Sola Media

Het gebruik van sociale media voor gemeenteopbouw in

de Protestantse Kerk in Nederland

Een oriënterend kwalitatief onderzoek

Albert Wieringa

97575

Student Art & Technology

Saxion Hogescholen Enschede

2011

2

InhoudsopgaveVoorwoord.........................................................................................................................................51. Inleiding.........................................................................................................................................6

Aanleiding onderzoek...................................................................................................................6

Achtergrond..................................................................................................................................7

Opbouw........................................................................................................................................7

2. Methode.........................................................................................................................................8Werkwijze inventarisatie PKN-pioniers........................................................................................8

3. Sociale Media...............................................................................................................................11Twitter........................................................................................................................................11

Hyves..........................................................................................................................................15

Facebook.....................................................................................................................................16

LinkedIn.....................................................................................................................................16

4. Gemeenteopbouw........................................................................................................................185. Resultaten....................................................................................................................................20Visie.................................................................................................................................................20

Reden gebruik sociale media.......................................................................................................20

Verwachtingen van de gemeente.................................................................................................21

Inzet.................................................................................................................................................22Contact leggen – Mensen betrekken/bereiken............................................................................22

Contact hebben..........................................................................................................................25

Etalage........................................................................................................................................28

Contact houden – Pastoraal/meeleven........................................................................................28

Evaluatie...........................................................................................................................................30Voorwaarden...............................................................................................................................30

Toekomst....................................................................................................................................31

6. Conclusies....................................................................................................................................337. Aanbevelingen..............................................................................................................................37

Onderzoek..................................................................................................................................37

Beleid..........................................................................................................................................37

Bezinning....................................................................................................................................38

Appendix..........................................................................................................................................39Interviewvragen..........................................................................................................................39

Bronnen......................................................................................................................................40

3

VoorwoordKerk en internet lijken twee verschillende werelden, maar gaandeweg de

vijf interviews die ik heb afgenomen ben ik steeds meer tot de conclusie

gekomen dat internet een erg nuttig hulpmiddel voor de kerk kan zijn en

zo al gebruikt wordt.

Vooral sociale media kunnen het onbegrip naar christenen wegnemen

door te laten zien dat het eigenlijk ook maar gewone mensen zijn, die

daarnaast nog andere interesses, functies en rollen vervullen. Hetzelfde

geldt voor de kerk.

Graag wil ik Robin Effing bedanken voor het meedenken en het

begeleiden bij de totstandkoming van dit rapport. In het bijzonder wil ik

bedanken: ds. Hans Wachtmeester, ds. Pieter van Winden, Jasper

Klapwijk, Martijn Arnoldus en ds. Fred Omvlee. Zonder respondenten

geen rapport.

In dit rapport probeer ik zoveel mogelijk toe te lichten, zodat andere

kerken met deze resultaten aan de slag kunnen. Ik hoop dat dat ook

gebeurt. Er is nog een hoop te doen.

4

1. InleidingAanleiding onderzoekOp internet is het mogelijk om op allerlei manieren met elkaar te

communiceren. Via Twitter, Facebook, Hyves en LinkedIn verbinden

mensen en merken zich en communiceren ze met elkaar. Mensen vinden

elkaar op sociale media vanwege gezamenlijke interesse en zo vormen

gemeenschappen zich. Miljoenen Nederlanders maken in nog steeds

toenemende mate gebruik van sociale mediai.

De kerk is één van de oudste gemeenschappen die er bestaat, maar toch

lijkt het alsof zij het internet voor dit doel links laat liggen. Tegelijk

verliest de kerk ledenii en zien velen de kerk alleen nog maar als gebouwiii.

Zijn sociale media een oplossing?

In januari 2011 zijn voor dit rapport vijf PKN-pioniers op het gebied

van sociale media geïnterviewd. Dit om de kansen die sociale media

bieden voor gemeenteopbouw binnen de Protestantse Kerk in Nederland

(PKN) in kaart te brengen. De hoofdvraag is dan ook:

Wat zijn de kansen van sociale media voor gemeenteopbouw in

de Protestantse Kerk Nederland (PKN)?

5

AchtergrondBinnen de opleiding Kunst en Techniek van Saxion Hogescholen

Enschede vind in het tweede kwartiel van het tweede jaar het cluster

Profielkeuze 1 plaats. Een cluster om te oriënteren op de specialisatie die

in het derde en vierde jaar van de opleiding plaatsvindt.

Robin Effing, docent sociale media op Saxion Hogescholen en theoloog,

is momenteel aan het promoveren op het onderwerp Sociale media en

participatie in maatschappelijke organisaties. Hij schreef eerder een scriptie

over Sociale netwerk sites als middel voor gemeenschapsopbouw in de Rooms

Katholieke Kerk (Effing, 2009) en is geïnteresseerd in de verhouding

tussen sociale media en kerken.

Als student van Saxion Hogescholen Enschede heb ik in het vak

Profielkeuze 1 gekozen voor een onderwerp binnen sociale media. In dit

rapport wordt in kaart gebracht hoe de Protestantse Kerken in Nederland

(PKN) sociale media gebruikt en kan gebruiken.

OpbouwDit rapport is als volgt opgebouwd: In hoofdstuk 2 wordt de methode

toegelicht in hoofdstuk 3 wordt een korte inleiding en definitie gegeven

voor sociale media. In hoofdstuk 4 gebeurt hetzelfde voor

gemeenteopbouw.

Hoofdstuk 5 bevat een gethematiseerde uitkomst van de gehouden

interviews gevolgd door de conclusies en aanbevelingen.

6

2. MethodeOp internet is gezocht naar actieve PKN-pioniers op het gebied van

sociale media. Daaruit is een vijftal respondenten geselecteerd om te

interviewen. De interviews zijn als volgt opgebouwd: visie, beleid en

evaluatie. De interviewvragen staan in de appendix.

Bij ds. Fred Omvlee is in het interview het woord gemeente vervangen

door predikant.

De uitkomsten kunnen een vertekend beeld geven van het gebruik van

sociale media door PKN-kerken, daar enkel de pioniers geïnterviewd

zijn. Echter, zonder algemene uitspraken te kunnen doen over de PKN is

het wel mogelijk zaken die andere kerken (nog) niet gebruiken te

evalueren en als voorbeeld te stellen.

Werkwijze inventarisatie PKN-pioniersOp Twitter, Facebook en Hyves is er gezocht naar accounts of groepen

die expliciet vermelden te behoren bij de Protestantse Kerken in

Nederland. De volgorde van zoeken is bepaald door de leeftijd van het

sociale mediumiv en het gebruik ervanv.

7

Om pionierskerken met betrekking tot het gebruik van sociale media in

de PKN te vinden is er allereerst op kerken gezocht op Twitter. Daarna

zijn deze kerken gezocht op Facebook en Hyves. Voor het markeren van

een kerk als PKN-Pionierskerk werd er gekeken naar het kwantitatieve en

kwalitatieve gebruik van sociale media. Kwaliteit is de mate van

interactie, de (visuele) aankleding van de diverse profielen en het (laten)

blijken van visie over sociale media. Ook is er rekening gehouden met de

integratie van sociale media op de website van de kerk.

Bij personen ging dit anders. Op Twitter zijn er personen geselecteerd die

PKN (of een verwijzing ernaar) in de biografie van Twitter hebben staan

en hierover regelmatig berichten. Ook werd er gekeken naar de website

van deze personen, indien aanwezig.

8

Afbeelding 1: Verkeer gegenereerd door Hyves (geel), Facebook (rood) en Twitter (blauw) en

referentie aan nieuws. Google Trends.

De volgende kerken en personen zijn geïnterviewd:

• PKN Hengelo – ds. Hans Wachtmeester

Vanwege de twitteraccount @pknhengelo , facebookaccount

http://on.fb.me/pknhengelo en website http://www.pkn-

hengelo.nl .

• Pniëlkerk Utrecht – ds. Pieter van Winden

Vanwege de twitteraccount @pnielkerk , facebookpagina

http://www.facebook.com/pnielkerk , Hyve http://pktk.hyves.nl en

website http://www.pktk.nl .

• Oude Kerk Amsterdam – Jasper Klapwijk

Vanwege de twitteraccount @oudekerk020 , facebookgroep

http://on.fb.me/oudekerk en website http://www.oudekerk.nu .

• ELG Haarlem – Martijn Arnoldus

Vanwege de twitteraccount @elghaarlem en de artikelenvi op de

prijswinnende website http://www.luthersekerkhaarlem.nl .

• ds. Fred Omvlee

Vanwege de twitteraccount @fromvlee .

9

3. Sociale MediaVoor sociale media wordt de volgende definitie gehanteerd “Social Media

is a group of Internet-based applications that build on the ideological and

technological foundations of Web 2.0, and that allow the creation and

exchange of User Generated Content.”vii

“Social media of sociale media is een verzamelbegrip voor online

platformen waar de gebruikers, met geen of weinig tussenkomst van een

professionele redactie, de inhoud verzorgen. Tevens is er sprake van

interactie en dialoog tussen de gebruikers onderling. De Engelse term

social media is ook in het Nederlandse taalgebied gangbaar.”viii Er wordt

in dit rapport bewust een erg brede definitie gehanteerd, vanwege het

open karakter van de interviewvragen.

Facebook, LinkedIn, Twitter en Hyves en het bijbehorende jargon wordt

veel aangehaald. Omwille van de leesbaarheid van dit rapport volgen hier

een aantal definities en omschrijvingen van gebruikte termen en namen.

TwitterTwitter is een real-time informatienetwerk waarop berichten van

maximaal 140 tekens, tweets, kunnen worden geplaatst en gelezen. Door

zich te abonneren op anderen – het zogenaamde volgen – kan men zien

welke informatie anderen delen. Gebruikers plaatsen bijvoorbeeld links

naar interessante artikelen, gebeurtenissen, gedachten en nieuws.

10

Een tweet kan worden gezien als krantenkop, vaak zit er nog meer

informatie achter in de vorm van een weblink of fotoix. Twitter geeft geen

data vrij van het aantal gebruikers, geschat wordt dat er circa 420.000

Nederlanders actief zijn op Twitterx.

Afbeelding 2: Een tweet van gebruiker @IchthusElburg.

Tweet: Bericht op Twitter.

Retweeten: Het delen van andermans bericht in het eigen netwerk.

Hashtags: Een woord voorafgegaan door een #. Vaak gebruikt om

berichten te groeperen. Een populaire hashtag is #durftevragen .

Trending topics: De tien momenteel meestgebruikte woorden op Twitter.

11

HyvesHyves is de grootste Nederlandse sociaalnetwerksite. Op Hyves heeft

iedereen een, al dan niet afgeschermd, profiel en een vriendenoverzicht.

Het is mogelijk berichten, agenda-items en fotos te bekijken en

plaatsenxi. Ook is het mogelijk lid te worden van groepen, genaamd

Hyves. Hyves heeft wereldwijd 10,6 miljoen gebruikers, waarvan 9,3

miljoen Nederlandersxii

Afbeelding 3: De Hyve (groep) van de Jongeren PKN Heerenveen op Hyves.

Respecten: Het zichtbaar waarderen van inhoud op Hyves. Tegelijk wordt

het gedeeld met vrienden.

Events: Activiteiten. Op Hyves kan informatie en aanwezigheid op een

activiteit worden gedeeld.

12

FacebookFacebook is de grootste sociaalnetwerksite ter wereld. Op Facebook heeft

iedereen een, al dan niet afgeschermd, profiel en een vriendenoverzicht.

Miljoenen mensen gebruiken Facebook elke dag om op de hoogte te

blijven over vrienden, ongelimiteerd fotos te uploaden, links en fotos te

delen en meer te weten te komen over mensen die ze tegenkomenxiii.

Facebook heeft wereldwijd 667 miljoen gebruikers, waarvan 4,2 miljoen

Nederlandersxiv.

Afbeelding 4: De pagina van Pniël Utrecht op Facebook.

Liken: Het zichtbaar waarderen van inhoud op Facebook. Tegelijk wordt

het gedeeld met vrienden.

Groep: Een verzameling uitgenodigde mensen op Facebook. Groepen

kunnen zichtbaar of onzichtbaar zijn.

Page: Een verzameling mensen op Facebook. Mensen bepalen zelf of ze

erbij willen horen en inhoud van de page is voor iedereen zichtbaar.

13

Campagnes: Adverteren op Facebook.

Events: Activiteiten. Op Facebook kan informatie en aanwezigheid op

een activiteit worden gedeeld.

LinkedInLinkedIn is een sociaalnetwerksite voor het bedrijfsleven. Gebruikers

kunnen zich met elkaar verbinden en een curriculum vitae plaatsen. Er

worden banen gezocht en aangeboden en berichten uitgewisseld.

LinkedIn heeft wereldwijd 100 miljoen gebruikers, waarvan 2 miljoen

Nederlandersxv.

Afbeelding 5: De groep Predikanten & Pastores op LinkedIn

Discussies: Een bericht waarop men kan reageren.

Events: Activiteiten. Op LinkedIn kan informatie en aanwezigheid op

een activiteit worden gedeeld.

14

4. GemeenteopbouwAl meer dan 2000 jaar bestaan er gemeenschappen, gemeenten, die de

boodschap van Jezus Christus levend willen houden. Overeenkomst

tussen deze gemeenten is dat ze de verticale relatie, met God, en de

horizontale relatie, tussen mensen, vorm willen gevenxvi.

Gemeenteopbouw is heel erg breed, om niet in allerlei theologische

verhandelingen terecht te komen wordt de bondige en brede definitie van

Plantinga-Kalter gebruikt: “Gemeenteopbouw zou ik willen omschrijven

als: Een bewust en planmatig bezig zijn met de kwaliteit van de

gemeente.”xvii. De kwaliteit van de gemeente is de mate waarin men de

eerdergenoemde verticale en horizontale relatie vorm kan geven.

Sociale media raakt veel vlakken van het gemeente-zijn.

Informatievoorziening, meeleven en uitstraling zijn bijvoorbeeld al drie

verschillende zaken waarvoor het ingezet kan worden. Vandaar deze

bewust ruime definitie.

In dit rapport wordt niet beschreven hoe een gemeente moet zijn. De

focus ligt vooral op de methoden die gebruikt kunnen worden om de

gemeente op te bouwen, hoe dit precies aangepakt wordt verschilt per

gemeente. Al dan niet subtiel. Het ontwikkelen en beproeven van

methoden en technieken valt volgens J. Hendriks óók onder

gemeenteopbouw.

“Het gaat hierbij dus niet om geestelijk of theologisch gedraineerde

sociale technieken, maar om methoden die passen bij de situatie en

15

gericht zijn op de roeping van de gemeente. Ja, sterker nog, die

methoden dienen daarop niet alleen gericht te zijn, maar zij dienen de

waarden van de gemeente zelf te reflecteren. The medium is the message!

Maar […] zelfs als het accent ligt op het ontwikkelen en beproeven van

methoden en technieken, dan nog geldt dat ook daarin de kerk van het

gemeente-zijn wordt gereflecteerd. Een voorbeeld daarvan is het boek

Werken aan gemeenschap van René Hornikx (2004). Het beschrijft en

behandelt een grote variatie aan methoden en technieken, maar zij

moeten alle aan één eis voldoen: ze moeten in staat zijn om geloof en

leven, spiritualiteit en structuur, boodschap en methode te verbinden

(10). En wat dat praktisch kan betekenen maakt hij op ongeveer elke

bladzijde duidelijk.”xviii

Verbinden is precies waar sociale media sterk in zijn. Ze verbinden

mensen rondom een interesse of onderwerp, maar belangrijker nog: ze

verbinden de verschillende rollen die gebruikers hebben. Geloof is niet

een losstaand iets, het is geïntegreerd in iemands leven. Sociale media

maakt deze verbindingen zichtbaar(der) en kan ingezet worden om de

door Hornikx genoemde paren te verbinden.

16

5. ResultatenDit zijn de resultaten van de vijf gehouden interviews over het gebruik

van sociale media door de kerkgemeente. De antwoorden gegeven tijdens

de interviews zijn gethematiseerd en in een logische volgorde gezet.

Allereerst wordt de reden van het gebruik van sociale media genoemd,

daarna de inzet (door de gemeente) en de evaluatie. De gestelde vragen

en gegeven antwoorden kunt u vinden in de appendix.

VisieReden gebruik sociale media

“Je moet zijn waar de mensen zijn”

ds. Pieter van Winden

Sociale media worden allereerst gebruikt uit persoonlijke interesse,

daarna ziet men potentie voor de gemeente. Het wordt ingezet om

zichtbaar te zijn, maar vooral om (anders onbereikbare) mensen te

bereiken en daarmee contact te hebben en houden (Wachtmeester, Van

Winden, Klapwijk, Arnoldus, Omvlee).

“De kerk moet midden in de wereld staan” en “bruggen slaan tussen

kerk/geloof en de wereld” aldus Omvlee. Volgens Arnoldus passen sociale

media goed binnen de doelstelling van de kerk: “Kerk zijn is mensen

aanspreken via netwerken”.

Bij Van Winden is het meer noodzaak: “Jonge tieners openen hun

17

mailbox gewoon niet meer”. Hij ziet sociale media als manier om

verschillende doelgroepen te bereiken. De tieners zitten op Hyves, daarna

komt Facebook met twintigers en dertigers, dan LinkedIn met

hoogopgeleide veertigers en vijftigers en Twitter wordt gebruikt door

twintigers tot vijftigers.

De Pniëlkerk in Utrecht is de enige die beleidsmatig met sociale media

bezig is, dit komt omdat deze kerk een pilot is van de

internet/socialmediastrategie van de Protestantse Gemeenten Utrecht

(PGU) (Van Winden)

Verwachtingen van de gemeenteDe gemeenten verwachtten aan het begin niets van het gebruik van

sociale media door de kerk (Wachtmeester, Van Winden, Klapwijk,

Arnoldus en Omvlee). Dat is door het toenemende gebruik ervan

veranderd, vooral jongere gemeenteleden “verwachten niet anders” (Van

Winden, Arnoldus).

Het gebruik van sociale media is meer ingeburgerd geraakt (Van Winden,

Klapwijk, Arnoldus,Omvlee) en daarbij het besef dat “de invloed/rol van

sociale media gaat toenemen” volgens Arnoldus.

18

Daarnaast verwacht men dat alle

informatie over een kerk online staat

(Arnoldus). Het winnen van de Webfish

Award (Arnoldus) of het zijn van een

pilotgemeente (Van Winden) zorgt er ook

voor dat de verwachtingen groter worden.

Arnoldus maakt de kanttekening dat er nog steeds een “grote groep –

ouderen – is die niets verwacht”.

InzetMen gebruikt overwegend Twitter, Facebook en LinkedIn om mensen te

bereiken. Hyves wordt te rommelig gevonden (Wachtmeester, Omvlee),

maar wel gebruikt (Van Winden). Arnoldus maakt intensief gebruik van

een blogstructuur. In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe de sociale

media wordt ingezet.

Contact leggen – Mensen betrekken/bereiken

“De groep die de kerk nu niet bereikt is wél actief met social

media”

ds. Fred Omvlee

Sociale media maken het mogelijk om snel en gemakkelijk contact te

leggen (Wachtmeester, Arnoldus, Omvlee), ook buitenkerkelijk. Zo heeft

19

Webfish AwardDe Webfish Awards is een prijs

voor de beste christelijke

bijdragen op het internet binnen

het Nederlandse taalgebied.

Http://www.webfishawards.nl

ELG Haarlem weer contact met buitenlandse Lutherse kerken door

middel van Twitter (Arnoldus). “Ik heb een hoop leuke nieuwe mensen

buiten mijn netwerk leren kennen” vult Omvlee aan.

Twitter maakt het gemakkelijk om snel (andermans) nieuwtjes te delen

(Wachtmeester, Van Winden) met gemeenteleden en niet-gemeenteleden.

Zo kan het gebeuren dat men “persaandacht voor noviteiten” krijgt voor

bijvoorbeeld het plannen van een LinkedIn-kerkdienst (Omvlee) of een

vermelding in de plaatselijke uitagenda vanwege het aankondigen van een

kerstmarkt op Twitter (Wachtmeester). Met de persoonlijke account

verwijzen naar de kerkaccount werkt om meer aandacht te krijgen (Van

Winden, Klapwijk). Met als aanvulling van Klapwijk: “Ik retweet wel

dingen die ik zelf leuk vind, niet elke aankondiging”. “Bijvoorbeeld een

filmpje van een kunstproject, De Nokia-variaties, in onze kerk. Daar

kregen we veel hits op”.

“Het bereiken van niet-kerkelijken is onmogelijk zonder internet” zegt

Arnoldus zelfs. Wel staat het “gebruik van sociale media in dienst van je

roeping als kerk, het is geen doel op zich”. Omvlee is het daarmee eens en

voegt toe “je hoeft het niet te doen, je moet het wel leuk vinden”.

“Bereikbaar blijven en meer mensen bereiken” noemt Van Winden als

reden voor de aanwezigheid op sociale media, want het zijn niet alleen

kerken die op zoek zijn naar contact. “Dertigers en twintigers die druk

zijn met carrière hebben meestal wel tijd voor twitter, die kun je als kerk

daar ook bereiken. Ze hebben wel vragen, vooral als er kinderen komen.

20

Dan gaat het geloof op een andere manier leven.” zegt Wachtmeester. Op

internet hoeft tegenwoordig geen vraag meer gesteld te worden om een

antwoord te krijgen, het aanbod komt vanzelf (Van Winden), zorg dat

het antwoord van de gemeente er te vinden is.

Werving/promotie

Op sociale media worden activiteiten gepromoot. Dit werkt wisselend,

Omvlee kreeg in 2009 internationale aandacht voor zijn LinkedIn-

kerkdienst terwijl het alleen nog maar een idee was. Voor Taizé werd een

groep opgericht (Wachtmeester) en actief gepromoot (Van Winden).

De Oudekerkgemeente in Amsterdam voert campagnes op Facebook.

“De campagne rond kerst werkte goed, maar dat was geïntegreerd in een

grotere actie” (Klapwijk). De ELG Haarlem gebruikte voor

Haarlemgroethaarlem.nl Twitter om

vrijwilligers te werven voor het maken van

kaarten. Ze kregen positieve reacties

(Arnoldus).

De Oudekerkgemeente gebruikte met kerst

posters en flyers met daarop een QR-code

met een link naar de Facebookpagina. “Het

is wel een beetje té geavanceerd, maar het is

leuk om te laten zien dat je daar als kerk

mee bezig bent”, aldus Klapwijk. “Een

21

QR-CodeQuick Response-codes zijn

streepjescodes met een

internetlink die door moderne

mobiele telefoons gelezen

kunnen worden.

facebookcampagne op zichzelf werkt niet,

met Allerzielen gebruikten we $100 en er

kwamen twee mensen opdagen. Dat zijn

dure mensen en dat geld gooien ze ook niet

meer in de collecte.”, Klapwijk vervolgt

over AdWords “Dat soort dingen werken

slecht, dat is meer iets voor producten”.

Contact hebben

“Je moet de gemeente breder zien dan de mensen die in de kerk

komen, anders red je het niet.”

ds. Pieter van Winden

Het internet en sociale media maken het laagdrempeliger mensen te

betrekken bij de kerkdienst (Klapwijk, Omvlee), met als extreem

voorbeeld Social Sunday. “Predikanten hebben nog heel sterk het idee

dat ze doordeweeks in de kerk moeten zitten met mensen moeten praten,

face-to-face, dat hoeft helemaal niet.”, volgens Klapwijk. “Daar is social

media heel sterk in: dat je met mensen kan praten, zonder dat je ze

spreekt”. “De dominee wil input vanuit mensen over het leven van

alledag voor zijn preken, zodat ze levendiger worden en meer op de

wereld aansluiten. Dat kun je ook via sociale media bereiken”.

22

AdwordsGoogle Adwords zijn

advertenties gebaseerd op

zoektermen en inhoud op

Google.

Http://www.google.com/adwords

Op internet is de betrokkenheid groter dan

alleen de mensen op die éne ochtend in de

week (Van Winden). Bij de Oude

Kerkgemeente in Amsterdam konden met

Allerzielen namen ingediend worden van

overledenen waarvoor men kon bidden.

Externen gebruikten deze mogelijkheid

ook (Klapwijk). Om korte, massale

interactie en aandacht te krijgen werken de

Trending Topics op Twitter erg goed. (Klapwijk, Omvlee)

Op LinkedIn worden discussies gevoerd (Wachtmeester, Klapwijk,

Omvlee), omdat daar mensen actief zijn (Klapwijk). Op internet worden

op een andere, hardere manier discussie gevoerd dan in het echt, dat is

voor sommige mensen even wennen (Klapwijk). Het verschilt nogal of de

discussies alleen voor gemeenteleden of buitenstaanders toegankelijk zijn.

Wachtmeester vindt het “razend interessant wat mensen van buiten de

kerk vinden van de kerk”, maar Klapwijk prefereert een LinkedIngroep

die besloten is.

Arnoldus heeft “bewust voor de blog en twitter gekozen, de rest is te

gesloten”. Hij ziet de sociale media als een “caféachtige setting, waar

iedereen kan meeluisteren” en de “nadruk ligt op sociaal mediagebruik

naar externen.”. Klapwijk gebruikt sociale media als middel voor de

23

TwiddenIn de week van gebed riep Eric

van den Berg ( Isidorusweb.nl )

op de hashtag #weekvangebed te

gebruiken om te bidden op

Twitter. In een afgesproken half

uur deelde veel mensen hun

gebeden. Het werd al snel

twidden genoemd en werd een

Trending Topic.

gemeente, waar mensen op elkaar reageren en waar voorstudiemateriaal

wordt geplaatst.

EtalageDe aanwezigheid van kerken op sociale media geeft naast

communicatiemogelijkheden een etalage. “Mensen die op zoek zijn naar

een kerk kunnen eens de sfeer snuiven.” zegt Van Winden, want “het

moet sfeer geven, niet alleen content”. Inhoud is er genoeg, plaats “alles

wat in de kerk gebeurt”, bijvoorbeeld een link naar het album dat in de

kerk opgenomen is, fotos van activiteiten, videos en preken (Klapwijk).

“Laat zien dat je actief bent, ook in afbeeldingen en videos. Niet alleen in

tekst. Dat werkt.”, vult Arnoldus aan. Zorg wel “dat je je profileert en

niet promoot”, “Ga niet drammen of spammen” zegt Klapwijk. De

Pniëlkerk in Utrecht plaatst op vaste

dagen in de week inhoud op Facebook.

Bij de ELG Haarlem schrijven 10

mensen voor de website, “Opinie,

aankondigingen, verslagen, van alles...”

(Arnoldus). Omvlee waarschuwt voor

loze tweets “Bij Twitter moet je eigenlijk

altijd een linkje meesturen. Het moet

content hebben, doorverwijzen naar iets

interessants.”

“Maak een twitteraccount aan met de naam van je kerk. Laat de

24

Content met dagenDe Pniëlkerk in Utrecht heeft vaste

dagen om inhoud te plaatsen. Op

Music Monday, Diaconale

Dinsdag, Doordenkdonderdag en

Funny Friday wordt er

gestructureerd muzikale, diaconale

, filosofische en grappige inhoud

gedeeld met een link naar het

geloof.

http://www.facebook.com/pnielkerk

webbeheerder dat ook beheren. Maak een facebookgroep/pagina aan

zodat je in ieder geval vindbaar bent.” tipt Omvlee.

Contact houden – Pastoraal/meeleven

“Ik kwam in contact met mensen die ik fysiek uit het oog was

verloren”

ds. Pieter van Winden

“Ik ben als predikant heel actief op sociale media, vanwege pastorale

overwegingen” zegt Van Winden. Wachtmeester benoemt soortgelijke

doelen, hij wil “dat mensen naar elkaar om gaan kijken, het meeleven

bevorderen en dat mensen met elkaar in gesprek komen”.

Sociale media zoals facebook zijn een gemeenschapsmedium

(Wachtmeester), door sociale media te gebruiken is het mogelijk contact

te leggen met mensen die niet meer in de kerk komen (Van Winden).

“Op Facebook heb je ook een pastorale taak” zegt Van Winden en vult

aan met “Contact met de dominee is eng, maar via Facebook of LinkedIn

mag dat.”. Zo komt hij mensen tegen die niet snel een rouwkaart sturen,

maar dit wel delen op sociale media. Gebeurtenissen als verjaardagen en

geboorten worden een aanleiding om mensen te feliciteren en een

afspraak te maken voor een bezoek. Wachtmeester plaatste het adres van

een in het ziekenhuis liggend meisje in de facebookgroep en kreeg daar

positieve reacties op. Gemeenteleden vonden het verrassend dat ze ook

25

op deze manier herinnerd kunnen worden om een kaartje te sturen.

Als iemand zich aanmeldt voor de fanpage op Facebook doet Van

Winden suggesties voor vrienden. Daardoor bestaan nu persoonlijke

banden. Ook werkt het om events te maken van activiteiten (Van

Winden, Klapwijk), zodat mensen “kunnen zien wie er zondag ook naar

de kerk gaan”. Dit is vooral belangrijk voor twintigers, die treffen graag

leeftijdsgenoten en/of bekenden (Van Winden).

EvaluatieVoorwaarden

“Kerk zijn is mensen aanspreken via netwerken”

Martijn Arnoldus

Zoals eerder genoemd werken sociale media als sociaal medium en niet

als marketingmedium. (Van Winden, Klapwijk). “Je kunt het zien als een

soort telefoon” zegt Omvlee, “een manier om mensen te bereiken”

beaamt Van Winden. “Houd het persoonlijk” zegt Van Winden, “Je bent

geen wat, maar een wie” legt Arnoldus uit. “Wees uitnodigend en

positief, deel je zegeningen” beveelt Van Winden aan en “wees eerlijk,

geef toe als je iets niet kunt.”

De identiteit is een probleem. “Men wil wel actief zijn, maar weet niet

welke identiteit men moet uitstralen” zegt Omvlee. Arnoldus raadt dan

ook aan “Begin vanuit je identiteit, niet met sociale media”, “Het gebruik

van sociale media staat in dienst van je roeping als kerk. Het is geen doel

26

op zich”. “Voor de gemeente moet de combinatie altijd fysiek en social

media zijn”, door bijvoorbeeld af te spreken via sociale media (Van

Winden).

“Begin met het enthousiast maken van mensen voor het persoonlijk

gebruik van social media. En maak dan eens een keer een groep” vindt

Klapwijk, hij vervolgt “Iedereen gebruikt het op zijn eigen manier.”. “Per

onderwerp werken soms Twitter, Facebook, of LinkedIn. Dat verschilt.

Het is een beetje willekeurig” geeft Omvlee toe. Volgens Klapwijk begint

het bij het aanbieden van cursussen “Als je geen social media gebruikt

heeft het geen enkele zin structuren op te tuigen”, “Begin gewoon”.

“Zorg wel dat je mensen hebt die er op lange termijn aan kunnen blijven

werken” vult Van Winden aan. Om het steeds beter te gebruiken is er wel

reflectie nodig (Klapwijk), dat is er nu nog weinig.

Toekomst

“De kerk wordt steeds meer los zand, vooral de jeugd. Dat kan

je door middel van sociale media opvangen”

ds. Hans Wachtmeester

Over de toekomst van sociale media en de kerk zegt Arnoldus “Alles kan

werken met inzet. Mensen moeten eerst zien wat het oplevert, dan pas

doen ze mee. Er zijn nu nog weinig mensen die meedoen.”. “Het

allerleukste is dat mensen kunnen reageren op alles, dat het een

27

wisselwerking wordt” vult Omvlee aan. Men is het erover eens dat de

kerk in de toekomst nog veel met sociale media gaat doen.

Wel is het “moeilijk om overal actief te zijn, kies je medium” zegt

Arnoldus. Hij roept ook op om “een actievere rol in maatschappelijke

vraagstukken te spelen”. Klapwijk is op zoek naar een manier om religie

te integreren in sociale media. “Er is op internet een behoefte naar

spirituele ervaring, #twidden is niet voor niets zon succes”, “Hoe

brengen we die internetspiritualiteit verder?” en “Hoe past sociale media

in je traditie?”.

Klapwijk: “Het nadeel van social media is dat het allemaal heel kort

moet. Lange dingen werken niet. Misschien is het tijd om daar eens op te

bezinnen: Sociale media maken onrustig, christelijk geloof niet, dat

brengt rust. Hoe zit dat?”

28

6. ConclusiesDe hoofdvraag van dit rapport is:

Wat zijn de kansen van sociale media voor gemeenteopbouw in

de Protestantse Kerk Nederland (PKN)?

Vooral onwetendheid rondom sociale media lijkt kerken te weerhouden

van het gebruik ervan. Vaak wordt er gedacht dat het iets oppervlakkigs

voor jongeren is, maar feit is dat het gebruik van sociale media steeds

meer ingeburgerd raakt. Onder alle leeftijdenxix en echt niet alleen om te

delen dat men een broodje bebogeen heeft gegeten.

Alle respondenten geven aan dat ze uit persoonlijke interesse met het

gebruik van sociale media zijn begonnen en daarna pas kansen zagen

voor de gemeente. Dat betekent dat deze gebruikers niet mee proberen te

doen met een hype, maar weten wat ze doen. Tijdens de interviews kwam

ook vaak naar voren dat men “gewoon zelf moet beginnnen” en dan

kijken of het ingezet kan worden voor de kerk. “Het heeft geen zin om

allerlei structuren op te tuigen” zonder kennis van zaken.

Aan de andere kant wordt er verwacht dat de kerk aanwezig is op

internet. Vooral jongeren verwachten niet anders dan dat alle informatie

en contactmogelijkheden online beschikbaar zijn. En dat is waar de

respondenten de kansen zien: De kerk moet zijn waar de mensen zijn.

29

Een kerk aanwezig in de online netwerken van mensen is meer zichtbaar,

meer benaderbaar en meer transparant.

Concreet houdt dat in dat een kerk een account heeft op Twitter, een

groep op LinkedIn en een pagina of groep op Facebook. Maar dat

verhoogt de kwaliteit van de gemeente nog niet, het gaat erom wat ermee

gedaan wordt. Een veel aangehaalde analogie is die van de telefoon.

Sociale media zijn een vorm van communicatie, met eigen regels. Een

telefoon op zichzelf is niet slecht, behalve als het als enige

communicatiemiddel wordt ingezet. Het is een hulpmiddel. Enkel het

bezit ervan is niet voldoende om mee te doen.

Activisme op sociale media door kerken of dominees heeft een

etalagefunctie. Men kan op een laagdrempelige en vrijblijvende manier

zien waar een kerk allemaal mee bezig doordat er links naar verslagen en

fotos van activiteiten worden geplaatst, geluid en video worden

gepubliceerd van preken en meningen worden gedeeld. Ook links naar

inhoud van anderen laten zien waar men mee bezig is. De inhoud komt

overigens niet alleen van de kerk of dominee zelf, iedereen – ook

buitenkerkelijken – kan iets toevoegen aan de discussie of inhoud.

Dat klinkt misschien eng. Of voor sommigen is het zelfs bezwaarlijk,

maar het biedt wel een laagdrempelige manier voor interactie en

profilering. De aanwezigheid op sociale media als kerk an sich zou geen

30

inhoudelijke negatieve of positieve reacties moeten geven. De reacties

gaan over de kerk zelf en sociale media bieden een extra mogelijkheid tot

gesprek of discussie. Die vaak weer zichtbaar zijn voor iedereen. Reacties

verwijderen kan niet. Op internet werkt het niet om dingen te verzwijgen

of te verbergen. Eerlijkheid werkt wel.

Dat betekent niet dat alles voor iedereen zichtbaar moet zijn. Het

grootste deel van de respondenten kiest voor een besloten groep voor de

gemeente. Zodat bijvoorbeeld interne informatie als adressen van zieken,

voorbereidingsmateriaal voor een bijbelstudiegroep of sommige discussies

afgeschermd zijn. In een besloten groep kan men persoonlijker zijn en

jargon gebruiken, het neemt ook een barrière weg om iets te plaatsen.

Vrijwel alle sociale media bieden de mogelijkheid om privéberichten te

versturen die niet zichtbaar zijn voor anderen.

Aan de andere kant kan die zichtbaarheid juist weer werken. Gebruikers

van sociale media delen vaak allerlei dingen uit hun leven en doen mee

met al hun rollen, functies en interesses. Als er een event van een

activiteit in de kerk is aangemaakt en iemand neemt deel, dan zien al

zijn/haar connecties dat. Hetzelfde geldt voor het waarderen of van

reactie voorzien van inhoud over de kerk. Mensen zullen eerder naar een

activiteit gaan waarvan ze weten dat er bekenden aanwezig zullen zijn.

Sociale media maken dit inzichtelijk.

31

Doordat er op sociale media gecommuniceerd wordt met en over kerken

worden kerken menselijker en minder enkel een instituut. Hetzelfde

geldt voor gelovigen, die vaak eendimensionaal worden neergezet. Één

respondent zei over contact binnen de gemeente: “contact met de

dominee is eng, maar via Facebook of LinkedIn mag dat.”. Gelovigen

kunnen op sociale media laten zien dat ze ook maar gewone mensen zijn.

Of omgekeerd.

Binnen de gemeente werkt dit ook. Doordat gemeenteleden elkaar

volgen op bijvoorbeeld Twitter kunnen ze erachter komen dat ze dezelfde

interesses hebben. Hierdoor kunnen banden ontstaan en versterken. Één

van de respondenten gaf aan mensen aan elkaar voor te stellen als

connectie als zij zich aanmelden voor de facebookpagina van de kerk. Bij

de meeste sociale netwerken is dit mogelijk.

Sociale media wordt ingezet om zichtbaar te zijn, maar vooral om (anders

onbereikbare) mensen te bereiken en daarmee contact te hebben en

houden. Altijd als hulpmiddel voor fysiek contact.

32

7. AanbevelingenTot slot volgen nog enkele aanbevelingen. Deze hebben betrekking op

mogelijkheden voor nader onderzoek en op advies aan kerken. Het

onderzoek dat gedaan is moet gezien worden als een eerste oriënterende

verkenning waarbij nieuwe gerichte vragen zijn opgekomen.

OnderzoekKwantitatief onderzoek

In dit onderzoek zijn er slechts vijf mensen geïnterviewd. Om een beter

huidig beeld te geven van het gebruik van sociale media in de PKN is het

nodig meer (of alle) kerken te interviewen of enquêteren.

Prestatie-onderzoek

Of kerken die sociale media gebruiken beter presteren dan kerken die

dit niet doen. Het probleem is om dit meetbaar te maken. Worden het

aantal (actieve) leden geteld? En waren deze kerken voor het gebruik van

sociale media sowieso niet al aansprekender?

Reflectie

Het onderzoek naar naar sociale media en kerk staat nog in de

kinderschoenen. Er zijn nog weinig wetenschappelijk publicaties, maar er

wordt wel al vanalles gedaan. Voor het gebruik van sociale media als kerk

is het goed om het gebruik ervan wetenschappelijk te evalueren, zodat er

in de toekomst op deze resultaten gebouwd kan worden.

BeleidCursussen aanbieden

Uit de interviews bleek dat een groot deel van de gemeente niet weet wat

33

sociale media zijn, maar wel enthousiast zijn als het uitgelegd wordt. De

kerk kan hier op inspringen door informatie te verschaffen door middel

van cursussen. Als er in de gemeente zelf geen expertise is: er zijn externe

adviseurs en sindskort het boek Kerk en Internet van Eric van den Berg.

BezinningSociale media zijn erg vluchtig en oppervlakkig. Lange inhoud werkt niet

en het maakt onrustig, terwijl het christelijk geloof dit juist niet doet. Er

is bezinning nodig op sociale media. Er wordt wel gezegd dat sociale

media an sich niet goed of slecht zijn, maar het format vereist een

oppervlakkige bondigheid. McLuhan schreef “De conventionele reactie

op alle media, namelijk dat telt hoe ze gebruik tworden, is het dwaze

standpunt van de technologische idioot”xx.

34

AppendixInterviewvragen1. Visie

– 1.1 Waarom is uw gemeente social media gaan gebruiken?

– 1.1.1 Kwam dit vanuit de gemeente of vanuit een persoon?

– 1.2 Wat had de gemeente voor verwachtingen van (het gebruik van) social media?

2. Uitvoering

– 2.1 Op welke sociale media is uw gemeente actief?

– 2.1.1 Waarom deze sociale media?

– 2.2 Op welke manier is uw gemeente daar actief? (Per stuk)

– 2.2.2 Door wie/wat worden de accounts beheerd?

– 2.3 Hoe wordt social media binnen de gemeente gebruikt?

– 2.4 Hoe wordt social media naar externen toe gebruikt?

3. Evaluatie

– 3.1 Wat heeft de gemeente voor verwachtingen van (het gebruik van) social media?

– 3.2 Wat werkt goed?

– 3.3 Wat werkt niet goed?

– 3.4 Wat gaat uw gemeente in de toekomst (nog) doen met social media?

– 3.5 Hebt u tips voor andere kerken?

4. Afsluiting

– 4.1 Heeft u nog vragen/opmerkingen over het interview?

– 4.2 Wenst u het op te stellen rapport te ontvangen?

35

BronnenInterviews:

Wachtmeester, ds. Hans, Interview, PKN Hengelo, 6-01-2011

Van Winden, ds. Pieter, Interview, Pniëlkerk Utrecht, 26-01-2011

Klapwijk, Jasper, Interview, Oudekerkgemeente Amsterdam, 27-01-2011

Arnoldus, Martijn, Interview, ELG Haarlem, 27-01-2011

Omvlee, ds. Fred, Interview, 27-01-2011

36

i http://www.ernohannink.nl/aantal-gebruikers-twitter-facebook-linkedin-nederland-vs/ donderdag 7 april – 17:23

ii http://nl.wikipedia.org/wiki/Protestantse_Kerk_in_Nederland#Ledenaantal donderdag 7 april – 17:56

iii HET ASSOCIATIEVE NETWERK VAN DE KERK, J. Van den Akker

iv Twitter (2006), Facebook (2004), Hyves (2004). Oprichtingsdata verkregen via Wikipedia

v Google Trends. Twitter vs. Hyves vs. Facebook in the Netherlands http://www.google.nl/trends?q=twitter%2Cfacebook

%2Chyves&ctab=0&geo=nl&date=all&sort=1

vi http://www.luthersekerkhaarlem.nl/category/kerk-en-internet/ , 12 april 2011

vii Kaplan en Haenlein Users of the world, unite! The challenges and opportunities of Social Media, 2010, p.61

viii http://nl.wikipedia.org/wiki/Sociale_media , 11 april 2011

ix http://twitter.com/about , 9 mei 2011

x http://nl.twirus.com/details/blog/731/Top-418.621-van-Nederlandstalige-twitteraars , 9 mei 2011

xi http://www.hyves.nl/about , 9 mei 2011

xii http://www.hyves.nl/over/facts/ , 9 mei 2011

xiii http://www.facebook.com/facebook , 9 mei 2011

xiv http://www.checkfacebook.com/ , 9 mei 2011

xv http://press.linkedin.com/about/ , 9 mei 2011

xvi R. Effing, Sociale netwerk sites als middel voor gemeenschapsopbouw in de Rooms Katholieke Kerk, 2009, p.33

xviiIngrid Plantinga-Kalter, De gereedschapkist van de gemeenteopbouwer, 2009, p.10

xviii J. Hendriks Verlangen en vertrouwen: het hart van gemeenteopbouw,2008, p.395

xix http://www.marketingfacts.nl/berichten/20100917_social_media_in_nederland_cijfers_en_feiten/ , 11 april 2011

xx Geciteerd in Nicholas Carr, Hoe onze hersenen omgaan met internet: Het ondiepe, 2011, p.13