Rijswijk Wonen

Jaarverslag 2013

Admiraal Helfrichsingel 51 2287 TA Rijswijk Telefoon (070) 33 64 200 E-mail info@rijswijkwonen.nl Website www.rijswijkwonen.nl

2

3

Inhoudsopgave Voorwoord ...…………………………………………………………………………………………….. 5 Directieverslag …...………..……………………………………………………………………………. 7 Volkshuisvestingsverslag …………………………………………………………………....………... 9 Ons vizier op de doelgroep ………………………………………………………..………...… 9 In verbinding met onze klanten. Samenwerking is wat wij willen uitdragen ……….……. 14 Huurdersparticipatie …………………………………………………………………..……..… 15 Leefbaarheid ………………………………………………………………………………..…. 17 Wonen en zorg ……………………………………………………………………….....……. 20 Strategisch voorraadbeleid ……………………………………………………………….……. 22 Ontwikkeling en onderhoud van woningen …………………………………………….…... 23 Personeel en organisatie ……………………………………………………….…………....... 26 Governance en bestuur ………………………………………………………………………. 29 Een financieel gezond bedrijf ……………………………………………….……………….. 33 Risicomanagement en risicobeheersing ……………………………………….…………… 35 Verslag van de Raad van Commissarissen ……………………………………………………….. 40 Jaarrekening

1. Jaarrekening …………………………………………………………………………………… 46 1.1 Balans ……………………………………………………………………………………. 46 1.2 Winst- en verliesrekening ………………………………………………………...…….. 48 1.3 Kasstroomoverzicht …………………………………………………………………… 49 1.4 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling in de jaarrekening ……..….. 49 1.4.1 Oordelen en schattingen …………………………………………………….. 49 1.4.2 Lijst van kapitaalbelangen ………………………………………………… 50 1.4.3 Grondslagen voor waardering …………………………………………..... 50 1.4.4 Grondslagen voor resultaatbepaling …………………………………..…... 57 1.4.5 Grondslagen bij kasstroomoverzicht ……………………………………..…. 61 1.5 Toelichting op de balans …………………………………………………………….… 61 1.5.1 Materiële vaste activa …………………………………………………….…. 61 1.5.2 Vastgoedbeleggingen ……………………………………………….………. 68 1.5.3 Financiële vaste activa …………………………………………………..….. 72 1.5.4 Voorraden ……………………………………………………………….……. 73 1.5.5 Vorderingen ………………………………………………………………..…. 74 1.5.6 Liquide middelen ……………………………………………………….……. 75 1.5.7 Eigen vermogen ……………………………………………………….…….. 75 1.5.8 Voorzieningen ……………………………………………………….……….. 75 1.5.9 Langlopende schulden ……………………………………………………… 76 1.5.10 Kortlopende schulden ……………………………………………..………… 77 1.6 Niet in de balans opgenomen regelingen ………………………………..………… 78 1.7 Financiële instrumenten ……………………………………………………..………. 80 1.8 Toelichting op de winst- en verliesrekening ………………………………..……… 84 1.8.1 Huuropbrengsten ……………………………………………………….……. 84 1.8.2 Opbrengsten servicecontracten ……………………………………….…… 84 1.8.3 Resultaat verkoop vastgoedportefeuille ……………………………….….. 85 1.8.4 Geactiveerde productie voor eigen bedrijf …………………………….….. 85 1.8.5 Overige bedrijfsopbrengsten …………………………………………….…. 85 1.8.6 Afschrijvingen materiële vaste activa en commercieel vastgoed ……... 86 1.8.7 Overige waardeveranderingen van materiële vaste activa …………….. 86 1.8.8 Bijzondere waardeveranderingen van vlottende activa ………………… 86 1.8.9 Personeelslasten ……………………………………………………………. 87

1.8.10 Onderhoudslasten …………………………………………………………… 88 1.8.11 Leefbaarheid ………………………………………………………………….. 88 1.8.12 Lasten servicecontracten ………………………………………………… 88

1.8.13 Overige bedrijfslasten ………………………………………………….……. 89 1.8.14 Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedbeleggingen ……... 89 1.8.15 Waardeveranderingen financiële vaste activa en vlottende effecten ……. 90

4

1.8.16 Opbrengst effecten en vorderingen behorend tot financiële vaste activa 90 1.8.17 Andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten ………………….……. 90 1.8.18 Rentelasten en soortgelijke kosten ………………………………….……. 90 1.8.19 Belastingen ………………………………………….………………………. 90 1.8.20 Aandeel in resultaat deelnemingen ………………………………………. 91 Analyse jaarresultaat ……………………………………………………………..…. 92 1.9 Transacties met verbonden partijen ……………………………………………..… 92 1.10 Bezoldiging van (ex)bestuurders en (ex)commissarissen …………………….... 92 1.11 Wet Normering Topinkomens …………………………………………………………. 93 1.12 Accountantskosten ...………………………………………...………..………........ 94

2. Overige gegevens ……………………………………………………...…………………… 94 2.1 Statutaire regeling betreffende de bestemming van het resultaat 94 2.2 Bestemming van het resultaat …………………………………..…………………. 94 2.3 Gebeurtenissen na balansdatum ……………………………..…………………… 94 2.4 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant ……….…….…………… 95 2.5 Verklaring Raad van Bestuur ….………………………………………………….. 96 2.6 Verklaring Raad van Commissarissen ………………………….……..…………. 97 Kengetallen ……………………………………………………………………………………. 98 Bijlagen Bijlage 1. Vastgoedportefeuille per 31 december 2013 ………………………….………… 101 Bijlage 2. Investeringsplan …………...……………………………………………………….. 105 Bijlage 3. Onderhoudsoverzicht ………………………………………………………….…… 110 Bijlage 4. Winst- en verliesrekening functioneel ……………………………………………. 114 Bijlage 5. Meerjarenbegroting 2014 - 2018 ………………………………………….……… 115 Bijlage 6. Begrippenlijst ……………………………………………………………………...… 116

5

VOORWOORD ONS ANTWOORD OP DE BEELDVORMING OVER CORPORATIES Als u dit leest ben ik bestuurder af bij Rijswijk Wonen. Niettemin ben ik bij het schrijven in de gelegenheid om terug te kijken naar 2013. En ook een klein beetje naar de afgelopen 6 jaar. Het afgelopen jaar wordt gekenmerkt door veel veranderingen. Voor de corporatiesector, voor onze huurders en voor Rijswijk Wonen. De corporatiesector ligt onder het vergrootglas van politiek en media. Over kwesties die voor het merendeel de kritiek rechtvaardigen. Toch trekt het een enorme wissel op alle corporaties. De meeste zetten zich met veel energie en gedrevenheid in voor “hun” bewoners. Dat is het verhaal dat zelden naar boven komt. Ook wij vinden het vanzelfsprekend dat wij er zijn voor onze bewoners, woningen bouwen en onderhouden, leefbaarheid verbeteren, overlast bestrijden, oplossingen vinden voor schuldproblemen, meedenken over maatschappelijk vraagstukken en bijdragen leveren aan oplossingen daarvoor. Zoals het scheiden van wonen en zorg, de decentralisatie van de WMO etc. Wij beseffen ons als geen ander dat de inkomensafhankelijke huurverhoging voor huurders ingrijpend kan zijn in een periode waar energiekosten omhoog gaan, pensioenen verlaagd worden, banen verdwijnen, zorgpremies stijgen. Als corporatie is de inkomensafhankelijke huurverhoging aangereikt als compensatie voor de verhuurdersheffing. Onze praktijk is dat wij vooral geconfronteerd worden met de betaalbaarheid van onze woningen op langere termijn. Ook daarvoor proberen wij passende oplossingen te vinden. In 2013 hebben wij een aanzet gemaakt voor onze vernieuwde koers die in 2014 in het nieuwe ondernemingsplan wordt vastgelegd. Wij zien dat wij een financieel gezonde corporatie zijn, mede doordat wij de afgelopen jaren meer dan 25 procent van onze bedrijfslasten hebben gereduceerd. Wij hebben het afgelopen jaar veel geïnvesteerd in duurzaamheidsmaatregelen, zoals het plaatsen van energiezuinige ketels. Dit levert enerzijds een bijdrage aan het reduceren van de CO2-uitstoot en anderzijds helpt het in het terugdringen van de energiekosten voor bewoners en daarmee van hun woonlasten. Wij zijn gestart met het verbeteren van de woonkwaliteit in Te Werve. Dat doen wij in nauwe samenwerking met de gemeente en Vidomes. Afgelopen zomer is dat tastbaar geworden met de start van de nieuwbouw. Ook daarin is de toegenomen professionaliteit van de organisatie zichtbaar. Ondanks het faillissement van de aannemer, hebben wij met beperkt tijdverlies een doorstart kunnen maken onder dezelfde condities en waarschijnlijk met beperkte vertraging. In 2013 zijn wij geconfronteerd met een asbestprobleem in Steenvoorde-Zuid dat ertoe heeft geleid dat een groep bewoners hals-over-kop hun huis uit moest. Dat is nu eenmaal wettelijk zo geregeld. Dankzij de inzet van onze medewerkers, hun professionaliteit, de goede contacten in Rijswijk en de flexibiliteit van de bewoners wisten wij de ellende en de overlastperiode beperkt te houden en bliezen de meesten van de getroffen bewoners hun loftrompet over ons uit. Ik ben er ook trots op dat wij AMAL faciliteren met hun (vrijwillige) werkzaamheden in Steenvoorde-Zuid. Zij dragen bij aan de leefbaarheid van de wijk door bijvoorbeeld de oudejaarsavondrondgang, helpen jongeren met hun toekomst door hulp bij school en zorgen voor meer begrip, onderling respect en verbinding tussen allerlei mensen. Ik zou nog heel lang door kunnen gaan over de prestaties van Rijswijk Wonen. Kern is dat wij heel veel hebben gedaan in de afgelopen jaren, dat wij kritisch zijn naar ons zelf, dat wij niet bang zijn om tegen de stroom in te roeien en dat wij dat allemaal doen vanuit onze gedrevenheid. In toenemende mate met bewoners en met andere, professionele organisaties. Ons bestaansrecht ligt in de samenleving, in de buurten, bij bewoners. Dat is ons antwoord op de beeldvorming in de media. Bovenstaande tekst is geschreven door mijn voorganger Jan Leo van Deemter. Ik dank hem voor zijn inzet voor Rijswijk Wonen, waar hij per 1 april als directeur-bestuurder is teruggetreden. Als directeur- bestuurder ad interim is het mijn taak om het definitieve jaarverslag aan u te presenteren. U krijgt hierin een doorkijk van het afgelopen jaar. Ik dank de medewerk(st)ers van Rijswijk Wonen voor hun inzet, creativiteit en doorzettingsvermogen. Mijn dank gaat ook uit naar de Bewonersvereniging Rijswijk (BVR), de gemeente Rijswijk en de vele

6

groepen in de Rijswijkse samenleving, die een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan het realiseren van de doelstellingen voor 2013, voor de goede en constructieve samenwerking. P.S.M. Ruigrok directeur-bestuurder a.i

7

DIRECTIEVERSLAG Missie en Visie Strategie De strategie van Rijswijk Wonen richt zich op aangenaam wonen in buurten en wijken. Dat doen we door te zorgen voor goede woningen, passende service, gemak voor de klant en een prettige leefomgeving. Wij zijn verantwoordelijk voor ruim 25% van alle woningen in Rijswijk. Daarom willen en kunnen wij een betekenisvolle rol vervullen in de Rijswijkse samenleving. Ons motto: ‘thuis in de buurt’. Wij zetten ons in voor sociale samenhang, kwetsbare groepen en huishoudens met lagere (midden)inkomens. Verder spannen wij ons in voor de CO2-reductie door het verbeteren van woningisolatie, gebruik van duurzame energie en besparing op het energieverbruik. Rijswijk Wonen heeft in zes wijken van Rijswijk woningbezit. Voor elk van deze wijken heeft Rijswijk Wonen een wijkvisie ontwikkeld waarin het wensbeeld van de wijk over 10 jaar is weergegeven. In de wijkagenda van de wijk zijn de aandachts- en verbeterpunten opgenomen om dat wensbeeld te realiseren (zoals duurzaamheidmaatregelen, veiligheid, sociale cohesie etc.). Per wijk is de wijkagenda vertaald in concrete activiteiten en projecten: het wijkprogramma. Het wijkprogramma behelst een periode van twee tot drie jaar. De maatregelen die in deze periode in de wijk worden uitgevoerd, vormen op het gebied van inhoud en planning een samenhangend geheel. Wijkvisies Rijswijk Wonen heeft wijkvisies opgesteld. Hierin zijn in kenmerken de wijken beschreven en is aangegeven hoe het woningbestand van Rijswijk Wonen is opgebouwd en hoe het er bij staat. Op basis hiervan is beschreven hoe Rijswijk Wonen de ontwikkeling van de wijken, en hierbinnen haar woningbezit, in de komende 10 jaar ziet. Per wijk is in een globaal wijkprogramma (de wijkagenda) aangegeven wat er aan de complexen van Rijswijk Wonen in de periode 2012-2020 gaat gebeuren: op de huidige wijze door exploiteren, grootschalige verbetering (waaronder investeringen in energiemaatregelen) of herstructurering. Deze wijkagenda’s zijn via het SVB vertaald naar wijkprogramma’s. Hierin staan de voorgenomen maatregelen nader geconcretiseerd. Voordat projecten definitief worden uitgevoerd, vindt besluitvorming plaats op basis van gedetailleerde plannen. Oud Rijswijk ‘Hart met karakter’ Oud Rijswijk is het authentieke centrum waar je kunt genieten van een bijzonder winkel- en horeca aanbod en sfeervol kunt wonen in kleinschalige buurten en karakteristieke straten. Doelstellingen: - sociaal:

saamhorigheid behouden; Havenkwartier schoon, heel, veilig;

- fysiek: behoud historisch karakter; balans (sociale) huur en koop in stand houden; kleinschaligheid en eigen identiteit;

Te Werve ‘Natuurlijk Te Werve, buitengewoon Rijswijk’ Te Werve verrast je met bijzondere groene plekken en een boeiende, afwisselende bebouwing. Het centraal gelegen park en de groene loper vormen een kruis en zijn het icoon van de wijk. Iedereen voelt zich er thuis!

8

Doelstellingen: - sociaal: schoon - heel - veilig creëren; participatie en ontmoeting stimuleren; - fysiek: aantrekken gezinnen en ruimte voor ouderen; - omgeving: verbeteren kwaliteit en beter benutten van het groen;

Steenvoorde Noord ‘Dat zijn wij!’ De Ministerbuurt is een nette, groene en gezellige wijk met diverse voorzieningen die heel gunstig is gelegen in Rijswijk. De Strijp is een rustige gezinswijk met ruime woningen van deze tijd. Doelstellingen: - sociaal: behoud en stimuleren actief burgerschap; - fysiek: verbeteren kwaliteit en duurzaamheid;

Kleurenbuurt ‘Rust in de stad’ De Kleurenbuurt is een rustige buurt waar buren elkaar kennen, dicht bij het dynamische en grootste winkelcentrum van Rijswijk waardoor je lopend je boodschappen kunt doen.

Artiesten- en Stationsbuurt ‘Altijd in beweging‘ De Artiesten- en Stationsbuurt is vanwege het winkelcentrum en het NS- en busstation een levendige wijk met een gevarieerd woningaanbod. Doelstellingen: - schoon – heel – veilig creëren; - sociale cohesie versterken; - woningvoorraad gericht op kleine huishoudens (jong en oud); - verbeteren kwaliteit en duurzaamheid; - verbeteren kwaliteit groen;

Muziekbuurt ‘Nodigt uit!’ De Muziekbuurt is een levendige wijk vlakbij het winkelcentrum met ruime woningen en veel groen, waar ontmoeting en vertier voor iedereen centraal staan. Doelstellingen: - imago verbeteren. Herwaardering van diversiteit bewoners; - schoon – heel – veilige wijk creeren; - sociaal kapitaal activeren en eigen verantwoordelijkheid stimuleren; - ontmoeting stimuleren; - verbeteren uitstraling portiekwoningen; - behoud kwaliteit groen;

Steenvoorde Zuid ‘Ruimte om te delen’ In Steenvoorde Zuid wonen mensen prettig samen in ruime woningen en ontmoeten elkaar in een weids opgezette en verrassend groene omgeving. Doelstellingen: - verbetering samenleven van verschillende leefstijlen; - ondersteunen voorzieningenaanbod; - meer gezinnen in de laagbouw; - verbeteren uitstraling flats en omgeving; - elke flat eigen identiteit en uitstraling; - kwaliteit toevoegen in woning en woonomgeving; - meer ontmoetingsplekken creëren.

9

Volkshuisvestingsverslag

Ons vizier op de doelgroep Wij zijn er voor onze klanten

Ook Rijswijk Wonen heeft als klantenorganisatie te maken met verschillende klantstromen. We maken

onderscheid tussen een individuele klant (de huurder), een bedrijf, een instelling of een collectieve

groep van klanten (bijvoorbeeld een bewonerscommissie). De afdeling Klant richt zich op diensten die

aan de individuele klant (de huurder) geleverd worden. Het betreft hier bijvoorbeeld de algemene

klanteninformatie door de medewerkers klantenservice, de woningmutaties door de mutatieopzichters

en de verhuur en verkoop van onze woningen en overig onroerend goed door de woonmakelaars en

verkoopmedewerker.

Dienstverleningsconcept

In het kader van het dienstverleningsconcept en mede als gevolg van het doornemen van alle

klantprocessen in 2012 is in 2013 een aantal voornemens daadwerkelijk gerealiseerd. Alle met het

doel om klanten nog beter te bedienen.

- de interne klachtenprocedure werd geanalyseerd en beoordeeld. In november werd de gehele

procedure herschreven. Rollen en taken werden aangescherpt. Uitgangspunt is dat alle klachten

en de afhandelingstermijnen nadrukkelijker worden geregistreerd. Daarnaast zal de

afhandelingstermijn scherp worden gevolgd. Het is van belang om te komen tot een strakker

geregisseerde klachtenbehandeling, vastgelegd in de inmiddels aangescherpt procedure. Omdat

de afhandeling van klachten nauwgezet wordt gevolgd en gecontroleerd, worden ze naar

verwachting sneller en correcter behandeld. Ten behoeve van dat doel is ook een

klachtencoőrdinator benoemd. Gedurende 2014 zal door hem periodiek worden gerapporteerd

- In 2012 werd de kennisbank geïntroduceerd. Gedurende 2013 is de kennisbank verder

geoptimaliseerd en gevuld met relevante kennis, procedures en dergelijke. Het voornemen om

ook aan reparatieverzoeken gekoppelde kennis toe te voegen, is uitgesteld naar aanleiding van

het besluit om die werkzaamheden uit te besteden. Gedurende de eerste helft van 2014 zal ook

die informatie worden toegevoegd. De kennisbank voldoet zeker aan de verwachtingen.

Informatie aan klanten is door de komst ervan eenduidiger. Aandachtspunt blijft het “up to date”

houden van de informatie.

- Klanttevredenheid. Het voornemen om uiterlijk eind 2013 te starten met het meten van de

klanttevredenheid aan de balie en meer specifiek met betrekking tot het traject van de

reparatieverzoeken, dat werd uitbesteed, heeft inmiddels vorm gekregen. Hoewel daarmee in

absolute zin is voldaan aan het voornemen, zijn we over de enquêtes nog niet tevreden.

Gebleken is dat klanten het invullen van een vragenformulier na een baliebezoek te belastend

vinden. Men gunt zich veelal geen tijd om de vragen te beantwoorden. Gevolg is dat de aantallen

ingevulde formulieren zodanig gering zijn, dat niet van een representatieve steekproef kan

worden gesproken. In 2014 gaan we er toe over om de formulieren mee te geven, inclusief een

antwoordenveloppe. De enquêteresultaten met betrekking tot de uitbestede reparatieverzoeken

zijn pas eind 2013 voor het eerst verschenen, immers de daadwerkelijke uitbesteding werd

gestart in september. Ondanks het feit dat de eerste resultaten pas recent zijn verschenen, kan

nu al worden gesteld dat sprake is van een goede klanttevredenheid, te weten een ruime 7,5.

Vanzelfsprekend monitoren we de cijfers onverminderd in 2014. Het reparatieonderhoud Het reparatieonderhoudsproces werd ter verbetering geanalyseerd. Dit heeft geleid tot de uitwerking van vier mogelijke scenario’s. Uiteindelijk is gekozen voor het uitbesteden van het reparatieonderhoud met ingang van half september 2013. De keuze voor deze oplossing maakt Rijswijk Wonen niet afhankelijk van één aannemer, Mainplus levert eveneens goede software waarmee het hele reparatieproces inzichtelijk is en de performance bij voortduring wordt gemeten, inclusief meting van de klanttevredenheid.

Verhuringen 2013

In totaal hebben we dit jaar 371 woningen verhuurd. Was het de wens om de leegstandsderving zo

gering mogelijk te houden, is dat om verschillende redenen niet gelukt. Desondanks verdienen de

woonmakelaars een compliment. De hoge werkdruk, ziekteverzuim, aangescherpte regelgeving (en

dus intensievere registratie en administratie) ten spijt, men bleef koersen op goede verhuurresultaten.

10

Huurverhoging 2013 Het (meerjaren)huurbeleid van Rijswijk Wonen is gebaseerd op het inflatievolgend huurbeleid. In 2013 heeft Rijswijk Wonen gekozen om de inkomensafhankelijke huurverhoging toe te passen. Doelgroepenbeleid

Sinds de invoering van de Europanorm en de bijbehorende stringentere inkomenseisen, gesteld aan

onze nieuwe huurders, worden alle verhuringen als voorgeschreven geregistreerd. Hierbij maken we

onderscheid naar eenpersoons-, tweepersoons- en meerpersoonshuishoudens. De huurhoogte van

de sociale huurwoningen wordt in vier categorieën onderverdeeld: goedkoop, bereikbaar laag,

bereikbaar hoog en duur. Daarnaast verhuurt Rijswijk Wonen ook vrije sector huurwoningen en zijn er

afspraken gemaakt om bepaalde doelgroepen te huisvesten.

Europanorm Vanaf 2011 is de zogenaamde 90%-Europanorm van kracht. Deze houdt in dat we minimaal 90% van de vrijkomende sociale huurwoningen aan huishoudens met een inkomen tot en met € 34.229,- toewijzen. In 2013 zijn in totaal 371 woningen verhuurd. Dit betreft 20 vrije sector woningen en 351 woningen in de sociale sector. Hiervan zijn er 331 toegewezen aan de doelgroep met een inkomen ≤ € 34.229,-. Hiermee valt 94,3% van de toewijzingen binnen de Europanorm. Daarnaast zijn er gemaakte prestatieafspraken inzake de BBSH norm. Rijswijk Wonen heeft 242 woningen verhuurd aan huishoudens met een laag inkomen (1-persoons ≤ 21.025,- en 2 of meerpersoonshuishoudens ≤ 28.550,-) met een huurprijs ≤ 574,35. In totaal zijn 298 woningen verhuurd met een huurprijs ≤ 574,35. De slagingskans van mensen met lagere inkomens wordt gerelateerd aan deze huurprijs waarmee Rijswijk Wonen in 2013 voor 80,1% verhuurd heeft aan de BBSH doelgroep.

Verhuringen niet gepubliceerde woningen In 2013 zijn 41 woningen buiten het woningaanbodmodel van Sociale Verhuurders Haaglanden (SVH) verhuurd, dit is het zogenaamde niet gepubliceerde aanbod. Deze huurcontracten vallen wel allen binnen de EU-doelgroep. De afspraken hierover zijn met verschillende partijen vastgesteld. Dit is als volgt onderverdeeld:

Niet gepubliceerd aanbod Aantal Asielzoeker / Roa/Coa 4

Doorschuiving 4

Lokale beleidsruimte 1

Lokale beleidsruimte maatwerk 2

Ouderenwoning/aanleunwoning 13

Stichtingen, instellingen convenant 1

Vrije sector 14

Woningruil 1

Zorgwoning 1 Totaal 41

Ten aanzien van doelgroepenbeleid werken wij met regionale en lokale prestatieafspraken en interne afspraken. Op regionaal niveau zijn prestatieafspraken gemaakt voor de periode 2010-2014 (vastgesteld op 25 februari 2010). Op lokaal niveau zijn nieuwe prestatieafspraken afgesloten voor de periode 2011-2014 (ondertekend op 21 september 2011). Rijswijk Wonen neemt deel aan de

woonruimteverdeling binnen Haaglanden.

11

Onderstaand een overzicht van het aantal verhuringen naar verschillende doelgroepen:

Eénpersoons huishoudens

≤374,44 ≤535,91 ≤574,35

>574,35 ≤681,02 >681,02 Totaal

Goedk. Bereikb.

laag Bereikb.

hoog Duur Vrije

sector 2013

jonger dan 65 jaar 60 105 5 7 2 179

65 jaar of ouder 0 13 1 4 2 20

Leeg >= 0 euro en <= 21025 euro

1

1

Totaal 1: Een persoons 60 119 6 11 4 200

Tweepersoons huishoudens

≤374,44 ≤535,91 ≤574,35 >574,35 ≤681,02 >681,02 Totaal

Goedk. Bereikb. laag

Bereikb. hoog

Duur Vrije sector

2013

jonger dan 65 jaar 12 41 11 18 8 90

65 jaar of ouder 0 13 3 3 1 20

Totaal 2: Twee persoons 12 54 14 21 9 110

Drie- en meerpersoons Huishoudens

≤374,44 ≤535,91 ≤574,35 >574,35 ≤681,02 >681,02 Totaal

Goedk. Bereikb. laag

Bereikb. hoog

Duur Vrije sector

2013

jonger dan 65 jaar

0 20 13 16 6 55

65 jaar of ouder 0 0 0 1 1

Totaal 3: Drie- en

meerpersoons 0 20 13 16 7 56

Totaal 72 193 33 48 20 366

Van de in totaal 371 verhuurde woningen zijn vijf woningen niet in het overzicht verschillende doelgroepen opgenomen. Drie hiervan zijn in de 10% vrije toewijzing opgenomen. Het betreffen huurders, die op basis van een vergunning tijdelijk een woning huren in een te slopen complex. Daarnaast betreft het één tijdelijke verhuur van een woning aan een zittende huurder in verband met woonwagenrenovatie en één verhuring aan een huurder, die op basis van de woning een uitkering aan kan vragen.

Tijdelijke verhuringen

Sinds januari 2013 zijn we de woningen in Te Werve, die gesloopt worden, gaan verhuren op basis

van een vergunning voor tijdelijke verhuur via Wolf Huisvestingsgroep. Voorheen gaven we deze

woningen, ter voorkoming van kraakacties en een degelijk leegstandsbeheer in beheer aan Ad Hoc.

De huurinkomsten liepen dientengevolge sterk terug. Ad Hoc betaalde gemiddeld € 15 tot € 25 per

maand per woning. Dit leverde, naast het overigens goede beheer door Ad Hoc, dus nog maar een

zeer geringe huuropbrengst. Dat feit vormde voor ons een belangrijke reden om met een andere partij

een nieuwe start te maken. Hiertoe hebben we de samenwerking met Ad Hoc voor de wijk Te Werve

beëindigd. Passend binnen de mogelijkheden van de leegstandswet, zijn wij voor het beheer

vervolgens een samenwerkingsverband aangegaan met Wolf Huisvestingsgroep. Dit levert ons een

huuropbrengst van € 320 per woning op. In de loop van de jaren worden bij mutatie ook de woningen

aan de Karel Doormanlaan 212 t/m 246 en de Generaal Vetterstraat 47 t/m 93 op deze wijze

verhuurd. Juist om te voldoen aan de eerder genoemde strengere eisen als gevolg van de

Europanorm hebben we in de samenwerkingsovereenkomst opgenomen dat van alle nieuwe

huurders inkomens berekend moeten worden.

Als corporatie houden we ook een aantal parameters bij, die de verhuurbaarheid van de woning weergeven. Deze staan in onderstaande tabel.

Huur R 2013 B 2013 R 2012

Gemiddelde mutatiegraad % 6,7 7,4 6,6

Gemiddeld aantal reacties per woning 108 129

Gemiddelde weigeringsgraad % 7,7 8,5

12

Leegstand Leegstand kent verschillende oorzaken. Zodra een woning leegkomt, wordt deze technisch gereed gemaakt voor de volgende huurder. In die periode kan de woning nog niet worden verhuurd en dus spreken we hier van mutatieleegstand. Zodra de woning technisch gereed is, start de verhuurperiode en dus is de leegstand in die fase de “verhuurleegstand”. Ook worden er woningen exclusief aangewezen voor de verkoop, renovatie, woningverbetering en dergelijke. De leegstand en dus de uiteindelijke huurderving wordt ook in die gevallen per categorie geregistreerd. Daarnaast maken we een onderscheid naar woningen en Bedrijfs Onroerend Goed (BOG) Een marketingprogramma in de strijd tegen leegstand. Ons marketingprogramma onder de noemer “het Rijswijkse Woningaanbod” is in mei van dit jaar gelanceerd. Het programma omvat een website, advertenties, abri´s, spandoeken en een facebookpagina. Door wekelijks vrije sector huurwoningen en koopwoningen te adverteren, is in de loop van 2013 de leegstand voor dit type woning enorm afgenomen. Eind 2013 waren er nog maar twee vrije sector huurwoningen beschikbaar. De koop trok ook sterk aan. Aan het einde van 2013 zijn veel woningen verkocht, echter het moment van transactie ligt dan in 2014. Dit resulteert wel in een verkoopaantal in het eerste kwartaal 2014 dat gelijk is aan het verkoopaantal van heel 2013. De marketingactie kan hiermee absoluut lonend worden bestempeld. Alhoewel de mutatieopzichters, de woonmakelaars en de medewerker verkoop, allen hen mogelijke middelen hebben ingezet om de leegstandsduur in de verschillende fases te beperken, is opvallend dat in 2013 zonder uitzondering sprake is van een toename. Gedurende de mutatieperiode leidt de asbestaanpak, alsmede de plaatsing van cv-installaties, inclusief rookgasafvoeren, tot een forse toename van de leegstandsduur. En met betrekking tot de verkoop mag duidelijk zijn dat de verkoopinspanningen onevenredig hoog waren, tegen een teleurstellend resultaat. Leegstand in geld Woningen BOG Totaal

Huurderving % brutojaarhuur 1,7% 26,6% 2,8%

Huurderving € 590.904 € 399.158 € 990.062

Huurderving reden verhuur € 128.286 € 379.866 € 508.152

Huurderving reden mutatie € 251.665 € 19.292 € 270.957

Huurderving reden verkoop € 176.614 € 176.614

Huurderving reden renovatie € 19.194 € 19.194

Huurderving reden woningverbetering € 15.145 € 15.145

Leegstand in dagen R2013 R2012 R2011

Woning 81 61 62 Verhuur 33 27 25 Mutatieonderhoud 42 27 19 Project en renovatie 156 143 153 Sloop 57 84 Verkoop 273 206 195 Aantal woningen dat > 360 dagen leeg staat voor verkoop 26 17 17

Bovenstaande cijfers maken duidelijk dat de leegstandsderving, zowel in aantal dagen, als in gemiste huurpenningen evident is en als opgemerkt een stijgende lijn laat zien. De verkoop In 2013 zijn geen nieuwbouwwoningen beschikbaar gekomen voor verhuur of verkoop. In het kader van het verkoopprogramma, is een deel van de woningen onder Verkoop onder Voorwaarden verkocht. Hiervan hebben we in 2013 geen woningen teruggekocht. Alhoewel we wisten dat ook 2013 een zwaar jaar zou worden met betrekking tot de verkoop, viel de uiteindelijke verkoop ook met dat perspectief tegen. We zagen de verkoopaantallen ten opzichte van 2012 drastisch terug lopen. Uiteindelijk verkochten we in 2013 14 woningen. De verkoop van huurwoningen richt zich op de wijken Oud Rijswijk, Kleuren- en Artiestenbuurt, Muziekbuurt en Steenvoorde Zuid. Het verkoopprogramma omvat 467 woningen, waarvan 314 woningen in Maatschappelijk Gebonden Eigendom (MGE) worden aangeboden (paragraaf 7.6).

13

Verkoopprogramma per wijk Type Constructie Startjaar Aantal Verkopen

2013 Verkopen

t/m 2012

Oud Rijswijk Portiek Vrije verkoop 2007 12 1 9 Kleuren- en Artiestenbuurt Portiek MGE 2003 146 1 57 Muziekbuurt Portiek MGE 2009 168 7 28 Steenvoorde Zuid Galerij Vrije verkoop 2007 141 5 26

Totaal 467 14 120

Beleid verkoop Boekwaarde Verkoopkosten Resultaat 8 woningen MGE € 886.950,- € 68.087,- € 91.503,- € 727.360,- 6 woningen vrije verkoop

€ 768.625,-

€ 133.850,-

€ 98.022,-

€ 536.753,-

2 garages 0 woningen Sfinx € 24.581,- -/- € 24.581,-

Totaal € 1.655.575,- € 201.937,- € 214.106,- € 1.239.532,-

Schuldenproblematiek en incassobeleid 2013 2012 Huurachterstand actief 1,2% 1,1%

Aantal huurders met huurachterstand 488 435

Huurachterstand actieve huurders actief € 484.003,- € 409.447

Aantal actieve contracten bij de deurwaarder 142 91

Huurachterstand niet actief 0,5% 0,5%

Aantal vertrokken huurders met huurachterstand 122 95

Huurachterstand vertrokken huurders € 211.839,- € 190.430

Aantal niet actieve contracten bij de deurwaarder 70 95

Aantal betalingsregelingen 189 191

Totaal bedrag betalingsregelingen € 141.132,- € 148.501,-

Afboekingen oninbare vorderingen € 95.680,- 30.932,-

De cijfers over 2013 zijn in bovenstaande tabel bewust naast die van 2012 gezet. Bijna zonder uitzondering blijkt een toename van de betalingsproblemen bij onze huurders. Ondanks het feit dat deze ontwikkeling geheel in lijn is met de landelijke toename, is de constatering een trieste. Ook in 2013 hebben de incassomedewerkers naar vermogen getracht de schulden zo vroeg mogelijk tegen te gaan en waar nodig betalingsregelingen overeen te komen. In 2011 organiseerde Rijswijk Wonen een tweetal seminars met betrokken instellingen om de samenwerkingsverbanden in de strijd tegen de schuldenproblematiek te verbeteren. Het is zaak om de samenwerking in 2014 hernieuwd te evalueren. Rijswijk Wonen zal daartoe opnieuw initiatieven ontwikkelen. In 2013 zijn extra acties ondernomen inzake het incassobeleid, er zijn 149 huisbezoeken afgelegd en 168 nakoming/incasso brieven gestuurd. In 2013 is met 73 huurders een regeling getroffen en zijn 3 huurders aangemeld bij een bewindvoerder. Dit jaar zijn 39 ontruimingen aangezegd. Alle aangezegde ontruimingen zijn gemeld bij de gemeente Rijswijk, waar een check plaats vindt op uitkeringen en bekendheid bij de SHV. In 2013 zijn 14 woningen daadwerkelijk ontruimt. De overige 25 aangezegde ontruimingen zijn opgeschort of alle achterstanden zijn betaald. Klachtenafhandeling Een interne klachtenprocedure zal per 1 januari 2014 van start gaan, er heeft tot die tijd geen registratie plaats gevonden van klachten die Rijswijk Wonen van klanten ontvangt. In 2013 werden vier zaken voorgelegd bij de huurcommissie. In twee gevallen werd de huurder in het gelijk gesteld. De geschillencommissie heeft 1 huurder in het gelijk gesteld. Rijswijk Wonen gaat deze uitspraak voorleggen aan de kantonrechter.

14

In verbinding met onze klanten. Samenwerking is wat wij willen uitdragen De ontwikkelingen Wijkgericht werken Rijswijk Wonen werkt wijkgericht aan de integrale ontwikkeling van wijken en buurten. Op basis van de lange termijn wijkvisies uit 2011 zijn driejarige wijkprogramma’s opgesteld die jaarlijks worden bijgesteld. Rijswijk Wonen heeft een goed beeld waar het samenleven in wijken goed gaat en waar het achteruit gaat. Hier zijn de sociale maatregelen in de wijkprogramma’s op gebaseerd. Het jaar 2013 was het tweede jaar dat Rijswijk Wonen werkelijk met de wijkprogramma’s werkte en waarin het wijkgericht werken gewend raakte. Zo werden niet alleen grote fysieke projecten, zoals sloop/nieuwbouw en renovaties, maar ook de kleinere technische ingrepen onderdeel van het wijkprogramma. Het gaat zoal om schilderbeurten, aanpak moederhaarden en geclusterd planmatig onderhoud. Hier liggen kansen om de technische en sociale aanpak in wijken en buurten met elkaar te combineren. Een kans die de komende jaren nog verder benut kan worden. Positionering van wijken In 2013 is de positionering van alle wijken afgerond. Voor iedere wijk is een eigen identiteit branding benoemd, waardoor de wijken zich onderscheiden van elkaar. Zo kunnen we voor elke wijk de juiste doelgroep aan spreken en maken we een goede match tussen bewoner, woning en woonomgeving. Dit gebruiken we bij projecten en leefbaarheidsmaatregelen. In 2014 breiden we dit uit naar de verhuring van woningen. De positionering van de zes wijken zijn helder verbeeld in kleurige borden aan de wanden van ons kantoor. Bewonersparticipatie Rijswijk Wonen wil zich wijkgericht bezighouden met de integrale ontwikkeling en beheer van wijken en buurten. De invloed en input van huurders is daarbij van groot belang en huurdersparticipatie staat daarom hoog in het vaandel. Daarnaast wil Rijswijk Wonen haar huurders direct betrekken bij onderwerpen die voor hen van wezenlijk belang zijn op de directe woon- en leefsituatie. Wij vinden het daarom belangrijk dat we van onze huurders horen wat er speelt in de wijk. Door het overleg met onze huurders wil Rijswijk Wonen daarnaast haar plannen toetsen, draagvlak creëren en huurders de mogelijkheid geven gebruik te maken van het recht op informatie, overleg en advies voortvloeiend uit de Overlegwet. Bewonersvereniging Rijswijk en bewonerscommissies worden door Rijswijk Wonen financieel ondersteund. In 2010 heeft de Bewonersvereniging Rijswijk (BVR) het idee gelanceerd om de versplinterde bewonersparticipatie – die tot in 2013 hoofdzakelijk plaatsvindt op complex- of projectniveau – te verbreden. In een overleg tussen de BVR en Rijswijk Wonen is het idee ontstaan om zes brede wijkcommissies op te richten. Voor elke wijk waar Rijswijk Wonen bezit heeft één wijkcommissie. Met de komst van de wijkcommissies willen we stimuleren dat de verschillende bewonerscommissies, die er op dit moment zijn, de krachten bundelen en met elkaar overleg voeren. Hierdoor ontstaan er voldoende impulsen voor o.a. de leefbaarheid en cohesie in de wijk. Zowel de Bewonersvereniging Rijswijk als Rijswijk Wonen onderstreept daarom de motieven voor verbetering van de participatie van huurders. In 2013 is gestart met de implementatie van deze nieuwe participatiestructuur. Begin oktober 2013 zijn de eerste twee wijkcommissies van start gegaan: wijkcommissie Steenvoorde Zuid en Oud Rijswijk. Een onafhankelijk adviseur ondersteunt de opstart van de wijkcommissies bij het zetten van de eerste stappen en de organisatie van de interne en externe overleggen. Voor de overige vier wijken heeft Rijswijk Wonen helaas nog te weinig aanmeldingen ontvangen en blijven wij actief werven totdat wij minimaal 5 bewoners hebben gevonden die zich graag willen inzetten voor de wijk. Zo lang het minimale aantal deelnemers voor een wijkcommissie niet is bereikt blijven wij (weliswaar op een laag pitje) overleg voeren met de huidige bewonerscommissies die de wijken kennen. Leefbaarheidsprojecten Op gebied van leefbaarheid is 2013 benut om een aantal projecten Rijswijk Wonen breed te ontwikkelen. Het gaat om leefbaarheid thema’s die in meerdere wijken aan de orde zijn, maar waar de benodigde aanpak per wijk verschilt. Het betreft de volgende thema’s: - Ken uw buren. Een plan van aanpak is opgesteld, waarin diverse mogelijke maatregelen zijn

benoemd. Deze zijn op basis van de bestaande sociale vitaliteit per wijk nader gespecificeerd en in de wijkprogramma’s opgenomen.

- Signalering achter de voordeur. Met de gemeente is een samenwerking gestart waarin Rijswijk Wonen haar signaleringsrol zo goed mogelijk benut en de gemeente verantwoordelijk is voor de

15

ketensamenwerking. In Rijswijk Midden (Te Werve en Kleuren-/Artiesten-/Stationsbuurt) start de gemeente begin 2014 met een ‘Sociaal wijkteam’ waarbij de signaleringsrol van Rijswijk Wonen wordt geïntensiveerd

- Schone portieken. Vanuit een Rijswijk Wonen brede aanpak, nemen de buurtbeheerders de aanpak van de schone portieken vanuit hun eigen wijken onder hun hoede. Eind 2013 is gemiddeld 85% van de portieken geheel schoon, al dan niet via de schoonmaak service van Rijswijk Wonen. Een extra deel van 13% is schoon maar daar is nog wel grof vuil aanwezig. Hiermee zitten we prima op koers om de doelstelling van 95% schone portieken in 2015 te behalen.

In 2013 zijn we voorzichtig gestart met het meten van de resultaten en effecten van leefbaarheidsmaatregelen. En we zijn gestart met verdere deskundigheidsbevordering op dit punt. Samenwerking Rijswijk Wonen pakt de leefbaarheid in wijken met andere partners op. Met samenwerking kunnen we de krachten bundelen en de beschikbare middelen zo goed mogelijk inzetten. De gemeente Rijswijk is een belangrijke samenwerkingspartner. In 2013 is in Te Werve een samenwerkingstraject gestart voor wijkverbetering, zowel fysiek als sociaal. In Te Werve en Kleuren-/Artiesten-/Stationsbuurt is een wijkplancyclus in voorbereiding, waarbij met input van bewoners en stakeholders een gemeentelijk wijkprogramma wordt opgesteld. Daarnaast is met enkele kleine organisaties of met individuen samenwerking ontstaan. Bijvoorbeeld in Te Werve met zwembad de Put. VVE In 2013 is de grooteigenaarsrol van het VVE beheer overgenomen door Wijken en Buurten en als zodanig onderdeel geworden van het wijkgericht werken.

Huurdersparticipatie Overleg Rijswijk Wonen - Bewonersvereniging Rijswijk 2013 is het jaar van hersteld vertrouwen en van een nieuwe koers. Er is 10 maal officieel overleg gevoerd met de bewonersvereniging. Twee van deze vergaderingen betroffen themabijeenkomsten over de nieuwe koers en “Prinsjesdag” over de gevolgen van de te verwachten kabinetsmaatregelen. Uitgebreid gesproken werd er over de voorgenomen nieuwe koers. Rijswijk Wonen zal zich uitsluitend richten op huurders met een smalle beurs en zal afzien van niet daebactiviteiten. Ook zal ingezet worden op duurzaamheid in relatie tot woonlastenbeheersing. De bewonersvereniging ondersteunt deze nieuwe koers. Tevens werd in onderling overleg afgesproken om een kwestie, waarbij we van mening verschilden, voor te leggen aan de huurcommissie. Het betrof de wijze van verrekening van stookkosten in de servicekosten. Hierover kunnen we nog geen resultaten melden. De huurcommissie zal uitspraak doen in 2014. Verder is in nauwe samenwerking met de bewonersvereniging gestart met 2 wijkcommissies; hier worden alle zaken besproken (zowel fysiek als sociaal) die van belang zijn en invloed hebben op de bewoners van de wijk. Ook op complexniveau is de bewonersvereniging meerdere malen om advies gevraagd en heeft zij haar stem laten horen. De samenwerking kenmerkte zich door betrokkenheid en gezamenlijke afspraken over proces zowel als inhoud.

Overlegkalender 2013 datum Onderwerp Deelnemers februari Tripartite overleg n.a.v. brief BVR RVC, BVR en Bestuur

maart Samenwerkingsafspraken BVR en Bestuur

april Thema overleg: “Het verleggen van de koers” BVR, MT en Bestuur

mei Regulier overleg en stookkosten BVR, Mgr Klant en Bestuur

juli Regulier overleg beleidsmedew RWW en BVR

september Vervolgoverleg stookkosten BVR, beleidsmedew RWW

november Thema overleg Prinsjesdagmaatregelen BVR en beleidsmedew. RWW

Evaluatie hernieuwde afspraken en regulier overleg RVC, BVR en Bestuur

16

Huurdersparticipatie R2013 R2012 R2011

Bewonersvereniging Rijswijk Overleg BVR (regulier bestuurlijk) 10 3 4 Themabijeenkomst o.a. over samenwerking 2 1 0 Oud Rijswijk Vergadering met 6 bewonerscommissies (incl. projectcommissie Plataanstraat, Havengebied en Rozenstraat) 11 17 19 Wijkcommissie Oud Rijswijk 2 0 0 Te Werve Vergadering met 2 bewonerscommissies (incl. projectcommissie Te Werve) 3 2 2 Kleuren- en Artiestenbuurt Vergadering met 2 bewonerscommissies 0 4 5 Steenvoorde Noord Vergadering met 1 bewonerscommissie 1 2 2 Muziekbuurt Vergadering met 2 bewonerscommissies 0 3 4 Steenvoorde Zuid Vergadering met 4 bewonerscommissies (incl. projectcommissie M. Campslaan) 12 0 0 Wijkcommissie Steenvoorde Zuid 2 14 15

Wijkcommissies en bewonerscommissies Met de bewonerscommissies (in een aantal gevallen inmiddels huurderwerkgroepen) zijn onderwerpen besproken die voor de huurders van wezenlijk belang zijn. Het gaat hierbij om onderwerpen zoals onderhoudsprojecten in de wijk of in een complex, wijkprogramma’s, complexgebonden collectieve signalen (op technisch gebied of aangaande leefbaarheid) en de meerjarenonderhoudsbegroting. Zodra er in een wijk een wijkcommissie is opgericht hoopt Rijswijk Wonen dat de huidige bewonerscommissies (beheer- of complexcommissies) zelfstandig blijven voortbestaan. Deze commissies krijgen een nieuwe naam, huurderwerkgroep. Rijswijk Wonen voert niet langer structureel overleg met de huurderwerkgroepen. Wel kan er op informele basis over collectieve zaken overleg worden gevoerd met één van de woonconsulenten. Daarnaast hopen wij uit iedere huurderwerkgroep één of meerdere vertegenwoordigers te mogen verwelkomen in de wijkcommissie. Voor de bestaande projectcommissies voor een onderhoud- of leefbaarheidproject verandert er niets. In de nieuwe structuur blijven deze commissies voortbestaan en overlegt Rijswijk Wonen met deze commissies gedurende de looptijd van het project. Natuurlijk stimuleren we ook dat leden van een projectcommissie zich aanmelden voor de wijkcommissie of, na afloop van het project, blijven voortbestaan als huurderwerkgroep. De overleggen met de volgende bewonerscommissies hadden een bijzonder karakter of onderwerp: - Onderwatershof: in 2013 is intensief en frequent overleg gevoerd met de bewonerscommissie

inzake de uitgevoerde herstelwerkzaamheden die in het gebouw nodig waren om de klachten over warmte en koude en de waterleiding op te lossen. Ook de Bewonersvereniging Rijswijk was bij deze overleggen betrokken. Inmiddels zijn alle werkzaamheden uitgevoerd en afgerond. De (eerste) resultaten stemmen ons zeer positief.

- Projectcommissie Te Werve: de commissie is nauw betrokken bij het herstructureringstraject dat in de wijk plaatsvindt. Onderwerpen van gesprek waren onder andere het sociaalplan en het behoud van de leefbaarheid in de wijk gedurende de herstructurering.

- Projectcommissie Complex 680: bij dit groot onderhoud project werken we met een nieuwe samenwerkingsvorm tussen Rijswijk Wonen en de aannemer; prestatie gericht werken. In dit traject is de aannemer vanaf de initiatieffase betrokken geweest. Het voordeel: een efficiëntere en effectievere samenwerking en minder risico’s. Daarnaast is de projectcommissie ook in een vroeg stadium opgericht en betrokken bij o.a. de aannemersselectie, beoordeling scenario's en het opstellen van het bewoner informatieboekje.

17

Leefbaarheid Wij richten onze aandacht voor leefbaarheid op: - de fysieke kwaliteit van de woonomgeving; - de veiligheid; - het woongedrag; - het goed overleg met bewoners, andere beheerders en welzijnsinstellingen. Leefbaarheidproblemen hebben in Rijswijk nog steeds een beheersbaar niveau. Wel leveren wij een bijzondere inspanning om de gemeenschappelijke gebieden zoals de binnentuinen op een hoog kwaliteitsniveau te houden. Uitgangspunt voor het groen is netjes en attractief en voor de speelplekken schoon en veilig. Daarnaast wordt intensief toezicht gehouden in de hoogbouwflats en bij de complexen met portiekwoningen. Een team van huismeesters, woonconsulenten, opzichter groen en buitenruimte en buurtbeheerders zijn dagelijks actief om de directe woonomgeving op niveau te houden. Leefbaarheidonderwerpen nemen in het reguliere overleg met de bewonersorganisaties een belangrijke plaats in. Vanuit de wijkvisies waren wijkprogramma’s (projecten) ontwikkeld om verder invulling te geven aan de leefbaarheid in de wijken. Ook initiatieven vanuit de wijk zoals bijvoorbeeld een schoonmaakactie in het Havengebied werden door Rijswijk Wonen gefaciliteerd. Wijkgebonden activiteiten Wijkprogramma 2013 Resultaten 2013 Doelen 2013 Oud Rijswijk – Hart met karakter

- in Havenkwartier, Plataanstraat bewoners betrokken bij project groot onderhoud;

- in Havenkwartier schoonmaakactie door bewoners georganiseerd;

- eind 2013 81 % schone portieken in Havenkwartier;

- schoon, heel, veilig: met name extra inzet in Havenkwartier en Bomenbuurt;

- blijvende aandacht kwetsbare groepen;

- betrekken bewoners bij planvorming en uitvoering van diverse verbeterprojecten, zoals portiekwoningen Havenkwartier, eengezinswoningen Plataanstraat, planmatig onderhoud Rozenstraat/Tulpstraat (complex 81/82), planvoorbereiding Rembrandtkade (complex 10).

Natuurlijk Te Werve - Buitengewoon Rijswijk

- als vervolg op pilot 2012 is in vijf binnentuinen verlichting aangebracht;

- eind 2013 85% schone portieken; - start aanpak onderhuur; - met gemeente gezamenlijke aanpak

‘signalering achter de voordeur’ opgesteld. Start 2014;

- Rijswijk Wonen breed plan van aanpak ‘Ken uw buren’ opgesteld. Te Werve start met huisbezoek nieuwe huurders;

- samenwerkingstraject gemeente leidde tot: opstellen gezamenlijke visie, integraal groenplan, efficiënte organisatiestructuur en communicatie naar de wijk. Er is gezamenlijke basis gelegd voor ‘organische wijkontwikkeling’.

- schoon, heel en veilig; - extra aandacht voor zorgsignalen

achter de voordeur; - sociale cohesie en betrokkenheid: ‘ken

uw buren’; - samenwerking met gemeente.

Artiesten- en Stationsbuurt – Altijd in beweging Kleurenbuurt – Rust in de stad

- met Welzijn Rijswijk zijn portiekgesprekken gehouden, met een inventarisatie van kansen om met huurders sociale cohesie te versterken;

- eind 2013 95% schone portieken; - de ontwikkeling van de

- opstellen leefregels voor gebruik van de binnentuin Kleurenbuurt;

- initiëren ontmoetingsactiviteiten t.b.v. verstevigen sociale samenhang;

- ontwikkeling Benedictuslocatie; - verlichting aanbrengen in binnentuin

(Regenbooglaan);

18

Benedictuslocatie is eind 2013 ‘on hold’ gezet;

- de verlichting in de binnentuin aan de Regenbooglaan is gerealiseerd.

- verhuurmogelijkheden plint Sfinx verbeteren.

Steenvoorde Noord - Dat zijn wij!

- Rijswijk Wonen breed plan van aanpak ‘Ken uw buren’ opgesteld. Accent op kennismaking nieuwe en oude huurders. Start 2014;

- kwaliteit groen is op niveau; - eind 2013 86% schone portieken; - samen met afdeling Klant extra

aandacht voor lege panden bijzondere doelgroepen

- kwaliteit van het groen blijft op niveau; - sociale cohesie: activiteiten in het

kader van ‘Ken uw buren’.

Muziekbuurt - Nodigt uit

- beleid schotelantennes is gerealiseerd;

- in mei 2013 is de moestuin in de Muziekbuurt opgeleverd;

- het aantal portieken dat door schoonmaakbedrijf wordt onderhouden is met 14 stuks in 2013 toegenomen;

- eind 2013 97% schone portieken; - verfproef voor verbetering gevels

complex 580 is in 2013 gestart. Evaluatie juli 2014;

- portieken complex 580 zijn geschilderd en opgeknapt.

- beleid/protocol schotelantennes; - op zoek naar potentieel in de wijk; - moestuinen project; - intensiveren bewonersparticipatie; - uitbreiding schoonmaken portieken; - kennismaken in het portiek; - onderzoek naar aanpak gevels

complex 580 (uitstraling, isolatie, algemene staat, asbest). Eventueel te koppelen met schilderbeurt;

- portieken opknappen.

Steenvoorde Zuid – Ruimte om te delen

- in samenwerking met andere organisaties zijn in 2013 twee schoonmaakacties gehouden;

- jongerenoverlast in de Planetenflats is in 2013 actief aangepakt en opgelost;

- in 2013 zijn de voorbereidingen voor aanpak van blok B en C gestart.

- in complex 670 zijn; bewakingscamera’s aangebracht.

- in blok A complex 680 is de sterk vervuilde gevel geschilderd.

- aandacht voor gevoelige plekken in de wijk (vervuiling);

- aandacht voor problemen tussen verschillende bevolkingsgroepen;

- planvorming verbeteraanpak complex 680 blokken A,B,C en F;

- bewaking en beveiliging trappenhuizen complex 670;

- reinigen ‘bootjes’ complex 680.

Niet alle doelen zijn gerealiseerd doordat een aantal geplande activiteiten geen doorgang vonden. Hieronder worden zij voor de relevante wijken nader toegelicht. Oud Rijswijk Planvoorbereiding complex 10 Rembrandtkade is nog niet gestart in verband met invoering assetmanagement. Extra inzet op de signaleringsrol van Rijswijk Wonen rondom kwetsbare groepen laat even op zich wachten omdat de focus is gelegd op Te Werve. Daar is signalering door Rijswijk Wonen gekoppeld aan Sociaal wijkteam vanuit de gemeente. Later wordt dit uitgerold naar andere wijken, zoals Oud Rijswijk. Kleuren- en Artiestenbuurt (inclusief Stationsbuurt) Opstellen leefregels voor de binnentuin in de Kleurenbuurt en initiëren ontmoetingsactiviteiten worden onderdeel van de Wijkplancyclus van de gemeente. In 2013 werd dit voorbereid en in 2014 gaat dit van start, waarna samen met Welzijn Rijswijk en bewoners een aantal leefbaarheidsprojecten in deze wijk worden opgezet. De ontwikkeling van de Benedictuslocatie is on hold gezet. Wegens de nieuwe koers van Rijswijk Wonen is besloten tot een ‘no-go’ voor de ontwikkeling van zorgvastgoed. Er wordt nu gewerkt aan haalbaarheidsstudies voor ontwikkeling van ca. 65 sociale huurwoningen. Het besluit om de ruimte in de plint van de Sfinx in compartimenten op te splitsen en ‘aangekleed’ te verhuren is wegens onderhandelingen met een supermarktketen in 2013 niet tot uitvoering gekomen. Muziekbuurt Het project ‘kennismaken in het portiek’ is wegens capaciteitsproblemen binnen het Beheerteam niet uitgevoerd.

19

Steenvoorde Zuid De aanpak en reiniging van de ‘bootjes’ van complex 680 wordt meegenomen in de verbeteraanpak van dit complex in 2014. Complexgebonden activiteiten Individuele/complexgebonden activiteiten (aantal) R2013 B2013 R2012

Sociale activiteiten Overlastmeldingen 334 400 260 Aansluitende nazorg (reclassering) 0 3 0 Meldpunt bezorgd 33 40 38 Signaleringsoverleg 3 12 4 Fysieke activiteiten WMO-aanpassingen 94 150 163 Politie Keurmerk Veilig Wonen (nieuw) 0 0 0

Overlast: er zijn minder overlastmeldingen geregistreerd dan verwacht. Wel zien we dat er een stijging in het aantal meldingen is ten opzichte van het jaar daarvoor. Dat lag in de lijn der verwachting. Ook zien we dat de overlastmeldingen die we ontvangen steeds complexer zijn door aanwezigheid van bijkomende (sociale) problematiek. Aansluitende nazorg: dit convenant is verlopen en moet geactualiseerd worden. Vanwege het ontbreken van onderliggende afspraken hebben we geen nieuwe huurcontracten met deze vorm van zorg afgesloten in 2013. Meldpunt bezorgd: we zien dat aantal meldingen lager is dan in 2012. Er is hiervoor geen aanwijsbare reden en uiteraard is een vermindering van het aantal meldingen positief. Leefbaarheidbudget Leefbaarheid budget Wijkgebonden activiteiten (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Sociale activiteiten -146 -57 -158 Fysieke activiteiten -76 -224 -113

Totaal -222 -281 -271

In 2013 is € 59.000,- minder dan begroot uitgegeven. Verantwoording over de onderbesteding staat hieronder. Buurtactiviteiten - Bij de activiteit buurtbemiddeling was extra budget opgenomen voor de Overlast interventie

methode. Hiervan hebben we geen gebruik hoeven maken. - Juridische procedures: meevallende cijfers vanwege aanbesteding juridische zaken met

betrekking tot huurrechtkwesties en ontbreken van verwachtte juridische procedures tuinonderhoud (nieuw protocol zie ook bullit 4).

- Het project ‘toewijzen op leefstijl’ wacht op afronding van het identiteit en branding traject. - Aanpak voortuinen: vanwege nieuwe protocol voortuinen (2012) en het nog te ontwikkelen

protocol voor de uitzonderingscategorie in het tuinenprotocol was extra budget opgenomen. Door goede resultaten in de aanpak van het bestaande protocol en door uitstel van de ontwikkeling van een protocol voor de uitzonderingscategorie kon er op dit budget bespaard worden.

Sponsoring Het beschikbare budget in 2013 bedroeg € 10.000,- . Met dit budget zijn 8 bewonersinitiatieven ondersteund. Hiervan is € 5.160,- besteed aan het jaarlijkse onderhoud van de Sterrenwacht Rijswijk. Van het overige bedrag is € 2.697,-- besteed aan het sponsoren van: - 2 maal Straatspeeldag in Steenvoorde Noord en Muziekbuurt - Strandwalfestival 2013 - 10-jarig bestaan bewonersvereniging ’t Hoekje - Stichting Amal, project Buurtcoach

20

- Bewonerscommissie TitusBosch, nieuwjaarsreceptie blokken D en E - 20-jarig bestaan groepswonen voor ouderen. Wijkprogramma’s: De wijkprogramma’s hebben een onderschrijding van € 19.000. Dit komt door gunstige aanbesteding en doordat enkele maatregelen nog niet zijn gestart. Het betreft hier de wijken Oud Rijswijk, Te Werve en Kleuren & Artiestenbuurt.

Wonen en zorg

Maatschappelijk vastgoed De portefeuille maatschappelijk vastgoed is in 2013 uitgebreid met het steunpunt voor de buurtbeheerders. Om formele redenen kan het hoofdkantoor van Rijswijk Wonen aan de Admiraal Helfrichsingel niet tot het maatschappelijk vastgoed gerekend worden. Voorraad maatschappelijk vastgoed R2013 R2012

Gezondheid en zorg Guntersteinweg 70 1 1 Wijk- en buurtvoorziening Godfried Bomansstraat 2 1 1 Eigen kantoorruimten Citerstraat 4 1 1 Banjostraat 58 1 1 Admiraal Helfrichsingel 1 1 0

Totaal 5 4

Rijswijk is een vergrijsde gemeente, op dit moment zijn 10.740 Rijswijkers 65 jaar of ouder (22,7% van de bevolking). Voor hen is het belangrijk dat er voldoende nultreden woningen beschikbaar zijn en specifieke ouderenwoningen. Op dit moment verhuren we 1.770 nultreden woningen, waarvan 666 specifiek voor ouderen bestemd zijn. Daarnaast beheren wij nog zorgvastgoed voor instellingen. Het gaat hierbij om 43 zorgunits. Het aantal MIVA woningen is beperkt namelijk 12.

21

Woonservicezone & Zorgwoningen Voorraad woonservicezone R2013 R2012

Oud Rijswijk Natuurgeneeskundepraktijk Lindelaan 99 1 1 HOED en praktijkruimte Van Vredenburchweg 71 1 1 HOED Onderwatershof 1 1 Ouderenappartementen Beukenheim 42 42 Levensloopbestendige huurwoningen, zorgunits en voorzieningen Onderwatershof 116 116 Begeleid wonen 10 10 Begeleid wonen 8 8 Te Werve Levensloopbestendige huurwoningen en voorzieningen De Sfinx 75 75 Ouderenappartementen Berenschotlaan 67 67 Kleurenbuurt Massagepraktijk Regenbooglaan 1A 1 0 Steenvoorde Noord Praktijkruimte Minister Talmalaan 116 1 1 Gezondheidscentrum Schaapweg 10ABC 1 1 Begeleid wonen 11 11 Zorgwoningen Boogvoorde 72 72 Ouderenappartementen De Mare 21 21 Muziekbuurt Massagepraktijk Trompetstraat 2 1 1 Ouderenappartementen Bazuinlaan (groepswonen) 31 31 Steenvoorde Zuid Opgepluste woningen in H. Dunantlaan e.o. (waarvan 57 opgeplust) 180 180 Levensloopbestendige woningen TitusBosch (complex 680) 48 48 Ouderenappartementen 36 36 Tandartspraktijk Martin Campslaan 1 1 Mondhygiënist Martin Campslaan 1 0 Tandartspraktijk Mooklaan 1 0

Contacten met instellingen voor zorg, opvang en welzijn Rijswijk Wonen voert regelmatig formeel en informeel overleg met belangrijke netwerkpartners zoals politie, gemeente Rijswijk en zorginstanties (RIBW, Fonteynenburg, Parnassia, Meldpunt bezorgd, sociaal wijkteam). Enkele voorbeelden hiervan zijn het hennepoverleg, Buurtbemiddeling, Signaleringsoverleg (voorheen SPOR-overleg) en OGGZ. Doel van deze overleggen is vergroting van bestaande netwerk en verbeteren van de onderlinge samenwerking in de wijk op het gebied van leefbaarheid, veiligheid en welzijn. De samenwerking met de netwerkpartners is van essentieel belang om een bijdrage te kunnen leveren aan de leefbaarheid en sociale samenhang in wijken, de samenwerking te bevorderen, samenwerkingsafspraken te evalueren. Maatschappelijke prestaties: - samenwerken bij ontwikkeling van woonservicezones; - verbeteren van de zorgketen in zorg en opvang rond specifieke doelgroepen ten behoeve van de

openbare gezondheidszorg. Uitvoering geven aan specifieke convenanten tussen gemeente, zorginstellingen en corporaties met betrekking tot zorgsignalering en doorverwijzing om de leefbaarheid in wijken en wooncomplexen op peil te houden;

- samenwerken bij wijkgerichte aanpak en ten behoeve van leefbaarheid (intensivering van wijkactivering en aanpak woonoverlast);

22

Strategisch Voorraadbeleid Samenstelling woningvoorraad De omvang en samenstelling van onze woningvoorraad stellen we af op de marktontwikkelingen en de gewenste maatschappelijke prestaties. Daarbij is het van belang dat we zorgen dat er in Rijswijk voldoende woningen beschikbaar en betaalbaar zijn voor de doelgroep. Het portefeuillebeleid moet nog op basis van het nieuwe ondernemingsplan worden bijgesteld. Hierdoor zal op termijn het aantal vrije sector huurwoningen in tegenstelling tot de huidige doelstelling niet toenemen maar afnemen. Huishoudens Aantal percentage Totaal aantal huishoudens

23.740

Doelgroep (Europanorm)

10.220 waarvan 65% alleenstaand

43% van alle huishoudens

Aandachtgroep (huurtoeslag)

6.760 waarvan 57% alleenstaand

28% van alle huishoudens

Indicatie huurders RW boven Europanorm

1.550 27% van sociale woningvoorraad.

Rijswijk kent 23.740 huishoudens waarvan 43% tot de doelgroep behoort en 28% tot de aandachtsgroep (huurtoeslag). Met de gemeente Rijswijk hebben de woningcorporaties afgesproken dat zij minimaal 30% van de Rijswijkse woningvoorraad onder de huurprijsgrens houden. Als grootste corporatie neemt Rijswijk Wonen hiervan 70% voor haar rekening. Voor huishoudens met een minimum inkomen en huishoudens die gebruik maken van de huurtoeslag is het belangrijk dat wij voldoende woningen betaalbaar houden. Onze doelstelling is dat we minimaal 70% van de sociale woningvoorraad betaalbaar houden (2

e aftoppingsgrens). Als we deze normen vertalen naar

woningaantallen dan streven we naar een minimale omvang van de sociale woningvoorraad van 5.180

1 woningen en een betaalbare voorraad van minimaal 3.625 woningen. Ook wij hebben te maken

met huishoudens die op grond van hun inkomen te goedkoop wonen. Ongeveer 1.550 huishoudens hebben een inkomen boven de € 34.000,- en huren een woning onder de huurprijsgrens. Woningvoorraad R2013 R2012

Woningvoorraad 6.0972 100% 6.152

3 100%

Sociale voorraad (tot en met huurprijsgrens) 5.662 93% 5.725 93%

Betaalbare voorraad (tot en met hoogste aftoppingsgrens) 5.148 84% 5.358 87%

De woningvoorraad is het afgelopen jaar stabiel gebleven. Een koopwoning (nieuwbouw) werd in verhuur genomen en 14 huurwoningen werden in 2013 verkocht. Omdat we in 2013 een andere grondslag hanteren dan vorig jaar lijkt de afname groter. De onzelfstandige eenheden die verhuurd worden aan instellingen zijn in dit jaarverslag niet meegerekend. Voor een nadere specificatie verwijzen we naar bijlage 1. Maatschappelijke prestaties De gewenste maatschappelijke prestaties met betrekking tot de omvang en samenstelling van de woningportefeuille is in 2013 gehaald. - 30% van de bestaande woningvoorraad blijft in Rijswijk onder de huurprijsgrens, hiervan neemt

Rijswijk Wonen 70% voor haar rekening; norm is 5.180 woningen, het resultaat 5.662 - 70% van de sociale voorraad van Rijswijk Wonen moet betaalbaar zijn (<aftoppingsgrenzen) norm

is minimaal 3.625 en het resultaat is 5.148

1 Peildatum 2012: totale woningvoorraad Rijswijk 24.662 (bron: CBS/ABF 2012).

2 Ongewogen aantal woongelegenheden exclusief specifiek zorgvastgoed: ongewogen aantal is basis voor

prestatieafspraken en voorraadbeleid woningen 3 Gewogen aantal dat wil zeggen inclusief collectief verhuurd onzelfstandig vastgoed voor instellingen

23

Ontwikkeling en onderhoud van woningen Kwaliteit van de woningen Het gewenste kwaliteitsniveau van woningen wordt geborgd door onderhoud, renovatie en nieuwbouw. Uitgaande van dit kwaliteitsniveau formuleren we in 2014 het programma van eisen bestaande bouw ten behoeve van de kwaliteit, gerelateerd aan de levensduur. Dit kwaliteitsniveau vormt de basis voor het mutatie- en reparatieonderhoud. Onderhoud Het totale onderhoud wordt uitgesplitst in planmatig onderhoud, groot onderhoud, reparatie- en mutatieonderhoud. In beginsel vallen alle voorziene onderhoudswerkzaamheden onder planmatig en groot onderhoud. Onderhoud aan de schil van de woning en installaties wordt ingepast in het planmatig onderhoud. Onderhoud aan de binnenkant van de woning (zoals sanitair, keuken, badkamer/douche, wanden, binnendeuren) wordt bij mutatie of op verzoek (reparatie) uitgevoerd. De uitgaven van deze werkzaamheden komen ten laste van het reparatie- of mutatieonderhoud. Het vervangen van moederhaarden, cv-ketels, radiatoren, cv-leidingen en aanbrengen van rookgasafvoeren valt onder investeringen en vindt plaats wanneer einde van de betreffende component is bereikt. Reparatieonderhoud Reparatieonderhoud R2013 B2013 R2012

Totaal reparatieonderhoud (€ 1.000) 1.982 1.645 1.821 Aantal meldingen 7.157 8.000 6.848 Bedrag per melding (€) 277 206 266

Opvallend is dat sinds de uitbesteding van het reparatieonderhoud per 16 september 2013 de gemiddelde kosten per melding € 161,42 bedraagt. Mutatieonderhoud Mutatieonderhoud R2013 B2013 R2012

Totaal mutatieonderhoud incl. woningverbetering (€ 1.000)

2.172 2.000 2.427

Aantal mutaties 371 450 406 Bedrag per mutatie (€) 5.854 4.444 5.978

Een specifiek onderdeel van mutatieonderhoud is woningverbetering. Onder woningverbetering wordt verstaan de werkzaamheden aan de woning, waarbij de woning wordt aangepast aan een ander gebruik of veranderende eisen van de tijd. Dit betreft: - comfortverbetering (verbetering woontechnische kwaliteit/woongerief); - marktverbetering (verbeteren woontechnische kwaliteit vanuit doelgroepbenadering, verandering

productlijn aan de klantgroep door bijvoorbeeld opplussen). De ingreep kan leiden tot verlenging levensduur en/of andere woningwaardering en dus een gewijzigde streefhuur. Deze kan leiden tot een huurverhoging bij de huurder. In acht complexen worden woningverbetering werkzaamheden bij mutatie uitgevoerd. In 2013 zijn acht woningverbeteringen uitgevoerd, waarvan zes boven de € 20.000,- in complex 670. De totale kosten van deze acht woningverbeteringen is € 219.651,-.

24

Planmatig en groot onderhoud Het planmatig en groot onderhoud zijn afgestemd op de wijkvisies en het daarmee samenhangend strategisch voorraadbeleid. Als gevolg van de wijkvisies verwachten wij meer werkzaamheden van planmatig onderhoud in de komende jaren.

Planmatig en groot onderhoud (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Planmatig onderhoud -2.870 -3.987 -2.338 Groot onderhoud -48 -1.697 -2.594

-2.918 -5.684 -4.932 Aantal gewogen vhe 6.347 6.323 6.361 Gemiddeld bedrag per vhe (€) -460 -899 -775

Van het planmatig onderhoud is in 2013 circa 28% minder uitgegeven (€ 1.117.000) dan begroot. De belangrijkste oorzaken van het afwijken van de begrote bedragen bij planmatig onderhoud zijn; aanbestedingsresultaten, uitstel van activiteiten naar volgende jaren, zonder dat de kwaliteit van de woningen in het geding kwam. Voortschrijdend inzicht, andere maatregelen blijken nodig bij de uitvoering en een enkele keer waar nodig uitstel totdat het groot onderhoud plaatsvindt. In bijlage 3 wordt een verdere toelichting gegeven op de begrote planmatige onderhoudsuitgaven en de realisatie. In het gerealiseerde planmatig onderhoud (€ 2,9 miljoen) is de VvE-bijdrage van Rijswijk Wonen (€ 561.400) inbegrepen. Toelichting Groot onderhoud In de begroting 2013 is aangekondigd dat in 2013 bouwwerkzaamheden starten in de Rozenstraat/Tulpstraat e.o. (complex 081/082), de Plataanstraat/Populierlaan (complex 110) en de Martin Campslaan (complex 680). Alle projecten zijn voorbereid in 2013. Om wisselende redenen is de start van de uitvoering in een aantal gevallen doorgeschoven naar 2014. Deze redenen zijn vermeld in de betreffende MT stukken en daarop gebaseerde besluiten. Een nadere toelichting hierop wordt gegeven in bijlage 2 en 3 van dit jaarverslag. Rozenstraat / Tulpstraat Voor complex 81 Rozenstraat en 82 Tulpstraat e.o is een onderhoudsplan uitgewerkt op basis van geclusterd planmatig onderhoud, waarbij de levensduur van het complex met 15 jaar wordt verlengd. Het project bestaat voornamelijk uit gevelonderhoud, dakonderhoud, buitenschilderwerk en houtrotherstel, vervangen CV ketels en herstellen van de bergingen in complex 81

Daarnaast wordt in complex 81 aan de Rozenstraat het plaatsen van HR++ glas als geriefsverbetering aangeboden aan de huurders; bij beide complexen wordt het dak voorzien van een isolatiepakket. Het uitvoeren van een volledige warme opname in beide complexen is noodzakelijk gebleken en heeft geleid tot vertraging in de voortgang van het project. Door de ingreep bij complex 81 gaat het energielabel van G naar D/E. Bij het complex 82 gaat het label van F naar E. De start van het onderhoud verwachten we, op basis van het MT besluit van februari 2014, in april 2014 met een oplevering van beide complexen in juli 2014.

Martin Campslaan blokken B en C In 2013 is gestart met de voorbereiding van het groot onderhoud van de blokken B en C van complex 680 volgens het proces resultaatgericht samenwerken. In 2013 zijn daarom alleen voorbereidings-kosten uitgegeven. Op 25 juli 2013 is met Smits Vastgoedzorg een raamovereenkomst getekend. Samen met de opdrachtnemer Smits Vastgoedzorg is toegewerkt naar een voorkeursscenario met maatregelen waarmee de blokken na afronding van het groot onderhoud een levensduurverlenging tot 40 jaar krijgen. De projectcommissie is nauw bij het proces betrokken. De energieprestatie wordt verhoogd tot label B. Om volledig van het BTW voordeel in 2014 gebruik te kunnen maken, is de planning aangepast. De uitvoering van blok B start in april 2014, oplevering wordt verwacht in november 2014. Uitvoering van blok C start in juni 2014 en loopt door tot december 2014. Plataanstraat De 14 woningen worden opgeknapt voor een periode van 20 jaar waarna ze, in samenhang met APC,

voor herontwikkeling in aanmerking komen. Na de aannemerselectie hebben we met aannemer

Schouten als bouwteampartner de plannen verder uitgewerkt. De bouwkostenraming kwam

25

aanvankelijk boven het budget uit. Het heeft extra tijd gekost om het plan binnen het budget te krijgen.

De (voorbereidende) werkzaamheden zijn eind 2013 gestart en worden medio 2014 opgeleverd. Nieuwbouw In 2013 zijn geen nieuwbouw woningen beschikbaar gekomen voor verhuur of verkoop. In het kader van nieuwbouw staan in onderstaande tabel de projecten in ontwikkeling, opgeleverd, verhuurd of verkocht. De gerealiseerde nieuwbouw draagt bij aan prestatieveld verhuur van woningen (paragraaf 6.2.2 en paragraaf 6.2.3) en wonen en zorg (paragraaf 6.5). In 2013 is geen nieuwbouw met gemiddelde stichtingskosten hoger dan € 200.000 gerealiseerd voor huur of koop. Nieuwbouw (aantal woningen) R2013 B2013 R2012

In ontwikkeling / in aanbouw Sociale huurwoningen 22 22 0 Vrije sectorwoningen 18 18 0 Opgeleverd 0 0 0 Verhuurd Sociale huurwoningen 0 0 0 Vrije sector (De Sfinx – Te Werve) 1 0 3 Verkocht Vrije sector (De Sfinx – Te Werve) 0 0 4

In ontwikkeling / in aanbouw, dit betreft het project aan de Generaal Swartlaan. Hier worden 22 sociale huurappartementen en 18 vrije sector appartementen gebouwd. Het complex biedt luxe, comfort en uitzicht over het park. In 2013 werden we helaas geconfronteerd met het feit dat de aannemer failliet is gegaan, waardoor we enige maanden vertraging hebben opgelopen. Door de zachte winter, maar ook aan de harde inzet van de aannemer en medewerkers van Rijswijk Wonen, is de achterstand inmiddels helemaal ingelopen en is de prognose dat de oplevering in juni 2014 plaats kan vinden. De Sfinx In de loop van 2013 is 1 eengezinswoning verhuurd. Er staan nog 2 appartementen te koop per 31 december 2013. Maatschappelijke prestaties: - 30% van het totale nieuwbouwprogramma bestemmen voor de nieuwbouw van sociale

huurwoningen, sociale koopwoningen en hoogniveau renovaties van de sociale woningvoorraad - voor de bestaande bouw: binnen 10 jaar ten minste 20% besparen op het gasverbruik. - bij ingrijpende woningverbetering wordt gestreefd om energielabel B te halen of minimaal de

energieprestatie met twee labelklassen te verbeteren; - bij nieuwbouw per 1 januari 2011 EPC van 0,6 (verlaging van 25%). Per 1 januari 2015 naar een

EPC van 0,4 aansluitend bij overheidsbeleid (verlaging van 50%). Wanneer de overheid de EPC van 0,4 eerder dan wel later aanpast, deze heroverwegen.

Tevens is de ambitie om 20% te besparen op het totale gasverbruik in de woningvoorraad van de corporaties in de periode 2008-2018. De doelstelling richt zich op het energieverbruik waar de corporatie als verhuurder invloed op heeft, namelijk dat van het woninggebonden energiegebruik.

26

Personeel en organisatie Inleiding Rijswijk Wonen heeft gekozen voor operational excellence als dominante strategie ten opzichte van haar klanten. Zo hebben we “de klant staat voorop” vertaald. In de kern betekent dit dat je de kosten voor de klant, in geld, moeite of in tijd, zoveel mogelijk beperkt. We streven naar betrouwbaarheid en duurzaamheid. Wil je dat voor elkaar krijgen dan is een strakke procesbeheersing en sturing op efficiency nodig: constant kijken naar kosten- en tijdbesparende maatregelen, terugdringen van verspillingen. Operational excellence is hele goede gestroomlijnde dienstverlening, maar geen maatwerk of voorop lopen in vernieuwing. Om dat te kunnen bereiken hebben we op HR-gebied gekozen voor ontwikkeling van een familiestrategie naar mainstream strategie:

- Aanpakken disfunctionerende medewerkers

- Kwaliteiten en prestaties zichtbaar maken

- Managers leren medewerkers aan te spreken en verbeterplannen op te stellen

- Consequenties verbinden aan resultaten van elke medewerker en leidinggevende.

Wat heb je voor medewerkers nodig? We willen dat al onze medewerkers onze kerncompetenties hebben of ontwikkelen. Deze zijn Resultaatgericht, Ondernemend, Teamgeest en Sensitief, samen ROTS. Voor 2013 hadden we deze keuzes uitgewerkt in 4 speerpunten die moeten leiden tot een vitalere organisatie:

- Efficiëntere werkprocessen - Voldoen aan de kerncompetenties - Arbeidsgeschiktheid - Beter imago.

Vitalere organisatie: efficiëntere werkprocessen 2013 stond voor ons in het teken van organisatiewijzigingen die voortkwamen uit de doorlichting van de primaire klantprocessen en overige kostenreducerende maatregelen. In “Van visie naar praktijk” werden de veranderingen in de organisatie beschreven. Alle wijzigingen hebben als doel om invulling te geven aan “de klant voorop” en operational excellence. De belangrijkste wijzigingen: stroomlijnen en versterken verhuurproces, één-ingangsprincipe bij Klantenservice, vorming secretaressepool, vorming opzichterspool, uitbesteding van het reparatie-onderhoud tot € 500 aan MainPlus, administratie niet-planmatig onderhoud van Vastgoed naar Klant, minder inzet bij de facilitaire functie. Alles bij elkaar leverde dit een formatiereductie op 3,43 Fte + 2,89 fte = 6,32 per 1 januari 2016. We sloten een sociaal plan af met de vakbonden FNV en CNV. Omdat we alle vacatures bevroren, konden bijna alle boventallige medewerkers intern herplaatst worden. Voor slechts 1 medewerkster was dat niet mogelijk; haar boden we een outplacementtraject aan (inmiddels heeft zij een nieuwe baan gevonden). Voor de uitbesteding van het onderhoud gold dat de betreffende medewerkers hun werk volgden naar MainPlus en de aannemers die daarvoor werken. Hun arbeidsvoorwaarden werden gegarandeerd; daarvoor betaalde Rijswijk Wonen een afkoopsom. Zij kregen een arbeidsgarantie van MainPlus. Formatie en bezetting De in de begroting 2013 vastgestelde formatie is 69,43 fte. Per 31 december 2013 is de bezetting 65,94 fte. Personeelsformatie R2013 B2013 R2012 B2012 Fte 65,94 69,43 72,28 73,16 Aantal 72 79 Personeelslasten (€ 1.000) -5.274 -5.443 -5.257 -5.225

De feitelijke bezetting is lager dan de begroting door de organisatiewijzigingen. Dat gebeurt in de loop van 2014 en bij pensionering van enkele medewerkers over 2 jaar.

27

Inhuur Ondanks onze doelstelling om inhuur tot een minimum te beperken, is in 2013 € 388.000,- aan inhuurpersoneel uitgegeven, beduidend meer dan in 2012 (€ 179.000,-). Het is minder dan de uitgaven voor inhuur van 2011 (€ 478.000,-). In de begroting was slechts financiële ruimte voor inhuur uit niet ingevulde vacatureruimte en er was een budget van € 60k voor inhuur opgenomen. We hebben tijdelijke medewerkers ingehuurd om de volgende redenen:

- vervanging van langdurig zieken en tijdens zwangerschapsverlof; - calamiteit (legionella, asbest) tijdens ziekte van de vaste medewerkers; - specialisme dat ontbreekt in onze organisatie; - tot besluitvorming over vaste invulling is afgerond.

Voor de zwangerschapsvervanging bij afdeling Communicatie ontvingen wij een vergoeding van het UWV op basis van de Ziektewet. Deze vergoeding is verantwoord onder lonen en salarissen. Inhuur heeft in bijna alle gevallen voor minder uren plaatsgevonden dan voor de vaste functie werd begroot. Vitalere organisatie: arbeidsgeschiktheid Onze doelstelling met betrekking tot arbeidsgeschiktheid is niet behaald, ondanks dat het ziekteverzuim lager is dan in 2012. Het voortschrijdende verzuimpercentage bedraagt 5,81% over 2013 (2012: 6,19%). Voor een organisatie als de onze – qua omvang, gemiddeld opleidingsniveau en gemiddelde leeftijd – is dit een te hoog percentage. Gangbaar zou 5% zijn. Vooral langdurig verzuim (langer dan 6 weken) heeft het grootste aandeel in het verzuim. Net als vorig jaar gaat het om verzuim dat voor het grootste deel niets met het werk te maken heeft en niet beïnvloedbaar is voor de werkgever. We zetten in op optimaal benutten van restcapaciteit. Vanaf 2013 werken we met een nieuwe arbodienst die ons beter ondersteunt. Het verzuim is dus inderdaad gedaald ten opzichte van 2012. Vitalere organisatie: voldoen aan de kerncompetenties In 2013 bepaalden we op welk niveau de kerncompetenties bij elke functiegroep aanwezig behoren te zijn. Iedere medewerker heeft met zijn leidinggevende besproken hoe hij of zij er wat dat betreft voor staat. En er zijn afspraken gemaakt over de gewenste competentieontwikkeling. De beoordelingscyclus is volgens planning doorlopen. In de planningsgesprekken van 2013 zijn afspraken gemaakt over te behalen resultaten én te ontwikkelen vaardigheden. Afspraken over dat laatste hadden nog geen invloed op de beoordeling. Halverwege het jaar zijn de voortgangsgesprekken gevoerd. Met alle medewerkers is in november een beoordelingsgesprek gevoerd, met uitzondering van de langdurig zieken en degenen die pas zeer kort in dienst waren: 80% van het personeel is als voldoende/goed beoordeeld, 1,5% als slecht/matig, 14% als zeer goed, 1,5% als excellent. De overige 3% van het personeel is niet beoordeeld omdat ze langdurig ziek waren of nog maar sinds kort in dienst waren. Vorig jaar was het percentage slecht/matig beoordeelden groter, het percentage normaal/goed beoordeelden kleiner en het percentage zeer goed en excellent beoordeelden kleiner. In de loop van 2013 hebben we afscheid genomen van een aantal medewerkers die niet konden of wilden voldoen aan onze kerncompetenties. Zij zouden zeer waarschijnlijk als slecht/matig beoordeeld zijn. Deze categorie is door deze ingrepen kleiner geworden. Onze doelstelling is dat eind 2015 70% van de medewerkers voldoet aan de vereiste kerncompetenties. Gezien de beoordelingen over 2013 gaan we dat halen.

Opleiden en ontwikkelen Het opleidingsbudget bedraagt in totaal € 175.000,- (3,3% van de loonsom). Daarvan is € 148.000,-besteed. Het opleidingsbudget werd dit jaar beter benut dan voorgaande jaren. Een deel van het opleidingsbudget is besteed aan deskundigheidsbevordering en het op peil houden van vakkennis. Daarnaast is er geïnvesteerd in persoonlijke ontwikkeling; er werden cursussen gevolgd op het gebied van assertiviteit en beïnvloedingsvaardigheden. Voor enkele medewerkers is een coach ingeschakeld. Tevens wordt deelgenomen aan netwerkbijeenkomsten op diverse vakgebieden. Er zijn een aantal collectieve opleidingen ingekocht: het beschrijven en verbeteren van werkprocessen en een cursus agressiebeheersing voor alle medewerkers met directe klantcontacten. We hadden € 5.000,- begroot voor management development. Die is besteed aan teamcoaching voor het MT en een workshop oplossingsgericht sturen. Er wordt nog steeds zeer beperkt gebruik gemaakt van het individuele loopbaanontwikkelingsbudget (€ 25.000 gereserveerd). Dit jaar zijn er vier aanvragen gehonoreerd.

28

Instroom, doorstroom en uitstroom In totaal zijn 3 nieuwe medewerkers en 3 stagiairs in dienst gekomen. De RvC kreeg een nieuw lid op voordracht van de huurdersorganisatie. Het verlooppercentage in 2013 was 14,46%. In 2012 was dat nog 6,32%. In dit cijfer zie je de organisatieveranderingen terug. En we hebben afscheid genomen van een aantal medewerkers die niet aan onze kerncompetenties

4 konden of wilden voldoen.

Vitalere organisatie: een beter imago Het imago van Rijswijk Wonen op de arbeidsmarkt is onduidelijk, niet goed en niet slecht. Als we ook in de toekomst de juiste mensen willen blijven aantrekken, moet dat veranderen. Een indicatie van het resultaat van onze inspanningen op dat gebied (presentatie vacatures, organisatieportretten op onze website, LinkedIn bedrijfspagina, stageplekken) is de respons op vacatures. De respons op onze vacatures is in 2013 enorm geweest, waarschijnlijk vooral veroorzaakt door de economische situatie. Op de vacature van woonconsulent zijn bijvoorbeeld 232 reacties gekomen en op die van bouwkundig projectleider 108. De kwaliteit van de respons was niet in alle gevallen op het gewenste niveau. Ons imago op de arbeidsmarkt behoeft dus nog aandacht.

4 Resultaatgericht, Ondernemend, Teamgeest en Sensitief: ROTS.

29

Governance en Bestuur Governancecode Stichting Rijswijk Wonen onderschrijft de Governancecode Woningcorporaties van Aedes. Zij volgt daarmee de principes en uitwerkingen zoals opgenomen in de Governancecode Woningcorporaties juli 2011. De governancestructuur die binnen Rijswijk Wonen geldt is ook terug te vinden op haar website.

5

Samenwerkingsverbanden Rijswijk Wonen heeft contractuele samenwerkingsafspraken met onderstaande organisaties: - SVH (woonruimteverdeling Stadsgewest Haaglanden); - Gemeente Rijswijk (beheer woonwagenkamp Strijp). Per 1 mei 2012 heeft Florence het beheer van zorgcomplex Boogvoorde (complex 430) overgedragen aan Rijswijk Wonen. Belanghebbenden Rijswijk Wonen voert lokaal en regionaal actief overleg met de gemeente Rijswijk, collega-corporaties en diverse instellingen. Ook neemt Rijswijk Wonen deel aan een landelijk netwerk. De belangrijkste belanghebbenden van Rijswijk Wonen zijn: - Gemeente Rijswijk; - Vidomes; - Bewonersvereniging Rijswijk; - Sociale Verhuurders Haaglanden; - Stichting Welzijn Rijswijk; - Cardia; - Aedes vereniging van woningcorporaties. Gemeente Rijswijk Om efficiënter en effectiever projecten (fysiek en sociaal) te realiseren en onderwerpen zo nodig bestuurlijk of ambtelijk vlot te trekken is het directieoverleg tussen de gemeente Rijswijk en de corporaties opgericht. Dit overleg draagt bij aan het oplossen van lastige dossiers en maakt de onderlinge samenwerking makkelijker, met inachtneming van de verschillende belangen. Daarnaast vindt op bestuurlijk niveau informeel en formeel overleg plaats met het College. Belangrijke onderwerpen zijn de voortgang van de lokale prestatieafspraken, afstemming bouwwerkzaamheden en het wijkgericht werken. Vidomes Er vindt regelmatig overleg plaats tussen Rijswijk Wonen en Vidomes. Dit om volkshuisvestelijke activiteiten op elkaar af te stemmen en tot nauwere samenwerking op het gebied van projectontwikkeling in Rijswijk te komen. Andere onderwerpen zijn prestatieafspraken, samenwerken in de wijken en leefbaarheid. Bewonersvereniging Rijswijk Rijswijk Wonen heeft een samenwerkingsovereenkomst met de Bewonersvereniging Rijswijk (BVR). De Overlegwet 2009, de BBSH en deze overeenkomst biedt de BVR de mogelijkheid om de belangen van alle bewoners – waarvan 25% lid is van de BVR – te vertegenwoordigen in relevante onderwerpen als huurbeleid, energieprestaties woningen of de ontwikkeling van omvangrijke (bouw)projecten in de wijken van Rijswijk. Rijswijk Wonen werkt de komende jaren samen met de BVR om de bewonersparticipatie op wijkniveau te verbeteren o.a. door het inzetten van wijkcommissies. Sociale Verhuurders Haaglanden Binnen de Vereniging Sociale Verhuurders Haaglanden (SVH) werken de woningcorporaties in Haaglanden beleidsmatig samen met het doel de keuzevrijheid van woningzoekenden te vergroten. In regionaal verband zijn prestatieafspraken gemaakt o.a. over de verhuring van vrijkomende woningen (minimaal 70% beschikbare woningvoorraad onder huurprijsgrens en betaalbare nieuwbouw (90%) aan de BBSH-doelgroep). In overleg met andere partijen (zoals Stadsgewest Haaglanden, de gemeenten en woonconsumentenorganisaties) wordt gestreefd naar een evenwichtige verdeling van woningen over de regio en differentiatie in de woonwijken. Via het Model op Maat bieden alle

5 (http://www.rijswijkwonen.nl/site/overrijswijkwonen)

30

corporaties hun beschikbare woningen aan de woningzoekenden in alle gemeenten van Haaglanden aan. Stichting Welzijn Rijswijk Op de terreinen van wonen, welzijn, zorg en leefbaarheid in de wijken vindt overleg plaats met de daarbij betrokken instellingen. Rijswijk Wonen en de Stichting Welzijn Rijswijk overleggen op directieniveau over maatschappelijke opgave en de samenwerking op het gebied van wijkgericht werken en leefbaarheid. Cardia Cardia verleent vanuit een christelijke levensovertuiging zorg in de regio Den Haag en omgeving. Vanuit de woonzorgcentra Landscheiding, Tabitha en Onderwatershof biedt Cardia zorg met verblijf, thuiszorg, algemeen maatschappelijk werk en diverse diensten en services. Aedes vereniging van woningcorporaties Via het lidmaatschap bij Aedes kan Rijswijk Wonen zijn belangen laten behartigen in Den Haag en Brussel, toegang krijgen tot netwerken en gebruikmaken van ondersteuning in het werkgeverschap, actuele informatievoorziening en van deskundig advies op maat. Prestatieafspraken Er zijn regionale prestatieafspraken gemaakt met de regio Haaglanden voor de periode 2010-2014, die op 25 februari 2010 zijn getekend. Na een korte onderbreking in 2010 is het overleg over de lokale prestatieafspraken weer opgepakt en is in 2011 een nieuw stelsel van prestatieafspraken tussen de gemeente Rijswijk, Vidomes en Rijswijk Wonen overeengekomen (ondertekend op 21 september 2011). De belangrijkste afspraken op hoofdlijnen zijn: - 30% van de bestaande woningvoorraad blijft in Rijswijk onder de huurprijsgrens; - 30% van het totale nieuwbouwprogramma bestemmen voor de nieuwbouw van sociale

huurwoningen, sociale koopwoningen en hoogniveau renovaties van de sociale woningvoorraad; - de corporaties wijzen 70% van vrijkomende sociale huurwoningen toe aan de doelgroep; - samenwerken bij ontwikkeling van woonservicezones; - verbeteren van de zorgketen in zorg en opvang rond specifieke doelgroepen ten behoeve van de

openbare gezondheidszorg. Uitvoering geven aan specifieke convenanten tussen gemeente, zorginstellingen en corporaties met betrekking tot zorgsignalering en doorverwijzing om de leefbaarheid in wijken en wooncomplexen op peil te houden;

- samenwerken bij wijkgerichte aanpak en ten behoeve van leefbaarheid (intensivering van wijkactivering en aanpak woonoverlast);

- voor de bestaande bouw: binnen 10 jaar ten minste 20% besparen op het gasverbruik. Deze afspraak geldt voor de woningcorporaties op regionaal niveau; het exacte getal voor Rijswijk kan daarom hiervan afwijken. Dat getal wordt nog berekend;

- bij ingrijpende woningverbetering wordt gestreefd om energielabel B te halen of minimaal de energieprestatie met twee labelklassen te verbeteren;

- bij nieuwbouw per 1 januari 2011 EPC van 0,6 (verlaging van 25%). Per 1 januari 2015 naar een EPC van 0,4 aansluitend bij overheidsbeleid (verlaging van 50%). Wanneer de overheid de EPC van 0,4 eerder dan wel later aanpast, deze heroverwegen.

Tevens is de ambitie om 20% te besparen op het totale gasverbruik in de woningvoorraad van de corporaties in de periode 2008-2018. De doelstelling richt zich op het energieverbruik waar de corporatie als verhuurder invloed op heeft, namelijk dat van de woning zelf als het gaat om verwarming en warm tapwater. In het kader van het afsluiten en uitvoeren van lokale prestatieafspraken is het Directeurenoverleg Wonen opgericht. Dit is een afstemmingsverband tussen de gemeente Rijswijk, Vidomes en Rijswijk Wonen, dat plaatsvindt op het niveau van bestuur, directie en management(ondersteuning). In dit overleg komen (sociale en fysieke) onderwerpen aan bod, die zich voordoen in de gemeente Rijswijk (lokaal) maar de organisatie van de woningcorporatie overschrijden. In het bestuurlijk overleg – bestaande uit wethouders en directeur-bestuurders van beide corporaties – vindt bestuurlijke vaststelling plaats.

31

Ontwikkeling 2013: - Afgelopen jaar zijn de woningcorporaties (SVH) en de gemeenten (SGH) gestart met de

voorbereiding van nieuwe regionale prestatieafspraken. Belangrijke onderwerpen worden de beschikbaarheid van de sociale woningvoorraad en de betaalbaarheid van de woonlasten. besluitvorming wordt medio 2014 verwacht. Op basis van de hernieuwde regionale afspraken zullen ook de lokale prestatieafspraken vernieuwd worden. Hierover zijn in 2013 met de gemeente procesafspraken gemaakt.

Bestuur De governancestructuur van Rijswijk Wonen ten aanzien van besturen is vastgelegd in het bestuursstatuut Rijswijk Wonen (d.d. 1 mei 2010). Het functioneren van het bestuur hangt samen met het werkterrein volkshuisvesting (artikel 11 BBSH), de financiële continuïteit (artikel 22 en 26 BBSH) en de bestuursverklaring omtrent de financiële positie. Taken en werkwijze Het bestuur is belast met het besturen van de woningcorporatie, hetgeen onder meer inhoudt dat het bestuur verantwoordelijk is voor: - de realisatie van de doelstellingen van de woningcorporatie; - de strategie; - de financiering; - het beleid; - de resultatenontwikkeling; - het beleid ten aanzien van deelnemingen van de corporatie. Het bestuur legt hierover verantwoording af aan de RvC. Het bestuur richt zich bij de vervulling van zijn taak naar het belang van de woningcorporatie in het licht van haar volkshuisvestelijke en maatschappelijke doelstelling en weegt daartoe de in aanmerking komende belangen van bij de woningcorporatie betrokkenen af. Het bestuur verschaft de RvC tijdig de informatie die nodig is voor de uitoefening van de taak van de RvC. Het bestuur is verantwoordelijk voor de naleving van alle relevante wet- en regelgeving en voor het beheersen van de risico’s verbonden aan de activiteiten van de woningcorporatie. Het bestuur rapporteert hierover aan en bespreekt de interne risicobeheersings- en controlesystemen jaarlijks met de Raad van Commissarissen. De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van het bestuur zijn in artikel 7 van de statuten van Stichting Rijswijk Wonen omschreven. Een en ander is verder uitgewerkt in het bestuursstatuut. Leden van het bestuur Rijswijk Wonen heeft vanaf 1 mei 2010 een arbeidsovereenkomst met de heer J.L. van Deemter voor onbepaalde tijd. Per 1 april 2014 is de heer Van Deemter uit dienst.

Naam Functie Eerste benoeming Nevenfuncties

Vertegenwoordiging corporatie

J.L. van Deemter (1954)

Directeur-bestuurder

1-5-2010 Directeur-eigenaar Van Deemter Klantgerichte Organisatieontwikkeling, adviesbureau op het gebied van training, coaching en managementadvies

Bestuurder Stichting Exploitatie Admiraal Helfrichsingel 51

Bestuurder Rijswijk Wonen Project-ontwikkeling B.V.

Mededirecteur-eigenaar Villa Mollerus, exploitatie bedrijfsverzamelgebouw

Bestuurder Rijswijk Wonen Exploitatie B.V.

Voorzitter bestuur Theater De Speeldoos te Baarn

Voorafgaande aan de uitvoering van werkzaamheden uit hoofde van zijn nevenfuncties is melding aan en instemming van de RvC noodzakelijk.

32

Tegenstrijdige belangen Elke vorm en schijn van belangenverstrengeling tussen Rijswijk Wonen en de directeur-bestuurder wordt vermeden. Het bestuursstatuut bevat een uitwerking van dit belangrijke uitgangspunt. Hierin is tevens de handelswijze in geval van belangenverstrengeling geregeld. In 2013 zijn geen tegenstrijdige belangen met betrekking tot de directeur-bestuurder vastgesteld, zoals bedoeld in principe II.3 van de Governancecode Woningcorporaties. Interne risicobeheersings- en controlesystemen In het kader van risicomanagement worden de mogelijke risico’s die een wezenlijke dreiging vormen voor Rijswijk Wonen uitgelicht. Deze risico’s kunnen worden ondervangen met het weerstandsvermogen en – voor zover als mogelijk – middelen als procedures, procuratie, liquiditeitsplanning en rapportagecyclus. Externe accountant De externe accountant wordt benoemd door de RvC. Op grond van de Governancecode en in opdracht van de RvC is de accountantscontrole over de verslagjaren 2010-2013 aanbesteed en gegund aan Ernst & Young Accountants. In april 2013 heeft de jaarrekeningcontrole 2012 plaatsgevonden. De bevindingen en aanbevelingen van de accountant zijn besproken in de RvC van 5 juni 2013 (accountantsverslag 2012) en op 3 december 2013 (managementletter 2013). Over de voortgang van de opvolging wordt tussentijds gerapporteerd in de verslagen van de controller. De externe accountant woont het gedeelte van de vergadering van de RvC bij waarin de managementletter en het accountantsverslag worden besproken. Tevens heeft het jaargesprek van de accountant met de RvC buiten aanwezigheid van de directeur-bestuurder plaatsgevonden in de vergadering van 5 juni 2013 en in december. De directeur-bestuurder en de RvC maken ieder ten minste eenmaal in de vier jaar een grondige beoordeling van het functioneren van de externe accountant in de diverse entiteiten en capaciteiten waarin de externe accountant fungeert. Deze beoordeling heeft voor het laatst plaatsgevonden in de tweede helft van 2012 en staat wederom gepland na afloop van de werkzaamheden boekjaar 2013. Visitatie De visitatie over de periode 2007-2010 is uitgevoerd in 2011 en gewaardeerd met een gemiddelde score van 6,3. Het visitatierapport (november 2011) is te lezen op de website van Rijswijk Wonen (www.rijswijkwonen.nl).

33

Een financieel gezond bedrijf Algemeen Het gaat de BV Nederland niet voor de wind. Het bedrijfsleven heeft het moeilijk en het aantal werklozen is in 2013 verder opgelopen. Vooral in de bouw vallen de klappen. Een bouwbedrijf dat een aantal maanden geleden nog de financiële toets doorstond, kan een jaar later in betalingsmoeilijkheden verkeren en zomaar in staat van faillissement worden gesteld. Helaas werd ook Rijswijk Wonen in de loop van 2013 met een aannemer geconfronteerd die het werk moest neerleggen. Door adequaat ingrijpen en respect voor elkaar heeft het bouwtraject gelukkig geen extreme vertraging op hoeven lopen en maakt een andere aannemer het werk momenteel af. Bij aanvang van 2013 had Rijswijk Wonen al besloten een pas op de plaats te maken en alleen projecten op te pakken die als strikt noodzakelijk werden aangemerkt. Ook werd de verkoop van ons aandeel in Stichting Woonformatie Ypenburg (SWY) in 2013 afgewikkeld. Dit zijn enkele elementen die ertoe bijdragen dat we 2013 met een positief jaarresultaat kunnen afsluiten en onze balanspositie kunnen versterken. Met de versterking van haar Eigen Vermogen kan Rijswijk Wonen vanaf 2014 weer meer ambitie gaan ontwikkelen. Financieel jaarresultaat Het verslagjaar is met een ruim positief resultaat afgesloten. Het totaal resultaat is uitgekomen op € 14,5 miljoen (2012:€ 2,8 miljoen). Ten opzichte van de begroting is dat een stijging van € 14,4 miljoen. Deze stijging wordt grotendeels veroorzaakt door eenmalige positieve mutaties t.w.;

- Verkoop participatie 15% participatie Stichting Woonformatie Ypenburg (SWY). Deze participatie is op 30 januari 2013 voor € 5,5 miljoen verkocht aan Staedion.

- In 2013 is de definitieve aangifte vennootschapsbelasting 2011 in samenwerking met PWC opgesteld. In deze aangifte hebben wij gebruik gemaakt van de herbestedingsreserve. Vanaf 2012 staat deze fiscale maatregel corporaties niet meer ter beschikking. Als gevolg van het benutten van deze herbestedingsreserve bedraagt de acute vpb-druk over 2011 nul. Het in het jaarverslag 2011 opgenomen bedrag is hiermee komen vrij te vallen (€ 2,3 miljoen).

- De verkoopopbrengst van de 15% participatie SWY kan worden afgezet tegen de (hogere) waardering van SWY op de fiscale balans van Rijswijk Wonen. Fiscaal gezien leidt de verkoop van SWY per saldo tot een aanzienlijk verrekenbaar verlies. De acute vpb-druk over 2013 bedraagt hierdoor nul. Ten opzichte van de begroting een positief voordeel van € 2,2 miljoen. Voor het resterende compensabel verlies is een latentie getroffen van € 1,0 mln.

- Teruggaaf Belastingdienst in het kader van ProRata-regeling 2007 tot en met 2011 € 0,4 miljoen.

- Schadevergoeding Gemeente Rijswijk vanwege het verbreken van de contractuele en precontractuele besprekingen over de verhuur aan de Gemeente van de begane grond van het gebouw de Sfinx (€ 0,6 miljoen).

- De onderschrijding van de post lasten onderhoud € 2.3 miljoen. Dit wordt grotendeels veroorzaakt vanwege het doorschuiven van een 3-tal projecten naar 2014.

Samengevat:

- Verkoop participatie SWY € 5,5 mln. - Vrijval vennootschapsbelasting 2011 € 2,3 mln. - Acute VPB-druk 2013 nihil € 2,2 mln. - Latentie € 1,0 mln - Prorata 2007 tot en met 2011 € 0,4 mln. - Schadevergoeding Gemeente Rijswijk Wonen € 0,6 mln. - Onderschrijding onderhoud € 2,3 mln - Overig € 0,1 mln.

€ 14,4 mln.

34

Vermogen en aanwending Ontwikkelplannen waar in 2013 nog geen concrete invulling aan gegeven hoefde te worden zijn uitgesteld. De noodzaak om lopende projecten stop te zetten bestond niet. Het besluit werd genomen om bij toekomstige ontwikkeling van vastgoed zelf geen ontwikkelrisico meer te nemen. Deze terughoudendheid heeft geleid tot hernieuwde visiebepaling van bouwprojecten die in de toekomst in uitvoering worden gegeven. In totaliteit werd in 2013 voor circa € 1,2 miljoen aan investeringsbesluiten genomen. In 2012 bedroeg dit € 8,9 miljoen. De wijze waarop Rijswijk Wonen haar activa heeft gefinancierd is opgenomen in een aantal kengetallen:

• De interest dekkingsratio (in welke mate is de onderneming in staat haar financieringslasten uit lopende kasstromen te betalen) methode 1 vóór mutatie werkkapitaal;

• Loan to value (welke waarde van het bezit is gefinancierd);

• Debt service coverage ratio (in welke mate is de onderneming in staat om haar financieringslasten uit haar kasstromen te betalen).

Financiële continuïteit

Methode Norm 2013 2012

Interest dekkingsratio

16 > 1,4 4,9 3,9

2 5,1 2,4

Loan to value 17 < 75% 27,5% 30,6%

28 11,0% 11,2%

Debt service coverage ratio

19 >1,0 1,3 0,9

2 1,4 0,5

Op 2 oktober 2013 werd de toezichtbrief 2013 ontvangen van het Centraal Fond Volkshuisvesting (CFV). Deze beoordeling is gebaseerd op 2012 en de meerjarenprognose 2013 – 2017 die Rijswijk Wonen in januari 2013 heeft afgegeven. De beoordeling komt tot stand aan de hand van onderzoek door het CFV op grond van zes toezichtterreinen. Het onderzoek gaf geen aanleiding tot opmerkingen of nader onderzoek. Hier mag uit worden geconcludeerd dat Rijswijk Wonen over voldoende vermogen beschikt om de plannen in de meerjarenbegroting waar te maken. De ingezette koers van kostenbewustzijn en efficiënter werken blijkt haar meerwaarde te vinden. Deze zal Rijswijk Wonen vasthouden door de formatie verder te beperken en functies te beoordelen op rendement, nut en noodzaak om een efficiënte bedrijfsvoering te borgen.

a. Assetmanagement is een filosofie die in de loop van 2013 bij Rijswijk Wonen is geïntroduceerd. In heterogeen groepsverband zijn medewerkers geconfronteerd met een methodiek waarbij binnen een vastgesteld afwegingskader wordt overwogen in hoeverre een investering toekomstige meerwaarde oplevert vanuit financiële en sociale optiek.

b. Rijswijk Wonen beschikt over een uit het verleden aangegane derivatenportefeuille. De negen lopende contracten zullen worden afgebouwd en nieuwe derivaten zullen niet worden aangegaan. Uit ervaring heeft Rijswijk Wonen geleerd, dat een leningenportefeuille bestaande uit fixe contracten het beste bij haar past vanuit het perspectief financieringsbehoefte en kennis van treasury. Spreiding van herfinanciering voor de komende twee jaar heeft de aandacht.

c. Het beleid uit het bestaande ondernemingsplan “Thuis in de Buurt” blijft richtinggevend voor de wijze waarop Rijswijk Wonen herkenbaar wil zijn bij haar klanten. Nadat het nieuwe ondernemingsplan in 2014 is vastgesteld worden nieuwe targets benoemd, maar zal het wijkgericht werken een topic blijven voor de aansturing.

6 Vóór mutatie werkkapitaal

7 Op basis van bedrijfswaarde

8 Op basis van WOZ| waarde

9 Vóór mutatie werkkapitaal

35

Risicomanagement / risicobeheersing Eind 2013 heeft de politiek meer duidelijkheid kunnen verschaffen over de toepassing van de Saneringssteun en de Verhuurderheffing. Ook voor Rijswijk Wonen hebben beide vergaande gevolgen in het kader van toekomstige resultaten. - Saneringssteun: Het Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting heeft eind 2013 een concrete

inschatting gemaakt voor de saneringsbijdrage die voor de komende jaren van toepassing is. Deze collegiale steun maakt het mogelijk om corporaties met een vermogenstekort financiële steun te bieden. De maximale steun die jaarlijks binnen de sector kan worden opgehaald werd in 2012 al verhoogd van 1% naar 5% van de huurinkomsten.

- Faciliteringsvolume: Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw heeft voor de periode 2013 tot en met 2015 een faciliteringsvolume beschikbaar gesteld van € 37,8 miljoen. De financieringsbehoefte van Rijswijk Wonen bedraagt in deze periode € 31,5 miljoen. Het beschikbaar gestelde volume is dus ruim voldoende.

- Verhuurderheffing: De wettelijke basis voor de verhuurderheffing die voor de sector van 2013 € 50 miljoen naar in 2017 €1,7 miljard oploopt kent inmiddels een wettelijke basis. Voor Rijswijk Wonen moet richting 2017 worden gerekend op een structurele bijdrage richting € 4 miljoen per jaar. Uiteindelijk zal deze heffing twee negatieve effecten kennen die bestaan uit een negatieve kasstroom en een materieel negatief effect op de bedrijfswaarde van het vastgoed. Financieringsratio’s zullen nadien een negatieve bijstelling kennen met als gevolg een grote impact op de bedrijfsvoering, investerings- en financieringsmogelijkheden.

- Vennootschapsbelasting: De latente belastingclaim wordt ieder jaar opgenomen in de begroting. De toepassing van de VSOII bij de bepaling van de daadwerkelijk te betalen vennootschapsbelasting (VpB) heeft Rijswijk Wonen tot op dit moment de ruimte gegeven in het toepassen van aftrekposten. De uiteindelijk te betalen belasting is daardoor de afgelopen jaren steeds lager geweest.

- Staatssteundossier: Onder het ‘Staatssteundossier’ wordt de verplichting verstaan om minimaal 90% van de nieuwe verhuringen toe te wijzen aan huishoudens met een inkomen van maximaal € 34.229 (2013). Anders is er sprake van ongeoorloofde staatssteun. Het inkomen dient dus te worden getoetst. Een forse administratieve lastenverzwaring is het gevolg. Bij Rijswijk Wonen bestaat ook indirecte verhuur met onder andere een zorgaanbieder. Zelfstandige woningen worden door deze zorginstelling toegewezen aan klanten van deze zorginstelling. Ook gelden voor deze toewijzingen (administratieve) eisen waarop Rijswijk Wonen dient toe te zien.

- Beschikbaarheid financiering: In 2013 heeft Rijswijk Wonen haar Treasury Statuut aangepast. Het statuut sluit nadien naadloos aan op de nieuwe beleidsregels van het Ministerie. Het facilliteringsvolume van Rijswijk Wonen tot en met 2015 bedraagt € 37,8 miljoen. De financieringsbehoefte tot 2015 loopt op tot € 31,5 miljoen. Rijswijk Wonen blijkt haar investeringsambities ruimschoots te kunnen financieren.

- Huurbeleid overheid: Voor de lopende kabinetsperiode is het huurbeleid bekend en geeft de corporatiesector ruimte om huurverhogingen door te voeren op de plaatsen waar dat gerechtvaardigd is. Met de komst van een nieuw kabinet na de eerstvolgende verkiezingen zal het nog maar de vraag zijn in hoeverre het huidige huurverhogingbeleid overeind blijft. Enige terughoudendheid naar de toekomst valt te rechtvaardigen.

- Herziening Woningwet: Het Ministerie van Wonen en Rijksdiensten heeft de concept Novelle en Memorie van Toelichting van de herziene Woningwet gepubliceerd. Het voorstel wordt ter consultatie voorgelegd aan Aedes, vastgoedbeleggers, toezichthouders en de Woonbond. In de voorgestelde Novelle worden de taken en het werkgebied van woningcorporaties volgens de minister beter afgebakend. Daarnaast wordt de rol van gemeenten uitgebreid, de financiering van DAEB en niet-DAEB activiteit geregeld en wordt het toezicht verstevigd.

- Corporaties vs gemeenten: In april 2013 verscheen het rapport van de Commissie Dekker (Gemeenten en Corporaties; de vrijblijvendheid voorbij, Wederkerig en verplichtend). De Commissie doet geen stellige uitspraak over een directe aansturing vanuit de gemeenten. Samenwerking vanuit een verplichte gemeentelijk woonvisie en het maken van onderlinge prestatieafspraken is de samenvattende uitkomst. Verder adviseert de commissie om, met medewerking van de minister, een arbitrageorgaan te laten instellen door de VNG en Aedes, dat binnen een termijn van drie maanden bindende uitspraken moet doen als gemeenten en toegelaten instellingen geen overeenstemming zouden bereiken over de te maken prestatieafspraken.

36

- Inherente risico’s: Rijswijk Wonen tracht een optimale uitvoering te geven aan haar risicobeheersing met behulp van een adequate planning- en controlcyclus die deel uitmaakt van het interne management control systeem. Om marktrente-, krediet- en liquiditeitsrisico’s goed in te kunnen schatten en de daarvoor benodigde maatregelen te nemen beschikt Rijswijk Wonen gegeven haar omvang niet over de kennis die daarvoor nodig is. Begeleiding op dit gebied is daarom gezocht bij een extern treasurybureau.

Intern management control systeem Er bestaat onderscheid in Strategische risicobeheersing, Financiële risicobeheersing en Operationele risicobeheersing. Strategische risicobeheersing laat zich vooral ondervangen door procedurebeschrijving en het toetsen daarvan. In 2013 heeft herijking en vernieuwde beschrijving van een groot aantal procedures plaatsgevonden. Rijswijk Wonen heeft zich daarbij laten begeleiden door een extern adviseur en software aangeschaft waarin de procedures kunnen worden vastgelegd. Het merendeel van de beschreven procedures is nu terug te vinden in de kennisbank en via het intranet bereikbaar voor het personeel. De bedrijfscontroller heeft in 2013 meerdere audits uitgevoerd. Veel aandacht ging uit naar de toewijzing van woningen in het kader van de Europanorm. Ook de toepassing van het huurverhogingsbeleid is aan de orde geweest. Financiële risicobeheersing bestaat uit een goed liquiditeitsbeheer en beheersing van het werkkapitaal. In het treasurystatuut, hetgeen in 2013 is aangepast, zijn de kaders opgenomen hoe dient te worden voorzien in de liquiditeitsbehoefte van Rijswijk Wonen. Het is van belang om binnen de leningenportefeuille een spreiding in de herfinanciering aan te brengen. Het Treasury Jaarplan voorziet daarin, waarbij de kaders die het WSW stelt om jaarlijks 15% van de portefeuille voor herfinanciering in aanmerking te laten komen de basis vormt. De Loan to Value (schuld/WOZ waarde) is bij Rijswijk Wonen een sterk kengetal. De rente- en (fictieve) aflossingsverplichtingen kunnen ruimschoots worden nagekomen. Operationele risico’s bestaan uit projectbeheersing en de naleving van regelgeving en interne procedures. De projectadministratie is ingericht conform de initiatief, voorontwerp, definitief ontwerp, voorbereiding-, realisatie- en nazorgfase. Besluitvorming gaat aan iedere fase afzonderlijk vooraf, waarbij ook budgetverstrekking plaatsvindt. Ook wordt na iedere fase een decharge gegeven op grond van beschikbaar te stellen evaluatiedocumenten. Rijswijk Wonen streeft een optimale transparantie na en wijst iedere medewerker afzonderlijk op het bestaan van te volgen procedures waarin integriteit en reductie van frauderisico’s zijn verankerd. Aanbevelingen accountant In oktober 2013 heeft Ernst en Young de rapportage van de interimcontrole beschikbaar gesteld aan bestuur en Raad van Commissarissen. De interimcontrole heeft geleid tot onderstaande bevindingen en aanbevelingen. Ernst en Young werkt met een prioriteitstelling die bestaat uit de aanduidingen hoog (H), gemiddeld (M) en laag (L). Daar waar ook in voorgaande jaren een onderwerp ter sprake is gekomen wordt een (*) asterisk aangegeven. Bevinding prioriteit Controle prijstabel huuradministratie H

Toetsing inkomensgegevens toewijzing DAEB-woningen M

Registratie 90%-grens M

Proces periodieke managementrapportage en jaarrekening H

Personele bezetting financiële administratie M*

Beperkte naleving van de interne beheersing op de totstandkoming van de bedrijfswaarde

H

Kennis meerjarenprognose (FMP) uitbreiden M

Implementatie integriteitscode M

Het managementteam heeft een plan van aanpak opgesteld om genoemde onderwerpen te verbeteren.

37

Financieringsbeleid Het Financierings- en Beleggingsbeleid en het aangepaste Treasury Statuut 2013 werd door de Raad van Toezicht goedgekeurd. Het vreemd vermogen in de vorm van een leningenportefeuille heeft per ultimo 2013 een omvang van € 96 miljoen. De gemiddelde vermogenskostenvoet bedraagt per ultimo 2013 4,5% (2012: 4,57%). Op basis van de huidige rentecurve is de duration (dit is de gewogen gemiddelde looptijd van de uitgaande kasstromen van de leningenportefeuille (inclusief derivaten) in jaren 7,8 (2012: 7,2). Financiering wordt pas aangetrokken nadat de Raad van Commissarissen een investeringsbesluit heeft genomen. Rijswijk Wonen bevindt zich in de positie dat lopende en in de meerjarenbegroting opgenomen nog te nemen investeringsbesluiten direct financierbaar zullen zijn. De borgstelling van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw is ruim voldoende. Derivatenbeleid Eind 2013 heeft Rijswijk Wonen nog 9 actieve derivaten. In het kader van artikel 10 lid 1 van de beleidsregels van het Centraal Fonds Volkshuisvesting is onderzocht in hoeverre bij Rijswijk Wonen derivaten bestaan met zogenaamde Toezichtsbelemmerende Maatregelen. Naar gebleken is bestaat er slechts één derivaat dat gesloten is onder contract met de Bank Nederlandse Gemeenten waarop dit van toepassing is. Rijswijk Wonen heeft de Bank Nederlandse Gemeenten verzocht om het contract aan te passen. Dit heeft nog niet tot een positief resultaat geleid. Inmiddels heeft Rijswijk Wonen haar treasurystatuut aangepast en neemt een terughoudende positie in aangaande derivaten. Ook in 2013 was een scherper toezicht van toepassing op de aanwezigheid van derivaten. De stresstesten die het afgelopen jaar op verzoek van het Centraal Fonds werden uitgevoerd, uitgaande van de effecten van een rentedaling van 1% en 2%, op de derivatenportefeuille van Rijswijk Wonen waren positief. De situatie per 31 december is in onderstaande tabel opgenomen: Verstrekker Notional Marktwaarde -/- 1% -/- 2% Artesia € 5.000.000 -/- € 167.806 -/- € 193.793 -/- € 220.159

Artesia € 5.000.000 -/- € 325.229 -/- € 418.462 -/- € 512.971

ABN-AMRO € 5.000.000 -/- € 588.494 -/- € 711.332 -/- € 837.287

ING € 5.000.000 -/- € 939.896 -/- € 1.244.286 -/- € 1.569.107

ING € 5.000.000 -/- € 984.848 -/- € 1.359.289 -/- € 1.763.576

ING € 5.000.000 -/- € 721.330 -/- € 912.887 -/- € 1.113.463

ING € 5.000.000 -/- € 802.526 -/- € 1.065.432 -/- € 1.344.465

BNG € 5.000.000 -/- € 1.136.916 -/- € 1.417.444 -/- € 1.715.779

ING € 5.000.000 -/- € 970.519 -/- € 1.221.115 -/- € 1.485.540

TOTAAL €45.000.000 -/- € 6.637.564 -/- € 8.544.040 -/- € 10.562.347

Cashmanagement Ieder kwartaal komt de treasurycommissie bijeen. Onder voorzitterschap van de manager financiën, beraadt de commissie zich over de inkomende en uitgaande geldstromen in de komende twee jaar. De commissie laat zich adviseren door een treasury specialist van Zanders en Partners. Jaarlijks wordt voorafgaand aan een begrotingsjaar een treasury jaarplan opgesteld. De meest relevante acties staan hierin opgenomen. Behandeling vindt plaats door het managementteam en goedkeuring door de Raad van Commissarissen. Rijswijk Wonen voert geen actief beleggingsbeleid. Tijdelijk overtollige geldmiddelen worden bij de ING (huisbank) op een Liquidity Management Account (LMA) geplaatst. Het treasury statuut staat toe om aan collega corporaties met een positief kredietwaardigheidsoordeel van het WSW tijdelijk geld uit te lenen. In 2013 bestond geen behoefte in de markt. Overigens gaat Rijswijk Wonen hier ook uiterst selectief mee om.

38

Verbindingen Rijswijk Wonen heeft een aantal verbindingen in en met andere rechtspersonen. Deze zijn weergegeven in onderstaand diagram en daarna voorzien van een korte toelichting.

Stichting Exploitatie Admiraal Helfrichsingel De Stichting Exploitatie Admiraal Helfrichsingel 51 biedt huisvesting aan de toegelaten instelling en daarmee zijn alle beheeractiviteiten toegelicht. Gegeven de waardedaling van het vastgoed zal worden overwogen of de constructie waarbij de Stichting als huisbaas optreedt van de toegelaten instelling nog langer moet worden voortgezet. De financiering van de Stichting vindt plaats via de toegelaten instelling. Rijswijk Wonen Projectontwikkeling B.V. Rijswijk Wonen Projectontwikkeling B.V. is opgericht op 15 maart 2005. Per 1 november 2007 is het project De Sfinx ondergebracht in Rijswijk Wonen Projectontwikkeling B.V. In het kader hiervan zijn met de Belastingdienst afspraken gemaakt over de vrijstelling van overdrachtsbelasting. Hierbij is door de Belastingdienst de voorwaarde gesteld dat gedurende drie volle jaren na 13 augustus 2008 ten minste 90% van de aandelen van Rijswijk Wonen Projectontwikkeling B.V. in handen van Stichting Rijswijk Wonen dient te blijven. De Sfinx is opgeleverd in 2009. De nog niet verkochte woningen zijn per 1 januari 2011 overgedragen aan Rijswijk Wonen. In 2014 zal worden bezien of liquidatie van deze BV mogelijk is en tegen welke voorwaarden. Rijswijk Wonen Exploitatie B.V. Per 29 mei 2008 is Rijswijk Wonen Exploitatie B.V. opgericht. Op 18 december 2008 is de overeenkomst inzake de overdracht en terugoverdracht van het economisch eigendom van het ontwikkelingsproject Onderwatershof door Rijswijk Wonen en Rijswijk Wonen Exploitatie B.V. ondertekend en naar de Belastingdienst gestuurd. Aangezien bij de (terug)overdracht gebruik gemaakt is van een vrijstelling overdrachtsbelasting dient de vennootschap 3 jaar na de verkrijging deel uit te blijven maken van het concern (van Stichting Rijswijk Wonen). Deze 3-jaarstermijn is inmiddels verstreken en de vennootschap kan zonder nadelige fiscale gevolgen worden geliquideerd. In verband met de eventuele verplichting om het Niet DAEB bezit onder te brengen in een aparte entiteit is besloten om de vennootschap vooralsnog niet te liquideren totdat er duidelijkheid is over de verplichting tot administratieve danwel juridische scheiding. Stichting Woonformatie Ypenburg (SWY) De 15% participatie van Rijswijk Wonen is op 30 januari 2013 verkocht aan Staedion voor € 5.520.000. De waarde van de participatie bedroeg op dat moment € 21.294.462 (15% van € 141.963.077) waarmee een fiscaal verlies ontstaat van € 15.774.462.

Rijswijk Wonen

Rijswijk Wonen Project Ontwikkeling BV

Stichting exploitatie Adm. Helfrichsingel

Rijswijk Wonen Exploitatie bv

39

Werkzaam vermogen Rijswijk Wonen kent de navolgende vermogens- en balansposities:

2013 2012 In duizend € Activa

Materiële vaste activa 112.357 68% 114.314 65%

Vastgoedbeleggingen 37.722 23% 35.736 20%

Financiële vaste activa 2.001 1% 1.103 1%

Voorraden 497 - 702 1%

Vorderingen 1.497 1% 13.663 8%

Liquide middelen 12.052 7% 8.369 5% Totaal activa 166.126 173.887 Passiva Eigen vermogen 46.585 28% 32.078 18%

Voorzieningen 2.062 1% 2.085 2%

Langlopende schulden 94.179 57% 95.426 55%

Kortlopende schulden 23.300 14% 44.298 25% Totaal passiva 166.126 173.887 Grondexploitatie In 2013 hebben geen grondaankopen plaatsgevonden. Wel vond afboeking plaats op de grondwaarde van de Benedictuslocatie die Rijswijk Wonen al enige tijd in haar bezit heeft. Gebleken is dat het aantal wooneenheden dat men daar aanvankelijk in gedachten had hoger is ingeschat dan het aantal dat als reëel moet worden geacht. In de meerjarenprognose is de ontwikkeling van de Benedictuslocatie in 2015 ingerekend. Herontwikkeling van herstructureringsgebieden zoals in te Werve brengt ook ontwikkeling van koopwoningen met zich mee. Rijswijk Wonen beraadt zich over de wijze waarop de realisatie daarvan teweeg dient te worden gebracht. Ontwikkeling van koopwoningen voor eigen rekening en risico is in ieder geval wat Rijswijk Wonen beslist niet wil. Meerjarenprognose De meerjarenprognose wordt ieder jaar door Rijswijk Wonen aangeboden aan de externe toezichthouders van het Centraal Fonds Volkshuisvesting en het Waarborgfonds Sociale woningbouw. Ook voor de periode 2015 tot en met 2018 is dit het geval. Het verloop van de solvabiliteit en de Interest Coverage Ratio (ICR) zijn kengetallen waar de toezichthouders normen aan verbonden hebben. De verhuurders- en de saneringsheffing heeft Rijswijk Wonen nog voordat vaststelling van de begroting 2014 en meerjarenbegroting heeft plaatsgevonden door de Raad van Commissarissen aangepast aan de normen van Corpodata. De gepubliceerde meerjarenraming 2014 – 2018 laat goede financiële resultaten zien, waarmee de continuïteit van Rijswijk Wonen kan worden beoordeeld. De gepubliceerde meerjarenraming 2014 – 2018 (versie d.d. 7 januari 2014) kent de volgende kerncijfers: 2014 2015 2016 2017 2018 In duizend €

Jaarresultaat 434 1.379 2.538 1.970 3.119

Eigen Vermogen 41.227 42.606 45.144 47.114 50.233

Solvabiliteit (norm >20%) 26,5 25.9 25.6 26.2 25.9 ICR (norm > 1,4) 2,2 3,3 2,9 3,1 3,4 Balanstotaal 31/12 155.433 164.251 176.591 179.647 194.133

40

Verslag van de Raad van Commissarissen De governancestructuur (organen en taakverdeling) van Rijswijk Wonen ten aanzien van toezicht houden, is vastgelegd in het reglement Raad van Commissarissen Rijswijk Wonen. De Governance-code Woningcorporaties is van toepassing op het functioneren van de RvC. Algemeen De RvC bestaat uit vijf personen. De RvC heeft tot taak toezicht te houden op het bestuur en op de algemene gang van zaken in de woningcorporatie en de met haar verbonden ondernemingen en staat tevens het bestuur met raad ter zijde. De RvC houdt onder andere toezicht op: - realisatie van de doelstellingen van de corporatie; - realisering van de volkshuisvestelijke opgaven; - strategie en de risico’s verbonden aan de activiteiten van de corporatie; - opzet en werking van de interne risicobeheersing- en controlesystemen; - kwaliteitsbeleid; - kwaliteit van de maatschappelijke verantwoording; - financieel verslaggevingsproces; - naleving van toepasselijke wet- en regelgeving. Dit toezicht strekt zich tevens uit tot de met de corporatie verbonden ondernemingen. De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de RvC zijn in artikel 18 van de statuten van Stichting Rijswijk Wonen omschreven. Een en ander is verder uitgewerkt in het reglement voor de RvC dat op de website is in te zien. Als toezichtkader voor het uitoefenen van haar taken hanteert de RvC: - het BBSH; - het ondernemingsplan; - de begroting; - de kwartaalrapportages; - de jaarstukken. Dit toezichtkader wordt door de RvC gebruikt bij het nemen van beslissingen, het beoordelen van bestuursvoorstellen en het bewaken van de realisatie van de corporatiedoelstellingen. Taak en werkwijze Om de toezichthoudende taak goed te kunnen vervullen heeft de RvC zich regelmatig mondeling dan wel schriftelijk door het bestuur laten informeren over de (financiële) resultaten in relatie tot de beoogde doelen, relevante externe ontwikkelingen en de wensen en behoeften van belanghebbenden. De RvC heeft in het verslagjaar het volgende ondernomen om zich op de hoogte te houden van wat er speelt in het speelveld van Rijswijk Wonen: - overleg met directeur-bestuurder; - overleg met MT-leden; - overleg met controller; - overleg met externe accountant; - overleg met de Bewonersvereniging Rijswijk (BVR); - overleg met de Ondernemingsraad; - krantenknipsels over Rijswijk Wonen; - informatievoorziening door Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW). De RvC is in het afgelopen jaar bijeen geweest voor vijf formele vergaderingen en een themabijeenkomsten (“Het verleggen van de koers”). In een van de bijeenkomsten is buiten aanwezigheid van de directeur-bestuurder het functioneren van de directeur-bestuurder besproken. De zelfevaluatie van de RVC heeft in beperkte vorm plaatsgevonden en staat voor 2014 gepland in een meer uitgebreide vorm. Geen van de leden van de RvC is frequent afwezig geweest bij vergaderingen. De RvC zou in september overleg hebben gehad met een delegatie van de Ondernemingsraad. Deze vergadering werd verschoven naar februari 2014. In februari en november heeft de RvC overleg gevoerd met een vertegenwoordiging van de Bewonersvereniging Rijswijk.

41

De RvC heeft in het verslagjaar de volgende besluiten genomen: - goedkeuring begroting Rijswijk Wonen 2013; - goedkeuring jaarstukken Rijswijk Wonen 2012; - goedkeuring jaarverslag Stichting Exploitatie Admiraal Helfrichsingel 51 2012; - goedkeuring jaarverslag Rijswijk Wonen Exploitatie B.V. 2012; - goedkeuring jaarverslag Rijswijk Wonen Projectontwikkeling B.V. 2012; - goedkeuring aanpassing treasurystatuut - goedkeuring verbindingenstatuut; - goedkeuring verkoop SWY-participatie; - goedkeuring vergaderschema 2014. - Besluit, in overleg met de bestuurder, tot beëindiging van de arbeidsovereenkomst van de

bestuurder per 01-04-2014 Tevens heeft de RvC gesproken over de volgende onderwerpen: - conceptbegroting 2014; - kwartaalrapportages; - stand van zaken organisatie (waaronder patronen in organisatie, formatieplan); - informatiebehoefte RvC; - naleving governancecode; - reguliere bevindingen controller; - beoordeling verslagjaar 2012 (CiP 2013, solvabiliteitsoordeel 2013 en oordeelbrief 2012); - beoordeling begrotingsjaar 2013 (continuïteitsoordeel 2013 en kredietwaardigheidsoordeel 2013); - accountantsverslag 2012; - managementletter 2013;

Onafhankelijkheid De RvC waakt ervoor dat haar leden onafhankelijk zijn in de zin van de in de Governancecode Woningcorporaties bepaling III.2.2 aangeduide criteria. In het reglement RvC zijn bepalingen over onafhankelijkheid (artikel 3) en tegenstrijdige belangen (artikel 16) vastgelegd. De onafhankelijkheid van de leden van de RvC is in overeenstemming met bepaling III.2.2 van de Governancecode Woningcorporaties. Een overzicht van de nevenfuncties van de leden van de RvC is in de navolgende paragraaf opgenomen.

42

Deskundigheid en samenstelling De RvC bestaat uit vijf leden. In onderstaand overzicht is nadere informatie opgenomen over de samenstelling van de RvC, waaronder de nevenfuncties, vertegenwoordiging corporaties en het rooster van aftreden. De RvC werkt met een profielschets – gerelateerd aan zijn omvang, samenstelling en activiteiten – voor de gewenste deskundigheid en achtergrond van de leden.

Naam Functie Eerste benoeming

Lopende termijn Nevenfuncties

Namens corporatie

L.W. Bartelse (1952)

Voorzitter voordracht BVR

6-11-2003 31-12-2014 Directeur-bestuurder Maaskoepel, Federatie van woningcorporaties in de stadsregio Rotterdam

Zelfstandig adviseur, trainer, coach

Voorzitter Kamer van Binnenvisserij

J.J. Reijnders (1960)

Lid 12-9-2007 31-12-2014 Directeur NS Poort Exploitatiebedrijf/Grondbedrijf

Lid RvC Stichting Woonformatie Ypenburg Lid RvC BOEI

Lid bestuur CSNL

Statutair-directeur VASLOC

Directeur-eigenaar Le Seigneur de Puligny

G.M. Smid-Marsman (1964)

Lid 13-12-2007 31-12-2015 Directeur Ruimte en Mobiliteit provincie Zuid-Holland

Plaats-vervangend lid RvC SWY Voorzitter RvT Kwadraad

Voorzitter RvT Pleysierschool

Voorzitter Toetsingscommissie Caminando Juntos

Voorzitter LBSNN toetsingscommissie KPA

Lid bestuur Stichting Ecoware

Lid programmaraad OTB

Lid RvC Responz, school voor geestelijk en meervoudig gehandicapten

Lid bezwarencommissie personele aangelegenheden gemeente Zoetermeer

M.R. de Boer (1959)

Lid voordracht OR

1-3-2012 31-12-2015 Partner bij VBTM Advocaten Lid klachtencommissie Mitros Wonen

H.G. van der Post (1967)

Lid voordracht BVR

23-1-2013 31-12-2016 Controller vastgoed bij Woonzorg Nederland. Lid klankbordgroep RJ 645

Per 1 januari 2011 geldt voor elke commissaris een maximale zittingstermijn van twee perioden van vier jaar. Het rooster van niet-herbenoembaar aftreden per 31 december is als volgt: - 2014 L.W. Bartelse - 2014 J.J. Reijnders - 2015 G.M. Smid-Marsman - 2019 M.R. de Boer - 2020 H.G. van der Post De heer M.R. de Boer is na een externe wervingsprocedure op bindende voordracht van de OR benoemd in de RvC-vergadering van 25 januari 2012. In de RvC-vergadering van 23 januari 2013 is de heer H.G. van der Post (controller vastgoed bij Woonzorg Nederland) na een externe wervingsprocedure op bindende voordracht van de BVR benoemd als opvolger van de heer Willems. De RvC toetst het functioneren van Rijswijk Wonen aan de hand van het financieel beleid, de realisering van volkshuisvestelijke opgaven en verbindingen, de borging van de kwaliteit van het toezicht (zelfevaluatie, deskundigheid bevorderende activiteiten, (her)benoemingsprocedure, contacten met belanghebbenden), de werking van de klachtencommissie, het functioneren van de

43

externe accountant, tegenstrijdige belangen van materiële betekenis, de naleving van de Governancecode Woningcorporaties en de beschikking over een Gedragscode, Klokkenluidersregeling en frauderisicoanalyse. Door de deskundigheid van de leden is de RvC in staat om de collectieve verantwoordelijkheid voor Rijswijk Wonen te dragen. Elk individueel lid dient hierbij geschikt te zijn om de hoofdlijnen van het totale beleid te kunnen beoordelen. Een of meer leden beschikken over: - duidelijke visie op maatschappelijke ontwikkelingen en ontwikkelingen in de branche; - ervaring als eindverantwoordelijk bestuurder; - expertise op het vlak van:

o volkshuisvesting; o financieel/economisch beleid; o bedrijfsvoering; o dienstverlening; o projectontwikkeling; o zorg- en maatschappelijk beleid; o juridische zaken en fiscaliteiten; o openbaar bestuur.

Voor de voorzitter gelden specifieke kwaliteiten. Hij is in staat om: - de RvC als team te binden; - de vergaderingen effectief en efficiënt te leiden; - de werkzaamheden van de RvC te coördineren; - de communicatie binnen de RvC en tussen de RvC en het Bestuur te onderhouden en te

optimaliseren. De voorzitter waakt ervoor dat de leden van de RvC naar zijn oordeel in formele zin onafhankelijk zijn. Tevens heeft de RvC geen transacties geconstateerd, waarbij tegenstrijdige belangen bij de directeur-bestuurder spelen. Remuneratiecommissie Het vastgestelde reglement Remuneratiecommissie is als bijlage C van het reglement RvC opgenomen. Hierin zijn de taken en bevoegdheden van de Remuneratiecommissie omschreven. De Remuneratiecommissie is op basis van dit reglement namens de RvC onder meer belast met de selectie en benoeming van de leden van de RvC en de directeur-bestuurder en is tevens belast met het bezoldigingsbeleid en de beoordeling van het bestuur. De Remuneratiecommissie wordt gevormd door de heer L.W. Bartelse en de heer J.J. Reijnders en komt minimaal één keer per jaar bijeen. Ten behoeve van de uitvoering van haar taken heeft de Remuneratiecommissie in 2013 vier maal vergaderd. De commissie rapporteert haar bevindingen en adviezen aan de RvC. De leden van de RvC ontvangen een vergoeding voor hun werkzaamheden. In lijn met de beloningsmethodiek van de directeur-bestuurder is de honorering van de commissaris met ingang van 1 januari 2011 gebaseerd op de door de VTW vastgestelde Honoreringscode Commissarissen (in werking getreden per 1 juli 2010). Bij het vaststellen van de honorering van de commissaris is uitgegaan van dezelfde zwaartegroep als de beloning van de directeur-bestuurder (functiegroep F). Aan elke zwaartegroep is een bandbreedte voor de beloning (directeur-bestuurder) en voor de honorering (commissaris) gekoppeld. Voor de commissaris is de bijbehorende bandbreedte € 8.000 tot € 10.000. De honorering van een RvC-lid is vastgesteld op € 8.000. Vanwege het meerwerk is aan de voorzitter een opslag van 50% (maximumnorm) toegekend.

44

Auditcommissie Eind 2012 is door de RVC besloten een aparte auditcommissie te vormen. Het vastgestelde reglement Auditcommissie is als bijlage E van het reglement RvC opgenomen. De Auditcommissie is ingesteld met ingang van 1 januari 2013 met de benoeming van de heer M.R. de Boer (voorzitter) en de heer H.G. van der Post (lid). In 2013 kwam de commissie 2 keer bijeen; waarbij o.a. gesproken is over de concept-jaarrekening 2012, het concept-accountantsverslag 2012, het concept-verbindingenstatuut, het herziene treasurystatuut en de concept begroting / meerjarenprognose 2014-2018. Werkgeversrol De RvC is verantwoordelijk voor een goed bestuur, onder meer door benoeming, schorsing, ontslag en jaarlijkse evaluatie van het functioneren van de directeur-bestuurder. Per 1 mei 2010 is de heer J.L. van Deemter aangesteld als directeur-bestuurder. Hij is bij Rijswijk Wonen gestart per 14 mei 2008 als directeur bedrijfsvoering a.i. en per 1 december 2008 als directeur-bestuurder a.i. Voorafgaand aan de benoeming van de directeur-bestuurder is advies ingewonnen van het managementteam, de Ondernemingsraad en de Bewonersvereniging Rijswijk. De beloning van de bestuurder vindt plaats op basis van de Sectorale beloningscode bestuurders woningcorporaties (in werking getreden per 1 juli 2010). De factoren die de zwaarte van een woningcorporatie bepalen, zijn [1] het aantal verhuureenheden, [2] het aandeel verhuureenheden dat zich in transitie bevindt evenals de vastgoedwaarde daarvan en [3] de positie van de corporatie in het krachtenveld. Op basis van die methodiek zijn 550 functiezwaartepunten geteld voor de functie van directeur-bestuurder. Daarmee zit Rijswijk Wonen in functiegroep F (bandbreedte 523-618 functiezwaartepunten) op een schaal van A-I. De beloning bestaat uit een vast en een variabel deel. Met betrekking tot het vaste deel wordt de salarisontwikkeling van de CAO Woondiensten toegepast. Het variabele deel is afhankelijk van vooraf overeengekomen resultaten. Een en ander is vastgelegd in het remuneratierapport. Naast het vaste salaris is sprake van een jaarlijks variabel salaris van maximaal 10% van het vaste salaris, afhankelijk van de beoordeling en de realisatie van de gemaakte prestatie-eisen. Daarnaast is een bonus vastgesteld van maximaal 10% van het bruto jaarsalaris voor elk van de jaren van telkens een aaneengesloten periode van drie jaar, te betalen in de maand volgend op de afloop van die termijn. De omvang van deze bonus is afhankelijk van de mate waarin de bestuurder de voor de duur van deze termijn voor Rijswijk Wonen vastgestelde kwantitatieve en kwalitatieve doelen behaalt, met inachtneming van de gestelde randvoorwaarde. Daarbij geldt de voorwaarde dat de overeenkomst niet gedurende de termijn van drie jaar tussentijds is ontbonden. In dat geval vervalt deze bonus in zijn geheel. Aan het bestuur is een pensioen toegezegd op basis van de regeling voor bestuurders van Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties (SPW). De pensioenkosten worden gefinancierd door Rijswijk Wonen en de directeur-bestuurder gezamenlijk. De overige arbeidsvoorwaarden zijn gebaseerd op de CAO Woondiensten. De Remuneratiecommissie heeft in juni 2013 het functioneren van de directeur-bestuurder beoordeeld op basis van de gerealiseerde prestaties over 2012. In de gekozen methodiek wordt het functioneren bepaald aan de hand van de volgende onderdelen: 1. klanttevredenheid; 2. kwaliteit van producten en diensten; 3. financiële toekomstbestendigheid; 4. gezonde organisatie. Naast het met elkaar vaststellen van de meetpunten zijn afspraken gemaakt over de wijze waarop over het presteren op de verschillende punten wordt geoordeeld. De remuneratiecommissie is tot de conclusie gekomen dat 67% van de geformuleerde doelen is gerealiseerd. Op basis van de contractuele afspraken is 67% van de maximaal mogelijke jaarlijkse bonus van 10% van het bruto jaarsalaris toegekend. De Remuneratiecommissie heeft eveneens de periode 1 mei 2010 – 1 mei 2013 beoordeeld. Deze periode werd in de arbeidsovereenkomst overeengekomen indien de bestuurder na indiensttreding drie jaar bij Rijswijk Wonen zou blijven. De remuneratiecommissie is tot de conclusie gekomen dat 75% van de geformuleerde doelen is gerealiseerd. Op basis van de contractuele afspraken is 75% van de maximaal mogelijke jaarlijkse bonus van 10% van het bruto jaarsalaris toegekend over het bruto jaarsalaris van elk van de drie jaar.

45

Tevens is op grond van de bepaling in de arbeidsovereenkomst dat elke drie jaar opnieuw getoetst wordt in welke mate de bestuurder past bij de situatie van Rijswijk Wonen een aantal besprekingen van de remuneratiecommissie met de bestuurder geweest. In de afgelopen jaren is binnen Rijwijk Wonen heel veel veranderd. De organisatie is van een ontwikkelende corporatie veranderd naar een meer op de kerntaken gerichte organisatie, werkend vanuit de wijken waarin zij actief is. In het voorjaar van 2014 zal deze ontwikkeling haar neerslag krijgen in een nieuw ondernemingsplan dat uitgaat van de wijkgerichte benadering. De Raad is met de bestuurder tot de conclusie gekomen dat daar een bestuurder bij past met een andere karakter, meer gericht op de verankering van de veranderingen in de organisatie. Met de bestuurder zijn afspraken gemaakt over zijn vertrek per 1 april 2014, na het gereed komen van het Ondernemingsplan. De Remuneratiecommissie heeft haar bevindingen en adviezen over genoemde zaken gerapporteerd aan de RvC. De voorstellen over bovenstaande onderwerpen zijn door de RvC vastgesteld. In het kader van Governancecode Woningcorporaties is de bezoldiging van de bestuurder verantwoord in de jaarrekening.

46

Jaarrekening

1 Jaarrekening De jaarrekening bestaat uit een enkelvoudige balans, winst- en verliesrekening, kasstroomoverzicht en toelichting. Er is geen consolidatie vanwege de te verwaarlozen betekenis van de deelnemingen en groepsmaatschappijen.

1.1 Balans De balans omvat de vaste activa, vlottende activa, eigen vermogen en vreemd vermogen. Activa per 31 december (€ 1.000) 2013 2012

Vaste activa Materiële vaste activa Sociaal vastgoed in exploitatie 107.252 109.623 Sociaal vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 4.006 3.363 Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie 1.099 1.328

112.357 114.314 Vastgoedbeleggingen Commercieel vastgoed in exploitatie 25.676 25.934 Commercieel vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 2.004 413 Vastgoed verkocht onder voorwaarden 10.042 9.389

37.722 35.736 Financiële vaste activa Deelnemingen in groepsmaatschappijen 85 89 Vorderingen op groepsmaatschappijen 787 876 Latente belastingvorderingen 1.112 138 Leningen u/g 17 0

2.001 1.103 Som der vaste activa 152.080 151.153 Vlottende activa Voorraden Vastgoed bestemd voor verkoop 497 702

Vorderingen Huurdebiteuren 327 253 Gemeenten 483 0 Vorderingen op groepsmaatschappijen 48 95 Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen 0 12.900 Overige vorderingen 389 132 Overlopende activa 250 283

1.497 13.663 Liquide middelen 12.052 8.369 Som der vlottende activa 14.046 22.734 Totaal activa 166.126 173.887

47

Passiva per 31 december (€ 1.000) 2013 2012

Eigen vermogen

7 46.585 32.078

Voorzieningen Voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen 1.776 1.776 Overige voorzieningen 286 309

Totaal voorzieningen 2.062 2.085 Langlopende schulden Schulden/leningen overheid 865 897 Schulden/leningen kredietinstellingen 83.197 85.104 Verplichtingen inzake onroerende zaken verkocht onder voorwaarden 10.116 9.425 Overige schulden 1 0

Totaal langlopende schulden 94.179 95.426 Kortlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen 11.906 18.735 Schulden aan leveranciers 4.889 3.943 Schulden aan groepsmaatschappijen 4 0 Belastingen en premies sociale verzekeringen 2.334 4.417 Overige schulden 205 13.866 Overlopende passiva 3.962 3.337

Totaal kortlopende schulden 23.300 44.298 Totaal passiva 166.126 173.887

48

1.2 Winst- en verliesrekening De winst- en verliesrekening omvat de bedrijfsopbrengsten en bedrijfslasten, niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedbeleggingen, financiële baten en lasten, belastingen en aandeel in resultaat deelnemingen. Winst- en verliesrekening (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Bedrijfsopbrengsten Huuropbrengsten

34.688 34.219 33.199

Opbrengsten servicecontracten

3.233 3.150 3.022 Overheidsbijdragen

0 0 0

Resultaat verkoop vastgoedportefeuille 512 296 10 Geactiveerde productie voor eigen bedrijf 404 250 247 Overige bedrijfsopbrengsten

1.574 303 1.129

Som der bedrijfsopbrengsten 40.411 38.218 37.607 Bedrijfslasten Afschrijvingen materiële vaste activa en commercieel vastgoed

-6.663 -6.832 -6.983

Overige waardeveranderingen van materiële vaste activa

-793 -312 -2.271 Bijzondere waardeveranderingen van vlottende activa

-117 0 -66

Lonen en salarissen

-4.644 -4.387 -4.371 Sociale lasten

-289 -353 -338

Pensioenlasten

-729 -763 -727 Onderhoudslasten

-7.072 -9.329 -9.181

Leefbaarheid -222 -281 -271 Lasten servicecontracten -3.170 -3.150 -2.941 Overige bedrijfslasten

-6.975 -6.854 -4.849

Som der bedrijfslasten -30.674 -32.261 -31.998 Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedbeleggingen -739 0 -249

Bedrijfsresultaat 8.998 5.957 5.359

Financiële baten en lasten Waardeveranderingen van financiële vaste activa en vlottende effecten

0 0 -12

Opbrengst effecten en vorderingen behorend tot financiële vaste activa 37 36 43 Andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten

402 344 410

Rentelasten en soortgelijke kosten

-4.322 -5.557 -5.300

Som der financiële baten en lasten -3.883 -5.177 -4.859

Resultaat vóór belastingen 5.115 780 500 Belastingen

3.285 -2.255 1.859

Resultaat na belastingen 8.400 -1.475 2.359 Aandeel in resultaat deelnemingen

5.480 -761 -817

Resultaat na belastingen 13.880 -2.236 1.542 Baten en lasten rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt 627

10 2.321 1.326

Totaal resultaat 14.507 85 2.868

10

Verkoopopbrengst € 887k minus boekwaarde €68k minus daling marktwaarde € 192k

49

1.3 Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht omvat operationele, investerings- en financieringsactiviteiten. Kasstroomoverzicht (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Bedrijfsresultaat 8.998 5.359 Kasstroom uit operationele activiteiten Aanpassingen voor: - Afschrijvingen 6.663 6.983 - Vrijval/dotatie voorzieningen -23 1.398 - Waardeveranderingen materiële vaste activa en niet

gerealiseerde waardeverandering vastgoedbeleggingen en vlottende activa 1.649 2.586

a 17.287 16.326 Veranderingen in werkkapitaal: - Voorraden 205 1.744 - Vorderingen 12.166 -9.689 - Vrijval/dotatie a.g.v. reservering vpb-belastingen 2.786 1.380 - Kortlopende schulden (exclusief bankkrediet) -14.229 -1.569

b 928 -8.134 Ontvangen/betaalde rente c -3.823 - 4.581 Betaalde belastingen d -499 -479

Kasstroom uit operationele activiteiten e(=a+b+c+d) 13.893 4.336 -3.132 Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in materiële vaste activa -7.940 -14.138 -6.640 Desinvesteringen in materiële vaste activa 202 2.933 194 Investeringen in financiële vaste activa 115 -1.837 0 Desinvesteringen in financiële vaste activa 5.484 192 278

Kasstroom uit investeringsactiviteiten f -2.139 -12.850 - 6.168 Kasstroom uit financieringsactiviteiten Ontvangsten uit langlopende schulden 10.000 20.836 10.000 Aflossing langlopende schulden -18.767 -18.767 -15.837 Ontvangsten woningen verkocht onder voorwaarden 695 0 1.990 Waarborgsommen 1 0 -3

Kasstroom uit financieringsactiviteiten g -8.071 2.069 -3.850

Mutatie liquide middelen h(=e+f+g) 3.683 -6.445 -6.885

1.4 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling in de jaarrekening Rijswijk Wonen heeft de enkelvoudige jaarrekening opgesteld met inachtneming van artikel 26, eerste lid, van het Besluit Beheer Sociale Huursector. Dit artikel schrijft de toepassing van BW2 Titel 9 voor, behoudens enkele specifieke uitzonderingen. Verder zijn de door de Raad voor de Jaarverslaggeving uitgegeven richtlijnen toegepast, waaronder Richtlijn 645 ‘Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting (herzien 2011) in het bijzonder. De jaarrekening is opgemaakt op 4 juni 2014.

1.4.1 Oordelen en schattingen Bij de toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt het management zich diverse oordelen en schattingen. De belangrijkste oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen zijn hieronder benoemd. De hierbij behorende veronderstellingen zijn vermeld in de toelichting bij de hiervoor genoemde jaarrekeningposten.

50

Bedrijfswaarde Bij de berekening van de bedrijfswaarde is voor de eerste 5 jaar uitgegaan van eigen beleid en vanaf jaar 6 van de door het CFV/WSW voorgeschreven parameters (disconteringsvoet, huurverhoging, huurderving, prijsontwikkeling algemeen en onderhoud) en de normen die voortvloeien uit de (meerjaren)begroting. De kosten voor algemeen beheer, die zijn ingerekend bij de bepaling van de bedrijfswaarde, zijn gebaseerd op de zuiver toerekenbare vastgoed gerelateerde kosten. Het normbedrag dat hiervoor is gehanteerd bedraagt € 1.029 per object. De ingerekende onderhoudskosten zijn gebaseerd op de meerjarenonderhoudsbegroting. Voorzieningen Voor de waardevermindering van het project Stadhoudersstraat (in 2010: € 400.000) en het project Generaal Swartlaan (in 2012: € 1.376.000) is een voorziening onrendabele investering getroffen. Waardeverminderingen In 2013 hebben afboekingen plaatsgevonden bij de projecten Benedictuslocatie (€ 793.000), Sfinx (€ 44.000) en Van Vollenhovenlaan (€ 617.000). Latente belastingen Ten aanzien van de acute belastinglast en belastinglatenties in de jaarrekening heeft Rijswijk Wonen een aantal standpunten ingenomen die eerst bij afwerking van de aangifte over de verslagjaren 2008 tot en met 2013 door de fiscus zullen worden getoetst. Daardoor kan de fiscale last over deze jaren nog wijzigingen ondergaan. Financiële instrumenten Onder financiële instrumenten worden zowel primaire financiële instrumenten zoals vorderingen, effecten en schulden, als afgeleiden financiële instrumenten verstaan. Alle aan- en verkopen volgens standaard markconventies van financiële activa worden opgenomen per transactiedatum, dat wil zeggen de datum waarop Rijswijk Wonen de bindende overeenkomst aangaat. Voor de grondslagen van de primaire financiële instrumenten wordt verwezen naar de behandeling per balanspost. Voor de waardering en verwerking van afgeleide instrumenten wordt verwezen naar de afzonderlijke paragraaf Derivaten en hedge accounting.

1.4.2 Lijst van Kapitaalbelangen Rijswijk Wonen heeft een 100% belang in onderstaande rechtspersonen.

Verbindingen (€ 1.000) Belang (%) Ingebracht

kapitaal

Stichting Exploitatie Admiraal Helfrichsingel 51 100 0 Rijswijk Wonen Projectontwikkeling B.V. 100 18 Rijswijk Wonen Exploitatie B.V. 100 18

1.4.3 Grondslagen voor waardering Sociaal vastgoed in exploitatie Classificatie en kwalificatie - Het vastgoed in exploitatie is op objectniveau geclassificeerd naar sociaal en commercieel

vastgoed, rekening houdend met de criteria van de Beschikking van de Europese Commissie d.d. 15 december 2009 aangaande de staatssteun voor toegelaten instellingen. Op grond van deze criteria omvat het sociale vastgoed de woningen met een huurprijs tot aan de huurliberalisatiegrens (huurtoeslaggrens), het maatschappelijk vastgoed en het overige sociale vastgoed. Maatschappelijk vastgoed is bedrijfsonroerend goed dat wordt verhuurd aan maatschappelijke organisaties, waaronder zorg-, welzijn-, onderwijs- en culturele instellingen en dienstverleners en dat tevens is vermeld op de bijlage zoals deze is opgenomen in de EC-beschikking d.d. 15 december 2009.

51

- Rijswijk Wonen heeft haar sociaal vastgoed (op portefeuilleniveau) als bedrijfsmiddel gekwalificeerd, gelet op het beleid van de corporatie waarbij vooral het realiseren van de volkshuisvestelijke taken centraal staat. Als gevolg hiervan wordt het sociaal vastgoed beschouwd als bedrijfsmiddel.

Waardering bij eerste verwerking - Bij eerste verwerking wordt het sociaal vastgoed in exploitatie gewaardeerd tegen de kostprijs. De

kostprijs omvat de verkrijgings- of vervaardigingsprijs en de hieraan direct toerekenbare overige kosten om het actief in operationele staat te brengen. Investeringssubsidies worden in mindering gebracht op het geïnvesteerde bedrag. Verder wordt rente tijdens de bouw op vreemd vermogen geactiveerd. Voor onroerende zaken waarvoor specifieke financiering is aangetrokken, wordt de intrestvoet van deze specifieke financiering gehanteerd. Voor zover geen specifieke leningen zijn aangetrokken, wordt de geactiveerde rente berekend op basis van de gewogen gemiddelde rente over de rentedragende schulden.

- De afschrijving vangt aan zodra het sociaal vastgoed beschikbaar is voor exploitatie. De in de toekomst te maken kosten van sloop worden in het jaar dat de exploitatie door sloop in de toekomst wordt beëindigd ten laste van het resultaat in dat jaar verantwoord.

Waardering na eerste verwerking - Het sociaal vastgoed in exploitatie (gekwalificeerd als bedrijfsmiddel) wordt na eerste verwerking

gewaardeerd tegen de kostprijs (verkrijgingsprijs of vervaardigingsprijs) minus eventuele investeringssubsidies, verminderd met cumulatieve afschrijvingen en cumulatieve bijzondere waardeverminderingsverliezen.

- De afschrijving is lineair gebaseerd op de verwachte gebruiksduur en rekening houdend met de componentenbenadering.

- De waardevermindering van de kostprijs als gevolg van de afwaardering naar lagere bedrijfswaarde na eerste verwerking wordt bepaald op het niveau van de kasstroomgenererende eenheid. De waardevermindering wordt separaat tot uitdrukking gebracht en in het resultaat verantwoord als bijzonder waardeverminderingsverlies.

Kosten van groot onderhoud - In de kostprijs van de materiële vaste activa worden de kosten van groot onderhoud opgenomen,

zodra deze kosten zich voordoen en aan de activeringscriteria is voldaan. De boekwaarde van de te vervangen bestanddelen wordt dan als gedesinvesteerd beschouwd en ineens ten laste van de winst- en verliesrekening gebracht (toepassing componentenbenadering). Alle overige onderhoudskosten worden direct in de winst- en verliesrekening verwerkt.

Sociaal vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Vastgoed - Dit betreft lopende investeringen in nieuwe complexen (nieuwbouw) en bestaande complexen

(woningverbetering, herstructurering). Waardering vindt plaats tegen de kostprijs onder aftrek van bijzondere waardeverminderingen als gevolg van een lagere realiseerbare waarde (bedrijfswaarde). De kostprijs omvat de verkrijgings- of vervaardigingsprijs en de hieraan direct toerekenbare overige kosten. Verder wordt rente tijdens de bouw op vreemd vermogen geactiveerd. Voor onroerende zaken waarvoor specifieke financiering is aangetrokken, wordt de intrestvoet van deze specifieke financiering gehanteerd. Voor zover geen specifieke leningen zijn aangetrokken, wordt de geactiveerde rente berekend op basis van de gewogen gemiddelde rente over de rentedragende schulden.

- Bijzondere waardeverminderingen worden in de jaarrekening verantwoord bij het aangaan van feitelijke investeringsverplichtingen inzake het sociaal vastgoed. Hiervan is sprake zodra voldaan wordt aan de criteria ‘intern geformaliseerd en extern gecommuniceerd’. Intern geformaliseerd: zodra het bestuur het onomkeerbare besluit heeft genomen. Extern gecommuniceerd: zodra hierover uitingen zijn gedaan naar huurders, gemeenten en overige stakeholders.

Grondposities - Ingenomen grondposities (al dan niet met opstallen) worden aangeschaft met het oog op

(her)ontwikkeling van huur- en verkoopprojecten. Aangezien er nog geen inzicht bestaat in aard, omvang en samenstelling van deze projecten, worden de posities gerubriceerd onder de post sociaal vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie. De posities worden gewaardeerd tegen historische kostprijs en bijkomende kosten of lagere realiseerbare waarde.

52

Rentetoerekening vindt eerst plaats nadat ontwikkelactiviteiten zijn gestart. Tijdelijke exploitatiekasstromen uit de opstallen worden in het resultaat verantwoord.

Gecombineerde bouwprojecten (bouw van sociale huurwoningen en koopwoningen) - Het bijzonder waardeverminderingsverlies bij het aangaan van de investeringsverplichting inzake

het sociaal vastgoed wordt zonder saldering met te verwachten winst op verkoopwoningen verantwoord in het resultaat onder de post overige waardeveranderingen materiële vaste activa. De winst behaald met de verkoop van koopwoningen wordt eerst in het jaar van verkoop in het resultaat onder de post resultaat verkoop vastgoedportefeuille verantwoord.

Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie - De onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie worden gewaardeerd tegen de

kostprijs (verkrijgingsprijs of vervaardigingsprijs), minus eventuele investeringssubsidies, verminderd met cumulatieve afschrijvingen en cumulatieve bijzondere waardeverminderings-verliezen.

Commercieel vastgoed in exploitatie Classificatie - Het vastgoed in exploitatie wordt op objectniveau geclassificeerd naar sociaal en commercieel

vastgoed, rekening houdend met de criteria van de Beschikking van de Europese Commissie d.d. 15 december 2009 aangaande de staatssteun voor toegelaten instellingen. Op grond van deze criteria omvat het commercieel vastgoed de woningen met een huurprijs boven de huurliberalisatiegrens (huurtoeslaggrens), het bedrijfsmatig vastgoed (niet zijnde maatschappelijk vastgoed) en het overige commercieel vastgoed.

Waardering bij eerste verwerking - Bij de eerste verwerking wordt het commercieel vastgoed in exploitatie gewaardeerd tegen de

kostprijs. De kostprijs omvat de verkrijgings- of vervaardigingsprijs, inclusief transactiekosten minus eventuele investeringssubsidies. De verkrijgings- of vervaardigingsprijs wordt bepaald als de som van de bestede externe kosten en de hieraan direct toerekenbare kosten. Verder wordt rente tijdens de bouw op vreemd vermogen geactiveerd. Voor onroerende zaken waarvoor specifieke financiering is aangetrokken, wordt de intrestvoet van deze specifieke financiering gehanteerd. Voor zover geen specifieke leningen zijn aangetrokken, wordt de geactiveerde rente berekend op basis van de gewogen gemiddelde rente over de rentedragende schulden.

- De afschrijving vangt aan zodra het commercieel vastgoed beschikbaar is voor exploitatie. De in de toekomst te maken kosten van sloop worden in het jaar dat de exploitatie door sloop in de toekomst wordt beëindigd ten laste van het resultaat in dat jaar verantwoord.

Waardering na eerste verwerking - Het commercieel vastgoed in exploitatie wordt na eerste verwerking gewaardeerd tegen de

kostprijs (verkrijgingsprijs of vervaardigingsprijs) minus eventuele investeringssubsidies, verminderd met cumulatieve afschrijvingen en cumulatieve bijzondere waardeverminderings-verliezen.

- De afschrijving is lineair gebaseerd op de verwachte gebruiksduur en rekening houdend met de componentenbenadering.

- Na eerste verwerking wordt de waardevermindering van de kostprijs als gevolg van de afwaardering naar lagere reële waarde (i.c. marktwaarde) indien van toepassing, bepaald op het niveau van de kasstroomgenererende eenheid. De waardevermindering wordt separaat tot uitdrukking gebracht en in het resultaat verantwoord als bijzonder waardeverminderingsverlies.

Kosten van groot onderhoud - In de kostprijs van het commercieel vastgoed worden de kosten van groot onderhoud opgenomen,

zodra deze kosten zich voordoen en aan de activeringscriteria is voldaan. De boekwaarde van de te vervangen bestanddelen wordt dan als gedesinvesteerd beschouwd en ineens ten laste van de winst- en verliesrekening gebracht (toepassing componentenbenadering). Alle overige onderhoudskosten worden direct in de winst- en verliesrekening verwerkt.

53

Commercieel vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Vastgoed - Dit betreft lopende investeringen in nieuwe complexen (nieuwbouw) en bestaande complexen

(woningverbetering, herstructurering) voor gebruik als vastgoedbelegging. Waardering vindt plaats tegen de kostprijs onder aftrek van bijzondere waardeverminderingen als gevolg van een lagere realiseerbare waarde (indien van toepassing). De kostprijs omvat de verkrijgings- of vervaardigingsprijs), rekening houdend met eigen ontwikkelingskosten en overige hieraan direct toerekenbare kosten. Verder wordt tijdens de ontwikkelingsperiode rente op vreemd vermogen geactiveerd. Voor onroerende zaken waarvoor specifieke financiering is aangetrokken, wordt de intrestvoet van deze specifieke financiering gehanteerd. Voor zover geen specifieke leningen zijn aangetrokken, wordt de geactiveerde rente berekend op basis van de gewogen gemiddelde rente over de rentedragende schulden.

- Bijzondere waardeverminderingen worden in de jaarrekening verantwoord bij het aangaan van feitelijke investeringsverplichtingen inzake het commercieel vastgoed. Hiervan is sprake zodra voldaan wordt aan de criteria ‘intern geformaliseerd en extern gecommuniceerd’. Intern geformaliseerd: zodra het bestuur het onomkeerbare besluit heeft genomen. Extern gecommuniceerd: zodra hierover uitingen zijn gedaan naar huurders, gemeenten en overige stakeholders.

Vastgoed Verkocht onder Voorwaarden - Voor sociaal vastgoed in exploitatie gekwalificeerd als bedrijfsmiddel, dat in het kader van een

regeling Verkoop onder Voorwaarden (VoV) door de corporatie wordt overgedragen aan derden waarbij de regeling kwalificeert als financieringstransactie, eindigt het eigen gebruik en wordt het vastgoed geherrubriceerd (binnen de post Vastgoedbeleggingen) als vastgoed verkocht onder voorwaarden. Het vastgoed wordt op dat moment gewaardeerd op basis van het actuele waardemodel, zijnde de met de koper overeengekomen reële waarde onder aftrek van de contractuele korting. Het verschil tussen de boekwaarde van het (oorspronkelijke) sociaal vastgoed in exploitatie gewaardeerd volgens RJ 212 en de met de koper overeengekomen reële waarde onder aftrek van de contractuele korting wordt op dat moment rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt en toegelicht bij het eigen vermogen als ongerealiseerde waardestijging. Na eerste verwerking vindt waardering plaats tegen de marktwaarde per balansdatum na aftrek van de in het VoV-contract overeengekomen korting.

- De regeling kwalificeert als een financieringstransactie indien niet alle belangrijke economische voor- en nadelen zijn overgedragen. Dit is in het kader van een regeling VoV doorgaans het geval indien sprake is van een terugkoopplicht dan wel een terugkooprecht tegen een significant lagere terugkoopprijs dan de reële waarde op terugkoopmoment.

- Voor de in de regeling overeengekomen overdrachtswaarde heeft de corporatie een terugkooprecht, die jaarlijks wordt gewaardeerd op het bij overdracht ontstane terugkooprecht, rekening houdend met de contractvoorwaarden inzake terugkoop waaronder de deling van de jaarlijkse waardeontwikkeling van de woning in het economisch verkeer. Het terugkooprecht wordt aan de creditzijde van de balans opgenomen en is tegen de nominale waarde gewaardeerd aangezien inschatting van het tijdstip waarop terugkoop in de toekomst zal plaatsvinden, mede gelet op de onbeperkte terugkooptermijn, niet goed mogelijk is. Indien de verwachting bestaat dat de terugkoop binnen één jaar zal plaatsvinden wordt de verplichting onder de kortlopende schulden verantwoord.

- De waardeveranderingen ter zake van de woningen verkocht onder voorwaarden (na herclassificatie) en die ter zake het terugkooprecht, worden in het resultaat verantwoord onder de post Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedbeleggingen.

- Ultimo boekjaar wordt het verschil tussen de dan geldende marktwaarde na aftrek van contractuele korting en de – gefixeerde – boekwaarde op moment van herclassificatie op basis van de oude grondslag als ongerealiseerde waardestijging bij het eigen vermogen vermeld.

Deelnemingen: Deelnemingen in groepsmaatschappijen en andere deelnemingen - De deelnemingen van Rijswijk Wonen in groepsmaatschappijen en andere deelnemingen (niet-

groepsmaatschappijen) waarin zij invloed van betekenis uitoefent op het zakelijke en financiële beleid worden tegen de vermogensmutatiemethode gewaardeerd. Overeenkomstig deze methode, worden genoemde deelnemingen in de balans opgenomen tegen het aandeel van Rijswijk Wonen in de nettovermogenswaarde vermeerderd met haar aandeel in de resultaten van de deelnemingen vanaf het moment van verwerving, bepaald volgens de grondslagen zoals vermeld in deze jaarrekening. In de winst- en verliesrekening wordt het aandeel van Rijswijk Wonen in het resultaat van de deelnemingen opgenomen.

54

Overige financiële activa - De overige financiële activa zijn opgenomen tegen de geamortiseerde kostprijs. De

geamortiseerde kostprijs wordt bepaald door middel van de effectieve-rentemethode verminderd met eventuele afboekingen (direct, dan wel door het vormen van een voorziening) wegens bijzondere waardeverminderingen of oninbaarheid. In de berekening wordt rekening gehouden met agio of disagio op het moment van verkrijging en transactiekosten en honoraria die een integraal onderdeel van de effectieve rentevoet zijn. Hierbij worden op vorderingen – indien dit noodzakelijk is – een voorziening wegens mogelijke oninbaarheid in mindering gebracht.

- Bij de eerste verwerking van financiële activa worden deze opgenomen tegen reële waarde vermeerderd met de direct daaraan toe te rekenen transactiekosten. Na de eerste verwerking worden deze financiële activa gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs volgens de effectieve-rentemethode.

- De reële waarde van de financiële instrumenten is bepaald met behulp van beschikbare marktinformatie of schattingsmethoden. Bij deze schattingsmethoden wordt de reële waarde benaderd: o door deze af te leiden uit de reële waarde van zijn bestanddelen of een soortgelijk instrument

indien voor de bestanddelen ervan of een soortgelijk instrument wel een betrouwbare reële waarde is aan te wijzen of

o met behulp van algemeen aanvaarde waarderingsmodellen en waarderingstechnieken. Latente belastingvorderingen en -verplichtingen - Voor het verschil tussen de commerciële en fiscale waardering van de huurwoningen moet een

actieve latentie worden gevormd. Daar Rijswijk Wonen er van uitgaat dat een huurwoning in principe continu wordt verhuurd, is de contante waarde van de latentie theoretisch nihil. Rijswijk Wonen is in staat door middel van nieuwbouw de afwikkeling van deze latentie over het vastgoed oneindig naar de toekomst te schuiven, waarbij eventuele verkoopresultaten worden geherinvesteerd. Om deze reden is geen actieve latentie opgenomen in de jaarrekening voor het verschil tussen de commerciële en fiscale waardering van de huurwoningen.

- Latente vorderingen worden opgenomen voor zover het waarschijnlijk is dat er in de toekomst belastbare winsten zullen zijn die voor realisatie van het tijdelijk verschil dan wel compensabele verliezen kunnen worden aangewend. Hierbij wordt uitgegaan van het geldende belastingtarief. De latente belastingverplichtingen en -vorderingen worden gewaardeerd tegen contante waarde. Indien het compensabele verlies binnen 1 jaar kan worden verrekend wordt de vordering opgenomen tegen nominale waarde.

Voorraden

Vastgoed bestemd voor verkoop - Dit betreft opgeleverde nieuwbouwwoningen en teruggekochte woningen met een terugkoopplicht

dan wel terugkooprecht, bestemd voor verkoop. De waardering van de opgeleverde nieuwbouwwoningen is tegen vervaardigingsprijs en daaraan toegerekende directe kosten dan wel lagere opbrengstwaarde. De waardering van de teruggekochte woningen met een terugkoopplicht is op moment van verkrijging tegen de marktwaarde na aftrek van de contractuele korting, hetgeen tevens de verkrijgingsprijs is voor de waardering als voorraad, en na eerste verwerking rekening houdend met de lagere opbrengstwaarde. De lagere opbrengstwaarde is de verwachte verkoopprijs en wordt bepaald op basis van taxaties dan wel recente verkooptransacties van referentiewoningen onder aftrek van kosten voor verkoop.

Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor verkoop - Dit betreft vastgoed in aanbouw voor verkoop dat nog niet verkocht is (onderhanden werk). De

waardering is tegen vervaardigingsprijs en daaraan toegerekende directe kosten dan wel lagere opbrengstwaarde. De lagere opbrengstwaarde is gebaseerd op de verwachte verkoopprijs onder aftrek van nog te maken kosten voor voltooiing en verkoop.

Overige voorraden - De voorraad onderhoudsmaterialen wordt gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of lagere

opbrengstwaarde.

55

Vorderingen - Vorderingen worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde, welke in een

zakelijke transactie gelijk is aan de kostprijs. Na eerste verwerking vindt waardering plaats tegen de geamortiseerde kostprijs onder aftrek van voorzieningen voor oninbaarheid.

Liquide middelen - Liquide middelen bestaan uit kas, bank- en girotegoeden en deposito’s met een looptijd korter dan

twaalf maanden. De liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Voorzieningen - Een voorziening wordt gevormd voor verplichtingen waarvan het waarschijnlijk is dat zij zullen

moeten worden afgewikkeld door uitstroom van middelen en waarvan de omvang redelijkerwijs is te schatten. De omvang van de voorziening wordt bepaald door de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de desbetreffende verplichtingen en verliezen per balansdatum af te wikkelen. Voorzieningen worden gewaardeerd tegen nominale waarde, met uitzondering van de voorzieningen die tegen contante waarde worden gewaardeerd als het effect van de tijdswaarde materieel is.

Voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen - Verliezen als gevolg van onrendabele investeringen en herstructureringen inzake de materiële

vaste activa en vastgoedbeleggingen in ontwikkeling worden op moment dat sprake is van een feitelijke verplichting (intern geformaliseerd en extern gecommuniceerd) als bijzondere waardeverandering in mindering gebracht op de boekwaarde van de KGE waartoe de investeringen en herstructureringen gaan behoren. Indien en voor zover de verwachte verliezen de boekwaarde van de betreffende KGE overtreffen, wordt voor dit meerdere een voorziening gevormd.

- Onder verliezen wordt in dit verband verstaan de nadelige verschillen tussen de uitgaven voor investeringen en herstructurering en de aan deze uitgaven toe te rekenen bedrijfswaarde (betreffende de materiële vaste activa) respectievelijk marktwaarde (betreffende de vastgoedbeleggingen), rekening houdend met de bedrijfswaarde respectievelijk de marktwaarde van de bestaande KGE combinatie in het geval de investeringen en herstructureringen hiertoe gaan behoren. Daarnaast wordt deze voorziening gevormd voor bijzondere waardeveranderingen inzake nieuwbouwwoningen in ontwikkeling die bij oplevering aan derden worden overgedragen onder verkoop onder voorwaarden-regeling.

Overige voorzieningen - De voorziening voor jubileumuitkeringen aan personeel is gevormd voor in de toekomst uit te

betalen jubileumuitkeringen aan personeel op grond van CAO-bepalingen uitgaande van het personeelsbestand ultimo boekjaar. Bij de bepaling van de omvang van de voorziening is rekening gehouden met verwachte salarisstijgingen, een geschatte blijfkans en leeftijd. De voorziening is tegen de contante waarde opgenomen uitgaande van een disconteringsvoet van 5,25%.

Financiële passiva

Langlopende schulden

- Bij de eerste opname van langlopende schulden worden deze opgenomen tegen reële waarde verminderd met de direct daaraan toe te rekenen transactiekosten.

- De langlopende schulden worden na de eerste waardering gewaardeerd tegen de geamortiseerde

kostprijs volgens de effectieve-rentemethode. Winst of verlies worden in de winst-en-verliesrekening opgenomen zodra de verplichtingen niet langer op de balans worden opgenomen, alsmede via het amortisatieproces.

- Voor de waarderingsgrondslag inzake terugkooprechten uit hoofde van onroerende zaken in

exploitatie die in het kader van een regeling Verkoop onder Voorwaarden (VOV) door Rijswijk Wonen zijn overgedragen aan derden, wordt verwezen naar paragraaf “Vastgoed verkocht onder voorwaarden” van dit hoofdstuk.

Kortlopende schulden

- Bij de eerste opname van kortlopende schulden worden deze opgenomen tegen reële waarde verminderd met de direct daaraan toe te rekenen transactiekosten.

56

- De overige kortlopende schulden worden na de eerste waardering gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs volgens de effectieve-rentemethode. Winst of verlies worden in de winst-en-verliesrekening opgenomen zodra de verplichtingen niet langer op de balans worden

opgenomen,alsmede via het amortisatieproces.

Reële waarde van financiële instrumenten

De reële waarde van de financiële instrumenten die op actieve markten worden verhandeld per de verslagdatum, wordt bepaald op basis van genoteerde beurskoersen, zonder aftrek van transactiekosten.

Voor financiële instrumenten die niet op een actieve markt worden verhandeld, wordt de reële waardebepaald met passende waarderingsmethoden. Dergelijke methoden zijn onder meer:

- het gebruikmaken van recente markttransacties tussen onafhankelijke partijen;

- het gebruikmaken van de actuele reële waarde van een ander instrument dat nagenoeg hetzelfde is;

- analyse op basis van contant gemaakte kasstromen of andere waarderingsmodellen.

Een overzicht van de reële waarden van de financiële instrumenten wordt verschaft in de toelichting op de financiële instrumenten.

Derivaten en hedge accounting

Rijswijk Wonen maakt gebruik van afgeleide financiële instrumenten (derivaten) zoals renteswaps ter afdekking van de gelopen risico’s betreffende renteschommelingen. Op het moment van de eerste verantwoording rubriceert Rijswijk Wonen de derivaten onder de reikwijdte van RJ 290.

Derivaten met toepassing van kostprijshedge-accounting

Rijswijk Wonen past hedge accounting toe op basis van generieke documentatie

Rijswijk Wonen documenteert het volgende: - documentatie van de algemene hedgestrategie, hoe de hedgerelaties passen in de doelstellingen

van risicobeheer en de verwachting aangaande de effectiviteit van deze hedgerelaties; - documentatie van de in het soort hedgerelatie betrokken hedge-instrumenten en afgedekte

posities;

De afdekkingen die aan deze strikte voorwaarden voor hedge accounting voldoen, worden als volgt

verantwoord.

De waardering van het derivaat is afhankelijk van de afgedekte post en is als volgt: - Indien de afgedekte post tegen kostprijs in de balans wordt verwerkt, dan wordt ook het derivaat

tegen kostprijs gewaardeerd. - Zolang de afgedekte post in de kostprijshedge nog niet in de balans is verwerkt, wordt ook het

hedge-instrument niet geherwaardeerd.Indien de afgedekte post een monetaire post in vreemde valuta betreft, wordt het derivaat, voor zover het valuta-elementen in zich heeft, ook gewaardeerd tegen de contante koers op balansdatum. Indien het derivaat valuta-elementen in zich heeft, wordt het verschil tussen de contante koers die geldt op het moment van afsluiten van het derivaat en de termijnkoers waartegen het derivaat zal worden afgewikkeld, verdeeld over de looptijd van het derivaat.

De resultaatbepaling is als volgt: - Indien een deel van de hedgerelatie niet effectief is, dan wordt dat (niet effectieve) gedeelte op

kostprijs of lagere reële waarde gewaardeerd. De waardevermindering van het hedge-instrument wordt direct in de winst-en-verliesrekening verantwoord.

- Indien de afgedekte positie van een verwachte toekomstige transactie leidt tot een financieel actief of een financiële verplichting, dan worden de daarmee verbonden nog niet in het resultaat verwerkte winsten of verliezen in dezelfde periode(n) in de winst-en-verliesrekening verantwoord als waarin het verkregen actief of de aangegane verplichting van invloed is op het resultaat. Indien wordt verwacht dat een (deel van een) verlies dat nog niet in de winst-en-verliesrekening is verwerkt, in de toekomst niet met een tegengestelde winst uit de afgedekte positie wordt gecompenseerd, dan wordt dit verlies direct in de winst-en-verliesrekening opgenomen

57

Indien de afgedekte positie van een verwachte toekomstige transactie leidt tot de opname van een niet-financieel actief of een niet-financiële verplichting of indien een verwachte toekomstige transactie betreffende een niet-financieel actief of een niet-financiële verplichting een bindende overeenkomst wordt waarvoor kostprijshedge-accounting wordt toegepast, worden de hiermee samenhangende nog niet in het resultaat verwerkte winsten en verliezen verantwoord in de winst-en-verliesrekening in dezelfde periode(n) als waarin het verworven actief of de aangegane verplichting het resultaat beïnvloedt. Tot het moment van verantwoording in de winst-en-verliesrekening worden eventueel gerealiseerde winsten of verliezen van hedge-instrumenten als overlopende posten op de balans opgenomen.

Kostprijshedge-accounting wordt beëindigd indien: - Het hedge-instrument afloopt, wordt verkocht, beëindigd of uitgeoefend. Het cumulatieve

gerealiseerde resultaat op het hedge-instrument dat nog niet in de winst- en verliesrekening is verwerkt toen er sprake was van een effectieve hedge, wordt afzonderlijk in de overlopende posten in de balans verwerkt tot de afgedekte transactie plaatsvindt.

- De hedge-relatie niet meer voldoet aan de criteria voor hedge accounting. Indien de afgedekte positie een in de toekomst verwachte transactie betreft, vindt de verwerking van de hedgeresultaten als volgt plaats:

- Indien de verwachte transactie naar verwachting nog plaatsvindt, wordt hedge accounting vanaf dat moment stopgezet. Het hiermee samenhangende cumulatieve resultaat op het hedge-instrument dat in de periode waarin de hedge effectief was buiten de winst- en verliesrekening of off-balance was gehouden, blijft afhankelijk van de situatie off balance of op de balans.

– Indien de verwachte transactie naar verwachting niet meer plaatsvindt wordt het hiermee samenhangende cumulatieve resultaat op het hedge-instrument dat in de periode waarin de hedge effectief buiten de winst- en verliesrekening of off-balance was gehouden, naar de winst- en verliesrekening overgebracht. Het “embedded” derivaat ingesloten in de basisrenteleningen wordt niet afzonderlijk gewaardeerd omdat er een nauw verband bestaat tussen de economische kenmerken en risico’s van het in het leningcontract besloten derivaat en de economische kenmerken en risico’s van het leningscontract van deze basisrenteleningen. Het betreft de hieronder vermelde leningen:

Geldgever Leningnr geldgever Ingangsdatum Einddatum lening Hoofdsom Renteaanpassing

NWB 2-26745 3-10-2008 5-11-2020 5.000.000 5-11-2014

BNG 40.106.223 3-7-2012 3-1-2061 5.000.000 3-1-2018

BNG FRL.319 2-5-2011 1-8-2019 5.000.000 3-5-2015

BNG BNG Flex 389 1-10-2012 1-7-2018 5.000.000 1-7-2014

BNG BNG Flex 577 1-3-2013 2-3-2019 5.000.000 2-3-2015

Niet langer in de balans opnemen van financiële activa en passiva - Een financieel instrument wordt niet langer in de balans opgenomen indien een transactie ertoe

leidt dat alle of nagenoeg alle rechten op economische voordelen en alle of nagenoeg alle risico’s met betrekking tot de positie aan een derde zijn overgedragen.

1.4.4 Grondslagen voor resultaatbepaling Algemeen Baten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben voor zover deze gerealiseerd zijn. De kosten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor vermelde grondslagen voor waardering en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. (Voorzienbare) verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het boekjaar worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden en overigens wordt voldaan aan de voorwaarden voor het opnemen van voorzieningen.

58

Huuropbrengsten - Opbrengsten uit de levering van (huur)diensten worden verantwoord naar rato van de geleverde

prestaties. De huuropbrengsten zijn het resultaat van het gevoerde huurprijsbeleid rekening houdend met de door het Rijk bepaalde kaders (zoals maximale huurverhoging, maximaal redelijke huur en maximale huursomstijging) en onder aftrek van huurderving wegens leegstand..

59

Opbrengsten servicecontracten - De opbrengsten servicecontracten betreffen vergoedingen van huurders boven de netto huurprijs

voor leveringen en diensten (zoals energie, water, huismeesters, schoonmaakkosten, glasverzekering). De opbrengsten worden verminderd met derving wegens oninbaarheid. De kosten van de leveringen en diensten worden verantwoord onder de lasten servicecontracten.

Resultaat verkoop vastgoedportefeuille - De verkoop van vastgoed is een regulier onderdeel van de bedrijfsactiviteiten en wordt derhalve

als onderdeel van de omzet verantwoord. Opbrengst uit verkoop van vastgoed wordt in de winst- en verliesrekening verwerkt als alle belangrijke rechten op economische voordelen alsmede alle belangrijke risico’s met betrekking tot de activa zijn overgedragen aan de koper, het bedrag van de opbrengst op betrouwbare wijze kan worden bepaald en ontvangst van de opbrengst waarschijnlijk is. Op basis van deze criteria wordt onder deze post de verkoopopbrengst van huurwoningen (sociaal vastgoed en commercieel vastgoed in exploitatie) onder aftrek van verkoopkosten en de boekwaarde verantwoord. De boekwaarde is op basis van historische kosten of lagere bedrijfswaarde (sociaal vastgoed) respectievelijk historische kosten of lagere marktwaarde (commercieel vastgoed). Daarnaast wordt onder deze post verantwoord de opbrengstwaarde van verkocht vastgoed bestemd voor de verkoop (koopwoningen voor derden) onder aftrek van de gemaakte direct toerekenbare verkoopkosten en de vervaardigingsprijs en daaraan toegerekende directe kosten, dan wel de lagere opbrengstwaarde. Verder wordt hieronder verantwoord de verkoopopbrengst van onder VoV teruggekochte en vervolgens zonder voorwaarden doorverkochte woningen onder aftrek van de boekwaarde. De boekwaarde is de marktwaarde op terugkoopmoment onder aftrek van de contractuele korting.

- Winsten worden verantwoord op het moment van levering (passeren transportakte). Eventuele verliezen op koopprojecten worden verantwoord zodra deze voorzienbaar zijn.

- Woningen verkocht onder voorwaarden worden niet in het resultaat verantwoord in het geval de belangrijkste economische voor- en nadelen niet zijn overgedragen aan de koper. Dergelijke transacties worden verantwoord als financieringstransactie. Verwezen wordt naar de post vastgoed verkocht onder voorwaarden in de grondslagen van balanswaardering.

Geactiveerde productie voor eigen bedrijf - Onder deze post worden de kosten van het eigen werkapparaat welke direct toerekenbaar zijn

aan investeringen in onroerende zaken in ontwikkeling verantwoord en als zodanig geactiveerd onder onroerende zaken in ontwikkeling (te weten: sociaal vastgoed of commercieel vastgoed in ontwikkeling dan wel vastgoed in ontwikkeling bestemd voor verkoop).

Overige bedrijfsopbrengsten - Hieronder vallen onder andere aan derden doorberekende kosten voor overige dienstverlening

inzake administratieve dienstverlening, uitgevoerde onderhoudswerkzaamheden, bemiddeling huurtoeslag, inschrijfgelden woningzoekenden en dergelijke.

Afschrijvingen op (im)materiële vaste activa en commercieel vastgoed - De afschrijvingen op (im)materiële vaste activa, commercieel vastgoed en onroerende en

roerende zaken ten dienste van de exploitatie worden gebaseerd op de verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Afschrijvingen vinden plaats volgens de lineaire methode op basis van de verwachte gebruiksduur (is doorgaans de geschatte economische levensduur). Met een mogelijke restwaarde van de opstallen wordt geen rekening gehouden aangezien wordt uitgegaan van sloop aan het einde van de economische levensduur, tenzij bij sociaal en commercieel vastgoed in exploitatie de woningen binnen vijf jaar worden verkocht in welk geval de afschrijving wordt gestopt gelet op de hogere restwaarde door verkoop dan de boekwaarde.

Overige waardeveranderingen (im)materiële vaste activa - Hieronder worden (teruggenomen) afwaarderingsverliezen verantwoord voor in het boekjaar

aangegane juridische en feitelijke investeringsverplichtingen inzake immateriële vaste activa en sociaal vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie. Daarnaast worden hieronder (teruggenomen) waardeverminderingen verantwoord inzake het sociaal vastgoed in exploitatie.

60

Bijzondere waardevermindering van vlottende activa - Hieronder worden afwaarderingsverliezen op voorraden (koopwoningen gereed en in

ontwikkeling, teruggekocht VoV-vastgoed bestemd voor verkoop, onderhoudsmaterialen) en huurderving debiteuren opgenomen.

Pensioenlasten - Rijswijk Wonen heeft geen verdere verplichtingen uit hoofde van haar pensioenregeling anders

dan de betaling van premies. In het geval van een tekort bij het pensioenfonds, alwaar de pensioenregeling is ondergebracht, heeft Rijswijk Wonen geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen, anders dan het voldoen van hogere toekomstige premies. De pensioenpremies worden als last in de winst- en verliesrekening verantwoord zodra zij verschuldigd zijn. Te betalen premie dan wel vooruitbetaalde premie per jaareinde wordt als overlopend passief respectievelijk overlopend actief verantwoord.

Onderhoudslasten - Onder deze post worden de kosten van door derden verrichte onderhoudswerkzaamheden

verantwoord, voor zover de werkzaamheden in het jaar hebben plaatsgevonden alsmede inkoop van onderhoudsmaterialen. De lasten van onderhoud onderscheiden zich van activeerbare kosten door het feit dat er geen sprake is van een waardeverhoging maar instandhouding van het actief.

Leefbaarheid - Onder deze post zijn leefbaarheidsuitgaven inzake sociale activiteiten en fysieke activiteiten

opgenomen. De uitgaven inzake sociale activiteiten omvatten wijkgebonden uitgaven voor ondersteuning van bewonersinitiatieven, gebiedsgericht personeel (zoals leefbaarheidscoördinator, wijkbeheerder, huismeester), leefbaarheidsonderzoeken en uitgaven voor activiteiten zoals welkomstbijeenkomst-en nieuwe bewoners, bestrijding woonoverlast, buurtbemiddeling, opvang van dak- en thuislozen, schuldsaneringen, tweede kansbeleid et cetera.

- De uitgaven inzake fysieke activiteiten omvatten wijkgebonden uitgaven voor buurtcentra, bijzondere gebouwen (zoals wijksteunpunten, buurtposten, HOED), onderhoud groenvoorziening, speeltoestellen, beveiliging openbare ruimte, cameratoezicht, schoonmaakacties et cetera en uitgaven voor activiteiten zoals inbraakbeveiliging, brandpreventie, verlichting achterpad, afsluiting portieken et cetera.

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedbeleggingen - Hieronder worden de afwaarderingen dan wel terugnemingen verantwoord inzake het

commercieel vastgoed in ontwikkeling en in exploitatie. Daarnaast worden hieronder de jaarlijkse waardeveranderingen inzake de woningen verkocht onder voorwaarden en de daarmee samenhangende terugkooprechten verantwoord.

Rentebaten en rentelasten - Rentebaten worden tijdsevenredig in de winst- en verliesrekening verwerkt rekening houdend met

de effectieve rentevoet van de desbetreffende actiefpost, indien hun bedrag bepaalbaar is en hun ontvangst waarschijnlijk. Rentelasten worden toegerekend aan de opeenvolgende verslagperioden naar rato van de resterende hoofdsom. (Dis)agio en aflossingspremies worden als rentelast aan de opeenvolgende verslagperioden toegerekend zodanig dat tezamen met de over de lening verschuldigde rentevergoeding de effectieve rente in de winst- en verliesrekening wordt verwerkt en in de balans de amortisatiewaarde van de schuld. Periodieke rentelasten en soortgelijke lasten komen ten laste van het jaar waarover zij verschuldigd worden. De rentelasten- en rentebaten van de derivatenportefeuille worden gesaldeerd gepresenteerd in de post rentelasten.

61

Belastingen - Vanaf 1 januari 2008 is Rijswijk Wonen integraal belastingplichtig geworden voor de

vennootschapsbelasting. Corporaties zijn sindsdien verplicht over hun integrale activiteiten vennootschapsbelasting te betalen. Aedes en de Belastingdienst hebben het overleg over de interpretatie en toepassing van de vennootschapsbelastingplicht waarmee corporaties sinds 1 januari 2008 te maken hebben afgerond. Een en ander is vastgelegd in een vaststellingsovereenkomst (VSO). In deze VSO zijn specifieke bepalingen opgenomen met betrekking tot de waardering van posten op de fiscale openingsbalans en de wijze van resultaatnemen.

- De belasting over het resultaat wordt berekend over het resultaat voor belastingen in de winst- en verliesrekening, rekening houdend met beschikbare fiscaal compensabele verliezen uit voorgaande verslagjaren (voor zover niet opgenomen in de latente belastingvorderingen) en vrijgestelde winstbestanddelen en na bijtelling van niet-aftrekbare kosten. Tevens wordt rekening gehouden met wijzigingen die optreden in de latente belastingvorderingen en latente belastingschulden uit hoofde van wijzigingen in het te hanteren belastingtarief. Deze last is in de resultatenrekening opgenomen.

Aandeel in resultaat van deelnemingen

- Het aandeel in resultaat van deelnemingen gewaardeerd op nettovermogenswaarde is het

resultaat van de deelnemingen bepaald op de waarderingsgrondslagen van Rijswijk Wonen.

1.4.5 Grondslagen bij kasstroomoverzicht Toepassing indirecte methode Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode.

1.5 Toelichting op de balans In deze paragraaf volgt een toelichting op de balansposten zoals weergegeven in paragraaf 7.1.

1.5.1 Materiële vaste activa Materiële vaste activa (€ 1.000) 2013 2012

Sociaal vastgoed in exploitatie 107.252 109.623 Sociaal vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 4.006 3.363 Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie 1.099 1.328

Totaal materiële vaste activa 112.357 114.314

62

Het verloop van deze posten is als volgt: Materiële vaste activa (€ 1.000) 2013 2012

Sociaal vastgoed in exploitatie Stand 1 januari Aanschafwaarde 196.142 193.204 Cumulatieve afschrijvingen en afwaarderingen -86.519 -81.082

Boekwaarde 109.623 112.122 Mutaties Investeringen - Complex Onderwatershof (140) en K. Doormanlaan (191) 629 4 - Bomenbuurt (APC) 0 1.423 - G. Bomansstraat 0 191 - Diverse zaken (680 en 681) 0 532 - Cv-installaties 3.061 1.281 Herclassificatie -445 0 Desinvesteringen - Verkoop bestaande woningen -202 -194 - Sloop 0 -22 Overige mutaties 12 10 Afschrijvingen -5.426 -5.724

Totaal van mutaties -2.371 -2.499 Stand 31 december Aanschafwaarde 198.642 196.142 Cumulatieve afschrijvingen en afwaarderingen -91.390 -86.519

Boekwaarde 107.252 109.623 Sociaal vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Stand 1 januari 3.363 5.243 Mutaties - Investeringen 3.103 3.106 - Desinvesteringen -859 -2.780 - Afwaarderingen -1.454 -1.793 - Overige mutaties -147 -413

Totaal van mutaties 643 -1.880 Stand 31 december 4.006 3.363

Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie Stand 1 januari Aanschafwaarde 5.869 5.827 Cumulatieve afschrijvingen en afwaarderingen -4.541 -4.206

Boekwaarde 1 januari 1.328 1.621 Mutaties Investeringen - Automatisering 23 42 - Inventaris 29 0 Afschrijvingen -281 -335

Totaal van mutaties -229 -293 Stand 31 december Aanschafwaarde 5.921 5.869 Cumulatieve afschrijvingen en afwaarderingen -4.822 -4.541

Boekwaarde 31 december 1.099 1.328

63

Sociaal vastgoed in exploitatie Afschrijvingen In het kader van RJ 645 (herzien 2011) is de afschrijving op het sociaal vastgoed gebaseerd op lineaire methode en vanaf verslagjaar 2012 gebaseerd op de componentenbenadering. De afschrijvingen op sociaal vastgoed in exploitatie zijn, onder toepassing van de componentenbenadering, bepaald volgens de lineaire methode op basis van de volgende verwachte gebruiksduur: - Grond : geen afschrijving; - Casco : 50 jaar; - Inrichting (keuken, badkamer/ toilet e.d.) : 15 jaar; - Installaties (lift, cv, elektra e.d.) : 25 jaar. Herclassificatie Het vastgoed in exploitatie is op objectniveau geclassificeerd naar sociaal en commercieel vastgoed, rekening houdend met de criteria van de Beschikking van de Europese Commissie d.d. 15 december 2009 aangaande staatssteun voor toegelaten instellingen. Op grond van deze criteria omvat het commercieel vastgoed de woningen met een huurprijs boven de huurliberalisatiegrens, het bedrijfsmatig (niet zijnde maatschappelijk vastgoed) en het overig commercieel vastgoed. Het effect van de herclassificatie (van sociaal vastgoed in exploitatie naar commercieel vastgoed in exploitatie in 2013 is een afname van de balans van sociaal vastgoed in exploitatie met een bedrag van € 444.838,- (totaal 27 woningen). Uitgangspunten bedrijfswaarde De bedrijfswaarde wordt gevormd door de contante waarde van de kasstromen uit hoofde van toekomstige exploitatieopbrengsten en toekomstige exploitatielasten over de geschatte resterende levensduur van de complexen. De bedrijfswaarde is gebaseerd op doorexploitatie van het sociaal vastgoed totdat het vastgoed door sloop teniet gaat. Hierbij wordt een restwaarde voor de grond ingerekend afgeleid van de huidige bestemming van het sociaal vastgoed (i.c. sociale huurwoning). De kasstroomprognoses zijn gebaseerd op redelijke en onderbouwde veronderstellingen die de beste schatting van het bestuur weergeven van zijn beleid en de economische omstandigheden die van toepassing zullen zijn gedurende de resterende economische levensduur van het complex. Deze veronderstellingen zijn nader geconcretiseerd in de onderstaande uiteenzetting van de gehanteerde uitgangspunten. De kasstroomprognoses zijn voor de eerste vijf jaar gebaseerd op de intern geformaliseerde meerjarenbegroting waarbij voor de verwachte kosten van contractueel aangegane onderhoudsverplichtingen, erfpacht en overige contracten met een werkingsduur van meer dan vijf jaar de contractperiode is ingerekend. De kosten van planmatig en groot onderhoud worden gebaseerd op de in de meerjarenonderhoudsbegroting onderkende cycli per component. Voor latere jaren worden de kasstroomprognoses geschat door extrapolatie van de meerjarenbegroting gebruikmakend van een vast groeipercentage voor inflatie en huurstijging. Bij het huurbeleid voor de komende jaren is geen rekening gehouden met de inkomensafhankelijke huurverhoging. De genormeerde overige exploitatielasten (2014: € 1.029) welke gebaseerd zijn op vastgoed gerelateerde kosten worden per vhe opgenomen in de bedrijfswaarde ultimo 2013. De bedrijfskosten worden middels een kostenverdeelstaat - waarbij rekening wordt gehouden met het aantal fte’s per afdeling - toegerekend aan diverse kostendragers; te weten:

• Verkoop VVE

• Treasury

• Sponsoring

• Projectontwikkeling

• Leefbaarheid

• Exploitatie Dat deel dat wordt toegerekend aan de kostendrager “exploitatie” wordt meegenomen in de bedrijfswaarde ultimo 2013.

64

De leefbaarheidsuitgaven komen voort uit de werkzaamheden die als strikt noodzakelijk moeten worden opgepakt en worden meegenomen in de bedrijfswaardeberekening ultimo 2013. De gehanteerde levensduren bij de bedrijfswaardeberekening zijn gebaseerd op het strategisch voorraadbeleid (SVB). Daar waar de levensduur voor een complex korter is dan 15 jaar wordt de levensduur voor dat betreffende complex op 15 jaar gezet. Dit in navolging op de handreiking bij de RJ 645. De woningverkopen zijn ingerekend tegen de contante waarde van de verwachte opbrengstwaarde minus verkoopkosten voor maximaal de eerstkomende vijf jaar op basis van een geformaliseerd verkoopplan en indien verkoop juridisch mogelijk is. Bij de bedrijfswaardeberekening zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: Uitgangspunten bedrijfswaardeberekening 2014 2015 2016 2017 2018

Vanaf 2019

Stijgingsparameters (%) Huurverhoging 4,00 4,00 4,00 4,00 4,00 2,00 Huurderving als gevolg van leegstand 2,32 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 Stijging overige exploitatie-uitgaven 2,53 2,37 2,26 2,18 2,00 2,00 Stijging onderhoudsuitgaven conform inflatie voor bouwkostenontwikkeling 2,30 2,51 2,66 2,76 3,00 3,00 Stijging restwaarde 2,50 2,50 2,50 2,50 2,50 2,50 Volumeparameters (€) Zuiver vastgoedgerelateerde kosten per vhe (2012: € 1.123) 1.029 1.029 1.029 1.029 1.029 1.029 Verhuurdersheffing

11 3.074.000 3.478.000 3.651.000 3.826.000 3.673.0000 3.673.000

Leefbaarheidsuitgaven 238.000 171.000 171.000 171.000 172.000 174.000 Discontering (%) Disconteringsvoet (disconteringsmoment: medionummerando) 5,25 5,25 5,25 5,25 5,25 5,25 Contantmakingsperiode

12

Overige aspecten (€) Inrekenen grondwaarde per vhe sociale huurwoning 18.978 Inrekenen grondwaarde per vhe commerciële huurwoning 38.950 Inrekenen grondwaarde per m

2

maatschappelijk vastgoed: - sociaal - commercieel

198,00 279,00

Inrekenen sloopkosten 8.000 Inrekenen uitplaatsingskosten 5.658

Hieronder is de bedrijfswaarde 2013 weergegeven. Voor de vergelijkbaarheid van de bedrijfswaarde 2013 zijn de bedrijfswaarde 2012 en 2011 ook weergegeven. Omschrijving (€ 1 miljoen)

Bedrijfswaarde 2013

Bedrijfswaarde 2012

Bedrijfswaarde 2011

Vastgoedportefeuille 319,7 315,3 309,3 Grondwaarde 29,4 27,2 27,2

Totaal 349,1 342,5 336,5

11

Voor 2014 en verder ingerekend op basis van het wettelijk kader voor de periode 2014 tot en met 2017 en voor 2018 en verder gebaseerd op de beste schatting. 12

Geschatte resterende economische levensduur van het complex met een minimum van 15 jaar voor complexen waarvoor geen concrete sloop- , renovatie- of verkoopplannen aanwezig zijn.

65

In 2013 wordt de vastgoedportefeuille uitgesplitst gepresenteerd; te weten in sociaal vastgoed en commercieel vastgoed. In onderstaande tabel is de splitsing weergegeven per ultimo 2013. Bedrijfswaarde herrekend 2013 (€ 1 miljoen)

Sociaal vastgoed

Commercieel vastgoed

Totaal

Vastgoedportefeuille 250,1 69,6 319,7 Grondwaarde 18,0 11,3 29,4

Totaal 268,1 80,9 349,1

Hierna is weergegeven de ontwikkeling van de bedrijfswaarde over 2013 van het sociaal vastgoed.

Omschrijving (€ 1 miljoen)

Bedrijfswaarde 2013

Bedrijfswaarde 2012

Bedrijfswaarde 2011

Sociaal vastgoed 250,1 255,0 251,4 Grondwaarde 18,0 17,1 17,1

Totaal 268,1 272,1 268,5

Analyse stijging/daling bedrijfswaarde De bedrijfswaarde van het sociaal vastgoed is in 2013 ten opzichte van 2012 met € 4,1 miljoen gedaald. Hieronder een analyse van de mutaties als gevolg van beide effecten inzake het sociaal vastgoed in exploitatie. Analyse van de mutatie bedrijfswaarde (€) Sociaal bezit

Effect vrijval kasstromen en effect 1 jaar opschuiven levensduur -3.115.407 Gevolgen van aanpassingen en beleidsparameters en uitgangspunten Huurcomponent (inclusief huurderving en mutatiegraad) 38.351.820 Onderhoudslasten 4.687.154 Overige lasten (algemeen beheer) 8.687.190 Vermogenskostenvoet 0 Levensduur 1.751.560 Restwaarde-inschatting (mutatie grondwaarde) 0 Voorgenomen investeringen 0 Inflatie 6.094.920 Verhuurdersheffing -58.381.163

Aanpassing a.g.v. wijzigingen levensduur en nieuwe parameters Subtotaal

-15.942.182

-14.750.701 Gevolgen van mutaties in het bezit Wijzigingen (des)investeringsbeleid 0 Voorraadmutatie 14.282.483 Sloop, verkoop en uit exploitatie -1.392.511

Mutatie grondwaarde

12.889.972

889.498

Totale mutatie bedrijfswaarde -4.086.640

Toelichting mutatie bedrijfswaarde Huurcomponent: De toename van de bedrijfswaarde wordt met name veroorzaakt door de wijziging van het meerjarenhuurbeleid van 2013 ten opzichte van 2014. De ingerekende huurverhoging voor de eerstkomende 5 jaar bedraagt thans 4%. Dit was vorig jaar 2% Tevens zijn 27 woningen door reguliere huurverhogingen overgegaan van DAEB naar het niet DAEB bezit. Het effect hiervan is € 3,0 miljoen afname bij het sociaal vastgoed en een navenante stijging bij het commercieel vastgoed, Onderhoudslasten: Als gevolg van afnemende onderhoudskosten in de MJOB 2014 ten opzichte van MJOB 2013 is er een toename van de bedrijfswaarde ultimo 2013.

66

Overige bedrijfslasten: Als gevolg van afnemende overige bedrijfslasten is er een toename van de bedrijfswaarde ultimo 2013. (norm € 1.029 in 2014 tegenover norm € 1.109 in 2013) Inflatie: Als gevolg van gewijzigde parameters in 2014 en verder ten opzichte van 2013 heeft er een toename van de bedrijfswaarde ultimo 2013 plaatsgevonden. Verhuurdersheffing: Het inrekenen van de verhuurdersheffing heeft een negatief effect (=afname) van de bedrijfswaarde ultimo 2013 tot gevolg. Aanpassing als gevolg van wijzigingen levensduur en nieuwe parameters Aanvankelijk werden toekomstige investeringen en de daarbij gepaard gaande levensduurverlening in de bedrijfswaarde opgenomen. Thans zijn de toekomstige investeringen niet meer opgenomen. De levensduurverleningen van een negental complexen zijn in 2013 heroverwogen en in levensduur aangepast. Deze situatie heeft gelijktijdig plaatsgevonden met de berekening van de in 2013 aangepaste parameters. Het gecombineerde effect hiervan is een verlaging van de bedrijfswaarde met een bedrag van € 15,9 miljoen. Voorraadmutaties: De mutatie is het verschil van de contante waarde tussen de gerealiseerde kasstroom (=huur) van 2013 ten opzichte van de contante waarde van de geprognosticeerde kasstroom (=huur) 2013 opgesteld in 2012. Sloop, verkoop en uit exploitatie: Het ingerekende verkoopbeleid leidt tot een afname van de bedrijfswaarde. Grondwaarde De mutatie in de grondwaarde wordt voornamelijk veroorzaakt door de toegepaste inflatiecorrectie. Toelichting op de kasstroomgenererende eenheden (KGE) Op grond van de regelgeving wordt vanaf 2012 een onderscheid gemaakt in ons woningbezit. Het woningbezit is nu gesplitst in sociaal en commercieel vastgoed. Het sociale woningbezit is onderverdeeld in KGE 1, 2 en 3. In onderstaande tabel is ook de boekwaarde per KGE weergegeven. Sociaal vastgoed (€ 1 miljoen) Bedrijfswaarde 2013 Bedrijfswaarde 2012

Waarde woningen 250,1 255,0 Grondwaarde 18,0 17,1

Totaal 268,1 272,1 Beheergebied KGE 1 86,0 95,3 KGE 2 104,1 102,0 KGE 3 78,0 74,8

Totaal 268,1 272,1

Sociaal vastgoed (€ 1 miljoen) Boekwaarde 2013 Boekwaarde 2012

Beheergebied KGE 1 46,0 46,5 KGE 2 29,2 28,4 KGE 3 32,0 34,7

Totaal 107,2 109,6

Schattingen De schattingen met betrekking tot de bedrijfswaardebepaling welke inherent zijn aan deze waarderingsgrondslag, zijn van bijzonder belang door hun invloed op de jaarrekening en de waarschijnlijkheid dat toekomstige gebeurtenissen significant kunnen afwijken van de verwachtingen van het management zoals verwerkt in de bedrijfswaarde. Om inzicht te geven in de effecten van redelijkerwijs mogelijke wijzigingen in belangrijke parameters op de bedrijfswaarde, is de volgende gevoeligheidsanalyse opgenomen:

67

Parameters Gehanteerd

In bedrijfswaarde

Stel

mogelijke

afwijking

Effect op bedrijfswaarde

x € 1,- In % van de

bedrijfswaarde

Huurverhoging 4,0 % -/- 1% -/- 46.207.766 18,5%

Mutatiegraad 6,7% -/- 1% -/- 2.091.567 0,8%

Disconteringsvoet 5,25% + 1% -/- 23.353.083 9,3%

Onderhoud + € 100 -/- 9.077.733 3,6%

Woningverkopen -/- 5 won p.j. -/- 589.794 0,2%

Sociaal vastgoed in exploitatie bestemd voor verkoop De corporatie heeft voor de eerstkomende vijf jaar (2014-2018) een verkoopplan opgesteld waarin 87 woningen bestemd zijn voor verkoop. Hiervan zullen naar verwachting 20 woningen in het komend verslagjaar worden verkocht. De verwachte opbrengstwaarde van deze woningen bedraagt in totaal € 2,1 miljoen en de boekwaarde op basis van historische kosten € 0,3 miljoen. Verstrekte zekerheden Zonder toestemming van het WSW is het de corporatie niet toegestaan om de woningen die met door het WSW geborgde leningen zijn gefinancierd te bezwaren met een beperkt recht (recht van pand/hypotheek, recht van opstal, recht van erfpacht, recht van vruchtgebruik) of de verplichting aan te gaan om deze woningen met een zekerheidsrecht te bezwaren (positieve hypotheekverklaring). Als gevolg hiervan zijn de woningen die met geborgde leningen zijn gefinancierd, niet met hypothecaire zekerheden bezwaard. Daarnaast heeft het WSW recht van eerste hypotheek op de woningen van de corporatie betreffende de door het WSW geborgde financiering. Voor de door het WSW verstrekte borgstelling heeft de corporatie een obligoverplichting gebaseerd op de omvang van de door het WSW geborgde leningen. Deze obligoverplichting is in de toelichting op de balans vermeld onder de niet in de balans opgenomen verplichtingen en activa. Het WSW heeft alle deelnemers verzocht tot het accorderen van een volmacht ten behoeve van verpanding van het totale bezit. De afwikkeling van deze volmacht heeft in 2014 plaatsgevonden. Sociaal vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Grondposities In deze post zijn grondaankopen begrepen, met het oog op ontwikkeling van vastgoedprojecten en waarbij nog geen inzicht bestaat in de feitelijke projectontwikkeling. Het zijn voornamelijk materiële vaste activa, nog niet dienstbaar aan de bedrijfsuitoefening. Zodra de grondposities daadwerkelijk in ontwikkeling worden genomen vindt herrubricering plaats naar de betreffende actiefposten. In de kostprijs is tevens rente op schulden tijdens de bouw opgenomen. Gedurende het boekjaar 2013 is hiervoor een bedrag van € 55.468,- geactiveerd Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie Afschrijving De afschrijvingen op de onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie zijn bepaald volgens de lineaire methode op basis van de volgende verwachte gebruiksduur: - Bedrijfsterreinen : geen afschrijving; - Automatisering : 3 jaar; - Bedrijfsauto’s : 5 jaar; - Inrichting : 5 – 10 jaar; - (Kantoor)inventaris : 5 jaar; - Meubilair : 10 jaar Er bestaan geen significante verschillen tussen boekwaarde en reële waarde.

68

1.5.2 Vastgoedbeleggingen Vastgoedbeleggingen (€ 1.000) 2013 2012

Commercieel vastgoed in exploitatie 25.676 25.934 Commercieel vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 2.004 413 Vastgoed verkocht onder voorwaarden (VoV) 10.042 9.389

Totaal vastgoedbeleggingen 37.722 35.736

Het verloop van deze posten is als volgt: Vastgoedbeleggingen (€ 1.000) 2013 2012

Commercieel vastgoed in exploitatie Stand 1 januari Aanschafwaarde 32.563 31.966 Cumulatieve afschrijvingen en afwaarderingen -6.629 -5.705

Boekwaarde 25.934 26.261 Mutaties Investeringen - Complex Onderwatershof (140) 230 0 - Complex De Sfinx 245 750 - Van Vredenburchweg 71 + 73 0 38 - CV-installaties 10 23 Herclassificatie 445 0 Afwaarderingen -232 -216 Overige mutaties 0 2 Afschrijvingen -956 -924

Totaal van mutaties -258 -327

Stand 31 december Aanschafwaarde 33.599 32.563 Cumulatieve afschrijvingen en afwaarderingen -7.923 -6.629

Boekwaarde 25.676 25.934 Commercieel vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Stand 1 januari 413 0 Mutaties - Investeringen 1.591 413

Totaal van mutaties 1.591 413 Stand 31 december 2.004 413

Vastgoed verkocht onder voorwaarden (VoV) Stand 1 januari 9.389 7.670 Mutaties Investeringen 0 0 Desinvesteringen 845 1.874 Afwaarderingen -192 -155

Totaal van mutaties 653 1.719

Stand 31 december 10.042 9.389

Commercieel vastgoed in exploitatie Afschrijvingen In het kader van RJ645 (herzien 2011) is de afschrijving op het vastgoed in exploitatie gebaseerd op de lineaire afschrijvingsmethode en vanaf verslagjaar 2012 gebaseerd op de componentenbenadering. De afschrijvingen op het commercieel vastgoed in exploitatie zijn bepaald volgens de lineaire methode op basis van de volgende verwachte gebruiksduur: - Grond : geen afschrijving; - Casco : 50 jaar; - Inrichting : 15 jaar; - Installaties : 25 jaar.

69

Herclassificatie Het vastgoed in exploitatie is op objectniveau geclassificeerd naar sociaal en commercieel vastgoed, rekening houdend met de criteria van de Beschikking van de Europese Commissie d.d. 15 december 2009 aangaande staatssteun voor toegelaten instellingen. Op grond van deze criteria omvat het commercieel vastgoed de woningen met een huurprijs boven de huurliberalisatiegrens, het bedrijfsmatig (niet zijnde maatschappelijk vastgoed) en het overig commercieel vastgoed. Het effect van de herclassificatie (van sociaal vastgoed in exploitatie naar commercieel vastgoed in exploitatie in 2013 is een toename van de balans van commercieel vastgoed in exploitatie met een bedrag van € 444.838,- (totaal 27 woningen). Uitgangspunten reële waarde De reële waarde van het commerciële vastgoed is door een onafhankelijke en ter zake deskundige externe taxateur bepaald. Voor wat betreft de verhuurde objecten betreft dit de marktwaarde in verhuurde staat. De marktwaarde in verhuurde staat, is het geschatte bedrag waartegen vastgoed tussen een bereidwillige koper en bereidwillige verkoper na behoorlijke marketing in een zakelijke transactie zou worden overgedragen in verhuurde staat op de prijspeildatum, waarbij de partijen met kennis van zaken, prudent en niet onder dwang zouden hebben gehandeld. Voor wat betreft de onverhuurde objecten betreft dit de marktwaarde. Het geschatte bedrag waartegen vastgoed zou worden overgedragen op de waardepeildatum tussen een bereidwillige koper en bereidwillige verkoper in een zakelijke transactie na behoorlijke marketing, waarbij de partijen met kennis van zaken, prudent en niet onder dwang zouden hebben gehandeld. De waarde is bepaald aan de hand van de huurwaarde kapitalisatie methode. Bij de huurwaarde kapitalisatie methode wordt de waarde bepaald aan de hand van de bruto markthuurwaarde van de verhuurbare vloeroppervlakten van de gebouwen en/of terreinen, verminderd met onroerend goed gebonden zakelijke en andere, door opdrachtgever opgegeven en/of door taxateur geschatte lasten, en gerelateerd aan een onder de huidige marktomstandigheden reëel geacht netto rendement. Dit rendement stoelt op de beoordeling van de markt, van de locatie en van de onroerende zaak zelf. Van het commercieel vastgoed (commerciële woningen in KGE 4 en commerciële ruimten in KGE 5) heeft taxatie op basis van marktwaarde plaatsgevonden. De marktwaarde van KGE 4 bedraagt € 52,8 miljoen (2012: € 55,7 miljoen) en van KGE 5 bedraagt € 7,3 miljoen (2012: € 7,8 miljoen). Bedrijfswaarde De bedrijfswaarde van het commercieel vastgoed in exploitatie bedraagt ultimo 2013 € 80,9 miljoen (ultimo 2012: € 70,4 miljoen). De voor de hierbij toegepaste uitgangspunten wordt verwezen naar de toelichting op de post sociaal vastgoed in exploitatie. Omschrijving (€ 1 miljoen) Bedrijfswaarde

2013 Bedrijfswaarde 2012 Bedrijfswaarde

2011

Commercieel vastgoed 69,6 60,3 57,9 Grondwaarde 11,3 10,1 10,1

Totaal 80,9 70,4 68,0

Analyse stijging/daling bedrijfswaarde De bedrijfswaarde van het commercieel vastgoed is in 2013 ten opzichte van 2012 met € 10,5 miljoen gestegen.

70

Hieronder een analyse van de mutaties als gevolg van beide effecten inzake het commercieel vastgoed in exploitatie.

Analyse van de mutatie bedrijfswaarde (€) Commercieel bezit

Effect vrijval kasstromen en effect 1 jaar opschuiven levensduur 369.328 Gevolgen van aanpassingen en beleidsparameters en uitgangspunten Huurcomponent (inclusief huurderving en mutatiegraad) 8.852.587 Onderhoudslasten -516.134 Overige lasten (algemeen beheer) 524.172 Inflatie 379.980

9.240.605 Gevolgen van mutaties in het bezit Voorraadmutatie 250.147 Sloop, verkoop en uit exploitatie -555.963

-305.816 Mutatie grondwaarde 1.259.207

Totale mutatie bedrijfswaarde 10.563.324

Toelichting mutatie bedrijfswaarde Huurcomponent: De toename van de bedrijfswaarde wordt veroorzaakt door de wijziging van het meerjarenhuurbeleid van 2013 ten opzichte van 2014. De ingerekende huurverhoging voor de eerstkomende 5 jaar bedraagt thans 4%. Dit was vorig jaar 2% Onderhoudslasten: Als gevolg van afnemende onderhoudskosten in de MJOB 2014 ten opzichte van MJOB 2013 is er een toename van de bedrijfswaarde ultimo 2013. Overige bedrijfslasten: Als gevolg van afnemende overige bedrijfslasten is er een toename van de bedrijfswaarde ultimo 2013. (norm € 1.029 in 2014 tegenover norm € 1.109 in 2013) Inflatie: Als gevolg van gewijzigde parameters in 2014 en verder ten opzichte van 2013 heeft er een toename van de bedrijfswaarde ultimo 2013 plaatsgevonden.

71

Voorraadmutaties: De mutatie is het verschil van de contante waarde tussen de gerealiseerde kasstroom (=huur) van 2013 ten opzichte van de contante waarde van de geprognosticeerde kasstroom (=huur) 2013 opgesteld in 2012. Sloop, verkoop en uit exploitatie: Het ingerekende verkoopbeleid leidt tot een afname van de bedrijfswaarde. Grondwaarde De mutatie in de grondwaarde wordt voornamelijk veroorzaakt door de toegepaste inflatiecorrectie. Toelichting op de kasstroomgenererende eenheden (KGE) Op grond van de regelgeving wordt vanaf 2013 het woningbezit in exploitatie gesplitst in sociaal en commercieel vastgoed. Het commerciële vastgoed is nu ingedeeld in KGE 4 en 5. In onderstaande tabel is ook de boekwaarde per KGE weergegeven. Commercieel vastgoed (€ 1 miljoen) Bedrijfswaarde 2013 Bedrijfswaarde 2012

Waarde commercieel vastgoed in exploitatie 69,6 60,3 Grondwaarde 11,3 10,1

Totaal 80,9 70,4 Indeling KGE 4 (woningen) 54,8 47,0 KGE 5 (commerciële ruimten) 26,1 23,4

Totaal 80,9 70,4

Indeling KGE 4 (woningen) 18,4 18,1 KGE 5 (commerciële ruimten) 7,3 7,8

Totaal 25,7 25,9

Schattingen De schattingen met betrekking tot de bedrijfswaardebepaling welke inherent zijn aan deze waarderingsgrondslag, zijn van bijzonder belang door hun invloed op de jaarrekening en de waarschijnlijkheid dat toekomstige gebeurtenissen significant kunnen afwijken van de verwachtingen van het management zoals verwerkt in de bedrijfswaarde. Om inzicht te geven in de effecten van redelijkerwijs mogelijke wijzigingen in belangrijke parameters op de bedrijfswaarde, is de volgende gevoeligheidsanalyse opgenomen.: Parameters Gehanteerd

In bedrijfswaarde Stel mogelijke afwijking

Effect op bedrijfswaarde

x € 1,- In % van de bedrijfswaarde

Huurverhoging 4 % -/- 1% -/- 9.597.634 13,8 % Mutatiegraad 6,7 % -/- 1% -/- 31.373 0,1 % Disconteringsvoet 5,25% + 1% -/- 7.548.277 10,8 % Onderhoud + € 100 -/- 728.759 1,1 % Woningverkopen -/- 5 won p.j. -/- 424.349 0,6 %

Commercieel vastgoed in ontwikkeling eigen exploitatie In de kostprijs is tevens rente op schulden tijdens de bouw opgenomen. Gedurende het boekjaar 2013 is hiervoor een bedrag van € 45.383,- geactiveerd

Vastgoed verkocht onder voorwaarden Per 31 december 2013 heeft Rijswijk Wonen vanaf 2004 in totaal 96 woningen (tot en met 2012: 88) verkocht onder voorwaarden. Rijswijk Wonen verkoopt de aangewezen woningen volgens het Fair Value Model. Dat betekent dat huurders de woning met een korting op de marktwaarde kunnen kopen. Als de koper vervolgens zijn woning wil verkopen, moet hij in eerste instantie te koop aanbieden aan Rijswijk Wonen. Rijswijk

Wonen is niet verplicht de woning terug te kopen.

72

1.5.3 Financiële vaste activa Financiële vaste activa (€ 1.000) 2013 2012

Deelnemingen in groepsmaatschappijen 85 89 Vorderingen op groepsmaatschappijen 787 876 Latente belastingvordering(en) 1.112 138 Leningen u/g 17 0 Overige effecten 0 0

Totaal financiële vaste activa 2.001 1.103

Het verloop van deze posten is als volgt: Financiële vaste activa (€ 1.000) 2013 2012

Deelnemingen in groepsmaatschappijen Boekwaarde 1 januari Rijswijk Wonen Projectontwikkeling B.V. 89 93 Resultaat deelneming Rijswijk Wonen Projectontwikkeling B.V. -4 -4

Boekwaarde 31 december 85 89 Vorderingen op groepsmaatschappijen Boekwaarde 1 januari Stichting Exploitatie Admiraal Helfrichsingel 51 876 1.106 Aflossingen Stichting Exploitatie Admiraal Helfrichsingel 51 -89 -230

Boekwaarde 31 december Stichting Exploitatie Admiraal Helfrichsingel 51 787 876 Latente belastingvordering(en) Boekwaarde 1 januari 138 174 Dotatie 1.017 0 Onttrekkingen -43 -36

Boekwaarde 31december 1.112 138 Overige effecten Stand 1 januari 0 812 Waardeverminderingen Overig 0 -812

Stand 31 december 0 0 Leningen u/g Startersrenteregeling 17 0

Stand 31 december 17 0

Vorderingen op groepsmaatschappijen Betreft een aflossingsvrije lening met een hoofdsom van € 1.214.316,- tegen een rentepercentage van 4,5% per jaar. Aflossing vindt plaats indien de liquiditeitspositie van de schuldenaar dit toelaat.

73

Latente belastingvordering(en) Bij een aantal jaarrekeningposten is sprake van tijdelijke verschillen tussen de waardering van activa en passiva volgens jaarrekeninggrondslagen en fiscale grondslagen. Verder is sprake van fiscaal compensabele verliezen. De hieruit voortvloeiende latente belastingvorderingen worden hierna toegelicht: a Sociaal en commercieel vastgoed in exploitatie met nieuwbouw en verbetering Voor dit bezit is het uitgangspunt blijvend verhuren (waarna sloop). De op het waarderingsverschil

van dit bezit betrekking hebbende actieve belastinglatentie, inclusief de investeringen in nieuwbouw en verbetering, leidt niet tot verwerking in de jaarrekening. De reden is dat de fiscale boekwaarde na afloop van de gebruiksduur (sloop) in stand blijft en fiscaal pas wordt afgewikkeld nadat in de toekomst de bouwbestemming op de grond zou komen te vervallen. Gezien de zeer lange looptijd van het waarderingsverschil, tendeert de contante waarde van de hieruit voortvloeiende latente vordering naar nihil.

b. Leningen o/g en u/g In de jaarrekening is voor de leningenportefeuille een latente belastingverplichting respectievelijk -

vordering tegen de contante waarde verantwoord voor het verschil tussen de waardering die de fiscus toepast (i.c. reële waarde) en de waardering als toegepast in de jaarrekening (geamortiseerde kostprijs). De latentie loopt af over de resterende looptijd van de leningen.

c Fiscaal verrekenbare verliezen Er wordt een latente belastingvordering uit hoofde van fiscaal compensabele verliezen gevormd voor zover er voldoende sterke aanwijzingen zijn dat er in de toekomst voldoende fiscale winst beschikbaar zal zijn ter realisatie van de latente vordering. Van de latente belastingvorderingen wordt een bedrag van in totaal € 1.046.000,-

13 (2012: €

43.000,- naar verwachting binnen 1 jaar gerealiseerd. Overige effecten In verband met de verkoop van de 15%-participatie in de Stichting Woonformatie Ypenburg (SWY) is deze post onder overige effecten opgenomen. De afname in 2012 ad € 812.000 is de afwaardering naar de verkoopprijs van 1 euro en is in 2012 als resultaat deelnemingen opgenomen in de winst- en verliesrekening. De verkoop heeft plaatsgevonden op 30 januari 2013. Leningen u/g Met de Starters renteregeling wordt, via Sociaal Finance N.V. (samenwerkingsverband van deelnemende woningcorporaties en VROM), gedurende 10 jaar 20% van de maandelijkse hypotheekrente voorgeschoten aan de koper. De eigenaar betaalt dit voorschot terug bij woningverkoop of aan het einde van de looptijd van de hypotheek van 30 jaar. De Starters renteregeling wordt afgesloten met Nationale Hypotheek Garantie (NHG). Er zijn in 2013 2 woningen verkocht met behulp van de Starters renteregeling. Het ministerie van VROM heeft in een brief aan Social Finance bevestigd dat de Starters Renteregeling binnen de MG 2007-04 past en derhalve niet gezien wordt als hypotheekverstrekking door woningcorporaties. Tevens heeft zij bevestigd dat verkopen met een Starters Renteregeling niet meldingsplichtig zijn onder de MG 2006-06, omdat de woning gewoon tegen marktwaarde (leegwaarde) wordt verkocht.

1.5.4 Voorraden Het verloop van de voorraden is als volgt: Voorraden (€ 1.000) 2013 2012

Vastgoed bestemd voor verkoop 497 702

Totaal voorraden 497 702

Vastgoed bestemd voor verkoop De post vastgoed bestemd voor verkoop bestaat uit 2 opgeleverde, nog niet verkochte nieuwbouwwoningen (2 appartementen en 2 parkeerplaatsen in De Sfinx en 1 teruggekochte woning

13

Latente VPB-druk compensabel verlies 2008-2013 €1.017.000,- en lening o/g (VSO II) € 29.000.-

74

met een terugkoopplicht, bestemd voor verkoop per 31 december 2013. Uitgangspunt hierbij is dat de boekwaarde bij vervreemding minimaal wordt gerealiseerd.

1.5.5 Vorderingen Vorderingen (€ 1.000) 2013 2012

Huurdebiteuren 327 253 Gemeenten 483 0 Vorderingen op groepsmaatschappijen 48 95 Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen 0 12.900 Overige vorderingen 389 132 Overlopende activa 250 283

Totaal vorderingen 1.497 13.663

Het verloop van deze posten is als volgt: Vorderingen (€ 1.000) 2013 2012

Huurdebiteuren Zittende huurders 484 410 Vertrokken huurders 211 190

695 600 Voorziening dubieuze debiteuren -368 -347

327 253 Gemeenten 483 0 Vorderingen op groepsmaatschappijen Stichting Exploitatie Admiraal Helfrichsingel 51 46 41 Rijswijk Wonen Projectontwikkeling B.V. 0 36 Rijswijk Wonen Exploitatie B.V. 2 18

48 95 Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen 0 12.900 Overige vorderingen 389 132 Overlopende activa 250 283

Huurdebiteuren De vordering op huurdebiteuren omvat naast de huren ook te vorderen servicekosten, herstelkosten en incassokosten. In de vordering op vertrokken huurders zijn tevens kosten van mutatieonderhoud voor rekening van de huurder begrepen. Het verloop van de voorziening dubieuze debiteuren is als volgt:

Voorziening dubieuze debiteuren € 1.000 2013 2012

Stand 1 januari 347 312 Onttrekking -96 -31 Dotatie 117 66 Stand 31 december 368 347

Eind 2013 bedraagt de huurvordering op de zittende huurders 1,21% van de huuropbrengsten (eind 2012: 1,08%).

75

Vorderingen op groepsmaatschappijen De vorderingen zijn direct opeisbaar. Er zijn geen zekerheden gesteld. Over het gemiddeld saldo in rekening courant wordt rente berekend (gemiddelde 12-maands Euribor). Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen De vordering per 31 december 2012 betreft een kasgeldlening aan Stichting Woonformatie Ypenburg (SWY). Deze lening heeft een looptijd van 3 december 2012 tot 2 januari 2013. Het rentepercentage bedraagt 1,612%. Er zijn geen zekerheden gesteld.

1.5.6 Liquide middelen Het verloop van de liquide middelen is als volgt: Liquide middelen (€ 1.000) 2013 2012

Kas 3 2 Bank 12.049 8.367

Liquide middelen per 31 december 12.052 8.369

De geldmiddelen staan ter vrije beschikking.

1.5.7 Eigen vermogen Het verloop van het Eigen vermogen is als volgt: Eigen vermogen (€ 1.000) 2013 2012

Overige reserves Stand 1 januari 28.593 27.077 Ongerealiseerde waardeveranderingen woningen VoV 4.112 3.459

Stand 1 januari 32.705 30.536 Resultaat verslagjaar Resultaat 13.880 1.542

Eigen vermogen per 31 december 46.585 32.078

Overige reserves In de overige reserves is een bedrag aan ongerealiseerde waardeverandering begrepen (2013, € 4.112, 2012 € 3.459) bestaande uit ongerealiseerde waardeverandering woningen verkocht onder voorwaarden. De ongerealiseerde waardeverandering woningen VoV betreft de waardestijging ultimo verslagjaar ten opzichte van begin verslagjaar. Daarnaast valt hieronder de waardeverandering van oorspronkelijk als sociaal vastgoed in exploitatie geclassificeerd vastgoed (waardering op historische boekwaarde of lagere bedrijfswaarde) dat afgelopen verslagjaar onder voorwaarden is verkocht (waardering op contractprijs: marktwaarde minus korting) en daarmee is geherclassificeerd naar woningen VoV. Hierbij wordt het verschil tussen de hogere contractprijs en de boekwaarde of lagere bedrijfswaarde rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt.

1.5.8 Voorzieningen Voorzieningen (€ 1.000) 2013 2012

Voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen 1.776 1.776 Overige voorzieningen 286 309

Totaal voorzieningen 2.062 2.085

Het verloop van deze posten is als volgt: Voorzieningen (€ 1.000) 2013 2012

Voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen Stand 1 januari 1.776 400 Toevoegingen 0 1.376

Stand 31 december 1.776 1.776

76

Voorzieningen (€ 1.000) 2013 2012

Overige voorzieningen Jubileumuitkeringen Stand 1 januari 309 287 Dotatie 32 31 Onttrekking -13 0 Vrijval -42 -9

Stand 31 december 286 309

Voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen Dit betreft de onrendabele top van project Gen. Swartlaan € 1.376.000,- waarvan DAEB € 757.000,- en niet DAEB € 619.000,- (2012: € 1.376.000) en de maximaal toegestane onrendabele top van het project Stadhoudersstraat € 400.000,- (2012: € 400.000). Looptijd < 1 jaar € 1.376.000,- Tussen 1 en 5 jaar € 400.000,- Voorziening jubilea De voorziening jubilea is opgenomen voor verwachte lasten gedurende het dienstverband. De gehanteerde parameters zijn 2,00% algemene prijsindexering en 5,25% disconteringsvoet.

1.5.9 Langlopende schulden Langlopende schulden (€ 1.000) 2013 2012

Schulden/leningen overheid 865 897 Schulden/leningen kredietinstellingen 83.197 85.104 Verplichtingen inzake onroerende zaken VoV 10.116 9.425 Overige schulden 1 0

Totaal langlopende schulden 94.179 95.426

Het verloop van deze posten is als volgt: Langlopende schulden (€ 1.000) 2013 2012

Schulden/leningen overheid Stand 1 januari 930 960 Aflossingen -32 -31 Aflossing < 1 jaar (2013) -33 -32

Stand 31 december 865 897 Schulden/leningen kredietinstellingen Stand 1 januari 103.838 109.645 Nieuwe leningen 10.000 10.000 Aflossingen -18.735 -15.806 Aflossing < 1 jaar (2013) -11.906 -18.735

Stand 31 december 83.197 85.104 Verplichtingen inzake onroerende zaken VoV Stand 1 januari 9.425 7.674 Mutaties Verkochte woningen 845 1.874 Teruggekochte woningen 0 0 Opwaarderingen Afwaarderingen -154 -123

Stand 31 december 10.116 9.425 Overige schulden Stand 1 januari 0 3 Vervallen rechten 1 -3

Stand 31 december 1 0

Langlopende schulden met een resterende looptijd van minder dan één jaar, waaronder de reguliere aflossingsverplichtingen voor komend jaar, zijn verantwoord onder de kortlopende schulden voor een bedrag van € 11,9 miljoen.

77

Schulden/leningen overheid en kredietinstellingen De rentevoet van de uitstaande leningen bedraagt gemiddeld 4,50% (2012:4,57%). Zekerheden Alle leningen overheid en kredietinstellingen zijn geborgd door het WSW. Voor de door het WSW geborgde leningen heeft Rijswijk Wonen zich verbonden het onderliggend onroerend goed in exploitatie niet zonder toestemming te bezwaren, van bestemming te veranderen, te vervreemden of teniet doen gaan. Aflossingssysteem De leningen worden afgelost op basis van het annuïtaire dan wel het fixe kostprijssysteem. De reguliere aflossingsbestanddelen voor 2014 bedragen € 1,7 miljoen. Daarnaast worden in 2014 3 leningen finaal afgelost voor een bedrag van € 10,1 miljoen. De langlopende schulden bedragen € 83,1 miljoen met een resterende looptijd: - tussen 1 en 5 jaar € 39,0 miljoen; - > 5 jaar € 45,0 miljoen. Verplichtingen inzake onroerende zaken VoV De terugkooprechten uit hoofde van woningen verkocht onder de MGE heeft betrekking op 96 woningen (2012: 88) die allemaal bestaan uit huurwoningen bestaand bezit.

1.5.10 Kortlopende schulden Kortlopende schulden (€ 1.000) 2013 2012

Schulden aan kredietinstellingen 11.906 18.735 Schulden aan leveranciers 4.889 3.943 Schulden aan groepsmaatschappijen 4 0 Belastingen en premies sociale verzekeringen 2.334 4.417 Overige schulden 205 13.866 Overlopende passiva 3.962 3.337

Totaal kortlopende schulden 23.300 44.298

De samenstelling van deze posten is als volgt: Kortlopende schulden (€ 1.000) 2013 2012

Schulden aan kredietinstellingen Aflossingsverplichting komend verslagjaar op langlopende leningen kredietinstellingen 11.906 18.735 Schulden aan leveranciers 4.889 3.943 Schulden aan groepsmaatschappijen Rijswijk Wonen Projectontwikkeling B.V. 4 0 Belastingen en premies sociale verzekeringen Vennootschapsbelasting 1.230 3.526 Loonbelasting 275 291 Omzetbelasting 829 600

2.334 4.417 Overige schulden 205 13.866 Overlopende passiva Vooruit ontvangen huurtoeslag 0 104 Vooruit ontvangen huren 475 390 Reservering vakantiedagen en overuren 150 167 Nog te betalen rente op leningen 1.947 1.887 Te verrekenen service- en stookkosten met huurders 191 325 Overig 1.199 464

3.962 3.337

Schulden aan kredietinstellingen Door de huisbankier zijn aan Rijswijk Wonen kasgeld- en rekening-courantkredietfaciliteiten ter beschikking gesteld voor een totaalbedrag van € 7,26 miljoen. Tegenover deze faciliteiten zijn geen

78

zekerheden verstrekt. Per balansdatum is zowel binnen de kasgeldfaciliteit als binnen rekening-courantfaciliteit geen krediet opgenomen. Schulden aan groepsmaatschappijen Het kortlopende deel van de schulden aan groepsmaatschappijen is als kortlopende schuld verantwoord. Alle schulden aan groepsmaatschappijen zijn tegen normale marktvoorwaarden aangegaan. Belastingen en premies sociale verzekeringen De post verschuldigde vennootschapsbelasting van het verslagjaar betreft de naar verwachting te betalen belasting over het belastbaar bedrag van het verslagjaar, rekening houdend met de fiscale faciliteiten en de fiscale waarderingsregels volgens de vaststellingsovereenkomst (VSO), berekend aan de hand van belastingtarieven die zijn vastgesteld op verslagdatum, dan wel waartoe materieel al op verslagdatum is besloten.

1.6 Niet in de balans opgenomen regelingen Rijswijk Wonen is verbonden aan diverse niet in de balans opgenomen regelingen. In het overzicht niet in de balans opgenomen regelingen volgt een opsomming van de belangrijkste financiële verplichtingen en activa. Niet in de balans opgenomen regelingen (€ 1.000) 2013 2012

Voorwaardelijke verplichtingen WSW obligoverplichting -3.696 - 4.034 Niet-verwerkte activa en verplichtingen Juridische claims pm Pm Verkoop woningen 641 235 Aansprakelijkheid bij fiscale eenheid Pm Pm Verplichtingen uit hoofde van financiële instrumenten -6.637 -8.999 BTW pro-rata 0 437 Meerjarig financiële verplichtingen Huurverplichtingen -158 -153 Investerings- en onderhoudsverplichtingen -3,383 -650

WSW obligoverplichting Leningen van woningcorporaties, die deelnemer zijn van het WSW, worden door het WSW geborgd. Het WSW stelt zich borg jegens de geldgever voor de betaling van de leningsverplichtingen. Op grond van deze borgstelling heeft Rijswijk Wonen een obligoverplichting aan het WSW waarvan de hoogte is gerelateerd aan de door het WSW geborgde leningen. Deze verplichting is voorwaardelijk: zij is opeisbaar indien de borgstellingsreserve (risico- of garantievermogen) van het WSW niet voldoende is om op grond van aanspraken van geldgevers de betalingsverplichtingen van WSW-deelnemers over te nemen.

Heffing voor saneringssteun Het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) heeft aan de corporatiesector een heffing voor saneringssteun opgelegd. Het CFV heeft bij de opvraag van de prognose-informatie 2014-2018 aangegeven dat rekening gehouden moet worden met een heffing voor saneringssteun in de jaren 2014 tot en met 2018 van respectievelijk 3,5%, 2%, 2%,1% en 1% van de jaarlijkse huursom. Op basis van deze percentages en de geschatte jaarlijkse huursom verwacht de corporatie dat de heffing in de komende jaren als volgt zal zijn:

- 2014: € 1.298.000,- - 2015: € 775.000,- - 2016: € 811.000,- - 2017: € 426.000,- - 2018: € 442.000,-

Deze heffing is niet opgenomen in de bepaling van de bedrijfswaarde en is tevens niet als verplichting in de balans opgenomen.

79

Juridische claims Rijswijk Wonen is van tijd tot tijd betrokken in rechtsgeschillen naar aanleiding van claims. Mede gebaseerd op juridisch advies is geen voorziening opgenomen omdat de inschatting van het management is dat de uitkomst van de lopende zaken geen invloed van materiële betekenis zal hebben op de financiële positie van Rijswijk Wonen. Bankgaranties Rijswijk Wonen heeft geen bankgaranties afgegeven. Verkoop woningen Op balansdatum zijn voor 6 verkochte woningen van Rijswijk Wonen met een opbrengstwaarde van € 0,6 miljoen de overeenkomsten nog niet notarieel verleden. Aansprakelijkheid bij fiscale eenheid De corporatie vormt met Rijswijk Wonen Projectontwikkeling B.V. en Rijswijk Wonen Exploitatie B.V. een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting. Op grond van de standaardvoorwaarden zijn de Stichting en de met haar gevoegde dochteronderneming ieder hoofdelijk aansprakelijk voor terzake door de combinatie verschuldigde belasting. De corporatie vormt met Rijswijk Wonen Projectontwikkeling B.V. en Rijswijk Wonen Exploitatie B.V. een fiscale eenheid voor de omzetbelasting. Op grond van de voorwaarden zijn de stichting en de met haar gevoegde dochteronderneming ieder hoofdelijk aansprakelijk voor ter zake door de combinatie verschuldigde belasting. Verplichtingen uit hoofde van financiële instrumenten Rijswijk Wonen maakt gebruik van renteswaps (payer swap). De swaps kennen geen verplichting tot afstorting van gelden op een derdenrekening (margin calls) indien de marktwaarde (verder) negatief wordt als gevolg van dalende rente. De marktwaarde geeft het bedrag weer dat Rijswijk Wonen moet betalen om de payer swap per 31 december 2013 te verkopen. Langlopende leningen In 2013 zijn geen leningen afgesloten met een ingangsdatum na 31 december 2013.

Prestatieafspraken Rijswijk Wonen is met MainPlus B.V.een dienstverleningsovereenkomst aangegaan voor de periode 1 september 2013 tot en met 31 december 2019. In dit contract is de afwikkeling van het reparatieonderhoud tot € 500,- per melding geregeld. De totale jaarlijkse verplichting bedraagt € 989.790.- exclusief btw (prijspeil en aantal verhuureenheden per 1 augustus 2013). Het tarief wordt, indien hier aanleiding voor bestaat, jaarlijks per 1 oktober aangepast conform het B.D.B. indexcijfer. Vanuit de in SVH verband (Stichting Verhuurders Haaglanden) en met de gemeente Rijswijk gemaakte prestatieafspraken bestaat een inspanningsverplichting tot nakoming van de gemaakt afspraken. Bij niet-nakoming van deze afspraken bestaan geen sancties. Leaseverplichtingen Rijswijk Wonen is een 3-tal leaseverplichtingen aangegaan:

• Xerox (4 kopieerapparaten. Huurbedrag per jaar € 60.540,-. Einddatum 1 juli 2015

• GE Capital (lease-auto’s). Leasebedrag per jaar € 37.248,-. Einddatum 27 mei 2013

• Sternlease (lease-auto’s). Leasebedrag per jaar € 24.127,-. Eindatum 1 november 2015 Huurverplichtingen Het jaarlijkse bedrag van met Stichting Admiraal Helfrichsingel 51 aangegane huurverplichtingen inzake onroerend goed (kantoorpand) bedraagt in totaal € 0,2 miljoen. De huurverplichtingen lopen voor onbepaalde tijd door. Erfpachtcontracten Rijswijk Wonen beschikt niet over erfpachtcontracten.

80

Investerings- en onderhoudsverplichtingenRijswijk Wonen is per einde verslagjaar voor een bedrag van €3,4 miljoen nieuwbouw-, onderhouds- en renovatieverplichtingen aangegaan, waarvan de werkzaamheden overlopen naar 2014.

1.7 Financiële instrumenten Algemeen De in deze toelichting opgenomen gegevens verschaffen informatie die behulpzaam is bij het schatten van de omvang van risico’s die verbonden zijn aan zowel de in de balans opgenomen als de niet in de balans opgenomen financiële instrumenten. Doelstellingen en beleid inzake beheer financiële risico’s De primaire financiële instrumenten van Rijswijk Wonen, anders dan derivaten, dienen ter financiering van haar operationele activiteiten of vloeien direct uit deze activiteiten voort. Een belangrijke doelstelling van het financieringsbeleid van Rijswijk Wonen is het voorkomen danwel spreiden van ongewenste financiële risico’s zoals rente- en liquiditeitsrisico’s. Het beleid is erop gericht het jaarlijks renterisico te maximeren op 15% van de leningenportefeuille. In dit kader maakt Rijswijk Wonen tevens gebruik van renteswaps ter afdekking van het renterisico. Dit instrument wordt uitsluitend gebruikt indien er een onderliggende lening aanwezig is en de toepassing tot een positie van de totale leningenportefeuille leidt, welke vergelijkbaar is met een positie zonder gebruik te maken van deze instrumenten. Hierbij wordt kostprijshedge-accounting toegepast (zie hierna onder Hedges). Rijswijk Wonen handelt niet in financiële instrumenten. Het WSW-renterisicoprofiel van Rijswijk Wonen ligt voor de jaren 2014 en 2015 nog boven de 15% en is een actiepunt wat in het Treasuryjaarplan 2014 is opgenomen. De belangrijkste risico’s uit hoofde van de financiële instrumenten van Rijswijk Wonen zijn het kredietrisico, liquiditeitsrisico, renterisico (prijs- en kasstroomrisico) en marktrisico. Het beleid van Rijswijk Wonen om deze risico’s te beperken is als volgt. Kredietrisico Dit betreft het risico dat financiële instellingen niet aan hun contractuele verplichtingen jegens Rijswijk Wonen kunnen voldoen. Rijswijk Wonen maakt gebruik van meerdere banken teneinde dit risico te beperken. Verder handelt de corporatie enkel met kredietwaardige partijen en heeft zij procedures opgesteld om de kredietwaardigheid vast te stellen (rating) en de omvang van het kredietrisico bij elke partij te beperken. Rijswijk Wonen loopt risico op huurdebiteuren. Hiervoor is een voorziening getroffen. In 2014 zal een traject worden gestart om de huurincasso te optimaliseren. Ten opzichte van 2012 is de stand van de huurdebiteuren toegenomen met € 74.000,- (2013: € 327.000 / 2012: € 253.000). Liquiditeitsrisico Dit betreft het risico dat Rijswijk Wonen over onvoldoende middelen beschikt om aan haar directe verplichtingen te kunnen voldoen. Om te waarborgen dat Rijswijk Wonen aan haar verplichtingen kan voldoen zijn naast het aantrekken van langlopende leningen, kasgeld- en rekening-courantkredietfaciliteiten beschikbaar voor een bedrag van in totaal € 7,3 miljoen (2012: € 7,3 miljoen). Alle kasstromen zijn in euro’s. Voor een toelichting op de liquiditeitsrisico’s specifiek inzake de rentederivaten wordt verwezen naar paragraaf Hedges van dit hoofdstuk. Renterisico (prijs- en kasstroomrisico’s) Rijswijk Wonen loopt renteprijs- en rentekasstroomrisico’s over de rentedragende vorderingen (met name begrepen onder financiële vaste activa), effecten en liquide middelen en rentedragende langlopende en kortlopende schulden (waaronder schulden aan kredietinstellingen). Voor schulden met variabele renteafspraken loopt Rijswijk Wonen risico ten aanzien van toekomstige kasstromen als gevolg van veranderingen in de marktrente (i.c. kasstroomrisico). Voor schulden met variabele renteafspraken wordt het kasstroomrisico afgedekt door in geval van een significante

81

verwachte stijging respectievelijk daling van de marktrente, renteswapcontracten af te sluiten waarbij de variabele rente wordt geruild voor een vaste rente. De totale rentelast in 2013 bedraagt € 4.322.000,- . Het betreft hier € 4.300.000,- aan rente gerelateerd aan specifiek vaste leningen en € 22.000,- aan rente op roll-over leningen die zijn gehedged. Hieruit kan de conclusie worden getrokken dat de gehele leningportefeuille als leningen met een vaste rente dient te worden beschouwd. Rentevoet leningen overheid en kredietinstellingen met resterende looptijden Ter beoordeling van het prijsrisico dat Rijswijk Wonen loopt, zijn de leningen in onderstaand overzicht ingedeeld in groepen van overeenkomstige contractueel overeengekomen rentepercentages en looptijden:

Restant looptijd leningen (€ 1.000) ≤ 3% 3% - 4% 4% - 5% >5% Totaal

< 5 jaar 289 11.007 34.453 5.000 50.749 6-10 jaar 20.000 5.000 25.000 11-15 jaar 673 673 16-20 jaar 4.578 4.578 > 20 jaar 5.000 10.000 15.000

Totaal 5.962 11.007 69.031 10.000 96.000

De effectieve rentevoet van de leningen overheid en kredietinstellingen bedraagt gemiddeld 4,50%.

Kasstroomrisico’s leningen overheid en kredietinstellingen Onderstaande vervalkalender van de leningenportefeuille geeft inzicht in de jaarlijkse bedragen betreffende de contractueel bepaalde kasstromen uit hoofde van de jaaraflossingen, de eindaflossingen:

Op basis van de huidige rentecurve is de duration (dit is de gewogen gemiddelde looptijd van de uitgaande kasstromen van de leningenportefeuille (inclusief derivaten) in jaren 7,8 (2012: 7,2). Hierna worden de renterisico’s van de leningenportefeuille per lening soort toegelicht: - De rente van de vastrentende leningen is voor de gehele looptijd gefixeerd danwel tot het

renteherzieningsmoment. Het risico van deze leningen betreft het moment van renteherziening indien de rente hoger dan wel lager is dan de oude contractrente en het moment van de herfinanciering van de tussentijdse en eindaflossingen van de lening in een nieuwe lening met een hogere dan wel lagere rente;

- De rente van de roll-over leningen zijn gebaseerd op driemaands Euribor. De rente van de leningen is opgebouwd uit het Euribor percentage en een liquiditeitsafslag respectievelijk opslag die varieert van -1,5 tot + 32 bp;

- Het renterisico van de roll-over leningen is voor € 45 miljoen afgedekt met rente-instrumenten (zijnde renteswaps);

- De basisrentelening heeft een rentetarief opgebouwd uit twee componenten, zijnde een basisrente en een kredietopslag. De basisrente geldt voor de volledige looptijd van de lening. De kredietopslag geldt voor de overeengekomen periode, waarbij de eerste minimale looptijd vijf jaar bedraagt. Na vijf jaar dient een nieuwe kredietopslag met de bank overeengekomen te worden. De kredietopslag van de huidige basisrentelening bedraagt 36 bp.

Jaartal Jaaraflossingen

(€ 1.000) Eindaflossingen

(€ 1.000) Renteconversies

2013 1.753 17.011 2014 1.748 10.191 2015 1.599 10.220 2016 232 12.431 2017 241 5.000 2018 250 10.000 1.984 2019 260 10.000 2020 270 5.000 2021 280 5.000 1.276

82

Reële waarde

De reële waarde van de in de balans en niet in de balans opgenomen financiële instrumenten van de

groep luidt als volgt:

Boekwaarde Reële waarde

2013 2012 2013 2012

In de balans opgenomen:

Financiële activa:

Vorderingen onder de financiële vaste activa 787.000 876.000 787.000 876.000

Vlottende vorderingen 1.497.000 13.663.000 1.497.000 13.663.000

Liquide middelen 12.052..000 8.369.000 12.052.000 8.369.000 ___ __

Totaal 14.336.000 22.908.000 14.336.000 22.908.000

Financiële passiva:

Langlopende schulden (leningen) 96.001.000 104.773.000 102.970.000 113.371.000

Kortlopende schulden (excl. Kredietinstellingen) 11.361.000 25.526.000 11.361.000 25.526.000

Totaal 107.362.000 130.299.000 114.331.000 138.897.000

Niet in de balans opgenomen:

Renteswaps - 6.637.400 - 8.999.300

De reële waarde van de financiële instrumenten is bepaald met behulp van beschikbare marktinformatie en schattingsmethoden. De volgende methoden en aannames zijn gebruikt bij de bepaling van de reële waarde van de financiële instrumenten:

Liquide middelen, vorderingen en kortlopende schulden Gezien de korte looptijd van deze instrumenten benadert de boekwaarde de reële waarde.

Langlopende schulden De reële waarde van de langlopende schulden is geschat aan de hand van de contante waarde van de toekomstige kasstromen tegen de geldende 6 maands Euribor bid rente curve per 31 december 2013.

Renteswaps De reële waarde van de renteswaps is bepaald door de contante waarde van de toekomstige kasstromen tegen de geldende 6 maands Euribor bid rente curve per 31 december 2013.

Hedges Algemene hedgestrategie Rijswijk Wonen voert een strategie om het risico op wijzigingen van toekomstige rentekasstromen uit hoofde van bestaande en zeer waarschijnlijk in de toekomst af te sluiten leningen af te dekken. Daartoe worden als hedge-instrumenten renteswapcontracten afgesloten. Met een renteswap ontvangt Rijswijk Wonen een variabele rente van de tegenpartij en betaalt een vaste rente terug.

Hedge accounting Op basis van de hiervoor genoemde hedgestrategie past Rijswijk Wonen in de jaarverslaggeving kostprijshedge-accounting toe waarbij de waarderingsresultaten van de afgedekte posities (leningen) en het afdekkingsinstrument(renteswaps, rentecaps) gelijktijdig in de winst- en verliesrekening worden verwerkt teneinde aldus de toegepaste risicoafdekking in de verslaggeving tot uitdrukking te brengen. Hedge documentatie Rijswijk Wonen heeft gekozen voor het toepassen van hedge accounting op basis van generieke documentatie met behulp waarvan de effectiviteit van de hedge-relatie wordt beoordeeld. Hierin zijn de doelstellingen van risicobeheer en van de hedgestrategie beschreven alsmede de afgedekte posities en in te zetten hedge-instrumenten inclusief de verwachte effectiviteit. De hedge-instrumenten

83

worden bijgehouden in een hedge-tabel. In deze tabel wordt het verband gelegd tussen de hedge-instrumenten en de bestaande en verwachte leningen met een hoogst waarschijnlijk karakter.

Effectiviteit hedge-relatie Hedge accounting wordt toegepast aangezien sprake is van een effectieve hedge-relatie. De kritische kenmerken (o.a. omvang en looptijd) van de hedge-instrumenten komen overeen met die van de afgedekte en nog af te dekken posities. Voor elke verslaggevingsperiode wordt de effectiviteit van de hedge relaties getest middels het vergelijken van de kritische kenmerken, die de waarde van de instrumenten het meest beïnvloeden. Indien ineffectiviteit wordt vastgesteld, wordt deze in de winst- en verliesrekening verwerkt. Op de volgende derivaten wordt kostprijshedge-accounting toegepast.

Renteswaps

De groep heeft een aantal swapcontracten afgesloten om renterisico’s voortvloeiend uit leningcontracten met een variabele rente af te dekken. De betalingscondities van de renteswap stemmen overeen met die van de onderhandse leningen. Zoals onder de waarderingsgrondslagen toegelicht past de groep daarbij kostprijshedge-accounting toe, waardoor de renteswaps tegen kostprijs worden gewaardeerd (nagenoeg nihil) en waardemutaties niet in het resultaat worden verantwoord. De opbouw van de afgesloten renteswapportefeuille en roll-overs naar looptijd en waarde is als volgt: Omschrijving Hoofdsom Marktwaarde Looptijd Rente

(€ 1.000) 31-12-2013 ingangsdatum einddatum

SWAP IRS 129 5.000 -167,8 01-08-2007 04-08-2014 Euribor 3 maands en 3,565%

Roll-over 5.000 31-07-2007 04-08-2014 Euribor 3 maands + 0,00 %

SWAP IRS 130 5.000 -325.2 02-10-2007 02-10-2015 Euribor 3 maands en 3,64%

Roll-over 5.000 29-10-2007 02-10-2015 Euribor 3 maands - 0,015%

SWAP IRS 191 5.000 -588,5 02-06-2008 02-06-2016 Euribor 3 maands en 4,3525%

Roll-over 5.000 29-02-2008 02-06-2016 Euribor 3 maands - 0,0225%

SWAP IRS 260 5.000 -721,3 08-08-2008 02-08-2017 Euribor 3 maands en 4,335%

Roll-over 5.000 08-08-2008 02-08-2017 Euribor 3 maands + 0,02%

SWAP IRS 261 5.000 -802,5 02-12-2008 02-12-2018 Euribor 3 maands en 4,364%

Roll-over 5.000 02-12-2008 02-12-2018 Euribor 3 maands + 0,025%

SWAP IRS 258 5.000 -939,9 01-08-2009 01-08-2019 Euribor 3 maands en 4,386%

Roll-over 5.000 01-05-2011 01-08-2019 Euribor 3 maands + 0,21%

SWAP IRS 259 5.000 -984,8 03-11-2009 03-11-2020 Euribor 3 maands en 4,4155%

Roll-over 5.000 03-08-2010 03-11-2020 Euribor 3 maands + 0,21%

SWAP IRS 305 5.000 -970,5 01-07-2009 01-07-2018 Euribor 3 maands en 4,85%

Roll-over 5.000 01-10-2012 01-07-2018 Euribor 3 maands + 0,32%

SWAP IRS 304 5.000 -1.136,9 01-03-2010 01-03-2019 Euribor 3 maands en 4,865%

Roll-over 5.000 01-03-2013 01-03-2019 Euribor 3 maands + 0,25%

Totaal 45.000 -6.637,4

In de afgesloten swapcontracten zijn geen break-clauses en/of margin call verplichtingen opgenomen.

84

Naleving ministeriële voorschriften Uit een door de corporatie uitgevoerde stress-test inzake de liquiditeitsrisico’s uit hoofde van de derivatenportefeuille blijkt dat de aan te houden liquiditeitsbuffer per ultimo 2013 toereikend is om een additionele rentedaling van 2% op te kunnen vangen. Daarmee voldoet Rijswijk Wonen aan de financiële eisen zoals vastgelegd in de Beleidsregels van het ministerie van Binnenlandse Zaken d.d. 5 september 2012 inzake het gebruik van financiële derivaten door woningcorporaties.

1.8 Toelichting op de winst- en verliesrekening In deze paragraaf volgt een toelichting op de posten van de winst- en verliesrekening zoals weergegeven in paragraaf 7.2.

1.8.1 Huuropbrengsten Met ingang van de jaarlijkse huurverhoging 2013 is het de corporatie toegestaan om inkomensafhankelijke huurverhogingen aan haar huurders door te voeren (MG 2013-01). Rijswijk Wonen heeft de huurprijzen per 1 juli 2013 gemiddeld verhoogd met het 4,91% voor zowel woningen en woongebouwen als onroerende zaken niet zijnde woningen. In de huuropbrengst (netto huur plus vergoedingen) is inbegrepen een huurderving van 2,7% (2012: 2,5%).

Huuropbrengsten (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Te ontvangen netto huur - Woningen en woongebouwen DAEB 30.732 29.494 - Woningen en woongebouwen Niet DAEB 3.446 3.073 - Onroerende zaken niet zijnde woningen DAEB 510 498 - Onroerende zaken niet zijnde woningen niet DAEB 990 983

35.678 35.108 34.048 Huurderving wegens leegstand -990 -889 -841 Huurderving wegens overige redenen - 0 0 -8

Totaal 34.688 34.219 33.199

De gemiddelde huurverhoging per 1 juli 2013 bedroeg 4,91% (1 juli 2012:2,28%). De afwijking van de huuropbrengst 2013 ten opzichte van 2012 (€ 1,6 miljoen) is veroorzaakt door: - (jaarlijkse) huurverhoging € 1.641.000,- - huurverlaging i.v.m. toekomstige sloop -/- € 11.000,-

1.8.2 Opbrengsten servicecontracten De opbrengsten servicecontracten betreffen vooral de door de huurders te betalen voorschotten met betrekking tot de levering van goederen en diensten. Deze door Rijswijk Wonen gemaakte kosten (€ 3.073.000) en in rekening gebrachte administratiekosten (€ 97.000) staan toegelicht bij respectievelijk overige bedrijfslasten en overige bedrijfsopbrengsten. In 2013 is € 188.000 te veel van de huurders ontvangen; dit wordt in 2014 verrekend.

Opbrengsten servicecontracten (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Servicecontracten 185 178 Vergoedingen van huurders voor leveringen en diensten 3.317 3.230 Vergoedingsderving -81 -77 Nog te verrekenen leveringen en diensten met huurders -188 -309

Totaal 3.233 3.150 3.022

85

1.8.3 Resultaat verkoop vastgoedportefeuille

Resultaat verkoop vastgoedportefeuille (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Verkoop bestaande woningen Verkoop huurwoningen (sociaal vastgoed in exploitatie) 504 296 20 Verkoop onroerende zaken niet zijnde woningen 33 0 0 Verkoop koopwoningen (voorraden) -25 0 -10

Totaal 512 296 10

In 2013 zijn 14 woningen verkocht, waarvan 6 vrije verkoop en 8 woningen verkocht onder voorwaarden (MGE-voorwaarden). Daarnaast zijn er 2 garages (onroerende zaken niet zijnde woningen) verkocht. De verkoopopbrengst inzake huurwoningen (sociaal vastgoed in exploitatie) betreft 6 verkochte woningen vrije verkoop (2012: 1 woning). Ten behoeve van de jaarverslaggeving worden de verkochte woningen onder MGE niet als verkocht beschouwd omdat niet alle economische banden met deze woningen worden beëindigd. De MGE-woningen kennen dan ook geen boekwinst in het resultaat, maar een waardeverandering naar reële waarde rechtstreeks in het eigen vermogen. De waardeverandering die optreedt als gevolg van het verschil tussen de boekwaarde op het moment van verkoop zoals opgenomen onder onroerende zaken in exploitatie en de waarde van de onroerende zaken VoV op basis van verkoopwaarde na aftrek korting wordt verantwoord onder de overige reserves. Verkoop huurwoningen (sociaal vastgoed in exploitatie) 2013 2012 Verkoopopbrengst 733 152 Af:

- Verkoopkosten - 59 - 42 - Verkoopbevorderende maatregelen - 37 - 11 - Boekwaarde - 133 - 79 Resultaat in winst- en verliesrekening 504 20 Verkoop onroerende zaken niet zijnde woningen 2013 2012 Verkoopopbrengst 36 - Af:

- Verkoopkosten - 2 - - Verkoopbevorderende maatregelen - - - Boekwaarde - 1 - Resultaat in winst- en verliesrekening 33 - Het resultaat verkoop koopwoningen (voorraden) betreft uitsluitend gemaakte kosten inzake verkoopbevorderende maatregelen.

1.8.4 Geactiveerde productie voor eigen bedrijf In 2013 is voor een bedrag van € 404.000 (2012: € 247.000) aan interne urentoerekening ten behoeve van projecten geactiveerd. Deze geactiveerde lasten zijn opgenomen onder de posten geactiveerde productie eigen bedrijf.

Geactiveerde productie voor eigen bedrijf (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Geactiveerde productie projecten huurwoningen 404 250 247

1.8.5 Overige bedrijfsopbrengsten Onder de overige bedrijfsopbrengsten vallen onder andere de vergoedingen bemiddeling verhuren, administratie voor huurovereenkomsten en leveringen en diensten, toerekening interne uren (bijzondere projecten) en overig.

86

Overige bedrijfsopbrengsten (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Bemiddeling verhuur 12 17 Administratie huurovereenkomsten 7 10 Administratie leveringen en diensten 97 97 Vergoeding VvE-beheer 15 51 Toerekening interne uren (bijzondere projecten) 130 123 BTW pro-rata 2007 tot en met 2011 437 0 Schadevergoeding Gemeente Rijswijk inzake Plint Sfinx 575 0 Nagekomen huur en vergoeding (domotica) 0 381 Claim ProRail (toerekenbaar aan verkoopsegment) 0 342 Overig (inclusief vrijval reservering wijkontwikkeling in 2011) 301 108

Totaal 1.574 303 1.129

Er zijn geen andere belangrijke overige opbrengstcategorieën verwerkt in de winst- en verliesrekening dan de bovengenoemde. Er is geen sprake geweest van ruil van goederen of diensten.

1.8.6 Afschrijvingen materiële vaste activa en commercieel vastgoed De afschrijvingen op materiële vaste activa en commercieel vastgoed omvatten afschrijvingen op woningen en woongebouwen, onroerende zaken niet zijnde woningen, overige goederen en (on)roerende zaken ten dienste van de exploitatie. Afschrijvingen op materiële vaste activa en commercieel vastgoed(€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Sociaal vastgoed in exploitatie -5.426 -5.782 -5.724 Commercieel vastgoed in exploitatie -956 -759 -924 Onroerende en roerende zaken ten dienste van exploitatie -281 -291 -335

Totaal -6.663 -6.832 -6.983

1.8.7 Overige waardeveranderingen van materiële vaste activa De overige waardeveranderingen van materiële vaste activa bestaan uit de afboeking van sociaal vastgoedprojecten. Overige waardeveranderingen van materiële vaste activa (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Afwaardering wegens onrendabel deel sociaal vastgoed in ontwikkeling - Generaal Swartlaan (onrendabel) 0 0 -757 - Stadhoudersstraat (onrendabel) 0 -312 0 - Benedictuslocatie (investering) - 793 0 -1.405 - Godfried Bomansstraat (investering) 0 0 -109

Totaal -793 -312 -2.271

1.8.8 Bijzondere waardeveranderingen van vlottende activa De bijzondere waardeverandering van vlottende activa bestaat uit de dotatie aan de voorziening huurdebiteuren wegens oninbaarheid. Bijzondere waardeveranderingen van vlottende activa (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Dotatie voorziening huurdebiteuren wegens oninbaarheid -117 0 -66

87

1.8.9 Personeelslasten De personeelslasten bestaan uit lonen en salarissen, sociale lasten en pensioenlasten van eigen personeel en inhuur personeel. Personeelslasten (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Lonen en salarissen eigen personeel -4.256 -4.327 -4.192 Inhuur personeel -388 -60 -179

Lonen en salarissen -4.644 -4.387 -4.371 Sociale lasten -289 -353 -338 Pensioenlasten -729 -763 -727

Totaal -5.662 -5.503 -5.436

Lonen en salarissen De vastgestelde formatie in 2013 is 69,43 fte. Per 31 december 2013 is de bezetting 65,94 fte (71 medewerkers). Daarnaast waren er 5 personen ingehuurd op 31 december 2013. De inhuur personeel bedraagt € 388.000 in 2013 (begroot: € 60.000). Op totaalniveau is in 2013 de overschrijding personeel € 159.000. De personeelsuitsplitsing naar organisatie-onderdeel is als volgt: Personeel R2013 B2013 R2012 Fte Aantal Fte Aantal Fte Aantal

Directie (inclusief Staf en Controlling) 11,99 9,43 10,43 Financiën & ICT 6,89 9,44 9,45 Vastgoed 16,01 15,11 15.56 Klant 16,67 18,06 18,56 Wijken & Buurten 14,38 17,39 18,28

Totaal 65,94 72 69,43 72,28 79

Pensioenlasten De gehanteerde pensioenregeling van Rijswijk Wonen is een pensioenregeling die is ondergebracht bij het bedrijfstakpensioenfonds SPW. De belangrijkste kenmerken van deze pensioenregeling zijn: - er is sprake van een ouderdoms- en nabestaandenpensioen; - er is sprake van een middelloonregeling; - de pensioenleeftijd is maximaal 67 jaar; - de regeling kent zowel een levenslang als een tijdelijk partner- en wezenpensioen, waarbij het

partner- en wezenpensioen is verzekerd op risicobasis; - voor het ouderdomspensioen, partnerpensioen en wezenpensioen stelt het bestuur van het

pensioenfonds jaarlijks een premie vast met een maximum van 31% van de pensioengrondslag; - als de middelen van het pensioenfonds het toelaten, zal het bestuur van het pensioenfonds de

ingegane pensioenen en de premievrije aanspraken van gewezen deelnemers aanpassen overeenkomstig de consumentenprijsindex voor alle huishoudens. De toeslagverlening is voorwaardelijk. Er is geen recht op toeslagverlening en het is voor de langere termijn niet zeker of en in hoeverre toeslagverlening zal plaatsvinden. Het bestuur van het pensioenfonds beslist evenwel jaarlijks in hoeverre pensioenuitkeringen en pensioenaanspraken worden aangepast.

De belangrijkste kenmerken van de uitvoeringsovereenkomst zijn: - deelneming in het bedrijfstakpensioenfonds is verplicht gesteld voor de werknemers en

bestuurders van de stichting; - er bestaat een verplichting tot bijstorting; - er is geen sprake van recht op teruggave/premiekorting. De dekkingsgraad van het bedrijfstakpensioenfonds is per 31 december 2013 gelijk aan 114% (2012: 106%). Hierbij wordt opgemerkt dat De Nederlandsche Bank de rekenrente aangepast heeft. Daardoor werden de pensioenverplichtingen lager en viel de dekkingsgraad hoger uit dan in eerste instantie berekend. Hiermee is de dekkingsgraad nog steeds onder de minimaal vereiste grens van 117%. Het pensioenfonds heeft binnen de daarvoor gestelde wettelijke termijn een herstelplan ingediend bij DNB, waarin wordt aangetoond hoe het pensioenfonds verwacht dat binnen vijf jaar tijd de dekkingsgraad herstelt tot boven de 108% (korte termijn herstelplan) en binnen een periode van

88

vijftien jaar weer het vereist vermogen bereikt (lange termijn herstelplan). Tevens heeft het bestuur van het pensioenfonds op 18 december 2010 besloten de opgebouwde aanspraken van (gewezen) deelnemers en de ingegane pensioenen per 1 januari 2011 niet aan te passen aan de consumentenprijsindex alle huishoudens. Het bestuur heeft dit besluit genomen omdat de financiële positie van het fonds toeslagverlening niet toelaat, aangezien het eigen vermogen van het fonds lager is dan het minimaal vereist eigen vermogen. De situatie is ongewijzigd gebleven. Het SPW voert het herstelplan uit dat in 2009 is overeengekomen; dat plan loopt tot 2029.

1.8.10 Onderhoudslasten Het onderhoud bestaat uit planmatig onderhoud, groot onderhoud, reparatieonderhoud en mutatieonderhoud. Voor de samenstelling van de afzonderlijke onderhoudsposten wordt verwezen naar paragraaf 6.1.1. De inzet van eigen onderhoudsdienst ad € 85.000 (2012: € 80.000) is niet opgenomen in het overzicht lasten onderhoud. Deze is verantwoord onder personeelslasten. Onderhoudslasten (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Planmatig onderhoud -2.870 -3.987 -2.338 Groot onderhoud -48 -1.697 -2.595 Reparatieonderhoud (exclusief serviceonderhoud) -1.982 -1.645 -1.821 Mutatieonderhoud (inclusief woningverbetering) -2.172 -2.000 -2.427

Totaal - 7.072 -9.329 -9.181

In mutatieonderhoud is inbegrepen woningverbetering ad € 220.000 (begroting: € 200.000 en 2012: € 185.000).

1.8.11 Leefbaarheid Onder de post zijn leefbaarheidsuitgaven inzake sociale activiteiten (buurtbemiddeling, bestrijding overlast, leefbaarheidsonderzoeken et cetera) en fysieke activiteiten (ongediertebestrijding, schoon/ heel/veilig, cameratoezicht et cetera) opgenomen. Overige bedrijfslasten (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Leefbaarheidsuitgaven inzake sociale activiteiten -146 -57 -158 Leefbaarheidsuitgaven inzake fysieke activiteiten -76 -224 -113

Totaal -222 -281 -271

De kosten van inzet van buurtbeheerders en huismeesters is verantwoord onder personeelslasten.

1.8.12 Lasten servicecontracten De lasten servicecontracten omvatten de kosten van levering en diensten (zoals energie, water, schoonmaakkosten, glasverzekering) en de kosten van het service-abonnement. Servicecontracten (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Leveringen van goederen en diensten -3.045 - 2.841 Lasten serviceabonnementen -125 -100

Totaal -3.170 -3.150 -2.941

89

1.8.13 Overige bedrijfslasten De overige bedrijfslasten omvatten de lasten van overig personeel, RvC, huisvesting, overig algemeen en overig. Overige bedrijfslasten (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Overige personeelslasten -340 -388 -327 Huisvestingslasten -361 -234 -351 Lasten Raad van Commissarissen -61 -59 -54 Overige algemene lasten - Automatisering en kantoorbenodigdheden -836 -784 -743 - Adviezen -327 -418 -287 - Wagenpark en (afschrijving) inventaris -145 -125 -277 - Overig -612 -511 -230

-1.920 -1.838 -1.537 Overige lasten - Belastingen en verzekeringen -1.682 -1.619 -1.565 - CFV bijdrage bijzondere projectsteun wijkenaanpak 0 0 -114 - CFV bijdrageheffing saneringssteun -1.379 -1.361 0 - Verhuurdersheffing -22 -94 0 - Uitplaatsingskosten project Generaal Swartlaan en Van

Vollenhovenlaan 0 0 -291 - Sloopkosten project Generaal Swartlaan - 28 -126 - Kosten herfinanciering (borgstelling WSW) -19 -18 -18 - Sociaal plan -398 -200 -7 - Asbest(inventarisatie) -347 -738 0 - Overige exploitatielasten -418 -305 -459

-4.293 -4.335 -2.580

Totaal -6.975 -6.854 -4.849

1.8.14 Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedbeleggingen De niet-gerealiseerde waar veranderingen vastgoedbeleggingen betreffen de afboeking van commercieel vastgoedprojecten en het verkoopresultaat van bestaande woningen die onder voorwaarden zijn verkocht. Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedbeleggingen (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Afwaardering wegens onrendabel deel commercieel vastgoed in ontwikkeling - Generaal Swartlaan (onrendabel) 0 0 -619 - Van Vollenhovenlaan (investering) -617 0 -278 - Sfinx (investering) -44 0 0 Terugneming eerder genomen afwaardering (Claim ProRail) 0 0 740 Afwaardering wegens lagere marktwaarde commerciële ruimten (KGE 5) -232 0 -215 Waardeverandering terugkooprechten woningen VoV 154 0 123

Totaal -739 0 -249

De niet-gerealiseerde waardeveranderingen woningen VoV betreft de waardeverandering van de terugkooprechten van de per 31 december 2013 verkochte onroerende zaken onder voorwaarden, als gevolg van een daling van de marktwaarde per 31 december 2013 ten opzichte van 31 december 2012.

90

1.8.15 Waardeveranderingen financiële vaste activa en vlottende effecten De waardeveranderingen financiële vaste activa en vlottende effecten betreffen de afboeking op de geactiveerde rentevergoeding die is betaald voor het vervroegd aflossen van een lening van de BNG in 1998. Waardeveranderingen in financiële vaste activa en vlottende effecten (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Afboeking geactiveerde rente lening BNG in 1998 0 0 -12

1.8.16 Opbrengst effecten en vorderingen behorend tot financiële vaste activa De opbrengst effecten en vorderingen behorend tot financiële vaste activa heeft betrekking op de volgende posten: Opbrengst effecten en vorderingen behorende tot FVA (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Rente leningen u/g 37 36 43

Totaal 37 36 43

1.8.17 Andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten De rentebaten en soortgelijke opbrengsten hebben betrekking op financiële vaste activa, vorderingen, liquide middelen en overige rentebaten. Andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Rente overige vlottende vorderingen 17 290 132 Rente liquide middelen 134 54 146 Toegerekende rente aan (on)roerende zaken in ontwikkeling 101 0 0 Toegerekende rente aan (on)roerende zaken ten dienste van exploitatie 86 0 103 Overige rentebaten 64 0 29

Totaal 402 344 410

1.8.18 Rentelasten en soortgelijke kosten De rentelasten en soortgelijke kosten betreffen rente op langlopende en kortlopende schulden. Rentelasten (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Rente schulden/leningen overheid -37 -37 -39 Rente schulden/leningen kredietinstellingen -4.285 -5.484 -5.241 Rente overige langlopende schulden 0 -36 -20

Totaal -4.322 -5.557 -5.300

1.8.19 Belastingen De belastinglast/-bate over het resultaat in de winst- en verliesrekening bestaat uit de volgende componenten: Vennootschapsbelasting (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Acute belastingen 0 -2.212 -2.209 Vrijval acute belastingen voorgaande verslagjaren 2.311 0 4.104 Mutatie latente belastingen 974 -43 -36

Totaal 3.285 -2.255 1.859

Schattingen De acute en latente belastingen in de jaarrekening zijn bepaald met inachtneming van de fiscale regels volgens de door de sector met de Belastingdienst gemaakte afspraken (Vaststellingsovereenkomst I en II). De toepassing van deze regels is op een aantal onderwerpen niet zonder meer duidelijk en voor discussie vatbaar. Deze onderwerpen zijn onder andere het

91

onderscheid tussen onderhoudskosten en verbeteringen, de toerekenbare kosten inzake projectontwikkeling, het vormen van een herbestedingsreserve en de inschatting van het op basis van een fiscale winstplanning naar verwachting te verrekenen deel van beschikbare fiscale verliezen. Eerst bij de aangifte zal blijken of en in hoeverre de fiscus de door Rijswijk Wonen gevolgde standpunten zal overnemen en accorderen. Om die reden kan de in de jaarrekening bepaalde acute en latente belasting achteraf nog aan veranderingen onderhevig zijn. Acute belastingen verslagjaar De over het verslagjaar verschuldigde en verrekenbare belasting is de naar verwachting te betalen belasting over de belastbare winst over het verslagjaar, rekening houdend met de fiscale faciliteiten en de fiscale waarderingsregels volgens de vaststellingsovereenkomst (VSO), berekend aan de hand van belastingtarieven die zijn vastgesteld op verslagdatum. De post acute belastingen verslagjaar is als volgt bepaald: Acute belastingen (€ 1.000)

Commercieel resultaat voor belastingen volgens jaarrekening 5.115 Permanente verschillen - CFV bijdrageheffing saneringssteun 1.379 - Resultaat verkoop SWY - 15.774 - Bijzondere waardeveranderingen 1.649 - Winst verkoop bestand bezit -267 - Gemengde kosten 16

-12.997 Tijdelijke verschillen - Afschrijvingen 5.832 - Vrijval disagio -358

5.474 Dotatie herinvesteringsreserve -323

Fiscaal resultaat -2.731

Acute belastingen verslagjaar (20% over € 200.000 en 25% over meerdere) 0

Het gemiddelde wettelijke belastingtarief bedraagt 25%. De lagere effectieve belastingdruk wordt grotendeels veroorzaakt door met name de fiscale behandeling van de verkoop SWY. Mutatie latente belastingen De mutatie latente belastingen in de winst- en verliesrekening is als volgt te specificeren: Mutatie latente belastingen (€ 1.000) 2013 2012

Mutaties in latente belastingvorderingen Beschikbare verliescompensatie 1.017 0 Leningen o/g -43 -36

Mutatie latente belastingen (€ 1.000) 974 -36

1.8.20 Aandeel in resultaat deelnemingen Het resultaat deelnemingen in 2013 betreft grotendeels de opbrengst van de deelneming in Stichting Woonformatie Ypenburg (SWY) in verband met verkoop per 30 januari 2013 tegen een verkoopprijs van € 5.520.000.-. De met de verkoop verband houdende advieskosten ad € 36.000,- zijn hierop in mindering gebracht. Aandeel in resultaat deelnemingen (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Stichting Woonformatie Ypenburg 5.484 -761 -812 Rijswijk Wonen Projectontwikkeling B.V. -3 0 -4 Rijswijk Wonen Exploitatie B.V. -1 0 - 1

Totaal 5.480 -761 - 817

92

Analyse jaarresultaat De afwijking van het resultaat na belastingen 2013 (€ 14.507.000) ten opzichte van de begroting 2013 (€ 85.000) en ten opzichte van de realisatie 2012 (€ 2.868.000) wordt als volgt verklaard: Afwijking realisatie 2013 ten opzichte van begroting 2013 en realisatie 2012 (€ 1.000)

Afwijking R2013-B2013

Afwijking R2013-R2012

Bedrijfsopbrengsten Huren 469 1.489 Vergoedingen 83 211 Overheidsbijdragen 0 0 Resultaat verkoop vastgoedportefeuille 216 502 Geactiveerde productie voor eigen bedrijf 154 157 Overige bedrijfsopbrengsten 1.270 445

2.192 2.804 Bedrijfslasten Afschrijving materiële vaste activa en commercieel vastgoed 169 320 Waardeverandering vaste activa -481 1.478 Waardeverandering vlottende activa -117 -51 Lonen en salarissen -256 -273 Sociale lasten 64 49 Pensioenlasten 34 -2 Lasten onderhoud 2.257 2.109 Leefbaarheid 59 49 Lasten servicecontracten -20 -229 Overige bedrijfslasten -120 -2.126

1.589 1.324 Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedbeleggingen -739 -490 Financiële baten en lasten Rentebaten 58 -8 Waardeverandering financiële vaste activa 0 12 Opbrengsten en vorderingen behorende tot financiële vaste activa 1 -6 Rentelasten 1.235 978

1.294 976 Belastingen en deelnemingen Belastingen 5.540 1.426 Resultaat deelnemingen 6.241 6.297

11.781 7.723 Baten rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt -1.694 -699

Totale afwijking 14.423 11.639

1.9 Transacties met verbonden partijen Rijswijk Wonen is met de RvC, directeur-bestuurder en managers, die uit hoofde van hun functie beslissingsbevoegd zijn, géén transacties buiten de normale marktvoorwaarden aangegaan.

1.10 Bezoldiging van (ex)bestuurders en (ex)commissarissen In de totale bezoldiging van de bestuurders en commissarissen over 2013 is tevens begrepen de eenmalige crisisheffing (Wet uitwerking fiscale maatregelen Begrotingsakkoord 2013 en het Belastingplan 2014) die Rijswijk Wonen over het verslagjaar 2013 aan de fiscus is verschuldigd. Bestuurder De bezoldiging van de bestuurder bestaat uit periodiek betaalde beloningen (zoals salarissen, doorbetaling bij ziekte en vakantie, sociale premies, presentiegelden en kostenvergoedingen), beloningen betaalbaar op termijn (zoals pensioenlasten, sabbatical leave, jubileumuitkeringen, VUT- en prepensioenuitkeringen), uitkeringen bij beëindiging van het dienstverband en bonusbetalingen.

93

De bezoldiging van de directeur-bestuurder die in het verslagjaar ten laste van Rijswijk Wonen zijn gekomen bedragen € 298.000 (2012: € 190.000). Bezoldiging directeur-bestuurder (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Periodiek betaalde beloning 153 151 Beloning betaalbaar op termijn (pensioenlasten) 32 31 Uitkering wegens beëindiging dienstverband 75 0 Bonusbetaling 38 8

Totaal 29814

189 190

Commissarissen De bezoldiging exclusief omzetbelasting van huidige en gewezen commissarissen die in het verslagjaar ten laste van Rijswijk Wonen zijn gekomen bedragen € 44.000 (2012: € 43.000) en is naar individuele commissaris hieronder gespecificeerd. De adviesvergoeding is niet van toepassing. Bezoldiging commissarissen (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

L.W. Bartelse (voorzitter) 12 12 12 M.R. de Boer (lid) 8 8 7 H.G. van der Post (lid) 8 5 0 J.J. Reijnders (lid) 8 8 8 G.M. Smid-Marsman (lid) 8 8 8 R.G.A. Willems (lid) 0 0 8

Totaal 44 41 43

1.11 Wet Normering Topinkomens Vanaf boekjaar 2013 is de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) van kracht (Besluit van 15 november 2012). Toegelaten instellingen vallen bij algemene maatregel van bestuur onder de strekking van de WNT. Voor topfunctionarissen van toegelaten instellingen geldt daarnaast een aanvullende regeling zoals opgenomen in de regeling bezoldigingsmaxima topfunctionarissen toegelaten instellingen volkshuisvesting. Op grond van de WNT en deze regeling dienen de individuele inkomensgegevens van topfunctionarissen te worden gerapporteerd. Het normenkader rondom de ‘’Wet Normering bezoldiging Topfunctionarissen Publieke en Semipublieke Sector (hierna :WNT is bekrachtigd in het Besluit van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 26 februari 2014, nr. 2014-0000106049 en de Regeling van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 26 februari 2014, nr. 2014-0000 104920. De Aanpassingswet WNT is als onderdeel van dit normenkader nog niet formeel aangenomen door de Eerste Kamer. Voor het opmaken van de jaarrekening is in lijn met de mededeling van de minister van BZK d.d. 12 februari 2014, gepubliceerd in de Staatscourant d.d. 18 februari 2014, de Aanpasssingswet WNT wel als onderdeel van het normenkader gehanteerd. De opgave is als volgt (€ 1.000):

2013 Functie Lengte dienstverband

Belastbaar jaarloon

Ontslag- vergoeding

Voorzieningen betaalbaar op termijn

Totaal

J.L. van Deemter

Directeur-bestuurder

01-05-2010 / 01-04-2014

172

75

32

279

14

De bezoldiging volgens de Wet Normering Topinkomens (WNT) bedraagt € 279.000,-. De afwijking ad € 19.000,- is een gevolg van verschil in begripsdefiniëring. Op grond van de WNT vallen de sociale premies € 9.000,- , (on)kostenvergoedingen € 8.000,- en de crisisheffing € 2.000,- niet onder de WNT en worden derhalve niet verantwoord

94

1.12 Accountantskosten De ten laste van het verslagjaar gebrachte kosten (opgenomen onder de post overige bedrijfslasten) van de externe accountant en de accountantsorganisatie en het gehele netwerk waartoe deze accountantsorganisatie (Ernst & Young Accountants LLP) behoort, zijn als volgt voor Rijswijk Wonen:

Accountantskosten (€ 1.000) R2013 B2013 R2012

Onderzoek van de jaarrekening 59 43 47 Andere controleopdrachten 8 0 0 Andere niet-controlediensten 0 0 5

Totaal 67 43 52

Een aanvullende controle opdracht vond plaats in het kader van de invoering van de RJ 645.

2 Overige gegevens In dit onderdeel worden diverse zaken opgenomen als bestemming van het resultaat, gebeurtenissen na balansdatum, controleverklaring, verklaring van het bestuur en verklaring van de RvC.

2.1 Statutaire regeling betreffende de bestemming van het resultaat In de statuten van Rijswijk Wonen zijn geen bepalingen opgenomen aangaande de resultaatbestemming

2.2 Bestemming van het resultaat Het resultaat wordt met goedkeuring door de Raad van Commissarissen aan de overige reserves toegevoegd. De resultaatbestemming is in de jaarrekening verwerkt.

2.3 Gebeurtenissen na balansdatum Volmacht WSW Rijswijk Wonen heeft op 22 april 2014 een volmacht afgegeven aan het WSW (Waarborgfonds Sociale Woningbouw) ten behoeve van verpanding van het totale bezit. Mutaties eigen vermogen In het eigen vermogen hebben geen belangrijke mutaties plaatsgevonden na het einde van het verslagjaar. Fusies en overnames Er zijn geen fusies en overnames gerealiseerd na balansdatum.

95

2.4 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

96

2.5 Verklaring bestuur Het bestuur verklaart dat de jaarstukken van de Stichting Rijswijk Wonen een getrouw beeld geven van het functioneren en de financiële positie van de stichting. De jaarrekening is opgesteld conform de bepalingen in het Burgerlijk Wetboek en in overeenstemming met de richtlijnen van de Raad voor de Jaarverslaggeving (RJ). Voorts verklaart het bestuur dat Rijswijk Wonen een adequate invulling heeft gegeven aan het uitgangspunt uitsluitend werkzaam te zijn op het gebied van de volkshuisvesting zoals is omschreven in artikel 11 van het Besluit Beheer Sociale Huursector (BBSH). Conform artikel 22 en 26 van het BBSH zijn alle geldmiddelen aangewend binnen de randvoorwaarden van de financiële continuïteit voor de werkzaamheden op het gebied van volkshuisvesting. Overeenkomstig het bepaalde in artikel 7 en 25 van de Statuten Rijswijk Wonen (datum akte 16 april 2008) zijn de jaarstukken over 2013 ter goedkeuring voorgelegd aan de RvC. Rijswijk, 4 juni 2014 ……………………………. P.S.M. Ruigrok (directeur-bestuurder a.i.)

97

2.6 Verklaring Raad van Commissarissen De RvC van de Stichting Rijswijk Wonen heeft ingevolge artikel 7 en 25 van de Statuten Rijswijk Wonen (datum akte 16 april 2008) de jaarstukken van de stichting ter goedkeuring aangeboden gekregen. De RvC heeft kennisgenomen van de door Ernst & Young Accountants verstrekte goedkeurende controleverklaring die is toegevoegd aan dit verslag. Wij hebben de jaarstukken over 2013 goedgekeurd en het stichtingsbestuur decharge verleend. Rijswijk, 4 juni 2014 ……………………………. L.W. Bartelse (voorzitter) ……………………………. M.R. de Boer (lid) ……………………………. H.G. van der Post (lid) ……………………………. J.J. Reijnders (lid) ……………………………. G.M. Smid-Marsman (lid)

98

Kengetallen R2013 R2012 R2011 R2010 R2009

Aantal verhuureenheden (vhe) Woongelegenheden in exploitatie - vooroorlogs 303 303 303 303 303 - naoorlogs 5.836 5.849 5.853 5.868 5.888

6.139 6.152 6.156 6.171 6.191 Garages in exploitatie 536 538 443 443 443 Bedrijfsruimten in exploitatie 24 24 49 55 49 Winkels in exploitatie 4 4 Maatschappelijk vastgoed in exploitatie 4 4 Overige objecten in exploitatie 326 326

15

Woonwagens in beheer 14 14 14 14 14 Totaal aantal verhuureenheden (ongewogen) 7.033 7.048 6.648 6.669 6.683 Totaal aantal verhuureenheden (gewogen) 6.347 6.361 6.289 6.310 6.324 Woongelegenheden in aanbouw 40 0 0 0 0 Niet-woongelegenheden in aanbouw 0 0 0 0 0 Gemiddelde grondslag WOZ per vhe (€ 1.000) 142 151 152 154 182 Mutaties in aantal vhe Opgeleverd/in exploitatie genomen 1 3 0 0 68 Aangekocht/teruggekocht 0 3 9 0 1 Verkocht -14 -18 -21 -22 -15 Samengevoegd 0 0 -2 0 -1 Gesplitst 0 0 0 0 0 Gesloopt 0 -24 0 0 0 Administratieve correctie 0 436

16 -7 8 0

Totaal mutaties (ongewogen) 13 400 -21 -14 53 Aantal vhe woongelegenheden naar huurprijsklasse Kwaliteitskortingsgrens (€ 366,37) 1.168 1.589 1.825 1.883 1.986 Procentueel 19 26 30 31 32 Aftoppingsgrens hoog (€ 561,98) 3.998 3.769 3.598 3.431 3.365 Procentueel 65 61 58 56 54 Maximale huurprijsgrens (€ 664,66) 514 367 344 494 526 Procentueel 8 6 6 8 9 Duur (boven € 664,66) 459 427 389 363 314 Procentueel 7 7 6 6 5 Kwaliteit Aantal reparatieverzoeken per vhe 1,1 1,1 1,2 1,3 1,2 Woningen met groot onderhoud en woningaanpassing (%) 1,1 8,2 8,6 4,9 5,0 Woningverbetering per aangepakte woning (€ 1.000) 27 19 10 17 17 Reparatie- & mutatieonderhoud per vhe (€) 648 668 456 380 497 Planmatig onderhoud per vhe (€) 460 368 265 364 668 Groot onderhoud per vhe (€) - 408 470 436 30 Totale onderhoudskosten per vhe (€) 1.108 1.444 1.196 894 1.223 Prijs- kwaliteitsverhouding Gemiddeld aantal punten WWS per vhe 129 126 123 124 124 Gemiddelde netto-maandhuur per vhe (€) 480 451 424 415 407 Gemiddeld maximaal redelijke huur (€) 644 618 586 582 575 % netto huur van maximaal redelijk 74,7 72,9 73,8 72,7 72,3 Gemiddelde puntprijs (€) 3,73 3,56 3,44 3,34 3,28 Verhuren van woningen Mutatiegraad 6,7 6,6 6,9 6,6 6,3 Percentage huurders met huurtoeslag 10,7 10,8 13,2 12,9 11,9 Huurachterstand in percentage van huren

17 1,2 1,1 1,4 1,2 2,6

15

Administratieve correctie van overig bezit. 16

Correcties bestaande uit aantal: - onzelfstandige overige woongelegenheden Blekerslaan 49 (+9 vhe), Van Vredenburchweg 26-115 (+13 vhe) en Minister

Talmalaan 31A/B (+10 vhe); - garages De Sfinx (+94 vhe) en Ocarinalaan 21-2 (+1 vhe);

- bedrijfsruimten (-25 vhe), winkels (+4 vhe), maatschappelijk vastgoed (+4 vhe) en overig bezit (+326 vhe).

99

R2013 R2012 R2011 R2010 R2009

Derving in percentage van huren en vergoedingen 2,7 2,5 2,7 3,3 1,5 Financiële continuïteit Solvabiliteit (%) 28,0 18,4 16,5 15,4 18,6 Rentabiliteit eigen vermogen (%) 29,8 4,8 -3,0 -7,5 -4,0 Rentabiliteit vreemd vermogen (%) -4,3 -4,3 -3,4 -3,3 -4,5 Rentabiliteit totaal vermogen

18 (%) 11,0 3,9 2,4 1,6 2,9

Renteresultaat eigen vermogen (%) 9,3 13,0 14,2 18,0 14,8 Gemiddelde rentevoet leningportefeuille (%) 4,50 4,57 4,67 4,27 4,14 Eigen vermogen t.o.v. de huren (%) 134,3 96,6 90,5 89,4 93,9 Liquiditeit (current ratio) 0,6 0,5 0,5 1,1 0 Rentedekkingsgraad (icr) 4,9 3,9 4,1 4,4 1,7 Interne financiering per vhe (€) 7.665 5.371 4.754 4.578 4.556 Fictieve operationele kasstromen per vhe (€) 1.627 1.297 1.146 835 267 Netto bedrijfslasten per vhe (€) 1.959 1.603 1.701 1.710 2.006 Rentelasten per vhe (€) 681 833 821 808 861 Balansposten per gewogen vhe (€) Materiële vaste activa (inclusief vastgoedbeleggingen) 23.646 23.589 24.315 23.900 23.008 Financiële vaste activa 315 173 349 692 755 Eigen vermogen 7.340 5.043 4.645 4.475 4.556 Voorziening 325 328 109 103 36 Langlopende schulden 13.244 13.520 15.864 16.731 17.633 Kortlopende schulden 3.671 6.964 6.272 7.761 2.331 Winst- en verliesrekening per gewogen vhe (€) Huren 5.465 5.219 5.135 5.004 4.851 Vergoedingen 509 475 463 495 454 Verkoop onroerende zaken nieuwbouw 4 -2 24 0 0 Verkoop onroerende zaken bestaande woningen

19 79 3 34 73 235

Geactiveerde productie ten behoeve van het eigen bedrijf 64 39 42 39 0 Overige bedrijfsopbrengsten 248 177 91 73 35 Totale bedrijfsopbrengsten 6.367 5.912 5.730 5.683 5.586 Afschrijvingen op materiële vaste activa -1.050 -1.098 -1.122 -1.142 -1.101 Overige waardeveranderingen van materiële vaste activa -125 -416 -27 -499 -591 Personeelslasten -892 -855 -854 -983 -1.152 Onderhoudslasten -1.114 -1.443 -1.183 -894 -1.223 Bijzondere waardeveranderingen van vlottende activa -18 -10 -23 0 492 Overige bedrijfslasten (inclusief leefbaarheid en lasten servicecontracten)

-1.633

-1.267 -1.391 -1.411 -1.374

Totaal bedrijfslasten -4.833 -5.089 -4.599 -4.929 -4.950 Bedrijfsresultaat 1.418 842 1.134 754 626 Financiële baten en lasten -612 -764 -767 -729 -718 Belastingen 518 292 -378 -412 -221 Deelnemingen 863 -128 -125 50 131 Resultaat na belastingen voor verwerking resultaat deelnemingen

1.323

371 -11 -338 -183

Resultaat exclusief verkoop bestaande woningen, resultaat deelnemingen en onrendabele top

1.369

783 -19 88 -318

Personeel (fte) Directie (inclusief Staf en Controlling) 12,0 10,4 11,4 12,6 13,5 Financiën & ICT 6,9 9,5 8,5 6,9 6,9 Vastgoed 16,0 15,6 14,7 13,8 15,4 Klant 16,7 18,6 18,6 20,1 20,0 Wijken & Buurten 14,4 18,3 19,3 18,2 15,0 Totaal fte 66,0 72,3 72,5 71,6 70,8 Totaal fte per 1.000 vhe 10,4 11,4 11,5 11,3 11,2

17

Huurachterstandspercentage actieve huurders is 1,2%, huurachterstandspercentage niet actieve huurders is 0,5%, totaal percentage is 1,7%. 18

Resultaat na belastingen en rentelasten gerelateerd aan totaal vermogen. 19

Trendbreuk met ingang van 2010 volgt uit stelselwijziging Verkoop onder Voorwaarden.

100

Bijlagen

101

Bijlage 1: vastgoedportefeuille per 31 december 2013

Woongelegenheden Complex

Omschrijving Aantal Type Tech Fin

Woningen Oud Rijswijk 10 1 Rembrandtkade e.o. 93 Eengezinswoning 11 1 Valkruststraat e.o. 28 Eengezinswoning 12 1 Smidsstraat 32 Eengezinswoning 20 2 Kerkstraat 4 Eengezinswoning 21 2 W. Marisstraat e.o. 36 Eengezinswoning 30 3 Rembrandtkade e.o. 86 Portiekwoning 30 3 Mauvelaan even 16 Galerijwoning 30 3 Mauvelaan oneven 16 Maisonette 40 4 Lindelaan/Van Dijcklaan 15 Eengezinswoning 40 4 Lindelaan 12 Maisonette 40 4 Lindelaan 9 HVAT 50 5 Beukenheim 42 Aanleunwoning 60 6 Schoolstraat 19+21 2 Eengezinswoning 60 6 Doelenstraat e.o. 67 Portiekwoning 60 6 Doelenstraat e.o. 19 Maisonette 70 7 Tulpstraat e.o. 20 Portiekwoning 70 7 Tulpstraat e.o. 27 Maisonette 71 7 Steenlaan, Blekerslaan 47 Portiekwoning 71 7 Steenlaan 3 Maisonette 72 7 Stadhoudersstraat, Leliestraat 5 Portiekwoning 72 7 Stadhoudersstraat, Leliestraat 4 Maisonette 72 7 Stadhoudersstraat, Leliestraat 3 Miva 81 8 Rozenstraat 18 Portiekwoning 82 8 Tulpstraat, Dahliastraat,

Stadhoudersstraat 41 Portiekwoning

90 9 Havenstraat 108 Portiekwoning 91 9 Klipperstraat e.o. 144 Portiekwoning 100 10 S.W. Churchilllaan e.o. 42 Eengezinswoning 101 10 Populierlaan 80 Portiekwoning 102 85 Sparrelaan 6 Portiekwoning 110 11 Plataanstraat e.o. 8 Eengezinswoning 110 11 Plataanstraat 6 Portiekwoning 120 12 Magnolialaan 26 Eengezinswoning 140 14 Van Vredenburchweg 26

(Onderwatershof) 43 Aanleunwoning

140 14 Van Vredenburchweg 26-201 (Onderwatershof)

60 Zorgwoning

Te Werve 160 16 Pater van Lithstraat e.o. 23 Eengezinswoning 170 17 Karel Doormanlaan 28 Eengezinswoning 170 17 Karel Doormanlaan 48 Portiekwoning 180 18 Generaal Berenschotlaan 67 Galerijwoning 190 19 Van Vollenhovenlaan 48 Portiekwoning 191 19 Ir H.H. van Kollaan, K.

Doormanlaan 40 Portiekwoning

200 20 Idenburglaan e.o. 256 Portiekwoning 201 20 Generaal Swartlaan e.o. 224 Portiekwoning 210 21 Huis te Landelaan e.o. 96 Portiekwoning 220 22 H. Roland Holstlaan 48 Terraswoning 240 88 Papyruspad (De Sfinx) 75 Flat met lift 240 88 J. Braakensieklaan (De Sfinx) 6 Eengezinswoning Kleuren- en Artiestenbuurt 300 30 Terracottastraat e.o. 252 Portiekwoning 310 31 Hoogkamerlaan e.o. 204 Portiekwoning 311 82 Henri ter Hallsingel 1-47 12 Portiekwoning 312 83 Henri ter Hallsingel 2-60 16 Portiekwoning 313 84 Willem Royaardsstraat 22 Portiekwoning 320 32 Buziaulaan 30 HVAT 330 80 Terracottastraat, Purperstraat 13 Portiekwoning 340 81 Purperstraat, Vermiljoenstraat 22 Portiekwoning Steenvoorde Noord 400 40 C.T. Storklaan e.o. 78 Eengezinswoning 401 40 Min. van den Tempellaan e.o. 32 Eengezinswoning 410 41 J.C. van Markenlaan e.o. 222 Portiekwoning

102

Woongelegenheden Complex

Omschrijving Aantal Type Tech Fin

420 42 Ministersbuurt 240 Portiekwoning 420 42 Ministersbuurt 12 Flat met lift 430 43 Gen. Spoorlaan (Boogvoorde) 72 Zorgwoning 440 44 Strijplaan 6 Eengezinswoning 441 44 Ranonkeldreef e.o. 74 Eengezinswoning 450 45 Strijplaan, Cirkel 62 Galerijwoning 460 46 Pioendreef 24 Flat met lift 460 46 Pioendreef 10 Maisonette 480 48 De Mare 21 Galerijwoning 490 86 Minister Aalberselaan 21 Flat met lift Muziekbuurt 560 56 Harpsingel e.o. 48 Eengezinswoning 570 57 Vedelstraat e.o. 60 Eengezinswoning 571 57 Triangelstraat e.o. 159 Portiekwoning 572 89 Admiraal Helfrichsingel,

Trompetstraat, Tamboerijnlaan 49 Portiekwoning

573 90 Citerstraat, Banjostraat 57 Portiekwoning 574 91 Paukensingel 2-19 14 Portiekwoning 575 92 Paukensingel 20-37 13 Portiekwoning 580 58 Bazuinlaan e.o. 288 Portiekwoning 581 58 Tubasingel 80 Galerijwoning 590 59 Bazuinlaan 2 (groepswonen) 28 Galerijwoning 590 59 Bazuinlaan 2 (groepswonen) 3 Miva Steenvoorde Zuid 660 66 Bunchestraat e.o. 200 Eengezinswoning 661 66 H.K. Rietbergpad e.o. 186 Eengezinswoning 670 67 H. Dunantlaan e.o. 180 Galerijwoning 680 68 Martin Campslaan e.o. 429 Galerijwoning 680 68 Martin Campslaan e.o. 150 Maisonette 680 68 V.d. Boschlaan/Bekkerslaan 2 Miva 681 87 Ds van den Boschlaan 88 Galerijwoning 681 87 Ds van den Boschlaan 22 Maisonette 681 87 Ds van den Boschlaan 2 Miva 690 69 Hendersonstraat, P.

Voûtestraat 384 Galerijwoning

700 70 Mr Beerninkplantsoen e.o. 81 Eengezinswoning 700 70 Mr Beerninkplantsoen e.o. 2 Miva

6.097 (6.139) Onzelfstandige overige wooneenheden

Oud Rijswijk 80 8 Haagweg 205 8 Begeleid wonen 130 13 Blekerslaan 49 10 Begeleid wonen 140 14 Van Vredenburchweg 26-115

(Onderwatershof) 13 Verpleegeenheid

Steenvoorde Noord 491 49 Minister Talmalaan 31A/B 11 Begeleid wonen

42 (42)

Totaal woongelegenheden (gewogen) 6.139 (6.139)

103

Niet-woongelegenheden Complex

Omschrijving Aantal Tech. Fin.

Garages Oud Rijswijk 851 851 Carel Nakkenstraat 5 Te Werve 861 861 H. Roland Holstlaan 29 869 869 Parkeerplaatsen De Sfinx 94 Kleuren- en Artiestenbuurt 852 851 Vermiljoenstraat, Regenboogln 10 862 862 L. Bouwmeesterstraat, Buziauln 21 Steenvoorde Noord 853 851 Minister Talmalaan, Minister Van

den Tempellaan 15

854 851 Minister Verschuurlaan 6 863 863 Dr. Ariënsstraat e.o. 14 Muziekbuurt 855 851 Cymbaalstraat, Harpsingel,

Ocarinalaan 6

856 851 Bazuinlaan. e.o. 36 858 851 Ocarinalaan 21-2 1 864 864 Vedelstraat e.o. 9 865 865 Paukensingel e.o. 30 Steenvoorde Zuid 857 851 H.K. Rietbergpad e.o. 55 866 866 Brantingstraat e.o. 96 867 867 M.L. Kinglaan e.o. 33 868 868 Hendersonstraat e.o. 76

536 (107) Bedrijfsruimten Oud Rijswijk 912 912 Lindelaan 99 1 Natuurgeneeskunde-

praktijk en administratiekantoor

919 919 Van Vredenburchweg 71 1 HOED, praktijkruimte en kantoorruimte

919 919 Van Vredenburchweg 73 1 Kinderopvang/BSO Te Werve 921 921 Papyruspad 1+3+5+9+11+13 6 Bedrijfsruimte Kleuren- en Artiestenbuurt 903 901 Regenbooglaan 1A 1 Praktijkruimte Steenvoorde Noord 905 901 Minister Talmalaan 116 1 Manuele geneeskunde

en therapiepraktijk 906 906 Strijplaan 93 1 Kinderopvang 906 906 Strijplaan 101 1 Kinderopvang 920 920 Schaapweg 10ABC 1 Gezondheidscentrum Muziekbuurt 907 907 Trompetstraat 2 1 Massagepraktijk Steenvoorde Zuid 909 908 Dr H.J. van Mooklaan 379A 1 Loodgietersbedrijf 909 908 Martin Campslaan 3B 1 Mondhygiënistepraktijk 909 908 Martin Campslaan 283 1 Kapsalon 909 908 Martin Campslaan 565 1 Tandartspraktijk en

schoonheidssalon 910 910 P. Voûtestraat 389A 1 Sterrenwacht 911 911 P. Voûtestraat 1 1 Peuterspeelzaal 859 851 Jacob Hamelinkpad 21 1 Opslag distributie 859 851 Jacob Hamelinkpad 32 1 Schoonmaakbedrijf 915 915 Martin Campslaan 3 1 Kinderopvang

24 (24) Winkels Steenvoorde Noord 905 901 Minister Talmalaan 83 1 Modelbouwwinkel 906 906 Strijplaan 101 1 Supermarkt Steenvoorde Zuid 909 908 Dr H.J. van Mooklaan 383 1 Mobiliteits- en

revalidatie-hulpmiddelenwinkel

909 908 Mgr. Bekkerslaan 203B 1 Kledingwinkel

4 (4) Maatschappelijk vastgoed Steenvoorde Noord 916 916 Guntersteinweg 70 1 Activiteitencentrum

gehandicapten Muziekbuurt 907 907 Citerstraat 4 1 Eigen kantoorruimte 907 907 Banjostraat 58 1 Eigen kantoorruimte

104

Niet-woongelegenheden Complex

Omschrijving Aantal Tech. Fin.

Steenvoorde Zuid 914 914 Godfried Bomansstraat 2 1 Wijk- en

buurtvoorziening

4 (8) Overig bezit Oud Rijswijk 70 7 Tulpstraat e.o. 1 Box/kast 91 9 Klipperstraat 14-24 1 Box/kast 901 901 Plataanstraat 18+22+28 3 Box 913 913 Mauvelaan 0 1 Box Te Werve 190 19 Van Vollenhovenlaan 80+84 2 Box/kast 200 20 Idenburglaan e.o. 10 Box/kast 201 20 Generaal Swartlaan e.o. 62 Box/kast 210 21 Huis te Landelaan e.o. 14 Box/kast Kleuren- en Artiestenbuurt 300 30 Terracottastraat e.o. 7 Box/kast 310 31 Hoogkamerlaan e.o. 53 Box/kast 330 80 Terracottastraat, Purperstraat 7 Box/kast 340 81 Purperstraat, Vermiljoenstraat 13 Box/kast Steenvoorde Noord 410 41 J.C. van Markenlaan e.o. 33 Box/kast Muziekbuurt 560 56 Harpsingel e.o. 2 Box/kast 571 57 Triangelstraat e.o. 29 Box/kast 580 58 Bazuinlaan e.o. 64 Box/kast 581 58 Tubasingel 10 Box/kast 907 907 Admiraal Helfrichsingel 1 1 Box Steenvoorde Zuid 908 908 Pater Doumenstraat 2 1 Box 909 908 Dr H.J. van Mooklaan 331+333+

383-2 3 Box

909 908 Ds vd Boschlaan 1+2 2 Box 909 908 Mgr Bekkerslaan 217+229+309 3 Box 918 918 Bunchestraat 7A+8A+43A+44A 4 Box

326 (65)

Totaal niet-woongelegenheden (gewogen) 894 (208)

105

Bijlage 2: investeringsplan Hierna volgt een financieel overzicht van de projecten uit het investeringsplan 2013 en een beknopte toelichting. Grote verschillen tussen het bedrag uit de begroting en de werkelijke uitgaven worden in de toelichting verklaard.

Investeringsproject (€ 1.000)

Totaal Uitgaven

t/m Begroting Uitgaven

investering begroting 2013 2013 2013

Oud Rijswijk/Centrum

1 Stadshoudersstraat € 1.652 € 195 € 1.444 € 12

Herontwikkeling

2 Rembrandtkade e.o. cpl 010 € 1.865

3 Valkruststraat cpl 011 € 512

4 Rembrandtkade e.o. cpl 030 € 612

5 Havenstraat e.o. cpl 090 € 1.986 € 7 € 37 € 7

6 Klipperstraat cpl 091 € 2.087 € 0 € 0 € 0

7 Populierenlaan cpl 101 € 2.462

8 Plataanstraat cpl 110 € 205 € 104 € 195 € 100

Kleuren/Artiesten/Stationsbuurt

9 Benedictuslocatie

nieuwbouw / Cardia * pm € 1.070 € 0 € 0

Te Werve

10 Van Vollenhovenlaan * pm € 0 € 0 € 0

11 Gen. Swartlaan Koepel 40 won € 7.464 € 4.265 € 6.140 € 3.346

12 De Schakel koop 22 egw € 4.606 € 12 € 119 € 12

Opbrengst -€ 5.013

13 Gen. Vetterstr koop 9 egw € 1.870

Opbrengst -€ 2.050

14 Ir. H.H. van Kollaan 10 S egw € 1.925 € 18 € 53 € 18

15 Karel Doormanlaan 10 S egw € 1.932

16 V. Vollenhovenln 50 soc/vrij € 11.065

17 Karel Doormanlaan 10 S egw € 2.018

18 Sn.Hurgronje./Idenburchln 29 koop € 6.822

Opbrengst -€ 7.666

19 Dr. Kruytstraat 50 soc/vrij € 11.662

20 Karel Doormanlaan f2 10 S egw € 2.190

21 Ptr. V Lith/Idenburchln koop 29 egw € 7.230

Opbrengst -€ 7.990

106

Investeringsproject (€ 1.000)

Totaal Uitgaven

t/m Begroting Uitgaven

investering begroting 2013 2013 2013

22 vKollaan/ Karel Doormanlaan cpl 191 € 450

23 Gen Swartlaan cpl 201 € 3.915

24 Huis te Landelaan cpl 210 € 1.029

24a Plint de Sfinx € 900 € 0 € 900 € 0

25 Van Markenlaan cpl 410 € 3.926

26 Ministerbuurt cpl 420 € 3.040

Steenvoorde

27 MCL blok A € 3.482

28 MCL blok B € 6.095

29 MCL blok B en C ** € 5.872 € 339 € 2.089 € 339

30 MCL blok F € 4.640

31 Woonwagen de Strijp pm

Bijdrage gemeente Rijswijk

pm

Rijswijk Buiten

32 Fase 1 pm

33 Fase 2 pm

34 Fase 3 pm

35 Fase 4 pm

36 Fase 5 pm

Overige

37 Herstel Onderwatershof € 696 € 655 € 509 € 576

38 CV-installaties, radiatoren en rookgasafvoerkanalen € 9.102 € 0 € 3.110 € 2.821

39 Diverse woningaanpassingen en zolders € 572 € 0 € 102 € 262

Totaal

€ 91.165 € 6.665 € 14.698 € 7.493

* inclusief verwerkte afboekingen 2013. ** verantwoording inclusief kosten GO

In de begroting is € 14,7 miljoen opgenomen voor investeringen. Hiervan is circa € 7.5 miljoen in 2013 besteed. Het verschil van circa € 7.2 miljoen wordt in hoofdzaak veroorzaakt door het nog niet aanpakken van de Stadhoudersstraat ad € 1,4 miljoen, het nog niet op pakken van de Plint van de Sfinx ad € 0.9 miljoen, vertraging van de bouw door het faillissement van de aannemer bij de Generaal Swartlaan ad € 2.8 miljoen, het opschuiven van de start van Cpl 680 GO Martin Campslaan Blok B/C ad € 1,8 miljoen en het later in uitvoering kunnen nemen van vernieuwing CV-installaties e.d. ad 0.3 mln. Daarnaast zijn diverse uitgaven gedaan waar in de begroting geen rekening mee was gehouden, Herstel Onderwatershof later gestart dan gepland nu hogere kasstroom van € 67.000,- en aan de diverse woningaanpassingen is circa € 160.000,- meer uitgegeven. Hierna volgt een toelichting op de belangrijkste projecten.

107

1. Stadhoudersstraat De realisatie van 12 woningen voor bewoners die worden begeleid door stichting Philadelphia. De gemeente is uiteindelijk akkoord gegaan om beide panden voor € 300.000 te verkopen, waardoor de plannen nu haalbaar zijn. De onderhandelingen hebben wel langer geduurd dan voorzien waardoor de planning en daarmee de kosten zijn verschoven naar 2014. In mei 2013 is er door het MT een akkoord gegeven om de plannen verder uit te werken om tot realisatie te komen. Afspraken met gemeente, aannemer en huurder worden begin 2014 geformaliseerd waarna de realisatie kan beginnen. 5-6. Havenstraat/Klipperstraat De complexen Havenstraat/Klipperstraat zijn onderdeel van het Havenkwartier. Op basis van de verwachte integrale herontwikkeling van de omgeving naar woningbouw, is voor deze complexen de keuze gemaakt om ze 25 jaar door te exploiteren. Dit scenario bleek sterk onrendabel te zijn. Daarnaast is de hindercirkel van het benzinestation verkleind waardoor herontwikkeling van de locatie mogelijk is. Op basis hiervan is een 15-jarige strategie uitgewerkt. Dit scenario biedt een beter financieel resultaat en geeft meer flexibiliteit om op termijn een herontwikkelstrategie van ons bezit te overwegen. Dit scenario wordt in 2014 verder uitgewerkt.

8. Plataanstraat De 14 woningen worden opgeknapt voor een periode van 20 jaar waarna ze, in samenhang met APC, voor herontwikkeling in aanmerkingen komen. In het MT van juni is gemeld dat een andere wijze van selecteren van de aannemer leidt tot een verschuiving van de planning. Na de aannemerselectie hebben we met aannemer Schouten als bouwteam partner de plannen verder uitgewerkt. De bouwkostenraming kwam aanvankelijk boven budget uit. Het heeft extra tijd gekost om het plan binnen het budget te krijgen. De werkzaamheden worden medio 2014 opgeleverd. 9. Benedictuslocatie Rijswijk Wonen heeft de keuze gemaakt om alleen nog sociale huurwoningen te ontwikkelen en te bouwen. In 2013 is samen met Cardia een aantal mogelijkheden voor samenwerking verder onderzocht. Begin 2014 verwachten we hier uitsluitsel over te krijgen. Wanneer samenwerking op de Benedictuslocatie tot de mogelijkheden behoort, ontwikkelt Rijswijk Wonen levensloopbestendige sociale huurwoningen, Cardia realiseert samen met een belegger het zorgvastgoed. Wanneer deze samenwerking geen doorgang vindt, bekijkt Rijswijk Wonen of een eigen ontwikkeling mogelijk is, dan wel of verkoop van de locatie een optie is. Bij verkoop is dan eerst teruglevering aan de vorige eigenaar aan de orde. Er is in de begroting 2014 uitgegaan van realisatie 2015 en 2016 van 65 appartementen met bijhorende parkeervoorzieningen op basis van overleg met de gemeente Rijswijk. 10. Van Vollenhovenlaan De Van Vollenhovenlaan betreft de ontwikkeling van maximaal 69 appartementen. Vanwege de samenhang met de andere complexen in de wijk, willen we eerst inzicht hebben in al onze andere ontwikkelingen. Medio 2014 verwachten we met dit project door te kunnen pakken. De oorspronkelijk beoogde plannen (69 koopappartementen) zijn niet haalbaar gebleken, ook niet in aangepaste vorm. Verkennende gespreken met marktpartijen bevestigen dit beeld. Daarom worden de gemaakte historische plankosten afgeboekt. 11. Gen. Swartlaan De Generaal Swartlaan is in uitvoering en kende in 2013, door faillissement van de hoofdaannemer, enige vertraging maar desondanks is de geplande oplevering nog steeds medio 2014. De verandering van aannemer heeft er wel toe geleid dat termijnen later vervallen en de kosten dus deels zijn verschoven naar 2014 (€ 2,8 mln). 12-14. De Schakel In 2013 is er een intensief traject met de gemeente gestart om tot een gezamenlijke visie over de wijk te komen. Dit heeft geresulteerd in een groenstructuurplan en een kerngroep die alle ontwikkelingen (fysiek en sociaal) integraal bewaakt. Dit dient als kader voor de EMVI-uitvraag die medio 2014 voor deze locatie zal plaatsvinden. Deze uitvraagmethode zorgt ervoor dat o.a. ontwikkel- / aanloopkosten meer bij de marktpartijen komen te liggen. Hierdoor besparen we aanzienlijk op de aanloopkosten van het project waardoor er vorig jaar minder is uitgegeven dan begroot.

108

024a. Plint de Sfinx De beoogde upgrading van casco naar afgewerkt is niet uitgevoerd, omdat contacten met potentiële huurders nog niet geleid hebben tot de overtuiging dat deze voldoende verhuurbevorderend is. Daardoor is € 0,9 mln. niet uitgegeven. 28/29. Martin Campslaan blokken B en C In 2013 is gestart met de voorbereiding van het groot onderhoud van de blokken B en C van complex 680 (274 woningen) volgens het proces resultaatgericht samenwerken. In 2013 zijn daarom alleen voorbereidingskosten uitgegeven. Op 25 juli 2013 is met Smits Vastgoedzorg een raamovereenkomst getekend. Samen met de opdrachtnemer Smits Vastgoedzorg is toegewerkt naar een voorkeursscenario met maatregelen waarmee de blokken na afronding van het groot onderhoud een levensduurverlenging 40 jaar krijgen. De projectcommissie is nauw bij het proces betrokken. De energieprestatie wordt verhoogd tot label B. Om volledig van het BTW voordeel in 2014 gebruik, is de planning aangepast. De uitvoering van blok B start in april 2014, oplevering wordt verwacht in november 2014. Uitvoering van blok C start in juni 2014 en loopt door tot december 2014,e.e.a. conform de MT besluiten van 9 april en 18 juni 2013. 32-36 Rijswijk Buiten Rijswijk Wonen en de gemeente Rijswijk hebben op 13 augustus 2013 een intentieovereenkomst getekend ten behoeve van de ontwikkeling van sociale huurwoningen in Rijswijk Buiten. Uitgangspunt zijn 72 sociale huurwoningen in het deelgebied Sion. De woningen zullen in drie fasen ontwikkeld worden. Rijswijk Wonen is met de gemeente in overleg over ontwikkeling van fase 1 in de Beatrixzone. De verwachting is dat start bouw op deze locatie vanaf het vierde kwartaal 2014 plaats kan vinden. Uit marktonderzoek blijkt dat er voldoende marktruimte is, wel heeft het de voorkeur om huurders vroeg in het proces te betrekken. 37. Herstel Onderwatershof Op 4 oktober 2012 heeft het MT van Rijswijk Wonen goedkeuring gegeven aan het herstelplan voor complex 140 Onderwatershof. Het project had tot doel de leefbaarheid in het complex te verbeteren ten aanzien van warmte, isolatie, ventilatie, verlichting en uitstraling van algemene ruimten. De meest intensieve ingreep in het project betrof het verwijderen van de individuele warmtewisselaars in de woningen voor een nieuw collectief warm tapwater systeem. Het project is op 31 mei 2013 opgeleverd aan Rijswijk Wonen. Alle activiteiten hebben ertoe bijgedragen dat het leefklimaat in het complex verder verbeterd is: de temperaturen in de gangen zijn gemiddeld ten minste 3 graden en de warmteafstraling vanuit de meterkasten is verdwenen. Ook wordt er fors op energie bespaard omdat de cv-installatie niet meer 24 uur per dag vol hoeft te draaien en de gevels aangepakt zijn op tocht en ontbrekende isolatievoorzieningen. Door toepassing van mechanische ventilatie en luchtbevochtiging / koeling is het verblijfsklimaat verder verbeterd.

38. CV installaties, radiatoren en rookgasafvoerkanalen In 2013 is besteed een bedrag van € 2,8 mln. aan het vervangen van bestaande moederhaarden en cv-ketels. In het bedrag zijn ook enkele complete cv-installaties begrepen. De begrote en uitgevoerde werkzaamheden kunnen als volgt worden samengevat:

Begroting 2013 Gerealiseerd 2013

aantallen Kosten Kosten/ installatie

aantallen Kosten Kosten/ installatie

Planmatig 982 € 3.110.600,- € 3.168,- 837 € 2.665.897,- € 3.185

Bij mutatie 0 € 0,- 41 € 154.634,- € 3.772

Totaal 982 € 3.110.600,- 878 € 2.820.531,-

In de begroting 2013 werd gerekend op het vervangen van 982 cv-ketels. Uiteindelijk zijn er 104 ketels minder uitgevoerd dan begroot. Dit verschil wordt veroorzaakt door: - tijdens mutatie vervangen cv-ketels in de periode zomer 2012 - eind 2012; - nog te vervangen cv-ketels in bij uitvoeren van groot onderhoud in de complexen 81 en 110. Deze

werkzaamheden worden uitgevoerd in 2014. Bij de uitvoering van het groot onderhoud kunnen de te vervangen cv-ketels als opgenomen in de begroting 2013 worden vervangen (23 stuks).

- Huurders die geen medewerking verlenen aan het vervangen van hun moederhaard of cv-ketel;

109

Ten aanzien van de kosten wordt opgemerkt dat: - de kosten van uitvoering beperkt hoger liggen dan opgenomen in de begroting. Dit wordt

veroorzaakt door het aanbrengen van complete rookgaskanalen in een aantal complexen in combinatie met beperktere vervanging van cv-ketels. In een aantal complexen zijn wel voor 100% van de woningen rookgaskanalen aangebracht maar niet overal de cv-ketels of moederhaarden vervangen.

- In de begroting rekening is gehouden met 21% btw. De gerealiseerde kosten zijn belast met ca. 17,5% btw in verband met de lagere btw op arbeid;

- de kosten van het verketelen bij mutatie hoger liggen dan bij planmatige vervanging. Met het verketelen van bijna 900 woningen is ook een bijdrage geleverd aan het verduurzamen van ons bezit. Per verketelde woning levert het 1 labelsprong op. Dat helpt om onze doelstelling, gemiddeld label B over ons hele bezit in 2020, te halen. 39. Diverse woningaanpassingen en zolders In 2013 is besteed een bedrag van € 262.186,-. Dit betreft cv- installaties aanbrengen, cv- ketels vernieuwen, geisers aanbrengen, na isolatie (dubbelglas) aanbrengen en zolders bij de woning trekken.

110

Bijlage 3: onderhoudsoverzicht

Een specificatie van planmatig onderhoud, groot onderhoud, reparatieonderhoud en mutatieonderhoud in het jaar 2013 staat in onderstaand overzicht. De genoemde werkzaamheden onder planmatig onderhoud betreffen werkzaamheden met begrote kosten vanaf € 25.000.

Specificatie onderhoud (€ 1.000)

Com-plex

Naam Aantal won.

Werkzaamheden Realisatie 2013

Begroting 2013

Regulier planmatig onderhoud Oud Rijswijk / Centrum 011 Valkruststraat e.o. 28 Kozijn buiten hardhout (herst) 9 27 011 Valkruststraat e.o. 28 Boeiboord multiplex (verv.) 26 39 011 Valkruststraat e.o. 28 Buit. sch.w. koz. + raam hout dekkend 28 29 021 W. Marisstraat e.o. 36 Kozijn buiten hardhout (herst) 27 25 021 W. Marisstraat e.o. 36 Buit. schild.w. diversen hout dekkend 41 31 050 Beukenheim 42 Lift prev. corr. onderhoud 34 72 060 Doelenstraat e.o. 88 Projectmatig onderhoud (restant van 2012) 36 60 071 Steenlaan, Blekerslaan 50 Overige deur zachthout (verv) 20 29 071 Steenlaan, Blekerslaan 50 Buit. schild.w. diversen hout dekkend 18 28 071 Steenlaan, Blekerslaan 50 Buit. schild.w. metaal 4 26 101 Populierlaan 80 Buit. schild.w. diversen hout dekkend 2 35 101 Populierlaan 80 Buit. schild.w. betonconstr. 0 33 140 Van Vredenburchweg (Onderwatershof) 103 Zonwering buiten verv. bekabeling / voeding 29 37 140 Van Vredenburchweg (Onderwatershof) 103 Diverse verbeterpunten OWH 40 65 Steenvoorde Noord 420 Ministerbuurt 252 Lift prev. corr. onderhoud (van 2012) 76 65 Muziekbuurt 580 Bazuinlaan e.o. 288 Gevels herstellen (gevelanker staal) 7 36 580 Bazuinlaan e.o. 288 Coating balkonvloer herstellen 48 48 580 Bazuinlaan e.o. 288 Postkasten vervangen 94 49 580 Bazuinlaan e.o. 288 Bi. schild.w. hout dekkend 50 53 580 Bazuinlaan e.o. 288 Bi. schild.w. metaal 33 44 580 Bazuinlaan e.o. 288 Bi. schild.w. beton 4 40 580 Bazuinlaan e.o. 288 Bi. schild.w. stucwerk 49 51 580 Bazuinlaan e.o. 288 Bi. schild.w. hout dekkend 39 46 580 Bazuinlaan e.o. 288 Bi. schild.w. beton (excl. plafonds) 3 27 581 Tubasingel 80 Kozijn buiten zachthout (herst) 16 75 581 Tubasingel 80 Buit. schild.w. diversen hout dekkend 66 88 581 Tubasingel 80 Buit. schild.w. betonconstr. 30 30 581 Tubasingel 80 Lift prev. corr. onderhoud (van 2012) 201 178 590 Bazuinlaan 2 (groepswonen) 31 Lift prev. corr. onderhoud 46 71 Steenvoorde Zuid 670 H. Dunantlaan e.o. 180 Bu.sch. betonconstructie 44 193 680 Martin Campslaan e.o. 581 Lift contractonderhoud 42 40 681 Ds van den Boschlaan (VvE) 117 Riolering onderbouw vernieuwen 0 42 690 Hendersonstr, P.Voutestr. 384 Bu.sch. div. hout dekk. (Hendersonstr schaduw) 5 77 690 Hendersonstr, P.Voutestr. 384 Bu.sch. metaal (Hendersonstr schaduw) 0 43 690 Hendersonstr, P.Voutestr. 384 Lift contractonderhoud 38 36 700 Beerninkplantsoen e.o. 83 Betonband / latei (oplegging herst. + schilderen) 15 52 Diverse wijken Klein complexmatig onderhoud 1) 1.089 1.535 Diverse wijken VvE-bijdragen Rijswijk Wonen 561 599 Minder onderhoud als gevolg van verkoop en sloop - -67

2.870 3.987 Groot onderhoud/renovatie 081 Rozenstraat 18 Groot onderhoud 16 107 082 Tulpstr, Dahliastr, Stadhoudersstr. 42 Groot onderhoud 32 175 110 Plataanstr, + Populierln 110 14 Groot onderhoud 0 249 680 Martin Campslaan e.o. 581 Groot onderhoud blok C 0 1.166 Totaal planmatig en grootonderhoud 2.918 5.684

111

Com-plex

Naam Aantal won.

Werkzaamheden Realisatie 2013

Begroting 2013

Reparatieonderhoud 1) 1.982 1.645

(exclusief eigen dienst en inclusief materiaal)

Mutatieonderhoud 1) 2.172 2.000

(waarvan woningverbetering 200)

Totaal 7.072 9.329

1) excl. complex 470 woonwagens

De realisatie in 2013 voor het totale onderhoud is € 2.2 mln. lager uitgekomen dan begroot. Aan planmatig en groot onderhoud is 50,9% (€ 2,9 miljoen) van het beschikbare budget (€ 5,7 miljoen) besteed. Het verschil van € 2,8 mln. wordt voor € 1,6 mln. verklaard door groot onderhoud, voor € 1,2 mln. door planmatig onderhoud. De belangrijkste oorzaken van het afwijken van de begrote bedragen bij planmatig onderhoud zijn een combinatie van wijziging in de planning (verschuiving uitvoeringsjaar naar ander tijdstip), voortschrijdend inzicht (uitvoering anders dan aanvankelijk gepland) en aanbestedingsresultaat. De meeste groot onderhoudsprojecten kennen ook een investeringscomponent. Voor een toelichting op de verschillen bij groot onderhoud wordt daarom verwezen naar de toelichting bij de investeringsbegroting (post 8 en 28/29). Rozenstraat/Tulpstraat kent geen investeringscomponent. Toelichting is als volgt: Rozenstraat / Tulpstraat Met geclusterd planmatig onderhoud wordt de levensduur van de complexen Rozenstraat / Tulpstraat met 15 jaar verlengd. Aangezien bewoners veel klachten over tocht en vocht hadden, is besloten om ook dubbel glas met ventilatieroosters aan te bieden. Daarnaast worden de geisers en moederhaarden vervangen wanneer deze nog aanwezig zijn. Uitvoering van het project heeft door het meenemen van aanvullende maatregelen vertraging opgelopen. De start van het onderhoud verwachten we in april 2014, oplevering in juli 2014. Een toelichting op de cijfers van planmatig onderhoud volgt hier onder. - C011/C021 schilderwerk en herstellen kozijnen vooruitlopend op schilderwerk.

Het buitenschilderwerk en het herstel van kozijnen is gezamenlijk aanbesteed en gegund aan een schilderbedrijf. De werkzaamheden zijn conform de begroting uitgevoerd. De totale kosten zijn lager dan begroot.

- C050 lift preventief onderhoud De liftinstallatie is conform de begroting gereviseerd. De kosten voor de revisie waren in de

begroting te ruim begroot. - C060 projectmatig onderhoud restant 2012 Bij het samenstellen van de onderhoudsbegroting was sprake van het faillissement van de

aannemer die planmatig onderhoud in 2012 zou uitvoeren. Voor de afronding van de werkzaamheden is een inschatting gemaakt van de kosten die noodzakelijk waren om het planmatig onderhoud 2012 in 2013 af te ronden. De kosten zijn lager dan deze inschatting.

- C071 schilderwerk en herstellen kozijnen vooruitlopend op schilderwerk Met uitzondering van de kozijnvervanging bij 5 woningen zijn de werkzaamheden conform de

begroting uitgevoerd. De kosten van de kozijnvervanging bij 5 woningen komen ten laste van de begroting 2014. Het schilderwerk van metalen onderdelen was abusievelijk in de begroting opgenomen.

- C101 schilderwerk en herstellen kozijnen vooruitlopend op schilderwerk

112

De voorgenomen werkzaamheden worden gelijktijdig met andere planmatige werkzaamheden in 2014 uitgevoerd.

- C140 verbeteren zonwering en diverse verbeterpunten Zie toelichting bij investeringsbegroting (post 37) - C420 lift preventief onderhoud De complete liftinstallatie is vervangen. Begroot was het reviseren van de bestaande liftinstallatie.

De meerkosten zijn veroorzaakt door het treffen van niet begrote tijdelijke voorzieningen in de vorm van trapliften.

- C580 gevels herstellen Op basis van nader onderzoek van de gevels zijn de kosten van het herstellen van de gevelankers

fors lager uitgevallen. - C580 coaten balkonvloeren In de komende jaren dient rekening gehouden te worden met het coaten van balkonvloeren. In

2013 zijn de eerste balkonvloeren uitgevoerd. Bij de uitvoering is besloten meer balkons te coaten dan in de begroting was voorzien. In de besluitvorming is het budget leidend geweest.

- C580 schilderwerk trappenhuizen/vervangen postkasten Het schilderwerk van de trappenhuizen en vervangen van de postkasten is conform de begroting

uitgevoerd. De fors hogere kosten voor het vervangen van de postkasten kon worden gecompenseerd door lagere kosten van het schilderwerk. De aanpak van het trappenhuis zijn totaal lager uitgevallen dan begroot. De kosten zijn ongeveer in gelijke mate lager als het voordeel in de het verlaagde btw-voordeel.

- C581 schilderwerk en herstellen kozijnen vooruitlopend op schilderwerk Het buitenschilderwerk van de gevelkozijnen is conform de begroting uitgevoerd. De kosten voor

het herstel van de gevelkozijnen vooruitlopend op de schilder bleken lager te zijn dan ingeschat in de begroting.

- C581 lift preventief onderhoud De complete liftinstallatie is vervangen. Begroot was het reviseren van de bestaande liftinstallatie.

De meerkosten zijn veroorzaakt door het treffen van niet begrote tijdelijke voorzieningen in de vorm van trapliften.

- C590 lift preventief onderhoud De liftinstallatie is conform de begroting gereviseerd. De kosten voor de revisie waren in de

begroting te ruim begroot. - C670 buiten schilderwerk betonconstructie Het buitenschilderwerk van de betonconstructie is conform de begroting uitgevoerd. De kosten

voor het schilderwerk waren in de begroting te ruim begroot en verder was sprake van een bijzonder lage inschrijving van een schilder.

- C680 lift contract onderhoud Betreft het in het kader van een meerjarenonderhoudsovereenkomst onderhouden van de

liftinstallaties. - C681 riolering onderbouw vernieuwen Bij het samenstellen van de begroting 2013 was sprake van een calamiteit bij de riolering van

C681. Hierdoor werd verondersteld dat ook bij andere delen van de riolering in de onderbouw werkzaamheden noodzakelijk waren. In 2013 is de noodzaak niet gebleken.

- C690 buitenschilderwerk hout en metalen hekwerken galerijgevel Hendersonstraat Bij de werkvoorbereiding is bezien of de kozijnen en hekwerken van de galerijgevels van 2 blokken

aan de Hendersonstraat geschilderd dienen te worden. Omdat dit niet noodzakelijk was zijn de werkzaamheden doorgeschoven naar 2016. In het verleden werd de keuze gemaakt een compleet complex te schilderen met een onderhoudscyclus van 6 jaar. In de toekomst zal steeds meer per onderdeel bezien worden of schilderwerk van onderdelen uitvoeren noodzakelijk is. Dit kan betekenen dat cycli per onderdeel kunnen verschillen.

113

- C690 lift contract onderhoud Betreft het in het kader van een meerjarenonderhoudsovereenkomst onderhouden van de

liftinstallaties. - C700 betonband/lateien herstellen De onderhoudsgebreken zijn hersteld. Door een andere uitvoeringswijze dan begroot zijn de

kosten van het herstel lager dan begroot/ - Klein complexmatig onderhoud

De kosten van het klein complexmatig onderhoud zijn ca. 29% lager dan begroot. Dit wordt veroorzaakt door: - btw voordeel - aanbestedingsvoordeel - alternatieve werkwijze - extra uitgevoerde werkzaamheden - minder uitgevoerde werkzaamheden.

114

Bijlage 4: Winst en verliesrekening functioneel W&V-rekening functioneel (€ 1.000)

Rekening2013

Begroting2013

Rekening2012

Bedrijfsopbrengsten Huren 34.688 34.219 33.199 Overige bedrijfsopbrengsten 5.211 3.703 4.398

39.899 37.922 37.597 Personeelslasten -5.662 -5.503 -5.436 Bedrijfskosten -3.080 -2.720 -2.276 Belastingen

-1.682 -1.619 -1.565

Heffing huurtoeslag -22 -94 0

Lasten verhuur en beheeractiviteiten

-10.446 -9.936

-9.277 Lasten onderhoud -7.072 -9.329 -9.181 Leefbaarheid -222 -281 -271 Lasten servicecontracten -125 -190 -100 Overige bedrijfslasten -929 -870 -961

Kosten leveringen en diensten

-3.045 -3.150

-2.841 Waardeverandering F.V.A. 0 0 -12 CFV Saneringsfonds -1.379 -1.361 -114

Afschrijvingen MVA tdv exploitatie

-281 -291

-335

Overige directe operationele lasten exploitatie bezit

-5.981 -6.143

-4.634

Afschrijvingen vastgoed in exploitatie

-6.382 -6.541

-6.648

Netto resultaat exploitatie vastgoedportefeuille

10.018 5.973

7.857

Verkoopwinst nieuwbouw koop

0 0

0

Netto resultaat verkocht vastgoed in ontwikkeling

0 0

0

Verkoop regulier 512 296 10

Netto gerealiseerd resultaat verkoop vastgoedportefeuille

512 296

10

Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille

-793 -312

-2.271

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille

-739 0

-249 Projectopbrengsten 0 0 0 Projectkosten 0 0 0

Waardeveranderingen vastgoedportefeuille

-1.532 -312

-2.520

Rentebaten 439 380 453 Rentelasten -4.322 -5.557 -5.300

Saldo financiële baten en lasten

-3.883 -5.177

-4.847

Overige buitengewone lasten 5.480 -761 -817

Resultaat voor belasting 10.595 19 -317

Belastingen 3.285 -2.255 1.859

Jaarresultaat na belastingen 13.880 -2.236 1.542

Niet gerealiseerde waardeveranderingen VOV 627 2.321 1.326

Totaal jaarresultaat 14.507 85 2.868

115

Bijlage 5: meerjarenbegroting 2014-2018 Onderstaand overzicht is ontleend aan de begroting 2014.

Winst- en verliesrekening (€ 1.000) Begroting

2014 Begroting

2015 Begroting

2016 Begroting

2017 Begroting

2018

Bedrijfsopbrengsten Huren 36.226 38.182 39.952 42.015 43.547 Vergoedingen 3.150 3.150 3.150 3.150 3.150 Overheidsbijdragen 0 0 0 0 0 Verkoop onroerende zaken nieuwbouw 0 0 0 0 0 Verkoop onroerende zaken bestaande woningen 928 694 599 646 533 Geactiveerde productie t.b.v. eigen bedrijf 250 250 250 250 250 Opbrengsten servicecontracten 181 179 178 177 175 Overige bedrijfsopbrengsten 125 125 125 125 125

40.860 42.580 44.254 46.363 47.780 Bedrijfslasten Afschrijvingen materiële vaste activa en commercieel vastgoed -6.859 -6.879 -7.539 -8.175 -7.961 Overige waardeverandering mva 0 -2.970 0 -246 -921 Lonen en salarissen -4.320 -4.428 -4.410 -4.477 -4.612 Sociale lasten -269 -275 -275 -280 -289 Pensioenlasten -720 -738 -733 -744 -766 Lasten onderhoud -9.471 -10.957 -10.340 -11.070 -12.125 Leefbaarheid -238 -171 -171 -171 -172 Lasten servicecontracten -3.343 -3.339 -3.339 -3.338 -3.335 Verhuurdersheffing -3.042 -3.486 -3.733 -3.968 -3.832 CFV Saneringsbijdrage -1.298 -775 -811 -426 -442 Overige bedrijfslasten -5.003 -4.267 -4.252 -4.374 -4.473

-34.563 -38.285 -35.603 -37.269 -38.928

Bedrijfsresultaat 6.297 4.295 8.651 9.094 8.852

Financiële baten en lasten Rentebaten en soortgelijke opbrengsten 138 56 55 52 59 Waardeverandering financiële vaste activa en effecten 0 0 0 0 0 Opbrengst financiële vaste activa en effecten 0 0 0 0 0 Rentelasten en soortgelijke kosten -4.110 -4.162 -4.345 -4.482 -4.788

-3.972 -4.106 -4.290 -4.430 -4.729 Projectresultaat Resultaat nieuwbouw koop, huur en aankoop -994 3.120 0 -1.069 1.450

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening vóór belastingen 1.331 3.309 4.361 3.595 5.573

Belastingen en deelnemingen Belastingen -2.278 -3.285 -2.998 -3.106 -3.553 Deelnemingen 0 0 0 0 0

-2.278 -3.285 -2.998 -3.106 -3.553 Resultaat na belastingen -947 24 1.363 489 2.020 Baten rechtstreeks in het eigen vermogen 1.381 1.355 1.175 1.481 1.099

Totaal resultaat 434 1.379 2.538 1.970 3.119

116

Bijlage 6: begrippenlijst Deze begrippenlijst geeft een beknopte omschrijving van een aantal (nieuwe) begrippen in het kader van de begroting en rekening.

Activiteit Een activiteit kan worden omschreven als het resultaat van samenhangend handelen, meetbaar gemaakt in tijd, geld en kwaliteit. Een activiteit wordt ruim geïnterpreteerd. Het kan zijn een dienst, een goed of een project. De kern is dat er taakstellende afspraken aan kunnen zijn verbonden. Een activiteit omvat zoveel mogelijk kwantitatieve normen voor zowel financiële als niet-financiële prestatie-indicatoren.

Aftoppingsgrens Huurprijs voor huishoudens met een laag inkomen. Balans De balans geeft een overzicht van de activa (bezittingen) en passiva (eigen

vermogen en vreemd vermogen) van Rijswijk Wonen. Begroting Een begroting geeft aan wat de beleidsvoornemens zijn ten aanzien van de

bestuurlijke organisatie en volkshuisvestelijke opgaven en verbindingen. De begroting bestaat uit een beleidsbegroting en een financiële begroting. De tegenhanger van de begroting is de jaarstukken.

Beleidsbegroting De beleidsbegroting gaat met name in op de (doelstellingen van de) bestuurlijke

organisatie en de volkshuisvestelijke taken. De tegenhanger van de beleidsbegroting is het jaarverslag.

Bestuurlijk belang Een bestuurlijk belang heeft Rijswijk Wonen wanneer deze een zetel heeft in het

bestuur van of stemrecht heeft in een derde rechtspersoon Financiële begroting De financiële begroting gaat met name in op de budgettaire aspecten en op de

financiële gevolgen van de beleidsbegroting. De financiële begroting bestaat uit de waarderingsgrondslagen, de winst- en verliesrekening (baten en lasten) en toelichting en de financiële positie en toelichting. De tegenhanger van de financiële begroting is de jaarrekening.

Financieel belang Een financieel belang heeft Rijswijk Wonen indien de middelen die deze ter

beschikking stelt, verloren gaan in geval van faillissement van de verbonden partij (een derde rechtspersoon) en/of als financiële problemen bij de verbonden partij kunnen worden verhaald op Rijswijk Wonen.

Financiële positie De financiële positie geeft de grootte en samenstelling van het vermogen in relatie

tot de baten en lasten. Huurprijsgrens De huurprijsgrens bepaalt of voor een woning een huisvestingsvergunning nodig is.

De maximale huurprijs van een zelfstandige woning of serviceflat is afhankelijk van de kwaliteit van de woonruimte. De kwaliteit wordt bepaald met het woningwaarderingsstelsel, ook wel puntensysteem genoemd. Op basis van deze puntentelling wordt de maximale huurprijs berekend.

HVAT-woning Huisvesting alleenstaanden en tweepersoonshuishoudens. Investering Een investering is een besteding aan een specifiek doel, waarvan het nut zich over

meerdere jaren uitstrekt. Dit is de reden waarom de bestedingen worden geactiveerd en de kapitaallasten (rente en aflossing) worden verdeeld over meerdere begrotingsjaren.

Jaarrekening De jaarrekening gaat in op de financiële realisatie van het afgelopen verslagjaar. De

jaarrekening bestaat uit de grondslagen voor resultaatbepaling en waardering, de winst- en verliesrekening (baten en lasten) en toelichting en de balans en toelichting. De tegenhanger van de jaarrekening is de financiële begroting.

Jaarstukken De jaarstukken geven aan wat Rijswijk Wonen heeft gerealiseerd, hoeveel middelen

daarmee zijn gemoeid en uit welke bronnen die middelen afkomstig zijn. De jaarstukken bestaan uit een jaarverslag en een jaarrekening. De tegenhanger van de jaarstukken is de begroting.

117

Jaarverslag Het jaarverslag gaat met name in op de realisatie van de bestuurlijke organisatie en volkshuisvestelijke opgaven en verbindingen over het afgelopen verslagjaar. De tegenhanger van het jaarverslag is het jaarplan.

Kader Het kader zorgt voor een afbakening van de betrokken beleidsterreinen. Een kader

kan zowel van wetgevende aard zijn als door de RvC zijn vastgesteld. Maatschappelijk vastgoed Vastgoed – niet zijnde woningen – met een maatschappelijke functie. Deze functie

kan worden ingedeeld in gezondheid en zorg, wijk- en buurtvoorziening, onderwijs en opvoeding, cultuur, sport en recreatie en overig.

Macro-economisch risico Dit betreft de kans dat door economische ontwikkelingen (inflatie, rente) de

komende vijf jaar de waarde van bezittingen of schulden lager uitpakt dan verwacht. De benadering is ten behoeve van het solvabiliteitsoordeel uitgewerkt voor de balansposten materiële vaste activa in exploitatie en langlopende schulden. Deze twee posten maken ook het overgrote deel van de balans uit (eigen vermogen buiten beschouwing latend). De focus is hierbij met name gericht op de onzekere kasstromen in de volkshuisvestelijke exploitatiewaarde en de onzekerheid met betrekking tot de renteontwikkeling.

Marktrisico Dit betreft het risico dat door een negatieve marktontwikkeling de waarde van het

bezit of de opbrengst van de productie van nieuwbouw koop (reeds aangegane verplichtingen) lager is dan verwacht. Het concept van value at risk is hierbij ook gebruikt. De onzekerheid over de ontwikkeling van de koopprijs wordt door het Fonds meegenomen onder de marktrisico’s.

Miva-woning Woning voor mindervaliden. Operationele risico Dit betreft het risico van een verlies door inadequate of falende interne processen,

mensen of systemen of door externe gebeurtenissen. Dit risico kan in vele verschillende vormen naar voren komen en is lastig op voorhand te meten en te rapporteren. Wel hangen de risico’s uiteraard af van de omvang van de activiteiten en kan aangegeven worden in welke omstandigheden (bijvoorbeeld kwaliteit van het risicobeheer, professionaliteit van de organisatie) het risico groter of kleiner is. Bij de beoordeling van de solvabiliteit neemt het CFV bij de bepaling van het operationeel risico alleen de risicogebieden deelnemingen, aangegane verplichtingen koop en huur en treasury mee.

Prestatieveld De volkshuisvestelijke opgaven en verbindingen die worden ontleend aan het

Besluit Beheer Sociale Huursector (BBSH). Het BBSH benoemt zes prestatievelden: kwaliteit van de woningen, verhuur van de woningen, betrekken van bewoners bij beleid en beheer, financiële continuïteit, leefbaarheid en wonen en zorg.

Strategisch doel Wat Rijswijk Wonen in het bijzonder beoogt met maatschappelijke opgaven,

verwachtingen van belanghebbenden en eigen ambities. Totaal risico De resultante van de drie risicobronnen marktrisico, macro-economisch risico en

operationeel risico. Omdat het om onafhankelijke risico’s gaat, kan niet worden volstaan met een simpele optelling. Bij onafhankelijke risico’s vindt optelling plaats door eerst de afzonderlijke bedragen te kwadrateren, vervolgens op te tellen en dan de wortel van deze telling te nemen.

Verbonden partij Een verbonden partij is een derde rechtspersoon waarbij Rijswijk Wonen een

bestuurlijk en financieel belang heeft. Weerstandsvermogen Het vermogen om calamiteiten en andere tegenvallers te kunnen opvangen zonder

dat dit invloed heeft op de hoogte van het voorzieningenniveau van de activiteiten. Winst- en verliesrekening De winst- en verliesrekening geeft een overzicht van de gerealiseerde baten en

lasten van het begrotingsjaar of verslagjaar.