samen in de naam van Jezus

Boekencentrum

evert w. van de poll

Over evangelische liturgie

en muziek

Samen in denaam van Jezus

ev

er

t w

. va

n d

e p

ol

l

www.uitgeverijboekencentrum.nl 9 789023 923497

nur 700 . isbn 978 90 239 2349 7

Samen in de naam van Jezus is het eerste handboek over de inrichting vanevangelische samenkomsten. Met dit boek bewijst Evert W. Van de Poll datde evangelische beweging wel degelijk liturgische diepgang kan hebben.

Evangelischen ligt de (muzikale) vormgeving en invulling van hun samen-komsten na aan het hart. Evert Van de Poll beschrijft hoe men binnen evan-gelische kring over deze invulling (de liturgie) denkt. Daarbij geeft hij ookzijn eigen reactie en inzichten weer. De auteur gaat na welke plaats liturgie en muziek in het Nieuwe Testamenten in de Vroege Kerk hadden. Aan de hand daarvan bepaalt hij wat centraalmoet staan bij samenkomsten.Ook behandelt hij de tradities waaruit de evangelische samenkomst zijnvoortgekomen, en de verschillende trends, die de gemoederen danig bezig-houden. Daarin krijgt muziek bijzondere aandacht.

Samen in de naam van Jezus is tegelijk een werkboek: het laat zien hoe jesamenkomsten praktisch kunt vormgeven en hoe je er leiding aan geeft.Achterin staan enkele liturgische modellen voor bijzondere situaties.

Dr. Evert W. Van de Poll doceert missiologie en praktische theologie aan deEvangelische Theologische Faculteit te Leuven en werkt als zendingspredikantin Frankrijk. Hij won voor zijn proefschrift ‘Sacred Times for Chosen People’de Franz Delitzschprijs 2009, voor zijn bijdrage aan het onderzoek over Israëlen de christelijke theologie.

‘Het initiatief van dr. Van de Poll steun ik van harte aangezien er in hetNederlands taalgebied zeer weinig geschreven is over liturgiek vanuit eenevangelisch perspectief, terwijl daar wel echte behoefte aan is.’Drs. A. Snijders, docent homiletiek en liturgiek, Christelijke Hogeschool Ede.

Samen

inde

naamvan

Jezus

Liturgie en muziek-def.:Opmaak 1 26-03-2009 14:06 Pagina 1

Samen in de

naam van JezusOver evangelische liturgie en muziek

Evert W. Van de Poll

Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer

opmk.uitgevuld.'SamenindeNaam' 26-03-2009 12:24 Pagina 3

www.uitgeverijboekencentrum.nl

Ontwerp omslag: Wil ImminkIllustratie omslag: Fresh Imageslayout/dtp Gerard de Groot

ISBN 978 90 239 2349 7NUR 700

© 2009 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in eengeautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzijelektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder vooraf-gaande schriftelijke toestemming van de uitgever.


Inhoud

Inleiding9

Deel I – Liturgie 11

1. Ontmoeting 12a. Wat is liturgie? 13b. Het wezenlijke van de samenkomst 19c. Andere termen, andere inkleuringen 28d. Liturgie en identiteit 36

2. Oorsprong 41a. De samenkomsten van de eerste gemeenten 42b. Algemene kenmerken 50c. De Joodse context 53d. Basisonderdelen en principes 60

3. Overleveringen 63a. Een waaier van overleveringen 64b. Achtergronden 70c. De evangelische samenkomst tussen twee polen 74d. De theologie van de evangelische liturgie 77

4. Ontwikkelingen 80a. Lofprijzing, eigentijds en charismatisch 80b. Liturgische gevolgen 86c. Adaptatie aan de populaire cultuur 89d. Op zoek naar wortels 94e. Voorlopige evaluatie 99

5. Orde 103a. De zin van liturgie 103b. Valse en ware tegenstellingen 109c. Symbolen en ruimtelijke aspecten 113d. Eenvoud 118

5


Deel II – Muziek 123

6. Muziek in bijbels perspectief 124a. Een scheppingsgave 124b. Muziek in de boeken van de Schrift 130c. Ontwikkeling 136d. Diversiteit 138

7. Muziek in de gemeente 142a. Lofprijzing in het spoor van de Psalmen 143b. Het repertoire van de gemeente 155c. Functies van muziek in de samenkomst 162d. Lofprijzing als geestelijke strijd? 164

Deel III – Samenkomst 169

8. Vieren 170a. Reguliere en bijzondere samenkomsten 170b. Trouw en rouw 175c. De maaltijd van de Heer 176d. Het liturgisch jaar 178

9. Verzorgen 183a. Zorg voor de liturgie 183b. Zorg voor de Schriften 185c. Zorg voor het liedrepertoire 187d. Zorg voor het taalgebruik 191

10. Vormgeven 196a. Vaste en wisselende onderdelen 196b. Drievoudige opzet van de samenkomst 198c. De opbouw van het geheel 199d. Enkele onderdelen nader bekeken 203

11. Voorgaan 208a. De taak van de voorganger 208b. Participatie 213c. De taak van zangleiding en muzikanten 218d. De opbouw van de lofprijzing 221

6


12. Voorbeelden 224a. Doop op belijdenis 225b. Kinderzegening 228c. Inzegening van een huwelijk 229d. Begrafenis 232

Literatuurlijst 234

Noten 238

7


SInleiding

Samenkomen, dat hebben christen altijd gedaan en zullen ze tot de jongstedag blijven doen. Anders gedijt het geloof niet. Kerkdienst, eredienst, vie-ring, samenkomst, bidstond, vesper, feest, mis, liturgie, officie… de bena-mingen verschillen, maar het idee is altijd hetzelfde: christenen hebben erbehoefte aan samen te bidden en te zingen en te horen wat het Woord vanGod hun te zeggen heeft.Dus komen ze bijeen. En dan? Wat gebeurt er dan? Wat doen we dan pre-cies? Met die vragen roep je een breed scala aan ervaringen, vormen, tek-sten, liederen, rituelen en gewoonten op. Dat alles bij elkaar noemt men inhet christelijke taalgebruik ‘liturgie’.

Nu is ‘liturgie’ een beladen term in de evangelische wereld, waartoe ook ikbehoor. ‘Wij’ gebruiken het doorgaans niet in verband met onze eigen bij-eenkomsten, maar voor die van anderen. Voor die van de ‘traditionele’ ker-ken. Daarbij komt ons al snel het beeld voor ogen van een voorspelbare enstrakgeordende kerkdienst, waar volgens ons te weinig leven in zit. Inplaats van zulke ‘liturgische’ diensten verkiezen wij ‘vrije’ samenkomsten,want we hechten aan een ongedwongen sfeer, een eigentijdse presentatie,ruimte voor variatie.Niemand zal het verschil ontkennen tussen de rooms-katholieke mis eneen charismatische meeting, om maar eens twee uitersten te noemen. Deene heet hoogliturgisch, de andere laagliturgisch, maar in feite vormen zetwee varianten van hetzelfde, namelijk liturgie. In de ene kerk gaat het zus,in de andere gaat het zo. Ook in evangelische samenkomsten is er sprakevan liturgie, al benoemt men het anders. Een goed alternatief voor de term‘liturgie’ ben ik niet tegengekomen. Ik stel voor het woord liturgie van zijnnegatieve associaties te ontdoen en het ook in verband met ‘onze’ samen-komsten te gebruiken, temeer daar het een bijbelse term is.

In de loop der jaren heb ik mogen dienen in uiteenlopende kerkelijke con-texten: eerst baptist, toen anglicaans, twee keer in een nieuw opgerichteevangelische gemeente, onderbroken door een predikantschap in de (toennog) Nederlandse Hervormde Kerk, en sinds 1998 in twee projecten vangemeentestichting binnen de Franse baptistenfederatie. Telkens waren de

9


liturgie en de dierbare tradities weer anders, maar ik heb ervaren dat in aldie verschillende vormen van samenkomst de Heer zijn werk doet en gelo-vigen opgebouwd kunnen worden – al moet ik erbij zeggen dat sommigevormen daarvoor wel meer ruimte bieden dan andere. Ongetwijfeld spelenmijn eigen voorkeuren hierbij ook mee.

Door alle ervaringen ben ik gaandeweg meer doordrongen geraakt van dewaarde van de vrijkerkelijke evangelische traditie. Zij kent vele varianten,maar volgt toch in hoofdlijnen eenzelfde theologie, dezelfde basiswaarden.Ik richt me met name op deze kringen. Liturgische tradities en ontwikke-lingen in andere kerkelijke stromingen noem ik slechts terzijde, onder ver-wijzing naar wat anderen daarover hebben geschreven.Dit boek is geschreven met het oog op evangelische gemeenten. Studenten,voorgangers, oudsten en ieder die zich betrokken voelt bij de inhoud en devorm van de samenkomsten zou ik willen stimuleren stelselmatig na te den-ken over wat we zoal doen en nalaten in onze diensten. Om in de gemeentevensters te openen naar nieuwe mogelijkheden. Om eraan te werken datliturgie gaat ‘leven’; zij gaat immers alle gelovigen aan.Dit boek is in tweede instantie bedoeld voor een breder publiek, aangezienhet ook relevant is voor wie zich tot andere dwarslagen in de christenheidrekenen. In kerkelijke kringen is nog veel onkunde over de specifieke inslagvan de evangelische samenkomst. Onbekend maakt onbemind. Inderdaad,in de meeste publicaties over liturgie komt zij hoogstens zijdelings aanbod, en nemen de auteurs veelal een kritische positie in.

Voor de geciteerde bijbelpassages gebruik ik de NBG-vertaling van 1951,ondanks haar tekortkomingen. Slechts hier en daar volg ik de NieuweBijbelvertaling, ik geef dat telkens aan.Ter wille van de leesbaarheid, en omdat deze publicatie niet uitsluitendvoor een wetenschappelijk lezerspubliek is bedoeld, heb ik de citaten vanEngelstalige en Franstalige auteurs vertaald in het Nederlands.

Het laatste hoofdstuk bevat enkele liturgische modellen, bij wijze van voor-beeld. De lezer kan ze letterlijk overnemen dan wel aanpassen naar eigeninzicht. Waarmee maar gezegd is dat dit boek ook is bedoeld om mee aanhet werk te gaan.

Evert Van de PollCastelnaudary, Frankrijk – najaar 2008

10


samen in de naam van Jezus

Documents

Transcript of samen in de naam van Jezus