Stora Enso CLTHet oudste bouw ­materiaal ter wereld is ook het modernste: hout

2 3

Stora EnsoIets goeds doen voor mens en milieu

Stora Enso is een gerenommeerde wereldwijde aanbieder van duurzame oplossingen op het gebied van verpakking, natuurlijke materialen, hout en papier. Het is ons doel om materialen die zijn gemaakt op basis van fossiele grond-stoffen te vervangen door innovatieve produc-ten en diensten op basis van hout en andere duurzame materialen. De onderneming heeft ca. 26.000 werknemers in meer dan 35 landen en behaalde in 2015 een omzet van 10 miljard euro. De aandelen van Stora Enso worden verhandeld op de beurs van Helsinki en Stockholm.

Het bedrijfsonderdeel Wood Products biedt veelzijdige oplossingen op basis van hout voor de bouw- en woonsector. Ons productassorti-ment biedt alles voor het bouwen in een urbane omgeving en omvat onder andere massief hou-ten elementen en woonmodules, houten com-ponenten en pellets. Een serie producten van gezaagd hout maakt het aanbod compleet. Onze klanten zijn vooral bouw- en timmerbedrij-ven en ondernemers in de groot- en detailhan-del. Wood Products is wereldwijd actief en heeft in Europa meer dan 20 productie-eenheden.

Rethink is de filosofie die bij ons centraal staat. Door kritische zelfreflectie zijn we in staat de wereld met andere ogen te bekijken en duur-zame oplossingen te ontwikkelen.

Onze kernwaarden – baanbrekend onderne-men en ethisch verantwoord handelen – vor-men altijd en overal de basis van wat we doen. Ze moeten steeds in overeenstemming zijn met lokale wetten en voorschriften en ons tegelijker-tijd helpen om ook op internationaal niveau iets positiefs te bewerkstelligen voor mensen en de samenlevingen waarin zij leven.

Ons ondernemingsdoel – iets goeds doen voor mens en milieu – geeft weer waar we het uiteindelijk allemaal voor doen. Al ons handelen wordt bepaald door een solide en verantwoorde strategie. We streven daarbij niet alleen naar een betere wereld, maar willen ook meer kwaliteit van leven bieden aan alle mensen die met ons in contact komen door onze producten, activi-teiten en services.

Productielocatie HartolaOp onze productielocatie in Finland worden prefabmodules van CLT gemaakt. Het modulaire concept is vooral goed toepasbaar bij objec-ten die uit identieke wooneenheden bestaan, zoals studentenflats of hotelkamers. De bouwtijd kan hiermee tot wel 70% worden verkort. Omdat de modules in onze fabriek worden geproduceerd, zijn ze niet aan het weer blootgesteld en dat heeft weer extra voordelen.

Productielocaties Ybbs an der Donau en Bad St. LeonhardOnze twee productielocaties in Oostenrijk vervaardigen CLT en ver-zorgen de wereldwijde distributie ervan. In Ybbs an der Donau en in Bad St. Leonard wordt jaarlijks in totaal circa 140.000 m³ CLT gepro-duceerd, genoeg voor ongeveer 2500 eengezinswoningen. Hierdoor is een constante en betrouwbare levering gewaarborgd.

4 5

recycling(opnieuw gebruiken

van materiaal)

bossen

zonne-energie en CO2

zuurstof

houtzagerijhout houtspaandersmateriaal op houtbasis

energie

woningbouwmateriaal op houtbasis

warmtekrachtcentrale

Natuurlijke kringloop: hout kan steeds opnieuw worden gebruikt

Duurzaam en flexibel: CLT – het massief houten bouwsysteemDe milieutechnische en bouwtechnische voordelen van hout als bouwmateriaal worden steeds vaker erkend. Door de groeiende maatschappelijke aandacht voor duurzaamheid en nieuwe technische ontwikkelingen wint ‘s werelds oudste bouwmateriaal weer aan betekenis.

Kwaliteits­keurmerken en milieu­certificering

Wij zijn ervan overtuigd dat duurzaam en energie-efficiënt bouwen van wezenlijk belang is voor de openbare en parti-culiere sector. Hout is onze belangrijkste grondstof en heeft talrijke voordelen vergeleken met niet-duurzame materialen. Het is onuitputtelijk, recyclebaar en kan aan het einde van zijn levenscyclus voor het opwekken van bio-energie wor-den gebruikt. Door de in het hout gebonden koolstof leve-ren de producten een essentiële bijdrage aan de strijd tegen de klimaatverandering. Producten van Stora Enso worden gemaakt van speciaal geselecteerd hout dat op verant-woorde wijze is geproduceerd. De toeleveringsketens van alle fabrieken van Stora Enso Wood Products Division zijn in kaart gebracht met een houttraceersysteem dat door derden is voorzien van het PEFC™-keurmerk of het FSC®-keurmerk of van beide.

Ons productieproces wordt voortdurend aan de hoogste eisen aangepast om de negatieve gevolgen voor milieu en maatschappij tot een minimum te beperken en tegelijkertijd het gebruik van grondstoffen zo efficiënt mogelijk te maken. We maken gebruik van geïntegreerde managementsystemen voor het realiseren van een excellente operationele bedrijfs-voering. De systemen die in de fabrieken van Stora Enso Wood Products Division worden gebruikt, zijn door diverse externe organisaties gecertificeerd op het gebied van kwa-liteit (ISO 9001), milieu (ISO 14001) en gezondheid en veilig-heid op het werk (OHSAS 18001).

Hout kan uitstekend worden verwerkt in een gesloten kringloop.Producten van hout kunnen worden hergebruikt of gerecycled.

6 7

CLTCross Laminated Timber

grensd. Daarom wordt CLT steeds vaker gebruikt bij de bouw van eengezinswoningen, stadsgebouwen met meerdere ver-diepingen en in de utiliteitsbouw. CLT is bestand tegen een hoge statische belasting en wint daarom steeds meer aan populariteit als bouwproduct voor carports, kleine gebouwen, plafonds van houtcomposiet en andere constructies.

Meer ruimte om te levenEen ander voordeel is dat met CLT ruimte wordt bespaard. Muren en wanden zijn veel dunner dan bijvoorbeeld bak-stenen muren. Gemiddeld beschikt een huis van CLT over 6-10% meer woonoppervlak *.

CLT is een massief houten bouwproduct dat is opgebouwd uit minimaal drie lagen kruislings verlijmde houten lamellen. Vanaf vijf lagen kan CLT ook tussenlagen (dwarslagen) bevat-ten zonder kantverlijming. Op dit moment kunnen er CLT- platen met afmetingen van maximaal 2,95 × 16,00 m worden geproduceerd. CLT-platen bestaan uit meerdere lagen en zijn verkrijgbaar in verschillende diktes. De lagen worden verlijmd met een milieuvriendelijke, formaldehydevrije lijm. CLT biedt vrijwel onbeperkte mogelijkheden als het om bouwconcep-ten, stijl en architectuur gaat. Het is geschikt voor binnen- en buitenwanden, maar ook voor plafonds en daken.

Universeel toepasbaarCLT is buitengewoon flexibel en kan perfect met andere bouwmaterialen worden gecombineerd. Omdat CLT de belasting in twee richtingen overdraagt, zijn de toepassings-mogelijkheden binnen de architectuur en de bouw onbe-

Technische specificaties

Toepassing wand-, plafond- en dakplaten

Maximale breedte 2,95 m (max. 4,00 m op aanvraag)

Maximale lengte 16,00 m

Maximale dikte 400 mm

Samenstelling van de plaat 3, 5, 7 of 8 lagen

Bewerking naar wens gezaagd

Houtsoorten vuren, grenen

Houtvochtigheid 12% ± 2%

Oppervlaktekwaliteit niet-zichtkwaliteit, industriële zichtkwaliteit en zichtkwaliteit

Oppervlak aan beide zijden geschuurd

Gewicht ca. 470 kg/m³ CLT

Waterdampdiffusieweerstand 20-50 µ

Thermische geleiding 0,11 W/(mK)

Soortelijke warmte cp 1600 J/(kgK)

Gebruiksklasse 1 en 2

* gebaseerd op een huis met een woonoppervlak van 100 m²

8 9

Een wand waar u op kunt bouwenDe kant-en-klare CLT-platen worden met een vrachtwagen direct naar de bouwlocatie getransporteerd en ter plaatse door een bouw-onderneming gemonteerd. Zelfs de openingen voor vensters, deuren en installaties zijn al op de productielocatie aangebracht. Door de vele voorbewerkingen wordt er tijd en geld bespaard.

Optisch aangepastDit houtmateriaal is duurzaam geproduceerd en met zorg verwerkt tot een product van bijzonder hoge kwaliteit. CLT is verkrijgbaar in niet-zicht-kwaliteit, industriële zichtkwaliteit en zichtkwali-teit. Elke plaat wordt met een geschuurd opper-vlak geleverd. De afzonderlijke lamellen worden geselecteerd op basis van door Stora Enso vastgelegde criteria.

Vier nieuwe speciale oppervlakkenOm een ruimere keuze aan houtsoorten te bie-den, is Stora Enso CLT nu ook verkrijgbaar met de speciale oppervlakken grenen, lariks, den-nen en alpenden. Deze worden als extra 20 mm dikke laag met zichtkwaliteit aangebracht.

Voor projecten die grotendeels uit identieke bouwelementen bestaan, zoals studentenflats, hebben we een modulair sys-teem ontwikkeld waarbij het werk van tegelzetters, schilders en installateurs al op de productielocatie wordt uitgevoerd.

Kant­en­klaar

10 11

CO2-emissie tijdens de productie (g/kg) Opgeslagen koolstof (g/kg)Bron: Puuinfo, Finnish Forest Industries

1000

500

0

−500

−1000

−1500

−2000

stalen constructies

licht betonsteen

cellenbeton baksteen beton hout

Kleinste CO2­voetafdruk

Verantwoord bouwenHout is een milieuvriendelijk bouwmateriaal. Het is een bewuste keuze in de strijd tegen het broeikaseffect. Bomen hebben voor hun groei koolstofdioxide nodig die ze uit de lucht halen. In een gebouw van massief hout wordt deze koolstofdioxide eeuwenlang opgeslagen. Tege-lijkertijd groeien er nieuwe bomen die ook weer koolstof binden. 1 m³ hout bevat ca. een ton CO2 en draagt hiermee actief bij aan een vermin-dering van het broeikaseffect. Hoe meer hout er bij het bouwen van huizen wordt gebruikt, hoe beter. Het is daarom zinvol en milieuvriende-lijk om voor wanden, plafonds en daken CLT te gebruiken.

Bouwen met hout heeft de toekomstHout hebben we meer dan genoeg. Het is een natuurlijke en duurzame grondstof die sneller groeit dan we kunnen verbruiken. In Oostenrijk groeit er elke 40 seconden voldoende bij om een houten huis te bouwen. En een eeuwenoud houten huis dat wordt afgebroken, laat geen onbruikbaar puin achter, maar hout dat gerecy-cled kan worden. Losse delen kunnen worden hergebruikt, terwijl houtresten in energie kunnen worden omgezet.

Voor de volgende generatiesEen nauwkeurig geplande productie waar-borgt een efficiënt gebruik van grondstoffen bij het vervaardigen van CLT. Vakkundig geplande en gebouwde objecten van CLT die goed beschermd zijn tegen vocht en alle denkbare weersomstandigheden gaan eeuwenlang mee.

Actief voor het milieuDoor zijn massa en zijn vermogen om warmte op te slaan, zorgt CLT er bovendien voor dat er in de winter warmte wordt vastgehouden en dat het in de zomer niet te warm wordt binnen. Hier-door kan eenvoudig aan de eisen van passief-huizen worden voldaan en is er minder extra iso-latiemateriaal nodig.

in vergelijking met andere bouwmaterialen

12 13

Topscorer op alle puntenCLT beschikt in elk opzicht over uitstekende eigenschappen. Ook op gebieden waar dit in eerste instantie niet wordt verwacht.

Statische eigenschappenCLT-platen zijn bestand tegen een hoge stati-sche belasting. Deze eigenschap biedt gewel-dige nieuwe mogelijkheden bij het ontwerpen en vormgeven van houten gebouwen. Door de kruislings verlijmde planklagen kan de belasting langs twee assen worden overgebracht. Zelfs uitstekende of puntvormig bevestigde construc-ties kunnen zonder problemen met CLT wor-den gerealiseerd. Door zijn hoge mate van stijf-heid helpt CLT een gebouw stevig en flexibel te maken.

Veilig, zelfs bij aardbevingenDankzij de hoge statische sterkte en flexibiliteit van massief houten CLT-platen staan construc-ties die met dit materiaal zijn gebouwd bijzon-der stevig, ook in gebieden waar aardbevingen voorkomen. En omdat massief hout lichter is dan beton worden de trillingen minder sterk overgedragen.

Gezond en aangenaam binnenklimaatEen typische eigenschap van massief hout is dat het vocht in een ruimte absorbeert en weer afstaat zodra de lucht droger wordt. Hierdoor heerst er in een huis van massief hout een uit-stekend binnenklimaat. Ideaal voor mensen die waarde hechten aan gezonde en prettige woon-omstandigheden.

BrandveiligheidMassief hout is beter bestand tegen brand dan algemeen wordt aangenomen. CLT heeft een vochtgehalte van ca. 12%. Hout begint pas te branden nadat het erin aanwezige vocht is ver-dampt. Bovendien beschermt het verkoolde oppervlak de binnenste CLT-lagen, waardoor de massieve constructie bij brand niet in elkaar stort. Dit wordt bevestigd door een onderzoek van het gerenommeerde Oostenrijkse insti-tuut Holzforschung Austria dat CLT op brand-bestendigheid heeft getoetst. De resultaten spreken voor zich en tonen aan dat CLT zeer brandwerend is. De rapporten met classificaties zijn beschikbaar op onze homepage.

De voordelen op een rijtjeWij zijn ervan overtuigd dat CLT hét bouwmate-riaal is voor een duurzame toekomst. CLT heeft veel voordelen ten opzichte van conventionele bouw materialen:

• korte bouwtijd, eenvoudige montage en hoge mate van prefabricage

• tot 10% meer woonoppervlak met CLT *• CLT weegt minder dan beton of baksteen• ecologisch en duurzaam bouwconcept• positieve CO2-balans• aangenaam en gezond binnenklimaat• uitstekende brandveiligheid• zeer goede isolerende eigenschappen• uitstekende statische eigenschappen en

droge bouwmethode• aardbevingsbestendige bouwwijze• duurzaam, gecertificeerd bouwmateriaal

* gebaseerd op een huis met een woonoppervlak van 100 m²

14 15

CLTLive

Sistrans (Oostenrijk)Bij deze twee-onder-een-kapwoning is CLT gebruikt voor de binnenafwerking, de trap en voor de inrichting. Door de grote isolatiedikte en de constructiemethode verbruikt het gebouw

Eengezinswoningen

Locatie: Sistrans (Oostenrijk)Architect: maaars architecture ZT GmbHPartner: DMH Handels GmbHVerwerkt CLT: 175 m³

Openbare gebouwen

minder dan 15 kWh/m² per jaar. Hiermee voldoet het aan de normen van een passiefhuis en levert het een waardevolle bijdrage aan de bescher-ming van het klimaat en het milieu.

CLT biedt onbegrensde mogelijkheden, bijvoorbeeld bij de bouw van eengezinswoningen volgens de normen voor passiefhuizen of basisscholen, maar ook voor industriehallen. Al sinds een aantal jaren richten we ons ook steeds meer op de constructie van houten stadsgebouwen met meerdere verdiepingen, zoals woningen, kantoren en hotels (urban construction).

Citaat opdrachtgever:“Door de slinkende energievoorraden, de hoge energieprijzen, maar vooral door het bedreigde milieu zijn we gedwongen om anders te denken – ook bij de bouw van huizen. Dat zijn we ver-plicht aan onze kinderen.”

Citaat Architekturbüro Kremsreiter:“De opdrachtgever wilde van begin af aan een energiezuinig gebouw dat klaar is voor de toe-komst. Deze school is dan ook een toonbeeld van duurzaamheid.”

Locatie: Egglham (Duitsland)Architect: Architekturbüro KremsreiterPartner: Grossmann Bau GmbHVerwerkt CLT: 600 m³

Basisschool Egglham (Duitsland)De school bestaat uit drie gebouwen met elk een zadel-dak en twee verdiepingen. De gebouwen zijn met elkaar verbonden en vormen samen een U. Bijna alle vlakke onderdelen zijn van CLT gemaakt en een groot deel van de in 2010 gebouwde school bestaat uit CLT van zicht-kwaliteit.

Onderzoeken hebben aangetoond dat leerlingen in hou-ten klaslokalen minder last van stress en conflicten heb-ben en zich beter kunnen concentreren dan kinderen in gewone klaslokalen.

16 17

Gebouwen met meerdere verdiepingen

Openbare gebouwen

Bridport House (Londen, Groot-Brittannië)In slechts 12 weken werd begin oktober 2010 het hoogste CLT-gebouw van Londen neergezet. Het Bridport House in de Londense wijk Hackney telt 8 verdiepingen en bestaat uit 41 woningen met elk een eigen tuin of balkon.

Het lage gewicht van CLT was doorslaggevend vanwege het rioolsysteem dat zich onder het gebouw bevindt. Bridport House was een mijlpaal voor Stora Enso, omdat er voor de eerste keer CLT werd gebruikt in een gebouw met meerdere verdiepingen in een stedelijke omgeving.

Citaat London Borough of Hackney:“De toepassing van ecologische materialen was essentieel om onze doelen op het gebied van duurzaamheid en bouw-kosten te bereiken.”

Locatie: Londen (Groot-Brittannië)Architect: Karakusevic Carson Architects

Partner: Eurban Ltd.Verwerkt CLT: 1.576 m³

Locatie: Espoo (Finland)Architect: Architectenbureau Lahdelma & Mahlamäki

Partner: YIT Rakennus OyVerwerkt CLT: 870 m³

Natuurcentrum Haltia (Finland)Haltia is het eerste openbare gebouw in Finland dat met het massief houten CLT-bouwsysteem is gerealiseerd. Afgezien van de kelder zijn de draagconstructies en betimmeringen volledig van hout. Voor het bouwproject leverde Stora Enso elementen met een totaal oppervlak van 5200 m² voor de buiten- en tussenwanden en de tussen-vloeren alsook de dragers van gelamineerd hout voor de dak- en balkonconstructies. In 2013 ontving Haltia de Houtprijs voor het perfecte ontwerp en de uitstekende bouw-kwaliteit.

Citaat opdrachtgever:“De bouwwijze en de keuze van het materiaal vormen een belangrijk aspect van de ecologie van het natuurcentrum. Dankzij CLT is het gebouw massief en voldoet het aan alle veiligheidseisen op het gebied van brand en vochtigheid. Bovendien beschikt het over zeer goede thermische en akoestische eigenschappen.”

C-platenDe nerf van de buitenlagen verloopt altijd parallel aan de productiebreedtes.

Dikte[mm]

Plaattype[—]

Lagen[—]

Samenstelling van de plaat [mm]

C *** L C *** L C *** L C ***

60 C3s 3 20 20 20

80 C3s 3 20 40 20

90 C3s 3 30 30 30

100 C3s 3 30 40 30

120 C3s 3 40 40 40

100 C5s 5 20 20 20 20 20

120 C5s 5 30 20 20 20 30

140 C5s 5 40 20 20 20 40

160 C5s 5 40 20 40 20 40

C3s C5s

L3s L5s L5s-2*

L7s L7s-2* L8s-2**

L-platenDe nerf van de buitenlagen staat altijd haaks op de productiebreedtes.

Dikte[mm]

Plaattype[—]

Lagen[—]

Samenstelling van de plaat [mm]

L C L C L C L

60 L3s 3 20 20 20

80 L3s 3 20 40 20

90 L3s 3 30 30 30

100 L3s 3 30 40 30

120 L3s 3 40 40 40

100 L5s 5 20 20 20 20 20

120 L5s 5 30 20 20 20 30

140 L5s 5 40 20 20 20 40

160 L5s 5 40 20 40 20 40

180 L5s 5 40 30 40 30 40

200 L5s 5 40 40 40 40 40

160 L5s-2* 5 60 40 60

180 L7s 7 30 20 30 20 30 20 30

200 L7s 7 20 40 20 40 20 40 20

240 L7s 7 30 40 30 40 30 40 30

220 L7s-2* 7 60 30 40 30 60

240 L7s-2* 7 80 20 40 20 80

260 L7s-2* 7 80 30 40 30 80

280 L7s-2* 7 80 40 40 40 80

300 L8s-2** 8 80 30 80 30 80

320 L8s-2** 8 80 40 80 40 80

18 19

Locatie: Brixen (Italië)Architect: Sandy Attia en Arch. Matteo Scagnol

Partner: Damiani Holz & Co S.p.a.Verwerkt CLT: 90 m³

Commerciële en industriële gebouwen

Onze standaard CLT­elementen

* de buitenlagen bestaan uit twee lagen in de lengterichting

** de buitenlagen en de binnenlaag bestaan uit twee lagen in de lengterichting

*** bij C-platen ligt de schuurrichting dwars op de nerf

Productiebreedtes:245 cm, 275 cm, 295 cmProductielengtes: van een minimale productie-lengte van 8,00 m per aangerekende breedte tot max. 16,00 m (tussenafstanden van 10 cm)

Kantoorgebouw LignoAlp (Brixen, Italië)Het kantoorgebouw van de firma LignoAlp valt alleen al op door zijn markante buitenkant die innovatie en duurzaam-heid uitstraalt. De functionele toepasbaarheid van CLT komt tot uitdrukking in het trappenhuis, de liftschacht en de entree van het gebouw, die allemaal van het duurzame materiaal zijn gemaakt. De vormgeving van het interieur is fascinerend en wekt het verlangen op om het natuurlijke bouwmateriaal hout opnieuw te ontdekken.

Citaat LignoAlp:“In ons dagelijks werk staat de liefde voor hout centraal en het besef dat gezond wonen en efficiënt energiegebruik het leven van mensen verbetert.”

productielengte

productielengte

productie-breedte

productie-breedte

Uitg

ever

en

vera

ntw

oord

elijk

e vo

or d

e in

houd

: S

tora

Ens

o W

ood

Pro

duct

s G

mbH

.G

edru

kt o

p M

ultiA

rt S

ilk v

an S

tora

Ens

o.Z

et-

en d

rukf

oute

n on

der v

oorb

ehou

d.U

itgav

e en

dru

k: 0

4/20

16.

Stora Enso Division Wood ProductsBuilding SolutionsE-mail: buildingsolutions@storaenso.comwww.storaenso.comwww.clt.infofacebook.com/storaensolivingroom