STUDIEREIS - 19 TOT 26 MAART 2017generatietransitie.be/sites/default/files/bijlages/...11:00-12:30...
44
-EXPERIENCE ’ Tussen de zee en de bergen van Noord Spanje ’ STUDIEREIS - 19 TOT 26 MAART 2017 Bilbao – Mondragón – Santander – Picos de Europa – Oviedo – Boinás – Ponferrada – Las Médulas – Astorga – Léon – Burgos – Medina de Pomar – Bilbao
Transcript of STUDIEREIS - 19 TOT 26 MAART 2017generatietransitie.be/sites/default/files/bijlages/...11:00-12:30...
-EXPERIENCE
’ Tussen de zee en de bergen van Noord Spanje ’
STUDIEREIS - 19 TOT 26 MAART 2017
Bilbao – Mondragón – Santander – Picos de Europa – Oviedo – Boinás – Ponferrada – Las Médulas – Astorga – Léon – Burgos – Medina de Pomar – Bilbao
INHOUD
Introductie ............................................................................................................ 3
Academische verantwoording ................................................................................... 4
Doelstellingen ..................................................................................................... 4
Methodologie ...................................................................................................... 4
Evaluatie ............................................................................................................ 5
Grondstoffen en duurzaamheid ............................................................................. 7
Overzicht programma ............................................................................................. 9
Reistraject .......................................................................................................... 9
Programma ....................................................................................................... 10
Praktische informatie ............................................................................................. 11
Dag 1 – zondag 19 maart ....................................................................................... 15
Rondleiding in Bilbao .......................................................................................... 15
Dag 2 – maandag 20 maart .................................................................................... 16
Universiteit van het Baskenland ........................................................................... 16
Coop57 & Wikitoki .............................................................................................. 18
Dag 3 – dinsdag 21 maart ...................................................................................... 22
Grupo Init (en Bajoelagua Factory) ....................................................................... 22
Corporación COOPERATIVA Mondragón ................................................................. 24
Dag 4 – woensdag 22 maart ................................................................................... 29
Los Picos de Europa ............................................................................................ 29
Dag 5 – donderdag 23 maart .................................................................................. 31
Rondleiding in Oviedo ......................................................................................... 31
EL VALLE-Boinás-mijn ......................................................................................... 32
Rondleiding in Ponferada ..................................................................................... 33
Dag 6 – vrijdag 24 maart ....................................................................................... 35
Las Médulas ....................................................................................................... 35
Stop in Astorga .................................................................................................. 36
Rondleiding in León ............................................................................................ 36
Dag 7 – zaterdag 25 maart ..................................................................................... 37
Eco-boerderij Valmayor ....................................................................................... 37
AVOND IN BILBAO .............................................................................................. 40
Dag 8 – zondag 26 maart ....................................................................................... 42
Afscheid ............................................................................................................ 42
Evaluatie .............................................................................................................. 43
INTRODUCTIE
De algemene doelstelling van deze studiereis is dat de studenten kennismaken met
alternatieve vormen van bedrijfsvoering (coöperatieven, innovatieve technologieën,
duurzaamheidscertifiëring enz.), het belang van innoveren en duurzaamheid binnen
KMO’s en hoe deze alternatieve bedrijfsvoering een antwoord kan vormen op een
veranderend financieel klimaat.
Hiervoor worden bezoeken ingepland aan de innoverende onderneming Grupo Init en
coöperatieven zoals Coop57 en Mondragón Corporation. Ook wordt een bezoek gebracht
aan de goudmijn Boinás en aan de bio-boerderij in Valmayor. Aan de universiteit van het
Baskenland wordt toelichting gegeven over de veranderende economie de laatste 30 jaar.
Dankzij het rijke verleden van het Baskenland en het noorden van Spanje, dankzij de
staalindustrie die werd ondersteund door grootschalige steenkoolontginning, het
daaropvolgende economisch verval en de heropleving met dank aan een vernieuwende
alternatieve economie, vormt deze regio de ideale locatie voor deze KMO-experience.
Door zelf mee in te staan voor de organisatie van de reis leren de studenten initiatief
nemen en contacten leggen in het buitenland. Tijdens de reis zelf krijgen ze de nodige
input tijdens bedrijfsbezoeken, waar steeds de focus ligt op interactie en uitgebreid de
mogelijkheid is om vragen te stellen of bedenkingen te tonen bij de gegeven rondleiding.
Achteraf denken de studenten verder na voor de opmaak van hun algemeen
reflectieverslag en verslagen van de bedrijfsbezoeken.
Foto 1: Studenten KMO-management op bedrijfsbezoek in Bilbao
ACADEMISCHE VERANTWOORDING
Belangrijk tijdens de reis is dat gemotiveerde ondernemers aan het woord worden gelaten
en dat er ruimte is voor vragen en discussie. Alsook dat studenten kennis maken met
socio-culturele, economische en natuurlijke waarden van de omgeving.
DOELSTELLINGEN
De doelstellingen worden samengevat als
volgt:
- Intercultureel bewustzijn vergroten
- Zicht op de Spaanse sociaaleconomische
situatie
- Teamgericht werken
- Verwerven en verwerken van informatie
METHODOLOGIE
VOORBEREIDINGSFASE
De voorbereidingsfase bestaat uit de presentatie van de Spaanse gastspreker Carlos
Álvarez Gutiérrez over het mijnbouwproject in Salave (kust van Asturië) als voorbereiding
op de bezoeken aan de mijnen van Boinás (Asturië) en Las Médulas (León).
Anderzijds wordt van de studenten verwacht dat zij elk een deel van de organisatie van
de reis op zich nemen. Dit bestaat uit volgende voorbereidende opdrachten:
- Je zoekt, verwerkt en maakt een presentatie over de verschillende regio’s op de
reisroute (Baskenland, Asturië, Cantabrië, Castilië en León)
- Je contacteert organisaties en maakt afspraken in een vreemde taal
- Je bereidt een rondleiding door Bilbao voor
- Je organiseert een kennismakingsactiviteit
- Je organiseert een activiteit in de natuur
- Je schrijft een verslag in een vreemde taal over waarom je aan de reis deelneemt
- Je functioneert in teamverband
DE REIS
Je wordt ondergedompeld in de culturele en economische situatie van de regio. De
hoofdbedoelingen van de reis zijn bedrijfsbezoeken van zowel innovatieve en
technologische bedrijven als sociale en familiebedrijven. Op deze manier wordt getracht
een inzicht te geven in de Baskische economie en hoe een achteruitgaande economie (in
de jaren ’80 en tijdens de financiële crisis in 2008) een motor heeft gevormd voor
verduurzaming van de industrie en de creatie van innoverende en alternatieve
economische systemen.
Je legt verbanden tussen de situatie in de regio en de Belgische situatie via
bedrijfsbezoeken en gastlezingen
Volgende bezoeken werden voorzien:
- Universiteit Baskenland
- Coop57 & Wikitoki
- Grupo Init & Bajoelagua
- Mondragón Cooperative Corporation
- El Valle-Boinás goudmijn
- Eco-granja Valmayor
Organisatorische vaardigheden worden geoefend door het organiseren van een deel van
de reis voor de medestudenten en door een stuk van de reisbegeleiding over te nemen.
Zo wordt ook kennisgemaakt met de culturele, economische, gastronomische en
natuurlijke schoonheid van de regio aan de hand van stadsrondleidingen en wandelingen.
En er is natuurlijk ook de kans om een woordje Spaans te oefenen met de lokale
bevolking.
VERWERKINGSFASE
Na het verblijf wordt van de studenten verwacht de reflectie te maken over de reis en de
verschillende bedrijfsbezoeken:
- Je schrijft een reflectieverslag over je ervaringen en je koppelt daarbij terug naar
je oorspronkelijke motivatieverslag
- Je maakt een verslag over de bedrijfsbezoeken; de bezoeken aan de mijnen en de
bio-boerderij van Valmayor
EVALUATIE
OPDRACHT 1 - INDIVIDUEEL
Schrijf in een vreemde taal (Engels, Frans of Spaans) een uiteenzetting van minstens één
A4-pagina over jouw beweegredenen om aan de KMO Experience reis deel te nemen.
Beantwoord deze de volgende vragen :
- Waarom neem je deel aan de studiereis?
- Wat hoop je er uit te halen op persoonlijk vlak?
- Wat hoop je eruit te halen op professioneel vlak?
- Hoe kan deze reis je ondernemerszin beïnvloeden ?
- Welke competenties hoop je tijdens deze reis te ontwikkelen?
- Welke vakken die je op KdG hebt/had kunnen je voorbereiden op deze reis?
OPDRACHT 2 – INDIVIDUEEL
Schrijf in een vreemde taal (Engels, Frans of Spaans) een reflectieverslag van minstens
één A4-pagina waarin je je ervaringen neerschrijft en uitlegt wat deze reis jou bijgebracht
heeft en koppel dit ook terug aan je motivatieverslag.
OPDRACHT 3 – INDIVIDUEEL
Maak een verlag over
- De bedrijfsbezoeken
- De bezoeken aan de mijnsites Boinás en Las Médulas (met een link naar de lezing
van Carlos Álvarez Gutiérrez op 9 maart)
- Het bezoek aan de bio-boerderij in Burgos
GROEPSOPDRACHTEN
Voor de groepsopdracht kan men kiezen uit: rondleiding in Bilbao, Ponferrada of León;
kennismakingsactiviteit; gezamenlijk avondeten op de eerste of laatste avond; afspraken
voor bedrijfsbezoeken; presentatie over de het Baskenland, Cantabrië, Asturië of Castilië-
en-León;
GRONDSTOFFEN EN DUURZAAMHEID
De huidige politieke en economische systemen leiden tot een aantal sociale, culturele,
economische en ecologische onrechtvaardigheden. Er is momenteel een ongelimiteerde
honger naar grondstoffen zoals goud, zilver, coltan en koper op een biofysisch beperkte
aarde. Ondanks de schaarste worden deze mineralen en metalen massaal ontgonnen door
allerlei mijnbouwbedrijven. De impact is immens en zulke activiteiten laten diepe wonden
na.
CATAPA is een vrijwilligersorganisatie die sinds 2005 werkt rond (anders)globalisering en
duurzame ontwikkeling, in het bijzonder in Latijns-Amerika, en zich hierbij focust op de
problematiek rond mijnbouw.
Als concrete bijdrage aan een duurzame oplossing voor de milieu- en klimaatcrisis
stimuleert CATAPA een duurzamer gebruik van metalen. Ze stimuleren een meer
rechtvaardige mijnbouw en metaalverbruik om te komen tot een concrete bijdrage aan de
milieu- en klimaatcrisis. Dit gebeurt concreet
door sensibilisering, netwerking, onderzoek, lobbywerk, uitwisseling en het ondersteunen
van boerengemeenschappen die bedreigd worden door mijnbouwmultinationals in de
partnerlanden Bolivia, Colombia, Guatemala en Peru.
CATAPA volgt ook een aantal open pit-mijnbouwcases binnen Europa op, vooral
in Roemenië en Griekenland. CATAPA staat voor Comité Académico Técnico de
Asesoramiento a Problemas Ambientales, letterlijk Technisch Academisch Comité voor
Bijstand bij Milieuproblemen.
Het project ‘Generatie Transitie’ is een samenwerking tussen CATAPA,
Putumayo, Act4Change, Mediaraven en LNE Ecocampus met de steun van de Vlaamse
Overheid.
Generatie Transitie vertrekt vanuit het inzicht dat de generatie jongvolwassenen die tot
2050 in het werkveld zullen staan, dé actoren zijn die de transitie moeten waarmaken
naar een andere economie.
Het doel van Generatie Transitie is dus om via het Hoger Onderwijs jongvolwassenen op
te leiden tot ondernemerschap, zodat ze initiatieven nemen waardoor de maatschappij op
een andere en duurzame manier omgaat met haar grondstoffen. De jongeren worden via
diverse didactische instrumenten geprikkeld om vormingen op te zetten of eraan deel te
nemen, waarbij de focus steeds ligt op de oplossing; op het stimuleren van
ondernemerschap en leiderschapskwaliteiten en het positieve verhaal van 'good
practices'.
Generatie Transitie ontwikkelt en evalueert vier pilootprojecten:
1) gastcolleges of extra-curriculaire infoactiviteiten
2) ondernemersprojecten
3) multidisciplinaire thesis- en doctoraatsprojecten
4) (Zuid)stages.
Uiteindelijk wil men hiermee bereiken dat studenten van allerlei studierichtingen later hun
impact kunnen genereren als burgers, in het bedrijfsleven, voor de overheid, het
middenveld of in de politiek. De resultaten van deze projecten zullen worden toegelicht
tijdens een seminarie en symposium in 2016 en 2017.
Ook mede door ervaringen zoals deze KMO-experience, wil Generatie Transitie ernaar
streven dat duurzaamheid deel uitmaakt van de curricula binnen het Hoger Onderwijs.
Deze studiereis is hier een mooi voorbeeld van. Voor deelname aan deze KMO-experience,
krijgen studenten ook studiepunten. Door hun deelname worden ze betrokken in dit
duurzaam verhaal.
Generatie Transitie startte op 1 september 2014 en gaat de uitdaging voor een duurzaam
grondstoffenbeleid, waarbij geen plaats is voor milieuvervuiling, conflicten etc, met veel
positieve moed aan voor de komende drie jaren, tot 31 aug 2017.
OVERZICHT PROGRAMMA
REISTRAJECT
BASKENLAND
We verblijven in de grootste stad van het Baskenland, Bilbao. Er is een groot aantal
bedrijven gevestigd die bezocht kunnen worden. Een kort bezoek aan de gemeente
Mondragón laat toe kennis te maken met de coöperatieve Mondragón Corporatie.
CANTABRIË
De reis gaat verder tussen de zee en het Cantabrisch Gebergte. We brengen de nacht
door in de hoofdstad Santander. Er is een welverdiende ontspanning voorzien in de Picos
de Europa, de hoogste toppen van Noord-Spanje (na de Pyreneeën).
ASTURIË
In het Prinsdom Asturië maken we vooral kennis met de prachtige hoofdstad Oviedo en
de Boinás-mijn.
CASTILIË-EN-LEÓN
Castilië-en-León is verreweg de grootste regio die we doorkruisen. We maken kennis met
de grootste goudmijn uit de Romeinse tijd, Las Médulas, en bezoeken de pittoreske
steden Ponferrada en Astorga.
PROGRAMMA
Dag 1 – zondag 19 maart 2017 9:00 Afspraak op Brussels Airlines
10:55-12:45 Vlucht Brussel - Bilbao
14:30 Aankomst in hostel
15:30-19:00 Rondleiding in Bilbao
20:00 Samen avondeten
22:00 Vrije avond in Bilbao
Dag 2 – maandag 20 maart 2017 9:30 Klaar staan voor vertrek
11:00-13:00 Universiteit Baskenland
13:00 Eten bij faculteit ‘Hostelería’
15:00-16:30 Coop57 & Wikitoki
19:00 Verjaardag Martine
21:00 Vrije avond in Bilbao
Dag 3 – dinsdag 21 maart 2017 10:30 Klaar staan voor vertrek
11:00-12:30 Init & Bajoelagua factory
12:30 Lunch bij Dock Bilbao
15:00-16:00 Busrit Bilbao-Mondragón 56km
16:00 Mondragón Corporation
17:30-20:00 Busrit Mondragón-Santander 151km
20:00 Vrije avond in Santander
Dag 4 – woensdag 22 maart 2017 10:00-10:30 Busrit Santander-Urdon 88km
10:30 Picos de Europa: wandeling Urdon-La Hermida
11:30-12:00 Busrit La Hermida-Picos de Europa 39km
12:00 Picos de Europa: centro de interpretación Sotama
14:00 Picos de Europa: teleférico de Fuente Dé
17:30-20:00 Busrit Picos de Europa-Oviedo 188km
20:00 Vrije avond in Oviedo
Dag 5 – donderdag 23 maart 2017 9:30 Bezoek aan Oviedo
11:00-12:00 Busrit Oviedo-Boinás 59km
12:00 Bezoek aan de goudmijn van Boinás
14:00 Eten in Belmonte
15:30-18:00 Busrit Boinás-Ponferrada 140km
19:00 Rondleiding Ponferrada
20:30 Vrije avond in Ponferrada
Dag 6 – vrijdag 24 maart 2017 9:15-10:00 Busrit Ponferrada-Las Médulas 28km
10:00 Rondleiding in Las Médulas
14:00-15:30 Busrit Las Médulas-Astorga 91km
15:30-16:00 Bezoek aan Astorga
16:00-17:30 Busrit Astorga-León 52km
18:30 Rondleiding Leon
20:00 Vrije avond in León
Dag 7 – zaterdag 25 maart 2017 10:00-14:00 Busrit León-Medina de Pomar 273km
14:00 Ecogranja Valmayor
15:30-17:00 Busrit Medina de Pomar-Bilbao 79km
20:00 Samen avondeten
21:00 Fiesta in Bilbao
Dag 8 – zondag 26 maart 2017 12:00 Klaar staan voor vertrek
14:20-16:10 Vlucht Brussel-Bilbao
PRAKTISCHE INFORMATIE
VLUCHT
Heen en terugvlucht met Brussels Airlines
- Vertrek op 19/03/2017 om 10:55 in Brussels International Airport, met aankomst
om 12:45 in Bilbao
- Aankomst op 26/03/2017 om 14:20 in Bilbao, met aankomst om 16:10 in Brussels
International Airport
Vergeet je identiteitskaart of paspoort niet!
OVERNACHTINGEN
BILBAO (2 NACHTEN)
Poshtel Hostel
Calle Heros 7
48009 Bilbao
Tel.: +34 944 25 65 86
SANTANDER
Hotel San Glorio
Federico Vial 3
39009 Santander
Tel.:+34 942 22 16 66
OVIEDO
Hotel City Express Covadonga
Calle Covadonga 7
33002 Oviedo
Tel.: +34 985 20 32 32
PONFERRADA
Hotel Madrid Bierzo
Avenida Puebla 44
24402 Ponferrada
Tel.: +34 987411550
LEÓN
Hotel Riosol
Avenida de Palencia 3
24009 León
Tel.: +34 987 21 66 50
BILBAO
Poshtel Hostel
Calle Heros 7
48009 Bilbao
Tel.: +34 944256586
Foto 2: Poshtel in Bilbao
KOSTEN
- Vlucht + Bus + Annulatie:
o Studenten: (€ 503,00 + € 8,00) * 30
o Docenten Singel: (€ 703 + € 11) * 2
o Reisleider Dubbel (enkel programma): (€ 373 + € 8) * 1
o Docente Dubbel: (€ 568 + € 11) *1
- Extra stop in Mondragón: € 155
- Extra kosten
o Bus naar de universiteit: € 1,4 * 34 (gekocht op de bus)
o Bus terug naar de Hostel: € 0,98 * 30 + € 3 * 3 (per kaart) + € 1,4 * 4
o Teleférico Fuente Dé (Picos de Europa): € 9 * 32
o Toegang Las Médulas: 2,33 * 30
ORGANISATIE
CATAPA VZW
CATAPA is een organisatie van jonge vrijwilligers die
sinds 2005 werkt aan een andersglobalisering en
duurzame ontwikkeling, vooral in Latijns-Amerika maar
ook met een oog op Europa, met focus op de
problematiek van de mijnbouwindustrie. Dit doen ze
doormiddel van:
Dit gebeurt doormiddel van:
- Sensibilisering
- Netwerking
- Lobbywerk
- Onderzoek
Het project Generatie Transitie van CATAPA en haar partners
biedt perspectieven en tools aan professoren en studenten
aan om duurzame ontwikkeling in de curricula van Hoger
Onderwijs te verankeren. Professoren en studenten worden
door middel van pilootprojecten betrokken (gastlessen,
thesisonderzoek, ondernemingsprojecten en stages). Een
studiereis met een duurzaam karakter is hier een
voorbeeld van.
Alberto Vázquez Ruiz
Vrijwilliger CATAPA
+32 483 45 25 61
Charlotte Christiaens
Coördinator Generatie Transitie
+32 474 10 06 43
Silke Ronsse
Vrijwilliger CATAPA
+32 489 41 22 74
DE DOCENTEN EN STUDENTEN
Karel de Grote Hogeschool
Campus Groenplaats
Nationalestraat 5
2000 Antwerpen
www.kdg.be
3de jaar KMO-Management
Onderwijsgroep Management & Technologie
Martine Janssens
Lector Frans & Spaans
+32 3 613 16 00
Gie Segers
Lector Sustainable Development
Gie.Segers@KdG
+32 498 123 287
DAG 1 – ZONDAG 19 MAART
RONDLEIDING IN BILBAO
Bilbao is met zo’n 350.000 inwoners de grootste stad van Baskenland. Ooit was de stad
de belangrijkste motor achter de Baskische economie. De stad had aanzien vanwege haar
staalindustrie en scheepswerven, tot in de jaren ’80 de industrie op z’n gat lag en Bilbao
leeg begon te lopen.
Het Spaanse Bilbao is de laatste jaren
veranderd door het zogeheten Bilbao
effect. Bilbao is getransformeerd van een
stinkend gat tot een artistiek plaatje. Dat
was te danken aan het Guggenheim
Museum, die als reddende engel alles in
één klap veranderde. Het Guggenheim
museum in Bilbao is één van de drie
Guggenheim musea over de hele wereld,
naast de Peggy Guggenheim Collection in
Venetië en het Guggenheim Museum in
New York. Het gebouw is ontworpen door
de Noord-Amerikaanse architect Frank
Gehry. Het is grotendeels bedekt met
schubvormige titanium platen die ervoor
moeten zorgen dat het gebouw honderd
jaar kan schitteren. Het metalen uitzicht refereert naar de ijzer industrie die vooral
vroeger het belangrijkste was voor de stad. De vele glazen wanden zijn geconstrueerd om
de vele kunstwerken te beschermen tegen warmte en beschadiging door zonlicht. Dit alles
maakt dit gebouw tot één van de grootste kunstwerken van de hedendaagse architectuur.
Het wordt dan ook als het pronkstuk van
het nieuwe Bilbao gezien.
Andere bezienswaardigheden zijn het San
Mamés-voetbalstadion van Athletic Bilbao,
de toren van Iberdrola en de
Santiagokathedraal. Een nachtelijke
kanotocht op de rivier Nervión is een echte
aanrader!
Voor gezellige straatjes en winkeltjes moet
je in de Casco Viejo (historisch centrum)
zijn met zijn ‘Siete Calles’ (7 straatjes).
Foto 3: Rondleiding in Bilbao
Foto 4: Het Guggenheim museum langs de Nervión
DAG 2 – MAANDAG 20 MAART
UNIVERSITEIT VAN HET BASKENLAND
We nemen het openbaar vervoer naar de Euskal Herriko Unibertsitatea of de Universiteit
van het Baskenland. Het is een moderne universiteit van nog geen 35 jaar oud en met
reeds een hoge internationale ranking.
Men streeft sterk naar internationalisering
door het aantrekken van buitenlandse
studenten. Eén van de strategieën daarin
is om Engelstalige vakken aan te bieden,
naast de reeds bestaande Spaanse en
Euskera (Baskische taal).
Het is dé universiteit van het gehele
Baskenland en hij telt daarom 3
campussen in elk van de provincies van
het Baskenland. We bevinden ons
momenteel in de de campus Viscaya
(Biskaje). De andere twee campussen zijn
die van Álava en Gipuzkoa.
We brengen een bezoek aan de Faculteit
van Sociale Wetenschappen en Communicatie. Hier worden de volgende richtingen
ondergebracht:
- Audiovisuele communicatie
- Sociologie
- Politieke wetenschappen
- Journalistiek
- Publiciteit en Public Relations
Prof. Alberto de la Peña, professor
politieke wetenschappen en sociologie,
geeft ons een inleiding tot de
economische situatie van het Baskenland.
Hij legt uit hoe de economische situatie
van Bilbao aanleiding heeft gegeven tot
het vooruitstrevende beleid rond
duurzame ontwikkeling. Bilbao is een
dichtbevolkt gebied en een sterk
geïndustrialiseerde stad.
Bilbao was één van werelds grootste
staalproducenten, met de ontginning van
steenkool in het Cantabrisch Gebergte, de
winning van ijzer in het Baskenland en
een toen belangrijke haven in Bilbao voor
export van staal. Momenteel is het nog
steeds één van de enige twee plaatsen binnen het Europees continent waar staal
geëxporteerd wordt met een laag gehalte aan fosfor. Men focust momenteel echter meer
op specialisering dan op massaproductie.
Het probleem ontstond tijdens de jaren ’80 toen het Baskenland nog geen deel uitmaakte
van de Europese Gemeenschap (maar wel deel wilde uitmaken van de EU). Het
Baskenland had geen andere optie dan te concurreren met de Europese markt en kende
in die tijd een sterke recessie. In hun strijd voor het behoud van hun welvaart had men
twee strategieën: moderniseren (hoge technologie) en verduurzamen. Dit tweede begon
Foto 5: De ‘Tree of Knowledge’, logo van de Euskal
Herriko Unibertsitatea
Foto 6: Prof. Alberto de la Peña (rechts) over de
economische situatie in het Baskenland
mede door de noodzaak om het verontreinigde landschap en een stilaan verdwijnend
geïndustrialiseerd gebied te laten heropleven.
Dit gebeurde tevens in de context van een nieuw politiek systeem. Spanje werd in de
jaren ’80, na de dictatuur van Franco, een democratisch land en gelijktijdig vond er een
reorganisatie van de regio’s en hun bevoegdheden plaats. Regionale autoriteiten waren
vanaf dan verantwoordelijk voor zaken zoals milieu. Hierdoor zette het Baskenland al zeer
vroeg in op verduurzaming, werden milieupolitieke beslissingen gepromoot en waren zij
steeds de eersten om de EU directieven om te zetten in
lokale wetgeving.
Hij haalt aan dat het een belangrijk probleem van de
milieupolitiek is, dat er onvoldoende integratie is in de
politiek van andere domeinen.
De presentatie wordt aangevuld met een korte rondleiding
door de faculteit: het oude en nieuwe gedeelte van de
universiteit die sinds 3 jaar grondig gerenoveerd is,
multimedia lokalen, camerastudio’s en het fotolab.
VRAAG EN ANTWOORD
V: Hoe beïnvloedde de crisis van 2008 de implementatie
van de milieupolitiek?
A: De milieupolitiek is vaak geen dure politiek. Het heeft weinig effect op de
overheidsuitgaven en betreft vaak enkel soft law (criteria). De economische crisis heeft
zelfs een positief effect gehad op het milieu omdat er een shift was in de economie naar
een systeem dat minder afhankelijk is van constructie. Zo was men van plan een volledig
nieuwe haven te bouwen in de buurt van Bilbao (in de buurt van een natuurgebied,
beschermd door de EU). Dit plan werd afgeremd door de economische crisis.
LOCATIE
Facultad de Ciencias Sociales y de la Comunicación – IPV/EHU
Barrio Sarriena z/n
48940 Leioa (Biskaia)
Foto 9: Camerastudio voor studenten Communicatie
Foto 7: Studenten van de Karel de Grote hogeschool Foto 8: Bezoek aan de Universiteit van het Baskenland
CONTACT
Prof. Irati Agirreazuenaga
Communicatiewetenschappen
Barrio Sarriena z/n, 48940 Leioa (Biskaia)
Prof. Alberto de la Peña
Politieke wetenschap en sociologie
Barrio Sarriena z/n, 48940 Leioa (Biskaia)
MEER INFORMATIE
www.ehu.eus
www.vimeo.com/138845766
COOP57 & WIKITOKI
De presentie werd aangevangen door Rosa
die in deze ‘koo’-werkplaats werkt en de
groep wat meer vertelt over het wie-wat-
waarom van Wikitoki. Dit is 4 jaar geleden
opgestart en telt inmiddels zo’n 25 mensen.
Wikitoki is een werkplaats voor sociale
innovatie, urbanisatie, proces van
burgerengagement, bank of time…
Twee hoofdideeën van Wikitoki zijn
enerzijds het delen van een werkplaats, een
plaats voor presentaties en vergaderingen
en anderzijds het verzamelen van mensen
om als laboratorium te functioneren voor
nieuwe ideeën, het aanpakken van sociale
‘issues’ en een manier om samen te werken voor de uitwerking ervan.
Liher is technisch secretaris van de divisie van Coop57 in het Baskenland (Koop57
Euskal Herria). De territoriale sectie van het Baskenland bevindt zich in Abadiano, in de
buurt van Bilbao.
Coop57 is een coöperatieve ethische en ondersteunende financiële service, ontstaan in
1995 als reactie op de industriële crisis en snel gegroeid als gevolg van de recente
financiële crisis Het is een labo-beweging als een manier om het verlies van jobs en
jongerenwerkloosheid tegen te gaan.
- Tool voor sociale en economische transformatie.
- Financiële intermediatie (gebruik spaargeld voor duurzame projecten)
Door een lage rente kunnen projecten makkelijker van start gaan. Projecten moeten een
sociale meerwaarde hebben: coöperatieven, stichtingen, culturele organisaties, etc.
Coop57 werkt naar eigen zeggen niet met klanten, maar met “partners”:
Foto 10: Rosa van Wikitoki vertelt over hun werk
- Sociale partners zoeken financiering (coöperatieve bedrijven, Non-profit enz.)
- Partners&partners zijn de mensen die hun spaargeld investeren
De hoofdlijnen worden democratisch beslist. Het concept ontstond in Catalonië maar heeft
zich nu verspreid en inmiddels bestaan er verschillende territoriale sectoren binnen het
netwerk (Catalonië, Asturië, Valencia, Madrid… ze werken enkel binnen Spanje) om steeds
de lokale band met de markt te behouden. De centrale diensten bevinden zich in
Catalonië. Binnen elke territoriale sectie kent men elkaar (kennissen van kennissen van
kennissen).
Het collectief kiest ook zelf welk project wordt toegelaten. Dit is besloten door een raad
van bestuur en gebeurt aan de hand van een technisch raad (Consejo técnico) en een
sociale raad (Consejo social).
De verschillen met een conventionele bank zijn:
- Remuneraties worden besloten tijdens algemene vergadering
- Garanten: voor een gevraagd bedrag van 57.000 euro worden 57 mensen
gevraagd die allen garant staan voor 1.000 euro. Het maximale bedrag waarvoor
iemand garant mag staan is 5.000 euro om het persoonlijke risico beperkt te
houden.
- Comité voor risico’s en oplossingen: financiële services bieden inclusief raad en
mogelijkheden tot uitstel van betaling.
- Lonen in de gefinancierde projecten moeten een schaal van 1 tot maximaal 2
volgen.
Sleutelwoorden voor partners zijn: coherentie, compatibiliteit, democratie, self-
management, transparantie, lokale roots en sociale relevantie.
Foto 11: Sparen met Coop57 & zich laten financieren door Coop57 – ethische en solidaire financiering
Als voorbeeld van een start-up heeft Liher de onderneming Boga. Vier jongeren van rond
de 28 jaar namen het initiatief om een nieuw bier op de markt te brengen onder de vorm
van een coöperatieve. Er werd een budget van 120.000 euro gevraagd. Onder de 80
‘borg’ kreditiet-garanten’ (avales) waren niet enkel familieleden en vrienden van de
jongeren, maar ook bars en restaurants. Deze tweede groep heeft er alle belang bij om
het bier ook zelf aan te prijzen en zo wordt het netwerk en de bekendheid vergroot. In
veel bars in Bilbao kan je nu het bier verkrijgen.
Een ander voorbeeld is Asaken Vertical Works. Ze zijn gespecialiseerd in windmolens en
petrolstations. Het gaat over een bedrag van 180.000 euro gefinancierd door 20
coöperatieve partners. Het is momenteel een onderneming met 30 werknemers. De winst
van deze ondernemingen gaat naar allen: ofwel naar de werknemers in de vorm van loon,
ofwel wordt deze opnieuw geïnvesteerd in de organisatie.
Coöperatieven zijn zeer sterk in het Baskenland en dat binnen alle domeinen, ook wat
betreft industrie. In België hebben we ook coöperatieven vooral in de landbouwsector.
VRAAG EN ANTWOORD
V: Wordt de inflatie op het spaargeld gegarandeerd?
A: De regels voor een traditionele bank gelden niet voor deze coöperatieve bank. Toch
wordt bij het uitkeren van de renumeraties/interest rekening gehouden met de geldende
inflatie. Toch willen mensen deze interest soms niet.
V: Het sparen bij Coop57 is eigenlijk een soort Charity (zeker indien de spaarders
beslissen de inflatie niet te aanvaarden)?
A: Niet echt, het is niet dat mensen geld doneren, men is echter principieel tegen het
huidige systeem en wenst dat zijn spaargeld op een correcte manier gebruikt wordt i.p.v.
investeringen in wapens, multinationale bedrijven of in mijnen (zoals de case waarover
Carlos Álvarez Gutiérrez vorige week sprak). Het gaat niet om meer geld te bekomen dan
we hebben, maar het te behouden en gelijktijdig nuttig gebruik van dat geld. In plaats
van geld af te geven, doen ze aan solidariteit.
Indien mensen de interest niet aanvaarden wordt deze gestort naar de Stichting Coop57
(Fundación Coop57) aangezien Coop57 zelf geen opbrengsten/winst mag hebben/maken.
Met het geld van de stichting worden projecten met een hoog risico gefinancierd (o.a.
sociale centra).
V: Hoe wordt ervoor gezorgd dat het geld wordt terugbetaald?
A: Normale banken hebben een financial default (morositeit, non-paid rate) van 12%,
voor Coop57 bedraagt dit 1,2%.
1. De technische raad zorgt voor een economische analyse van de projecten om het risico
in te schatten.
2. Het risico wordt gedeeld door ‘communal guarrantee’ (avales) van 1000-5000
euro/pers.
3. Vertrouwen in elkaar en het netwerk.
LOCATIE
Wikitoki – Koowork
Plazza Harrobi
48001 Bilbao
CONTACT
Liher González
Secretaria técnica de Euskal Herria
Foto 12: Liher González van Koop57 Euskal Herria
DAG 3 – DINSDAG 21 MAART
GRUPO INIT (EN BAJOELAGUA FACTORY)
De studenten brachten een bezoek aan Grupo Init en hun project Bajoelagua Factory
(Crusoe Treasure). Beatriz, verantwoordelijke voor communicatie, ontvangt ons in hun
moderne kantoorgebouw en geeft een korte inleiding aan de groep.
Teresa licht verder toe hoe de filosofie van Grupo Init gebaseerd is op het samenbrengen
van volgende zaken:
1. Actuele uitdagingen in de maatschappij
2. Mensen en ondernemers
3. De nodige middelen
Er wordt daarbij gewerkt op vier domeinen
1. Init Services: digitale business en technologie
2. Inithealth: wellness en gezondheid
3. Initland: een ecosysteem voor innovatie en entrepreneurs
4. Init Marine: waaruit Bajoelagua Factory met Crusoe Treasure (onderwaterwijn)
ontstond, maar waar men ook bezig is met getijdentechnologie en -energie
De projecten van Grupo Init vinden plaats over de hele wereld (van Europa en Zuid-
Amerika tot China) en dus ook in België. Voorbeelden van projecten zijn het meten van
bijvoorbeeld bloeddruk van patiënten van thuis uit zodat ze niet langer dan nodig in het
ziekenhuis moeten blijven. Een ander voorbeeld is het maken van business platforms voor
ziekenhuizen tot huisdieren.
Laura is consultant voor Initland waar men
een symbiose creëert op drie vlakken –
leren, ondernemen en innoveren. Dit
gebouw is het Bilbao innovatie centrum
(BBF) dat financiële steun geniet van de
stad Bilbao. Hier zetelen zowel de
Mondragón Universiteit (LEINN), Initland
en reeds gesettelde bedrijven als Irontec,
Delirium Studios en Ticketbis. Dit
genereert het ideale klimaat voor startups
om hun product te lanceren, maar ook
voor grote bedrijven zoals BBVA, AXA-bank
en andere om zich open te stellen voor
nieuwe markten. Studenten aan deze
universiteit worden verwacht gedurende de
vier jaar van hun studie inkomsten te
genereren. Aanvankelijk kan dit door een T-shirtverkoop, wat groeit tot steeds meer
professionele projecten. Samenwerking met de entrepreneurs wordt hierin natuurlijk
aangemoedigd.
De onderwaterwijn van de Bajoelagua Factory (Crusoe Treasure) wordt voorgesteld
door vertegenwoordigster Anna. Dit is ook één van de projecten die ondersteuning vond
bij de Init groep. Het onderzoeksprogramma startte in 2008. Kwaliteitswijn wordt
gestockeerd in een onderwaterkelder op een diepte van ca. 20m in zee, onder de vorm
van een kunstmatig rif. Door de druk, stroming en temperatuur worden rijpingsprocessen
van de wijn beïnvloed en versneld. Het is niet eenvoudig de zeevloer-consessies en de
Foto 13: Het bezoek aan de kantoren van Inithealth
waar het momenteel uitzonderlijk druk is.
nodige gezondheidstoelatingen te bekomen. Ook moet een wijn ontwikkeld worden die
een optimale verandering ondervindt van de rijping onderwater. Inmiddels worden er zo’n
5.000 flessen wijn gestockeerd in het rif, terwijl de maximale capaciteit 10.000 flessen
bedraagt. Momenteel werken 7 mensen op het project.
VRAAG EN ANTWOORD
V: Gaan grote producenten mee in jullie verhaal?
A: Er is grote interesse om mee te gaan in het onderzoek,
maar momenteel werken er nog geen grote producenten
mee in een werkelijk productieproces.
V: Wordt de smaak effectief beter?
A: De bewaring onderwater doet het rijpingsproces
versnellen. Dit is het geval voor enkele van de fysische
parameters.
V: Wat veroorzaakt die verandering in fysische
parameters?
A: Op 20m onder zeeniveau is er een andere druk
aanwezig, maar wat waarschijnlijk de grootste invloed
heeft, is het voortdurende contact met het water en de
stroming. Het kunstmatig rif bevindt zich in een estuarium
in de Golf van Biskaje met invloed van getijden en storm.
V: Waar kwam dit idee vandaan?
A: Het idee kwam van de oprichter. Er werd ooit een champagnefles gevonden die ruim
100 jaar in de zee had gelegen en men ontdekte dat de champagne nog steeds goed was,
maar dat de eigenschappen gewijzigd waren.
V: Wat is de prijs van dergelijke fles wijn?
A: Momenteel bedraagt de prijs €100. De kost is relatief hoog omdat we duikers en boten
nodig hebben. Ook de concessies zijn duur en hebben we een maximale capaciteit van
10.000 flessen (productie van 5.000 flessen) in het rif.
LOCATIE
Grupo Init / Mondragón University / …
C/ Uribitarte 6
48001 Bilbao
CONTACT
Paula Jaureguibeitia Villalabeitia
Project manager Initland
C/ Uribitarte 6 2ª Planta, 48001 Bilbao
+34 688 899 346
Foto 14: Onderwaterwijn van Crusoe
Treasure
Beatriz Arraibi
Verantwoordelijke communicatie
Teresa Iriarte Balsategui
Inhoudelijke communicatie en marketing
Anna Riera Smolinska
Bajoelagua Factory S.L. (Crusoe Treasure)
en Mariene bioloog
MEER INFORMATIE
www.theinit.com
www.bbfaktoria.com/en
www.underwaterwine.com
www.dock-bilbao.com
Artikel over bezoek: http://theinit.com/2017/03/la-universidad-karel-de-grote-nos-visita
Foto’s: https://www.dropbox.com/sh/nei4ge8agjffd15/AAC52iQCkLmr1pL2-oI3MmjUa?dl=0
CORPORACIÓN COOPERATIVA MONDRAGÓN
In de namiddag brengt de bus ons naar
Mondragón (Arrasate) in de Baskische
bergen (Montes Vascos). Hier ontstond en
bevindt zich nog steeds de hoofdzetel van
Mondragón Cooperative Corporation.
De studenten krijgen in een comfortabele
zaal een korte film te zien met het ontstaan
van Mondragón en een voorstelling van de
vier domeinen waarin ze werken:
- Financiën: Caja Laboral
- Industrie: Automobiel industrie, home
comfort, elektronica, bouw…
- Retail: Eroski
- Kennis: onderzoek, coöperatieve promotie, de Universiteit Mondragón
Íñigo Larrea vertelt de verdere details van deze grootste coöperatieve groep ter wereld,
grootste business group van het Baskenland en één van de grotere van Spanje. Het
verhaal van Mondragón begon toen José Maria Arizmendiarrieta in 1941 naar Mondragón
kwam. Na de Spaanse oorlog bleef een verarmde maatschappij achter en heerste er veel
honger in de streek. Deze vallei was voornamelijk gespecialiseerd in de fabricatie van
sleutels en sloten. Andere waren gespecialiseerd in wapens of handwerktuigen.
Foto 15: Anna, fotografe, Paula, Teresa en Beatriz
Foto 16: Inkomhal en maquette van Mondragón
Als tweede priester van Mondragón
richtte José Laria Arizmendiarrieta in
1943 een professionele school op. Hij
trachtte eerder Unión Ferrajera (lokaal
privé bedrijf) te overtuigen voor de
opstart van een professionele school,
maar deze toonde geen interesse. Deze
tweede priester was van mening dat we
moeten werken en samenwerken om bij
te dragen tot het verbeteren van de
maatschappij. Werken, niet voor geld of
voor het afbetalen van schulden zoals de
Katholieke kerk het voorstelt, maar wel
uit overtuiging. Vijf van de studenten
specialiseerden zich verder in Zaragoza
(Aragón) en behaalden een hogere graad
als ingenieur. Ze starten samen een
coöperatief bedrijfje op. Later volgde de Caja Laboral, een bank om de opstart van
nieuwe coöperatieven te promoten, en Eroski staat voor coöperatieve Retail. Dit alles zou
in 1964 uitgroeien tot een coöperatieve groep, nu de Mondragón Coöperatieve Corporatie.
We krijgen een zicht op het coöperatieve model: “Humanity at work”. De focus van
Mondragón is tweeledig: persoonlijke ontwikkeling en een sociaal milieu van coöperatie en
solidariteit. Coöperatie en participatie zijn de kern. 85% van de werknemers zijn mede-
eigenaars van de corporatie en je moet er hiervoor 5 jaar werken en daar je geld
investeren om mede-eigenaar te zijn.
Overkoepelend over de coöperatieven wordt er geïnvesteerd in (intercoöperatie):
- Educatie
- Financiën
- Research en development centrum
- Wellfare, gezondheid en mutualiteit
Maar werkt deze coöperatieve corporatie
nu echt zonder enige vorm van hiërarchie?
Nee, niet echt.
- Het bestuur wordt gevormd door de
algemene vergadering waarin alle
mede-eigenaars exact één stem
hebben. Daarvoor moet je een
aandeel hebben dat momenteel
neerkomt op 15.000 euro.
- Voor het dagelijks bestuur wordt
een ‘conservator’ verkozen.
Iedereen kan deze persoon kiezen
en iedereen kan verkozen worden.
- De accounting Auditor is de watchdog van het comité.
- En ook de sociale raad wordt verkozen voor beslissingen omtrent salarissen,
werkuren, vakantiedagen etc.
- Per divisie is er een vice-voorzitter die samen de algemene manager kiezen
Foto 17: Presentatie over Mondragón Corporation door
Íñigo
Figuur 18: Íñigo licht het concept intercoöperatie toe.
Uitdagingen voor de coöperatieve zijn:
- De herlocatie van mensen indien ‘ontslagen’ onvermijdelijk zijn.
- 15%-40% wordt geïnvesteerd in bedrijven binnen de groep die verlieslatend zijn,
als een vorm van solidariteit.
- De winst gaat voor 10% naar educatie, 45% naar reserves en 45% naar de
werknemers.
- Lonen volgen een schaal van 1 tot maximaal 6; voor andere ondernemingen ligt
dit wel eens volgens een verhouding van 1 tot 100.
VRAAG EN ANTWOORD
V: Kan de structuur vergeleken worden met de werking van een overheid?
A: Je kan het niet vergelijken met een nationale overheid, maar eventueel wel met de
Europese Unie. Ondernemingen kunnen de Mondragón groep verlaten wanneer men dat
wenst.
V: Hoeveel ondernemingen behoren tot de groep?
A: Momenteel gaat het om zo’n 104 coöperatieve ondernemingen; deze ondernemingen
kunnen meerdere andere ondernemingen bezitten. De meeste van deze bedrijven zijn
spin offs i.p.v. na hun oprichting toe te treden zijn ze vaak binnen de groep gegroeid.
V: Hoe wordt de herlocatie van werknemers georganiseerd? Kunnen mensen vanuit een
job in de productie naar bijvoorbeeld een kantoorjob verhuist worden?
A: Mondragón telt zo’n 105.000 werknemers die onderling verschoven kunnen worden. Er
wordt daarbij sterk ingezet op vorming. Er wordt van de werknemers ook geëist dat ze
een minstens een professionele graad hebben behaald. Het is immers een job voor de
rest van je leven.
V: Hoe werkt de bank, Caja Laboral? Investeren ze enkel in ethische projecten?
A: De bank investeert in de eigen coöperatieven, maar werkt nu ook met de centrale
bank.
V: Zijn er ook coöperatieven in België?
A: Er waren vooral in de jaren ’70-’80 veel coöperatieven in België. Met de urbanisatie
van de jaren ’90 en de Europeanisering zijn veel coöperatieven verdwenen. De huidige
coöperatieven in België zijn landbouw coöperatieven waarbij de landbouwers eigenaar zijn
van de fabriek voor verwerking van hun producten.
V: Hoe is het mogelijk om concurrentieel te blijven met de Europese Unie?
A: Voor vele coöperatieven is dat moeilijk, maar in dit geval heeft het de corporatie juist
groter gemaakt. Bedrijven zijn vrij om zichzelf te verkopen aan andere bedrijven, maar
dan moet alle opbrengst verdeeld worden onder de eigenaars en zijn de eigenlijke
bedragen per persoon vrij laag.
Groeien kan ook door het aangaan van joint ventures. Toch groeit de concurrentie vaak
zeer snel en groeit de coöperatieve eerder traag. De keerzijde is dat er ook minder
negatieve invloed wordt ondervonden van de financiële crisis.
Veel bedrijven worden gedreven door kapitaal; Mondragón Corporation is gedreven door
mensen. Daardoor blijven we relatief lokaal werken en is de keuze om te verhuizen naar
lage loonlanden niet zo evident. Toch moeten we concurrerend blijven in een
geglobaliseerde markt om onze eigen jobs behouden, daarom produceren we ook in
landen zoals China en doen we het zoals een gewoon kapitalistisch bedrijf.
V: Hoe is het dan toch mogelijk om concurrentieel te blijven?
A: Het is inderdaad soms moeilijk. Onlangs verdwenen 1.800 jobs, mensen waarvoor we
een oplossing moesten zoeken. Echter, als een coöperatieve het niet goed doet, wordt
vaak overeengekomen om het loon te verlagen en zo het verlies te beperken.
V: Hoe zorg je ervoor dat je blijft groeien?
A: Elke onderneming kent zijn eigen business. Door diversifiëring en specialisering blijven
we sterk.
V: We vernamen tijdens ons bezoek aan de Init group dat het inschrijvingsgeld voor de
Mondragón University 8.000 euro is. Hoe kunnen de mensen van de coöperatieve dat
betalen?
A: Studenten kunnen studeren in de voormiddag en werken in de namiddag of
anderszins. Er is ook een programma van studentenjobs in de universiteit en de
studenten hebben ook de mogelijkheid om een studentenlening te nemen voor bijna 0
interest.
V: Wat is het verschil tussen de Mondragón University en een doorsnee universiteit?
A: Een groot deel van de docenten zijn ook eigenaars. Studenten kiezen na de opleiding
echter hun eigen pad. Maar 25% blijft achteraf bij de corporatie. Vaak studeren de
studenten ook af met zeer technische profielen, terwijl er niet steeds zoveel jobs zijn voor
deze studenten.
V: Worden jullie gesubsidieerd door de Spaanse overheid?
A: Neen, maar er zijn wel belastingvoordelen voor speciaal beschermde coöperatieven.
Een voorwaarde daarbij is dat 85% van de werknemers eigenaar moet zijn van de
onderneming.
Lagun Aro: Spanje verplichtte de bedrijven om een eigen ‘wellfare’ systeem op te bouwen
LOCATIE
MONDRAGON COOPERATIVE CORPORATION
- Centro Corporativo
José María Arizmendiarrieta Pasealekua 5
20500 Arrasate-Mondragón (Gipuzkoa)
CONTACT
Íñigo Larrea
Verantwoordelijk voor talent management
van de corporatie
Edorta Mendieta
Communicatie verantwoordelijke – Faculteit Ingenieurswetenschappen
Loramendi kalea 4, 20500 Arrasate-Mondragon (Gipuzkoa)
Foto 19: Mondragón telt een groot aantal gebouwen
van de Mondragón Corporatie
+34 943 79 47 00 / +34 663 30 72 75
Miren Itziar Zubizarreta
Mondragon Universiteit - Departement Mechanica en industriële productie
Departamento de Mecánica y Producción Industrial
Loramendi kalea 4, 20500 Arrasate-Mondragon (Gipuzkoa)
+34 943 73 97 14 / +34 943 79 47 00 (Ext:6218)
MEER INFORMATIE
www.mondragon.edu
‘The myth of Mondragon’ door Sharryn Kasmir
DAG 4 – WOENSDAG 22 MAART
LOS PICOS DE EUROPA
De Picos de Europa ("Pieken van Europa")
zijn onderdeel van het Cantabrisch
Gebergte dat zich uitstrekt langs de
noordkust van Spanje, op de grens van
Asturië, Cantabrië en Castilië-en-León.
Groot zijn de Picos niet (40 op 20
kilometer), maar hun uiterlijk compenseert
het formaat dubbel en dik. Het is een ruw
ruig gebergte van kalksteen en met grillig
gevormde pieken. De Torre Cerredo
(2648m) is de hoogste berg, maar de Picu
Urriellu (2519m, ook Naranjo de Bulnes
genoemd) steelt de show door de
merkwaardige conische vorm. Vergelijk je
de hoogste top van de Torre Cerredo met
de diepste schacht die het regenwater
heeft uitgesleten (1589m), dan kom je ruim
boven de vierduizend meter uit. De toppen
zijn een groot deel van het jaar bedekt met
sneeuw. Voor zeelui waren die witte toppen
een baken: Europa was in zicht. Het
grootste deel van de Picos de Europa maakt
deel uit van het Nationaal Park Picos de
Europa.
Foto 21: Centro de interpretación Sotama
Foto 20: Sneeuw in de Picos de Europa bij Fuente Dé
Om op te warmen maken we een wandeling van Urdón naar La Hermida, twee dorpjes
binnen het Nationaal Park. Vervolgens krijgen we uitleg in het bezoekerscentrum (Centro
de interpretación Sotama). We leren het gebied kennen en welke diersoorten er
voorkomen, zoals de lammergier en de auerhoen.
Om de echte Picos te zien, moesten we de sneeuw trotseren. We stegen meer dan 700m
met de Teleférico de Fuente Dé.
Foto 23: Selfie met -3 °C op de Picos de Europa Foto 22: Wandelen tussen de hoge toppen
DAG 5 – DONDERDAG 23 MAART
RONDLEIDING IN OVIEDO
Het prinsdom Asturië is één van de 17 autonome regio’s van Spanje en ligt tevens tussen
het Cantabrisch Gebergte en de Cantabrische zee. Asturië neemt in de Spaanse
geschiedenis een bijzondere plaats in, omdat dit het enige christelijke gebied was toen de
rest van het Iberisch Schiereiland in Moors bezit was tijdens de middeleeuwen. Het kruis
op de vlag, met α (alfa) en ω (omega) herinnert hier nog steeds aan.
Oviedo, de hoofdstad van het troste prinsdom Asturië, is nog steeds een goed bewaard
geheim voor buitenlandse toeristen. Langzaam verandert dit, mede dankzij Woody Allen
die een aantal jaren terug al een lofzang hield voor deze universiteitsstad. En inderdaad,
Oviedo kent een charmant oud centrum bezaaid met wandelpromenades, pleinen, beelden
en niet te vergeten cider die bijna letterlijk door de straten lijkt te stromen.
Foto 24: De kathedraal van Oviedo
EL VALLE-BOINÁS-MIJN
De grootste goudmijn van Spanje is die
van Boinás. Het vroegere gehucht El Valle
is vandaag de dag omgetoverd tot een
grote open put. Het gaat over een
goudmijn van OROvalle España, wat
eigenlijk een filiaal is van de Canadese
mijnbouwmultinational Orvana.
Onze gidsen zijn Beatriz en Evaristo van de
Universiteit van Oviedo. Ze werken voor de
faculteit geologie, maar zijn in hun vrije
tijd actief bij de NGO Ecologistas en Acción
en het burgerplatform ORO NO. Onze
gidsen begeleiden ons met hun auto naar
de goudmijn. We worden tijdens ons
bezoek ook vergezeld door Carlos Álvarez Gutiérrez (“Charlie Patillas”) die eerder reeds
zijn verhaal bracht bij zijn bezoek aan Antwerpen.
We observeren de verschillende componenten van de mijn en de metallurgie. De uitleg
begint met een eenvoudige geologische uitleg: Waarom bevinden er zich juist op deze
plek goudertsen? Dat komt door een intrusie van magma die een alteratie teweeg brengt
op het grensvlak met het aanwezige gesteente. De kalksteen vormt op dit grensvlak
Skarn.
Foto 26: Geologie van Boinás met een geologische coupe doorheen het gebied.
Foto 25: Uitzicht op de Boinás-mijn vanuit de sneeuw
Men leerde waarom het bedrijf er alles aan zou doen om hier al sinds 1995 actief te
kunnen blijven. Maar ook stellen we vast dat de beloofde herbestemming als ‘natuurpark
met een mooi bergmeer’ in de jaren 2000 nooit is nagekomen. Momenteel wordt enkel
nog ondergronds ontgonnen op deze site en is de open-pit (dagbouw) fase stopgezet. Het
beloofde meer wordt nu opgevuld met het toxische ertsafval van de ondergrondse mijn.
De mijn heeft liefst niet al te veel pottenkijkers en ontzegt ons de verdere toegang om
een beter zicht te krijgen op de processen die plaatsvinden binnen de mijn.
VRAAG EN ANTWOORD
LOCATIE
Boinás
Eten in Belmonte de Miranda
http://www.belmonteturismo.com/restauracion/restauracion.php
CONTACT
María Beatriz González Fernández
Ecologistas en Acción & Universidad de Oviedo
+34 617 16 51 68
Eduardo Casares
Ingenieur ORO NO
Evaristo
ORO NO & Universidad de Oviedo
Carlos Álvarez Gutiérrez (Charlie Patillas)
ORO NO
MEER INFORMATIE
El oro de Salave
https://www.ecologistasenaccion.org
RONDLEIDING IN PONFERADA
In de namiddag vervolgen we de weg tussen de gesneeuwde bergen en valleien naar
Ponferrada (Castilië-en-León). Het betreft een reis van bijna 3 uur langs een complexe
weg die het Cantabrisch Gebergte doorkruist tussen Asturië en Leon, omringd door
sneeuw, langs de Somiedo bergpas (1485m). Die laatse is trouwens een klassieke etappe
in de Ronde Van Spanje (wielrennen).
Het Asturiaanse stuk van deze route passeert langs het prachtige Natuurpark Somiedo
(ook verklaard als biosfeerreservaat sinds 2000 door de UNESCO), waar er ongeveer
1125 soorten vaatplanten gevonden zijn en 180 soorten gewervelde dieren, waaronder
50% van de Cantabrische bruine beer, Iberische wolven, gems en reebokken.
Na de bergpas, komen we binnen in de Vallei van Laciana (in de Provincie León), waar we
getrakteerd worden op een volledig ander natuurlijk landschap. Het is één van de
Foto 27: Uitzicht op de Boinás-mijn
historische steenkool producerende comarcas (een provincie in Spanje is opgedeeld in
comarcas) die gedurende eeuwen de staalindustrie in het noorden van Spanje voedde (de
oude economische motor van het volledige Cantabrisch Gebergte). Je vindt nog steeds
mijnen in het landschap en steenkool bedrijven langs de weg naar Ponferrada. Deze stad
heeft trouwens een van de belangrijkste thermo-elektrische centrales gevoed door
Spaanse steenkool.
Ponferrada is een gemeente in de Spaanse
provincie Léon in de autonome regio
Castilië-en-León. Deze stad telde 66.447
inwoners in 2016. De rivier Sil
(belangrijkste zijrivier van de Minho, de
grootste rivier van Galicië en natuurlijke
grens met Portugal) stroomt door de stad.
Ponferrada is de laatste grotere plaats op
de pelgrimsroute naar Santiago de
Compostela (hoofdstad van de regio
Galicië). In de middeleeuwen was
Ponferrada het Spaanse hoofdkwartier van
de Tempeliers, die een groot kasteel
bezaten in de stad en de pelgrimsroute
beschermden tegen de Moren.
Foto 28: Het kasteel van Ponferrada
DAG 6 – VRIJDAG 24 MAART
LAS MÉDULAS
Las Médulas was de belangrijkste goudmijn
in het Romeinse Rijk. Het domein is door
UNESCO erkend als werelderfgoed.
Het spectaculaire landschap van Las
Médulas is het gevolg van de Ruina
Montium, een Romeinse mijntechniek
beschreven door Plinius de Oudere, die
bestaat uit het graven van galerijen
doorheen de berg en het op korte tijd laten
vollopen met water, wat de berg letterlijk
deed instorten.
Om het benodigde water van de bergen
van Sierra de La Cabrera naar Las Médulas
te brengen werd een systeem met kanalen
van meer dan honderd kilometer lang gemaakt, waarvan sommige delen nog bestaan.
We brengen een bezoek aan de “Aula
Arqueológica” (archeologisch klaslokaal),
van het bezoekerscentrum van Las
Médulas. Er is een didactische
tentoonstelling met allerlei materiaal zoals
maquettes en archeologische vondsten om
het proces van de Ruina Montium te
verduidelijken en te begrijpen hoe de
mijnwerkers uit de Romeinse tijd hier
leefden en werkten.
We wandelen verder naar “La Cuevona”,
een enorme grot. Vervolgens komen we bij
“La Encantada” (de betoverde), een mooie
grot, waar
ook de
gegraven galerijen nog duidelijk zichtbaar zijn.
ACHTERAF IS ER DE OPTIE OM DE “MIRADOR DE
ORELLÁN” TE BEZOEKEN: EEN STEVIGE WANDELING
NAAR HET UITKIJKPUNT OVER HET GEBIED VAN DE
VROEGERE GOUDMIJN. HIERVOOR REKEN JE BEST 1,5
UUR EXTRA.
LOCATIE
Centro de recepción de visitantes de Las Médulas
Calle General s/n
24442 Las Médulas (León)
Foto 30: Uitleg in de “Aula Arqueológica” in Las Médulas
Foto 29: Het landschap van Las Médulas
Foto 31: Het bezoek aan “La Encantada”
CONTACT
Instituto de Estudios Bercianos
Calle Vía Río Oza 6, 24402 Ponferrada (León)
+34 987 40 19 54
MEER INFORMATIE
www.ieb.org.es
STOP IN ASTORGA
We houden een korte stop in Astorga (León). Dit kleine stadje ligt pal op de route van
Santiago de Compostela en was een van de belangrijkste middeleeuwse steden in de
pelgrimsroute.
Enerzijds vinden we er het bisschoppelijk paleis door de wereldbekende architect Gaudi,
anderzijds vinden we er één van de meest adembenemende kathedralen.
RONDLEIDING IN LEÓN
León is de provinciehoofdstad van de gelijknamige provincie. Het ligt daar waar de
rivieren de Torio en de Bernesga samenvloeien op een hoogte van 850m, op de
zuidhelling van het Cantabrisch Gebergte. De naam zou komen van het Romeinse legioen,
Legio Septima Gemina, dat in 68 n.Chr. hier gelegerd was. In de middeleeuwen floreerde
de stad dankzij de pelgrims op weg naar Santiago de Compostela. In de 8e eeuw is het
een aantal jaren in handen van de Moren geweest. In 915 werd het de hoofdstad van het
christelijke koninkrijk León, dat ontstond uit het prinsdom Asturië.
Tot in de 13de eeuw was het een belangrijke stad in het katholieke noorden van Spanje.
In de 20e eeuw heeft León zich sterk uitgebreid. We vinden er nu weverijen,
suikerraffinage, chemische industrie en metaalverwerkende industrie. De stad is tevens
een handelscentrum van graan, vee en wol.
De rivier Bernesga deelt de stad in tweeën. Op de linkeroever lopen brede boulevards met
parken die samenkomen op Plaza de Guzman. Via de Calle de Ordoõo kan men van hier
naar het oude centrum met de indrukwekkende kathedraalplein.
DAG 7 – ZATERDAG 25 MAART
ECO-BOERDERIJ VALMAYOR
Het regent pijpenstelen, in Valmayor valt er zelfs sneeuw. We vragen Eva (Nederland) en
haar team om af te spreken in een caféetje in het dichtstbijzijnde stadje Medina de Pomar
zodat we droog naar hun verhaal kunnen
luisteren en gedachten kunnen uitwisselen.
Eva en haar ex-vriend startten in april
2015 geleden het project Eco Aldea
Valmayor. Het was hun droom om een
alternatieve, duurzame en
milieuvriendelijke levensstijl mogelijk te
maken, zonder stress en ver van de
vervuiling van de steden. Eva erfde van
haar vader een verlaten bergdorpje in de
provincie Burgos. Momenteel zijn ze actief
bezig aan de rehabilitatie van dat dorp. De
Spaanse overheid maakt het niet bepaald
makkelijk voor de startende veehouderij.
Maandelijks moet zij een bedrag neerleggen tot 260 euro om als legitiem zelfstandige te
functioneren. In ruil daarvoor maakt ze wel aanspraak op Europese subsidies die jonge
mensen ondersteunt bij de opstart van hun landbouwonderneming.
Eva heeft haar zinnen gezet op de veeteelt. Vrij impulsief werd beslist om de heuvel
langsheen het dorp te huren voor €4.200, de Monte Valmayor. Eva heeft momenteel een
reeks runderen en verkocht afgelopen jaar ook al een deel vlees. Afgelopen jaar verkocht
ze pakketjes van 10kg vlees. Er bleek echter meer vraag dan aanbod, waardoor de
startende ondernemers aanraden om eerst een goede productie te hebben, vooraleer te
starten met de marketing. Je verliest namelijk klanten wanneer je in het begin
bestellingen moet weigeren.
Jacques (Frankrijk) zet zich in voor de moestuin van Valmayor en tracht de regels van de
permacultuur hierin te respecteren. Hij volgde een tweeweken durende opleiding in een
permacultuur tuin en tracht dit nu in werkelijkheid om te zetten in Valmayor. Groenten
zijn goedkoop in Spanje. Daarom is de strategie om de groenten om te zetten naar meer
hoogwaardige producten. Van hun tomaten maken ze bijvoorbeeld zongedroogde
tomaatjes om in bokalen te verkopen op de lokale markt. In tegenstelling tot de verkoop
van hun vlees, is hier beslist om eerst voldoende producten voor te bereiden vooraleer ze
effectief op de markt te brengen.
Sacha (Nederland) is de bierbrouwer van de hoop. Hij is Nederlander, maar produceert
een kwalitatief bier van Belgisch recept en dat in Spanje. Per keer kan hij zo’n 100 liter
bier produceren. Het proces van de legalisering van de verkoop is momenteel bezig, maar
door de hoge prijzen voor registratie is dit momenteel zeer verlieslatend. Desalniettemin
heeft hij dit al in orde gemaakt sinds ons bezoek.
Sjaak (Nederland) houdt zich bezig met de houtkap en de verkoop van brandhout. Sinds
enkele maanden hebben ze de biologische erkenning. Hij heeft echter enkel de
vergunning voor het kappen van het hout, maar niet voor de verkoop.
De vier jongeren werken samen en hebben een gemeenschappelijke projectpot voor
gemeenschappelijke uitgaven en de rehabilitatie van het dorp. Momenteel zitten ze in de
ontwikkelingsfase en kunnen ze nog niet echt leven van het project.
Het wordt duidelijk dat het ook niet altijd makkelijk is om met een groep samen te
werken, want ieder heeft zo zijn eigen agenda. Eva wil hard inzetten op wat winst voor de
renovatie van het dorp, terwijl Sjaak eerder van het idee is dat er niet echt geld moet
binnenkomen, maar dat ze zelfvoorzienend moeten kunnen leven.
Om verder uit te bouwen zouden ze graag inzetten op de organisatie van evenementen en
andere diensten. Als ze meer willen verkopen zullen ze ook meer moeten produceren en
hebben ze veel meer werk, maar ze zouden de locatie kunnen verhuren voor festivals,
yoga retraites, mensen die workshops geven enz. Ook het samenwerken met EVS
(European Voluntary Service) kan een duurzaam inkomen genereren.
Toekomstige projecten zijn:
- De restauratie van het volgende huis (de historische bakkerij)
- Een serre bouwen voor de moestuin
- Herbebossing en agroforestry
- Waterbeheer
Eva en het team vragen ook naar tips vanuit de studenten. Het oprichten van een
coöperatief bedrijf om lagere belastingen te betalen wordt aangehaald. Anderzijds is een
omzet lager dan 10.000 euro in Spanje vrijgesteld van de oprichting van een
rechtspersoon. In de toekomst kan ook ingezet worden op de bouw van een B&B,
ecotoerisme of het aanbieden van vrijwilligerservaringen. Huizen kunnen gerenoveerd
worden voor verhuur. Er kan ook samengewerkt worden met de bio-ingenieurs faculteit
Foto 32: Folder voor de vleesverkoop van de biologische veeteelt in Valmayor
voor een verbetering van de technieken of met lokale mensen die het Spaanse systeem
beter kennen.
VRAAG EN ANTWOORD
V: Waarom beslis je als Nederlander om Belgisch bier te maken in Spanje?
A: Nadat ik terug kwam van een lange reis in India zocht ik een job en zag ik deze kans
om met Eva samen te werken. Er is niet één Belgisch recept voor bier, maar dat is juist
wat het idee is achter de “Gauchos de Valmayor”. Het is bijvoorbeeld geen “Black English
Ale”.
V: Je hebt de toelating om hout de kappen, maar niet om het te verkopen. Is dat geen
risico?
A: We hebben eigenlijk twee toelatingen. Enerzijds om 10 m³ hout te kappen voor eigen
gebruik en anderzijds hebben we een toelating voor houtkap voor brandpreventie. Bij
deze laatste gaat het om ca. 100 m³ hout. Er zijn namelijk subsidies voor brandpreventie.
De gemeente krijgt deze subsidies en wij doen het werk voor hen, dus we kunnen er
winst op maken (win-win situatie).
V: Hebben jullie veel contact met de lokale bevolking (met uitzondering van barman
Gabri)?
A: Zeker en vast. Dat is onvermijdelijk. Er zijn hier dorpen met 3 tot 5 inwoners. Mensen
zijn blij dat er jonge mensen in het dorp komen wonen en het dorp proberen
heropbouwen. We krijgen veel hulp van de mensen in de buurt. We doen elk ons eigen
project op ons eigen, al ondervinden we een grote steun van elkaar omdat we gebruik
kunnen maken van het netwerk van elkaar.
Aanvankelijk was de algemene opinie vaak dat we ofwel een sekte waren of niet in staat
zouden zijn voor de heropbouw van het dorp. Met de tijd krijgen we meer en meer
respect van de bevolking omdat ze zien dat we het volhouden, dat er vooruitgang is en
hoe het dorp gerestaureerd wordt.
V: Wat zijn jullie vaste maandelijkse uitgaven?
A: In totaal ongeveer €400:
- €260 om autonoom te werken (momenteel nog €200, maar zeer binnenkort €260)
- Verzekering van de auto
- Voedsel voor de runderen
Elektriciteit (zonnepanelen), water (van
een bron) en verwarming (hout) zijn gratis
beschikbaar. We verdienen daarbij zo’n
€150 euro per pakket van 10 kg vlees. Dat
komt neer op €700 winst per koe.
V: Hoeveel runderen heb je?
A: Momenteel heb ik 23 runderen: 1 stier,
3 moederkoeien en de rest kalfjes. Die
kalfjes zijn natuurlijk degene die we
verkopen.
Foto 33: Gerenoveerd huis in Eco aldea Valmayor
V: Op deze manier zal je geen pensioen opbouwen? Hoe denk je te overleven als je niet
langer hout kan gaan kappen?
A: Ik geloof meer in zelfvoorziening dan in een pensioenfonds of de overheid. We hebben
ons eigen huis. Tegen dan hebben we een hectare productieve walnootbomen en die
walnoten zijn heel duur in de markt. Dat is mijn pensioen. Ik kan desnoods iemand
betalen om deze voor mij te verzamelen tijdens het oogstseizoen. Mocht er een bosbrand
optreden, ook dan kan het hout nog verkocht worden. Volgens mij zijn een economische
crisis en pensioenfondsen veel risicovoller.
V: Is het een mogelijkheid om in te zetten op het aanbieden van Bed&Breakfast of
stages?
A: Om de huizen te verhuren moet er eerst nog veel gebeuren voor de renovatie. We
hebben reeds samengewerkt met een stage vanuit de Universiteit van Wageningen voor
biodynamische landbouw.
V: Waarvoor en aan wie wordt het hout verkocht?
A: We verkopen bijvoorbeeld hout aan een Engels koppel voor verwarming. Veel mensen
verwarmen hier nog op houtkachels. En hout is duur. Het wordt vaak vanuit het
buitenland ingevoerd omdat we hier in een droge regio zitten. Met houtkap kan je zo’n
€200 verdienen per 3 uur werk in het bos.
V: Hoeveel kost het om een huis te restaureren en hoe lang duurt het.
A: We kunnen ongeveer 1 huis per jaar renoveren als we er echt op inzetten en er veel
tijd insteken. Het kost dan ongeveer €20.000 per huis. We hebben inmiddels 2 huizen
gerenoveerd van de 11 huizen in het dorp.
LOCATIE
Bar van Gabri
Calle la Ronda 24
09500 Medina de Pomar (Burgos)
CONTACT
Eva Ceusters
Calle Real 5, 09594 Valmayor de Cuesta Urria (Burgos)
+34 652 06 09 97
MEER INFORMATIE
Website eco-boerderij: www.valmayor.wordpress.com
Voor wie wil steunen: https://www.gofundme.com/support-to-our-ecovillage-project
AVOND IN BILBAO
We keerden terug naar Bilbao voor een ‘evaluatie’diner. Terwijl we genoten van de
Baskische keuken (die voor veel studenten te overvloedig was), wisselden we opgedane
impressies en meningen uit. Na het avondmaal, gingen we allemaal samen op
kroegentocht als afscheid van de stad. Zo konden we ook het ‘leukste’ deel van Bilbao
leren kennen alvorens de stad achter ons te laten.
DAG 8 – ZONDAG 26 MAART
AFSCHEID
Afscheid en terugreis naar België.
Foto 35: Baskische landschap vanuit het vliegtuig
EVALUATIE
STUDENTEN
De studenten vonden het een mooie afwisseling van mooie natuur, nieuwe ervaringen en
eens wat anders dan het toeristische Spanje.
Enkele verbeterpunten zijn: zorgen dat men minder moet wachten en een beter
communicatiesysteem. Er zou ook best een bezoek voorzien worden aan een meer
traditioneel bedrijf.
DOCENTEN
De docenten vonden het een inspirerende reis met een toffe en geïnteresseerde groep
studenten. Het gezelschap van CATAPA-collega’s Silke en Alberto was een absolute
meerwaarde zowel voor de docenten als voor de studenten. Alberto wierp zich regelmatig
op als een gids en bracht de groep op deze manier heel wat bij over de Spaanse cultuur
en geschiedenis in de verschillende regio’s. Ook het feit dat hij een native speaker Spaans
is zorgde ervoor dat de studenten meer Spaans hoorden en zo ook meer spreekdurf aan
de dag legden.
We plannen ook een communicatieverantwoordelijke aan te duiden zodat de
communicatie vlotter verloopt bij last-minute wijzigingen in de planning.
Voor een volgende reis willen we als docenten zeker één of meerdere traditionele
bedrijven toevoegen aan onze lijst zodat de studenten de verschillende manieren van
ondernemen kunnen vergelijken. Voor onze ‘traditioneel geschoolde’ KMO-studenten
waren de coöperatieve ondernemingen een eyeopener. Voor enkelen onder hen lag het
minimalistisch leefpatroon en het non-conformisme van de bio-boerderij bewoners in
Valmayor onbegrijpbaar ver weg van de traditionele onderneming.
De afwisseling van ervaringen : steden, ondernemingen en prachtige natuur boden een
unieke leerervaring op verschillende terreinen.
Bedankt! Jullie waren een geweldig team!
Foto 34: Oviedo, hoofdstad van het prinsdom Asturië
