RomeDe Vroege Keizertijd

(27 v.Chr. – 193 n.Chr.)Mounir Lahcen

Week 6 Introductie Oudheid

Chronologie keizertijd

• 1e eeuw: Julisch-Claudisch, Vierkeizerjaar, Flaviërs en Nerva

• 2e eeuw: ‘Adoptiefkeizers’. Bloeiperiode• 3e eeuw (tot 284): ‘Soldatenkeizers’. Chaos.

• Deze periode heet het Principaat

De vroege keizertijd (27 v.C.-193 na C.)• Julisch-Claudische huis: 27 v.C. – 68 n.C.

Augustus – Tiberius – Caligula – Claudius - Nero

• Vierkeizerjaar: 68-69Galba – Otho – Vitellius – Vespasianus

• Flavische huis: 69-96Vespasianus – Titus - Domitianus

• Adoptiefkeizers (Vijf Goede Keizers): 96-180Nerva – Trajanus – Hadrianus – Antoninus Pius – Marcus Aurelius

• Commodus: 180-192Zie handboek p. 288-290 en Sesam 97 en 99 (verplichte stof)

Augustus (27 v.C. – 14 na C.)

Postuum portret (45-50) – Glypothek München

Hoe de macht behouden, zonder de elite tegen zich te krijgen?

‘Ik heb de Republiek hersteld’

Twee stappen:

1. Ambtsbevoegdheden zonder ambt

2. Indeling provincies

Bevoegdheden keizer28 v.C.- Censor: benoemen en ‘verwijderen’ senatoren.27 v.C. – Octavianus geeft bevoegdheden consul terug aan senaat- Krijgt imperium proconsulare, titel

‘Augustus’ en wordt ingewijd als princeps23 v.C.- Tribunicia potestas: volkstribuun – onaantastbaar, belangenbehartiger volk- Imperium maius: macht over alle provincies (en leger)12 v.C.- Pontifex maximus: interpretatie wil vd godenHandboek 212-216

Augustus als pontifex maximus – eind 1e eeuw – nationaal museum Rome

Provincies: tweedeling in 27 v.C.

- Keizerlijke provincies- Grensprovincies: Gallië, Hispania, Syria – leger- Egypte – toegang graanvoorraden- Bestuur: via legatus uit de senaat met imperium van

propraetor en procurator uit ridderstand

- Senaatsprovincies- Vredige provincies- Na 23 v.C. ook onder opperbevel keizer (imperium maius)- Bestuur: onder bevel van wisselende proconsuls en

questoren

Handboek p.212-215.

Wat blijft over van republikeinse staatsinstellingen?

Senaat:- Verleent keizerlijke bevoegdheden (tot instelling dominaat, 284) - Senaatsbesluiten krijgen kracht van wet (geen goedkeuring

volksvergaderingen nodig)- Onder Tiberius: verkiezing magistraten van volksvergaderingen naar

senaat (Caligula draait dit weer terug)- Adviserende functie erodeert door nieuwe adviesraad concilium

principis

Volksvergaderingen: aanvankelijk kiest concilium centuriata nog de drie hoogste magistraten. Volksraden stellen echter steeds minder voor.

Magistraten: blijven bestaan. Verkiezing sterk beïnvloed door voorkeur keizer, macht sterk gereduceerd door bevoegdheden keizer.

Taken keizer

Taken keizer• Oorlogvoeren

– Leiding buitenlandse politiek– Controle over de legioenen

• Rechtspreken• Uitoefening bevoegdheden en taken proconsul,

volkstribuun en censor• Superpatroon (brood en spelen)• Toezicht staatskas, kas keizerlijke provincies (fiscus) en

privévermogen• Selecteren en aanstellen medewerkers op alle niveaus

– Grote invloed op carrières senatoren en ridders• Reageren op voorgelegde problemen

– Toezicht op en correspondentie met stadhouders en steden

Handboek p. 215-218, 221 en 229

Keizerlijke bureaucratie: veranderingen tweede eeuw

Augustus: voornamelijk slavenClaudius: uitbereiding en veel macht vrijgelatenen

Hervormingen Hadrianus (117-138):- Ridders ipv vrijgelatenen ah hoofd keizerlijke kantoren- Retorisch of juridisch geschoolde intellectuelen krijgen officiële

positie- Caesariani: slaven, vrijgelatenen en vrijen die werken op snel

groeiende keizerlijke domeinen. Samen met personeel keizerlijke provincies vormen zij de familia Caesaris

Handboek 217 en 231

Pax Romana200 jaar relatieve vrede: Augustus – Marcus Aurelius (180)

Pax Romana200 jaar relatieve vrede: Augustus – Marcus Aurelius (180)

Sociaal-economische gevolgen Culturele gevolgen

- Bloei- Verbreiding burgerrecht- Bloei handel-Senaat vergroot tot 600 leden-Uitbreiding ridderstand-Ontstaan dienstadel (standen: senatoren, ridders, decuriones)-Begin professionalisering Romeinse recht-Veteranenkolonies- Vrijere omgang traditionele normen: huwelijk en positie vrouw

- Religieuze ontwikkelingen

Verspreiding keizercultusVerspreiding oosterse religies: Isis en Osiris, Mithrascultus, CybelecultusIdentificatie Griekse goden met die van Romeinen

- Bloei Romeinse literatuur (Vergilius, Horatius, Livius, Tacitus, Plutarchuse.a.)

Handboek p. 232-250

Urbanisatie Westelijk deel rijk Oostelijk deel rijk

- Keltische versterkte steden oppida worden vervangen door steden naar Romeins (en Grieks) model.- In Africa, Numidia en Mauritania kleine steden waar m.n. boeren wonen.

Handboek p. 236-239.

- Was al sterk verstedelijkt: veel grotere steden met sterke eigen traditie en bestuursstructuren.- Griekse en oosterse steden behouden zelfbestuur en eigen instellingen.

Handboek p. 239-240.

Was het Romeinse Rijk een stedelijke of agrarische samenleving?- De belangrijkste politieke en culturele ontwikkelingen vinden plaats in de

steden. - 80-90 procent van de inwoners is betrokken bij en afhankelijk van de

landbouw.- Stad en platteland sterk met elkaar verbonden.

Handboek p. 241-242.

Begrippen• Numen: Een godheid verbonden met een specifieke

handeling, tijdstip of plaats (blz. 252)• Pax deorum: ‘vrede met de goden’. De harmonieuze

relatie tussen de populus Romanus en de goden moest streng bewaakt worden d.m.v. offers en de juiste gebedsformules (blz. 252)

• Lustrum: Vijfjaarlijkse rituele reiniging d.m.v. een zoenoffer van de populus Romanus ter bevordering van de pax deorum. Uitgevoerd door censoren (blz. 252)

Begrippen

• Auspicia: de vogelschouw, net zoals de leverschouw een belangrijk medium om de gezindheid van de goden en de afloop van ondernemingen te duiden. Een magistraat met imperium had het recht de auspicia te voltrekken. (blz. 252)

• Sibyllijnse boeken: verzameling van orakelspreuken van de legendarische zieneres Sibylle; de boeken werden geraadpleegd bij bijzondere gelegenheden door een speciaal priestercollege (blz. 253)

Julisch-Claudische Dynastie

Augustus27 v.Chr. – 14 n.Chr.

Tiberius 14-37 Caligula 37-41 Claudius 41-54 Nero 54-68

Caligula (37 – 41)

• Goddelijke pretenties• Laat toeschouwers in de arena gooien tijdens

de pauze uit ‘verveling’• Militaire expeditie naar de zee• Paard tot consul benoemen

Nero (54 – 68)• 64: Grote brand van Rome• ‘Nero fiddled while Rome burned’• Nero verantwoordelijk? Bouw Domus Aurea• Zou zijn zwangere vrouw hebben doodgeschopt

• Inventieve tuinverlichting• Praetoriaanse garde laat hem in de steek tijdens een opstand

Flavische Dynastie (69-96)

Vespasianus 69-79 Titus 79-81 Domitianus 81-96

Flavische Amfitheater

Pecunia non olet

Beleg Jeruzalem

Adoptiefkeizers

Nerva (96-98)

Trajanus 98-117 Hadrianus 117-138Antoninus Pius 138-161

Marcus Aurelius 161-180

Adoptiefkeizers: “Gouden Eeuw”

Zuil van Trajanus Muur van Hadrianus

Commodus (180-192)

De tijd van onbezorgheid is voorbij…

Commodus (180 – 192)

• Eigen naamgeving: Lucius Aelius Aurelius Commodus Augustus Herculeus Romanus Exsuperatorius Amazonius Invictus Felix Pius

• Alle maanden hernoemd naar zichzelf• Rome opnieuw gesticht als de Colonia Lucia

Annia Commodiana• Deed zelf mee met de gladiatoren• Elke verschijning kostte de stad 1.000.000

sestertieën

‘Dubieuze’ keizers

Nero (54 – 68)Caligula (37 – 41)

Commodus (180 – 192)

‘Dubieuze keizers’

• Dus: uiterst negatieve literaire bronnen• Suetonius, Cassius Dio, Tacitus• Betrouwbaarheid niet altijd even duidelijk

• Vaak ook: Damnatio Memoriae

http://www.youtube.com/watch?v=FQe28wNe6SU

Claudius(10 v.C. – 54 n.C.)

Traditioneel beeld:- op basis van klassieke auteurs- overgenomen door historici (m.n.

Edward Gibbon)- negatief: Claudius is tegenovergestelde van een respectabel keizerfiguur

Revisionistische visie:- op basis van documentaire bronnen: inscripties, papyri, gevonden in de 20ste eeuw- Claudius weldegelijk goed bestuurder

Suetonius (ca 77 n.C. – 140 n.C.)- De Vita Caesarum- Toegang tot keizerlijke archieven ttv Trajanus en Hadrianus- Belangrijkste bron levens Augustus, Caligula en Claudius

Tacitus (ca 55 n.C. – 118 n.C.)- Annales en Historiae- Geschiedschrijver van Gallische oorsprong- Delen Annales verloren gegaan (eerste zes jaren van C’s regering)

Seneca (4 v.C. – 65 n.C.)- Proza, poëzie en satire- Stoïcijns filosoof, verbannen door Claudius, teruggeroepen door Agrippina om zoon Nero te onderwijzen- Schrijft naast Apocolocyntosis Divi Claudii (Verpompoening van de vergoddelijkte Claudius) ook de lijkrede op Claudius. Tekst lijkrede onvolledig