunmaktadır.

Sporda artan erdemsiz davranışlar okul beden eğitimi ve spor alanını da etkilemiş, özellikle 70’li yıllardan sonra beden eğitimi derslerinin sosyalleştirme yönelimli çerçevesinin Fair Play’e ilişkin davranışları yeterince garanti altına alamadığı anlaşılmıştır (Yıldıran, 2005). Okullararası yarışmalarda son yıllarda görülen şiddet olayları öğrencilerin, “her ne pahasına olursa olsun kazanmak” prensibi ile motive edildiklerini göstermektedir. Bu durum öğretmenlerinde Fair Play’e ilişkin yaklaşımlarının daha çok başarı odaklı olduğuna işaret etmektedir. Oysaki, Fair Play çalışmalarının, etik donanımlara sahip bir genç kuşağın yetiştirilmesine yönelik olarak, ilk ve orta öğretim çağı çocuk ve gençlerinin beden eğitimi derslerinden başlatılması, geleceğin sporcu, antrenör, spor adamı, hakem, yazar ve seyircisinin bu kitle içinden çıkacak olması bakımından önemli bulunmaktadır (Yıldıran, 2002). Bununla birlikte, beden eğitimi öğretmenlerinin Fair Play anlayışını derslerde nasıl kazandıracaklarına ilişkin yeterli donanıma sahip olmadıkları bilinmektedir. Dolayısıyla, bu alandaki yetersizliği Avrupa genelinde bir sorun olarak gören Avrupa Fair Play Birliği (EFPM), Fair Play’in okul beden eğitiminin en önemli konusu olarak müfredata eklenmesini, öğretmen ve antrenörlerin Fair Play kapsamındaki çalışmalarını destekleyecek özel eğitim ve enformasyon malzemeleri hazırlanmasını ulusal hükümetlere önermiştir (Bkz.Yıldıran, 2002).

Ülkemizde okullararası karşılaşmalarda Fair Play’e aykırı davranışlarda belirgin bir artış görülürken, Fair Play anlayışının kazandırılması ve yaygınlaştırılmasında beden eğitimi derslerine ve öğretmenlerine oldukça önemli fonksiyonların yüklenmesi, BES öğretmenlerinin bizzat kendilerinin Fair Play anlayışlarının hangi düzeyde olduğu konusunda merak uyandırmaktadır. Bu nedenle çalışmanın amacı, Fair Play’e aykırı tutum ve davranışların en sık ve net olarak gözlemlenebildiği futbolda karşılaşılan veya karşılaşılması muhtemel olan Fair Play’e ilişkin olumlu ve olumsuz davranışlara beden eğitimi öğretmenlerinin yaklaşımlarını incelemektir.

15


YÖNTEM Araştırma grubunu Ankara ili merkez ilçelerinde görev yapan 56’sı bayan 94’ü erkek

toplam 150 beden eğitimi öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak kullanılan anket iki bölümden oluşmaktadır.

Anketin ilk bölümünde kişisel bilgiler ile ilgili sorular yer almaktadır. İkinci bölümde beş tane somut örnek olay bulunmaktadır. Anketin ikinci bölümü oluşturulurken, futbolda karşılaşılan/karşılaşılması muhtemel çok sayıda örnek olaylardan bir örnek olaylar dizisi oluşturulmuş ve bu dizide olayların tek tek karşılaşılan/karşılaşılması muhtemel ne tür bir davranışı ifade ettikleri belirtilmiştir. Böylelikle tüm örnek olayları kapsayan beş farklı davranış kodu oluşturulmuş ve her kodu en iyi temsil eden 3’ü olumlu, 2’si olumsuz beş örnek olay seçilerek soru formuna dönüştürülmüştür. Araştırma grubundan bu örnek olayları derlendirmeleri ve aynı durum karşısında kendilerinin ne yapacaklarını belirtmeleri istenmiştir.

Verilerin analizi için SPSS 11.0 paket programı kullanılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde tanımlayıcı istatistik teknikleri ile Chi-Square testi kullanılmış, önem düzeyi 0.05 olarak alınmıştır.

BULGULAR Beden eğitimi ve spor öğretmeni adaylarının Fair Play’e yönelik somut örnek olayları

değerlendirmelerine ilişkin bulgular Tablo 1, 2, 3, 4 ve 5’de verilmiştir.

Tablo 1: “Kendi Yarar ve Yargısına Ters Düşse Bile Hakemin Doğru Karar Almasına Yardımcı Olma” davranışını içeren örnek bir olayın değerlendirilmesi.

Yenilgi durumunda takımının küme düşeceğini bildiği halde bir kaleci hakemin gol vermediği bir pozisyonda topun gol çizgisini geçtiğini söyleyerek takımının yenilmesine ve küme düşmesine neden

oluyor. Kalecinin Davranışı: Ben Olsaydım:

Sportmence Sportmence, fakat profesyonelce değil

Aynı şekilde davranırdım

Aynı şekilde davranmazdım

n % n %

Tablo 1’e göre BES öğretmenleri “Kendi yarar ve yargısına ters düşse bile, hakemin

doğru karar almasına yardımcı olma” davranışını içeren örnek olayı büyük oranda (%64.7) profesyonelce bulmamaktadır. Yarıya yakını ise (%49.3) aynı şekilde davranmazdım demektedir. Oranlar cinsiyetler açısından değerlendirildiğinde ise, davranışı profesyonelce bulmama oranı erkeklerde bayanlardan daha yüksektir (%69.1, %57.1). Aynı şekilde davranmazdım diyen bayanların oranı %48.2’iken, bu oran erkeklerde %50.0’dir (P>0.05). Branşlar açısından değerlendirildiğinde takım sporlarıyla ilgilenen BES öğretmenleri örnek olayı %68.2 oranında profesyonelce bulmamaktadır ve %48.2 oranında da aynı şekilde davranmazdım demektedir. Bu oranlar ferdi sporlarla ilgilenen BES öğretmenlerinde ise sırasıyla; %60.0, %50.8’dir (P>0.05).

x² n % n %

x² Bayan 24 42.9 32 57.1 29 51.8 27 48.2 Erkek 29 30.9 65 69.1 47 50.0 47 50.0 Toplam 53 35.3 97 64.7

.045

76 50.7 74 49.3 2.21

4

Takım sp 27 31.8 58 68.2 44 51.8 41 48.2 Ferdi sp 26 40.0 39 60.0 32 49.2 33 50.8 Toplam 53 35.3 97 64.7 1.

093

76 50.7 74 49.3 .095

16


Tablo 2: “Rakip Takımın Maruz Kalacağı Haksız Bir Durumu Gidermek İçin Çaba

Gösterme” davranışını içeren örnek bir olayın değerlendirilmesi Maça tekmeliksiz geldikleri için hükmen mağlup olmak üzere olan rakip takıma, ev sahibi takım yedek

tekmeliklerini vererek oynamalarını sağlamış ve 3-0 hükmen galip sayılacakları bir maçı 2-1 kaybetmiştir

Tablo 2’de, “Rakip Takımın Maruz Kalacağı Haksız Bir Durumu Gidermek İçin Çaba

Gösterme” davranışı BES öğretmenlerinin %38.2’si tarafından “sportmence ancak profesyonelce değil” olarak değerlendiril irmektedir ve davranış karşısında kendilerinin ne yapacağı sorulduğunda %26.0’sı aynı şekilde davranmazdım demektedir. Örnek olaya cinsiyetler açısından bakıldığında, bayanların %42.9’u davranışı profesyonelce bulmamaktadır. Bu oran erkeklerde %36.2’de kalmaktadır. Branşlara göre ise, takım sporlarıyla ilgilenenlerde oran %37.6, ferdi sporlarla ilgilenenlerde %40.0'dır. Aynı şekilde davranmayacağını belirten bayan ve erkek öğretmenlerin oranı ile (sırasıyla; %25.0, %26.6) takım sporlarıyla ilgilenen ve ferdi sporlarla ilgilenen BES öğretmenlerinde oranı birbirine yakındır (Sırasıyla; %27.1, %24.6) (p>0.05). Tablo 3: “Rakibin Haksız Dezavantajlarından Yararlanmaya Kalkışmama” davranışını

içeren örnek bir olayın değerlendirilmesi

Tablo 3’de verilen davranışı profesyonelce bulmayan BES öğretmenleri grubun

%40’ını oluştururken aynı şekilde davranmazdım diyenler %30.7’sini oluşturmaktadır. Örnek olay cinsiyetler açsından değerlendirildiğinde davranışı profesyonelce bulmama oranı bayanlarda daha yüksektir (%48.2, %35.1) (p>0.05). Branşlar açısından değerlendirme yapıldığında ise, takım sporları ile uğraşan BES öğretmenleri davranışı %34.1 oranında profesyonelce bulmazken bu oran ferdi sporlar ile uğraşan BES öğretmenlerinde %47.7’dir (p>0.05).

Takımın Davranışı: Ben Olsaydım: Sportmence Sportmence, fakat

profesyonelce değil Aynı şekilde davranırdım


n % n %

x² n % n %

x²

Bayan 32 57.1 24 42.9 42 75.0 14 25.0 Erkek 60 63.8 34 36.2 69 73.4 25 26.6 Toplam 92 61.3 58 38.7 .6

62

111 74.0 39 26.0

.046

Takım sp 53 62.4 32 37.6 62 72.9 23 27.1 Ferdi sp 39 60.0 26 40.0 49 75.4 16 24.6 Toplam 92 61.3 58 38.7

.086

111 74.0

.114

39 26.0

Maçın son anlarında net gol pozisyonuna giren bir oyuncu kalecinin ciddi şekilde sakatlandığını görerek derhal ona yardım etmiş, böylece takımı 1-0 yenilmiştir.

Oyuncunun Davranışı: Ben Olsaydım: Sportmence Sportmence, fakat

profesyonelce değil Aynı şekilde davranırdım


n % n %

x² n % n %

x²

Bayan 29 51.8 27 48.2 38 67.9 18 32.1 Erkek 61 64.9 33 35.1 66 70.2 28 29.8 Toplam 90 60.0 60 40.0 2.

512

104 69.3 46 30.7

.092

Takım sp 56 65.9 29 34.1 59 69.4 26 30.6 Ferdi sp 34 52.3 31 47.7 45 69.2 20 30.8 Toplam 90 60.0 60 40.0 2.

828

104 69.3 46 30.7

.001

17


Tablo 4: “Hakemi Yanıltarak Haksız Avantaj Sağlama” davranışını içeren örnek bir

olayın değerlendirilmesi

1-0 mağlup durumda olan ev sahibi takımın santrforu, ceza sahası içinde kendini yere atarak hakemi yanıltmış ve verilen haksız penaltıyı gole çevirerek oyunun 1-1 bitmesini sağlamıştır.

Santrforun Davranışı:

Tablo 4’de verilen Fair Play’e uygun olmayan bir davranışı içeren örnek olay BES

öğretmenlerinin %36.7’si tarafından taktik olarak güzel bulunmaktadır ve %28.7’si de aynı şekilde davranırdım demektedir. Hakemi yanıltarak haksız avantaj sağlamaya yönelik davranışı bayanların yarıya yakını (%46.4) taktik olarak beğenirken, bu oran erkeklerde %30.9’dur. Aynı şekilde davranırdım diyen bayanlar grubun %30.4’ünü oluştururken, erkekler de grubun %27.7’sini oluşturmaktadır (p>0.05). Örnek olay branşlar açısından değerlendirildiğinde ise, davranışı taktik olarak beğenenlerin oranı takım sporları ile ilgilenen BES öğretmenlerinden daha yüksektir (%40.0, 32.3) (p>0.05).

Tablo 5: “Rakibin Oynama Hakkını Yanıltıcı Stratejilerle Elinden Alma” Davranışını

İçeren Örnek Bir Olayın Değerlendirilmesi.

Tablo 5’e göre, rakibin oynama hakkını yanıltıcı stratejilerle elinden almaya yönelik

davranış BES öğretmenlerinin %37.3’ü tarafından beğenilirken, %32.7’si de aynı şekilde davranacaklarını belirtmektedir. Bayanlarda davranışı taktik olarak beğenme oranı %41.1, erkeklerde ise bu oran %35.1’dir. Ben olsaydım aynı şekilde davranırdım diyen bayanlar ile erkeklerin oranı ise birbirine yakındır (sırasıyla; %32.1, %33.0). Branşlar açısından bakıldığında ise takım sporları ile ilgilenenler davranışı %40.0 oranında taktik olarak beğenmekte ve % 37.6 oranında da aynı şekilde davranırdım demektedir. Ferdi sporlarla ilgilenen BES öğretmenlerinin davranışı taktik olarak beğenme oranı %33.8, aynı şekilde davranırdım diyenlerin oranı da %26.2’dir.

Ben Olsaydım: Sportmence

değil Sportmence değil, taktik olarak güzel



n % n %

x² n % n %

x²

Bayan 30 53.6 26 46.4 17 30.4 39 69.6 Erkek 65 69.1 29 30.9 26 27.7 68 72.3 Toplam 95 63.3 55 36.7 3.

667

43 28.7 107 71.3

.125

Takım sp 51 60.0 34 40.0 28 32.9 57 67.1 Ferdi sp 44 67.7 21 32.3 15 23.1 50 76.9 Toplam 95 1.

753

.939

63.3 55 36.7 43 28.7 107 71.3

Bir rakip oyuncunun kolayca hiddetlendiği ve kontrolden çıktığı biliniyor. Antrenörün isteği ile bir savunma oyuncusu, bu oyuncuyu çirkin sözlerle ve yakın markajla sürekli tahrik ediyor. Birkaç ilave faul sonrası iyice hiddetlenen rakip oyuncu sert bir faul yapıyor. Ancak savunma oyuncusu abartılı sakatlanma

davranışlarıyla hakemi etkiliyor ve rakip oyuncunun kırmızı kart görmesini sağlıyor. Savunma oyuncusunun Davranışı: Ben Olsaydım:

Sportmence değil

Sportmence değil, taktik olarak güzel



n % n %

x² n % n %

x²

Bayan 33 58.9 23 41.1 18 32.1 38 67.9 Erkek 61 64.9 33 35.1 31 33.0 63 67.0 Toplam 94 62.7 56 37.3

.534

49 32.7 101 67.3

.011

Takım sp 51 60.0 34 40.0 32 37.6 53 62.4 Ferdi sp 43 66.2 22 33.8 17 26.2 48 73.8 .5

96

Toplam 94 62.7 56 37.3 49 32.7 101 67.3 2.21

2

18


TARTIŞMA VE SONUÇ Beden eğitimi öğretmenlerinin futbolda Fair Play’e ilişkin olumlu ve olumsuz

davranışlara yaklaşımlarını belirlemek amacı ile yapılan bu çalışmada elde edilen sonuçlar başarı yolunda kaybedilen değerlerin önemini ortaya çıkarmaktadır. Oysa ki, ahlaksal davranışların geliştirilmesi ve uygulanmasında beden eğitimi dersleri eşsiz bir konuma sahiptir (Drewe, 2000).

Araştırmada beden eğitimi öğretmenlerine yöneltilen ilk örnek olay, “kendi yarar ve yargısına ters düşse bile, hakemin doğru karar almasına yardımcı olma” davranışını içermektedir. Beden Eğitimi Öğretmenlerinin %64.7’si böyle bir davranışı uygulamanın sportmence olsa bile profesyonelce olmadığı görüşünü desteklemektedir ve yarıya yakını da (%49.3) aynı şekilde davranmayacağı yönünde görüş belirtmektedir. Haksız avantajlardan yararlanmama, hakemin doğru karar almasına yardımcı olma gibi informal Fair Play’e yönelik bu davranışların öğrencilere Beden Eğitimi derslerinde öğretilmesi gerekirken, öğretmenlerin büyük bölümünün başarı uğruna bu değerleri gözardı etmeleri düşündürücüdür. Örnek olaya cinsiyetler açısından bakıldığında erkek öğretmenlerin (%69,1) bayan öğretmenlere (%57,1) nazaran biraz daha yüksek oranda, davranışı profesyonelce bulmadıkları görülmektedir. Branşlara bakıldığında ise, takım sporlarıyla uğraşan öğretmenler, ferdi branşlarla uğraşanlara göre daha yüksek oranda örnek olayı profesyonelce bulmamaktadır. (Sırasıyla %68.2 , %60.0) Örnek olayda verilen davranış doğrultusunda, göz önünde bulundurulması gereken iki durumu “doğru hareket” ve “iyi insan” olma hali oluşturmaktadır. İyi insan olma hali, daha önemli ve istenen bir durumdur. Örnek olaydaki kalecinin yaptığı gibi, gösterilecek davranış hakkında kibar bir düşünceye veya eğilime sahip olunabilir ancak kişinin hareketi beraberinde kötü veya üzücü sonuçlar getirebilir. Ancak ahlaksal yönden iyi eğitilmiş sporcu ikilem yaratan durumlarda sadece spesifik prensipleri değil, aynı zamanda başkalarına saygı ve sempati gibi iyi eğilimleri göstermektedir ki bu durum da ahlaksal düşüncenin kritik seviyede verilmesini içerir (Hsu, 2004) (Tablo 1).

Beden eğitimi derslerinde öğrencilere kazandırılması gereken amaçlar arasında paylaşım, yardımlaşma, hoşgörü, işbirliği gibi duyguları geliştirmek yer almaktadır. Buna rağmen, ev sahibi takımın misafir takıma yedek tekmeliklerini vererek oynamalarını sağlamasını içeren yalın insani yardıma yönelik bir örnek olayı beden eğitimi öğretmenleri, eğitimci olmaları göz önünde bulundurulduğunda, %38.7 gibi yüksek bir değerde profesyonelce bulmamaktadır. Aynı örnek olaya ilişkin görüşlerin alındığı çalışmalarda, rakip takımın maruz kalacağı haksız bir durumu gidermek için çaba göstermeyi içeren davranışı profesyonelce bulmayan amatör ve profesyonel futbolcuların oranı (%28.2) (Sezen; Yıldıran 2003) ile BES öğretmen adaylarının oranının (%34) (Yıldıran; Sezen, 2005) BES öğretmenlerinden daha düşük olduğu görülmektedir. Benzer olay karşısında aynı şekilde davranmayacaklarını ifade eden BES öğretmenlerinin oranı %26’dır ve bu değer, amatör ve profesyonel futbolcuların %46.7; BES öğretmen adaylarının %30’luk oranlarıyla kıyaslandığında düşük gözükse de, öğretmenler için azımsanmayacak bir düzeydedir (Tablo 2).

Günümüz sporunun karakteristik özelliği rakibe fiziksel, zihinsel ve duygusal yönlerden baskı kurmaktır. “Oynamak” ise arka planda kalmakta; böylelikle kazanma şansı yükseltilmeye çalışılmaktadır (Lumpkin et al., 2005). Fair Play ise sporcuların, fırsat eşitliğini bozmamak amacı ile haksız avantajları kabullenmemeleri, rakibi düşman olarak görmemeleri çabalarında kendini göstermektedir (Yıldıran, 2005). Bu ilkelerden hareketle kurgulanarak BES öğretmenlerinin görüşüne sunulan ve kalecinin ciddi şekilde sakatlanması sonucu ona yardım etmekle gol atmak arasında ikilem yaratan bir örnek olayda kaleciye yardım etmeyi tercih eden futbolcunun davranışı BES öğretmenlerinin %40’ı tarafından sportmence bulunmakla birlikte profesyonelce görülmemiştir. Sonuçlar cinsiyetler açısından değerlendirildiğinde ise bayanların %48.2’si davranışın profesyonelce olmadığı yönünde görüş bildirirken bu oran erkek BES öğretmenlerinde %35.1’de kalmaktadır. Takım sporları

19


ile uğraşan BES öğretmenlerinin davranışı profesyonelce bulmama oranı %34.1 iken, ferdi branşlarda bu oran yarıya yakındır( %47.7)

BES öğretmenlerine aynı durum ile karşılaştıkları zaman nasıl davranacakları sorulduğunda “aynı şekilde davranmazdım” diyenler grubun %30.7’sini oluşturmaktadır. İkilem yaratan bir durum içinde kalarak anlık kararlar vermek zorunda olmak tüm spor olaylarında yaşanan bir durumdur. Ancak burada önemli olan sadece kendisi için değil aynı zamanda karşı taraf için de en uygun olanı yapabilmektir çünkü davranışın sonuçları istenmeyen durumları ortaya çıkarabilmektedir. Bu durumu destekleyen olayı kalecinin ciddi şekilde sakatlandığını görmesine rağmen ona yardım etmek yerine gol atmayı tercih etme davranışı oluşturmaktadır ve bu da rakibi oyunun gerçekleşmesini sağlayan partner olarak görmek yerine rakibin düşman olarak görüldüğünü göstermektedir. Cinsiyetler açısından davranış değerlendirildiğinde aynı şekilde davranmayacaklarını belirten öğretmenlerin oranı bayanlarda %32.1, erkeklerde %29.8’dir. Takım sporları ve ferdi sporlarda ise oranlar birbirine oldukça yakındır (sırasıyla; %30.6, %30.8) (Tablo 3).

Fair Play’e uygun olmayan davranışlara BES öğretmenlerinin yaklaşımları incelendiğinde ise futbol branşında çok sık karşılaşılan ve futbolcular tarafından %69.1 oranında taktik olarak beğenilen haksız penaltı sağlama çabasının (Sezen; Yıldıran, 2003) öğretmenler tarafından da %36.7 oranında taktik olarak beğenildiği görülmektedir. BES öğretmenleri “hakemi yanıltarak haksız avantaj sağlamaya” yönelik bu davranışa %28.7 oranında aynı şekilde davranırdım demektedir. Örnek olay branşlara göre değerlendirildiğinde takım sporu ile ilgilenen BES öğretmenleri (%40) davranışı ferdi branşlarla ilgilenen öğretmenlere (%32.3) oranla daha fazla taktik olarak beğenmektedir. Beden eğitimi derslerinde öğretmenlerin öğrencileri daha çok takım sporlarına yönlendirdiği görülmektedir. Amacın sadece kazanmak ve kaybetmeye indirgendiği takım sporlarında ise öğrenciler ahlak eğitimini beden eğitimi derslerinden alamamaktadır. Fair Play’in anlamının sadece kurallara uymaya indirgendiği bu ortamlarda da öğrenciler etik olmayan davranışlara yönelmektedir (Singleton, 2003). Bunun bir sonucu olarak da hakemi yanıltarak avantaj sağlayacak olmakta haksızda olsa başarı sağlayacağı için tolere edilir bir konuma gelmiştir. Nitekim çoğunluğunu gençlerin oluşturduğu amatör futbolcuların verdikleri cevaplarda da büyük çoğunluğun (%63.3) davranışı taktik olarak beğenmesi BES öğretmenlerinin onlara Fair Play açısından yeterli donanımı sağlayamadığı hatta öğrencilerini bunun tam tersi yönde davranmaya teşvik ettikleri yönündedir (Sezen; Yıldıran, 2003) (Tablo 4).

Fair Play’e aykırı olan son örnek olayı “rakibin oynama hakkını yanıltıcı stratejilerle elinden alma” davranışı oluşturmaktadır. Örnek olayda önemli olan nokta antrenörün isteği ile rakip oyuncunun oyundan çıkartılmasıdır. BES öğretmenlerinin %37.3’ü bu davranışı taktik olarak güzel bulmaktadır. Oysaki beden eğitimi öğretmeni için sporcu ilk sırada, kazanmak ikinci sırada yer almalıdır. Devereux (1976), antrenörlerin gözlerinin top üzerinde değil çocuğun üzerinde olması gerektiğini vurgulamaktadır (Shields; Bredemeier, 1995). Zira, 2005-2006 eğitim-öğretim yılı Ankara İli okul sporları disiplin kurulu kararları incelendiğinde gerek öğretmenlerin gerekse öğrencilerin aldığı cezalar BES öğretmenlerinden alınan sonuçları destekler niteliktedir (www.ankaraobesi.com). BES öğretmenlerinin rakibin oynama hakkını yanıltıcı stratejilerle elinden alma davranışını taktiksel açıdan beğenmeleri Fair Play’in fırsat eşitliğini koruma ilkesini de görmezden geldiklerini göstermektedir.

Fair Play kurallara uymayı şart koşan ancak bununda ötesine geçen bir kavramdır ve aldatıcı yollarla rakipten faydalanarak değil, kişinin güçlülüğünü gerçekleştirmek adına amacın önceden karar verilmediği, içsel bir huzurun olduğu, özgür ortamlarda gerçekleşebilir (Covrig, 1996). Bu çerçevede BES öğretmenlerine verilen rakibin oynama hakkını yanıltıcı stratejilerle elinden almayı içeren örnek olayda kendi davranışlarının ne olacağı sorulduğunda %32.7 öğretmen aynı şekilde davranırdım cevabını verirken aynı örnek olaya futbolcuların %55.0’i, BES öğretmen adaylarının %32.0’si aynı şekilde davranırdım demişlerdir. Öğrencilerine Fair Play’e yönelik sosyal becerileri kazandıracak olan BES öğretmenlerinin

20


öncelikle kendilerinin bu durumu içselleştirmeleri gerekmektedir. Alınan sonuçlar doğrultusunda ortaya çıkan tablo beden eğitimi derslerinde başarı unsurunun öncelikli olduğunu gösterirken Fair Play’in bir çok durumda yok sayıldığını göstermektedir. (Tablo 5).

Beden eğitimi derslerinde fiziksel aktiviteler takım arkadaşlığı, ahlaksal ikilemleri çözümlemek ve konuşmak, kendini kontrolü geliştirmek, cesaret, fairness’e yönelik değerlerin öğrenilmesi, takım ruhu, takım çalışması gibi duyguların gelişmesinde bir araç olarak kullanılırsa çocukta ahlaksal davranışların kazanılması sürecinde önemli rol oynamaktadır (Lemyre et al., 2002). Ortaya çıkan sonuçlar beden eğitimi öğretmenlerinin gözardı edilemeyecek derecede “başarı” olgusunu ön planda tuttuklarını göstermektedir.

Çocukların dürüstlük anlayışını geliştirmek için eğitimciler sporda sadece başarıyı daha öz önemli gösterebilir hatta küçümseyebilirler (Covrig, 1996). Çünkü sadece başarıyı amaçlayan kişiler, rakibe zarar verme, onu düşman olarak görme, aldatma gibi her şeyin mümkün olduğu durumları kullanarak yalnızca kazanmaya odaklanmaktadır (Boxill, 2003). Sadece kazanmaya odaklanma düşüncesi ahlak anlayışını engellediği için eğitimciler, sporun; arkadaşlık, alıştırma, gelişim gibi yararlarını vurgulamayı denemelidir. Oyuncuların gelişimine, takıma katkısına ve katılımına daha fazla önem vermelidirler. Buna rağmen bazı antrenör ve aileler bu durumu görmezden gelmektedir. Antrenörler yaşları çok küçük olmasına rağmen çocuklara hatalarında bağırmakta, onları hakemle tartışma gibi olumsuz davranışlara yöneltmektedir. Bu durum gençlerde sporun hangi yöne gideceğini açıkça göstermektedir (Brennan, 2005). BES öğretmenleri kural ihlallerine teşvik etmek yerine kuralları yoğun olarak tartışmalı ve öğrencilere kuralların arkasındaki mantık kesinlikle açıklanmalıdır. Bir diğer nokta okul içi müsabakaların okullar arası müsabakalardan daha çok önemsenmesi gereğidir. Çünkü okullar arası müsabakalarda öğrenciler birbirleri ile ilk kez arkadaş yerine rakip olarak tanıştırılmaktadır. Okul içi müsabakalar ise hep birlikte oynamak için birleşimlere izin vermeli rekabeti en az seviyede tutmalıdır (Covrig, 1996).

Sonuç olarak, beden eğitimi öğretmenlerinin ilk hedefi başarı uğruna yok edilmiş değil, spor yoluyla karakter eğitimini en iyi şekilde tamamlamış bireyler yetiştirmek olmalıdır. Okullarındaki başarıları okullararası yarışmalarda elde ettikleri dereceler ile ölçülen beden eğitimi öğretmenlerinin başarı baskısı altında eğitim vermemeleri gerekmektedir. Zira bu tür ortamlarda başarı kazanmak adına öğretmen ve antrenörler rakiplerine etik dışı davranma yolunu izleyebilirler (McIntosh, 1980). Çünkü, Shakspeare’in tanımladığı gibi hiçbirşey kazanana foul gibi gözükmeyebilir (Covrig, 1996). KAYNAKLAR Ankara İli okul sporları disiplin kurulu ceza listesi (2006). http://www.ankaraobesi.com./ disiplinkurulukararlari.xls BOXILL, J. (2003). The Ethics Of Competition. In J. Boxill (Ed.), Sports Ethics an Anthology (pp.107-115). United Kingdom. Blackwell Publishing. BRENNAN, S.D. (2005). Sanctity of Sport. http://www.internationalsport.com/nsd/nsd-articles.cfm#contests. (16. 07. 2005 tarihinde internetten elde edilmiştir.) COVRİG, D. (1996). Sport, Fair Play, and Children’s Concept of Fairness. Journal For a Just&Caring Education 2(3). Corwing Pres. 263-282. DREWE BREGMANN, S. (2000). The Logical Connection Between Moral Education and Physical Education. Journal of Curriculum Studies, 32(4). 561-573. HSU, L. (2004). Moral Thinking, Sports Rules and Education. Sport, Education and Society, 9(1). 143-154. LEMYRE, P.N., & ROBETS, C.G., & OMMUNDSEN, Y. (2002). Achievement Goal Orientations, Perceived ability, and Sportpersonship in Youth Soccer. Journal of Applied Sport Psychology, 14. 120-136. LUMPKİN, A., & STOLL, K.S., & BELLER, J.M. (2003). Sport Ethics Applications For Fair Play. New York. Mc GrawHill.

21


McINTOSH, P. (1980). Fair Play Ethics in Sport and Education. London. Heinmann Educational Books. REID, L.H. (2005). Sport, Education and the Meaning of Victory. htpp://www.bu.edu/wcp/paper/spor/SporReid.html. (01.09.2005 tarihinde internetten elde edilmiştir). SEZEN, G., & YILDIRAN, İ. (2003). Profesyonel ve Amatör Futbolcuların Fair Play Anlayışları. İ. Yıldıran, P. Doğan & E. E. Erturan (Eds.). Beden Eğitimi ve Sporda Sosyal Alanlar Kongresi (10-11 Ekim 2003, Ankara s.13-20) Bildiriler Kitabı. Ankara, Sim Matbaacılık. SINGLETON, E. (2003). Rules? Relationship?: A Feminist Analysis of Competition and Fair Play in Physical Education. Quest (Human Kinetics), 55. 193-239. SHİELDS, L.L.D., & BREDEMEİR, L.J.B. (1995). Chracter Development and Physical Activity. USA. Human Kinetiks. YILDIRAN, İ., & SEZEN, G. (2005). The evulation of the perceptions of the teacher trainees of physcical education towards the concrete events including the conflict between fairness and professionalism. The 46th ICHPER SD Anniversary World Congress. (İstanbul. pp.518-521). YILDIRAN, İ. (2004). Fair Play: Kapsamı, Türkiye’deki Görünümü ve Geliştirme Perspektifleri. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 4,(4), s.3-16. YILDIRAN, İ. (2005). Fair Play Eğitiminde Beden Eğitiminin Rolü. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 5,(1), s.3-16.

22


BİR REKREASYON FAALİYETİ OLARAK – ÜNİVERSİTELERARASI MÜSABAKALARA KATILAN SPORCU ÖĞRENCİLERİN LİDERLİK

DAVRANIŞLARININ (ANLAYIŞ GÖSTERME BOYUTUNDA) KARŞILAŞTIRILMASI

DURUKAN, E.*; CAN, S.**; GÖK, A.***

* Balıkesir Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu ** Muğla Üniversitesi Eğitim Fakültesi *** Yozgat 30 Ağustos İlköğretim Okulu Beden Eğitimi Öğretmeni

ÖZET

Günümüzde sosyal hizmetlerde en göze çarpan değişimlerden biri de spor ve

rekreasyon alanında meydana gelen gelişimlerdir. Bu alanlardaki başarı ve büyümenin temel nedeni, kendini bu alanlarda hizmet sunmaya adamış bireylerdir. Değişmeler, bu bireylerle ilgili yaklaşımlarda kendini göstermiştir. Spor ve rekreasyon hizmetlerinde görev alan ve önemli görevler üstlenen bireylerden lider olarak tanımlananlar, sadece günümüzün değil, çok eski yıllardan beri spor ve rekreasyon biliminin araştırma konularındandır.

Yaşadığımız yüzyılda, toplumları etkilemesi ve toplumların geleceğine yön vermesi açısından üniversite öğrencileri çok önemlidir. Eğitim-öğretimlerini yaparken rekreasyon faaliyetleri olarak spor yapan öğrenciler, üniversitelerini temsil etmekle birlikte arkadaşlarına da önderlik etmektedirler.

Lider; içinde bulunduğu kurumun veya topluluğun amaçlarını, hedeflerini belirleyen ve bu amaçların, hedeflerin gerçekleştirilmesinde kuruma veya topluluğa en etkili biçimde yön verebilen kişidir.

Liderlik, belli bir ortamda bir bireyle, grubun diğer üyeleri arasındaki dinamik bir ilişkidir. Liderin kişisel özelliklerinden çok yaptıkları önem taşır. Bu nedenle, liderlikten çok lider davranışı üzerinde yoğunlaşmak gerekmektedir.

Bu bağlamda bu araştırmanın amacı, üniversitelerde aktif olarak spor yapan öğrencilerin rekreasyon ve sportif liderlik davranışlarının anlayış gösterme boyutunu, gösterme sıklıklarıyla birlikte, cinsiyete göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemektir.

Burada anlayış gösterme; dostluk, arkadaşlık, karşılıklı güven, saygı ve lider kadro arasındaki sıcak, samimi ilişkiyi gösterici davranışı ifade eder.

Veriler, Liderlik Davranışını Belirleme Ölçeğinin “Yapıyı Kurma ve Anlayış Gösterme” boyutunda yer alan 30 maddelik liderlik davranışlarından oluşan anket ile elde edilmiştir. Ancak çalışmamızın kaynağını; Anlayış Gösterme Boyutu ile ilgili olan (16-30) arasındaki sorular oluşturmaktadır.

Araştırma; 2005-2006 eğitim-öğretim yılında üniversiteler arası basketbol turnuvasına katılan; Balıkesir, Çanakkale 18 Mart, Uludağ, Trakya ve Sakarya Üniversitelerinde öğrenim gören 74 aktif sporcudan oluşan veriler üzerinde yapılmıştır.

23


Toplanan veriler ise frekans, yüzde dağılım ve ortalamalar alınarak çözümlenmiştir. Cinsiyete göre sporcu öğrencilerin görüşleri arasında istatiksel olarak anlamlı bir fark olup olmadığı 0.05 önem düzeyinde “t” testi ile sınanmıştır.

Yapılan analizler sonucunda, liderlik davranışlarından Anlayış Gösterme boyutundaki 11 tutuma %90.5 ile %63.6 arasında “Çoğu zaman” ve “Her zaman” düzeyinde cevap alınmış olup, sıklık oranları değişiklik göstermektedir. Anket sonuçlarında, cinsiyete göre ortalamalar karşılaştırıldığında 20, 22, 24, 25 ve 30. tutumlar arasında farklılığa rastlanmıştır. Bu farklılık; 20, 22 ve 24. sorularda bayan sporcu öğrenciler lehine, 25 ve 30. sorularda erkek sporcu öğrencilerin lehindedir. Farklılık olan tutumlar; “Okulumda sportif faaliyetleri yaparken arkadaşlarıma herhangi bir açıklama yapma gereği duymam” (Χ :3.32), “Hareketlerimin nedenlerini açıklamam” (Χ :3.63), “Yeni fikirleri kolay kabullenemem” (Χ :3.64), “Bütün herkese arkadaş gibi davranırım” (Χ :1.89), “Sporla ilgili konularda işe başlamadan önce takım arkadaşlarımın ve öğretim elemanlarımın onayını alırım” (Χ :1.98).

Sonuç olarak, üniversitede spor yapan öğrencilerin gerek aktif gerekse rekreasyonel olarak katıldıkları sportif aktivitelerde, anlayış gösterme boyutuna ait liderlik davranış biçimlerini sergiledikleri görülmektedir. Öğrenciler; okul başarısı, tanıtımı, verimi ve ülke geleceği için oldukça önem arz etmektedirler. Bu maksatla sporcu öğrencilerin cinsiyet ayrımı gözetmeksizin Anlayış Gösterme Boyutundaki liderlik davranışlarını sergileyebilmelerinin okul, meslek ve ülke sporu için bir gereklilik olduğunu söylemek mümkündür. Anahtar Kelimeler : Rekreasyon, Liderlik, Anlayış Gösterme, Spor

AS A RECREATION ACTIVITY-COMPARATION OF LEADERSHIP BEHAVIOURS CONSIDERATION OF STUDENTS WHO PARTICIPATED IN

INTER UNIVERSITIES COMPETITION

DURUKAN, E.*; CAN, S.**; GÖK, A.***

* Balıkesir Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu ** Muğla Üniversitesi Eğitim Fakültesi *** Yozgat 30 Ağustos İlköğretim Okulu Beden Eğitimi Öğretmeni

SUMMARY Today, one of the most important change in social service is developing occurred at sport an recreation area. Fundamental reason of success and development at these areas is persons who devoted to present the service. Changes were proved in approaches related to these persons. Persons worked and taken on important functions, who defined as leader in sport and recreation services, not only today but also research topics the sport and recreation science since past years.

24


In the present century, university students are of great importance because they affect populations and their future. Those students who take part in sport activities as recreation activity during education period both represent their university and lead their friends.

A leader is one who determines the goals and purposes of community or organizations in which he lives, and lead them effectively to achieve these goals.

Leadership is a dynamic relation which a person between other members of group at a known environment. It is important that leader did rather than personal characteristics.

The purpose of this study was to determine that the students who take part in sport activities as active in universities consideration of recreation and sportive leadership, it’s frequency, and if it differed depending on gender.

Consideration state behavior which shown friend-ship, mutual confidence, respect and sincere relation at leader staffs.

The data was obtained with questionnaire consisting of 30 questions relating to “Initiation of structure” and “consideration” dimensions of leadership in “Leadership Behavior Description Questionnaire”. Source of study consist of questions (16-30) regarding consideration.

The study was carried out on active 74 sportiest who took part in 2005-2006 education term bascetball tournaments who were attending Balıkesir, Çanakkale 18 Mart, Uludağ, Trakya and Sakarya Universities.

The data obtained were interpreted using frequency, percent and means. Whether the difference between opinions of students depending on gender was investigated at 0.05 significant level using “t” test.

According to results of study, eleven question if consideration dimension of leadership behavior received answers of “most of time” and “every time” at the levels between 90.5 % and 63.6%, and the frequency rates also varied. The results of the present study showed that there were difference between means of responds to behaviors 20, 22, 24, 25 and 30, depending on gender. These differences were for females in 20, 22 and 24 questions while for males in 25 and 30 questions. The behaviors on which were differences were “I don’t need to make any disclosement to my colleagues” (Χ :3.32), “I don’t explain the causes lying under my activities” (Χ :3.63), “I don’t accept new ideas easily” (Χ :3.64), “I treat everyone as if they were friends” (Χ :1.89), “I accept consents of my colleagues and members of education before starting any sportive job” (Χ :1.98).

As a result, it has been shown that the students who take part in sport activities in university display leadership behaviors in sport activities that they take part in either actively or recreationally. Students are of great importance with respect to success and productivity of school, and also future of country. For this purpose, it can be stated that displaying leadership behavior in consideration dimension regardless gender is a necessity for school, job and country sport.

25


Key words: Recreation, Leadership, Consideration, Sport Bu çalışma 9. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi’nde (Muğla - 2006) poster bildiri olarak sunulmuştur.

GİRİŞ Rekreasyon gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde özellikle boş zamanların artması ile

orantılı olarak önemi artan bir kavramdır. Rekreasyon çalışmaları eğitimi desteklediği kültürel ve ekonomik kalkınmayı hızlandırdığı ve çalışma verimini arttırdığı için önemli, beden ve ruh sağlığının korunması ve onarılması, toplum için zararlı davranışların yerleşmemesi açısından da gerekli bir olgudur (Dumazedier;1990, Karaküçük;1999, Tezcan;1982).

Rekreasyonel olarak sporun tanımını ele alacak olursak; Spor rekreasyonel bir araç olarak insanların; endüstrileşmeyle beraber açıkça hayat ve iş birimlerini değiştirmeleri sonucu, şehir ve endüstriyel ortamlara taşınmaları, bir taraftan uygarlaşma ve hayat standardının yükselmesi, diğer taraftan negatif olarak zihinsel ve fiziksel eksikliklerin ortaya çıkardığı olumsuzlukları gidermek için önemli fonksiyonlar üstlenmiştir (Karaküçük;1999). Rekreasyon ve spor için yapılan tanımlardan yola çıkarak, toplumun tüm grupları gibi üniversite gençliğinin de rekreatif ihtiyaçlarını karşılarken spora ihtiyaç duyduğunu söylemek mümkündür. Yüksek öğretim gençliğinin boş zamanlarını olumlu yönde değerlendirme rekreatif faaliyetlere katılması, organize etmesi, yönlendirmesi kişiliğinin gelişmesinde önemli rol oynar (Soyer, Can; 2003). Önemli bir rekreasyonel potansiyeli oluşturan sporda da meydana çıkan yeni yönelişler ve anlayışlar, rekreasyon lideri talebini artırmaktadır. Nitekim, insanların sportif ilgilerinde, sağlığa olan düşkünlükleri, yeni vücut bilincinin gelişmesi, kendini tanıtma, keşfetme isteği ve değerlerdeki değişmeler etkili olmaktadır. Üniversite yönetimlerinin ve öğrencilerin düzenledikleri gerek kısa sürekli gerekse uzun dönemli bir çok rekreasyonel faaliyetlerde bulunmaktadır. Bu faaliyetlerin en göz alıcıları ise fiziksel aktivite olarak katıldıkları spor organizasyonlarıdır. Ülkemizde üniversiteler kendi bünyeleri içerisinde birçok aktivite yapmakta ve bu aktiviteler öğrencilerin boş zaman faaliyetlerini değerlendirmesine katkı sağlamaktadır. Üniversitelerin birbirleri ile öğrenci merkezli olarak sosyal faaliyet yaptıkları organizasyonlardan biride Üniversite Sporları Federasyonu’nun her yıl her branşta düzenlemiş olduğu spor organizasyonlarıdır. Spor, resim ve müzik gibi alanları rekreasyon içerisinde her zaman yer almaktadır. Ancak spor rekreasyonun en kapsamlı ve ilgi çeken alanlarından birini oluşturmaktadır (Karaküçük; 1999).

Liderlik büyük ölçüde etkileme sürecidir. Örgütsel başarı, örgüt çalışanlarının lider tarafından etkilenerek gönüllü iş birliğine razı edebilmesine dayanır. Başka bir ifadeyle lider, belirlenmiş planları başarıyla gerçekleştirmek için gruba rehberlik eder ve üyeleri yönlendirir (Kaya; 1986). Lider, kendini izleyenlerin kendine yaptığı etkiden daha çoğunu onlara yapabilen kişidir (Başaran;1982). Dolayısıyla; saha içerisinde ki sporcunun eğer liderlik vasıfları gelişmiş ise o takımın başarı oranı artmaktadır. Lider özellikli sporcu sayısı bir takımda ne kadar fazla ise o takımın başarılı olabilme şansı o derece yüksektir. Buradan hareketle çalışmada amaçlanan yükseköğrenimini yapan sporcu öğrencilerin sosyo-kültürel yapılarını öğrenerek takımları içerisindeki liderlik özelliklerini anlayış gösterme boyutunda araştırmaktır.

YÖNTEM

Liderlik davranışlarından anlayış gösterme boyutunu kısaca açıklamak gerekirse; dostluk, arkadaşlık, karşılıklı güven, saygı ve lider kadro arasındaki sıcak ilişkiyi gösterici davranışı ifade eder (Monohan ve Hengst; 1982).

Bu çalışma 2005-2006 eğitim-öğretim yılında Üniversite Sporları Federasyonu’nca Sakarya ilinde düzenlenen Basketbol C Kategorisi Grup Birinciliği müsabakalarına katılan

26


Balıkesir Üniversitesi, Sakarya Üniversitesi, Trakya Üniversitesi, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi ve Uludağ Üniversitesi erkek-bayan takımlarına anket yöntemi ile uygulanmıştır.

Katılımcılara 120 adet anket dağıtılmış, 83 anket geri dönmüştür. Hatalı ve yanlış olarak düşünülen anketler çıkarılarak kalan 74 adet anket değerlendirmeye alınmıştır. Bu münasebetle Erkeklerde 39, bayanlarda 35 anket değerlendirmeye alınmış olup toplamda üniversite öğrencilerine uygulanan anketlerin yüzdesi 61,7’dir. Metot olarak betimsel araştırma yöntemi uygulanmış olup veri toplama aracı olarak da anket tekniği kullanılmıştır. Çalışmada uygulanan anket 2 bölümden oluşmaktadır. 12 soruluk kişisel bilgi formu birinci bölümü, 15 soruluk (Anlayış Gösterme) “Liderlik Davranışlarını Belirleme Ölçeği (LDBÖ)” ikinci bölümü oluşturmuştur. Uygulanan Liderlik Davranışlarını Belirleme Ölçeği alfa güvenirlik katsayısı α=.73 olarak bulunmuştur. Veriler SPSS 11.5 paket programında değerlendirilerek frekans, ortalama ve yüzde değerleri alınmıştır. Erkek ve bayan üniversite sporcu öğrencilerinin görüşlerinin arasındaki farkı belirlemek için ,05 düzeyinde “t” testi uygulanmıştır. LDBÖ anketinin soruları beşli derecelendirme ölçeğine göre hazırlanmış; Her Zaman (4.21-5.00), Çoğu Zaman(3.41-4.20), Ara Sıra (2.61-3.40), Nadiren (1.81-2.60),Hiçbir Zaman(1.00-1.80).

Cevap Seçenekleri Hiçbir Zaman Nadiren Ara sıra Çoğu Zaman Her Zaman Liderlik Davranışları

BULGULAR VE YORUM

Tablo 1: Sporcu Öğrencilerin Liderlik Davranışlarına İlişkin Betimsel Verilerin

Dağılımı

(Anlayış Gösterme) f % f % f % f % f %

16- Takım arkadaşlarıma kişisel yardımda bulunurum. - - 3 4.1 6 8.1 36 48.6 29 39.2

17- Takım arkadaşlarımın üniversitemizde ve aynı takımda eğitim-öğretim görmelerinden memnun olmalarını sağlamaya çalışırım.

- - 3 4.1 24 32.4 38 51.4 9 12.2

18- Kolay ve anlaşılır bir basketbolcü, sporcu-öğrenci olduğuma inanırım. - - 6 8.1 14 18.9 31 41.9 23 31.1

19- Takım arkadaşlarımı dinlemeye zaman ayırırım. - - 3 4.1 16 21.6 31 41.9 24 32.4

20- Okulumda sportif faaliyetleri yaparken arkadaşlarıma herhangi bir açıklama yapma gereği duymam. 20 27.0 11 14.9 25 33.8 9 12.2 9 12.2

21- Takım arkadaşlarımın kişisel sorunlarıyla ilgilenirim. 3 4.1 2 2.7 20 27.0 34 45.9 15 20.3

22- Hareketlerimin nedenlerini açıklamam. 8 10.8 40 54.1 19 25.7 5 6.8 2 2.7

23- Sporla ilgili derslerde arkadaşlarıma danışmadan faaliyete geçebilirim. 5 6.8 12 16.2 24 32.4 23 31.1 10 13.5

24- Yeni fikirleri kolay kabullenemem. 12 16.2 36 48.6 18 24.3 4 5.4 4 5.4

25- Bütün herkese arkadaş gibi davranırım. 2 2.7 5 6.8 7 9.5 29 39.2 31 41.9

26- Değişiklikler yapmaya istekliyimdir. 1 1.4 6 8.1 8 10.8 39 52.7 20 27.0

27- Diğer insanların benimle kolaylıkla ilişki kurmasına yatkınımdır. - - 3 4.1 4 5.4 31 41.9 36 48.6

28- Görüşlerimde takım arkadaşlarımın kendilerini rahat hissetmelerini sağlarım. - - 1 1.4 11 14.9 38 51.4 24 32.4

29- Takım arkadaşlarım tarafından yapılan önerileri uygulamaya çalışırım. - - 1 1.4 22 29.7 30 40.5 21 28.4

30- Sporla ilgili konularda işe başlamadan önce takım arkadaşlarımın ve öğretim elemanlarımın onayını alırım. 1 1.4 1 1.4 11 14.9 44 59.5 17 23.0

Tablo 1’de “Anlayış Gösterme” boyutunda seçeneklerin en yüksek oranda gösterilme

sıklığına bakıldığında yığılma; 9 soruda “Çoğu Zaman” seçeneğinde olmuştur. Bunu 2 şer

27


soruyla “Her Zaman”, “Arasıra” ve “Nadiren” seçenekleri takip etmektedir.Ayrıca en yüksek oran 30. liderlik davranış tutumunda %59.5 ile “Çoğu Zaman”dır. Tablo 2: Sporcu Öğrencilerin Cinsiyete Göre Liderlik Davranışlarında Anlayış

Gösterme Boyutunun Karşılaştırılması

Liderlik Davranışları (Anlayış Gösterme) Değişkenler N Χ

Std Sapma t Sig

p

Erkek 39 1.79 .8938 16- Takım arkadaşlarıma kişisel yardımda bulunurum. Bayan 35 1.74 .6108 .289 .773 P> 0.05

Erkek 39 2.38 .7819 17- Takım arkadaşlarımın üniversitemizde ve aynı takımda eğitim-öğretim görmelerinden memnun olmalarını sağlamaya çalışırım. Bayan 35 2.17 .6636 1.257 .213 P> 0.05

Erkek 39 1.94 .7236 18- Kolay ve anlaşılır bir basketbolcü, sporcu-öğrenci olduğuma inanırım. Bayan 35 2.14 1.0885 -.912 .365 P> 0.05

Erkek 39 2.05 .7930 19- Takım arkadaşlarımı dinlemeye zaman ayırırım. Bayan 35 1.88 .9000 .841 .403 P> 0.05

Erkek 39 2.92 1.2646 20- Okulumda sportif faaliyetleri yaparken arkadaşlarıma herhangi bir açıklama yapma gereği duymam. Bayan 35 3.77 1.2623 -2.884 .005 P< 0.05

Erkek 39 2.17 1.0481 21- Takım arkadaşlarımın kişisel sorunlarıyla ilgilenirim.

Bayan 35 2.31 .8321 -.608 .545 P> 0.05

Erkek 39 3.38 .9066 22- Hareketlerimin nedenlerini açıklamam. Bayan 35 3.91 .7425 -2.731 .008 P< 0.05

Erkek 39 2.51 1.0481 23- Sporla ilgili derslerde arkadaşlarıma danışmadan faaliyete geçebilirim. Bayan 35 2.94 1.1361 -1.694 .095 P> 0.05

Erkek 39 3.41 1.1634 24- Yeni fikirleri kolay kabullenemem. Bayan 35 3.91 .7017 -2.225 .029 P< 0.05

Erkek 39 2.25 1.0935 25- Bütün herkese arkadaş gibi davranırım. Bayan 35 1.48 .7425 3.506 .001 P< 0.05

Erkek 39 2.07 .8701 26- Değişiklikler yapmaya istekliyimdir. Bayan 35 2.00 .9701 .360 .720 P> 0.05

Erkek 39 1.53 .6823 27- Diğer insanların benimle kolaylıkla ilişki kurmasına yatkınımdır. Bayan 35 1.77 .8432 -1.312 .194 P> 0.05

Erkek 39 1.92 .7741 28- Görüşlerimde takım arkadaşlarımın kendilerini rahat hissetmelerini sağlarım. Bayan 35 1.77 .6456 .909 .366 P> 0.05

Erkek 39 1.92 .7028 29- Takım arkadaşlarım tarafından yapılan önerileri uygulamaya çalışırım. Bayan 35 2.17 .8907 -1.338 .185 P> 0.05

Erkek 39 2.20 .8639 30- Sporla ilgili konularda işe başlamadan önce takım arkadaşlarımın ve öğretim elemanlarımın onayını alırım. Bayan 35 1.74 .5054 2.768 .007 P< 0.05

Tablo 2’ye göre 20, 22, 24, 25, 30. liderlik davranış tutumlarında her tutumun kendi içerisinde içerdiği davranışla ilgili olarak anlamlı farklılaşma bulunmuş olup diğerlerinde bulunmamıştır.

20. liderlik davranış tutumunda “Okulumda sportif faaliyetleri yaparken arkadaşlarıma herhangi bir açıklama yapma gereği duymam”, 22. liderlik davranış tutumunda “Hareketlerimin nedenlerini açıklamam” ve 24. liderlik davranış tutumunda “Yeni fikirleri kolay kabullenemem” görüşlerinin değerlendirilmesine bakıldığında bu tutumlarla ilgili olarak bayan sporcu öğrencilerin lehine anlamlı farklılaşma olduğu görülmüştür. 25. liderlik davranış tutumunda “Bütün herkese arkadaş gibi davranırım” ve 30. liderlik davranış tutumunda “Sporla ilgili konularda işe başlamadan önce takım arkadaşlarımın ve öğretim elemanlarımın onayını alırım” görüşlerinin değerlendirilmesine bakıldığında bu tutumlarla ilgili olarak erkek sporcu öğrencilerin lehine anlamlı farklılaşma olduğu görülmüştür.

SONUÇ VE ÖNERİLER

28


Araştırmaya katılanların cinsiyete göre dağılımlarına bakıldığında %52.7 sini

erkeklerin, %47.3 ünü bayanların oluşturduğu görülmektedir. Tablo 1 incelendiğinde ise, sorulardaki seçeneklerin gösterilme sıklığında; çok çeşitlilik olmakla birlikte, % oranları değişiklik göstermekte olup yığılma “Her Zaman ve Çoğu Zaman” seçeneğinde olmuştur. Bu bulgu ise, (Sakalar; 1987, Tabancalı; 1995, Durukan; 2003)’nın araştırmasının bulguları ile örtüşmektedir. Bu bağlamda Tablo 2 incelendiğinde istatistiksel açıdan bayan ve erkek sporcuların liderlik davranışlarından “Anlayış Gösterme” boyutundaki soruların bir çoğunda anlamlı fark olmamasına rağmen; (20., 22., 24.) sorularda bayanların, (25. ve 30.) sorularda erkeklerin lehine anlamlı farklılaşma bulunmuştur. 20., 22., ve 24. sorularda bayanların lehine anlamlı farklılaşma olması; bayanların erkeklere göre kendi fikirlerine, düşüncelerine daha çok önem ve değer verdiklerini, genelde ise kendi doğrularına göre hareket ettikleri söylenebilir. Bunun yanında 25. ve 30. sorularda erkeklerin lehine anlamlı farklılaşma olması; erkeklerin bayanlara göre arkadaşlarına, arkadaşlarının fikirlerine daha çok önem verdiğinin ve de çevresine ve yeni fikirlere açık, yardım sever, hoş görülü, demokratik ve işbirliğine daha yatkın olduğunu söyleyebiliriz. Bu bulgu ise (Can, Pepe; 2003)’nin bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Diğer yandan elde edilen bu bulgularla birlikte görüşlerin sıklıklarının değişiklik göstermesi, bir çok soruda anlamlı bir farkın olmaması sonucunda bayan ve erkek sporcuların belirlenen lider davranışlarına sahip olduklarını söylemek mümkündür. Araştırmanın bu bulgusu (Turan, Ebiçoğlu; 2002, Can, Pepe; 2003)’nin bulgularıyla benzerlik göstermektedir.

Sonuç olarak, üniversitede spor yapan öğrencilerin gerek aktif gerekse rekreasyonel olarak katıldıkları sportif aktivitelerde, anlayış gösterme boyutuna ait liderlik davranış biçimlerini sergiledikleri görülmektedir. Öğrenciler; okul başarısı, tanıtımı, verimi ve ülke geleceği için oldukça önem arz etmektedirler. Bu maksatla sporcu öğrencilerin cinsiyet ayrımı gözetmeksizin Anlayış Gösterme Boyutundaki liderlik davranışlarını sergileyebilmelerinin okul, meslek ve ülke sporu için bir gereklilik olduğunu söylemek mümkündür. Bu bağlamda üniversite öğrencilerine eğitim-öğretim yaptıkları alana bakılmaksızın lisans eğitimleri sırasında liderlik ile ilgili dersler verilmelidir. Ayrıca öğrencilerin liderlik davranışlarını sergileyebilmeleri için üniversitelerinde daha çok sportif faaliyete yöneltilmeleri, bunun içinde yeni imkanlar yaratılmalıdır. Dolayısıyla “Anlayış Gösterme” boyutunu oluşturabilmek için üniversite öğrencileri arkadaşlarıyla, öğretmenleriyle, yöneticileriyle ve antrenörleriyle iyi bir uyum, işbirliği ve iletişim ağı kurmalıdırlar. KAYNAKÇA Başaran, İ. E., Örgütsel Davranışın Yönetimi, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayını, Ankara, 1982. Can, S., Pepe, K., “Öğretmen Adaylarında Liderlik Davranışlarının Belirlenmesi”, Gazi Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Beden Eğitimi ve Sporda Sosyal Alanlar Kongresi, 10-11 Ekim, Ankara, 2003. Dumazedier, J., “Boş Zaman ve Kültür”, Türk Yurdu Dergisi, (Ç; E. Topbaş), 10, 38, 61-63, Ankara, 1990. Durukan, E., “Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu I. ve IV. Sınıf Öğrencilerinin Liderlik Davranışlarının Karşılaştırılması”, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Antrenörlük Eğitimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2003. Karaküçük, S., Rekreasyon Boş Zamanları Değerlendirme, Bağırgan Yayımevi, 3.Bası, Ankara, 1999. Kaya, Y. K., Eğitim Yönetimi, Bilim Yayınları, Ankara, 1986.

29


Monohan, W. G., Hengst, H. R., Conteporary Educational Administration, Mc Milan Pub. Co. Inc., 3, 254, New York, 1982. Sakalar, R., “İlkokul Müdürlerinin, Müdür Yardımcılarının ve İlkokul Öğretmenlerinin İlkokul Müdürlerine İlişkin Liderlik Beklentileri ve Gözlemleri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 1987. Soyer, F., Can, Y., “Üniversite Öğrencilerinin Boş zaman Alışkanlıkları ve Sportif Eğilimlerinin Mesleki Yönelişlerine Göre Karşılaştırılması”, I. Gençlik, Boş Zaman ve Doğa Sporları Sempozyumu Bildiri Kitabı, Türk Hava Kurumu Basımevi, 102-120, 21-22 Mayıs, Ankara, 2003. Tabancalı, E., “İlköğretim Okulu Müdürlerinin Yapıyı Kurma ve Anlayış Gösterme Boyutlarına İlişkin Liderlik Davranışları Hakkında Öğretmen Görüşleri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Anakara, 1995. Tezcan, M., Sosyolojik Açıdan Boş Zamanların Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1982. Turan S., Ebiçoğlu N., Okul Müdürlerinin Liderlik Özelliklerinin Cinsiyet Açısından Değerlendirilmesi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 8, 31, 444-458, Ankara, 2002.

30


31

GELENEKSEL SPORLARIMIZDAN CİRİTİN

REKREASYON AMACI İLE GÜNÜMÜZE UYARLANMASI

NURHAN KOÇAN*

*ZKÜ, Bartın Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü

ÖZET

Endüstri devriminin ardından hızla gelişen üretime bağlı olarak artan gelir düzeyi, yaşam

kalitesi, boş zaman, teknolojik gelişmelerin sağladığı kolay ulaşım ve konfor insanların

rekreasyona yönelmelerini sağlamıştır. Ülkemizde de yaşanan bu gelişmelere paralel olarak

özellikle 1990'lı yıllardan sonra sportif aktiviteler turizm periyodu içinde daha geniş bir yer

tutmuş, özellikle doğa sporlarının yapıldığı spor turizmi kayda değer bir hızla gelişmiştir.

Nitelikli spor turizmi ile sportif etkinlikler güçlü organizasyonlar aracılığı ile ülkemizde

yaygınlaştırılmıştır.

Kültürel bir zenginliğe sahip olan ülkemizde, sportif etkinlikleri çoğaltmak ve bunları

rekreasyon amacıyla değerlendirmek çok yaygındır. Türkiye’de birçok geleneksel spor

bulunmaktadır. Cirit de geleneksel sporlarımız olan yağlı güreş, kılıç, okçuluk, deve güreşi

gibi sporlarımızın en değerli ve en eskilerinden birisidir. Cirit at üzerinde, ağır ve kalın bir

sopa kullanılarak oynanan Türkler’in yüzyıllardan beri oynadıkları, en büyük tören ve

meydan oyunudur. Orta Asya’da yasayan Türkler, barış zamanlarında at ve askerlerini zinde

ve kuvvetli tutabilmek için atlı cirit oyununu bulmuş, insanları fiziksel ve ruhsal olarak

eğitmişlerdir. Atlı ciritte hiç bir sporda bulunmayan rakibi bağışlama şeklinde bir davranış

vardır. Bu yönüyle cirit asil bir yapıya sahiptir.

Bu çalışma ile, alternatif rekreasyon etkinlikleri olarak "geleneksel spor" un önemli bir

turizm değeri oluşturması, ülkenin tanıtımı için bir fırsat taşıması, turizm değerlerine yönelik

katkıları nedeni ile ülkemizde önemli bir yere taşınması için bazı saptamalarda

bulunulmuştur. Anadolu'da önceleri yaygın bir oyun iken son yıllarda sadece bazı

yörelerimizde görülen cirit sporu özelinde öneriler geliştirilmiştir. Bu spor dalının, ulusal

düzeyde yaygınlaştırılması için gerekli olan koşullar araştırılmıştır. Ayrıca, ülkenin cirit

sporu ile uluslararası platformda daha iyi tanıtılabilmesi için öneriler sunulmuştur.


32

Anahtar Sözcükler: Geleneksel Spor, Cirit Sporu, Rekreasyon, Spor Turizmi.

ABSTRACT

After the industrial revolution, higher incomes as a result of rapid developments in

production, the quality of life, free times, easy transportation and the demand for more

comfort provide easy transition to recreation which is parallel to our country that sport

activities take much space in tourism after 1990. Especially nature sports developed very

rapidly. Quality sport tourism developed and spread with sportive activities made by strong

organizations in our country.

It is very common that creating more sports activities and utilize them in for recreation

purposes in Turkey, having a very rich culture. Turkey has many traditional sports. Cirit is

one of the most valuable and oldest sport activities as oily wrestling, archery, sword and

camel fighting. Cirit is played on horseback using a heavy and thick stick and it has been

played for centuries as a ceremonial sport. Turks living in middle Asia invented Cirit in order

to keep the soldiers and horses in shape and strong, and educate them physically and

emotionally. This sport is unique because of having the forgiveness feature of the

competitors. This sport has a noble character with this feature.

In this study, some ideas were suggested for alternative recreation activities as “traditional

sport” in order to make an important tourism value for being a great opportunity for the

publicity of the country, having contributions related to tourism values and to carry this to

more important levels.

Key words: Traditional sport, Cirit sport, Recreation, Sport tourism.

GİRİŞ

Endüstri devrimiyle üretim tarzı ve tüketim yoğunluğunda yaşanan değişim insanlarda farklı

dinlenme ve eğlenme etkinlikleriyle yenilenmeleri gereksinimini ortaya çıkarmıştır. Çağdaş

kent hayatı ve teknolojik gelişmelerin beraberinde artan boş zaman, gelir düzeyi ve kolay


33

erişim insanların işlerini daha az hareketle ve daha az zamanda yapabilmesine olanak

verirken bazı sağlık sorunlarına neden olmuş bu durum rekreasyon etkinliklerinin önemini

açığa çıkarmıştır. İnsanlar olumsuz etkilenen fiziksel, ruhsal ve sosyal sağlığını koruyup

devam ettirmek aynı zamanda zevk almak amacıyla rekreasyon etkinliklerine katılmaya

başlamışlardır.

Rekreasyonun tüm yıla ve farklı bölgelere yayılımıyla insanlara farklı doğa ortamlarını ve

rekreasyon etkinliklerini tanıtmak, sportif aktiviteler içeren, turizm periyodunu daha geniş bir

zaman aralığına yayan etkinliklerle ülke kalkınmasının gelişimini sağlamak

amaçlanmaktadır.

REKREASYON

Rekreasyon, değişim, yenilenme ve yeniden yaratılma anlamına gelen Latince “recreatio”

kelimesinden gelmektedir. İnsanların zorunlu iş ve etkinliklerinden sonra kalan boş-serbest

zamanlarında gönüllü olarak yaptıkları, kişisel doyum sağlayacak, dinlendirici ve eğlendirici

etkinlikler anlamını taşımaktadır. Rekreasyon aktiviteleri, insanların farklı amaç ve istekleri

doğrultusunda anlam kazanır (KARAKÜÇÜK, 1997).

Rekreatif etkinlikler, sosyal, ekonomik ve eğitim farklılıkları olmaksızın her kesimden

insanın ortak zevklerini içeren aktivitelerde bir araya gelerek sosyal ilişkiler kurmasında

büyük rol oynayıp insanların beceri, yetenek ve yaratıcılık gücünün, ortaya çıkmasına ve

geliştirilmesine hizmet eder.

İnsanların rekreasyona olan talep ve eğilimlerinde meydana gelen artış, yoğun kent

hayatından ve hareketsizlikten kaçış olarak, özellikle açık alanları rekreatif etkinliklerinde

tercih etmeleri sonucu daha belirgin şekilde ortaya çıkmaktadır. Rekreasyon talebini

karşılaması için kent içi veya kent dışı mekanlarda planlı, amaca uygun ve çevre estetiğine

katkı sağlayacak yeşil alanlar, oyun ve spor alanları peyzaj düzenlemelerini gerekli kılmıştır.

SPOR VE REKREASYON İLİŞKİSİ

Spor, insanlık tarihinin başından beri, toplumların gelişmesinde önemli bir rol oynayan dünya

genelinde çok sayıda insanın boş zamanlarında katıldığı bir uğraş olmuştur.


34

Rekreatif bir etkinlik olarak spora ilginin artması çeşitli toplumsal kurumları bu konuda

organizasyonlar yapmaya yöneltmektedir. Sporun yeni çeşitlerinin tanıtılması ve

yaygınlaşmasına katkıda bulunurken diğer yandan ortak ilgi ve heyecanların paylaşıldığı

ortamlar yaratarak insanlara hoşgörü, sosyal ilişkilerde uyum olanağı sağlamaktadır.

Spor, rekreasyonun en kapsamlı, çeşitli ve ilgi çeken alanlarından birini oluşturmaktadır.

Rekreasyon ise sporun toplumda yaygınlaşmasında önemli rol üstlenmiştir. Bu özellikleriyle

spor ve rekreasyon karşılıklı olarak birbirlerini etkilemektedir.

Çevresine ve sağlığına duyarlı, kendini yeniden üretmek isteyen insanlar için spor faaliyetleri

en önemli etmen olmaktadır. Sporun gittikçe gelişen ve büyüyen bir sektör olarak yapıldığı

bölgelerde doğal çevre değerlerine ve kültürel yaşam tarzına saygılı bütünleşmesi ile

ekonomik açıdan da olumlu etkiler meydana getirmektedir.

Dünyanın pek çok kenti ya da ülkesi, uluslar arası spor organizasyonlarını ülkesine çekip

yatırımlar yapmışlardır. Sporun güvenli biçimde sürdürülebilmesi için gerekli önlemler

alarak planlı organizasyonlar ile çeşitleri geliştirmelidir. Dahası sporu bir turizm dalı haline

getirerek (özellikle geleneksel spor dalları ile) ülkelerinin ekonomilerine katkısını

artırmışlardır. Ülkemizde de geleneksel olup bizi hem ulusal hem de ulular arası

platformlarda temsil edebilecek spor dallarından birisi atlı cirittir.

ATLI CİRİT SPORU KURALLARI

Atlı cirit 7 atlıdan oluşan iki takımın 35 dakikalık 2 devreden toplam 70 dakika oynadığı bir

spordur. 100 cm. uzunluğunda, 3 cm çapında, diğer uca doğru 2 cm. çapına kadar incelenen,

kurutulmuş meşe veya soyulmuş hurma ağacından yapılmış düz ve ucu küt bir değnek “cirit”

ile oynanır. Oyun alanı eni 30-50 metre, boyu 90-160 metreler arasında olan, görülebilecek

şekilde 15 cm. genişliğinde beyaz çizgilerle belirlenen düz alandır

(http://www.gsgm.gov.tr./yönetmelik, 2006).


35

Şekil 1 Cirit Sporu Oyun Alanı

Oyun alayının her iki başında takım atlarının dizi halinde durduğu ve 6 metre derinliğinde

alana “alay durağı” denir. Alay durağı ile atış alanı arasında kalan 7 metre eninde ve düz

çizgi ile belirlenen alan “yasak alanı” oluşturur. Yasak alandan orta çizgiye doğru 10 metrelik

alanda atış yapılır. Bu alan kesik çizgilerle belirlenir. Ciritçi bu alanın içerisinde herhangi bir

hedefe ciritini atar. Alaya hücum eden sporcu bu alana girip cirit atma mecburiyetindedir


Bu sporda kullanılan atlar dört-bes yaslarında eğitilmeye başlanır ve binicisinin yaptığı çeşitli

hareketlere uyum sağlayıp, iç güdüsü ile sahibinin istediği hareketi yapacak şekilde

yetiştirilir. Orta boylu Arap, Türkmen, atları tercih edilir (http://www.atasporlari.gen.tr,

2006).

Tablo 1 Cirit Sporunda puan alınan ve puan kaybettiren hareketler


Alay durağında ve oyun esnasında isabetli her türlü cirit vurmaya +6 puan

Rakibi kesme, yakalayıp bağışlama, at üzerinde eğer boşaltma

+3 puan

Atılan cirit sopasını oyun alanında tutmak +3 puan

Atılan cirit sopasını alay durağında tutmak +1 puan

5 metreden yakın mesafede ve yasak sahada rakibe cirit atmak -3 puan

http://www.atasporlari.gen.tr/


36

Atini ve cirit sopasını rakip atlıya kasten vurmak -3 puan

Atış sahası dışından ve yasak alandan atış -1 puan

Cirit atma hakkini 45 sn. içinde kullanmama -1 puan

Erken ve çift çıkış, yan çizgi ihlali, izinsiz attan inme -1 puan

Attan düşme, karsı alaya kasten dalma -3 puan

İkinci kez attan düşme -6 puan

Yasak sahada üç veya daha fazla oyuncu bulundurma -1 puan

Hamle hakki doğan sporcunun yan çizgiden oyuna girmesi -1 puan

Ciritini atış alanında düşürmek, ikiden fazla cirit bulundurmak -1 puan

CİRİT SPORUNUN

TARİHTEKİ YERİ

Tarihin eski çağlarında insan topluluklarının ulaşım ve savaş araçlarından olan atlar, günün

şartlarına göre eğitilmiş savaşlar at ile yapılmış, barış zamanlarında da spor ve eğlence aracı

olmuştur. Cirit, diğer adı ile Çavgan; Türklerin yüzyıllardan beri oynadıkları insanla aklın

bütünleştiği, eski savaş kurallarının uygulandığı çok yönlü bir spordur. Orta Asya’da yasayan

Türkler, barış zamanlarında at ve askerlerini zinde ve kuvvetli tutabilmek, insanları ruhsal ve

fiziksel olarak eğitmek amacıyla atla cirit oynamışlardır. Atlı ciritte hiç bir spor

müsabakasında bulunmayan rakibi bağışlama şeklinde bir davranış vardır. Bu yönüyle spor

ve erdemin birlikte anıldığı asil bir yapıya sahiptir (KAHRAMAN, 1995).

19. yüzyılda Osmanlı ülkesi ve sarayının en büyük tören ve gösteri oyunu olmuştur. Osmanlı

padişahları yaptırdıkları her sarayın içinde veya yanında mutlaka cirit oynamaya elverişli

spor alanları yaptırmışlardır. II.Mahmut 1816’da cirit oyununda cirit isabet eden bir

oyuncunun ölmesi nedeniyle üzülüp 1826’da oyunu bir süre yasaklamıştır (KAHRAMAN,

1995).

Cirit Oyunu 17. yüzyılda Fransa'da, Almanya'da, İran, Afganistan ve Türkistan Türkleri ile

Asya yörelerinde de cirit sporu yapılmıştır. Bugün Anadolu'da pek çok ilimizde ilgiyle

http://tr.wikipedia.org/wiki/Fransa

http://tr.wikipedia.org/wiki/Almanya

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ran

http://tr.wikipedia.org/wiki/Afganistan


37

izlenen ve oynanan mertlik, sportmenlik ve tarihin bir arada bulunduğu milli ata

sporumuzdur (http://www.atasporlari.gen.tr, 2006).

CİRİT SPORUNUN OYNANIŞI

Cirit Oyunu'nda iki takım bulunur. Bu takımlar karşılıklı olarak alanın en gerisinde aralarında

100 m bırakarak karşılıklı dizilirler. Ciritçiler bölgesel giyimleriyle atlarına binerler. Sağ

ellerine atacakları ilk ciriti, diğer ellerine de yedek ve kamçı alırlar

(http://www.erzincan.gov.tr/cirit.htm, 2006).

Şekil 2 Cirit Atma Şekil 3 Cirit Yakalama

(IRMAK ve Ark., 1999) (IRMAK ve Ark., 1999)

Hakem oyuna başlama işaretini verir. Bu takımdaki atlılardan biri atını sürerek karşı dizinin

önüne 30-40 metre kadar yaklaşır, karşıdakilerden birinin adını seslenir bundan sonra oyun

başlamış olur. Alay durağındaki rakip takım oyuncularından birine sağ elindeki ciriti savurur,

sonra geri döner, atını kendi dizisine doğru sürer. Karşı tarafın oyuncusu hızla onu takip eder,

elindeki ciriti geri dönüp kaçan karşı taraf elemanına fırlatır. Bu kez ilk oyuncunun çıktığı

sıradan diğer bir ciritçi onu karşılar. İkinci diziden çıkan, sırasındaki yerini almak için süratle

yerine dönmeye çalışır. Bu defa rakibi onu kovalar ve ciritini atar. Rakibine cirit vuran veya

vurma pozisyonuna girerek ciritini atmayıp bağışlayan, rakip oyuncunun attığı ciriti tutan

sporcuya puan verilir (http://www.erzincan.gov.tr/cirit.htm, 2006).


http://www.erzincan.gov.tr/cirit.htm



38

Şekil 4 Eğer Boşaltma Şekil 5 Rakibi yakalayıp bağışlama

(IRMAK ve Ark., 1999) (IRMAK ve Ark., 1999)

Ciritin ata isabet etmesi halinde ciriti atan oyuncu oyun dışı kalır bu yüzden atlılar

kendilerine atılan ciritten kurtulmak için at üzerinde çeşitli taktikler (eğer boşaltma)

uygularlar. Bütün oyuncuların ellerindeki ciriti atmalarından sonra en fazla puan alan galip

takım ilan edilir. Günümüzde cirit modernize olmuş ve artık resmi bir spor dalı haline

gelmiştir (YALMAN, 1977).

SONUÇLAR

Cirit sporunda binici ve atların görünümleri, toplumun geleneklerini yansıtan estetik değer

taşır. Cirit spor ve rekreasyon amacı ile, hem aktif olarak spora katılanlara hem de izleyicilere

serbest zamanlarını kültürümüze ait etkinliklerle geçirme fırsatı verir.

Cirit sporunun açık mekanda doğayla birlikte olma, bulunduğu yöreyi ve geleneklerini

keşfetme ve sosyal birlikteliği sağlama gibi özellikleri planlı mekansal organizasyonlarla öne

çıkarılmalıdır. Bu bağlamda kent içi ve kırsal alanlarda cirit sporu için alanlar planlanmalı ve

bu sporun rekreasyon amacı ile günümüzde yeniden yaygınlaştırılması için etkinliler

düzenlenmelidir.

Cirit sporu milli kültürümüzün bir parçası olan çeviklik, ustalık, beceri, zeka, yiğitlik,

bağışlama gibi erdemlerini yansıtır. Kültürümüze ve kimliğimize dair özellikleriyle uluslar

arası düzeyde fark edilebileceğimiz, yapılması için herhangi bir mevsim veya zaman

kısıtlaması olmayan bir spordur. Ülkemizde özellikle gençleri bu spora teşvik edip

yetişmeleri için atlı cirit öğretim kursları düzenlenmeli ve oyun ortamları hazırlanmalıdır.


39

Atlı cirit oyunu Osmanlı Sarayında en çok sevilip oynanan spor olmuş, padişahlar bu oyunu

yabancı elçilere göstermekten gurur duymuştur. Bu amaçla ülkemizde uluslar arası düzeyde

katılımları içeren müsabaka ve turnuvalar düzenlenmeli, spor turizminde cirite de yer

verilmeli, ciritin etkin olarak oynandığı bölgelere yöresel festivallerde, kurtuluş günlerinde ve

etkinliklerde bu spor aktivitesine yer verilmelidir.

Kaynaklar

Atasporları.gen, Cirit oyunu, Cirit atı, http://www.atasporlari.gen.tr, 2006,

Erzincan.gov, Ciritin Oynanışı, http://www.erzincan.gov.tr/cirit.htm, 2006

Geleneksel Spor Dalları Federasyonu, Atlı Cirit Müsabaka Yönetmeliği

http://www.gsgm.gov.tr./yönetmelik, 2006

Irmak, H., Kılınçarslan, T., Köse, N., Kağıthane Oyunları Fotoğraf Yarışması 1998-2003,

Kağıthane Belediyesi,1999

Kahraman, A., Osmanlı Devletinde Spor, Kültür Bakanlığı Başvuru Eserleri, 1 Baskı,

Ankara, 1995.

Karaküçük, F., Rekreasyon – Boş Zaman Değerlendirme, 1997

Yalman, A.R.,Cenupta Türkmen Oymakları, II. Kültür Bakanlığı Yayınları Sy. 256,

Ankara 1977.



SYBTD YIL:2007 Cilt: 2 Sayı:1

Sports

Transcript of SYBTD YIL:2007 Cilt: 2 Sayı:1