Vier voorbeelden

Ruimte maken voor waterRuimte maken voor water

Koploperprojecten geven water de ruimte

Het waterbeheer moet anders. Datmaakten de hoogwaters van 1993 en1995 en de blank staande kassen,akkers en woonwijken na de hoosbuienvan 1998, 1999 en 2001 wel duidelijk.Die stortregens zijn een aanwijzing voorde wereldwijde klimaatverandering.Voor Nederland komt die veranderingneer op een stijging van de gemiddeldejaartemperatuur en meer neerslag,vooral in de winter. Dat betekent meerkans op te hoge waterstanden in rivie-ren en al het andere binnenwater.

Water is voortdurend in het nieuws. De afgelopen zomer vooralomdat er zo weinig was, een paar jaar geleden omdat er zoveel regenviel dat grote delen van Nederland met overlast kampten. En in 1993en 1995 steeg het peil in de rivieren tot aan de kruin van de dijken.In dat laatste jaar moesten zelfs tienduizenden mensen worden geë-vacueerd. De overheid wil dit soort situaties in de toekomstvoorkomen door het water meer ruimte te geven. In hoog tempo wor-den daarvoor plannen gemaakt. Deze brochure presenteert vier pro-jecten die al op heel korte termijn kunnen worden uitgevoerd, dezogeheten koploperprojecten. Ze laten zien dat meer ruimte voorwater ook andere belangen kan dienen, zoals natuur en recreatie.

Naast nattere winters brengt de kli-maatverandering drogere zomers metzich mee. Juist in de zomer staat hetgrondwater en het water in de rivierenbeken al laag. Dat geeft weer andereproblemen, zoals kans op droogte,meer watervervuiling en een grotereinstroom van zout water vanuit deNoordzee. Behalve de veiligheid, zijndan ook de kwaliteit van het opper-vlaktewater en onze drinkwatervoorziening in het geding.Nattere winters en drogere zomers zijnniet de enige problemen die op onsafkomen. De klimaatverandering ver-snelt ook de stijging van de zeespiegel.Het effect daarvan wordt nog vergrootdoordat de Nederlandse bodem lang-zaam maar zeker daalt.

Anders omgaan met water

De hoge waterstanden in de jarennegentig waren voor de waterbeheer-ders een teken dat gemalen en dijken

alléén niet meer voldoende zijn om deveiligheid en leefbaarheid van Neder-land te garanderen. De commissieWaterbeheer 21e eeuw adviseerde omanders om te gaan met water. De kernvan het advies was: geef water deruimte! Hou het langer vast in het land-schap en in de steden en maak datbeken en rivieren weer buiten hunoevers kunnen treden op plaatsen waarhet geen kwaad kan. De waterbeheerders hebben dat adviesovergenomen. Het is nu beleid dat eenovervloed aan water niet direct naar het laagste punt stroomt, maar moetworden opgevangen waar dieontstaat. In de steden moet hetin de bodem kunnen zakken inplaats van snel via het riool te worden afgevoerd. Inhet landschap kan hetworden vastge-houden met stuwenen door vernattingvan weilanden ennatuurgebieden.

En overal geldt: hoe meer ruimte voorwater, des te beter de schommelingentussen te veel en te weinig zijn op tevangen.

Nog meer voordelen

Om dit doel te bereiken moeten somsingrepen uit het verleden ongedaanworden gemaakt, zoals het kanaliserenvan beken. Veelbeken zijn

Drentse AaDrentse Aa

LemsterpoldersLemsterpolders

DelflandDelfland

Oost-Oost-polderpolder

1

23

4

2

moeras

paaiplaats

ote Br

ekke

n

Follegasloot

weidevogelterrein

polderkade

1

2

vroeger rechtgetrokken om het watersneller uit agrarisch gebied te kunnen afvoeren. Nu krijgen die beken hunbochten weer terug Op die manierstroomt het water langzamer weg.Bovendien wordt het gebied vlakbijde beek natter. Planten en dieren dievan vochtige omstandigheden houden,krijgen zo een nieuwe kans.Een ander bijkomend voordeel vanprojecten die het water meer ruimtegeven, is dat het landschap er aan-trekkelijker gaat uitzien. Dat komt derecreatie ten goede. Fietsen langs eenslingerende beek is aantrekkelijker danlangs een recht kanaal. Bovendien:meer water betekent meer oevers en dewaterkant is voor veel mensen altijd aleen geliefde plek geweest om zich teverpozen.

van het Nationaal BestuursakkoordWater is ruim een miljoen euro subsidiebeschikbaar gesteld voor vier projectendie goede voorbeelden zijn van denieuwe aanpak en die in 2003-2004kunnen worden uitgevoerd: de zo-geheten koploperprojecten. Het gaatom de Oostpolder in de kop vanNoord-Holland, de polders Lappen-voort, Glimmermade en Het Oosterlandin het grensgebied van Groningenen Drenthe, de Groote Brekken bijLemmer in Fryslân en het “project giet-waterbassins” in de glastuinbouw in hetZuid-Hollandse Westland.

Koploperprojecten

Deze zomer hebben alle overheden hetnieuwe waterbeleid in een akkoordvastgelegd. In dit Nationale Bestuurs-akkoord Water hebben Rijk, provincies,gemeenten en waterschappen afspra-ken gemaakt over de aanpak van teveel water (veiligheid en wateroverlast),te weinig water (watertekort, verdro-ging en verzilting), te vies water (water-kwaliteit en sanering van vervuilde wa-terbodems) en ecologisch te arm water.Deze problemen zijn nauw verwevenen worden daarom in onderlingesamenhang aangepakt. In het kader

3

3 4

De Ecologische Hoofdstructuur

In deze brochure komt op meerdere plaatsen de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) ter sprake. Dat is een van de belan-

grijkste beleidslijnen voor het behoud en herstel of de ontwikkeling van natuur in ons land. Doordat de Nederlandse

natuur door verstedelijking en de aanleg van wegen en kanalen is versnipperd, zijn veel planten- en vooral diersoorten

geïsoleerd geraakt in gebieden die te klein zijn om er te kunnen overleven.

De EHS streeft daarom naar het herstel van de verbindingen tussen natuurtypen die bij elkaar horen. Zo heeft de EHS

een zogenaamde natte as, die van noord naar zuid alle natte natuurgebieden met elkaar verbindt. Het waterhuishoud-

kundig belang van meer ruimte voor water kan in veel gevallen samengaan met het herstel van de ecologische verbin-

dingszones in de natte as van de EHS.

Drentse Aa krijgt oude loop terug

Dat in de kop van Drenthe tussenHaren en Groningen iets moest gebeu-ren om de waterhuishouding op orde tekrijgen, stond sinds het najaar van 1998vast.Haastig aangesleepte zandzakkenkonden toen niet voorkomen dat deovervloedige neerslag, die zich vanaf hetDrents plateau een weg naar de Wad-denzee zocht, overlast veroorzaakte inde stad Groningen. Het Martini-zieken-huis werd bedreigd en het Groningermuseum moest zijn onderste verdiepingontruimen.‘Die kwetsbaarheid voor hoog water isonder meer een gevolg van ruimtelijkeingrepen uit het verleden’, legt EmielGaletzka van waterschap Hunze en Aa’suit. ‘Drie beken rond de stad Groningenzijn lang geleden opgenomen in, ofvervangen door kanalen die een geza-menlijk knooppunt hebben in de stad.Een groot deel van het water dat vanuitDrenthe in noordelijke richting wordtafgevoerd, moet dus door de stad.Daar komt bij dat midden Drenthe, alsgevolg van inpolderingen en verstening,minder water kan vasthouden danvroeger. Het lag dus voor de hand datde waterbeheerders in Drenthe vooreen betere beveiliging tegen hoogwaterop de eerste plaats hebben gezocht

Het prachtige beekdal van de Drentse Aa eindigt ten zuiden van destad Groningen roemloos in het Noord-Willemskanaal. De beneden-loop is verdwenen door de ontginnings- en inpolderingswerken invoorbije eeuwen. Het koploperproject “waterberging Noord-Drenthe”combineert het scheppen van meer ruimte voor water met het herstelvan het oorspronkelijke beekdal.

naar mogelijkheden om de negatievegevolgen van vroegere ingrepen om tekeren. Galetzka: ‘Daarbij zagen wijgoede mogelijkheden in de poldersHet Oosterland en Lappenvoort, dieeven ten zuiden van de stad Groningenliggen. Vroeger stroomde de Drentse Aaer dwars doorheen. Sinds de inpolderingen de permanente bemaling in de jarendaarna is de beek nagenoeg verdwenenen zijn de polders steeds dieper komente liggen. Dat maakt ze nu bijzondergeschikt als noodoverstroomgebied.We vlakken er de piek in de toevoervan te veel water mee af.’

Gedeeld belang

Het Oosterland enLappenvoort zijneigendom van deVereniging Natuur-monumenten enStaatsbosbeheer.Beide instantiesvatten jaren ge-leden het planop om hetverlorenbeekdalmet

Drentse AaDrentse Aa

1

4

Het Groninger museum tijdens de wateroverlast in 1998. De zandzakken zullen uiteindelijk niet helpen.

zijn unieke overgangen van zand-,veen- en kleigronden te herstellen.Dat paste binnen de doelstellingen vande Ecologische Hoofdstructuur (zie kaderEHS op pagina 3). De polders zijn nudus van vitaal belang voor zowel dewaterhuishouding als het natuurbeheer.Dat zijn twee belangen, waarvan dik-wijls wordt gezegd dat ze in elkaarsverlengde liggen. Ruimte voor waterzou bijna een synoniem zijn van ruimtevoor natuur.‘Dat is absoluut niet vanzelfsprekend’,zegt Wilco Zwaneveld van Natuur-monumenten. ‘Soms kunnen die tweefuncties samengaan, soms zijn ze rond-

uit in strijd met elkaar. Maar áls zesamengaan, dan is daar in de regelzorgvuldige afstemming en een pakketaanvullende maatregelen voor nodig.Dan komt het er in de praktijk op aandat ook de waterbeheerder het natuur-belang ziet en bereid is daarin mee tedenken of te investeren. Het herstelvan de benedenloop van de Drentse Aais daarvan een goed voorbeeld.’

Beekherstel

De provincies Groningen en Drenthe,een aantal gemeenten, het WaterschapHunze en Aa’s en organisaties voornatuurbeheer werkten al samen aan datherstel, toen de Provincies de twee pol-ders aanwezen voor waterberging intijden van nood. De projectgroep heefter als het ware een agendapunt bijge-kregen: hoe combineren we het belangvan de waterhuishouding met het eco-logisch herstel van het beekdal?Het antwoord komt er in grote lijnen opneer dat de natuurbeheerders loyaalmeewerken aan de inrichting als nood-overloopgebied, terwijl de maatregelenom het beekdal te herstellen daarinworden meegenomen.Dat is een mooie deal die niet in éénvergadering wordt beslecht.Natuurbeheerder Zwaneveld droomt,kijkend over het flauw glooiend land,bijvoorbeeld van een polderpeil tot aanhet maaiveld. ‘Nu staat het peil daarzo’n tachtig centimeter onder. Wijwillen dat aanzienlijk omhoogbrengen.Dat gaat niet ten koste van de water-

berging en je krijgt wel prachtige gelei-delijke overgangen van droog naar nat.’In die nieuwe natuur ziet hij vegetatie-typen die horen bij schrale grond.‘Denk aan kwelvegetaties met soortenals kleine zegge, kievitsbloem, blauweknoop en verschillende orchideeën.’Er is echter altijd een kans dat de pol-ders moeten vollopen met voedselrijkkanaalwater. De schrale gronden zou-den daardoor worden bedreigd. Eigenaan een koploperproject is dat allebetrokken partijen over dit soort pro-blemen meedenken. Bij het waterschapzijn dan ook al diverse methoden uit-gedacht om de polderdelen met demeest kwetsbare soorten voor het voed-selrijk slib te vrijwaren. Galetzka: ‘Heus, we komen er wel uit.We beginnen gewoon met de onderdelenwaarover iedereen het eens is, zoals hetophogen van sommige kades.Gaandeweg komen de andere zakenaan bod. Het belangrijkste is dat allebetrokkenen het zelfde perspectiefzien.’ Zwaneveld: ‘En nu we het tochover perspectief hebben..., zou hetwater dat vanuit Drenthe wordtafgevoerd niet zo’n vracht aan nutriën-ten en andere verontreinigingen metzich meevoeren, dan was er niets aande hand. Dat toont maar weer eens aanhoe belangrijk het is dat naast het werkaan waterkwantiteitsproblemen ook hetverbeteren van de waterkwaliteit voloponder de aandacht blijft.’

5

Door deze duiker onder het Noord-Willemskanaal stroomt straks het watervan de Drentse Aa weer naar zijn oudeloop door de polders.

Groningen

Haren

Paterswolde

Oosterland

Lappenvoort

Noord Willemskanaal

Duiker

Drentse Aa

Oude Aa

Paterswolde meer

Gemaal

Situatieschets van de waterbergingspolders ten zuiden van Groningen.De te herstellen benedenloop van de Drentse Aa loopt er dwars doorheen.

Lemsterpolders gaan deel uitmaken van Friese

Het plan om het water van de GrooteBrekken toegang te geven tot de wei-landen die er langs liggen, is een breukmet het verleden. ‘De afgelopen hon-derd jaar is de oppervlakte boezemlandstukje voor stukje afgenomen’, verteltChristine van Burken, die namens Wet-terskip Fryslân als projectleider GrooteBrekken optreedt. ‘Overal is wat vanafgesnoept, met als gevolg dat hetwater minder ruimte heeft gekregen.Als het een keer flink heeft geregend,hebben we daardoor minder mogelijk-heden om overtollig water op te van-gen op plaatsen waar het geen kwaadkan. En daar is met het oog op de voor-spelde klimaatverandering juist groterebehoefte aan.’In het plan voor de nieuwe inrichtingis een deel van de Lemsterpolders aan-gewezen als natuurgebied. Van Burken:‘Het gaat om de weilanden aan deoostelijke oever van de Groote Brekken,tussen de Follegasloot – de vaarwegvoor de pleziervaart van de GrooteBrekken naar het Tjeukemeer – enLemmer.’Het lage dijkje dat de weilanden scheidtvan het meer, wordt op sommigeplaatsen verlegd en op andere plaatsenverlaagd. Verder wordt van sommigeweilanden wat grond afgeschraapt.

De Friese boezem wordt negentig hectare groter. Ten noorden vanLemmer worden weilanden langs de Groote Brekken ingericht alsmoeras. Dat verkleint de kans op wateroverlast elders in Friesland.Ook de recreatie heeft baat bij de uitvoering van dit koploperproject,terwijl de vissen er een paaiplaats bij krijgen.

Daardoor komen ze zo laag te liggendat ze in de wintermaanden onder waterzullen staan. ‘Die weilanden worden zonat dat ze in een moeras veranderen.Dat geldt vooral voor het gedeelte dattegen Lemmer aanligt. En ook in hetuiterste noorden zal een moeras ont-staan. Het centrale deel blijft broed-gebied voor weidevogels’, aldus VanBurken. Ook aan de vissen is gedacht.Sommige sloten komen in open verbin-ding te staan met het meer. Op diebeschutte plaatsen kunnen vissen kuitschieten en ze bieden jonge vissen ge-legendheid om op te groeien.Ook de kade langs de Follegaslootwordt teruggelegd. De strook grond diebuitendijks komt te liggen, krijgteen stevige rietbeplan-ting. Daarin kunnenvogels broeden diehet van zo'nleefomgevingmoeten hebben.Andere dieren,bijvoorbeeld kleinezoogdieren,zullen er eenschuilplaatsvindenals zetussen

LemsterpoldersLemsterpolders

2

moeras

paaiplaats

Groo

te Br

ekke

nFollegasloot

weidevogelterrein

polderkade

agrarisch gebruik

6

Nog niets te zien, maar hier gaat het allemaal gebeuren: meer ruimtevoor waterberging, moerasvegetatie en paaiplaatsen voor vis.

beide meren heen en weer trekken. Door de zuidelijke moerasstrook komteen wandel- en een fietspad te lopen.Ergens daarlangs verrijst een uitzicht-punt, van waaruit natuurliefhebbers eenblik kunnen werpen op het verder weggelegen natuurgebied.

Boeren moet wijken

Piet van der Velde is een van de boerenin de Lemsterpolders die met het kop-loperproject te maken krijgt. Hij raakttwaalf hectare van zijn grond kwijt.Toch verzet hij zich niet tegen het plan.‘Ik vind het een goede zaak dat denatuur en het water wat meer ruimtekrijgen. Als je oude en nieuwe kaartenvan de Lemsterpolders naast elkaar legt,zie je dat er in de loop van de eeuwensteeds meer grond in cultuur is gebracht.

Alleen in randjes en hoekjes is nog watnatuur overgebleven. Dat is niet goed.Maar nu praat ik duidelijk als burger.’Als boer krijgt hij namelijk te maken metde keerzijde van zijn opvatting als burger.‘Want toen mijn grond werd aange-wezen als plek waar water en natuurmoest komen, raakte mij dat uiteraardpersoonlijk.’ De gevolgen vallen echter mee doordathet koploperproject deel uitmaakt vanhet landinrichtingsproject voor deLemsterpolders. ‘Dat houdt in dat eengebied ter grootte van 900 hectare an-ders wordt ingericht. Voor de boerenkomt het erop neer dat zij stukken landkunnen ruilen. In mijn geval ziet heternaar uit dat ik ergens anders die twaalfhectare terugkrijg en waarschijnlijk isdat nog betere grond ook.’Van de elf andere boeren die hun bedrijf

in de Lemsterpolders uitoefenen, kentVan der Velde er drie die zich fel ver-zetten tegen het landinrichtingsprojecten daarmee ook tegen het koploper-project. ‘Ze vinden dat alles bij het oudemoet blijven en dat het allemaal veelgeld kost. Hun bezwaren zijn echterdoor de provincie ongegrond verklaard.’De meerderheid van de boeren kan zichvinden in de plannen, inclusief het ideeom de strook langs de Groote Brekkenin te richten als natuurgebied. ‘Daarbijhelpt, denk ik, dat de grond die bij hetverlagen van de dijk langs het meervrijkomt, wordt gebruikt om anderedijken te verzwaren, zodat de kans opoverstroming daar kleiner wordt. En datis gezien die voorspellingen over hogerewaterstanden en klimaatveranderingeen goede zaak.’

moeras

paaiplaats

Groo

te Br

ekke

n

Follegasloot

weidevogelterrein

polderkade

agrarisch gebruik

uitbreiding Lemmer

moeras

recreatief medegebruik

Lemsterpolder

Boezem 7

Impressie van de inrichting van het nieuweboezemgebied. Naar een ontwerp van Wijbede Vries, landschapsarchitect DLG Fryslân.

Dit deel van de Lemsterpolder wordt met onder andere wandel- en fietspaden ingericht voor recreatief medegebruik.

Leeg en zakelijk is het landschap aan devoet van de dijk langs het Amstelmeer.Rechte wegen, blokvormige akkers,boerderijen op regelmatige afstand vanelkaar. Een beetje meer opsmuk zou deOostpolder in de gemeente Anna-Paulowna wel kunnen gebruiken. ‘Daarwaren al wel plannen voor’, zegt GertHartog van het HoogheemraadschapHollands Noorderkwartier. ‘Zo ligt er allang een plan om alle natuurgebiedenin Nederland aan elkaar te knopen [ziekader EHS]. Als onderdeel daarvanmoeten het Amstelmeer en de Weere-polder bij Kolhorn met elkaar wordenverbonden. Dat doel combineren wemet het scheppen van meer ruimtevoor waterberging.’

Probleem en oplossing

Het probleem van de Oostpolder is dathet gemaal Oosthoek moeite heeft omhet regenwater uit de polder te lozenop het Amstelmeer. In natte tijden lukt

De Oostpolder in de kop van Noord-Holland krijgt bredere sloten.Zo ontstaat een grotere capaciteit om overtollig water te bergen entevens een ruimere buffervoorraad van water uit het eigen gebied.De landbouw kan daarvan in droge perioden profiteren. Met de gronddie vrijkomt, wordt de dijk langs het Amstelmeer versterkt.De maatregel om meer overtollig water te kunnen bergen, wordt zóuitgevoerd dat de natuur ervan meeprofiteert. Er komen onder meernatuurvriendelijke oevers en ook in het Amstelmeer wordt deleefomgeving voor vogels en andere dieren verbeterd. In de polder isstraks meer te beleven voor recreanten, want deel van het projectbestaat uit de aanleg van wandel- en fietspaden.

het niet om het overtollige water snelweg te pompen. Bovendien is er teweinig ruimte om het water tijdelijk opte slaan, met als gevolg: grote plassenop het land in natte tijden en weinigreserves tijdens droge perioden. Eenander probleem is dat de dijk langs hetAmstelmeer over een lengte van bijna1200 meter niet stevig genoeg is. Het koploperproject Oostpolder pakt aldeze problemen stevig aan.De dijk wordt een stukbreder en daardoorsterker. Er komtmeer ruimte voorwater. De natuurgaat er op vooruiten voor recreantenwordt het leuker.Hartog: ‘Inwezen is heteen betrek-kelijk een-voudigproject.

Oost-Oost-polderpolder

3

Oostpolder kan meer water bergen en biedt 8

Natuurvriendelijke oevers, een sterk kenmerk van het koploperproject Oostpolder.

Het komt neer op het verleggen en ver-breden van de sloot langs de dijk. In dieverbrede sloot kunnen we een teveelaan regenwater tijdelijk bergen.Bovendien kan het water makkelijkernaar het gemaal stromen. Als alle werk-zaamheden zijn uitgevoerd, waarschijn-lijk in de loop van 2004, is er maar liefst2,5 hectare extra ruimte voor watergewonnen.’ De natuurcomponent bestaat uit hetaanpassen van slootkanten. Hartog:‘De oevers van de sloten nabij het ge-maal Oosthoek maken deel uit van deecologische verbindingszone Amstel-meer-Kolhorn, maar hebben momenteelweinig aan natuur te bieden. Het zou alhelpen als ze natuurvriendelijk zoudenzijn ingericht, dus als ze flauwere taludszouden krijgen met meer gevarieerdebegroeiing en een grillige oeverlijn.’Met het project worden al deze zakentegelijkertijd aangepakt. Werk met werkmaken, zoals dat zo mooi heet. Er zijndrie instanties bij betrokken: het hoog-heemraadschap, de provincie en hetintergemeentelijke samenwerkings-verband Gewest Kop Noord-Holland.Ze hebben zich verenigd in het samen-werkingsverband Water Bindt.

Flink bredere sloot

Wat gaat er allemaal gebeuren? Hartog:‘Om de stabiliteit van de Amstelmeer-dijk te verbeteren, moet het taludflauwer worden. Dat bereiken we doorde dijk dertig meter breder te maken.Vroeger zou men simpelweg de sloot

aan de binnenzijde van de dijk hebbendichtgeschoven, maar met wat we nuweten over het belang van ruimte voorwater is dat niet eens overwogen. Inplaats daarvan is ervoor gekozen desloot te verleggen en ook die een stukbreder te maken. Dan kunnen we meerwater bergen.’Aan weerszijden van de Lotweg onder-aan de dijk worden grote delen van deoevers van de sloot afgegraven totonder 4,00 m – NAP. De slootkantenkrijgen een flauw verloop en wordennatuurvriendelijk ingericht. Langs deverlegde sloot komen riet en tal vanmoerasplanten te staan. Ook de water-gangen die dwars op de verbrede slootstaan, krijgen zulke oevers. De bedoe-ling daarvan is dat er een ecologischeverbinding ontstaat tussen het restantvan een vroegere waddenkreek en deverbrede sloot.

Vóór het gemaal Oosthoek wordt eengrote en diepe waterplas aangelegd,zodat ook daar tijdelijk meer water kanworden opgeslagen. Ook de aanvoer-sloot wordt over een lengte van honderdmeter verbreed. Onder de Lotweg tenslotte komt een nieuwe duiker, even-eens met het doel de wateraanvoernaar het gemaal te verbeteren.Hartog schat dat er in totaal 150.000kuub grond moet worden verzet.Een deel wordt gebruikt voor de ver-zwaring van de dijk. De rest gaat naarde overzijde van de dijk om in hetAmstelmeer een zogenaamde plas-draszone aan te leggen. Deze half onderwater staande vooroever van 50 meterbreed en 2,5 kilometer lang krijgt brederietkragen en andere moerasplanten.‘Met die zone proberen wij de oevervan het meer wat aantrekkelijk temaken voor de natuur’, vertelt Jaap

Groenigen van Staatsbos-beheer. ‘Nu is het een kaleoever waar de stenen glooiingzonder meer overgaat in hetwater. Zeker voor vogels wordtde oever interessanter als ereen strook grond komt die nueens boven, dan weer onderwater staat. Het gebied zalweinig onderhoud vragen.We zullen alleen periodiek watbomen en struiken verwijderenals deze gaan domineren.Verder wachten we maar afwat de natuur voor ons inpetto heeft.’

Lotw

eg

Waard

kana

al

Amsteldijk

Oost Polder

gemaal Oosthoek

Amstelmeer

verbredingaanvoersloot plasdraszonediepe waterplas

meer natuurschoon 9

Nu zijn de watergangen nog smal.Situatieschets van het projectgebied inde kop van Noord-Holland.

Tuinders zien liever bassins dan kassen

Drie keer kort achter elkaar ging hetmis in het Westland. In september1998, oktober 1999 en september 2001regende het zo veel dat kassen onderwater liepen. Het vele water had niet dekans om in de grond te zakken, simpeldoordat de kassen er zo dicht op elkaarstaan. Via goten en afvoerpijpen kwamhet rechtstreeks in de sloten die al sneloverliepen. De boezemcapaciteit, ofwelde gezamenlijke polderwateren waarhet hoogheemraadschap het watereven kan opslaan voordat de gemalenhet de polder uitpompen, bleek nietberekend op extreem veel regen. ‘Als hoogheemraadschap zijn we bezigdie capaciteit te vergroten, maar dat isniet eenvoudig’, legt Eric Gloudemans,projectleider ‘Waterberging in giet-waterbassins’ van het Hoogheemraad-schap van Delfland, uit. ‘Ten eerste is erniet veel ruimte voor nieuwe of brederesloten en waterpartijen, en vervolgensvraagt het tijd voordat alles met bestem-mingsplanwijzigingen, inspraak en ver-gunningen is geregeld. Het duurt zeker

‘Ik voel me gewoon moreel verplicht om mee te doen.’ PaprikakwekerMichel de Winter stelt zijn bassin dan ook graag ter beschikking vande proef die het Hoogheemraadschap van Delfland dit najaar neemt.De organisatie wil nagaan of de waterbassins bij kassen te benuttenzijn voor de opvang van een overvloed aan regenwater. De Winterheeft één keer meegemaakt dat het water zijn kas dreigde binnen testromen en kent de verhalen van collega’s die tonnen euro’s schadeleden doordat hun bedrijf net een paar centimeter lager stond. Samenmet de tuinders doet Delfland er alles aan om een herhaling tevoorkomen.

nog enkele jaren voordat we deboezemcapaciteit structureel hebbenvergroot.’Om toch snel een oplossing te biedenheeft het hoogheemraadschap hetproefproject gietwaterbassins in deglastuinbouw bedacht. Gietwaterbassinszijn de – met zwart folie beklede –bekkens waarin tuinders het regenwateropvangen dat zij gebruiken om hunplanten te begieten. ‘Maar in de herfstneemt die behoefte af,omdat het groei-seizoen dan op zijneinde loopt’, ver-volgtGloudemans.‘Dan staan degietwaterbassinsdus vol. Hetzou mooizijn als wijde

DelflandDelfland

4

10

De kas, het gietwaterbassin en de sloot, drie hoofdrolspelers in een successtory.

volstromen

bassins in die natte wintermaandenkonden benutten als buffer voor deopvang van overvloedige neerslag.’Per tuindersbedrijf kan zo een extrabergingscapaciteit worden geschapenvan 250 tot duizend kubieke meterwater; water dat anders direct in desloot terecht zou komen. Om debassins voor dat doel te kunnen inzet-ten, moeten de tuinders ze gedeeltelijklaten leeglopen, iets wat ze anders nietdoen. Daarvoor is een hevel nodig dieeen deel van het water afvoert naar de

sloot in tijden dat het droog is, zodat eraltijd capaciteit over is om een fikse buiop te vangen.’ Samen met de WLTO (de WestelijkeLand- en Tuinbouw Organisatie) heefthet hoogheemraadschap vorig jaarongeveer tweehonderd tuinders in hetWestland gevraagd mee te doen meteen proef. Iets meer dan veertig tuin-ders reageerden, maar uiteindelijkkwamen er maar zeven in aanmerking.‘Dat had te maken met de eisen dieoverheid stelde’, verklaart Jan vanAntwerpen, bestuurslid van de WLTO,kring Westland. ‘De voorwaarden zijndat het bassin niet te klein is en eralleen regenwater in terechtkomt engeen condenswater.’ In dat water, datvan de binnenkant van de kassenafdruipt, zouden resten van bestrijding-middelen kunnen zitten en die mogenniet in de sloot belanden. ‘Dus alleentuinders die een tank hebben geïn-stalleerd waarin het condenswaterwordt opgevangen, mogen meedoen.’

De zeven tuinders die aan de proef van2002 deelnamen kregen een hevel ophun bassin gemonteerd. Deze treedt innormale omstandigheden automatischin werking als het water in het bassinboven het afgesproken peil komt.Er blijft daardoor bergingsruimte over.Gaat het echt hard en veel regenen,dan moeten de tuinders de hevel buitenwerking stellen, zodat de bassins kun-nen vollopen. Zo fungeren ze als water-berging. Volgens Gloudemans toont deevaluatie aan dat het systeem werkt,

althans op deze kleine schaal. ‘Daaromheeft de proef dit jaar een vervolggekregen. We proberen het systeem nuin meer polders uit.’Opnieuw heeft het hoogheemraadschaptuinders om medewerking gevraagd.Deze keer hebben bijna dertig tuindersin de Oude Lierpolder, de PolderNootdorp en de polder Noordland& Nieuwland zich aangemeld.’ Tuinder Michel de Winter is een vanhen. ‘Hoor eens, ik heb twee jaar terugmet angst en beven staan toekijken hoehet water dichter en dichter mijn kasnaderde. Gelukkig bleef het net onderhet kritieke punt, anders was de rampniet te overzien geweest. Maar daaromvind ik het nu niet meer dan normaaldat ik mijn bassin ter beschikking stel.’

De bodem van zijn bassin is na dezedroge zomer zichtbaar. Toch heeft hetvolgens Gloudemans zin om de proef tehouden. ‘Het weer kan zo omslaan.Vanwege het warme zeewater is de kansop zware buien in het najaar in de kust-strook juist extra groot.’ Van Antwerpenis het met hem eens. ‘Juist nu moetenwe zo’n proef houden. Het gevaar vaneen droge periode is immers datiedereen weer indut. Dat is gevaarlijk.We moeten alert blijven en alles in hetwerk stellen om te voorkomen dat hetWestland nog eens blank komt te staan.’

Zomer:bassin vol

Najaar:water wordt overgeheveld in sloot

extra berging

Natte Winter:peil in slootonder controle

11

Paprikateler Michel de Winter:'Tot hier kwam het water.'

De werking is simpel, de oplossing daardoor solide.

Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen

Meer weten? Of een vraag voor Peter Timofeeff? www.nederlandleeftmetwater.nl

Colofon

Deze brochure is een uitgave in het kader van decampagne Nederland leeft met water. Deze cam-pagne brengt het nieuwe waterbeleid onder deaandacht van het grote publiek. Verantwoordelijkvoor de campagne Nederland leeft met Water zijnhet ministerie van Verkeer en Waterstaat, hetInterprovinciaal Overleg (IPO), de Unie vanWaterschappen en de Vereniging van NederlandseGemeenten (VNG).

Wilt u meer voorbeelden zien van projecten diehet nieuwe waterbeleid in praktijk brengen, vanbeekherstel tot dijkverlegging, van retentiegebiedtot stedelijk waterplan, surf dan naar:http://projecten.nederlandleeftmetwater.nl. Algemene informatie over de campagne vindt uop http//www.nederlandleeftmetwater.nl of viaPostbus 51, 0800-NLWATER (0800 – 65 92 837). U kunt ons ook schrijven: Ministerie van Verkeer en WaterstaatCampagneteam ‘Nederland leeft met Water’Postbus 209062500 EX Den HaagE-mail: nederlandleeftmetwater@postbus51.nl

Coördinatie

Saskia Ras, ministerie van Verkeer en WaterstaatInka Vogelaar, Unie van Waterschappen

Redactie en productie

Bijnsdorp Communicatie Projecten (BCP),Amsterdam

Vormgeving, druk en situatieschetsen

Eurostaq b.v., Amsterdam, www.staq.nl

Foto’s

Dagblad van het Noorden (foto pag. 4)Michel van Zwieten (foto,s pag. 8 en 9)Bouke Bijnsdorp (overige foto’s)

Deze brochure is gedrukt op chloorvrij papier.

September 2003.