j u n i 04

Een grotere weerbaarheid

van kinderen is van belang

om machtsmisbruik en

grensoverschrijdend

gedrag te voorkomen.

Preventiewerkers Tacey Benig

en Remco Doorn vertellen

in deze nieuwsbrief over het

Marietje Kessels Project dat

zij geven op basisscholen

en het speciaal onderwijs in

stadsdeel ZuiderAmstel. In de

rubriek wetenswaardigheden

nieuws over de versterkte

rechtspositie van

slachtoffers. De rubriek

Sites informatie over de

website van het platform

seksuele intimidatie en in

de agenda onder andere

een driedaagse cursus over

meisjes met risicogedrag.

Red

acti

onee

l

25

Tacey Benig en Remco Doorn zijn twee enthousiaste mensen die sinds enkele jaren één dag per week het Marietje Kessels Project in stadsdeel ZuiderAmstel geven. De lessen worden onder schooltijd gegeven aan leerlingen van groep 7 en/ of 8 van het regulier en speciaal basisonderwijs en op het voortgezet (speciaal) onderwijs. In twaalf lessen van een uur komen zowel mentale als fysieke weerbaarheid aan de orde. Het project is seksespecifiek van opzet: de meisjes en jongens krijgen gescheiden les om zo een optimaal gevoel van veiligheid te creëren en de (h)erkenning te vergroten.

GEVOEL VAN VEILIGHEIDIn het Marietje Kessels Project gaat het

erom dat kinderen bepaalde gevoelens leren herkennen en bij een vervelend gevoel proberen daar iets aan te doen. Remco: “Wij noemen het zelfbescherming. Bij zelfverdediging of weerbaarheid ligt de nadruk te veel op het in actie moeten komen. Terwijl het erom gaat hoe je voor jezelf en voor de mensen om je heen een veilige omgeving creëert. En dan gaat het niet alleen om fysieke bedreigingen of seksueel geweld, maar het gaat erom dat je een vervelend gevoel krijgt of dat je anderen een vervelend gevoel bezorgt”. Hoe pakken ze dat nou aan in de cursus? Tacey: “Om de lessen zo veilig mogelijk te maken, maken we eerst afspraken met de kinderen. Iedereen dient zich daaraan te houden. Een regel is bijvoorbeeld dat

Marietje Kessels Project Marietje Kessels was een 11 jaar oud Tilburgs meisje dat in 1900 verkracht en vermoord gevonden werd bij een kerk. De dader is nooit gevonden. De Tilburgse samenleving was intens geschokt. Haar dood was een schending van normen en waarden en zou nooit meer mogen gebeuren. Nog steeds vertellen ouders in Tilburg dit verhaal aan hun kinderen om hen te waarschuwen. Dit resulteerde in het Marietje Kessels Project dat tot doel heeft om de weerbaarheid bij kinderen te vergroten. Een grotere weerbaarheid is immers van belang om machtsmisbruik en grensoverschrijdend gedrag te voorkomen. Het project heeft inmiddels landelijke proporties aangenomen. In Amsterdam wordt het project gegeven op basisscholen in de stadsdelen ZuiderAmstel en Westerpark. In ZuiderAmstel wordt tevens een aangepaste vorm van het project gegeven in het speciaal basisonderwijs en middelbaar onderwijs en het regulier voortgezet onderwijs. Preventiewerkers Tacey Benig en Remco Doorn vertellen in deze nieuwsbrief over hun ervaringen met het Marietje Kessels Project.

25

• nummer 25 • pagina 2

je mag zeggen als je iets niet durft of niet wilt. Andere regels zijn dat je elkaar geen pijn doet, elkaar niet uitlacht en

niet over elkaar roddelt. Verder krijgen alle kinderen aan het begin van

de cursus een schriftje. Niemand mag in het schriftje lezen

zonder eerst toestemming aan het kind te vragen. De juf of meester niet, maar ook vader of moeder niet. Het kan tenslotte over heel persoonlijke dingen gaan, ook over een vervelende thuissituatie”. Remco: “Door middel van groepsgesprekken, zelfverdedingingsoefe-

ningen en rollenspelen leren de kinderen over bepaalde

situaties na te denken en te handelen. Bij kinderen zie je

vaak twee primaire reacties: heel fysiek en extravert of juist in de

schulp kruipend. In beide gevallen bespreek je met elkaar andere mogelijke

reacties aan de hand van twee belangrijke instrumenten: de ‘hand van vijf’ en de ‘vier stappen’. Via de ‘hand van vijf’ leren we de kinderen vijf manieren (elke vinger één) om een probleem op te lossen. Door weg te rennen, door erover te praten, door iemand even pijn te doen, door iemand te negeren of door hulp te vragen aan een ander. Met de ‘vier stappen’ leren wij de kinderen op een duidelijke manier ‘nee’ te zeggen”: •1 zeg duidelijk dat je het niet wilt, •2 zeg boos dat je het niet wilt, •3 waarschuw de ander ‘als je nu niet ophoudt dan...’ en •4 waarschuwing uitvoeren. Opvallend is dat kinderen de regels en stappen over het algemeen heel snel oppakken.

SPECIAAL ONDERWIJSVoor het speciaal onderwijs is het programma aangepast. Tacey: “Voor deze groep moet je het vooral heel concreet maken. Dit doen we door hen vooral te laten ervaren. In plaats van hen rollenspelen te laten doen doen wij het zelf, met behulp van de docent. Verder

moeten de onderwerpen dicht bij de kinderen staan, al geldt dat overigens ook voor het regulier onderwijs. Kinderen geven vaak zelf thema’s aan waar ze over willen praten”. Ook over een thema als seksueel geweld? Tacey: “Het komt voor. Je merkt gewoon dat als kinderen zich eenmaal veilig voelen in de groep, een thema als seksueel geweld ook ter sprake kan komen. Kinderen kunnen enorm onder de indruk zijn van wat ze horen en vinden het moedig dat iemand dat durft te vertellen”. Remco vult aan dat hij zeer onder de indruk is van het docentencorps op het speciaal onderwijs. “Er is een groot verschil in de wijze waarop het speciaal onderwijs met de cursus omgaat en het regulier onderwijs. Het speciaal onderwijs integreert het compleet in het eigen programma. Ze gaan erop door, ook al is de cursus afgelopen. Dan is het effect van de cursus natuurlijk groter. Dat zie je in het regulier onderwijs veel minder”. De leerkracht heeft in de cursus een belangrijke rol. Remco: “In een voorbereidend gesprek bespreken we zijn of haar rol nauwkeurig. De docent kan aangeven wat er speelt in een klas, waar we aandacht voor moeten hebben. In de klas vragen we of de leerkracht gewoon met de kinderen meedoet. Onze ervaring is dat hij tijdens de les met praktijkvoorbeelden kan komen. Als je bijvoorbeeld vraagt of er in deze klas wel eens iemand gepest wordt dan is het standaard antwoord ‘nee hoor, niet in onze klas’. De leerkracht kan op zo’n moment zeggen: ‘Wacht eens even, wat gebeurde er vorige week ook alweer op het schoolplein? Dat ging toch over pesten?’ En dan weet de klas het opeens weer. Dat bedoelen we ook met concretiseren. Zo was er een jongen die door een aantal meiden uit de klas gepest werd. Iedereen wist het maar niemand deed iets. Dan ga je daar op door. Waarom doet niemand iets? Hoe kun je elkaar helpen om dit te voorkomen?” Tacey: “In mijn lessen hoorde ik de kant van de meiden. Pas toen de juf had uitgelegd waarom deze jongen op een bepaalde manier op hen reageert kregen ze begrip voor de jongen en nam het pesten af”.

SCHRIJNENDE SITUATIESSoms gaat het echt om schrijnende situaties waarvan ook de preventiewerkers een gevoel van machteloosheid kunnen krijgen. Remco: “Op het speciaal onderwijs zitten kinderen die overal vandaan komen. Laatst zei een jongen tegen me: ‘allemaal leuk en aardig, maar bij ons in de Bijlmer werken die regels en stappen echt niet’. En dan hoor je dat zijn mobiele telefoon en fiets zijn afgepakt, dat hij geslagen is en op weg naar huis regelmatig gevolgd wordt door een groep jongens. Ik kan die situatie voor hem niet oplossen, hoe graag ik ook zou willen. Toch proberen we met elkaar te kijken wat hij zou kunnen doen. Wie zou hem kunnen helpen. Praten met die jongens is voor zo’n jongen een stap te ver. Maar samen met een buurtregisseur kan dat al wat makkelijker worden. Helemaal niets doen is geen optie, want dan blijf je in die misbruiksituatie zitten. Ik vind het heel frustrerend om te zien wat het met kinderen doet. Waarom kunnen we niet gewoon aardig zijn tegen elkaar!”

INFORMATIE NAAR DE OUDERSHoe ouders geïnformeerd worden over het Marietje Kessels Project laten de preventiewerkers aan de school over. Remco: “Informatie kan gegeven worden door middel van een ouderavond voordat de cursus begint, via een brief of de schoolkrant. Het is wel van belang dat ouders hoe dan ook geïnformeerd worden.Want je moet bijvoorbeeld wel uitleg geven over het schriftje, dat ouders daar niet zonder toestemming in mogen kijken. Aan het einde van de cursus doen de leerlingen een afsluitend examen waar ouders bij mogen zijn. Door de opvoering van toneelstukjes laten de kinderen zien wat ze geleerd hebben. Voor ouders kan dat een openbaring zijn. Dat kinderen met bepaalde problemen kunnen zitten waar ze niet eerder aan gedacht hadden. Sommige ouders zien het project echt als steun bij hun opvoeding”.

POSITIEVE EVALUATIEIn opdracht van het Ministerie van Justitie heeft Regioplan Onderwijs en

j u n i 04pagina 3

Arbeidsmarkt in het jaar 2000 het Marietje Kessels Project geëvalueerd. Dit is gebeurd door middel van een onderzoek onder een groot aantal scholen waar het project is uitgevoerd. Vragen over weerbaarheid, machtsmisbruik en waardering van het project zijn aan leerkrachten gesteld, vóór, direct na en vier maanden na het gegeven project. Daarnaast zijn een aantal ouders geïnterviewd over de invloed van het project op hun kinderen en is gesproken met de preventiewerkers die de lessen hebben verzorgd. Na afloop van het project is het oordeel van de leerkrachten over de weerbaarheid van de leerlingen positiever dan ervoor. Remco beaamt dit: “Je merkt dat het project vooral positief is voor de ‘stille’ kinderen. Maar ook voor de kinderen in het speciaal onderwijs. Zij durven nu beter voor zichzelf op te komen. Wat ik ook heel positief vindt is dat de onderlinge communicatie tussen kinderen verandert. Dat de drukke kinderen bijvoorbeeld anders benaderd worden dan voorheen. Men corrigeert elkaar. Leerkrachten vertellen ons vaak dat het pesten in de klas minder is geworden”. Ook ouders zien veranderingen bij hun kind na afloop van het project. Het zelfvertrouwen en het vermogen om gevaren in te schatten zijn volgens ouders toegenomen. Ook in de verbale en fysieke weerbaarheid ziet een aantal ouders een verbetering. Tot slot zijn ook de kinderen over het algemeen positief over het project. Kinderen vinden het minder acceptabel als ze tegen hun zin worden aangeraakt en lijken meer bereid om anderen te helpen.Al met al een uitermate positief geëvalueerd project dat eigenlijk voor alle basisscholen en speciaal onderwijs in Amsterdam beschikbaar zou moeten zijn. Tacey: “Helaas is de vraag op het moment groter dan wij aan kunnen. Veel scholen in andere stadsdelen willen wel maar zijn afhankelijk van subsidie van het stadsdeel of een andere instelling. Wel is het goed als scholen ons blijven benaderen, zodat wij weer een signaal kunnen afgeven aan de gemeente. Ons ideaal is om net als in de gemeente Tilburg het Marietje Kessels Project structureel op alle scholen te

geven. Maar voorlopig is dat nog slechts toekomstmuziek...!”

INFORMATIEMarietje Kessels Project Amsterdam, Tacey Benig en Remco Doorn, Ertskade 145, 1019 ED Amsterdam, T: 020 362 8833, E: m.abenig@freeler.nl

EVALUATIERAPPORTJe verweren kun je leren. Evaluatie van de Marietje Kesselsprojecten. Eindrapport. Onderzoek uitgevoerd door Regioplan Onderwijs en Arbeidsmarkt B.V. in opdracht van het Minsterie van Justitie. Amsterdam, november 2001.

VIDEO Marietje Kessels Project. Preventie van machtsmisbruik. Kompaan, 1996. In een notendop wordt de opzet van het lesprogramma uitgelegd, geïllustreerd met beelden van de lessen, een ouderavond en een schoolteamvergadering. Te bestellen bij:NIZW Uitgeverij, T: 030 230 6607, E: bestel@nizw.nl

AgendA

RISICOGEDRAGKwetsbaar of krachtig? Over meisjes met risicogedrag/ in risicosituaties.Driedaagse cursus voor hulpverleners werkzaam in de jeugdzorg, jeugd maatschappelijk werk, gezinsvoogdij en verwante werksoorten met ervaring met adolescente meisjes. Minimaal 1 jaar werkervaring vereist. In deze cursus komen risicovolle situaties, actuele hulpvragen en gedragsproblemen van meisjes aan bod. Vanuit theorie en praktijk worden de mogelijkheden voor methodisch handelen in de hulpverlening aan meisjes en hun familie onderzocht en kunt u uw vaardigheden op dit vlak vergroten. Data: 26 oktober, 9 en 30 november 2004. Sluiting inschrijving: 27 september ’04. Docenten: Els Sietsma en Fatima Faid. Kosten: € 1.140,-. Informatie en inschrijving bij TransAct, T: 030 234 0933

EMDRKennismaking EMDR: een nieuwe traumabehandeling voor slachtoffers van seksueel of huiselijk geweld. Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) is een geprotocolleerde behandeling voor de gevolgen van psychotrauma, waaronder PTTS. Prof. dr. Ad de Jongh, GZ psycholoog, verbonden aan de UvA en directeur van Centrum voor Psychotherapie en Psychotrauma te Bilthoven, licht in deze module toe waar toepassingsmogelijkheden liggen van EMDR bij klachten na seksueel of huiselijk geweld. Doelgroep: hulpverleners die werken met cliënten met seksueel of huiselijk geweldtrauma’s. Datum: 4 november 2004 van 13.00 – 17.00 uur. Sluiting inschrijving: 4 oktober ’04. Kosten: € 95,-. Informatie en inschrijving bij TransAct, T: 030 234 0933

WWW.SOCIALEKAART.AMSTERDAM.NLOp deze site staan ruim 2500 organisaties, hulpverleners en activiteiten in de Amsterdamse zorg- en welzijnsector. Het gaat onder andere om: geestelijke gezondheidszorg, jeugdzorg, ouderenzorg, gehandicaptenzorg, maatschappelijke opvang, sociaal-juridische dienstverlening en welzijnswerk. Nog niet de gehele Amsterdamse zorg en welzijn staat in de Sociale Kaart. Dagelijks worden er nieuwe gegevens toegevoegd. U kunt per e-mail via de site contact opnemen als u informatie heeft die geschikt is voor de Sociale Kaart.

WWW.PLATFORMSEKSUELEINTIMIDATIE.NLHet Platform Seksuele Intimidatie, een project van de Rutgers Nisso Groep in samenwerking met TransAct, richt zich op professionals die zich bezighouden met beleid rondom gewenst gedrag op de werkplek. Het Platform biedt een overzicht van huidige ontwikkelingen, beleid, literatuur, aanbod en praktijkvoorbeelden betreffende (seksueel) grensoverschrijdend gedrag.

SiteS

Colo

fon

Nieuwsbrief nr 25, juni 2004verschijnt 3 maal per jaar, oplage: 500

Uitgave

Steunpunt Seksueel GeweldAmsterdam

Redactie

Vera SchüllerMarianne van StaaSimone TimmanMarjolein Leguijt

DTP

Yusuf Kho vormgevers IA BNOAmsterdam

Verspreiding

gratis onder hulpverleners in Amsterdam e.o.. Gebruik van teksten en artikelen uit de nieuwsbrief met bronvermelding is toegestaan.

Bel voor extra nummers:

Steunpunt Seksueel Geweld

T: 020 555 5227F: 020 555 5696E: ssga@gggd.amsterdam.nlwww.gggd.amsterdam.nl

In deze publicatie komen slachtoffers van jeugdprostitutie zelf aan het woord. Negen verhalen geven de lezer inzicht in de misleiding, dwang, bedreiging en geweld, maar ook over de context waarbinnen dit gebeurde en de keuzes die zij daarin zelf gemaakt hebben. De publicatie is tot stand gekomen op initiatief van de Vrouwenopvang Fryslân. Linda Terpstra en Anke van Dijke, sociaal pedagogen, tekenen voor de inhoud. Prijs: € 9,90. Te verkrijgen bij de boekhandel of bij uitgeverij SWP via www.swpbook.com

MEISJESBESNIJDENISHendriks, M., Vrouwenbesnijdenis in Nederland. Van beleid naar praktijk, september 2000 – december 2002. FSAN, Utrecht, juli 2003.Dit rapport is een evaluatie van het

PublicatieS preventieproject ‘vrouwenbesnijdenis, van beleid naar praktijk’. Het Europees Vluchtelingenfonds heeft FSAN (Federatie Somalische Associaties Nederland) en Pharos in de gelegenheid gesteld verder te gaan met het voorkomen van van meisjesbesnijdenis in Nederland. Het project verkeert nu in de fase dat er voorlichtingsbijeenkomsten worden gehouden voor de eigen gemeenschap. Hiervoor zijn Somalische sleutelpersonen geworven en getraind. De reeds inhoudelijk opgeleide Vetc’ers van Somalische origine waarborgen de voorlichting. De coördinatie is in handen van Zahra Naleie van FSAN, te bereiken op donderdag en vrijdag via T: 020 486 9157 of E: fsan_94@hotmail.com.

MENSENHANDEL/ JEUGDPROSTITUTIEVerkocht. Zorg na mensenhandel. Humanitas Prostitutie Maatschappelijk Werk. Rotterdam, december 2003. In deze uitgave worden de achtergronden van mensenhandel in Nederland beschreven. Tevens biedt de uitgave aanknopingspunten voor een passende benadering van zorg voor hulp- en dienstverleners.Het boekje valt uiteen in twee delen: mensenhandel vanuit het buitenland en Jongerenprostitutie in Nederland. De uitgave is te bestellen door € 7,50 over te maken op gironummer 217523 of ABN AMRO rekening 426405102 t.n.v. Humanitas PMW Rotterdam onder vermelding van PMW/”Verkocht”.

Publiek geheim: jeugdprostitutie. Negen portretten. Linda Terpstra en Anke van Dijke, Utrecht, 2004. ISBN: 90 6665 599 2

WetenswaardighedeN

AANMELDINGEN BIJ DE ROGGEVEENVoortaan kunnen cliënten rechtstreeks aangemeld worden bij De Roggeveen. Het gaat hierbij zowel om slachtoffers van huiselijk geweld, vrouwenhandel, loverboys als multi-problemgezinnen (één- en twee-oudergezinnen). Op een rij:• Vrouwenopvang Amsterdam: cliënten die te maken hebben met huiselijk geweld, T: 020 611 6022• Rosaburg en Jannahuis: meerdere cliëntengroepen, aanmelding via centraal aanmeldpunt Leger des Heils, T: 020 422 0325• De Roggeveen: meerdere cliëntengroepen, aanmelding via T: 020 626 3800

RECHTSPOSITIE SLACHTOFFERIn overleg met het OM heeft Minister Donner van Justitie besloten nog dit jaar de schriftelijke slachtofferverklaring landelijk in te voeren. Deze verklaring,

die wordt toegevoegd aan het proces-verbaal, past binnen het streven om de positie van het slachtoffer in het strafproces te verbeteren. De begeleiding van slachtoffers bij het opstellen van een dergelijke verklaring komt in handen van Slachtofferhulp Nederland. Meer informatie op www.justitie.nl, doorklikken naar ‘pers’, persbericht van 11 maart ’04.

KOFFER WEERBAARHEIDDe Stichting Philadelphia Zorg is een landelijke netwerkorganisatie die passende begeleiding, zorg en hulp bied aan mensen met een handicap en anderen die zorg nodig hebben. Zij hebben een ‘koffer weerbaarheid’ ontwikkeld met als doel mensen met een handicap weerbaar te maken tegen seksueel misbruik. De koffer omvat drie videobanden, een werkboek, gekleurde platen, een pictoserie en een spel. Kosten € 125,- + verzendkosten. Meer informatie en bestellen via: hk@philadelphia.nl