Inhoud

1. Redactie2. Bedankje Jan Smulders3. Cornelis Timmers soldaat4. Oproep en Onnozelenkinderen

5. Hasebal schoolmeester9. Foto Wie zijn dit10. Gemeentehuis c.q. Huize wilma12. Denkend aan Beers13. Knusse Boules15. Mannenkoor St. Cecilia17. Schelmenstreken Peter de Raad20. Excursie Maastricht

BestuurHeemkundekringDen Beerschen Aard

Bestuur HeemkundekringDen Beerschen Aard

Bestuur HeemkundekringDen Beerschen Aard

Voorzitter:Bert van Essen

Hoogdijk 4,5091 CH Middelbeers

06-54.90.07.07

Penningmeester:Kees de Jong

Pompenmaker 51,5091 EW Middelbeers

013-514.16.95

Secretaris:Marie-Louise Boxelaar

Kuikseindseweg 105091 TD Middelbeers

013-514.33.73secretariaart@denbeerschenaard.nl

Leden:Jan HemsElla Mijs

Kees de KroonGuus Staps

Redactie De Berse

Redactie-adres:

Redactie De Berse

Guus StapsWagenmaker 38

5091 EV Middelbeers013-514.16.63

redactie@denbeerschenaard.nl

Redactie-leden:

Marie-Louise BoxelaarKuikseindseweg 10

5091 TD Middelbeers013-514.33.73

Jos van GilsRaadhuisstraat 229

5683 GE Best0499-372572

Jan van VroenhovenHoogdijk 9

5091 CE Middelbeers013-514.13.88

1

Jaargang 25, nummer 2, 2015

Uitgave van Heemkundekring Den Beerschen AardVerschijnt 2x per jaar

Contributie €25,00 per jaarBankrekening NL 05 RABO 013.38.92.751

www.denbeerschenaard.nl

Bedankbetuigingen n.a.v. onthulling monument Burgemeester J.W.A. Smulders

Op 25 april 2015 is onder grote publieke belangstelling, waaronder de gehele familieSmulders, burgemeester Severijns, leden van de heemkundekring Den Beersche Aard,sponsoren, en belangstellende, een monument van oude burgemeester Jan Smuldersonthuld. De onthulling werd verricht door zijn zoon Jan en zijn kleindochter Floor.Met een speech vertelde Jan hoe zijn vader in 1944 werd opgepakt en door de bezetter vanafVught op transport werd gezet en via kamp Amersfoort in Sachenhausen terecht kwam. Viadit kamp werd hij op een volgend transport gezet via Buchenwald naar Flossenbürg en in zijnlaatste tocht naar Dachau, wat hem fataal werd.Het pleintje waar het monument staat werd omgedoopt tot Burgemeester J.Smuldersplantsoen.Het hele gebeuren heeft bij de familie Smulders een diepe indruk achtergelaten wat blijkt uitde brieven die wij na afloop mochten ontvangen. Jan schrijft;

“Bekomen van de emotie, kom ik nog even terug op afgelopen zaterdag. WAT EEN DAGIk vond het fabtastisch. Het moment is heel erg mooi en natuurlijk is de nieuwe is de nieuwenaam voor het plantsoentje, de kers op de taart. Jammer dat in de hectiek van het momentdingen te snel moeten. Zo werd ik aangesproken door Riet en Toos Kolsters, twee oudebuurmeisjes van bij de brug en wordt er tegelijkertijd aan je mouw getrokken door eenjuffrouw van Omroep Brabant. Komt er een bejaarde mevrouw naar je toe en vertelt dat zevroeger bij ons heeft gewerkt en dan begint net de onthulling. Jammer, maar zo gaat het. Ikmoet gauw maar weer eens terug.Alle, nogmaals ontzettend bedankt voor alles wat julie hebben gedaan, en natuurlijk degroeten”.

Jan van den burger

Ook is er een schrijven van Marie Louise binnen gekomen en die schrijft;

Goes 19 juli 2015 Geacht bestuur.

De gebeurtenissen rondom de onthulling van het monument en het plantsoentje op 25 aprilj.l. komen zeer regelmatig in mijn herinneringen terug en vullen mij met een heel warmgevoel van grote dankbaarheid.De eer, die mijn vader, zelfs ná 70 jaar, door jullie grote inspanning is te beurt gevallen,doet mij en zeker niet minder mijn broer Jan alsook de familieleden, heel erg goed.Wij hadden dappere ouders, ook al mochten ze te kort bij ons zijn. Ik wil jullie heel hartelijkdank zeggen voor dit geweldige initiatief en de prachtige realisatie van het monument enwens de heemkundekring “Den Beerschen Aard” het aller beste toe.Het deed mij zo goed! Nogmaals veel dank en veel hartelijke groeten.

Marie Louise Devos Smulders.

De familie Smulders na de onthulling.

2

VERMISTE BEERZENARENDIE DIENDEN IN HET LEGER VAN NAPOLEON BONAPARTE (2)

Naar aanleiding van het artikel over de vermisteBeerzenaren in het leger van NapoleonBonaparte in de vorige “De Berse” werden wijgewezen, door Dhr. Leon Timmers uitVeldhoven, op een familielid die niet werdvermeld maar die ook in 't leger heeft gediend.Het gaat om Cornelis Timmers, oudste zoonvan Mathijs Timmers en Maria Vennix. Cornelis,geboren 19-01-1790 had nog 2 broers en 2zussen. Tweede zoon was Jan, *11-12-1791,die op 21-11-1830 huwde met CorneliaDoorakkers *11-02-1805. Jan overleed op 09-09-1849. De derde zoon was Johannes, * 18-04-1798 † 28-11-1825, de oudste zus Maria*20-12-1793 en werd begraven op 18-12-1804,de jongste zus Joanna * 24-05-1796 werd op22-07-1797 begraven. Cornelis was smid van zijn beroep zoals zijnvader Mathijs die tevens schepen vanOostelbeers was. Het gezin woonde op hetKuikseind 13 te Middelbeers 1).

Op 25 februari 1813 wordt Cornelis Timmers op22 jarige leeftijd ingeschreven bij hetRekrutenkorps van het Zuidelijk Nederlandseleger. Of hij als dienstplichtige onder dewapenen ging is niet bekend. De mogelijkheidwas ook dat hij voor de dienstplicht werdingeloot of voor een geldelijk bedrag dedienstplicht van iemand anders overnam. Ditlaatste is niet waarschijnlijk gezien de Beersejongens zeer weinig afwisten van wat er in hetleger afspeelden en een onzekere toekomsttegemoet zouden gaan.

Gezien zijn beroep, smid,werd hij na enkele wekenopleiding ingedeeld alsHuzaar hoefsmid bij het 8e

regiment, 5e eskadron, 10e

compagnie welke gelegerdwas in de buurt vanStrasbourg departementBas Rhin. Op 8 april 1813schreef hij zijn eerste, enwat later blijkt zijn enigeen laatste brief aan zijnouders 2). Zijn brief ademtdiepe heimwee uit naarhuis en familie, ook van

Huzaar 1813-1814 een groot godsgeloof enangstbeelden rondom de veldtocht van hetgrote leger onder Napoleon naar Rusland en degedwonge terugtocht daarvan. Verder schrijft hijdat hij het goed van eten en drinken heeft en ingoede gezondheid is. Ook vraagt hij zijnouders iets terug te schrijven en geeft hijaanwijzingen voor de juiste adressering enporto.

Dan blijft het stil tot de burgemeester vanMiddelbeers een brief, gedateerd 18 juli 1813,van de burgemeester van Strasbourg krijgtwaarin vermeld:

Mijnheer,

Conform art. 80 van de code Napoleon heb ikde eer u een copie van de overlijdensactie vanCorneille Timmers te doen toekomen.

Wiens wettig verblijfplaats uw gemeente was endie is gestorven in het militaire ziekenhuis vandeze stad.

Ik heb de eer u te groeten.

Ambtenaar van de Burgelijke stand Met de handtekening Le Morin.

Bij het schrijven zaten nog een uittreksel van deoverlijdensacte van het militaire ziekenhuis,opgesteld 27 april 1813 waaruit blijkt datCornelis 25 april 1813 is opgenomen in hetbetreffende ziekenhuis en dat hij 26 april 1813aldaar gestorven is, en een registratieformuliermet persoonsbeschrijving van de overledenen.Hierin staat vermeld onder registratienummerN⁰ 3191 Timmers Corneille een zoon is vanMathieu en Marie, geboren is op 19 januari1790 in Mittelbersch kanton Oirschotdepartement Rijnmond, een lengte had van eenmeter en 67 centimeter, gezicht ovaal was,

3

rond hoofd, ronde kin, bruine haren enwenkbrauwen.Hieruit blijkt dat het bijna 3 maanden heeftgeduurd voordat de ouders van Cornelis wistendat hij gestorven was. Waar Cornelis begravenwerd is niet bekend. Bij al deze brieven zat ookeen schilderijtje van een Huzaar te paardgeschilderd op glas. Of de ouders dit hebbengekregen van het leger bij het overlijden is nietbekend, kan ook ter herinnering aan Cornelisaangeschaft zijn.Over hoe de gegevens bewaard zijn geblevenzegt Leon Timmers: “De brief die Cornelis hadgeschreven is door mijn vader AntoniusTimmers (* 03-01-1912 † 13-06-2015)verkregen na het overlijden van zijn neef JanWouters, wonende aan de Hoogeindseweg 20te Oostelbeers. Jan Wouters (Jantje Waten)heeft daar met zijn, eveneens, ongetrouwdezus Mieke (Anna Maria) gewoond. Na hetoverlijden van zijn zus heeft Jan daar nogenkele jaren gewoond. Mijn vader ging daar

De districten zoals Napoleon de zuidelijke Nederlanden had ingedeeld.

vaak op bezoek, meestal op 's zondag na hetbijwonen van de Hoogmis in Oostelbeerswaar hij tot 1956 schoolmeester is geweest enuit dien hoofde ook tijdens de Hoogmis toezichthield op de jongens in de specialekinderbankjes. Het schilderijtje van de Huzaarte paard hing bij Jan Wouters aan de muur in“den Herd” en daar hoorde bij eensigarendoosje met daarin opgeborgen de briefvan Cornelis aan zijn ouders. Met dat laatstekwam Jan, niet zo ver voor zijn dood, mee voorde dag en kreeg mijn vader er weet van debrief maar ook niet meer dan dat. Beide warenbezorgd om de brief open te vouwen uit angstvoor beschadiging. Bij de brief in hetsigarendoosje bevond zich tevens een sigaar,waarschijnlijk bedoeld tegen het vocht. Uit deoverlevering van mijn vader heb ik begrependat, zijn interpretatie, het beheer van hetschilderijtje en brief bij de moeder vanbroer en zus Wouters was. Deze moeder waseen dochter van Jan Timmers, broer vanCornelis. Dus naar alle waarschijnlijkheid isdestijds het schilderijtje en de brief in bewaringgekomen bij Jan, stamhouder, broer vanCornelis, en daarna bij het echtpaarWouters-Timmers en vervolgens bij de onge-

ongetrouwde zoon Jan en dochter Mieke, enzorgvuldig bewaard gebleven”.

Guus Staps

1) bron: huisnummerregister2) De brief is eerder geplaatst in “De Berse” jaargang 9 en is op te vragen bij de redactie.

–------------------------

Onnozelen kinderen

Op 28 december is het “Onnozele kinderen”.Die kinderen zijn niet een beetje simpel of gek.Nee, onnozel betekend hier “onschuldig”. Hetzijn de onschuldige kinderen die door Herodussoldaten werden vermoord toen ze op zoekwaren naar Jezus.“Op die dag mochten de jongsten van het gezinuitmaken wat ze zouden eten, of waren die dagde baas. Misschien dat hier of daar het nog welwordt “gespeeld” maar je hoort er nooit meeriets van. Zo gaat het met veel dingen die metde tijd verdwijnen.Nu vragen wij onze lezers of ze nog ietsafweten van deze traditie en wat zij deden.Sloten ze de ouders of leerkrachten buitenwaarbij ze eisen voor die dag konden stellen.Misschien mochten zij zich anders dangebruikelijk kleden. Er zijn plaatsen inNederland waar de dag van onnozele kinderenin augustus werd gevierd. Laat het ons even weten zodat we deze traditienog vast kunnen leggen in ons archief.

Onnozele kinderen (collectie RAT)

–------------------------Oproep

De werkgroep archivering van deHeemkundekring vraagt; foto's vanschoolklassen in de Beerze, de eerstecommunie, of hebt u een leuke anekdote ofeen verhaaltje van 'n belangrijkegebeurtenis die zich afspeelden in Oost-West- en Middelbeers, schroom dan nietom even een berichtje of belletje naar deredactie te doen.

4

Hasebal Kuijnders, 17e eeuws schoolmeester en koster inMiddelbeers.

Wanneer iemand uit Friesland, die tot voorkort nog nooit van Middelbeers had ge-hoord, komt met een verhaal over eenschoolmeester uit die plaats, dan vraagtdat enige toelichting. Enkele jaren geleden ben ik begonnen methet napluizen van mijn stamboom. Mijngrootvader, Jacob van der Burg, wasbloemist in Brielle. Hij stierf in 1918 aande Spaanse griep.

Bericht uit de Brielse Courant oktober 1918

In de Brielse Courant uit die tijd valt eenuitgebreid verslag van zijn begrafenis telezen. Jacob was de laatste van een langevader op zoon rij bloemenkwekers,warmoeziers, in Brielle. Bijzonderhedenhierover waren gemakkelijk te vinden bijeen bezoek aan het Streekarchief VoornePutten. De oudste vermelding betrof dedoop in 1695 van Hasebal van der Burg,zoon van Frans van der Burg en Clara vander Burg.Verder kwam ik niet. De naam Hasebalkwam mij wat vreemd voor. Naspeuringenvia Google leverden ook geenaanknopingspunten op.Hasebal van der Burg leek de enige opaarde met een dergelijke voornaam.Ik liet mijn stamboom verder voor wat hetwas. Maar een opmerking, kort geleden,van een familielid dat ik mij waarschijnlijkin die voornaam had vergist of hemverkeerd had opgeschreven, bracht meweer aan het zoeken.Tot mijn verbazing kwam er, weer met deeenvoudige zoekmachine, een tweedeHasebal te voorschijn. In de stukken van

de Brabantse Raad van State kwam eenHasebal Kuijnders voor, schoolmeester enkoster in Middelbeers. Gezien dezeldzaamheid van die voornaam leek hetme dat er familieverwantschap tussendeze twee moest zijn. Ongeveer indezelfde tijd vond ik nog een vermeldingvan een Hasebal. Het lidmatenboek vanHaaften meldt rond 1646 het huwelijk vaneen Hasebal Ruijniersen, soldaat uit decompagnie van Captein de Swart metJacobie Tonis. Bij uit de gemeentevertrokken personen vinden we ze, rond1648, nog eens terug als Hasebal Cuijniersen Jobken Teunisz. Gemeld werd dat zevertrokken waren naar de Meierij van DenBosch. Het leek me dat dit dezelfdeHasebal als die uit Middelbeers moest zijn.De verwantschap met mijn voorvader uitBrielle werd nog waarschijnlijker toen ik inandere stambomen moeder Clara van derBurg ook wel tegenkwam als ClaraHasebalsd. Kuijnders.Reden te meer om me wat meer te gaanverdiepen in de figuur van HasebalKuijnders. Met als achtergrondverhaal hetproefschrift "Dorpsscholen in de Meierij''van Henk Roosenboom, vond ik, alles viainternet, in verschillende bronnen,vermeld onder aan dit artikel, zo'n veertigdocumenten betreffende mijnschoolmeester. Feiten die niet altijd veelhelderheid gaven, omdat ik ook tegenbepaalde tegenstrijdigheden opliep. Zomeldde bovengenoemde Henk Roosen-boom dat Hasebal schoolmeester wasgeweest van 1667/1681 tot 1691. In mijnbronnen kwam ik hem echter al veeleerder tegen in die functie. Op zich nietvreemd, want van Roosenboom hoorde ikdat officiële schoolmeesters vaak eensubstituut vonden die dan in deboekhouding van de rentmeester niet wasterug te vinden. Echter in zijn boek,waarin uitgebreid aandacht wordt besteedaan substituutmeesters, komt Hasebal in

5

het betreffende tijdvak nog niet voor. Ermoet m.i. ruim drie eeuwen geleden in deboek-houding van de rentmeester een foutzijn geslopen. Voor ons verder in Hasebal te verdiepen,is het zinvol nog een paar regels te wijdenaan de tijd waarin zijn geschiedenis zichafspeelt. Weer is het boek van Roosen-boom de bron.Na de capitulatie van 's Hertogenbosch in1629 werd door de overheid gepoogd zovlug mogelijk het katholieke zuiden ondereen protestants juk te brengen. Onderdeelhiervan was dat overal een protestantse,lees gereformeerde, schoolmeester, enuiteraard ook een gereformeerdepredikant aangesteld moest worden. Metname voor de schoolmeesterfunctieleverde dit problemen op bij gebrek aankundige mensen. Noodgedwongen moestmen met minder kwaliteit genoegennemen, zowel wat kennis als levenswijzebetreft. Daarnaast hadden de nieuweschoolmeesters het ook niet altijd ge-makkelijk. Men leest klachten overgeldgebrek, achterstallig salaris engebrekkige behuizing. Vandaar dat menallerlei bijbaantjes zocht.In deze tijd speelt mijn verhaal. Ik ben mijervan bewust dat het voor verbeteringenen aanvullingen in aanmerking komt,graag zelfs. Als iets me in mijn speurtochtdoor verschillende documenten duidelijk isgeworden is het wel dat het pad bezaaidligt met verschrijvingen, gedeeltelijkveranderende namen en moeilijk leesbareteksten. Wil men tot een sluitend verhaalkomen dan moet soms uit een lossere polsgeïnterpreteerd worden dan wenselijk is.Hasebal werd geboren in 1625, geboor-teplaats onbekend. Hij was soldaat entrouwde (zoals eerder vermeld) tegen heteinde van de tachtigjarige oorlog inHaaften met Jacobie Tonis. Zijn bruidkwam uit Hellouw, een plaats in de buurt.Samen trokken ze rond 1648 naar deMeierij van Den Bosch.In 1651 komen we Hasebal voor het eersttegen in Middelbeers. In een document

van de schepenbank wordt hij vermeld alsgetuige met betrekking tot openbaar-making van jachtreglementen. Als beroepwordt opgegeven schoolmeesterIn 1660 is er een wat uitgebreider berichtover hem, aansluitend bij wat hier eerderover de weerstand tegen het protestantsejuk is gezegd. Tegen de wil van de Raadvan State stelt de predikant vanMiddelbeers, Peter Aelstius, Hasebal aanals armmeester. De door anderen gemeldeongeschiktheid van Hasebal weegt niet optegen het feit dat hij het goede geloofbelijdt. Bovendien laat de Raad tenslottede benoeming doorgaan opdat armengeen nadeel zullen ondervinden van eenslepende benoemingsprocedure. Ook dedorpsraad tekent nog protest aan.Tevergeefs. Evenals in sommige van de nu

De straffende schoolmeester volgende documenten wordt van Hasebalvermeld dat hij zowel in Middelbeers alsWestelbeers werkzaam was.In 1663 had Hasebal een geschil met eenzekere Sijmon Gerarts die hem uitmaaktevoor een boef. In hetzelfde jaar wordtHasebal ook vermeld als pachter dertienden in Middelbeers. Door een notariswordt hij gemaand de inning der belastingaanstonds uit te voeren. Het jaar daaropwordt schoolmeester Hasebal in verband

6

gebracht met een gestolen kist, toebe-horend aan een zekere Jan Dirx Martens.In het jaar 1665 vielen Munsterse troepenBrabant binnen en plunderden op ruimeschaal. Hasebal werd door de schepenenen regeerders van Middelbeers gemaandop korte termijn een specificatie van deschade op te stellen.Hasebal beleefde in 1667 een roerigeperiode. Door ingezetenen van Middel-beers is kennelijk een aanklacht tegenhem ingediend. waarop gemeld wordt datbij het tonen daarvan hij dreigendewoorden uitte, datering 7 februari. In eenbericht van dezelfde datum wordt meldinggemaakt van een verklaring afgelegd doorde president van de schepenen vanMiddelbeers. Het betreft meubels die doorHasebal zijn opgeslagen in de kerk voorzijn vlucht naar Vlijmen. Opgemerkt wordtdat de zoon van Hasebal de meubels heeftverkocht. Het hoe en waarom van devlucht naar Vlijmen wordt niet duidelijk.Wel volgen nog twee belastendeverklaringen voor Hasebal.Sijmon Verrijt en Willem van Cuijckverklaren t.i.v. (ter instigatie van/opaansporing van) de ingezetenen vanMiddel- en Westelbeers, dat HasebalKuijnders een herberg heeft en in de 2dorpen bier en wijn verkoopt en zichzaken aanmatigt zoals in het proces tegenJan Marcelis. Jan Lenaerts Cuijpers enPeeter Boogers verklaren t.i.v. deingezetenen van Middel- en Westelbeersdat Hasebal als schoolmeester nauwelijksfunctioneert en dat de comparanten hunzoons naar de school in Oostelbeershebben gestuurd. In april van hetzelfdejaar machtigt Hasebal ene Johan Keijserom in zijn naam voor de Ed. Mo. Raad vanState zijn zaak te behandelen contra degemeente van Beerse.Kennelijk is er uitgebreid overleg geweestrond Hasebal, want in het jaar daarop,1668, verschijnt een rekest van deregenten en ingezetenen van de dorpenMiddel- en Westelbeers dat na deliberatieis goedgevonden dat Hasebal Kuijnders

schoolmeester en koster aldaargeordonneerd en gelast zal worden zichpunctueel te houden aan de inhoud vanhet schoolreglement en vooral het 5eartikel. De behelst onder andere hetverbod om er een herberg of tapperij opna te houden. Het is weer enkele jarenrustig.Rond 1670 is er weer nieuws. Een zekereJan Marcelissen verklaart te appellerentegen het vonnis voor schepenen van deBeersen contra Hasebal Kuijnders, welketen nadele van de comparant isuitgevallen. Hasebal Kuijnders belooft degepande goederen te restitueren, mitsSijmon Gerits Verrijt geen geldelijke ofrechterlijke bijstand verleent. In eenRapport van de Raad van State wordtmelding gemaakt van een zaak vanHasebal Cuijnders schoolmeester teMiddel- en Westelbeers tegen deschepenen en regeerders van het dorp.In 1674 is het weer raak. In een rekestvan armen en kerkmeesters uitMiddelbeers en Wes-telbeers worden denodige klachten geuit over Hasebal,schoolmeester en koster aldaar. Het rekestwordt doorgestuurd naar de commissievan Meierijse zaken om beide partijen tehoren.Het laatste 'negatieve' bericht overHasebal stamt uit 1681. Visitatoren van deClassis berichten over het 'onstichtelijk energerlijk leven' van Hasebal. Onduidelijkblijft of er actie is gevolgd.Hierna is het definitief rustig. Hasebaltrouwt in 1682, voor de tweede maal. Deondertrouw vindt plaats in Oerle, hettrouwen zelf in Beerse. Bruid is JennekeDaniels. Als eerste echtgenote voorHasebal wordt genoemd Jacomynken vanHattem. Jenneke is eerder getrouwdgeweest met Aert Janssen Maes.

Zowel Hasebal als Jenneke hebbenkinderen uit een eerder huwelijk. Zijleggen notarieel bepa-lingen rond hunerfgoederen vast. In een verder onbe-tekenend stuk uit 1687 wordt Hasebal als

7

getuige genoemd met als leeftijd ongeveer39 jaar.Deze laatste gegevens roepen tegen-strijdigheden op. Klopt het bovenstaandedan zou er ook een Hasebal moeten zijngeweest, geboren in 1648. Vader en zoon?Dit zou de schijnbare tegenstrijdigheid innamen tussen gemelde eerste echtgenotesvan Hasebal verklaren. Maar verder zijn ergeen bewijzen voor het bestaan van eentweede Hasebal Kuijnders. Het vermoeden lijkt redelijk te veronder-stellen dat in plaats van 39 jaar, er 59 jaarheeft gestaan. Dit brengt ons in de buurtvan de eerder gemelde geboortedatumvan 1625. Ten aanzien van eersteechtgenotes moet ik veronderstellend datJacobie Tonis dezelfde is als Jacomynkenvan Hattem. De plaats van het huwelijkmet Jacobie was Haaften. Een fotokopievan de oorspronkelijke akte laat zien datHaaften gemakkelijk gelezen kan wordenals Hattem. In dit geval betekent Hattem

Burg, is nergens terug te vinden in achterJacomynken dat aangeduid is dat ze daarvandaan kwam.In 1689 trouwt in Heusden een ClaraHasebalsd. Kuijnders, afkomstig uitMiddelbeers. Haar echtgenoot is soldaatFrancois Pieters. Waarschijnlijk is hijdezelfde die in 1692 genoteerd staat alsFrans van der Burg, vader van dopelingHasebal van der Burg te Brielle. Rond dehuwelijksdatum was er in de nabijheid vanHeusden een familie Pieters van derBurg.verhuizing van de soldatenfamilievan Heusden naar Brielle is nietongewoon. Beide steden warengarnizoensplaatsen. Als einde van hetschoolmeesterschap van HasebalKuijnders wordt gemeld het jaar 1691. Bijeen notariële akte uit 1691 vinden we denamen van Hasebals kinderen uit zijneerste huwelijk aanwezig bij de notaris.Dit zijn: Stynken, Jan, Anthony, Annekenen Jacomynken.

Tevens ligt er een rekest van Hasebal methet verzoek zijn schoonzoon, Peter AertMaes, te benoemen tot zijn opvolger. Uitandere stukken blijkt dat het gaat om dezoon van zijn tweede echtgenote. Ditverzoek is niet gehonoreerd. Als nieuweschoolmeester per 1691 te Middelbeerswordt in Roosenbooms boek eenChristoffel van der Sluys vermeld.Voor mij, als verre afstammeling, blijft ernog een grote onduidelijkheid. De in ditstuk genoemde Clara HasebalsdochterKuijnders, moeder van Hasebal van der

stukken uit Middelbeers. Dus ook niet inde bijeenkomst van erfgenamen bij denotaris.Het lijkt me zeer wel denkbaar dat het hiereen buitenechtelijk kind betreft. Mogelijkligt hier ook een reden voor de tijdelijkevlucht van Hasebal naar Vlijmen. Gezienzijn gesignaleerde onstichtelijk en ergerlijkleven zou me dat niet verbazen.

Jacob van der BurgGorredijk Friesland

Geraadpleegde bronnen:

*Archief Henk Beijers: 1. Resoluties Raad v. State. 2. Stukken van de Raad en Rentmeester der Domeinen.*Box, Louk: Bestand "Schoolmeesters in de Meierij( 1648-1795)".*Gemeentearchief Middelbeers, via Jos van Gils (Den Beerschen Aard ).*Historische en genealogische werkgroep Betuwe en Bommelerwaard: Trouwboek Haaften. *Lidmatenboek Haaften. (www.hogenda.nl).*RHCe (Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) : Notaris- en schepenakten DTB's.*Streekarchief Land van Heusden en Altena: Heusden, Kerckboek van Huwelijkse geboden van1639-1709*Roosenboom, Henk: "De dorpsschool in de Meierij van 's Hertogenbosch van 1648 tot 1795”*Streekarchief Land van Heusden en Alterna: Heusden, Kerckboek en Huwelijksegeboden 1639-1709

J. van Gils en J. van Vroenhoven

8

De kinderen die in 1987 de eerste communie deden te Middelbeers

Op deze foto van de eerste communiekantjes in Middelbeers van 17 mei 1987 zijn bij de redactie wel denamen bekend maar niet de plaats op de foto. Wie kan ons verder helpen om alles compleet te maken. Ookhebben we 41 namen die de eerste communie hebben gedaan en er staan maar 40 kinderen op de foto.Wie is de grote afwezigen, en waarom.

Nº Nº 1 Bennie van de Boom 2 Stijn van Es 3 Lars van Hoof 4 Willem van Kollenburg 5 Nickie van de Biggelaar 6 Rob Timmermans 7 Koen van Kollenburg 8 Martijn Scheutjens 9 Ilse van de Heuvel 10 René Raaijmakers11 Marcella Smolders 12 Sandra van Hoof13 Maaike Eltink 14 Paul van Roovert15 Mark van de Bruggen 16 Bart van Diesen17 Mark Timmermans 18 Karlijn Dankers19 Lianne Wijten 20 Rian van Lieshout 21 Hanneke van Gils 22 Sophie van de Ven23 Marieke de Laat 24 Paul Schilders25 Maikel Vugts 26 Astrid Kaal27 Dennis Timmermans 28 Stefan Meijs29 Armand Daas 30 Yvonne Verhoeven31 Lonneke van Kollenburg 32 Yvonne Willems33 Jasper van Hoof 34 Niels van Lieshout of Jochem Kamp35 Margje van Beers 36 Ellen Schilders 37 Charlotte van Roovert 38 Sander van Dal39 Thijs van de Pas 40 Bart van Kerkhof

9

2

6

4

31

17

5

18

25

19 2029

21 2627

30

28

14137 8

15 16

10

11

12

22

9

31

23 24

3233

39

34

40

35 36 37

38

Oude Gemeentehuis voormalig Huize Wilma

Gemeentehuis 1953-1997

Jan Goossens bouwde in 1879 een statighuis. Op het Doornboomplein inMiddelbeers. Dicht bij het toen nog niet zooude gemeentehuis.Dat statige huis stak daar wel een beetjebij af. Het was een kubusvormig pandonder een schilddak. Grote ramen, éénaan elke zijde van de deur, en drie op debovenverdieping. Met stucomlijsting,kuiven en afgeronde hoeken.

Huize Wilma

Op foto’s van dit huis zien we vaak hetpoortje in de voortuin met daarop ‘HuizeWilma’.Misschien genoemd naar een van de laterebewoners: Juffrouw Wilhelmina vanMensch, geboren op 17 december 1872 inSomeren, en overleden op 15 januari1935 in Rosmalen.Zij was hoofd geweest van eenRotterdamse meisjesschool. In het beginvan de jaren dertig had zij in Huize Wilmaregelmatig voor korte tijd kinderenopgenomen, die om verschillende redenenniet thuis konden wonen. Na haar dood woonde hier de familieHuijbers-Horsten, die er een slagerij eneen kruidenierswinkel (Jamin, met lekkeretoverballen) runde. Toen hun dochter Anmet Lou Schijvens trouwde kwamen zijhier wonen en werd het eenmanufacturenwinkel. De familie Huijbersbetrok toen het gebouwtje dat links op defoto gedeeltelijk te zien is . Na enkelejaren bouwde Schijvens een nieuw pandrechts van Huize Wilma.

Het oude gemeentehuisVòòr dat men in 1865 op hetDoornboomplein een gemeentehuisbouwde, werden de bestuurszakenafgedaan bij de burgemeester thuis. Of

zoals op 10 december 1854 in deBeerzen besloten wordt in het ‘Choorvan de kerk tot Oistelbeers’ dat dan tot‘raedcamer of raedhuijs’ wordt ge-kozen.

Maar dan komt er een echt raadhuis. Meteen hardstenen trap in het midden, tweeramen aan beide zijden van de ingang,en ruimte genoeg voor vier ambtenarenen een gemeenteontvanger voor eenpaar uren in de week. En aan deachterkant een echt ‘kot’ voor hettijdelijk onderbrengen van kleine engrote misdadigers.Rond 1930 wordt de ruimte in ditgebouwtje echter te beperkt. Men zoektdan naar oplossingen. Een van deplannen die toen gemaakt zijn, spreekterg tot de verbeelding.Het oude kerkje bevond zich in desolatetoestand. Wanneer dit omgetoverd zoukunnen worden tot een gemeentehuis,zou men zeker kunnen rekenen op steunen subsidie van Monumentenzorg enProvincie. De verbouwing zou welingrijpend zijn. De zolder zou vangewapend beton moeten worden en devloer minstens een meter verhoogd. Hetidee was om de ruimte mooi in te delenmet de raadzaal op het koor, deburgemeesterskamer in een zijbeuk enruimte voor de politie in de sacristie.Door het uitbreken van de oorlog in1940, werden al deze plannen op delange baan geschoven.In 1950 bleek de toestand onhoudbaar.En kwamen weer allerlei plannen op tafelvoor een nieuw onderkomen voor hetgemeentehuis.Architect C. Geenen uit Eindhoven kreegopdracht het een en ander uit te werken.De eerste mogelijkheid was te bouwenaan ‘De Kuil’, waar het oude huis vanDokter Smulders, staat, tegenwoordig dewoning van de familie van Essen.Twee mooie tekeningen werden getoond.Een ervan, met een leuk sierlijk torentjeen een trap, was favoriet. maar door dehoge kosten (ƒ90.000) werd dit planvan de tafel geveegd.In 1951 kwam de Zuivelfabriek, die werdopgeheven in beeld. C.Geenen maakteweer een mooi ontwerp. Maar ook nuwaren de kosten te hoog.Dan vindt men prachtig alternatief: B70,het huis van de familie Huijbers, ofwel“Huize Wilma”.

10

Het nieuwe gemeentehuisMen gaat voortvarend te werk. In 1953wordt het oude gemeentehuis verlaten, enbetrekt men het voor ƒ50.000 verbouwdedaar tegenover gelegen pand. Omdat toennog niet alle ruimte in gebruik werdgenomen, werd de rest verhuurd; deaanbouw beneden aan een gezin.

In 1961 is weer uitbreiding noodzakelijk:er komen een kluis, toiletten en eenfietsenstalling. In 1968 wordt de gehelebovenverdieping in gebruik genomen, enin 1969 wordt de aanbouw voorkantoorruimte geschikt gemaakt.De administratie groeit en daarmee debenodigde vierkante meters.

In 1972 wordt het twee-klassige houtenschoolgebouw dat door nieuwbouw vande Middelbeerse school overcompleet wasgeworden achter het gemeentehuisgeplaatst en tot een tijdelijke huisvestinggemaakt. Een adviescommissie buigt zich in 1976weer over de keuze voor nieuwbouw ofverbouw.

Nadat het Wit-Gele Kruisgebouw, wasafgewezen en nieuwbouw op de hoek vanDoornboomstraat niet werd aanvaard,werden ook het terrein van N. de Kroonaan de Doornboomstraat, en devoormalige school aan de Willibrordstraatafgekeurd.Architectenbureau Bedaux uit Goirlemaakt vervolgens een schets voorverbouw en nieuw bouw van hetgemeentehuis. Dit plan bestaat uit driefasen , waarvan allen het eerste wordtuitgevoerd.Hierbij wordt een gedeelte aan deRabobank vastgemaakt, waarin tot 1982enige afdelingen gehuisvest zullen zijn.Op 24 november 1982 opent deCommissaris van de Koningin, J.D. vander Harten, het verbouwde enuitgebreide gemeentehuis.

Het oude kerkje als gemeentehuis

Nu wacht het nog, verpauperend, op een nieuwebestemming.

Veel inwoners van de Beerzen zullenbepaalde herinneringen bewaren aanhun bezoek aan dit deftige, wittegebouw, met aan een kant van deingang het wapen van de provincieNoord Brabant en aan de andere kanthet wapen met de vier leeuwen en dedrie baarzen, het wapen van degemeente Oost-, West- en Middelbeers.De nauwe gang met links het kamertjevan de burgemeester, en rechts hetloket voor burgerlijke stand, rijbewijs enandere zaken.

De bruidsparen van toen , vergezeldvan hun familie en kennissen, zullen deklimpartijen nog herinneren over desmalle trap naar de op debovenverdieping gelegen trouwzaal,waarbij zij nauwelijks de gelegenheidhebben gehad de mooie muurschilderingte bewonderen met de drie baarzen,zwemmend in de grote en KleineBeerze,, met de lijfspreuk van degemeente: “Door Eenheid Groot”

Wanneer in 1997 de gemeentelijkeherindeling een feit is geworden,verlaten de ambtenaren de hunvertrouwde omgeving. Hun plaats wordtvoor een tijdje ingenomen door EHBO,zorginstellingen en antikrakers.

In 2010 doet de gemeente Oirschot hetpand in de verkoop.

Redactie

Een onverkaveld boerenland metzandwegen, velden en bossen. Zoherinner ik me Oostelbeers (enMiddelbeers) uit het het televisie- eninternetloze tijdperk. Een gebied om opavontuur te gaan, hutten te bouwen ofcowboy en indiaan te spelen.Mijn eerste jaren heb ik op de Driehoekgewoond en was mijn wereld nog klein.Ik leerde er fietsen en samen met mijnbuurmeisje leerden we “zwemmen” inde plassen die na een regenbui in dekarrensporen achterbleven. Daarna heb ik enkele jaren inMiddelbeers gewoond, waar ik naar dekleuterschool ging. De eerste dag waseen drama, ik wilde meteen weer weg,maar daarna vond ik school altijd erginteressant. Mijn leven is toen nog bijnaabrupt gestopt omdat ik op een dagmet mijn fietsje in volle vaart tegen eenauto reed op de kruising bij de“Boerenbond”. Ook de eerste klas washeel spannend, vooral door deaanwezigheid van Maria…In de tweede klas verhuisden we weernaar Oostelbeers en daar, aan deNeereindseweg, heb ik ongeveer 15jaar gewoond. Uit die tijd herinner ik me despeurtochten rond de Oude Toren, naarDe Baest en in de bossen richting hetmilitaire oefenterrein. Ik was eenenthousiaste huttenbouwer en ik gingdaar dan met gesmeerde boterhammeneen middag kamperen.Een onvergetelijke belevenis was hetafdammen van de Kleine Beerze. Datwas een plan van mijn vader om zodevissen te kunnen vangen in hetdroogvallende deel van de stroomachter de dam. Het lukte ons om de Kleine Beerze eenuur lang stil te leggen, er kwamen zelfs

was. Hoeveel vissen we hebben gevangenweet ik niet meer, maar op een gegevenmoment was het water zover gestegendat de dam bezweek. Zo wild stromend isde Kleine Beerze sindsdien vast niet meergeweest. Met de jongens uit de buurt speelden webijna altijd op straat, hoewel ik vaak ookthuis moest werken, hout zagen of houtkloven voor in de kachel.Eén keer was het echt oorlog tussen tweegroepen jongens en zijn er rake klappengevallen. Met de komst van de televisiewerd dat steeds minder. Met de helestraat op woensdagmiddag bij de Louwersvoor de buis om Swiebertje te zien (enTrudy)…Alles ging toen met de fiets, naar opa enoma op de Baest, naar oma in Oirschot,naar ome Toon in Lennisheuvel, naar deHBS in Boxtel (ik ben meester Coppel-mans eeuwig dankbaar dat hij mij daarnaartoe stuurde) en naar de TH inEindhoven. Ik was een kind en wist niet beter, dandat dit nooit voorbij zou gaan…

12

DENKEND AAN BEERS

Toon GerritsenGeboortedatum: 30-12-1953 Woont in BilthovenUit de Beerzen vertrokken: 1977

Het verkeer op de Voorteindseweg bij defamilie Kaal moest worden stil gezet, als’s morgens de gemeentelijke Unimogachterwaarts uit de schuur de weg werdop geduwd. Vaak met aanhanger en al,waarop door de bestuurder jarenlangflink kou moet zijn geleden. Debestuurdersplaats was van het luchtigesoort, met als dak bedekking een kapjevan zeil.

Een ander vehikel, een oudebrandweerwagen met afgesneden bak,stond doorgaans achteloos tegen eenbosrand aangeduwd te wachten om bijonraad te hulp te mogen snellen.Nog elders moest men weer anderevoertuigen zoeken, die tot de DienstGemeentewerken behoorden van degemeente Oost, West- en Middelbeers

Zomer 2001

Rond de jaren zestig werd het rijdendmaterieel met toebehoren dermateuitgebreid, dat zelfs de Beerse regentenhun voorhoofden begonnen te fronsen:er zou hoognodig naar ruimte gezochtmoeten worden om een en ander naarbehoren op te bergenDe voortvarende burgemeester, MevrouwSmulders wees een mooi bosperceeltje

aan op het Hoogeind. Dat was daar vooruitermate geschikt.

Timmerman Kees Adriaans kreeg deopdracht een loods te bouwen op deaangewezen plek. Daar verrees deBeerse gemeentewerf.Een stevig door ferme spantenondersteund bouwwerk. Met brede, eenpaar meter hoge, toegangsdeuren.Eindelijk kon men met gemak zijn kar enkont draaien.

Toegangsdeuren

Nadat een paar gemeenten gezamenlijkbesloten hadden tot aanschaf van eenvuilniswagen, moest een volgendprobleem tot oplossing gebracht worden.De nieuwe wagen was namelijkaanzienlijk hoger dan de aangebrachtedeuren van de loods. De timmermanwist dit euvel snel te verhelpen, doorhet maken van een paar extra hogeinrijpoorten.

Al leek dat een goed werkje, met eenlichte verbazing moest men constaterendat de grote kolos zijn stal nog steedsniet binnen kon. De schuine spantenbelemmerden nog steeds de doorgang. Door timmerman Jef van Hoof werdenze toen alsnog afgezaagd enrechtgemaakt.

13

VAN GEMEENTEWERFTOT

“DE KNUSSE BOULES”

Gemeentewerf 2000

Onderkomen "De Knusse Boules" anno 2015

14

Behalve diverse materalen, werd deloods ook een tijdelijke opslagplaats vanenkele kunstwerken van Jo Gijsen. Debeelden namen erg veel plaats in beslag.Op zekere dag kreeg men het euveleidee, om aan de loods een afdak tebouwen, waaronder de beelden vanGijsen een plaatsje zouden kunnenkrijgen. Men had echter niet op Fransjede Laat en zijn verzekering gelet. Diekwam alras op zijn bekende hoge potenverhaal halen, en verzocht zeer dringendde kostbare objecten achter slot engrendel op te slaan.

In de loop der jaren verzamelden zichallerlei hout- steen- en ijzerwaren rondhet gebouw. Wanneer op gezette tijdende Reclassering ondersteuning vroeg bijhet begeleiden van ex-delinquenten,kregen deze laatsten ook bij dezeonvolprezen gemeentewerf een taakjetoebedeeld. Menigeen heeft zichdagenlang onledig gehouden met hetsortereren van het opeengestapeldeafvalmateriaal.De werf werd de bijna dagelijkse werk-en schaftplaats van menig gemeen-tearbeider. In het midden van de groteruimte stond een metershoge, met dieselgestookte kachel.

Deze kachel gaf “heel veel geen warmte”maar wel heel veel damp en stank.

De Kajotters, die eveneens omclubruimte verlegen zaten, werdenverrast met een gebouwtje, dat indertijdnog als brugwachtershuisje van deKattenbergse Brug had gediend, en datgeplaatst werd dicht bij de bestaandegemeentewerf op het Hoogeind.Toen na verloop van tijd, dit huisje doorhen weer werd verlaten, werd het doorde gemeente dankbaar overgenomen,om te dienen als, inderdaad, verwarmdschaftlokaal.Rond 1983 wordt de nieuwe ge-meentewerf in gebruik genomen op hetIndustrieterrein. Locatie Hoogeind wordtafgedankt en raakt in verval.Zij dient dan voornamelijk nog alsopslagplaats voor kliko’s, verkeers-borden, en ander klein goed.

In 2001 komt het in het bezit van de jeude boules-vereniging.

Dat is het begin van een glorieuzeopbloei van het gebouw, als thuisbasisvan “De Knusse Boules”.

Jan van VroenhovenJos van Gils

Mannenkoor Sint Cecilia in Oostelbeers

Nadat op 12 juli 2015 de HH. Andreas enAntoniuskerk van Oostelbeers onttrokkenwas aan de kerkelijke eredienst, vond eringrijpende verhuizing plaats van deinventaris.Het voornaamste gedeelte werdovergebracht naar de Willibrorduskerk inMiddelbeers. Andere stukken, zoalsenkele heiligenbeelden werden verplaatstnaar godshuizen in de buurt. Ook heemkundekring “Den BeerschenAard” ontving wat van de erfenis. Dezegift bestond vooral uit enkele docu-

menten, kerkboeken, schilderijen enfoto’s.Een afbeelding van het zangkoor SintCecilia uit 1937 hebben we hierbijafgedrukt. De foto is gemaakt bijgelegenheid van het zilverenlidmaatschap van Jan Copal.Op het op de lijst bevestigde plaatjestaat: TER HERINNERING A.H. ZILVEREN JUBILE VAN ONZEN DIRECTEUR 1912 22 NOV 1937

Zittend zien we:Pastoor J. van de Sande, (1888-1957). Onder zijn pastoraat kwam de onlangs gesloten kerk tot stand. Zijn zware stem was voor iedereen herkenbaar, en Willem Grossouw noemde hem in zijn memoires “een volkomen onmusische diepe bas”. In het midden: de jubilaris, Jan Copal, (1876-1956), Directeur van 1912 tot 1937. Hij was getrouwd met Maria Anna Cornelia Deenen.Daarnaast: burgemeester Jan Smulders, (1898-1945), die vanuit Middelbeers gekomen was om de feesteling te feliciteren.Van links naar rechts staan in hun zondagse pak: Dries Jacobs, (1892-1981), deze bariton was 50 jaar zanger van het koor.Kees Deenen, (1887-1982). kerkmeester van 1939 tot 1969, en 30 jaar zanger van het koor.

15

C. Lathouwers, (Kiske Lat), 1898-1984), hij was 30 jaar penningmeester en ruim 50 jaar zanger.Jan van Veghel, (1888-1970),60 jaar lang een gewaardeerde bas.G.J.Deenen (Hannes), (1879-1947), vierde zijn gouden jubileum als zanger en was langejaren wethouder van de Beerzen.C. van Haaren, (Neel), hij was 70 jaar zanger en 20 jaar voorzitter.Jan Adriaans, 55 jaar zanger en 20 jaar penningmeester.Jan van Heerbeek, (1914-1989), was meer dan 50 jaar lid van het zangkoor.H. van de Boogaart, (de wegwerker), (1878-1963), op zijn bidprentje staan de trotse woorden: Diamanten Jubilaris van het parochieel zangkoor.C.Copal, (Kiske Copal), (1883-1940), 40 jaar zanger.A. van den Bogaart, (1880-1946). 40 jaar zanger; hij zong dikwijls de solo’s.L.C.A. van Gils, (1896-1966), (Mister van Gils), hij was 40 jaar Hoofd der School, en 40 jaar organist, van dit door velen geprezen Oostelbeerse zangkoor.

Op 22 december 1952 ontvangt JanCopal van Paus Pius XII deonderscheiding Pro Ecclesia et Pontifice,waarvan we hierbij de oorkonde zien.In mei van dat jaar is Frits Deenen hemopgevolgd als dirigent van hetzangkoor.vindt plaats in 1976. Danworden het dameskoor en het herenkoorsamengevoegd tot het Gemengd KoorSint Cecilia, onder leiding van organistGijs Broeders, die tevens voorzitterwordt, en dirigent Frits Deenen.Gijs, die getrouwd was met Thea Roefs,overlijdt op 24 maart 2009; hij is dan 72jaar.

Meester van Gils vertrekt in 1962 naarOisterwijk en Gijs Broeders wordt dande organist.In september richt pastoor van de Geveleen dameskoor op, waarvan TinyHermans de organist en F.Deenen dedirigent wordt.De volgende grote stap in degeschiedenis van de H. AndreasparochieFrits is 87 jaar oud, wanneer hij op 6februari 2013 in Middelbeers afscheidneemt van een leven dat voor een grootdeel gevuld was met koorzang encantates.

De oorkonde Pro Ecclesia et Pontifice die Jan Copal ontving van Paus Pius XII

J.v. GilsJ. v. Vroenhoven

16

Schelmenstreken van Peter de Raad

Peter de Raadt is niet oud geworden.Hij overlijdt, 21 jaar oud, in Breda. Hij isdan fuselier bij de 3e Kompagnie, 1e

Bataillon van het 6e regiment Infanterie.

Zijn jeugd was niet erg vrolijk.Als Peter drie jaar oud is sterft zijnmoeder, Anna Adrians (1802-1840),dochter van Petronella AdriansHet jaar daarop, op 24 januari 1841hertrouwt zijn vader, Adrianus de Raadt(1798-1847) met Anna van Beek (1806-1873) dochter van Renier van Beek enHendrica Joannes Hobbelen.Peter is tien jaar wanneer ook zijn vaderoverlijdt. Zijn stiefmoeder trekt dan methem en zijn zusje Hendrica, geboren op 9mei 1844, in bij haar ongehuwde broerJohannes van Beek (1812-1865).Johannes van Beek woont (in 1839) op deheide, tussen de Haalden en ‘den nieuweErf van Peter van de Wetering’, en daargaat het mis.

Op 7 december 1854 staat hij, 17 jaaroud, voor de rechter, samen met zijncompagnon Arnoldus van de Laak, 14 jaar,beschuldigd van diefstal.Zijn oom, Johannes van Beek, ontdektenamelijk op 23 mei dat uit een korf die opde zolder stond, een vat en drie kop roggeverdwenen was.

Op 22 mei ’s morgens om zeven uur,toen niemand thuis was, waren Peter enArnoldus langs ‘de staldeur, die met eenhout van buiten was aangezet’, de woningvan Johannes van Beek binnen gegaan,waren op de zolder geklommen, enhadden daar de rogge weggehaald. Omdatdat zo goed gegaan was nam Arnoldus devolgende dag nog eens een hoeveelheidrogge weg. Cornelis Johannes Hoppenbrouwers,bakker te Oirschot verklaarde dat bij hemaan huis op den 22e mei j.l. tussen tien enelf uur voormiddag , Arnoldus van de Laakveertien en een halve Nederlandse pondenrogge kwam verkopen. Zijn vader zou diemet werken verdiend hebben. Hij ontvingdaar voor twee gulden en vijfendertigcents. Op de 24e mei kwam hij nog eensdrie kop rogge, wegende elf ponden,brengen, waarvoor hij een gulden envijfenzeventig cents heeft betaald. Van deopbrengst krijgt Peter de Raadtvijfentwintig centen, en wat etenswaar,

dat ze samen opgepeuzeld hadden. Peterkrijgt een correctionele gevangenisstrafvan drie maanden; Arnoldus wordt voordrie maanden opgesloten in een huis vanverbetering.Op 29 december 1855 richt deburgemeester van Oost-, WestenMiddelbeers zich tot de Kolonel der 5e

regiment Infanterie in Breda. Hij stuurthem betreffende Peter de Raadt, eengetuigschrift van goed gedrag en eentoestemming tot het aangaan van eenmilitaire verbintenis. Hij voelt zich echterverplicht, hierbij nog het een en ander toete voegen, en wel:“dat deze persoon bij arrest van hetProvinciale Geregtshof van Noord-Brabandvan 7 december 1854 is veroordeeld ineen eene gevangenisstraf van driemaanden, en zulks, zoo ik meen, wegensdiefstal van rogge ten woonhuize zijnerstiefmoeder, Anna van Beek, maar benook tevens zoo vrij UEdGestr. als mijnpersoneel gevoelen, zonder natuurlijk dedeugdelijkheid van het arrest, waarvan mijook niets dan den datum bekend is, in hetminste te betwijfelen, mede te deelen datde diefstal door de Raad alleen is gepleegduit verleiding; ten tijde dat hij denzelvebeging was hij omtrent 16 en zijnmedemakker 14 jaren oud, deze hoeweljonger van jaren was in sluwheid verboven de Raad, die dan ook, om zoo tespreken, door hem beheerst werd; dit ende soms al niet echt moederlijkebehandeling zijner stiefmoeder, zijn naarmijn inzien de voornaamste oorzaken dathij deze misdaad begaan heeft; hij is nietvan nutuurswege geneigd tot dieverijenhetwelk hij nog te meer heeft getoonddoor zijn gedrag nadat hij uit het huis vanarrest is ontslagen. Ik twijfel niet indien hijaangenomen wordt of het vaderland zalaan hem een goed soldaat hebben.”

Burgemeester Egidius Smulders

17

Helaas, op 21 maart 1857 moestburgemeester Egidius Smulders het vol-gende briefje sturen aan de Commissarisdes Konings: “Peter de Raad valt in de termen om opden 1e April 1857 in dienst te worden ge-gesteld, welke persoon zich in deafgeloopen jaar aan diefstal heeft schuldiggemaakt waarvoor hij thans degevangenisstraf ondergaat.”

Wat had hij nu weer gedaan.Vonnis 2463, van 26 februari 1857 van hetProvinciaal Geregtshof laat het ons weten.Verschillende personen leggen ver-klaringen hierover af. Behalve dat we zienwelke overtredingen Peter heeft begaan,lezen we het een en ander over allerleiuitdrukkingen, gewoonten, bouwwijzen, endergelijke uit de 19e eeuw .Goede redenom die getuigenissen wat uitvoeriger af tedrukken.

1, Mathijs van Spreuwel en zijn huisvrouw,bouwlieden te Oostelbeers, zeggen dat zijop Eerste Paasdag, 23 maart, ’snamiddags uit de kerk komende van hun9-jarige dochtertje Maria, die het huis hadbewaakt, vernamen dat zij enig gestommelop zolder gehoord had. Bij onderzoekbevonden zij dat van de zolder een paarschoenen, een broek van zogenaamd‘turksch leder’, twee linnen manshemden,en uit een beneden-kamertje een stukbrood van 3 pond was ontvreemd, allessamen ter waarde van drie gulden. De dief was waarschijnlijk langs deturfschop in de schuur, en van daar over‘den hooijtas’ op zolder gekomen, daar erin de ‘strooijen wand’ tussen de zolder ende schuur een tevoren niet bestaandeopening was gemaakt , groot genoeg omiemand door te laten, en dat veertiendagen daarna bij hun woning de broek eneen der hemden zijn terug gevonden.

2. Johannes Aarts, koopman, verklaart,dat enige dagen nadat hij van een diefstalbij van Spreuwel gehoord had, debeschuldigde bij hem is gekomen, gekleedmet een turkse broek aan en een hemd,die hij bekend had weggehaald te hebben,met nog een hemd die hij in een bosverborgen had.

3. Willem Hoevenaars, arbeider teMiddelbeers, en zijn huisvrouw Antonettavan Romund verklaren dat zij op 15oktober 1856, uit hun huis warenweggegaan nadat zij die gesloten hadden.Bij thuiskomst ’s avonds bevonden zij dater “een gat in den strooijen buitenwand

van den stal” was gemaakt, waardoor ereen onbelemmerde toegang tot het huiswas ontstaan. Er was ontvreemd: uit dekelder een roggenbrood, uit deschoorsteen twee oncen vet, en uit eenbijenkorf op zolder twee honingraten.Later op de 17e oktober, heeft debeschuldigde de marechaussees in deschuur onder het stro, een halfroggenbrood aangewezen.

4. Segerius Liebregts, dienstknecht bijHeuvelmans te Middelbeers verklaart datop 9 oktober zijn paard en kar voor deherberg van Bellooij te Oostelbeers stond.In de rosdoek onder de kar lag een korfjemet drie witte broden. Toen hij echter uitde herberg kwam was het mandje weg.Het was hetzelfde korfje dat doorbeschuldigde op 17 oktober in een bos teOostelbeers is aangewezen, en dat hij toenweggehaald had.

5. Johannes van Beek te Oostelbeers, deoom van Peter de Raad, verklaart dat inhet voorjaar van 1856 op een voormiddagde beschuldigde de opdracht had om metzijn tienjarig zusje de sopketel te koken,die gevuld moest worden met kaf dat opde zolder lag. Onder dat kaf had Van Beekeen zakje verstopt met drie geldstukkenvan ƒ2,50 en een gulden. Toen Peter de

Gulden uit 1856

Raad het kaf van de zolder haalde, hadhij ook stiekem dat zakje met geldmeegenomen.

6. Johannes Scheffer, cipier van het Huisvan Arrest in Eindhoven verklaart, dat op12 november 1856, ’s morgens tussen zesen zeven uur ontdekt werd, dat tweesneden roggenbrood verdwenen waren uitde zogenaamde klabaai van AndreasSmulders. Van de roggenmik, die ook in deklabaai lag was circa een pondafgesneden. In de hangmat van debeschuldigde werd later een snee broodgevonden, waarvan hij bekende dat hij diehad weggenomen.

7. Cornelia van Aken, weduwe van PhilipRademakers, landbouwster in Oostelbeers,verklaart dat op 11 oktober Peter de

18

Raad bij haar aan huis was gekomen enom drinken had gevraagd.Toen zij weg moest zei ze tegen haar 15-jarige dochter Anna Catharina dat zij thuismoest blijven tot dat Peter de Raad wasweggegaan. Toen hij weg was, is AnnaCatharina, nadat ze de deur geslotenhad , ook weggegaan. Toen zij weer terugkwam en de deur opendeed bleek Peter deRaad daar achter te staan, die toen hardwegliep. Uit de schoorsteen wasverdwenen een stuk gerookt vlees, uit dekast een mes, en uit een pot watetenswaar. In de kamer was een geslotenkist opengebroken met een vuurschop,maar er was niets uitgehaald.

Het bleek dat in de zoden wand die de stalvan de woning scheidde, een gat wasgemaakt waardoor de beschuldigde wasbinnen gekomen. De rechter veroordeelthem tot zes maanden eenzame opsluiting.Peter de Raad zit zijn straf uit.Eind 1857 meldt hij zich in Breda waar hijdienst neemt als fuselier.Het land heeft maar een korte tijd eengoede soldaat aan hem gehad.Binnen een jaar, op 3 juli 1858, om halfeen ’s nachts, overlijdt hij in hetgarnizoenshospitaal te Breda.

Correspondentie Burgemeester, 1845-1859, no. 929, 21- 3-1857, no 762, 29-12-1855.Ingekomen Correspondentie, 1848-1854, 10- 7-1854, 29- 4-1855.Prov. Geregtshof NB. 1838-1931, no. 16, vonnis 2125, 7-12-1854; no. 19,vonnis 2463, 26- 2-1857.

Jos van Gils–----------------------

Gemeentelijke vordering betreffende alcoholische dranken

Bier, 1727.

“Is bij de gesamentlijcke regenten goed ervonden en verstaan, dat men voortaan op hetgenegt sal compareeren ’s morgens tusschen tien en elf uuren, en die na elf uuren komt salverbeuren een stoop bier, uijtgescheijde siekte of absentie.”

Middelbeers, R 5, 16- 9-1727.

Bier en genever 1820

“De genoemde maatstaf (met betrekking tot de klassificatie tapper en kroeghouder) kan in deBeerzen niet gehanteerd worden,

1. Daar onder alle tappers geen vier zijn die bij zomerdag bierinleggen, en dan alleen een vaatje van 20 of ten hoogste 40 kannen,waarvan nog veelteids een groot gedeelte verzuurd, de overige nietdan bij winterdagen en op bijzondere teiden als kermis envastenavond, en dan nog veelal niet.2. Daar onze gemeente geheel uit bouwlieden, (landbouwers)bestaat, meestal arme en mindervermogende lieden, waarvan het 1/6gedeelte niet weet hoe bier of genever smaakt, en daarbijgenoegzaam van alle passagie afgesneden.”

Gemeente Oost-West-Middelbeers, Correspondentie van de Schout, 1820-1823, 2- 8-1820.

19

De culturele excursie Maastricht op 19 september 2015:

Om 8.30 uur staat de toerincar gereed op het Doornboomplein en vertrekken werichting Maastricht. Bij aankomst beginnen we met koffie en vlaai op het mooie buitengoed Slavantemet uitzicht over de Maas, daarna bezoeken we de grotten Zonnenberg met eengids. Na de interessante enindrukwekkende rondleiding terug naar restaurant Slavante voor een goedverzorgde lunch. Met de bus naar het centrum van Maastricht en om 14.00 uur begint eenrondleiding door de stad onder deskundige en vooral enthousiaste leiding vanVVV gidsen die over de bezienswaardigheden van het historische centrumvertellen.En over Maastricht valt veel te vertellen! De hele dag mooi weer alleen tijdens de afsluiting met soep en brood een enormeregenbui, die weer voorbij was toen we rond 17.00 uur met de bus huiswaartsgingen.

Een leuke maar vooral interessante dag.

20

21