RetoricaindelesInhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavoorvakoverstijgendonderwijsinretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollege

OMOScholengroepDeLangstraatDrMollercollegendashWaalwijkPeterAntonissen

21juni2018

1

VoorwoordVooruligthetonderzoeksverslagnaardeontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricaHetonderzoekheefteenraamwerkopgeleverdDitraamwerkmoetdebasisvormenvoorlesseninretoricadiedekomendejarenuitgewerktzullenwordenDeklassiekeretoricaiseensysteemvanregelsdatindeoudheidgeleidelijkaanisuitgewerktensteedswerdaangevuldIkwildenietdatdelesseninretoricazichzoudenbeperkentotdeklassiektalenHetwasmijnambitieomdoorditonderzoekeenbrugteslaannaardevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureateoponzeschoolMijnenthousiasmevoorretoricawerdgewektdooreencursusretoricadieophetDrMollercollegewerdverzorgddoorStichtingLandmerkDepositievereactiesvanleerlingenopdezecursusstimuleerdenmeomdemogelijkhedenvanhetonderwijsinretoricateonderzoekenmetalsdoeldespreekvaardigheidvanleerlingenteverbeterenenhunangstvoormondelingepresentatiesteverminderenDeschoolleidingboodmedemogelijkheidomeenprogrammaoptezetteninhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumAlssnelwerdduidelijkdathetprogrammadatiksamenmetenkelecollegarsquoswildeontwikkelenophetgebiedvanspreekvaardigheidonderbouwingmisteToendeschoolleidingmevroegofikinteressehadvooreendocentonderzoekhebikdezekansaangegrepenIkwilinhetbijzonderKittyLeuverinkenRianAartsdankenvoorhundeskundigebegeleidinginhetopzettenvanditonderzoekVerderbenikschoolleidingdankbaarvoordezekansendecollegarsquosdiemedenodigeinformatiegegevenhebbentijdensdeinterviewsInhetbijzonderdankikDanieumllvanderMaasZijnervaringmetretoricawasvoorditonderzoekvanwezenlijkbelangTotslotwilikhierookmijnvrouwvermeldendiemijnfrustratiesheeftmoetenaanhorenenmederuimteboodomaanditonderzoektewerken

2

InhoudSamenvatting4

1 Inleiding5

11 Aanleidingvanhetonderzoek512 Contextenrelevantievanhetonderzoek613 Onderzoeksorganisatie714 Aansluitingvanhetonderzoekbijdeschool7

2 Probleemstelling8

21 Hetpraktijkprobleem822 Hetonderzoeksdoelendeonderzoeksvraag8

221 Onderzoeksdoel8222 Onderzoeksvraag8223 Deelvragen8

23 Welkedefinitievanretoricawordtgehanteerdinditonderzoek9

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode11

31 Onderzoeksmethode1132 Verantwoordingenonderzoeksaanpak12

321 Watisretorica(deelvraag1)12322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)13333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)13334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsen

InternationalBacchalaureate(deelvraag4)13335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan14presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)14

4 Hettheoretischkader15

41 Hetbegripretorica15

412 Opvattingenoverretorica16413 Retoricaendeargumentatieleer17

42 Hetonderwijsinretoricadetheorie19

421 Opzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretorica20422 Eenpleidooivoordeklassiekeretorica21423 Deklassiekeretoricadetheorie22424 Spreekvaardigheidenretoricainhetonderwijs22425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaas23

43 Hetonderwijsinretoricadepraktijk24

431 Didactischeeffectiviteit24432 Organisatorischevoorwaarden25

44 Devoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretorica26

441 Hetnutvanretorica26442 Dewaardevanretorica26443 Retoricaalsdidactischmiddel28

3

45 Spreekangst28

451 Communicatieangstenpresentatieangst28452 Taalangst29453 Deoorzakenvanspreekangst29454 Desymptomenvanspreekangst30455 Spreekangstverminderen30

46 Conclusies31

5 Hetpraktijkonderzoek33

51 HetvakNederlands33

511 Dekerndoelenenmondelingetaalvaardigheid34512 Eindtermenenmondelingetaalvaardigheid35513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheid35514 Lesmethodeenlespraktijk36516 Spreekangst38517 Ambities38518 Conclusie39

52 HetvakKlassiekeTalen39

521 Deeindtermen40522 Deeindtermenenpresentatievaardigheden40523 Lesmethodeenlespraktijk40514 Spreekangst42515 Ambities42516 Conclusie42

53 HetvakInternationalBacchalaureate43

531 Inhoudendoelstellingen43532 Lesmethodeenlespraktijk44533 Spreekangst46534 Ambities46535 Conclusie47

6 Conclusies48

7 Discussie50

7 Literatuurlijst52

Bijlage1 Inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica55

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlands56

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIB57

InternationalBacchalaureate57

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalen58

4

Samenvatting

WeverwachtenvanleerlingendatzeinstaatzijnhunwerkmondelingtepresenterenDezevaardigheidwordtalszovanzelfsprekendbeschouwddaterindelessennauwelijksaandachtaanwordtbesteedHetiseenbasisvaardigheiddiendashzomeentmenndashbijhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenTochzijnergeenduidelijkerichtlijnenwaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoenDebeoordelingscriteriaverschillendvanvaktotvakBovendienishetinhoudelijkeaspectbijdebeoordelingvanpresentatiesdoorgaansdoorslaggevendDoordatleerlingennauwelijksgeschooldwordenennietgoedwetenwaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengevenzelievergeenpresentatieDocentenervarendieangstvoorhetpresenterenbijleerlingenWathierbovenbeschrevenstaatisgebaseerdopgesprekkenmetleerlingenendocentenvanhetDrMollercollegeHetismisschiennietdeweergavevandesituatieopallescholenUitonderzoekblijktweldatspreekvaardigheidinhetvoorgezetonderwijsslechtontwikkeldisendocentenbehoeftehebbenaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidEenbeproefdleersysteemuitdeoudheidbiedtmogelijkeenuitkomstdeklassiekeretorica

InditonderzoekbenikopzoekgegaannaardeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenreeksklassiekeretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollegeDitonderzoektoontaandathettheoretischsysteemvandeklassiekeretoricaeenraamwerkbiedtomtelerensprekeninhetopenbaarDeverschillendeaspectenvaneenmondelingepresentatiestaaninonderlingverbandInhetonderzoekhebikaandehandvaninterviewsbijenkelecollegarsquosendocumentonderzoekeenoverzichtgemaaktvandeaspectenvanmondelingespreekvaardigheiddieindelessenvanhetvakNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenaanbodkomenDeresultatenhiervanhebikgekoppeldaanhetsysteemvandeklassiekeretorica

HetvakoverschrijdendonderwijsophetvlakvanmondelingespreekvaardigheidisnodigomtekomentotuniformerichtlijnenLiteratuuronderzoekenhetinterviewmetStichtingLandmerkeenorganisatiediecursusseninretoricaverzorgttonenaandatspreekangstbijleerlingenondermeerafneemtdoordejuistevoorbereidingophethoudenvaneenpresentatieofbetoog

5

1 Inleiding11 AanleidingvanhetonderzoekInhetschoolplanvanhetDrMollercollege1isdeprofileringvanhetgymnasiumopgenomenalseenvandespeerpuntenvanhetbeleid(Schoolplan2017-2018)Inhetschooljaar2015-2016hebikalscooumlrdinatorvanhetgymnasiumdetaakgekregenomhetgymnasiumvanonzeschoolmeerteprofilerenHiervoorisinhetschooljaar2015-2016doormijeenplangeschrevengebaseerdopdeaanbevelingenvanhetrapportvandewerkgroepGoudenStandaardvoordegymnasiumopleiding(Kits 2014)DitplanbevateendrietalconcretevoorstellenvoordeprofileringvandegymnasiumafdelingenheeftgeleidtotdeoprichtingvaneenwerkgroepgymnasiumomdevoorstellenuittewerkenDewerkgroepbestaatuitvijfdocentenuitverschillendevakgebiedenBinnendezewerkgroephebikeencooumlrdinerendefunctieInhetschooljaar2016-2017heeftdewerkgroepervoorgekozenomhetonderwijsinretoricaendebattoteenspeerpuntteverheffenDitschooljaar(2017-2018)hebbenwedetakenverdeeldtweedocentenhoudenzichbezigmeteennieuwprojectwaarbijweleerlingenstimulerenomzichbuitendelessenomteontwikkelenHetprojectlsquoretoricaendebatrsquowordtbegeleiddooreendocenteNederlandsEngels(InternationalBaccalaureate)enmezelfdocentklassieketalenMetheteersteprojectlsquoretoricaendebatrsquovandegymnasialewerkgroepgevenweinvullingaanonzeambitieomvandegymnasiasteengoedesprekertemakenDeschoolwasbereidomhetprojectfinancieelteondersteunenenindiezinwasdetijdrijpomstappentezettenInhetschooljaar2016-2017zijnwegestartmeteendebattrainingvandocentenuitverschillendevakgebieden(maatschappijleerklassieketalenNederlandsEngelsennatuurkunde)Wewildeneenbreeddraagvlakcreeumlrenonderdocentendiehetnutvanpresentatie-enargumentatievaardighedenondersteunenDezescholingvandocentenvondplaatsvoorde(verplichte)scholingvanallegymnasiastenvanklas4inhetbeginvanhetzelfdeschooljaarBeidescholingenwerdenverzorgddoordeNederlandseDebatunieDedocentendieaandescholingdeelnamenwarenenthousiastDatookdescholingleerlingenaansprakbleekuitdeoprichtingvaneendebatclubVijftienleerlingenopeentotaalvanveertigmelddenzichaanDezeclubboekteookvrijwelmeteensuccestoenzedeelnamenaandebatwedstrijdenHetsucceswerdvooronsdocentenvergrootdoordatookleerlingenvandehavo-enatheneumafdelingzichindeloopvanhetschooljaaraanslotenbijdedebatclubDezeontwikkelingwaarbijdegymnasiastenhunkennisenvaardighedendelenmetleerlingenvanandereafdelingenisbelangrijkProfileringmoetdezichtbaarvanhetgymnasiumvergrotenmaarmagnietleidentoteeneilandcultuurwaarbijdegymnasialeafdelingopzichzelfstaatDeleerlingenvandedebatclubkomenintussenurenendeelsinlestijdsamenenoefenensomsmetensomszonderbegeleidingvandocentenInhetvoorjaarvan2017beslotenwehetprogrammateverbredenmeteenworkshopretoricaWesteldentienleerlingenuitdevijfdeklasvanhetgymnasiumindegelegenheidomeenredevoeringtelerenhoudenDezeworkshopwerdverzorgddoordeStichtingLandmerkDebeperkingvanhetaantalleerlingenlaginhetfeitdatzepersoonlijkbegeleidenvanfeedbackvoorzienzoudenwordenAnderzijdsmoestdegroepbeperktvanomvangblijvenomdekostentebeheersenOokdezecursuswektemeerenthousiasmeopbijdeleerlingendanweoorspronkelijkhaddenkunnendenkenToendedeelnemersvandecursusvanStichtingLandmerkhetaanbodkregenomzicheenweeklanginRomeverderteverdiepeninderetorica

1httpsdrmollercollegenlwp-contentuploads201307Schoolplan-Dr-Mollercollege-2016-2019-1pdf

6

wildenallenoptweenahieraandeelnemenUiteindelijkwerdendrieleerlingenvanonzeschoolgeselecteerdomaanhetbeginvanditschooljaar(2017-2018)dezecursustevolgenAlscooumlrdinatorvanhetheleprojectlsquoretoricaendebatrsquobeniktevredenoverwaterineenjaartijdbereiktwerdDedoordeschoolgewensteprofileringwordtinzoverreverwezenlijktdatdegymnasiastenzichkunnenontwikkeleninspreekvaardigheidenhunsuccessendeafdelingzichtbaarhebbengemaaktbinnendescholengemeenschapTochheefthetheleprojectookietsonbevredigendsHetdoellsquodegymnasiastbeterlerensprekeninhetopenbaarrsquowordtgerealiseerddoorexternescholingenvraagtomeenjaarlijksefinancieumlleinvesteringvandeschoolWezijnerechtervanovertuigddatdemeerwaardevandieinvesteringzichmetnamevertaaldindevariatievanhetaanbodendemotivatievanleerlingenHettraditionelepatroonvanlessengegevendooreigendocenteninklasverbandwordtimmersdoorbrokenTentweedevindenbijnaalleactiviteitenbuitenhetcurriculumplaatswatveelvraagtvanleerlingenendocentenDemeestewedstrijdenwordenimmersinhetweekendgeorganiseerdDedebatclubheeftgeenvastmomentinhetroosterwaardoordeopkomstvanleerlingensterkvarieertenerslechtsincidenteelbegeleidingisdoordocentenHetgaatuiteindelijkomeenbeperktaantalgymnasiastendatzichverderbekwaamtinhetsprekenWemissenbovendienndashenditismisschienweldebelangrijksteaanleidingvoorditonderzoekndasheenduidelijkevisieeenkaderwaarbinnenhettoekomstigeprogrammauitgewerktkanwordenwatmoettrainingindebatenretoricainspreekvaardigheidinhetalgemeenopleverenHoekanditprogrammaeenmeerwaardebiedenaandegymnasialevorming

12 ContextenrelevantievanhetonderzoekHetDrMollercollegemaaktdeeluitvanOMOScholengroepDeLangstraatHetiseenscholengemeenschapvoorhavoatheneumengymnasiumDeschoolbiedtindeonderbouweentweetaligeopleidinginhetEngelsaan(TTO)IndebovenbouwkunnendezeleerlingenopgaanvooreenCambridgeAdvancedCertificate(CAE)enhetInternationalBacchalaurateExamenInditonderzoekhebikmegerichtopdebovenbouwvanhetDrMollercollegeDetweeorganisatieszoweldeNederlandseDebatuniealsStichtingLandmerkdieditenhetafgelopenschooljaarhetcursusaanboddebatenretoricaverzorgdhebbengavenimmersaandatdeleeftijdvandezegroepleerlingenhetmeestgeschiktisommeetewerkenVolgenshetrapportvandewerkgroepGoudenStandaardkomtdeprofileringvanhetgymnasiumhetsterksttotzijnrechtalsersamenhangistussendeklassieketalenonderlingenanderevakkenDitimpliceertdatdedocentenopdehoogtezijnvandeinhoudendedidactiekvanelkaarsonderwijs(Kits2014)HetrapportEengoudenstandaardvoordegymnasiumopleidingverscheeninmaart2014enkwamalsuitvloeiselvandeaanbevelingvandeVerkenningscommissieKlassiekeTalenomeenGoudenStandaardvoordegymnasialeopleidingoptestellenDeGoudenStandaardbeschrijftderandvoorwaardenwaaraaneengoedegymnasiumopleidingmoetvoldoenDeresultatenvanditonderzoekmoesteneenkaderopleverenopbasiswaarvansamenwerkingtussendeklassieketalenenanderevakkenophetgebiedvanspreekvaardigheidmogelijkwordtDeinhoudendedidactiekkunnenopelkaarwordenafgestemdOpdiemanierwordtspreekvaardigheidvoorleerlingeneenbasisvaardigheiddiebijverschillendevakkenopuniformewijzeterugkomtDekeuzevoordevakkenNederlandsIBenklassieketalenwerdbepaalddoordesamenstellingvandewerkgroeplsquoretoricaendebatrsquoDegymnasiastenzullenoptimaalprofiterenvanhetopgezette

7

kaderZijhebbenimmersalsenigehetvakklassieketalenHetvakIBwordtvooreengrootdeelgevolgddoorgymnasiastenInhethuidigeschooljaar(2017-2018)volgenvande60leerlingenmetIBindezesdeklas22leerlingendegymnasialeopleidingIndevijfdeenvierdeklastelkens19vande44HetvakNederlandswordtaanstamklassengegevenwaarvanereenbestaatuitgymnasiastenSlechtseenkleinaantalleerlingen(zevenleerlingenindevijfdeklas)zijnvanwegehetmaximumaantalleerlingenperklasineenanderestamklasingedeeldZijvolgenhetvakNederlandssamenmetatheneumleerlingenOnderstaandetabel2lichtbovenstaandegegevenstoeBijhetvakNederlandsstaandestamklassengenoteerdwaarbijMstaatvoordenaamvandeschool(Mollercollege)AenGrespectievelijkvooratheneumofgymnasiumaantalleerlingen Nederlands IB

InternationalBacchalaureate)Klassieketalen

Atheneum gymnasium atheneum gymnasium atheneum gymnasium gymnasiumKlas4 66

30 MA4A20

MA4B20MA4C26

MG4D30 25 19 30

Klas5 77 35 MA5A28MA5B27MA5C22

MG5C7MG5D28

25 19 35

Klas6 71 28 MA6A22MA6B24MA6C26

MG6D28 38 22 28

AlshetuitgezettekaderookbruikbaarisvoordevakkenNederlandsenIBzullenderesultatenvanditonderzoeknietenkeltothetgymnasiumbeperktblijvenmaaruiteindelijkookdeandereafdelingen(havoenatheneum)tengoedekomen

13 OnderzoeksorganisatieDeschoolleidingheeftmeinderolvancooumlrdinatorvanhetgymnasiumgevraagdofikinteressehadomeendocentonderzoekuittevoerenDebehoeftenaaronderzoekwaszoalsreedseerdergezegdontstaanomhetprojectlsquoretoricaendebatrsquoteonderbouwenDeonderzoeksorganisatiebestaatuitdrieledenmijzelfendedocentendiesamenmetmijwerkenaanhetprojectlsquoretoricaendebatrsquo

14 AansluitingvanhetonderzoekbijdeschoolInhetschooljaar2015-2016werdvanhetverstevigenvanhetgymnasiaalprofieleenvandespeerpuntenvanhetschoolbeleidgemaaktDeinitiatievenvandewerkgroepgymnasiumwordenregelmatigvoorgelegdaanhetdocententeamhetzijinteamvergaderingenoftijdenseenstudiemiddagDeactiviteitenenmetnamedeprestatiesvanleerlingenwordenverspreidnaaroudersviaeendigitaalinformatiebladlsquoMollerinforsquo

2Degegevenszijngebaseerdophetschooljaar2017-2018

8

2 Probleemstelling21 HetpraktijkprobleemHetpraktijkprobleemheefttemakenmetdespreekvaardigheidvanleerlingenHetprobleemsitueertzichoptweeverschillendeniveaushetniveauvandeleerlingenhetniveauvandedocentHetniveauvandeleerlingDemeesteleerlingenervarenangstbijhetsprekenvooreengroepGeefleerlingendekeuzeomeenopdrachtschriftelijkofmondelingtepresenterenenzekiezendoorgaansvoordeeersteoptieIllustratiefvoordezespreekangstisdeervaringtoenwedevijfdeklasdemogelijkheidgavenzichaantemeldenvooreenworkshopretoricaLeerlingenaarzeldenenvroegenofzeookdaadwerkelijkalleenvooreengroepzoudenmoetenspeechenPaswanneerwezeindividueelaansprakenenzewistenwieerzoudenmeedoenkwamenzeoverdebrugEenandervoorbeeldvindenwebijdeaanmeldingvannieuweleerlingenvoordedebatclub(schooljaar2017-2018)LeerlingenvandevierdeklasaarzeldenomzichaantesluitenbijdedebatclubNavraagnaarderedenvoordezeaarzelingleverdeeenopmerkelijkenbetekenisvolgegevenopDemeesteleerlingendiezichoponzeschoolaansluitendoenditomhunspreekangstteoverwinnenEnkelenkennendieangstveelminderentredentoeomzichverderteontwikkelenDegroepleerlingendiezichaanmeldtomhunangstteoverwinnenhaakteafomdatzeeengroepbestaandeuitervarenlsquodebatersrsquojuistalsextrabedreigendervaardenZewerdenafgeschriktdoordatzeleerlingenvaneendebatclubuitdevijfdeofzesdeklasvanwegehunervaringinhetdebatterenalsmeerbedreigendervaardendanhungemiddeldeklasgenootHetniveauvandedocentHetprojectlsquoretoricaendebatrsquobeperktzichtotopzichzelfstaandeinitiatievencursussengegevendooreenexterneinstantieofdeelnameaanwedstrijdenEeninhoudelijkprogrammaenafstemmingophetalbestaandelesaanbodophetDrMollercollegeontbrekenZolanghetprogrammazichbeperkttotextracurriculaireactiviteitenwordtslechtseenkleindeelvandeleerlingpopulatiebereikt

22 Hetonderzoeksdoelendeonderzoeksvraag221 OnderzoeksdoelHetdoelvanditonderzoekwastekomentotinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenserieretoricaDezeontwerpcriteriamoestenhetkadervormenwaarbinnendevakkenklassieketalenInternationalBacchalaureateenNederlandsgezamenlijkaandespreekvaardigheidvanleerlingenkunnenwerkenHetonderzoekwasgerichtopdetheorieendepraktijkvandewelsprekendheiddeklassiekretoricaWatdepraktijkvandewelsprekendheidbetreftbeperktehetonderzoekzichtothetbetoogofdepresentatieinhetopenbaar

222 OnderzoeksvraagWatzijndeontwerpcriteriavoorvakoverstijgendonderwijsinretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollege

223 Deelvragen1 Watisretorica2 Watishetnutvanonderwijsinretorica

9

3 Hoekanretorica-onderwijswordeningericht4 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsen InternationalBacchalaureate(IB)5 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvanspreekangst bijleerlingen

23 WelkedefinitievanretoricawordtgehanteerdinditonderzoekOmtoteendefinitievanhetbegripretoricatekomenbeginikbijPlatoteneersteomdathijineenaantaldialogen(PhaedrusGorgias)geprobeerdheeftomtoteendefinitievanretoricatekomententweedeomdathijeeninteressantenuanceaanbrengteennuancedievoorditonderzoekvanbelangkanzijnDaarnaciteerikeenaantaldefinitiesuitdemoderneliteratuurTotslotlegikuitwelkedefinitievanhetbegripretoricaikvoorditonderzoekwilgebruikenIndeGorgiasvanPlatodefinieertGorgiasineenvraaggesprekmetSocratesretoricaalslsquohetvermogenomteoverredenmetwoordenrsquo(452e)Verderopinhetzelfdewerk(458e)wordthetbegriplsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquogenoemdGorgiasnoemtzichleraarinderetoricaenwordtdoorSocratesstevigaandetandgevoeldoverdeaardvanzijnberoepAlgemeenwordtaangenomendatSocratesdemeningvanPlatoweergeeftInhetvervolgzalikhetdaaromoverPlatohebbenBeidedefinitiesnogafgezienvandevraagofzevoldoenbevatteneeninteressantnuanceverschilmetbetrekkingtothetbegripretoricaenerzijdsisderetoricandashPlatospreektvanῥητορικὴτέχνηndashgerichtophetovertuigenzelfanderzijdsishetdoelhetopleidentotredenaarDevolgendedefinitieskomenuitderecenteliteratuurEenveelgebruiktedefinitievanretoricaislsquoleervandewelsprekendheidrsquo(Braet2009p10DenBoonampVos1992p2519)WelsprekendheidwordtbijDenBoongedefinieerdalslsquodekunstomindemeestgepastevorminprozastijlhetwoordtevoerenmetnameinhetopenbaarrsquo(1992p3557)BraetgeeftnogeentweededefinitiedeleervanhetovertuigendsprekenrsquoAJEHarmsengeefttweedefinitieslsquodekunstvanhetsprekenoveriederewillekeurigequaestio(onderwerpofgeschilpunt)omeenpubliekteovertuigenrsquooflsquodekunstiniederequaestiodeaspectenteonderscheidendieovertuigingskrachthebbenrsquo(zdp2)RetoricawordtindedefinitiesvanBraetDenBoonenHarmsenomschrevenalseenkunstofeenleerDezetermenkunneneenvoudigverklaardwordenvanuithetfeitdatretoricaookweldearsretoricagenoemdwordtKunstisdevertalingvanhetLatijnsewoordarsenhetGrieksebegripτέχνηdat-zoalseerderaangegevenndashindewerkenvanPlatowordtgebruiktIndeEuropesescholenvandeantiekeenmiddeleeuwsewereldmaaktedeArsRetoricadeeluitvandezogenaamdeseptemartesliberalesofdezevenvrijekunstenHetwoordkunstishierechtermisleidendHetgaateerderomeenkundeeenkennishebbenvanHarmsenspreektvanlsquoeenlogischsysteemvanregelsdatmendoormiddelvanervaringheeftgekregenrsquo(zdp2)DevraagwathetbegriplsquoarslsquoinhoudtraakteenaloudediscussieoverdemethodologischestatusvanretoricaeendiscussiediealindeoudheidgevoerdwerdIndeoudheidstondenvolgensLeemanenBraet(1987)tweeopvattingentegenoverelkaarSommigenzagenretoricaalseenvakofeenwetenschapmetalsdidactischeconsequentiedatkennisvanderegelsbelangrijkwasomgoedtekunnensprekenAnderenontkendendemogelijkheidomtoteensysteemvanregelstekomenInhunoptiekwashetgoedkunnensprekenenkeleengevolgvanaanlegenoefeningofervaring

10

LeemanenBraet(1987)wijzenopnogeenanderetegenstellingdieeigenisaanhetbegriplsquoarsrsquoVolgenshenheefthetbegripdriebetekenisniveausIneersteinstantiestaathetbegripvooreenleer-ofhandboekzoalshetwerkvanAristotelesArsRetoricaIndetweedeplaatsslaatdetermophetleersysteemdeinhoudvanhetleerboekTotslotkandetermduidenopeenvermogenofeenvaardigheidDetermlsquoarsrsquooflsquokunstrsquoimpliceertzoweleenleeralseenvaardigheiddetermlsquoarsretoricarsquoimpliceertzoweldetheorievandewelsprekendheidalsdepraktijkvandewelsprekendheidZowelBraet(2009)alsHarmsen(zd)wijzenophetpersuasieveofovertuigendeaspectvanderetoricaIndedefinitievanDenBoonontbreektditelementHetbetrefthierhetdoelvanderetoricaVolgensLeemanenBraet(1987)schijntQuintilianus(eersteeeuwnaChristus)metzijndefinitievanretorica(scientiabenedicendi)aantegevendatretoricadewetenschapisvanallevormenvandoelgerichtsprekennietalleenvanovertuigendtaalgebruikmaarookvaninformatieftaalgebruikInditonderzoekwordtdedefinitievanBraet(2009)enDenBoonenVos(1992)gehanteerdlsquoretoricaisdeleervandewelsprekendheidrsquoMetlsquodeleerrsquowordtzowelhetleersysteemalsdepraktischevaardigheidvanhetsprekenbedoeldHetdoelvanderetoricaisenerzijdshetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemanderzijdshetlerenovertuigenaandehandvanhetgeschrevenofgesprokenwoordWathetdoelbetreftligtdefocusopdeovertuigendefunctievanretoricadiealindeoudheidhetmeestgebruikelijkwas(LeemanenBraet1987)

11

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode31 OnderzoeksmethodeOnderzoeksinstrumentenOmantwoordtekunnengevenopdeverschillendedeelvragenhebikgebruikgemaaktvanverschillendetekstbronnen(lesmethodespublicatiesvankerndoelenenexameneisen)enhetinterviewErisgekozenvoorhetinterviewomdatditderespondentendemogelijkheidgafhunantwoordentoetelichtenHetginghierbijinallegevallenomeengestructureerdinterviewProcedureDerespondentenhebbendevragennietvantevorengekregenenwerdendaardoorgedwongenspontaanteantwoordenDerespondentvanStichtingLandmerkhebikdevragenwelvoorafgegevenDeredenhiervoorwasdatditinterviewgeenverbandhieldmetdeoverigeinterviewsenomdatikbijhemopzoekwasnaargedetailleerdeinformatieoverretoricaMetallerespondentenhebikvoorafafsprakengemaaktoverdeplaatsenhettijdstipvanhetinterviewDeinterviewszijnindividueelafgenomenmetuitzonderingvanhetinterviewmetdesectieklassieketalenOmdatikzelfdeeluitmaakvandezesectiehadikmeerdanbijdeanderesectiesaldenodigevoorkennisHetwasdaaromnietnodigderespondentenafzonderlijktebevragenDoelgroep respondenten plaats Datum duurSectieklassieketalen 3 klaslokaal 27februarilsquo18

13maartlsquo1820min25min

SectieNederlands 2 gespreksruimte 27februarilsquo1815maartlsquo18

45min35min

SectieIB 1 gespreksruimte 12aprillsquo18 40minStichtingLandmerk 1 Utrecht 22maartlsquo18 115u

RespondentenHetaantalrespondentenpervaksectieiszichtbaarinbovenstaandschemaBijdesectieklassieketalenvondhetinterviewplaatsmetdevoltalligesectiebestaandeuitmijzelfKatrienCohenenSofiedeHaasHetinterviewmoestvanwegetijdgebrekopeenlatertijdstiphervatwordenSofiewasbijhetvervolgvanhetinterviewnietaanwezigSofieisvoorheteerstwerkzaamoponzeschoolengeeftgeenlesindebovenbouwDatwasderedenomhetlaatstedeelmetKatriendoortezettenKatrienheefteenruimewerkervaringoponzeschoolBijdesectieNederlandszijnderespondentenJoJannekevanderKaaenSanderRooijakkersindividueelbevraagdJoJannekewerktnutweejaaroponzeschoolengeeftditjaarlesindevierdeklasHetafgelopenschooljaarookinklas5en6SanderisnieuwoponzeschoolengeeftlesindevijfdeenzesdeklasBeidedocentenhebbenervaringopanderescholenDeoverigeledenvandesectieNederlandsvandebovenbouwzijnopdehoogtevanditonderzoekDesectieInternationalBacchalaureatebestaatuittweeledenIkhebervoorgekozenomhetinterviewbij1docentaftenemenHelmavanderKampHetinterviewleverdevoldoendegegevensopzodatikweetwathetvakIBbehandeltenwaarophetdefocuslegtBijStichtingLandmerk3hebikDanieumllvanderMaasgeiumlnterviewdDanieumllverzorgtcursussenretoricavoor

3StichtingLandmerkisopgerichtin2015metalsdoelhetonderwijsteverrijkenDeStichtingwordtondersteunddooreenAcademischeRaaddieadviesgeeftoverdeinhoudendedidactiekvanhunonderwijs

12

leerlingenstudentenendocentenHijistevenswerkzaamalsdocentklassieketalenopeenmiddelbareschoolAllerespondentenhebbentoestemminggegevenomhunnaaminhetverslagvanhetinterviewtegebruikenAnalysevandegegevensNaafloopvandeinterviewshebikdezeuitgeschrevenIkhebaanJoJannekeenHelmagevraagdommijnverslagvanhetinterviewtecontrolerenoponnauwkeurighedenofeenmogelijkverkeerdeinterpretatieDitheeftgeleidtotenkelekleineaanpassingenDeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkhebikondergebrachtinhettheoretischkaderIkhebhiervoorgekozenomdatdegegevensnauwaansluitenbijhetliteratuuronderzoekZebevestigdenofvuldenaanwaterindeliteratuurtevindenwasoverdeinhoudvanretoricaWatdedidactischeenorganisatorischeaspectenbetreftwarendegegevensuithetinterviewookdeenigebronvaninformatieDegegevensuitdeinterviewsmetdedrieverschillendesectieshebikhorizontaalvergelekenDitwilzeggendatdeantwoordenvolgensdestructuurvanhetinterviewinhetverslagverwerktzijnDitmaakthetdelezermogelijkomderesultatengemakkelijkmetelkaartevergelijken

32 Verantwoordingenonderzoeksaanpak321 Watisretorica(deelvraag1)DezedeelvraagwerdbeantwoordaandehandvanliteratuuronderzoekaangevuldmetgegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaasvanStichtingLandmerkHetdoelvandezevraagistebepaleninwelkecontexthetbegripretoricagebruiktwordtenwelkebetekeniseraangegevenwordtIndeeersteplaatsmoestderelatietussenretoricaenspreekvaardigheidduidelijkzijnomdatdevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureatedetermlsquospreekvaardigheidrsquohanterenTentweedewashetvanbelangomderelatievanretoricatotdeverschillendedomeinenvanspreekvaardigheidzoalshetdebatenhethoudenvaneenpresentatietebepalenTotslotwildeiknagaanwelkeinvullingmenaanhetbegripretoricageeftomdatditmogelijkdebehandelingervanindelespraktijkbeiumlnvloedtIllustratiefvoorhetbelangvandevraagnaardeverhoudingtussenretoricaendeverschillendevormenvanspreekvaardigheidistevindeninhetartikelFlywheelforensics(vanderWoudeJanssensenSanders2011)DeauteurslichtenhetnieuwevakforensicsophetPiusXCollegeinAlmelotoeZeverwijzendaarbijnaareenAmerikaansedefinitievanhetvaklsquoForensicsisviewedasaformofrhetoricalscholarshipwhichtakesvariousformsincludingdebatepublicadressandtheinterpretationofliteraturersquo(vanderWoude2011pag6)Omdeeffectenvanhetonderwijsinretorica(deelvraag2)tekunnenbeschrijvenishetvanbelangtebepalenopwelkedomeinenvanspreekvaardigheidretoricavantoepassingisHetzelfdegeldtwanneermenwilonderzoekenwelkeaspectenvanretoricabijanderevakkenaanbodkomen(deelvraag4)AlshetonderzoeknaardepraktijkvanderetoricabeperktwordttotdemondelingepresentatiezullendocentennietgeneigdzijnomretorischeaspectendietijdensdelesbijhetdebatbehandeldwordentevermeldenTentweedeverklaartdenegatieveconnotatievanhetbegripmogelijkwaaromretoricaaldannieteenplekheeftgekregeninhetcurriculum

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

1

VoorwoordVooruligthetonderzoeksverslagnaardeontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricaHetonderzoekheefteenraamwerkopgeleverdDitraamwerkmoetdebasisvormenvoorlesseninretoricadiedekomendejarenuitgewerktzullenwordenDeklassiekeretoricaiseensysteemvanregelsdatindeoudheidgeleidelijkaanisuitgewerktensteedswerdaangevuldIkwildenietdatdelesseninretoricazichzoudenbeperkentotdeklassiektalenHetwasmijnambitieomdoorditonderzoekeenbrugteslaannaardevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureateoponzeschoolMijnenthousiasmevoorretoricawerdgewektdooreencursusretoricadieophetDrMollercollegewerdverzorgddoorStichtingLandmerkDepositievereactiesvanleerlingenopdezecursusstimuleerdenmeomdemogelijkhedenvanhetonderwijsinretoricateonderzoekenmetalsdoeldespreekvaardigheidvanleerlingenteverbeterenenhunangstvoormondelingepresentatiesteverminderenDeschoolleidingboodmedemogelijkheidomeenprogrammaoptezetteninhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumAlssnelwerdduidelijkdathetprogrammadatiksamenmetenkelecollegarsquoswildeontwikkelenophetgebiedvanspreekvaardigheidonderbouwingmisteToendeschoolleidingmevroegofikinteressehadvooreendocentonderzoekhebikdezekansaangegrepenIkwilinhetbijzonderKittyLeuverinkenRianAartsdankenvoorhundeskundigebegeleidinginhetopzettenvanditonderzoekVerderbenikschoolleidingdankbaarvoordezekansendecollegarsquosdiemedenodigeinformatiegegevenhebbentijdensdeinterviewsInhetbijzonderdankikDanieumllvanderMaasZijnervaringmetretoricawasvoorditonderzoekvanwezenlijkbelangTotslotwilikhierookmijnvrouwvermeldendiemijnfrustratiesheeftmoetenaanhorenenmederuimteboodomaanditonderzoektewerken

2

InhoudSamenvatting4

1 Inleiding5

11 Aanleidingvanhetonderzoek512 Contextenrelevantievanhetonderzoek613 Onderzoeksorganisatie714 Aansluitingvanhetonderzoekbijdeschool7

2 Probleemstelling8

21 Hetpraktijkprobleem822 Hetonderzoeksdoelendeonderzoeksvraag8

221 Onderzoeksdoel8222 Onderzoeksvraag8223 Deelvragen8

23 Welkedefinitievanretoricawordtgehanteerdinditonderzoek9

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode11

31 Onderzoeksmethode1132 Verantwoordingenonderzoeksaanpak12

321 Watisretorica(deelvraag1)12322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)13333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)13334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsen

InternationalBacchalaureate(deelvraag4)13335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan14presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)14

4 Hettheoretischkader15

41 Hetbegripretorica15

412 Opvattingenoverretorica16413 Retoricaendeargumentatieleer17

42 Hetonderwijsinretoricadetheorie19

421 Opzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretorica20422 Eenpleidooivoordeklassiekeretorica21423 Deklassiekeretoricadetheorie22424 Spreekvaardigheidenretoricainhetonderwijs22425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaas23

43 Hetonderwijsinretoricadepraktijk24

431 Didactischeeffectiviteit24432 Organisatorischevoorwaarden25

44 Devoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretorica26

441 Hetnutvanretorica26442 Dewaardevanretorica26443 Retoricaalsdidactischmiddel28

3

45 Spreekangst28

451 Communicatieangstenpresentatieangst28452 Taalangst29453 Deoorzakenvanspreekangst29454 Desymptomenvanspreekangst30455 Spreekangstverminderen30

46 Conclusies31

5 Hetpraktijkonderzoek33

51 HetvakNederlands33

511 Dekerndoelenenmondelingetaalvaardigheid34512 Eindtermenenmondelingetaalvaardigheid35513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheid35514 Lesmethodeenlespraktijk36516 Spreekangst38517 Ambities38518 Conclusie39

52 HetvakKlassiekeTalen39

521 Deeindtermen40522 Deeindtermenenpresentatievaardigheden40523 Lesmethodeenlespraktijk40514 Spreekangst42515 Ambities42516 Conclusie42

53 HetvakInternationalBacchalaureate43

531 Inhoudendoelstellingen43532 Lesmethodeenlespraktijk44533 Spreekangst46534 Ambities46535 Conclusie47

6 Conclusies48

7 Discussie50

7 Literatuurlijst52

Bijlage1 Inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica55

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlands56

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIB57

InternationalBacchalaureate57

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalen58

4

Samenvatting

WeverwachtenvanleerlingendatzeinstaatzijnhunwerkmondelingtepresenterenDezevaardigheidwordtalszovanzelfsprekendbeschouwddaterindelessennauwelijksaandachtaanwordtbesteedHetiseenbasisvaardigheiddiendashzomeentmenndashbijhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenTochzijnergeenduidelijkerichtlijnenwaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoenDebeoordelingscriteriaverschillendvanvaktotvakBovendienishetinhoudelijkeaspectbijdebeoordelingvanpresentatiesdoorgaansdoorslaggevendDoordatleerlingennauwelijksgeschooldwordenennietgoedwetenwaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengevenzelievergeenpresentatieDocentenervarendieangstvoorhetpresenterenbijleerlingenWathierbovenbeschrevenstaatisgebaseerdopgesprekkenmetleerlingenendocentenvanhetDrMollercollegeHetismisschiennietdeweergavevandesituatieopallescholenUitonderzoekblijktweldatspreekvaardigheidinhetvoorgezetonderwijsslechtontwikkeldisendocentenbehoeftehebbenaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidEenbeproefdleersysteemuitdeoudheidbiedtmogelijkeenuitkomstdeklassiekeretorica

InditonderzoekbenikopzoekgegaannaardeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenreeksklassiekeretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollegeDitonderzoektoontaandathettheoretischsysteemvandeklassiekeretoricaeenraamwerkbiedtomtelerensprekeninhetopenbaarDeverschillendeaspectenvaneenmondelingepresentatiestaaninonderlingverbandInhetonderzoekhebikaandehandvaninterviewsbijenkelecollegarsquosendocumentonderzoekeenoverzichtgemaaktvandeaspectenvanmondelingespreekvaardigheiddieindelessenvanhetvakNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenaanbodkomenDeresultatenhiervanhebikgekoppeldaanhetsysteemvandeklassiekeretorica

HetvakoverschrijdendonderwijsophetvlakvanmondelingespreekvaardigheidisnodigomtekomentotuniformerichtlijnenLiteratuuronderzoekenhetinterviewmetStichtingLandmerkeenorganisatiediecursusseninretoricaverzorgttonenaandatspreekangstbijleerlingenondermeerafneemtdoordejuistevoorbereidingophethoudenvaneenpresentatieofbetoog

5

1 Inleiding11 AanleidingvanhetonderzoekInhetschoolplanvanhetDrMollercollege1isdeprofileringvanhetgymnasiumopgenomenalseenvandespeerpuntenvanhetbeleid(Schoolplan2017-2018)Inhetschooljaar2015-2016hebikalscooumlrdinatorvanhetgymnasiumdetaakgekregenomhetgymnasiumvanonzeschoolmeerteprofilerenHiervoorisinhetschooljaar2015-2016doormijeenplangeschrevengebaseerdopdeaanbevelingenvanhetrapportvandewerkgroepGoudenStandaardvoordegymnasiumopleiding(Kits 2014)DitplanbevateendrietalconcretevoorstellenvoordeprofileringvandegymnasiumafdelingenheeftgeleidtotdeoprichtingvaneenwerkgroepgymnasiumomdevoorstellenuittewerkenDewerkgroepbestaatuitvijfdocentenuitverschillendevakgebiedenBinnendezewerkgroephebikeencooumlrdinerendefunctieInhetschooljaar2016-2017heeftdewerkgroepervoorgekozenomhetonderwijsinretoricaendebattoteenspeerpuntteverheffenDitschooljaar(2017-2018)hebbenwedetakenverdeeldtweedocentenhoudenzichbezigmeteennieuwprojectwaarbijweleerlingenstimulerenomzichbuitendelessenomteontwikkelenHetprojectlsquoretoricaendebatrsquowordtbegeleiddooreendocenteNederlandsEngels(InternationalBaccalaureate)enmezelfdocentklassieketalenMetheteersteprojectlsquoretoricaendebatrsquovandegymnasialewerkgroepgevenweinvullingaanonzeambitieomvandegymnasiasteengoedesprekertemakenDeschoolwasbereidomhetprojectfinancieelteondersteunenenindiezinwasdetijdrijpomstappentezettenInhetschooljaar2016-2017zijnwegestartmeteendebattrainingvandocentenuitverschillendevakgebieden(maatschappijleerklassieketalenNederlandsEngelsennatuurkunde)Wewildeneenbreeddraagvlakcreeumlrenonderdocentendiehetnutvanpresentatie-enargumentatievaardighedenondersteunenDezescholingvandocentenvondplaatsvoorde(verplichte)scholingvanallegymnasiastenvanklas4inhetbeginvanhetzelfdeschooljaarBeidescholingenwerdenverzorgddoordeNederlandseDebatunieDedocentendieaandescholingdeelnamenwarenenthousiastDatookdescholingleerlingenaansprakbleekuitdeoprichtingvaneendebatclubVijftienleerlingenopeentotaalvanveertigmelddenzichaanDezeclubboekteookvrijwelmeteensuccestoenzedeelnamenaandebatwedstrijdenHetsucceswerdvooronsdocentenvergrootdoordatookleerlingenvandehavo-enatheneumafdelingzichindeloopvanhetschooljaaraanslotenbijdedebatclubDezeontwikkelingwaarbijdegymnasiastenhunkennisenvaardighedendelenmetleerlingenvanandereafdelingenisbelangrijkProfileringmoetdezichtbaarvanhetgymnasiumvergrotenmaarmagnietleidentoteeneilandcultuurwaarbijdegymnasialeafdelingopzichzelfstaatDeleerlingenvandedebatclubkomenintussenurenendeelsinlestijdsamenenoefenensomsmetensomszonderbegeleidingvandocentenInhetvoorjaarvan2017beslotenwehetprogrammateverbredenmeteenworkshopretoricaWesteldentienleerlingenuitdevijfdeklasvanhetgymnasiumindegelegenheidomeenredevoeringtelerenhoudenDezeworkshopwerdverzorgddoordeStichtingLandmerkDebeperkingvanhetaantalleerlingenlaginhetfeitdatzepersoonlijkbegeleidenvanfeedbackvoorzienzoudenwordenAnderzijdsmoestdegroepbeperktvanomvangblijvenomdekostentebeheersenOokdezecursuswektemeerenthousiasmeopbijdeleerlingendanweoorspronkelijkhaddenkunnendenkenToendedeelnemersvandecursusvanStichtingLandmerkhetaanbodkregenomzicheenweeklanginRomeverderteverdiepeninderetorica

1httpsdrmollercollegenlwp-contentuploads201307Schoolplan-Dr-Mollercollege-2016-2019-1pdf

6

wildenallenoptweenahieraandeelnemenUiteindelijkwerdendrieleerlingenvanonzeschoolgeselecteerdomaanhetbeginvanditschooljaar(2017-2018)dezecursustevolgenAlscooumlrdinatorvanhetheleprojectlsquoretoricaendebatrsquobeniktevredenoverwaterineenjaartijdbereiktwerdDedoordeschoolgewensteprofileringwordtinzoverreverwezenlijktdatdegymnasiastenzichkunnenontwikkeleninspreekvaardigheidenhunsuccessendeafdelingzichtbaarhebbengemaaktbinnendescholengemeenschapTochheefthetheleprojectookietsonbevredigendsHetdoellsquodegymnasiastbeterlerensprekeninhetopenbaarrsquowordtgerealiseerddoorexternescholingenvraagtomeenjaarlijksefinancieumlleinvesteringvandeschoolWezijnerechtervanovertuigddatdemeerwaardevandieinvesteringzichmetnamevertaaldindevariatievanhetaanbodendemotivatievanleerlingenHettraditionelepatroonvanlessengegevendooreigendocenteninklasverbandwordtimmersdoorbrokenTentweedevindenbijnaalleactiviteitenbuitenhetcurriculumplaatswatveelvraagtvanleerlingenendocentenDemeestewedstrijdenwordenimmersinhetweekendgeorganiseerdDedebatclubheeftgeenvastmomentinhetroosterwaardoordeopkomstvanleerlingensterkvarieertenerslechtsincidenteelbegeleidingisdoordocentenHetgaatuiteindelijkomeenbeperktaantalgymnasiastendatzichverderbekwaamtinhetsprekenWemissenbovendienndashenditismisschienweldebelangrijksteaanleidingvoorditonderzoekndasheenduidelijkevisieeenkaderwaarbinnenhettoekomstigeprogrammauitgewerktkanwordenwatmoettrainingindebatenretoricainspreekvaardigheidinhetalgemeenopleverenHoekanditprogrammaeenmeerwaardebiedenaandegymnasialevorming

12 ContextenrelevantievanhetonderzoekHetDrMollercollegemaaktdeeluitvanOMOScholengroepDeLangstraatHetiseenscholengemeenschapvoorhavoatheneumengymnasiumDeschoolbiedtindeonderbouweentweetaligeopleidinginhetEngelsaan(TTO)IndebovenbouwkunnendezeleerlingenopgaanvooreenCambridgeAdvancedCertificate(CAE)enhetInternationalBacchalaurateExamenInditonderzoekhebikmegerichtopdebovenbouwvanhetDrMollercollegeDetweeorganisatieszoweldeNederlandseDebatuniealsStichtingLandmerkdieditenhetafgelopenschooljaarhetcursusaanboddebatenretoricaverzorgdhebbengavenimmersaandatdeleeftijdvandezegroepleerlingenhetmeestgeschiktisommeetewerkenVolgenshetrapportvandewerkgroepGoudenStandaardkomtdeprofileringvanhetgymnasiumhetsterksttotzijnrechtalsersamenhangistussendeklassieketalenonderlingenanderevakkenDitimpliceertdatdedocentenopdehoogtezijnvandeinhoudendedidactiekvanelkaarsonderwijs(Kits2014)HetrapportEengoudenstandaardvoordegymnasiumopleidingverscheeninmaart2014enkwamalsuitvloeiselvandeaanbevelingvandeVerkenningscommissieKlassiekeTalenomeenGoudenStandaardvoordegymnasialeopleidingoptestellenDeGoudenStandaardbeschrijftderandvoorwaardenwaaraaneengoedegymnasiumopleidingmoetvoldoenDeresultatenvanditonderzoekmoesteneenkaderopleverenopbasiswaarvansamenwerkingtussendeklassieketalenenanderevakkenophetgebiedvanspreekvaardigheidmogelijkwordtDeinhoudendedidactiekkunnenopelkaarwordenafgestemdOpdiemanierwordtspreekvaardigheidvoorleerlingeneenbasisvaardigheiddiebijverschillendevakkenopuniformewijzeterugkomtDekeuzevoordevakkenNederlandsIBenklassieketalenwerdbepaalddoordesamenstellingvandewerkgroeplsquoretoricaendebatrsquoDegymnasiastenzullenoptimaalprofiterenvanhetopgezette

7

kaderZijhebbenimmersalsenigehetvakklassieketalenHetvakIBwordtvooreengrootdeelgevolgddoorgymnasiastenInhethuidigeschooljaar(2017-2018)volgenvande60leerlingenmetIBindezesdeklas22leerlingendegymnasialeopleidingIndevijfdeenvierdeklastelkens19vande44HetvakNederlandswordtaanstamklassengegevenwaarvanereenbestaatuitgymnasiastenSlechtseenkleinaantalleerlingen(zevenleerlingenindevijfdeklas)zijnvanwegehetmaximumaantalleerlingenperklasineenanderestamklasingedeeldZijvolgenhetvakNederlandssamenmetatheneumleerlingenOnderstaandetabel2lichtbovenstaandegegevenstoeBijhetvakNederlandsstaandestamklassengenoteerdwaarbijMstaatvoordenaamvandeschool(Mollercollege)AenGrespectievelijkvooratheneumofgymnasiumaantalleerlingen Nederlands IB

InternationalBacchalaureate)Klassieketalen

Atheneum gymnasium atheneum gymnasium atheneum gymnasium gymnasiumKlas4 66

30 MA4A20

MA4B20MA4C26

MG4D30 25 19 30

Klas5 77 35 MA5A28MA5B27MA5C22

MG5C7MG5D28

25 19 35

Klas6 71 28 MA6A22MA6B24MA6C26

MG6D28 38 22 28

AlshetuitgezettekaderookbruikbaarisvoordevakkenNederlandsenIBzullenderesultatenvanditonderzoeknietenkeltothetgymnasiumbeperktblijvenmaaruiteindelijkookdeandereafdelingen(havoenatheneum)tengoedekomen

13 OnderzoeksorganisatieDeschoolleidingheeftmeinderolvancooumlrdinatorvanhetgymnasiumgevraagdofikinteressehadomeendocentonderzoekuittevoerenDebehoeftenaaronderzoekwaszoalsreedseerdergezegdontstaanomhetprojectlsquoretoricaendebatrsquoteonderbouwenDeonderzoeksorganisatiebestaatuitdrieledenmijzelfendedocentendiesamenmetmijwerkenaanhetprojectlsquoretoricaendebatrsquo

14 AansluitingvanhetonderzoekbijdeschoolInhetschooljaar2015-2016werdvanhetverstevigenvanhetgymnasiaalprofieleenvandespeerpuntenvanhetschoolbeleidgemaaktDeinitiatievenvandewerkgroepgymnasiumwordenregelmatigvoorgelegdaanhetdocententeamhetzijinteamvergaderingenoftijdenseenstudiemiddagDeactiviteitenenmetnamedeprestatiesvanleerlingenwordenverspreidnaaroudersviaeendigitaalinformatiebladlsquoMollerinforsquo

2Degegevenszijngebaseerdophetschooljaar2017-2018

8

2 Probleemstelling21 HetpraktijkprobleemHetpraktijkprobleemheefttemakenmetdespreekvaardigheidvanleerlingenHetprobleemsitueertzichoptweeverschillendeniveaushetniveauvandeleerlingenhetniveauvandedocentHetniveauvandeleerlingDemeesteleerlingenervarenangstbijhetsprekenvooreengroepGeefleerlingendekeuzeomeenopdrachtschriftelijkofmondelingtepresenterenenzekiezendoorgaansvoordeeersteoptieIllustratiefvoordezespreekangstisdeervaringtoenwedevijfdeklasdemogelijkheidgavenzichaantemeldenvooreenworkshopretoricaLeerlingenaarzeldenenvroegenofzeookdaadwerkelijkalleenvooreengroepzoudenmoetenspeechenPaswanneerwezeindividueelaansprakenenzewistenwieerzoudenmeedoenkwamenzeoverdebrugEenandervoorbeeldvindenwebijdeaanmeldingvannieuweleerlingenvoordedebatclub(schooljaar2017-2018)LeerlingenvandevierdeklasaarzeldenomzichaantesluitenbijdedebatclubNavraagnaarderedenvoordezeaarzelingleverdeeenopmerkelijkenbetekenisvolgegevenopDemeesteleerlingendiezichoponzeschoolaansluitendoenditomhunspreekangstteoverwinnenEnkelenkennendieangstveelminderentredentoeomzichverderteontwikkelenDegroepleerlingendiezichaanmeldtomhunangstteoverwinnenhaakteafomdatzeeengroepbestaandeuitervarenlsquodebatersrsquojuistalsextrabedreigendervaardenZewerdenafgeschriktdoordatzeleerlingenvaneendebatclubuitdevijfdeofzesdeklasvanwegehunervaringinhetdebatterenalsmeerbedreigendervaardendanhungemiddeldeklasgenootHetniveauvandedocentHetprojectlsquoretoricaendebatrsquobeperktzichtotopzichzelfstaandeinitiatievencursussengegevendooreenexterneinstantieofdeelnameaanwedstrijdenEeninhoudelijkprogrammaenafstemmingophetalbestaandelesaanbodophetDrMollercollegeontbrekenZolanghetprogrammazichbeperkttotextracurriculaireactiviteitenwordtslechtseenkleindeelvandeleerlingpopulatiebereikt

22 Hetonderzoeksdoelendeonderzoeksvraag221 OnderzoeksdoelHetdoelvanditonderzoekwastekomentotinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenserieretoricaDezeontwerpcriteriamoestenhetkadervormenwaarbinnendevakkenklassieketalenInternationalBacchalaureateenNederlandsgezamenlijkaandespreekvaardigheidvanleerlingenkunnenwerkenHetonderzoekwasgerichtopdetheorieendepraktijkvandewelsprekendheiddeklassiekretoricaWatdepraktijkvandewelsprekendheidbetreftbeperktehetonderzoekzichtothetbetoogofdepresentatieinhetopenbaar

222 OnderzoeksvraagWatzijndeontwerpcriteriavoorvakoverstijgendonderwijsinretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollege

223 Deelvragen1 Watisretorica2 Watishetnutvanonderwijsinretorica

9

3 Hoekanretorica-onderwijswordeningericht4 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsen InternationalBacchalaureate(IB)5 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvanspreekangst bijleerlingen

23 WelkedefinitievanretoricawordtgehanteerdinditonderzoekOmtoteendefinitievanhetbegripretoricatekomenbeginikbijPlatoteneersteomdathijineenaantaldialogen(PhaedrusGorgias)geprobeerdheeftomtoteendefinitievanretoricatekomententweedeomdathijeeninteressantenuanceaanbrengteennuancedievoorditonderzoekvanbelangkanzijnDaarnaciteerikeenaantaldefinitiesuitdemoderneliteratuurTotslotlegikuitwelkedefinitievanhetbegripretoricaikvoorditonderzoekwilgebruikenIndeGorgiasvanPlatodefinieertGorgiasineenvraaggesprekmetSocratesretoricaalslsquohetvermogenomteoverredenmetwoordenrsquo(452e)Verderopinhetzelfdewerk(458e)wordthetbegriplsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquogenoemdGorgiasnoemtzichleraarinderetoricaenwordtdoorSocratesstevigaandetandgevoeldoverdeaardvanzijnberoepAlgemeenwordtaangenomendatSocratesdemeningvanPlatoweergeeftInhetvervolgzalikhetdaaromoverPlatohebbenBeidedefinitiesnogafgezienvandevraagofzevoldoenbevatteneeninteressantnuanceverschilmetbetrekkingtothetbegripretoricaenerzijdsisderetoricandashPlatospreektvanῥητορικὴτέχνηndashgerichtophetovertuigenzelfanderzijdsishetdoelhetopleidentotredenaarDevolgendedefinitieskomenuitderecenteliteratuurEenveelgebruiktedefinitievanretoricaislsquoleervandewelsprekendheidrsquo(Braet2009p10DenBoonampVos1992p2519)WelsprekendheidwordtbijDenBoongedefinieerdalslsquodekunstomindemeestgepastevorminprozastijlhetwoordtevoerenmetnameinhetopenbaarrsquo(1992p3557)BraetgeeftnogeentweededefinitiedeleervanhetovertuigendsprekenrsquoAJEHarmsengeefttweedefinitieslsquodekunstvanhetsprekenoveriederewillekeurigequaestio(onderwerpofgeschilpunt)omeenpubliekteovertuigenrsquooflsquodekunstiniederequaestiodeaspectenteonderscheidendieovertuigingskrachthebbenrsquo(zdp2)RetoricawordtindedefinitiesvanBraetDenBoonenHarmsenomschrevenalseenkunstofeenleerDezetermenkunneneenvoudigverklaardwordenvanuithetfeitdatretoricaookweldearsretoricagenoemdwordtKunstisdevertalingvanhetLatijnsewoordarsenhetGrieksebegripτέχνηdat-zoalseerderaangegevenndashindewerkenvanPlatowordtgebruiktIndeEuropesescholenvandeantiekeenmiddeleeuwsewereldmaaktedeArsRetoricadeeluitvandezogenaamdeseptemartesliberalesofdezevenvrijekunstenHetwoordkunstishierechtermisleidendHetgaateerderomeenkundeeenkennishebbenvanHarmsenspreektvanlsquoeenlogischsysteemvanregelsdatmendoormiddelvanervaringheeftgekregenrsquo(zdp2)DevraagwathetbegriplsquoarslsquoinhoudtraakteenaloudediscussieoverdemethodologischestatusvanretoricaeendiscussiediealindeoudheidgevoerdwerdIndeoudheidstondenvolgensLeemanenBraet(1987)tweeopvattingentegenoverelkaarSommigenzagenretoricaalseenvakofeenwetenschapmetalsdidactischeconsequentiedatkennisvanderegelsbelangrijkwasomgoedtekunnensprekenAnderenontkendendemogelijkheidomtoteensysteemvanregelstekomenInhunoptiekwashetgoedkunnensprekenenkeleengevolgvanaanlegenoefeningofervaring

10

LeemanenBraet(1987)wijzenopnogeenanderetegenstellingdieeigenisaanhetbegriplsquoarsrsquoVolgenshenheefthetbegripdriebetekenisniveausIneersteinstantiestaathetbegripvooreenleer-ofhandboekzoalshetwerkvanAristotelesArsRetoricaIndetweedeplaatsslaatdetermophetleersysteemdeinhoudvanhetleerboekTotslotkandetermduidenopeenvermogenofeenvaardigheidDetermlsquoarsrsquooflsquokunstrsquoimpliceertzoweleenleeralseenvaardigheiddetermlsquoarsretoricarsquoimpliceertzoweldetheorievandewelsprekendheidalsdepraktijkvandewelsprekendheidZowelBraet(2009)alsHarmsen(zd)wijzenophetpersuasieveofovertuigendeaspectvanderetoricaIndedefinitievanDenBoonontbreektditelementHetbetrefthierhetdoelvanderetoricaVolgensLeemanenBraet(1987)schijntQuintilianus(eersteeeuwnaChristus)metzijndefinitievanretorica(scientiabenedicendi)aantegevendatretoricadewetenschapisvanallevormenvandoelgerichtsprekennietalleenvanovertuigendtaalgebruikmaarookvaninformatieftaalgebruikInditonderzoekwordtdedefinitievanBraet(2009)enDenBoonenVos(1992)gehanteerdlsquoretoricaisdeleervandewelsprekendheidrsquoMetlsquodeleerrsquowordtzowelhetleersysteemalsdepraktischevaardigheidvanhetsprekenbedoeldHetdoelvanderetoricaisenerzijdshetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemanderzijdshetlerenovertuigenaandehandvanhetgeschrevenofgesprokenwoordWathetdoelbetreftligtdefocusopdeovertuigendefunctievanretoricadiealindeoudheidhetmeestgebruikelijkwas(LeemanenBraet1987)

11

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode31 OnderzoeksmethodeOnderzoeksinstrumentenOmantwoordtekunnengevenopdeverschillendedeelvragenhebikgebruikgemaaktvanverschillendetekstbronnen(lesmethodespublicatiesvankerndoelenenexameneisen)enhetinterviewErisgekozenvoorhetinterviewomdatditderespondentendemogelijkheidgafhunantwoordentoetelichtenHetginghierbijinallegevallenomeengestructureerdinterviewProcedureDerespondentenhebbendevragennietvantevorengekregenenwerdendaardoorgedwongenspontaanteantwoordenDerespondentvanStichtingLandmerkhebikdevragenwelvoorafgegevenDeredenhiervoorwasdatditinterviewgeenverbandhieldmetdeoverigeinterviewsenomdatikbijhemopzoekwasnaargedetailleerdeinformatieoverretoricaMetallerespondentenhebikvoorafafsprakengemaaktoverdeplaatsenhettijdstipvanhetinterviewDeinterviewszijnindividueelafgenomenmetuitzonderingvanhetinterviewmetdesectieklassieketalenOmdatikzelfdeeluitmaakvandezesectiehadikmeerdanbijdeanderesectiesaldenodigevoorkennisHetwasdaaromnietnodigderespondentenafzonderlijktebevragenDoelgroep respondenten plaats Datum duurSectieklassieketalen 3 klaslokaal 27februarilsquo18

13maartlsquo1820min25min

SectieNederlands 2 gespreksruimte 27februarilsquo1815maartlsquo18

45min35min

SectieIB 1 gespreksruimte 12aprillsquo18 40minStichtingLandmerk 1 Utrecht 22maartlsquo18 115u

RespondentenHetaantalrespondentenpervaksectieiszichtbaarinbovenstaandschemaBijdesectieklassieketalenvondhetinterviewplaatsmetdevoltalligesectiebestaandeuitmijzelfKatrienCohenenSofiedeHaasHetinterviewmoestvanwegetijdgebrekopeenlatertijdstiphervatwordenSofiewasbijhetvervolgvanhetinterviewnietaanwezigSofieisvoorheteerstwerkzaamoponzeschoolengeeftgeenlesindebovenbouwDatwasderedenomhetlaatstedeelmetKatriendoortezettenKatrienheefteenruimewerkervaringoponzeschoolBijdesectieNederlandszijnderespondentenJoJannekevanderKaaenSanderRooijakkersindividueelbevraagdJoJannekewerktnutweejaaroponzeschoolengeeftditjaarlesindevierdeklasHetafgelopenschooljaarookinklas5en6SanderisnieuwoponzeschoolengeeftlesindevijfdeenzesdeklasBeidedocentenhebbenervaringopanderescholenDeoverigeledenvandesectieNederlandsvandebovenbouwzijnopdehoogtevanditonderzoekDesectieInternationalBacchalaureatebestaatuittweeledenIkhebervoorgekozenomhetinterviewbij1docentaftenemenHelmavanderKampHetinterviewleverdevoldoendegegevensopzodatikweetwathetvakIBbehandeltenwaarophetdefocuslegtBijStichtingLandmerk3hebikDanieumllvanderMaasgeiumlnterviewdDanieumllverzorgtcursussenretoricavoor

3StichtingLandmerkisopgerichtin2015metalsdoelhetonderwijsteverrijkenDeStichtingwordtondersteunddooreenAcademischeRaaddieadviesgeeftoverdeinhoudendedidactiekvanhunonderwijs

12

leerlingenstudentenendocentenHijistevenswerkzaamalsdocentklassieketalenopeenmiddelbareschoolAllerespondentenhebbentoestemminggegevenomhunnaaminhetverslagvanhetinterviewtegebruikenAnalysevandegegevensNaafloopvandeinterviewshebikdezeuitgeschrevenIkhebaanJoJannekeenHelmagevraagdommijnverslagvanhetinterviewtecontrolerenoponnauwkeurighedenofeenmogelijkverkeerdeinterpretatieDitheeftgeleidtotenkelekleineaanpassingenDeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkhebikondergebrachtinhettheoretischkaderIkhebhiervoorgekozenomdatdegegevensnauwaansluitenbijhetliteratuuronderzoekZebevestigdenofvuldenaanwaterindeliteratuurtevindenwasoverdeinhoudvanretoricaWatdedidactischeenorganisatorischeaspectenbetreftwarendegegevensuithetinterviewookdeenigebronvaninformatieDegegevensuitdeinterviewsmetdedrieverschillendesectieshebikhorizontaalvergelekenDitwilzeggendatdeantwoordenvolgensdestructuurvanhetinterviewinhetverslagverwerktzijnDitmaakthetdelezermogelijkomderesultatengemakkelijkmetelkaartevergelijken

32 Verantwoordingenonderzoeksaanpak321 Watisretorica(deelvraag1)DezedeelvraagwerdbeantwoordaandehandvanliteratuuronderzoekaangevuldmetgegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaasvanStichtingLandmerkHetdoelvandezevraagistebepaleninwelkecontexthetbegripretoricagebruiktwordtenwelkebetekeniseraangegevenwordtIndeeersteplaatsmoestderelatietussenretoricaenspreekvaardigheidduidelijkzijnomdatdevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureatedetermlsquospreekvaardigheidrsquohanterenTentweedewashetvanbelangomderelatievanretoricatotdeverschillendedomeinenvanspreekvaardigheidzoalshetdebatenhethoudenvaneenpresentatietebepalenTotslotwildeiknagaanwelkeinvullingmenaanhetbegripretoricageeftomdatditmogelijkdebehandelingervanindelespraktijkbeiumlnvloedtIllustratiefvoorhetbelangvandevraagnaardeverhoudingtussenretoricaendeverschillendevormenvanspreekvaardigheidistevindeninhetartikelFlywheelforensics(vanderWoudeJanssensenSanders2011)DeauteurslichtenhetnieuwevakforensicsophetPiusXCollegeinAlmelotoeZeverwijzendaarbijnaareenAmerikaansedefinitievanhetvaklsquoForensicsisviewedasaformofrhetoricalscholarshipwhichtakesvariousformsincludingdebatepublicadressandtheinterpretationofliteraturersquo(vanderWoude2011pag6)Omdeeffectenvanhetonderwijsinretorica(deelvraag2)tekunnenbeschrijvenishetvanbelangtebepalenopwelkedomeinenvanspreekvaardigheidretoricavantoepassingisHetzelfdegeldtwanneermenwilonderzoekenwelkeaspectenvanretoricabijanderevakkenaanbodkomen(deelvraag4)AlshetonderzoeknaardepraktijkvanderetoricabeperktwordttotdemondelingepresentatiezullendocentennietgeneigdzijnomretorischeaspectendietijdensdelesbijhetdebatbehandeldwordentevermeldenTentweedeverklaartdenegatieveconnotatievanhetbegripmogelijkwaaromretoricaaldannieteenplekheeftgekregeninhetcurriculum

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

2

InhoudSamenvatting4

1 Inleiding5

11 Aanleidingvanhetonderzoek512 Contextenrelevantievanhetonderzoek613 Onderzoeksorganisatie714 Aansluitingvanhetonderzoekbijdeschool7

2 Probleemstelling8

21 Hetpraktijkprobleem822 Hetonderzoeksdoelendeonderzoeksvraag8

221 Onderzoeksdoel8222 Onderzoeksvraag8223 Deelvragen8

23 Welkedefinitievanretoricawordtgehanteerdinditonderzoek9

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode11

31 Onderzoeksmethode1132 Verantwoordingenonderzoeksaanpak12

321 Watisretorica(deelvraag1)12322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)13333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)13334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsen

InternationalBacchalaureate(deelvraag4)13335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan14presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)14

4 Hettheoretischkader15

41 Hetbegripretorica15

412 Opvattingenoverretorica16413 Retoricaendeargumentatieleer17

42 Hetonderwijsinretoricadetheorie19

421 Opzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretorica20422 Eenpleidooivoordeklassiekeretorica21423 Deklassiekeretoricadetheorie22424 Spreekvaardigheidenretoricainhetonderwijs22425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaas23

43 Hetonderwijsinretoricadepraktijk24

431 Didactischeeffectiviteit24432 Organisatorischevoorwaarden25

44 Devoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretorica26

441 Hetnutvanretorica26442 Dewaardevanretorica26443 Retoricaalsdidactischmiddel28

3

45 Spreekangst28

451 Communicatieangstenpresentatieangst28452 Taalangst29453 Deoorzakenvanspreekangst29454 Desymptomenvanspreekangst30455 Spreekangstverminderen30

46 Conclusies31

5 Hetpraktijkonderzoek33

51 HetvakNederlands33

511 Dekerndoelenenmondelingetaalvaardigheid34512 Eindtermenenmondelingetaalvaardigheid35513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheid35514 Lesmethodeenlespraktijk36516 Spreekangst38517 Ambities38518 Conclusie39

52 HetvakKlassiekeTalen39

521 Deeindtermen40522 Deeindtermenenpresentatievaardigheden40523 Lesmethodeenlespraktijk40514 Spreekangst42515 Ambities42516 Conclusie42

53 HetvakInternationalBacchalaureate43

531 Inhoudendoelstellingen43532 Lesmethodeenlespraktijk44533 Spreekangst46534 Ambities46535 Conclusie47

6 Conclusies48

7 Discussie50

7 Literatuurlijst52

Bijlage1 Inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica55

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlands56

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIB57

InternationalBacchalaureate57

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalen58

4

Samenvatting

WeverwachtenvanleerlingendatzeinstaatzijnhunwerkmondelingtepresenterenDezevaardigheidwordtalszovanzelfsprekendbeschouwddaterindelessennauwelijksaandachtaanwordtbesteedHetiseenbasisvaardigheiddiendashzomeentmenndashbijhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenTochzijnergeenduidelijkerichtlijnenwaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoenDebeoordelingscriteriaverschillendvanvaktotvakBovendienishetinhoudelijkeaspectbijdebeoordelingvanpresentatiesdoorgaansdoorslaggevendDoordatleerlingennauwelijksgeschooldwordenennietgoedwetenwaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengevenzelievergeenpresentatieDocentenervarendieangstvoorhetpresenterenbijleerlingenWathierbovenbeschrevenstaatisgebaseerdopgesprekkenmetleerlingenendocentenvanhetDrMollercollegeHetismisschiennietdeweergavevandesituatieopallescholenUitonderzoekblijktweldatspreekvaardigheidinhetvoorgezetonderwijsslechtontwikkeldisendocentenbehoeftehebbenaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidEenbeproefdleersysteemuitdeoudheidbiedtmogelijkeenuitkomstdeklassiekeretorica

InditonderzoekbenikopzoekgegaannaardeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenreeksklassiekeretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollegeDitonderzoektoontaandathettheoretischsysteemvandeklassiekeretoricaeenraamwerkbiedtomtelerensprekeninhetopenbaarDeverschillendeaspectenvaneenmondelingepresentatiestaaninonderlingverbandInhetonderzoekhebikaandehandvaninterviewsbijenkelecollegarsquosendocumentonderzoekeenoverzichtgemaaktvandeaspectenvanmondelingespreekvaardigheiddieindelessenvanhetvakNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenaanbodkomenDeresultatenhiervanhebikgekoppeldaanhetsysteemvandeklassiekeretorica

HetvakoverschrijdendonderwijsophetvlakvanmondelingespreekvaardigheidisnodigomtekomentotuniformerichtlijnenLiteratuuronderzoekenhetinterviewmetStichtingLandmerkeenorganisatiediecursusseninretoricaverzorgttonenaandatspreekangstbijleerlingenondermeerafneemtdoordejuistevoorbereidingophethoudenvaneenpresentatieofbetoog

5

1 Inleiding11 AanleidingvanhetonderzoekInhetschoolplanvanhetDrMollercollege1isdeprofileringvanhetgymnasiumopgenomenalseenvandespeerpuntenvanhetbeleid(Schoolplan2017-2018)Inhetschooljaar2015-2016hebikalscooumlrdinatorvanhetgymnasiumdetaakgekregenomhetgymnasiumvanonzeschoolmeerteprofilerenHiervoorisinhetschooljaar2015-2016doormijeenplangeschrevengebaseerdopdeaanbevelingenvanhetrapportvandewerkgroepGoudenStandaardvoordegymnasiumopleiding(Kits 2014)DitplanbevateendrietalconcretevoorstellenvoordeprofileringvandegymnasiumafdelingenheeftgeleidtotdeoprichtingvaneenwerkgroepgymnasiumomdevoorstellenuittewerkenDewerkgroepbestaatuitvijfdocentenuitverschillendevakgebiedenBinnendezewerkgroephebikeencooumlrdinerendefunctieInhetschooljaar2016-2017heeftdewerkgroepervoorgekozenomhetonderwijsinretoricaendebattoteenspeerpuntteverheffenDitschooljaar(2017-2018)hebbenwedetakenverdeeldtweedocentenhoudenzichbezigmeteennieuwprojectwaarbijweleerlingenstimulerenomzichbuitendelessenomteontwikkelenHetprojectlsquoretoricaendebatrsquowordtbegeleiddooreendocenteNederlandsEngels(InternationalBaccalaureate)enmezelfdocentklassieketalenMetheteersteprojectlsquoretoricaendebatrsquovandegymnasialewerkgroepgevenweinvullingaanonzeambitieomvandegymnasiasteengoedesprekertemakenDeschoolwasbereidomhetprojectfinancieelteondersteunenenindiezinwasdetijdrijpomstappentezettenInhetschooljaar2016-2017zijnwegestartmeteendebattrainingvandocentenuitverschillendevakgebieden(maatschappijleerklassieketalenNederlandsEngelsennatuurkunde)Wewildeneenbreeddraagvlakcreeumlrenonderdocentendiehetnutvanpresentatie-enargumentatievaardighedenondersteunenDezescholingvandocentenvondplaatsvoorde(verplichte)scholingvanallegymnasiastenvanklas4inhetbeginvanhetzelfdeschooljaarBeidescholingenwerdenverzorgddoordeNederlandseDebatunieDedocentendieaandescholingdeelnamenwarenenthousiastDatookdescholingleerlingenaansprakbleekuitdeoprichtingvaneendebatclubVijftienleerlingenopeentotaalvanveertigmelddenzichaanDezeclubboekteookvrijwelmeteensuccestoenzedeelnamenaandebatwedstrijdenHetsucceswerdvooronsdocentenvergrootdoordatookleerlingenvandehavo-enatheneumafdelingzichindeloopvanhetschooljaaraanslotenbijdedebatclubDezeontwikkelingwaarbijdegymnasiastenhunkennisenvaardighedendelenmetleerlingenvanandereafdelingenisbelangrijkProfileringmoetdezichtbaarvanhetgymnasiumvergrotenmaarmagnietleidentoteeneilandcultuurwaarbijdegymnasialeafdelingopzichzelfstaatDeleerlingenvandedebatclubkomenintussenurenendeelsinlestijdsamenenoefenensomsmetensomszonderbegeleidingvandocentenInhetvoorjaarvan2017beslotenwehetprogrammateverbredenmeteenworkshopretoricaWesteldentienleerlingenuitdevijfdeklasvanhetgymnasiumindegelegenheidomeenredevoeringtelerenhoudenDezeworkshopwerdverzorgddoordeStichtingLandmerkDebeperkingvanhetaantalleerlingenlaginhetfeitdatzepersoonlijkbegeleidenvanfeedbackvoorzienzoudenwordenAnderzijdsmoestdegroepbeperktvanomvangblijvenomdekostentebeheersenOokdezecursuswektemeerenthousiasmeopbijdeleerlingendanweoorspronkelijkhaddenkunnendenkenToendedeelnemersvandecursusvanStichtingLandmerkhetaanbodkregenomzicheenweeklanginRomeverderteverdiepeninderetorica

1httpsdrmollercollegenlwp-contentuploads201307Schoolplan-Dr-Mollercollege-2016-2019-1pdf

6

wildenallenoptweenahieraandeelnemenUiteindelijkwerdendrieleerlingenvanonzeschoolgeselecteerdomaanhetbeginvanditschooljaar(2017-2018)dezecursustevolgenAlscooumlrdinatorvanhetheleprojectlsquoretoricaendebatrsquobeniktevredenoverwaterineenjaartijdbereiktwerdDedoordeschoolgewensteprofileringwordtinzoverreverwezenlijktdatdegymnasiastenzichkunnenontwikkeleninspreekvaardigheidenhunsuccessendeafdelingzichtbaarhebbengemaaktbinnendescholengemeenschapTochheefthetheleprojectookietsonbevredigendsHetdoellsquodegymnasiastbeterlerensprekeninhetopenbaarrsquowordtgerealiseerddoorexternescholingenvraagtomeenjaarlijksefinancieumlleinvesteringvandeschoolWezijnerechtervanovertuigddatdemeerwaardevandieinvesteringzichmetnamevertaaldindevariatievanhetaanbodendemotivatievanleerlingenHettraditionelepatroonvanlessengegevendooreigendocenteninklasverbandwordtimmersdoorbrokenTentweedevindenbijnaalleactiviteitenbuitenhetcurriculumplaatswatveelvraagtvanleerlingenendocentenDemeestewedstrijdenwordenimmersinhetweekendgeorganiseerdDedebatclubheeftgeenvastmomentinhetroosterwaardoordeopkomstvanleerlingensterkvarieertenerslechtsincidenteelbegeleidingisdoordocentenHetgaatuiteindelijkomeenbeperktaantalgymnasiastendatzichverderbekwaamtinhetsprekenWemissenbovendienndashenditismisschienweldebelangrijksteaanleidingvoorditonderzoekndasheenduidelijkevisieeenkaderwaarbinnenhettoekomstigeprogrammauitgewerktkanwordenwatmoettrainingindebatenretoricainspreekvaardigheidinhetalgemeenopleverenHoekanditprogrammaeenmeerwaardebiedenaandegymnasialevorming

12 ContextenrelevantievanhetonderzoekHetDrMollercollegemaaktdeeluitvanOMOScholengroepDeLangstraatHetiseenscholengemeenschapvoorhavoatheneumengymnasiumDeschoolbiedtindeonderbouweentweetaligeopleidinginhetEngelsaan(TTO)IndebovenbouwkunnendezeleerlingenopgaanvooreenCambridgeAdvancedCertificate(CAE)enhetInternationalBacchalaurateExamenInditonderzoekhebikmegerichtopdebovenbouwvanhetDrMollercollegeDetweeorganisatieszoweldeNederlandseDebatuniealsStichtingLandmerkdieditenhetafgelopenschooljaarhetcursusaanboddebatenretoricaverzorgdhebbengavenimmersaandatdeleeftijdvandezegroepleerlingenhetmeestgeschiktisommeetewerkenVolgenshetrapportvandewerkgroepGoudenStandaardkomtdeprofileringvanhetgymnasiumhetsterksttotzijnrechtalsersamenhangistussendeklassieketalenonderlingenanderevakkenDitimpliceertdatdedocentenopdehoogtezijnvandeinhoudendedidactiekvanelkaarsonderwijs(Kits2014)HetrapportEengoudenstandaardvoordegymnasiumopleidingverscheeninmaart2014enkwamalsuitvloeiselvandeaanbevelingvandeVerkenningscommissieKlassiekeTalenomeenGoudenStandaardvoordegymnasialeopleidingoptestellenDeGoudenStandaardbeschrijftderandvoorwaardenwaaraaneengoedegymnasiumopleidingmoetvoldoenDeresultatenvanditonderzoekmoesteneenkaderopleverenopbasiswaarvansamenwerkingtussendeklassieketalenenanderevakkenophetgebiedvanspreekvaardigheidmogelijkwordtDeinhoudendedidactiekkunnenopelkaarwordenafgestemdOpdiemanierwordtspreekvaardigheidvoorleerlingeneenbasisvaardigheiddiebijverschillendevakkenopuniformewijzeterugkomtDekeuzevoordevakkenNederlandsIBenklassieketalenwerdbepaalddoordesamenstellingvandewerkgroeplsquoretoricaendebatrsquoDegymnasiastenzullenoptimaalprofiterenvanhetopgezette

7

kaderZijhebbenimmersalsenigehetvakklassieketalenHetvakIBwordtvooreengrootdeelgevolgddoorgymnasiastenInhethuidigeschooljaar(2017-2018)volgenvande60leerlingenmetIBindezesdeklas22leerlingendegymnasialeopleidingIndevijfdeenvierdeklastelkens19vande44HetvakNederlandswordtaanstamklassengegevenwaarvanereenbestaatuitgymnasiastenSlechtseenkleinaantalleerlingen(zevenleerlingenindevijfdeklas)zijnvanwegehetmaximumaantalleerlingenperklasineenanderestamklasingedeeldZijvolgenhetvakNederlandssamenmetatheneumleerlingenOnderstaandetabel2lichtbovenstaandegegevenstoeBijhetvakNederlandsstaandestamklassengenoteerdwaarbijMstaatvoordenaamvandeschool(Mollercollege)AenGrespectievelijkvooratheneumofgymnasiumaantalleerlingen Nederlands IB

InternationalBacchalaureate)Klassieketalen

Atheneum gymnasium atheneum gymnasium atheneum gymnasium gymnasiumKlas4 66

30 MA4A20

MA4B20MA4C26

MG4D30 25 19 30

Klas5 77 35 MA5A28MA5B27MA5C22

MG5C7MG5D28

25 19 35

Klas6 71 28 MA6A22MA6B24MA6C26

MG6D28 38 22 28

AlshetuitgezettekaderookbruikbaarisvoordevakkenNederlandsenIBzullenderesultatenvanditonderzoeknietenkeltothetgymnasiumbeperktblijvenmaaruiteindelijkookdeandereafdelingen(havoenatheneum)tengoedekomen

13 OnderzoeksorganisatieDeschoolleidingheeftmeinderolvancooumlrdinatorvanhetgymnasiumgevraagdofikinteressehadomeendocentonderzoekuittevoerenDebehoeftenaaronderzoekwaszoalsreedseerdergezegdontstaanomhetprojectlsquoretoricaendebatrsquoteonderbouwenDeonderzoeksorganisatiebestaatuitdrieledenmijzelfendedocentendiesamenmetmijwerkenaanhetprojectlsquoretoricaendebatrsquo

14 AansluitingvanhetonderzoekbijdeschoolInhetschooljaar2015-2016werdvanhetverstevigenvanhetgymnasiaalprofieleenvandespeerpuntenvanhetschoolbeleidgemaaktDeinitiatievenvandewerkgroepgymnasiumwordenregelmatigvoorgelegdaanhetdocententeamhetzijinteamvergaderingenoftijdenseenstudiemiddagDeactiviteitenenmetnamedeprestatiesvanleerlingenwordenverspreidnaaroudersviaeendigitaalinformatiebladlsquoMollerinforsquo

2Degegevenszijngebaseerdophetschooljaar2017-2018

8

2 Probleemstelling21 HetpraktijkprobleemHetpraktijkprobleemheefttemakenmetdespreekvaardigheidvanleerlingenHetprobleemsitueertzichoptweeverschillendeniveaushetniveauvandeleerlingenhetniveauvandedocentHetniveauvandeleerlingDemeesteleerlingenervarenangstbijhetsprekenvooreengroepGeefleerlingendekeuzeomeenopdrachtschriftelijkofmondelingtepresenterenenzekiezendoorgaansvoordeeersteoptieIllustratiefvoordezespreekangstisdeervaringtoenwedevijfdeklasdemogelijkheidgavenzichaantemeldenvooreenworkshopretoricaLeerlingenaarzeldenenvroegenofzeookdaadwerkelijkalleenvooreengroepzoudenmoetenspeechenPaswanneerwezeindividueelaansprakenenzewistenwieerzoudenmeedoenkwamenzeoverdebrugEenandervoorbeeldvindenwebijdeaanmeldingvannieuweleerlingenvoordedebatclub(schooljaar2017-2018)LeerlingenvandevierdeklasaarzeldenomzichaantesluitenbijdedebatclubNavraagnaarderedenvoordezeaarzelingleverdeeenopmerkelijkenbetekenisvolgegevenopDemeesteleerlingendiezichoponzeschoolaansluitendoenditomhunspreekangstteoverwinnenEnkelenkennendieangstveelminderentredentoeomzichverderteontwikkelenDegroepleerlingendiezichaanmeldtomhunangstteoverwinnenhaakteafomdatzeeengroepbestaandeuitervarenlsquodebatersrsquojuistalsextrabedreigendervaardenZewerdenafgeschriktdoordatzeleerlingenvaneendebatclubuitdevijfdeofzesdeklasvanwegehunervaringinhetdebatterenalsmeerbedreigendervaardendanhungemiddeldeklasgenootHetniveauvandedocentHetprojectlsquoretoricaendebatrsquobeperktzichtotopzichzelfstaandeinitiatievencursussengegevendooreenexterneinstantieofdeelnameaanwedstrijdenEeninhoudelijkprogrammaenafstemmingophetalbestaandelesaanbodophetDrMollercollegeontbrekenZolanghetprogrammazichbeperkttotextracurriculaireactiviteitenwordtslechtseenkleindeelvandeleerlingpopulatiebereikt

22 Hetonderzoeksdoelendeonderzoeksvraag221 OnderzoeksdoelHetdoelvanditonderzoekwastekomentotinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenserieretoricaDezeontwerpcriteriamoestenhetkadervormenwaarbinnendevakkenklassieketalenInternationalBacchalaureateenNederlandsgezamenlijkaandespreekvaardigheidvanleerlingenkunnenwerkenHetonderzoekwasgerichtopdetheorieendepraktijkvandewelsprekendheiddeklassiekretoricaWatdepraktijkvandewelsprekendheidbetreftbeperktehetonderzoekzichtothetbetoogofdepresentatieinhetopenbaar

222 OnderzoeksvraagWatzijndeontwerpcriteriavoorvakoverstijgendonderwijsinretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollege

223 Deelvragen1 Watisretorica2 Watishetnutvanonderwijsinretorica

9

3 Hoekanretorica-onderwijswordeningericht4 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsen InternationalBacchalaureate(IB)5 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvanspreekangst bijleerlingen

23 WelkedefinitievanretoricawordtgehanteerdinditonderzoekOmtoteendefinitievanhetbegripretoricatekomenbeginikbijPlatoteneersteomdathijineenaantaldialogen(PhaedrusGorgias)geprobeerdheeftomtoteendefinitievanretoricatekomententweedeomdathijeeninteressantenuanceaanbrengteennuancedievoorditonderzoekvanbelangkanzijnDaarnaciteerikeenaantaldefinitiesuitdemoderneliteratuurTotslotlegikuitwelkedefinitievanhetbegripretoricaikvoorditonderzoekwilgebruikenIndeGorgiasvanPlatodefinieertGorgiasineenvraaggesprekmetSocratesretoricaalslsquohetvermogenomteoverredenmetwoordenrsquo(452e)Verderopinhetzelfdewerk(458e)wordthetbegriplsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquogenoemdGorgiasnoemtzichleraarinderetoricaenwordtdoorSocratesstevigaandetandgevoeldoverdeaardvanzijnberoepAlgemeenwordtaangenomendatSocratesdemeningvanPlatoweergeeftInhetvervolgzalikhetdaaromoverPlatohebbenBeidedefinitiesnogafgezienvandevraagofzevoldoenbevatteneeninteressantnuanceverschilmetbetrekkingtothetbegripretoricaenerzijdsisderetoricandashPlatospreektvanῥητορικὴτέχνηndashgerichtophetovertuigenzelfanderzijdsishetdoelhetopleidentotredenaarDevolgendedefinitieskomenuitderecenteliteratuurEenveelgebruiktedefinitievanretoricaislsquoleervandewelsprekendheidrsquo(Braet2009p10DenBoonampVos1992p2519)WelsprekendheidwordtbijDenBoongedefinieerdalslsquodekunstomindemeestgepastevorminprozastijlhetwoordtevoerenmetnameinhetopenbaarrsquo(1992p3557)BraetgeeftnogeentweededefinitiedeleervanhetovertuigendsprekenrsquoAJEHarmsengeefttweedefinitieslsquodekunstvanhetsprekenoveriederewillekeurigequaestio(onderwerpofgeschilpunt)omeenpubliekteovertuigenrsquooflsquodekunstiniederequaestiodeaspectenteonderscheidendieovertuigingskrachthebbenrsquo(zdp2)RetoricawordtindedefinitiesvanBraetDenBoonenHarmsenomschrevenalseenkunstofeenleerDezetermenkunneneenvoudigverklaardwordenvanuithetfeitdatretoricaookweldearsretoricagenoemdwordtKunstisdevertalingvanhetLatijnsewoordarsenhetGrieksebegripτέχνηdat-zoalseerderaangegevenndashindewerkenvanPlatowordtgebruiktIndeEuropesescholenvandeantiekeenmiddeleeuwsewereldmaaktedeArsRetoricadeeluitvandezogenaamdeseptemartesliberalesofdezevenvrijekunstenHetwoordkunstishierechtermisleidendHetgaateerderomeenkundeeenkennishebbenvanHarmsenspreektvanlsquoeenlogischsysteemvanregelsdatmendoormiddelvanervaringheeftgekregenrsquo(zdp2)DevraagwathetbegriplsquoarslsquoinhoudtraakteenaloudediscussieoverdemethodologischestatusvanretoricaeendiscussiediealindeoudheidgevoerdwerdIndeoudheidstondenvolgensLeemanenBraet(1987)tweeopvattingentegenoverelkaarSommigenzagenretoricaalseenvakofeenwetenschapmetalsdidactischeconsequentiedatkennisvanderegelsbelangrijkwasomgoedtekunnensprekenAnderenontkendendemogelijkheidomtoteensysteemvanregelstekomenInhunoptiekwashetgoedkunnensprekenenkeleengevolgvanaanlegenoefeningofervaring

10

LeemanenBraet(1987)wijzenopnogeenanderetegenstellingdieeigenisaanhetbegriplsquoarsrsquoVolgenshenheefthetbegripdriebetekenisniveausIneersteinstantiestaathetbegripvooreenleer-ofhandboekzoalshetwerkvanAristotelesArsRetoricaIndetweedeplaatsslaatdetermophetleersysteemdeinhoudvanhetleerboekTotslotkandetermduidenopeenvermogenofeenvaardigheidDetermlsquoarsrsquooflsquokunstrsquoimpliceertzoweleenleeralseenvaardigheiddetermlsquoarsretoricarsquoimpliceertzoweldetheorievandewelsprekendheidalsdepraktijkvandewelsprekendheidZowelBraet(2009)alsHarmsen(zd)wijzenophetpersuasieveofovertuigendeaspectvanderetoricaIndedefinitievanDenBoonontbreektditelementHetbetrefthierhetdoelvanderetoricaVolgensLeemanenBraet(1987)schijntQuintilianus(eersteeeuwnaChristus)metzijndefinitievanretorica(scientiabenedicendi)aantegevendatretoricadewetenschapisvanallevormenvandoelgerichtsprekennietalleenvanovertuigendtaalgebruikmaarookvaninformatieftaalgebruikInditonderzoekwordtdedefinitievanBraet(2009)enDenBoonenVos(1992)gehanteerdlsquoretoricaisdeleervandewelsprekendheidrsquoMetlsquodeleerrsquowordtzowelhetleersysteemalsdepraktischevaardigheidvanhetsprekenbedoeldHetdoelvanderetoricaisenerzijdshetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemanderzijdshetlerenovertuigenaandehandvanhetgeschrevenofgesprokenwoordWathetdoelbetreftligtdefocusopdeovertuigendefunctievanretoricadiealindeoudheidhetmeestgebruikelijkwas(LeemanenBraet1987)

11

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode31 OnderzoeksmethodeOnderzoeksinstrumentenOmantwoordtekunnengevenopdeverschillendedeelvragenhebikgebruikgemaaktvanverschillendetekstbronnen(lesmethodespublicatiesvankerndoelenenexameneisen)enhetinterviewErisgekozenvoorhetinterviewomdatditderespondentendemogelijkheidgafhunantwoordentoetelichtenHetginghierbijinallegevallenomeengestructureerdinterviewProcedureDerespondentenhebbendevragennietvantevorengekregenenwerdendaardoorgedwongenspontaanteantwoordenDerespondentvanStichtingLandmerkhebikdevragenwelvoorafgegevenDeredenhiervoorwasdatditinterviewgeenverbandhieldmetdeoverigeinterviewsenomdatikbijhemopzoekwasnaargedetailleerdeinformatieoverretoricaMetallerespondentenhebikvoorafafsprakengemaaktoverdeplaatsenhettijdstipvanhetinterviewDeinterviewszijnindividueelafgenomenmetuitzonderingvanhetinterviewmetdesectieklassieketalenOmdatikzelfdeeluitmaakvandezesectiehadikmeerdanbijdeanderesectiesaldenodigevoorkennisHetwasdaaromnietnodigderespondentenafzonderlijktebevragenDoelgroep respondenten plaats Datum duurSectieklassieketalen 3 klaslokaal 27februarilsquo18

13maartlsquo1820min25min

SectieNederlands 2 gespreksruimte 27februarilsquo1815maartlsquo18

45min35min

SectieIB 1 gespreksruimte 12aprillsquo18 40minStichtingLandmerk 1 Utrecht 22maartlsquo18 115u

RespondentenHetaantalrespondentenpervaksectieiszichtbaarinbovenstaandschemaBijdesectieklassieketalenvondhetinterviewplaatsmetdevoltalligesectiebestaandeuitmijzelfKatrienCohenenSofiedeHaasHetinterviewmoestvanwegetijdgebrekopeenlatertijdstiphervatwordenSofiewasbijhetvervolgvanhetinterviewnietaanwezigSofieisvoorheteerstwerkzaamoponzeschoolengeeftgeenlesindebovenbouwDatwasderedenomhetlaatstedeelmetKatriendoortezettenKatrienheefteenruimewerkervaringoponzeschoolBijdesectieNederlandszijnderespondentenJoJannekevanderKaaenSanderRooijakkersindividueelbevraagdJoJannekewerktnutweejaaroponzeschoolengeeftditjaarlesindevierdeklasHetafgelopenschooljaarookinklas5en6SanderisnieuwoponzeschoolengeeftlesindevijfdeenzesdeklasBeidedocentenhebbenervaringopanderescholenDeoverigeledenvandesectieNederlandsvandebovenbouwzijnopdehoogtevanditonderzoekDesectieInternationalBacchalaureatebestaatuittweeledenIkhebervoorgekozenomhetinterviewbij1docentaftenemenHelmavanderKampHetinterviewleverdevoldoendegegevensopzodatikweetwathetvakIBbehandeltenwaarophetdefocuslegtBijStichtingLandmerk3hebikDanieumllvanderMaasgeiumlnterviewdDanieumllverzorgtcursussenretoricavoor

3StichtingLandmerkisopgerichtin2015metalsdoelhetonderwijsteverrijkenDeStichtingwordtondersteunddooreenAcademischeRaaddieadviesgeeftoverdeinhoudendedidactiekvanhunonderwijs

12

leerlingenstudentenendocentenHijistevenswerkzaamalsdocentklassieketalenopeenmiddelbareschoolAllerespondentenhebbentoestemminggegevenomhunnaaminhetverslagvanhetinterviewtegebruikenAnalysevandegegevensNaafloopvandeinterviewshebikdezeuitgeschrevenIkhebaanJoJannekeenHelmagevraagdommijnverslagvanhetinterviewtecontrolerenoponnauwkeurighedenofeenmogelijkverkeerdeinterpretatieDitheeftgeleidtotenkelekleineaanpassingenDeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkhebikondergebrachtinhettheoretischkaderIkhebhiervoorgekozenomdatdegegevensnauwaansluitenbijhetliteratuuronderzoekZebevestigdenofvuldenaanwaterindeliteratuurtevindenwasoverdeinhoudvanretoricaWatdedidactischeenorganisatorischeaspectenbetreftwarendegegevensuithetinterviewookdeenigebronvaninformatieDegegevensuitdeinterviewsmetdedrieverschillendesectieshebikhorizontaalvergelekenDitwilzeggendatdeantwoordenvolgensdestructuurvanhetinterviewinhetverslagverwerktzijnDitmaakthetdelezermogelijkomderesultatengemakkelijkmetelkaartevergelijken

32 Verantwoordingenonderzoeksaanpak321 Watisretorica(deelvraag1)DezedeelvraagwerdbeantwoordaandehandvanliteratuuronderzoekaangevuldmetgegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaasvanStichtingLandmerkHetdoelvandezevraagistebepaleninwelkecontexthetbegripretoricagebruiktwordtenwelkebetekeniseraangegevenwordtIndeeersteplaatsmoestderelatietussenretoricaenspreekvaardigheidduidelijkzijnomdatdevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureatedetermlsquospreekvaardigheidrsquohanterenTentweedewashetvanbelangomderelatievanretoricatotdeverschillendedomeinenvanspreekvaardigheidzoalshetdebatenhethoudenvaneenpresentatietebepalenTotslotwildeiknagaanwelkeinvullingmenaanhetbegripretoricageeftomdatditmogelijkdebehandelingervanindelespraktijkbeiumlnvloedtIllustratiefvoorhetbelangvandevraagnaardeverhoudingtussenretoricaendeverschillendevormenvanspreekvaardigheidistevindeninhetartikelFlywheelforensics(vanderWoudeJanssensenSanders2011)DeauteurslichtenhetnieuwevakforensicsophetPiusXCollegeinAlmelotoeZeverwijzendaarbijnaareenAmerikaansedefinitievanhetvaklsquoForensicsisviewedasaformofrhetoricalscholarshipwhichtakesvariousformsincludingdebatepublicadressandtheinterpretationofliteraturersquo(vanderWoude2011pag6)Omdeeffectenvanhetonderwijsinretorica(deelvraag2)tekunnenbeschrijvenishetvanbelangtebepalenopwelkedomeinenvanspreekvaardigheidretoricavantoepassingisHetzelfdegeldtwanneermenwilonderzoekenwelkeaspectenvanretoricabijanderevakkenaanbodkomen(deelvraag4)AlshetonderzoeknaardepraktijkvanderetoricabeperktwordttotdemondelingepresentatiezullendocentennietgeneigdzijnomretorischeaspectendietijdensdelesbijhetdebatbehandeldwordentevermeldenTentweedeverklaartdenegatieveconnotatievanhetbegripmogelijkwaaromretoricaaldannieteenplekheeftgekregeninhetcurriculum

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

3

45 Spreekangst28

451 Communicatieangstenpresentatieangst28452 Taalangst29453 Deoorzakenvanspreekangst29454 Desymptomenvanspreekangst30455 Spreekangstverminderen30

46 Conclusies31

5 Hetpraktijkonderzoek33

51 HetvakNederlands33

511 Dekerndoelenenmondelingetaalvaardigheid34512 Eindtermenenmondelingetaalvaardigheid35513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheid35514 Lesmethodeenlespraktijk36516 Spreekangst38517 Ambities38518 Conclusie39

52 HetvakKlassiekeTalen39

521 Deeindtermen40522 Deeindtermenenpresentatievaardigheden40523 Lesmethodeenlespraktijk40514 Spreekangst42515 Ambities42516 Conclusie42

53 HetvakInternationalBacchalaureate43

531 Inhoudendoelstellingen43532 Lesmethodeenlespraktijk44533 Spreekangst46534 Ambities46535 Conclusie47

6 Conclusies48

7 Discussie50

7 Literatuurlijst52

Bijlage1 Inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica55

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlands56

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIB57

InternationalBacchalaureate57

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalen58

4

Samenvatting

WeverwachtenvanleerlingendatzeinstaatzijnhunwerkmondelingtepresenterenDezevaardigheidwordtalszovanzelfsprekendbeschouwddaterindelessennauwelijksaandachtaanwordtbesteedHetiseenbasisvaardigheiddiendashzomeentmenndashbijhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenTochzijnergeenduidelijkerichtlijnenwaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoenDebeoordelingscriteriaverschillendvanvaktotvakBovendienishetinhoudelijkeaspectbijdebeoordelingvanpresentatiesdoorgaansdoorslaggevendDoordatleerlingennauwelijksgeschooldwordenennietgoedwetenwaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengevenzelievergeenpresentatieDocentenervarendieangstvoorhetpresenterenbijleerlingenWathierbovenbeschrevenstaatisgebaseerdopgesprekkenmetleerlingenendocentenvanhetDrMollercollegeHetismisschiennietdeweergavevandesituatieopallescholenUitonderzoekblijktweldatspreekvaardigheidinhetvoorgezetonderwijsslechtontwikkeldisendocentenbehoeftehebbenaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidEenbeproefdleersysteemuitdeoudheidbiedtmogelijkeenuitkomstdeklassiekeretorica

InditonderzoekbenikopzoekgegaannaardeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenreeksklassiekeretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollegeDitonderzoektoontaandathettheoretischsysteemvandeklassiekeretoricaeenraamwerkbiedtomtelerensprekeninhetopenbaarDeverschillendeaspectenvaneenmondelingepresentatiestaaninonderlingverbandInhetonderzoekhebikaandehandvaninterviewsbijenkelecollegarsquosendocumentonderzoekeenoverzichtgemaaktvandeaspectenvanmondelingespreekvaardigheiddieindelessenvanhetvakNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenaanbodkomenDeresultatenhiervanhebikgekoppeldaanhetsysteemvandeklassiekeretorica

HetvakoverschrijdendonderwijsophetvlakvanmondelingespreekvaardigheidisnodigomtekomentotuniformerichtlijnenLiteratuuronderzoekenhetinterviewmetStichtingLandmerkeenorganisatiediecursusseninretoricaverzorgttonenaandatspreekangstbijleerlingenondermeerafneemtdoordejuistevoorbereidingophethoudenvaneenpresentatieofbetoog

5

1 Inleiding11 AanleidingvanhetonderzoekInhetschoolplanvanhetDrMollercollege1isdeprofileringvanhetgymnasiumopgenomenalseenvandespeerpuntenvanhetbeleid(Schoolplan2017-2018)Inhetschooljaar2015-2016hebikalscooumlrdinatorvanhetgymnasiumdetaakgekregenomhetgymnasiumvanonzeschoolmeerteprofilerenHiervoorisinhetschooljaar2015-2016doormijeenplangeschrevengebaseerdopdeaanbevelingenvanhetrapportvandewerkgroepGoudenStandaardvoordegymnasiumopleiding(Kits 2014)DitplanbevateendrietalconcretevoorstellenvoordeprofileringvandegymnasiumafdelingenheeftgeleidtotdeoprichtingvaneenwerkgroepgymnasiumomdevoorstellenuittewerkenDewerkgroepbestaatuitvijfdocentenuitverschillendevakgebiedenBinnendezewerkgroephebikeencooumlrdinerendefunctieInhetschooljaar2016-2017heeftdewerkgroepervoorgekozenomhetonderwijsinretoricaendebattoteenspeerpuntteverheffenDitschooljaar(2017-2018)hebbenwedetakenverdeeldtweedocentenhoudenzichbezigmeteennieuwprojectwaarbijweleerlingenstimulerenomzichbuitendelessenomteontwikkelenHetprojectlsquoretoricaendebatrsquowordtbegeleiddooreendocenteNederlandsEngels(InternationalBaccalaureate)enmezelfdocentklassieketalenMetheteersteprojectlsquoretoricaendebatrsquovandegymnasialewerkgroepgevenweinvullingaanonzeambitieomvandegymnasiasteengoedesprekertemakenDeschoolwasbereidomhetprojectfinancieelteondersteunenenindiezinwasdetijdrijpomstappentezettenInhetschooljaar2016-2017zijnwegestartmeteendebattrainingvandocentenuitverschillendevakgebieden(maatschappijleerklassieketalenNederlandsEngelsennatuurkunde)Wewildeneenbreeddraagvlakcreeumlrenonderdocentendiehetnutvanpresentatie-enargumentatievaardighedenondersteunenDezescholingvandocentenvondplaatsvoorde(verplichte)scholingvanallegymnasiastenvanklas4inhetbeginvanhetzelfdeschooljaarBeidescholingenwerdenverzorgddoordeNederlandseDebatunieDedocentendieaandescholingdeelnamenwarenenthousiastDatookdescholingleerlingenaansprakbleekuitdeoprichtingvaneendebatclubVijftienleerlingenopeentotaalvanveertigmelddenzichaanDezeclubboekteookvrijwelmeteensuccestoenzedeelnamenaandebatwedstrijdenHetsucceswerdvooronsdocentenvergrootdoordatookleerlingenvandehavo-enatheneumafdelingzichindeloopvanhetschooljaaraanslotenbijdedebatclubDezeontwikkelingwaarbijdegymnasiastenhunkennisenvaardighedendelenmetleerlingenvanandereafdelingenisbelangrijkProfileringmoetdezichtbaarvanhetgymnasiumvergrotenmaarmagnietleidentoteeneilandcultuurwaarbijdegymnasialeafdelingopzichzelfstaatDeleerlingenvandedebatclubkomenintussenurenendeelsinlestijdsamenenoefenensomsmetensomszonderbegeleidingvandocentenInhetvoorjaarvan2017beslotenwehetprogrammateverbredenmeteenworkshopretoricaWesteldentienleerlingenuitdevijfdeklasvanhetgymnasiumindegelegenheidomeenredevoeringtelerenhoudenDezeworkshopwerdverzorgddoordeStichtingLandmerkDebeperkingvanhetaantalleerlingenlaginhetfeitdatzepersoonlijkbegeleidenvanfeedbackvoorzienzoudenwordenAnderzijdsmoestdegroepbeperktvanomvangblijvenomdekostentebeheersenOokdezecursuswektemeerenthousiasmeopbijdeleerlingendanweoorspronkelijkhaddenkunnendenkenToendedeelnemersvandecursusvanStichtingLandmerkhetaanbodkregenomzicheenweeklanginRomeverderteverdiepeninderetorica

1httpsdrmollercollegenlwp-contentuploads201307Schoolplan-Dr-Mollercollege-2016-2019-1pdf

6

wildenallenoptweenahieraandeelnemenUiteindelijkwerdendrieleerlingenvanonzeschoolgeselecteerdomaanhetbeginvanditschooljaar(2017-2018)dezecursustevolgenAlscooumlrdinatorvanhetheleprojectlsquoretoricaendebatrsquobeniktevredenoverwaterineenjaartijdbereiktwerdDedoordeschoolgewensteprofileringwordtinzoverreverwezenlijktdatdegymnasiastenzichkunnenontwikkeleninspreekvaardigheidenhunsuccessendeafdelingzichtbaarhebbengemaaktbinnendescholengemeenschapTochheefthetheleprojectookietsonbevredigendsHetdoellsquodegymnasiastbeterlerensprekeninhetopenbaarrsquowordtgerealiseerddoorexternescholingenvraagtomeenjaarlijksefinancieumlleinvesteringvandeschoolWezijnerechtervanovertuigddatdemeerwaardevandieinvesteringzichmetnamevertaaldindevariatievanhetaanbodendemotivatievanleerlingenHettraditionelepatroonvanlessengegevendooreigendocenteninklasverbandwordtimmersdoorbrokenTentweedevindenbijnaalleactiviteitenbuitenhetcurriculumplaatswatveelvraagtvanleerlingenendocentenDemeestewedstrijdenwordenimmersinhetweekendgeorganiseerdDedebatclubheeftgeenvastmomentinhetroosterwaardoordeopkomstvanleerlingensterkvarieertenerslechtsincidenteelbegeleidingisdoordocentenHetgaatuiteindelijkomeenbeperktaantalgymnasiastendatzichverderbekwaamtinhetsprekenWemissenbovendienndashenditismisschienweldebelangrijksteaanleidingvoorditonderzoekndasheenduidelijkevisieeenkaderwaarbinnenhettoekomstigeprogrammauitgewerktkanwordenwatmoettrainingindebatenretoricainspreekvaardigheidinhetalgemeenopleverenHoekanditprogrammaeenmeerwaardebiedenaandegymnasialevorming

12 ContextenrelevantievanhetonderzoekHetDrMollercollegemaaktdeeluitvanOMOScholengroepDeLangstraatHetiseenscholengemeenschapvoorhavoatheneumengymnasiumDeschoolbiedtindeonderbouweentweetaligeopleidinginhetEngelsaan(TTO)IndebovenbouwkunnendezeleerlingenopgaanvooreenCambridgeAdvancedCertificate(CAE)enhetInternationalBacchalaurateExamenInditonderzoekhebikmegerichtopdebovenbouwvanhetDrMollercollegeDetweeorganisatieszoweldeNederlandseDebatuniealsStichtingLandmerkdieditenhetafgelopenschooljaarhetcursusaanboddebatenretoricaverzorgdhebbengavenimmersaandatdeleeftijdvandezegroepleerlingenhetmeestgeschiktisommeetewerkenVolgenshetrapportvandewerkgroepGoudenStandaardkomtdeprofileringvanhetgymnasiumhetsterksttotzijnrechtalsersamenhangistussendeklassieketalenonderlingenanderevakkenDitimpliceertdatdedocentenopdehoogtezijnvandeinhoudendedidactiekvanelkaarsonderwijs(Kits2014)HetrapportEengoudenstandaardvoordegymnasiumopleidingverscheeninmaart2014enkwamalsuitvloeiselvandeaanbevelingvandeVerkenningscommissieKlassiekeTalenomeenGoudenStandaardvoordegymnasialeopleidingoptestellenDeGoudenStandaardbeschrijftderandvoorwaardenwaaraaneengoedegymnasiumopleidingmoetvoldoenDeresultatenvanditonderzoekmoesteneenkaderopleverenopbasiswaarvansamenwerkingtussendeklassieketalenenanderevakkenophetgebiedvanspreekvaardigheidmogelijkwordtDeinhoudendedidactiekkunnenopelkaarwordenafgestemdOpdiemanierwordtspreekvaardigheidvoorleerlingeneenbasisvaardigheiddiebijverschillendevakkenopuniformewijzeterugkomtDekeuzevoordevakkenNederlandsIBenklassieketalenwerdbepaalddoordesamenstellingvandewerkgroeplsquoretoricaendebatrsquoDegymnasiastenzullenoptimaalprofiterenvanhetopgezette

7

kaderZijhebbenimmersalsenigehetvakklassieketalenHetvakIBwordtvooreengrootdeelgevolgddoorgymnasiastenInhethuidigeschooljaar(2017-2018)volgenvande60leerlingenmetIBindezesdeklas22leerlingendegymnasialeopleidingIndevijfdeenvierdeklastelkens19vande44HetvakNederlandswordtaanstamklassengegevenwaarvanereenbestaatuitgymnasiastenSlechtseenkleinaantalleerlingen(zevenleerlingenindevijfdeklas)zijnvanwegehetmaximumaantalleerlingenperklasineenanderestamklasingedeeldZijvolgenhetvakNederlandssamenmetatheneumleerlingenOnderstaandetabel2lichtbovenstaandegegevenstoeBijhetvakNederlandsstaandestamklassengenoteerdwaarbijMstaatvoordenaamvandeschool(Mollercollege)AenGrespectievelijkvooratheneumofgymnasiumaantalleerlingen Nederlands IB

InternationalBacchalaureate)Klassieketalen

Atheneum gymnasium atheneum gymnasium atheneum gymnasium gymnasiumKlas4 66

30 MA4A20

MA4B20MA4C26

MG4D30 25 19 30

Klas5 77 35 MA5A28MA5B27MA5C22

MG5C7MG5D28

25 19 35

Klas6 71 28 MA6A22MA6B24MA6C26

MG6D28 38 22 28

AlshetuitgezettekaderookbruikbaarisvoordevakkenNederlandsenIBzullenderesultatenvanditonderzoeknietenkeltothetgymnasiumbeperktblijvenmaaruiteindelijkookdeandereafdelingen(havoenatheneum)tengoedekomen

13 OnderzoeksorganisatieDeschoolleidingheeftmeinderolvancooumlrdinatorvanhetgymnasiumgevraagdofikinteressehadomeendocentonderzoekuittevoerenDebehoeftenaaronderzoekwaszoalsreedseerdergezegdontstaanomhetprojectlsquoretoricaendebatrsquoteonderbouwenDeonderzoeksorganisatiebestaatuitdrieledenmijzelfendedocentendiesamenmetmijwerkenaanhetprojectlsquoretoricaendebatrsquo

14 AansluitingvanhetonderzoekbijdeschoolInhetschooljaar2015-2016werdvanhetverstevigenvanhetgymnasiaalprofieleenvandespeerpuntenvanhetschoolbeleidgemaaktDeinitiatievenvandewerkgroepgymnasiumwordenregelmatigvoorgelegdaanhetdocententeamhetzijinteamvergaderingenoftijdenseenstudiemiddagDeactiviteitenenmetnamedeprestatiesvanleerlingenwordenverspreidnaaroudersviaeendigitaalinformatiebladlsquoMollerinforsquo

2Degegevenszijngebaseerdophetschooljaar2017-2018

8

2 Probleemstelling21 HetpraktijkprobleemHetpraktijkprobleemheefttemakenmetdespreekvaardigheidvanleerlingenHetprobleemsitueertzichoptweeverschillendeniveaushetniveauvandeleerlingenhetniveauvandedocentHetniveauvandeleerlingDemeesteleerlingenervarenangstbijhetsprekenvooreengroepGeefleerlingendekeuzeomeenopdrachtschriftelijkofmondelingtepresenterenenzekiezendoorgaansvoordeeersteoptieIllustratiefvoordezespreekangstisdeervaringtoenwedevijfdeklasdemogelijkheidgavenzichaantemeldenvooreenworkshopretoricaLeerlingenaarzeldenenvroegenofzeookdaadwerkelijkalleenvooreengroepzoudenmoetenspeechenPaswanneerwezeindividueelaansprakenenzewistenwieerzoudenmeedoenkwamenzeoverdebrugEenandervoorbeeldvindenwebijdeaanmeldingvannieuweleerlingenvoordedebatclub(schooljaar2017-2018)LeerlingenvandevierdeklasaarzeldenomzichaantesluitenbijdedebatclubNavraagnaarderedenvoordezeaarzelingleverdeeenopmerkelijkenbetekenisvolgegevenopDemeesteleerlingendiezichoponzeschoolaansluitendoenditomhunspreekangstteoverwinnenEnkelenkennendieangstveelminderentredentoeomzichverderteontwikkelenDegroepleerlingendiezichaanmeldtomhunangstteoverwinnenhaakteafomdatzeeengroepbestaandeuitervarenlsquodebatersrsquojuistalsextrabedreigendervaardenZewerdenafgeschriktdoordatzeleerlingenvaneendebatclubuitdevijfdeofzesdeklasvanwegehunervaringinhetdebatterenalsmeerbedreigendervaardendanhungemiddeldeklasgenootHetniveauvandedocentHetprojectlsquoretoricaendebatrsquobeperktzichtotopzichzelfstaandeinitiatievencursussengegevendooreenexterneinstantieofdeelnameaanwedstrijdenEeninhoudelijkprogrammaenafstemmingophetalbestaandelesaanbodophetDrMollercollegeontbrekenZolanghetprogrammazichbeperkttotextracurriculaireactiviteitenwordtslechtseenkleindeelvandeleerlingpopulatiebereikt

22 Hetonderzoeksdoelendeonderzoeksvraag221 OnderzoeksdoelHetdoelvanditonderzoekwastekomentotinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenserieretoricaDezeontwerpcriteriamoestenhetkadervormenwaarbinnendevakkenklassieketalenInternationalBacchalaureateenNederlandsgezamenlijkaandespreekvaardigheidvanleerlingenkunnenwerkenHetonderzoekwasgerichtopdetheorieendepraktijkvandewelsprekendheiddeklassiekretoricaWatdepraktijkvandewelsprekendheidbetreftbeperktehetonderzoekzichtothetbetoogofdepresentatieinhetopenbaar

222 OnderzoeksvraagWatzijndeontwerpcriteriavoorvakoverstijgendonderwijsinretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollege

223 Deelvragen1 Watisretorica2 Watishetnutvanonderwijsinretorica

9

3 Hoekanretorica-onderwijswordeningericht4 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsen InternationalBacchalaureate(IB)5 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvanspreekangst bijleerlingen

23 WelkedefinitievanretoricawordtgehanteerdinditonderzoekOmtoteendefinitievanhetbegripretoricatekomenbeginikbijPlatoteneersteomdathijineenaantaldialogen(PhaedrusGorgias)geprobeerdheeftomtoteendefinitievanretoricatekomententweedeomdathijeeninteressantenuanceaanbrengteennuancedievoorditonderzoekvanbelangkanzijnDaarnaciteerikeenaantaldefinitiesuitdemoderneliteratuurTotslotlegikuitwelkedefinitievanhetbegripretoricaikvoorditonderzoekwilgebruikenIndeGorgiasvanPlatodefinieertGorgiasineenvraaggesprekmetSocratesretoricaalslsquohetvermogenomteoverredenmetwoordenrsquo(452e)Verderopinhetzelfdewerk(458e)wordthetbegriplsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquogenoemdGorgiasnoemtzichleraarinderetoricaenwordtdoorSocratesstevigaandetandgevoeldoverdeaardvanzijnberoepAlgemeenwordtaangenomendatSocratesdemeningvanPlatoweergeeftInhetvervolgzalikhetdaaromoverPlatohebbenBeidedefinitiesnogafgezienvandevraagofzevoldoenbevatteneeninteressantnuanceverschilmetbetrekkingtothetbegripretoricaenerzijdsisderetoricandashPlatospreektvanῥητορικὴτέχνηndashgerichtophetovertuigenzelfanderzijdsishetdoelhetopleidentotredenaarDevolgendedefinitieskomenuitderecenteliteratuurEenveelgebruiktedefinitievanretoricaislsquoleervandewelsprekendheidrsquo(Braet2009p10DenBoonampVos1992p2519)WelsprekendheidwordtbijDenBoongedefinieerdalslsquodekunstomindemeestgepastevorminprozastijlhetwoordtevoerenmetnameinhetopenbaarrsquo(1992p3557)BraetgeeftnogeentweededefinitiedeleervanhetovertuigendsprekenrsquoAJEHarmsengeefttweedefinitieslsquodekunstvanhetsprekenoveriederewillekeurigequaestio(onderwerpofgeschilpunt)omeenpubliekteovertuigenrsquooflsquodekunstiniederequaestiodeaspectenteonderscheidendieovertuigingskrachthebbenrsquo(zdp2)RetoricawordtindedefinitiesvanBraetDenBoonenHarmsenomschrevenalseenkunstofeenleerDezetermenkunneneenvoudigverklaardwordenvanuithetfeitdatretoricaookweldearsretoricagenoemdwordtKunstisdevertalingvanhetLatijnsewoordarsenhetGrieksebegripτέχνηdat-zoalseerderaangegevenndashindewerkenvanPlatowordtgebruiktIndeEuropesescholenvandeantiekeenmiddeleeuwsewereldmaaktedeArsRetoricadeeluitvandezogenaamdeseptemartesliberalesofdezevenvrijekunstenHetwoordkunstishierechtermisleidendHetgaateerderomeenkundeeenkennishebbenvanHarmsenspreektvanlsquoeenlogischsysteemvanregelsdatmendoormiddelvanervaringheeftgekregenrsquo(zdp2)DevraagwathetbegriplsquoarslsquoinhoudtraakteenaloudediscussieoverdemethodologischestatusvanretoricaeendiscussiediealindeoudheidgevoerdwerdIndeoudheidstondenvolgensLeemanenBraet(1987)tweeopvattingentegenoverelkaarSommigenzagenretoricaalseenvakofeenwetenschapmetalsdidactischeconsequentiedatkennisvanderegelsbelangrijkwasomgoedtekunnensprekenAnderenontkendendemogelijkheidomtoteensysteemvanregelstekomenInhunoptiekwashetgoedkunnensprekenenkeleengevolgvanaanlegenoefeningofervaring

10

LeemanenBraet(1987)wijzenopnogeenanderetegenstellingdieeigenisaanhetbegriplsquoarsrsquoVolgenshenheefthetbegripdriebetekenisniveausIneersteinstantiestaathetbegripvooreenleer-ofhandboekzoalshetwerkvanAristotelesArsRetoricaIndetweedeplaatsslaatdetermophetleersysteemdeinhoudvanhetleerboekTotslotkandetermduidenopeenvermogenofeenvaardigheidDetermlsquoarsrsquooflsquokunstrsquoimpliceertzoweleenleeralseenvaardigheiddetermlsquoarsretoricarsquoimpliceertzoweldetheorievandewelsprekendheidalsdepraktijkvandewelsprekendheidZowelBraet(2009)alsHarmsen(zd)wijzenophetpersuasieveofovertuigendeaspectvanderetoricaIndedefinitievanDenBoonontbreektditelementHetbetrefthierhetdoelvanderetoricaVolgensLeemanenBraet(1987)schijntQuintilianus(eersteeeuwnaChristus)metzijndefinitievanretorica(scientiabenedicendi)aantegevendatretoricadewetenschapisvanallevormenvandoelgerichtsprekennietalleenvanovertuigendtaalgebruikmaarookvaninformatieftaalgebruikInditonderzoekwordtdedefinitievanBraet(2009)enDenBoonenVos(1992)gehanteerdlsquoretoricaisdeleervandewelsprekendheidrsquoMetlsquodeleerrsquowordtzowelhetleersysteemalsdepraktischevaardigheidvanhetsprekenbedoeldHetdoelvanderetoricaisenerzijdshetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemanderzijdshetlerenovertuigenaandehandvanhetgeschrevenofgesprokenwoordWathetdoelbetreftligtdefocusopdeovertuigendefunctievanretoricadiealindeoudheidhetmeestgebruikelijkwas(LeemanenBraet1987)

11

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode31 OnderzoeksmethodeOnderzoeksinstrumentenOmantwoordtekunnengevenopdeverschillendedeelvragenhebikgebruikgemaaktvanverschillendetekstbronnen(lesmethodespublicatiesvankerndoelenenexameneisen)enhetinterviewErisgekozenvoorhetinterviewomdatditderespondentendemogelijkheidgafhunantwoordentoetelichtenHetginghierbijinallegevallenomeengestructureerdinterviewProcedureDerespondentenhebbendevragennietvantevorengekregenenwerdendaardoorgedwongenspontaanteantwoordenDerespondentvanStichtingLandmerkhebikdevragenwelvoorafgegevenDeredenhiervoorwasdatditinterviewgeenverbandhieldmetdeoverigeinterviewsenomdatikbijhemopzoekwasnaargedetailleerdeinformatieoverretoricaMetallerespondentenhebikvoorafafsprakengemaaktoverdeplaatsenhettijdstipvanhetinterviewDeinterviewszijnindividueelafgenomenmetuitzonderingvanhetinterviewmetdesectieklassieketalenOmdatikzelfdeeluitmaakvandezesectiehadikmeerdanbijdeanderesectiesaldenodigevoorkennisHetwasdaaromnietnodigderespondentenafzonderlijktebevragenDoelgroep respondenten plaats Datum duurSectieklassieketalen 3 klaslokaal 27februarilsquo18

13maartlsquo1820min25min

SectieNederlands 2 gespreksruimte 27februarilsquo1815maartlsquo18

45min35min

SectieIB 1 gespreksruimte 12aprillsquo18 40minStichtingLandmerk 1 Utrecht 22maartlsquo18 115u

RespondentenHetaantalrespondentenpervaksectieiszichtbaarinbovenstaandschemaBijdesectieklassieketalenvondhetinterviewplaatsmetdevoltalligesectiebestaandeuitmijzelfKatrienCohenenSofiedeHaasHetinterviewmoestvanwegetijdgebrekopeenlatertijdstiphervatwordenSofiewasbijhetvervolgvanhetinterviewnietaanwezigSofieisvoorheteerstwerkzaamoponzeschoolengeeftgeenlesindebovenbouwDatwasderedenomhetlaatstedeelmetKatriendoortezettenKatrienheefteenruimewerkervaringoponzeschoolBijdesectieNederlandszijnderespondentenJoJannekevanderKaaenSanderRooijakkersindividueelbevraagdJoJannekewerktnutweejaaroponzeschoolengeeftditjaarlesindevierdeklasHetafgelopenschooljaarookinklas5en6SanderisnieuwoponzeschoolengeeftlesindevijfdeenzesdeklasBeidedocentenhebbenervaringopanderescholenDeoverigeledenvandesectieNederlandsvandebovenbouwzijnopdehoogtevanditonderzoekDesectieInternationalBacchalaureatebestaatuittweeledenIkhebervoorgekozenomhetinterviewbij1docentaftenemenHelmavanderKampHetinterviewleverdevoldoendegegevensopzodatikweetwathetvakIBbehandeltenwaarophetdefocuslegtBijStichtingLandmerk3hebikDanieumllvanderMaasgeiumlnterviewdDanieumllverzorgtcursussenretoricavoor

3StichtingLandmerkisopgerichtin2015metalsdoelhetonderwijsteverrijkenDeStichtingwordtondersteunddooreenAcademischeRaaddieadviesgeeftoverdeinhoudendedidactiekvanhunonderwijs

12

leerlingenstudentenendocentenHijistevenswerkzaamalsdocentklassieketalenopeenmiddelbareschoolAllerespondentenhebbentoestemminggegevenomhunnaaminhetverslagvanhetinterviewtegebruikenAnalysevandegegevensNaafloopvandeinterviewshebikdezeuitgeschrevenIkhebaanJoJannekeenHelmagevraagdommijnverslagvanhetinterviewtecontrolerenoponnauwkeurighedenofeenmogelijkverkeerdeinterpretatieDitheeftgeleidtotenkelekleineaanpassingenDeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkhebikondergebrachtinhettheoretischkaderIkhebhiervoorgekozenomdatdegegevensnauwaansluitenbijhetliteratuuronderzoekZebevestigdenofvuldenaanwaterindeliteratuurtevindenwasoverdeinhoudvanretoricaWatdedidactischeenorganisatorischeaspectenbetreftwarendegegevensuithetinterviewookdeenigebronvaninformatieDegegevensuitdeinterviewsmetdedrieverschillendesectieshebikhorizontaalvergelekenDitwilzeggendatdeantwoordenvolgensdestructuurvanhetinterviewinhetverslagverwerktzijnDitmaakthetdelezermogelijkomderesultatengemakkelijkmetelkaartevergelijken

32 Verantwoordingenonderzoeksaanpak321 Watisretorica(deelvraag1)DezedeelvraagwerdbeantwoordaandehandvanliteratuuronderzoekaangevuldmetgegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaasvanStichtingLandmerkHetdoelvandezevraagistebepaleninwelkecontexthetbegripretoricagebruiktwordtenwelkebetekeniseraangegevenwordtIndeeersteplaatsmoestderelatietussenretoricaenspreekvaardigheidduidelijkzijnomdatdevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureatedetermlsquospreekvaardigheidrsquohanterenTentweedewashetvanbelangomderelatievanretoricatotdeverschillendedomeinenvanspreekvaardigheidzoalshetdebatenhethoudenvaneenpresentatietebepalenTotslotwildeiknagaanwelkeinvullingmenaanhetbegripretoricageeftomdatditmogelijkdebehandelingervanindelespraktijkbeiumlnvloedtIllustratiefvoorhetbelangvandevraagnaardeverhoudingtussenretoricaendeverschillendevormenvanspreekvaardigheidistevindeninhetartikelFlywheelforensics(vanderWoudeJanssensenSanders2011)DeauteurslichtenhetnieuwevakforensicsophetPiusXCollegeinAlmelotoeZeverwijzendaarbijnaareenAmerikaansedefinitievanhetvaklsquoForensicsisviewedasaformofrhetoricalscholarshipwhichtakesvariousformsincludingdebatepublicadressandtheinterpretationofliteraturersquo(vanderWoude2011pag6)Omdeeffectenvanhetonderwijsinretorica(deelvraag2)tekunnenbeschrijvenishetvanbelangtebepalenopwelkedomeinenvanspreekvaardigheidretoricavantoepassingisHetzelfdegeldtwanneermenwilonderzoekenwelkeaspectenvanretoricabijanderevakkenaanbodkomen(deelvraag4)AlshetonderzoeknaardepraktijkvanderetoricabeperktwordttotdemondelingepresentatiezullendocentennietgeneigdzijnomretorischeaspectendietijdensdelesbijhetdebatbehandeldwordentevermeldenTentweedeverklaartdenegatieveconnotatievanhetbegripmogelijkwaaromretoricaaldannieteenplekheeftgekregeninhetcurriculum

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

4

Samenvatting

WeverwachtenvanleerlingendatzeinstaatzijnhunwerkmondelingtepresenterenDezevaardigheidwordtalszovanzelfsprekendbeschouwddaterindelessennauwelijksaandachtaanwordtbesteedHetiseenbasisvaardigheiddiendashzomeentmenndashbijhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenTochzijnergeenduidelijkerichtlijnenwaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoenDebeoordelingscriteriaverschillendvanvaktotvakBovendienishetinhoudelijkeaspectbijdebeoordelingvanpresentatiesdoorgaansdoorslaggevendDoordatleerlingennauwelijksgeschooldwordenennietgoedwetenwaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengevenzelievergeenpresentatieDocentenervarendieangstvoorhetpresenterenbijleerlingenWathierbovenbeschrevenstaatisgebaseerdopgesprekkenmetleerlingenendocentenvanhetDrMollercollegeHetismisschiennietdeweergavevandesituatieopallescholenUitonderzoekblijktweldatspreekvaardigheidinhetvoorgezetonderwijsslechtontwikkeldisendocentenbehoeftehebbenaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidEenbeproefdleersysteemuitdeoudheidbiedtmogelijkeenuitkomstdeklassiekeretorica

InditonderzoekbenikopzoekgegaannaardeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenreeksklassiekeretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollegeDitonderzoektoontaandathettheoretischsysteemvandeklassiekeretoricaeenraamwerkbiedtomtelerensprekeninhetopenbaarDeverschillendeaspectenvaneenmondelingepresentatiestaaninonderlingverbandInhetonderzoekhebikaandehandvaninterviewsbijenkelecollegarsquosendocumentonderzoekeenoverzichtgemaaktvandeaspectenvanmondelingespreekvaardigheiddieindelessenvanhetvakNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenaanbodkomenDeresultatenhiervanhebikgekoppeldaanhetsysteemvandeklassiekeretorica

HetvakoverschrijdendonderwijsophetvlakvanmondelingespreekvaardigheidisnodigomtekomentotuniformerichtlijnenLiteratuuronderzoekenhetinterviewmetStichtingLandmerkeenorganisatiediecursusseninretoricaverzorgttonenaandatspreekangstbijleerlingenondermeerafneemtdoordejuistevoorbereidingophethoudenvaneenpresentatieofbetoog

5

1 Inleiding11 AanleidingvanhetonderzoekInhetschoolplanvanhetDrMollercollege1isdeprofileringvanhetgymnasiumopgenomenalseenvandespeerpuntenvanhetbeleid(Schoolplan2017-2018)Inhetschooljaar2015-2016hebikalscooumlrdinatorvanhetgymnasiumdetaakgekregenomhetgymnasiumvanonzeschoolmeerteprofilerenHiervoorisinhetschooljaar2015-2016doormijeenplangeschrevengebaseerdopdeaanbevelingenvanhetrapportvandewerkgroepGoudenStandaardvoordegymnasiumopleiding(Kits 2014)DitplanbevateendrietalconcretevoorstellenvoordeprofileringvandegymnasiumafdelingenheeftgeleidtotdeoprichtingvaneenwerkgroepgymnasiumomdevoorstellenuittewerkenDewerkgroepbestaatuitvijfdocentenuitverschillendevakgebiedenBinnendezewerkgroephebikeencooumlrdinerendefunctieInhetschooljaar2016-2017heeftdewerkgroepervoorgekozenomhetonderwijsinretoricaendebattoteenspeerpuntteverheffenDitschooljaar(2017-2018)hebbenwedetakenverdeeldtweedocentenhoudenzichbezigmeteennieuwprojectwaarbijweleerlingenstimulerenomzichbuitendelessenomteontwikkelenHetprojectlsquoretoricaendebatrsquowordtbegeleiddooreendocenteNederlandsEngels(InternationalBaccalaureate)enmezelfdocentklassieketalenMetheteersteprojectlsquoretoricaendebatrsquovandegymnasialewerkgroepgevenweinvullingaanonzeambitieomvandegymnasiasteengoedesprekertemakenDeschoolwasbereidomhetprojectfinancieelteondersteunenenindiezinwasdetijdrijpomstappentezettenInhetschooljaar2016-2017zijnwegestartmeteendebattrainingvandocentenuitverschillendevakgebieden(maatschappijleerklassieketalenNederlandsEngelsennatuurkunde)Wewildeneenbreeddraagvlakcreeumlrenonderdocentendiehetnutvanpresentatie-enargumentatievaardighedenondersteunenDezescholingvandocentenvondplaatsvoorde(verplichte)scholingvanallegymnasiastenvanklas4inhetbeginvanhetzelfdeschooljaarBeidescholingenwerdenverzorgddoordeNederlandseDebatunieDedocentendieaandescholingdeelnamenwarenenthousiastDatookdescholingleerlingenaansprakbleekuitdeoprichtingvaneendebatclubVijftienleerlingenopeentotaalvanveertigmelddenzichaanDezeclubboekteookvrijwelmeteensuccestoenzedeelnamenaandebatwedstrijdenHetsucceswerdvooronsdocentenvergrootdoordatookleerlingenvandehavo-enatheneumafdelingzichindeloopvanhetschooljaaraanslotenbijdedebatclubDezeontwikkelingwaarbijdegymnasiastenhunkennisenvaardighedendelenmetleerlingenvanandereafdelingenisbelangrijkProfileringmoetdezichtbaarvanhetgymnasiumvergrotenmaarmagnietleidentoteeneilandcultuurwaarbijdegymnasialeafdelingopzichzelfstaatDeleerlingenvandedebatclubkomenintussenurenendeelsinlestijdsamenenoefenensomsmetensomszonderbegeleidingvandocentenInhetvoorjaarvan2017beslotenwehetprogrammateverbredenmeteenworkshopretoricaWesteldentienleerlingenuitdevijfdeklasvanhetgymnasiumindegelegenheidomeenredevoeringtelerenhoudenDezeworkshopwerdverzorgddoordeStichtingLandmerkDebeperkingvanhetaantalleerlingenlaginhetfeitdatzepersoonlijkbegeleidenvanfeedbackvoorzienzoudenwordenAnderzijdsmoestdegroepbeperktvanomvangblijvenomdekostentebeheersenOokdezecursuswektemeerenthousiasmeopbijdeleerlingendanweoorspronkelijkhaddenkunnendenkenToendedeelnemersvandecursusvanStichtingLandmerkhetaanbodkregenomzicheenweeklanginRomeverderteverdiepeninderetorica

1httpsdrmollercollegenlwp-contentuploads201307Schoolplan-Dr-Mollercollege-2016-2019-1pdf

6

wildenallenoptweenahieraandeelnemenUiteindelijkwerdendrieleerlingenvanonzeschoolgeselecteerdomaanhetbeginvanditschooljaar(2017-2018)dezecursustevolgenAlscooumlrdinatorvanhetheleprojectlsquoretoricaendebatrsquobeniktevredenoverwaterineenjaartijdbereiktwerdDedoordeschoolgewensteprofileringwordtinzoverreverwezenlijktdatdegymnasiastenzichkunnenontwikkeleninspreekvaardigheidenhunsuccessendeafdelingzichtbaarhebbengemaaktbinnendescholengemeenschapTochheefthetheleprojectookietsonbevredigendsHetdoellsquodegymnasiastbeterlerensprekeninhetopenbaarrsquowordtgerealiseerddoorexternescholingenvraagtomeenjaarlijksefinancieumlleinvesteringvandeschoolWezijnerechtervanovertuigddatdemeerwaardevandieinvesteringzichmetnamevertaaldindevariatievanhetaanbodendemotivatievanleerlingenHettraditionelepatroonvanlessengegevendooreigendocenteninklasverbandwordtimmersdoorbrokenTentweedevindenbijnaalleactiviteitenbuitenhetcurriculumplaatswatveelvraagtvanleerlingenendocentenDemeestewedstrijdenwordenimmersinhetweekendgeorganiseerdDedebatclubheeftgeenvastmomentinhetroosterwaardoordeopkomstvanleerlingensterkvarieertenerslechtsincidenteelbegeleidingisdoordocentenHetgaatuiteindelijkomeenbeperktaantalgymnasiastendatzichverderbekwaamtinhetsprekenWemissenbovendienndashenditismisschienweldebelangrijksteaanleidingvoorditonderzoekndasheenduidelijkevisieeenkaderwaarbinnenhettoekomstigeprogrammauitgewerktkanwordenwatmoettrainingindebatenretoricainspreekvaardigheidinhetalgemeenopleverenHoekanditprogrammaeenmeerwaardebiedenaandegymnasialevorming

12 ContextenrelevantievanhetonderzoekHetDrMollercollegemaaktdeeluitvanOMOScholengroepDeLangstraatHetiseenscholengemeenschapvoorhavoatheneumengymnasiumDeschoolbiedtindeonderbouweentweetaligeopleidinginhetEngelsaan(TTO)IndebovenbouwkunnendezeleerlingenopgaanvooreenCambridgeAdvancedCertificate(CAE)enhetInternationalBacchalaurateExamenInditonderzoekhebikmegerichtopdebovenbouwvanhetDrMollercollegeDetweeorganisatieszoweldeNederlandseDebatuniealsStichtingLandmerkdieditenhetafgelopenschooljaarhetcursusaanboddebatenretoricaverzorgdhebbengavenimmersaandatdeleeftijdvandezegroepleerlingenhetmeestgeschiktisommeetewerkenVolgenshetrapportvandewerkgroepGoudenStandaardkomtdeprofileringvanhetgymnasiumhetsterksttotzijnrechtalsersamenhangistussendeklassieketalenonderlingenanderevakkenDitimpliceertdatdedocentenopdehoogtezijnvandeinhoudendedidactiekvanelkaarsonderwijs(Kits2014)HetrapportEengoudenstandaardvoordegymnasiumopleidingverscheeninmaart2014enkwamalsuitvloeiselvandeaanbevelingvandeVerkenningscommissieKlassiekeTalenomeenGoudenStandaardvoordegymnasialeopleidingoptestellenDeGoudenStandaardbeschrijftderandvoorwaardenwaaraaneengoedegymnasiumopleidingmoetvoldoenDeresultatenvanditonderzoekmoesteneenkaderopleverenopbasiswaarvansamenwerkingtussendeklassieketalenenanderevakkenophetgebiedvanspreekvaardigheidmogelijkwordtDeinhoudendedidactiekkunnenopelkaarwordenafgestemdOpdiemanierwordtspreekvaardigheidvoorleerlingeneenbasisvaardigheiddiebijverschillendevakkenopuniformewijzeterugkomtDekeuzevoordevakkenNederlandsIBenklassieketalenwerdbepaalddoordesamenstellingvandewerkgroeplsquoretoricaendebatrsquoDegymnasiastenzullenoptimaalprofiterenvanhetopgezette

7

kaderZijhebbenimmersalsenigehetvakklassieketalenHetvakIBwordtvooreengrootdeelgevolgddoorgymnasiastenInhethuidigeschooljaar(2017-2018)volgenvande60leerlingenmetIBindezesdeklas22leerlingendegymnasialeopleidingIndevijfdeenvierdeklastelkens19vande44HetvakNederlandswordtaanstamklassengegevenwaarvanereenbestaatuitgymnasiastenSlechtseenkleinaantalleerlingen(zevenleerlingenindevijfdeklas)zijnvanwegehetmaximumaantalleerlingenperklasineenanderestamklasingedeeldZijvolgenhetvakNederlandssamenmetatheneumleerlingenOnderstaandetabel2lichtbovenstaandegegevenstoeBijhetvakNederlandsstaandestamklassengenoteerdwaarbijMstaatvoordenaamvandeschool(Mollercollege)AenGrespectievelijkvooratheneumofgymnasiumaantalleerlingen Nederlands IB

InternationalBacchalaureate)Klassieketalen

Atheneum gymnasium atheneum gymnasium atheneum gymnasium gymnasiumKlas4 66

30 MA4A20

MA4B20MA4C26

MG4D30 25 19 30

Klas5 77 35 MA5A28MA5B27MA5C22

MG5C7MG5D28

25 19 35

Klas6 71 28 MA6A22MA6B24MA6C26

MG6D28 38 22 28

AlshetuitgezettekaderookbruikbaarisvoordevakkenNederlandsenIBzullenderesultatenvanditonderzoeknietenkeltothetgymnasiumbeperktblijvenmaaruiteindelijkookdeandereafdelingen(havoenatheneum)tengoedekomen

13 OnderzoeksorganisatieDeschoolleidingheeftmeinderolvancooumlrdinatorvanhetgymnasiumgevraagdofikinteressehadomeendocentonderzoekuittevoerenDebehoeftenaaronderzoekwaszoalsreedseerdergezegdontstaanomhetprojectlsquoretoricaendebatrsquoteonderbouwenDeonderzoeksorganisatiebestaatuitdrieledenmijzelfendedocentendiesamenmetmijwerkenaanhetprojectlsquoretoricaendebatrsquo

14 AansluitingvanhetonderzoekbijdeschoolInhetschooljaar2015-2016werdvanhetverstevigenvanhetgymnasiaalprofieleenvandespeerpuntenvanhetschoolbeleidgemaaktDeinitiatievenvandewerkgroepgymnasiumwordenregelmatigvoorgelegdaanhetdocententeamhetzijinteamvergaderingenoftijdenseenstudiemiddagDeactiviteitenenmetnamedeprestatiesvanleerlingenwordenverspreidnaaroudersviaeendigitaalinformatiebladlsquoMollerinforsquo

2Degegevenszijngebaseerdophetschooljaar2017-2018

8

2 Probleemstelling21 HetpraktijkprobleemHetpraktijkprobleemheefttemakenmetdespreekvaardigheidvanleerlingenHetprobleemsitueertzichoptweeverschillendeniveaushetniveauvandeleerlingenhetniveauvandedocentHetniveauvandeleerlingDemeesteleerlingenervarenangstbijhetsprekenvooreengroepGeefleerlingendekeuzeomeenopdrachtschriftelijkofmondelingtepresenterenenzekiezendoorgaansvoordeeersteoptieIllustratiefvoordezespreekangstisdeervaringtoenwedevijfdeklasdemogelijkheidgavenzichaantemeldenvooreenworkshopretoricaLeerlingenaarzeldenenvroegenofzeookdaadwerkelijkalleenvooreengroepzoudenmoetenspeechenPaswanneerwezeindividueelaansprakenenzewistenwieerzoudenmeedoenkwamenzeoverdebrugEenandervoorbeeldvindenwebijdeaanmeldingvannieuweleerlingenvoordedebatclub(schooljaar2017-2018)LeerlingenvandevierdeklasaarzeldenomzichaantesluitenbijdedebatclubNavraagnaarderedenvoordezeaarzelingleverdeeenopmerkelijkenbetekenisvolgegevenopDemeesteleerlingendiezichoponzeschoolaansluitendoenditomhunspreekangstteoverwinnenEnkelenkennendieangstveelminderentredentoeomzichverderteontwikkelenDegroepleerlingendiezichaanmeldtomhunangstteoverwinnenhaakteafomdatzeeengroepbestaandeuitervarenlsquodebatersrsquojuistalsextrabedreigendervaardenZewerdenafgeschriktdoordatzeleerlingenvaneendebatclubuitdevijfdeofzesdeklasvanwegehunervaringinhetdebatterenalsmeerbedreigendervaardendanhungemiddeldeklasgenootHetniveauvandedocentHetprojectlsquoretoricaendebatrsquobeperktzichtotopzichzelfstaandeinitiatievencursussengegevendooreenexterneinstantieofdeelnameaanwedstrijdenEeninhoudelijkprogrammaenafstemmingophetalbestaandelesaanbodophetDrMollercollegeontbrekenZolanghetprogrammazichbeperkttotextracurriculaireactiviteitenwordtslechtseenkleindeelvandeleerlingpopulatiebereikt

22 Hetonderzoeksdoelendeonderzoeksvraag221 OnderzoeksdoelHetdoelvanditonderzoekwastekomentotinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenserieretoricaDezeontwerpcriteriamoestenhetkadervormenwaarbinnendevakkenklassieketalenInternationalBacchalaureateenNederlandsgezamenlijkaandespreekvaardigheidvanleerlingenkunnenwerkenHetonderzoekwasgerichtopdetheorieendepraktijkvandewelsprekendheiddeklassiekretoricaWatdepraktijkvandewelsprekendheidbetreftbeperktehetonderzoekzichtothetbetoogofdepresentatieinhetopenbaar

222 OnderzoeksvraagWatzijndeontwerpcriteriavoorvakoverstijgendonderwijsinretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollege

223 Deelvragen1 Watisretorica2 Watishetnutvanonderwijsinretorica

9

3 Hoekanretorica-onderwijswordeningericht4 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsen InternationalBacchalaureate(IB)5 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvanspreekangst bijleerlingen

23 WelkedefinitievanretoricawordtgehanteerdinditonderzoekOmtoteendefinitievanhetbegripretoricatekomenbeginikbijPlatoteneersteomdathijineenaantaldialogen(PhaedrusGorgias)geprobeerdheeftomtoteendefinitievanretoricatekomententweedeomdathijeeninteressantenuanceaanbrengteennuancedievoorditonderzoekvanbelangkanzijnDaarnaciteerikeenaantaldefinitiesuitdemoderneliteratuurTotslotlegikuitwelkedefinitievanhetbegripretoricaikvoorditonderzoekwilgebruikenIndeGorgiasvanPlatodefinieertGorgiasineenvraaggesprekmetSocratesretoricaalslsquohetvermogenomteoverredenmetwoordenrsquo(452e)Verderopinhetzelfdewerk(458e)wordthetbegriplsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquogenoemdGorgiasnoemtzichleraarinderetoricaenwordtdoorSocratesstevigaandetandgevoeldoverdeaardvanzijnberoepAlgemeenwordtaangenomendatSocratesdemeningvanPlatoweergeeftInhetvervolgzalikhetdaaromoverPlatohebbenBeidedefinitiesnogafgezienvandevraagofzevoldoenbevatteneeninteressantnuanceverschilmetbetrekkingtothetbegripretoricaenerzijdsisderetoricandashPlatospreektvanῥητορικὴτέχνηndashgerichtophetovertuigenzelfanderzijdsishetdoelhetopleidentotredenaarDevolgendedefinitieskomenuitderecenteliteratuurEenveelgebruiktedefinitievanretoricaislsquoleervandewelsprekendheidrsquo(Braet2009p10DenBoonampVos1992p2519)WelsprekendheidwordtbijDenBoongedefinieerdalslsquodekunstomindemeestgepastevorminprozastijlhetwoordtevoerenmetnameinhetopenbaarrsquo(1992p3557)BraetgeeftnogeentweededefinitiedeleervanhetovertuigendsprekenrsquoAJEHarmsengeefttweedefinitieslsquodekunstvanhetsprekenoveriederewillekeurigequaestio(onderwerpofgeschilpunt)omeenpubliekteovertuigenrsquooflsquodekunstiniederequaestiodeaspectenteonderscheidendieovertuigingskrachthebbenrsquo(zdp2)RetoricawordtindedefinitiesvanBraetDenBoonenHarmsenomschrevenalseenkunstofeenleerDezetermenkunneneenvoudigverklaardwordenvanuithetfeitdatretoricaookweldearsretoricagenoemdwordtKunstisdevertalingvanhetLatijnsewoordarsenhetGrieksebegripτέχνηdat-zoalseerderaangegevenndashindewerkenvanPlatowordtgebruiktIndeEuropesescholenvandeantiekeenmiddeleeuwsewereldmaaktedeArsRetoricadeeluitvandezogenaamdeseptemartesliberalesofdezevenvrijekunstenHetwoordkunstishierechtermisleidendHetgaateerderomeenkundeeenkennishebbenvanHarmsenspreektvanlsquoeenlogischsysteemvanregelsdatmendoormiddelvanervaringheeftgekregenrsquo(zdp2)DevraagwathetbegriplsquoarslsquoinhoudtraakteenaloudediscussieoverdemethodologischestatusvanretoricaeendiscussiediealindeoudheidgevoerdwerdIndeoudheidstondenvolgensLeemanenBraet(1987)tweeopvattingentegenoverelkaarSommigenzagenretoricaalseenvakofeenwetenschapmetalsdidactischeconsequentiedatkennisvanderegelsbelangrijkwasomgoedtekunnensprekenAnderenontkendendemogelijkheidomtoteensysteemvanregelstekomenInhunoptiekwashetgoedkunnensprekenenkeleengevolgvanaanlegenoefeningofervaring

10

LeemanenBraet(1987)wijzenopnogeenanderetegenstellingdieeigenisaanhetbegriplsquoarsrsquoVolgenshenheefthetbegripdriebetekenisniveausIneersteinstantiestaathetbegripvooreenleer-ofhandboekzoalshetwerkvanAristotelesArsRetoricaIndetweedeplaatsslaatdetermophetleersysteemdeinhoudvanhetleerboekTotslotkandetermduidenopeenvermogenofeenvaardigheidDetermlsquoarsrsquooflsquokunstrsquoimpliceertzoweleenleeralseenvaardigheiddetermlsquoarsretoricarsquoimpliceertzoweldetheorievandewelsprekendheidalsdepraktijkvandewelsprekendheidZowelBraet(2009)alsHarmsen(zd)wijzenophetpersuasieveofovertuigendeaspectvanderetoricaIndedefinitievanDenBoonontbreektditelementHetbetrefthierhetdoelvanderetoricaVolgensLeemanenBraet(1987)schijntQuintilianus(eersteeeuwnaChristus)metzijndefinitievanretorica(scientiabenedicendi)aantegevendatretoricadewetenschapisvanallevormenvandoelgerichtsprekennietalleenvanovertuigendtaalgebruikmaarookvaninformatieftaalgebruikInditonderzoekwordtdedefinitievanBraet(2009)enDenBoonenVos(1992)gehanteerdlsquoretoricaisdeleervandewelsprekendheidrsquoMetlsquodeleerrsquowordtzowelhetleersysteemalsdepraktischevaardigheidvanhetsprekenbedoeldHetdoelvanderetoricaisenerzijdshetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemanderzijdshetlerenovertuigenaandehandvanhetgeschrevenofgesprokenwoordWathetdoelbetreftligtdefocusopdeovertuigendefunctievanretoricadiealindeoudheidhetmeestgebruikelijkwas(LeemanenBraet1987)

11

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode31 OnderzoeksmethodeOnderzoeksinstrumentenOmantwoordtekunnengevenopdeverschillendedeelvragenhebikgebruikgemaaktvanverschillendetekstbronnen(lesmethodespublicatiesvankerndoelenenexameneisen)enhetinterviewErisgekozenvoorhetinterviewomdatditderespondentendemogelijkheidgafhunantwoordentoetelichtenHetginghierbijinallegevallenomeengestructureerdinterviewProcedureDerespondentenhebbendevragennietvantevorengekregenenwerdendaardoorgedwongenspontaanteantwoordenDerespondentvanStichtingLandmerkhebikdevragenwelvoorafgegevenDeredenhiervoorwasdatditinterviewgeenverbandhieldmetdeoverigeinterviewsenomdatikbijhemopzoekwasnaargedetailleerdeinformatieoverretoricaMetallerespondentenhebikvoorafafsprakengemaaktoverdeplaatsenhettijdstipvanhetinterviewDeinterviewszijnindividueelafgenomenmetuitzonderingvanhetinterviewmetdesectieklassieketalenOmdatikzelfdeeluitmaakvandezesectiehadikmeerdanbijdeanderesectiesaldenodigevoorkennisHetwasdaaromnietnodigderespondentenafzonderlijktebevragenDoelgroep respondenten plaats Datum duurSectieklassieketalen 3 klaslokaal 27februarilsquo18

13maartlsquo1820min25min

SectieNederlands 2 gespreksruimte 27februarilsquo1815maartlsquo18

45min35min

SectieIB 1 gespreksruimte 12aprillsquo18 40minStichtingLandmerk 1 Utrecht 22maartlsquo18 115u

RespondentenHetaantalrespondentenpervaksectieiszichtbaarinbovenstaandschemaBijdesectieklassieketalenvondhetinterviewplaatsmetdevoltalligesectiebestaandeuitmijzelfKatrienCohenenSofiedeHaasHetinterviewmoestvanwegetijdgebrekopeenlatertijdstiphervatwordenSofiewasbijhetvervolgvanhetinterviewnietaanwezigSofieisvoorheteerstwerkzaamoponzeschoolengeeftgeenlesindebovenbouwDatwasderedenomhetlaatstedeelmetKatriendoortezettenKatrienheefteenruimewerkervaringoponzeschoolBijdesectieNederlandszijnderespondentenJoJannekevanderKaaenSanderRooijakkersindividueelbevraagdJoJannekewerktnutweejaaroponzeschoolengeeftditjaarlesindevierdeklasHetafgelopenschooljaarookinklas5en6SanderisnieuwoponzeschoolengeeftlesindevijfdeenzesdeklasBeidedocentenhebbenervaringopanderescholenDeoverigeledenvandesectieNederlandsvandebovenbouwzijnopdehoogtevanditonderzoekDesectieInternationalBacchalaureatebestaatuittweeledenIkhebervoorgekozenomhetinterviewbij1docentaftenemenHelmavanderKampHetinterviewleverdevoldoendegegevensopzodatikweetwathetvakIBbehandeltenwaarophetdefocuslegtBijStichtingLandmerk3hebikDanieumllvanderMaasgeiumlnterviewdDanieumllverzorgtcursussenretoricavoor

3StichtingLandmerkisopgerichtin2015metalsdoelhetonderwijsteverrijkenDeStichtingwordtondersteunddooreenAcademischeRaaddieadviesgeeftoverdeinhoudendedidactiekvanhunonderwijs

12

leerlingenstudentenendocentenHijistevenswerkzaamalsdocentklassieketalenopeenmiddelbareschoolAllerespondentenhebbentoestemminggegevenomhunnaaminhetverslagvanhetinterviewtegebruikenAnalysevandegegevensNaafloopvandeinterviewshebikdezeuitgeschrevenIkhebaanJoJannekeenHelmagevraagdommijnverslagvanhetinterviewtecontrolerenoponnauwkeurighedenofeenmogelijkverkeerdeinterpretatieDitheeftgeleidtotenkelekleineaanpassingenDeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkhebikondergebrachtinhettheoretischkaderIkhebhiervoorgekozenomdatdegegevensnauwaansluitenbijhetliteratuuronderzoekZebevestigdenofvuldenaanwaterindeliteratuurtevindenwasoverdeinhoudvanretoricaWatdedidactischeenorganisatorischeaspectenbetreftwarendegegevensuithetinterviewookdeenigebronvaninformatieDegegevensuitdeinterviewsmetdedrieverschillendesectieshebikhorizontaalvergelekenDitwilzeggendatdeantwoordenvolgensdestructuurvanhetinterviewinhetverslagverwerktzijnDitmaakthetdelezermogelijkomderesultatengemakkelijkmetelkaartevergelijken

32 Verantwoordingenonderzoeksaanpak321 Watisretorica(deelvraag1)DezedeelvraagwerdbeantwoordaandehandvanliteratuuronderzoekaangevuldmetgegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaasvanStichtingLandmerkHetdoelvandezevraagistebepaleninwelkecontexthetbegripretoricagebruiktwordtenwelkebetekeniseraangegevenwordtIndeeersteplaatsmoestderelatietussenretoricaenspreekvaardigheidduidelijkzijnomdatdevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureatedetermlsquospreekvaardigheidrsquohanterenTentweedewashetvanbelangomderelatievanretoricatotdeverschillendedomeinenvanspreekvaardigheidzoalshetdebatenhethoudenvaneenpresentatietebepalenTotslotwildeiknagaanwelkeinvullingmenaanhetbegripretoricageeftomdatditmogelijkdebehandelingervanindelespraktijkbeiumlnvloedtIllustratiefvoorhetbelangvandevraagnaardeverhoudingtussenretoricaendeverschillendevormenvanspreekvaardigheidistevindeninhetartikelFlywheelforensics(vanderWoudeJanssensenSanders2011)DeauteurslichtenhetnieuwevakforensicsophetPiusXCollegeinAlmelotoeZeverwijzendaarbijnaareenAmerikaansedefinitievanhetvaklsquoForensicsisviewedasaformofrhetoricalscholarshipwhichtakesvariousformsincludingdebatepublicadressandtheinterpretationofliteraturersquo(vanderWoude2011pag6)Omdeeffectenvanhetonderwijsinretorica(deelvraag2)tekunnenbeschrijvenishetvanbelangtebepalenopwelkedomeinenvanspreekvaardigheidretoricavantoepassingisHetzelfdegeldtwanneermenwilonderzoekenwelkeaspectenvanretoricabijanderevakkenaanbodkomen(deelvraag4)AlshetonderzoeknaardepraktijkvanderetoricabeperktwordttotdemondelingepresentatiezullendocentennietgeneigdzijnomretorischeaspectendietijdensdelesbijhetdebatbehandeldwordentevermeldenTentweedeverklaartdenegatieveconnotatievanhetbegripmogelijkwaaromretoricaaldannieteenplekheeftgekregeninhetcurriculum

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

5

1 Inleiding11 AanleidingvanhetonderzoekInhetschoolplanvanhetDrMollercollege1isdeprofileringvanhetgymnasiumopgenomenalseenvandespeerpuntenvanhetbeleid(Schoolplan2017-2018)Inhetschooljaar2015-2016hebikalscooumlrdinatorvanhetgymnasiumdetaakgekregenomhetgymnasiumvanonzeschoolmeerteprofilerenHiervoorisinhetschooljaar2015-2016doormijeenplangeschrevengebaseerdopdeaanbevelingenvanhetrapportvandewerkgroepGoudenStandaardvoordegymnasiumopleiding(Kits 2014)DitplanbevateendrietalconcretevoorstellenvoordeprofileringvandegymnasiumafdelingenheeftgeleidtotdeoprichtingvaneenwerkgroepgymnasiumomdevoorstellenuittewerkenDewerkgroepbestaatuitvijfdocentenuitverschillendevakgebiedenBinnendezewerkgroephebikeencooumlrdinerendefunctieInhetschooljaar2016-2017heeftdewerkgroepervoorgekozenomhetonderwijsinretoricaendebattoteenspeerpuntteverheffenDitschooljaar(2017-2018)hebbenwedetakenverdeeldtweedocentenhoudenzichbezigmeteennieuwprojectwaarbijweleerlingenstimulerenomzichbuitendelessenomteontwikkelenHetprojectlsquoretoricaendebatrsquowordtbegeleiddooreendocenteNederlandsEngels(InternationalBaccalaureate)enmezelfdocentklassieketalenMetheteersteprojectlsquoretoricaendebatrsquovandegymnasialewerkgroepgevenweinvullingaanonzeambitieomvandegymnasiasteengoedesprekertemakenDeschoolwasbereidomhetprojectfinancieelteondersteunenenindiezinwasdetijdrijpomstappentezettenInhetschooljaar2016-2017zijnwegestartmeteendebattrainingvandocentenuitverschillendevakgebieden(maatschappijleerklassieketalenNederlandsEngelsennatuurkunde)Wewildeneenbreeddraagvlakcreeumlrenonderdocentendiehetnutvanpresentatie-enargumentatievaardighedenondersteunenDezescholingvandocentenvondplaatsvoorde(verplichte)scholingvanallegymnasiastenvanklas4inhetbeginvanhetzelfdeschooljaarBeidescholingenwerdenverzorgddoordeNederlandseDebatunieDedocentendieaandescholingdeelnamenwarenenthousiastDatookdescholingleerlingenaansprakbleekuitdeoprichtingvaneendebatclubVijftienleerlingenopeentotaalvanveertigmelddenzichaanDezeclubboekteookvrijwelmeteensuccestoenzedeelnamenaandebatwedstrijdenHetsucceswerdvooronsdocentenvergrootdoordatookleerlingenvandehavo-enatheneumafdelingzichindeloopvanhetschooljaaraanslotenbijdedebatclubDezeontwikkelingwaarbijdegymnasiastenhunkennisenvaardighedendelenmetleerlingenvanandereafdelingenisbelangrijkProfileringmoetdezichtbaarvanhetgymnasiumvergrotenmaarmagnietleidentoteeneilandcultuurwaarbijdegymnasialeafdelingopzichzelfstaatDeleerlingenvandedebatclubkomenintussenurenendeelsinlestijdsamenenoefenensomsmetensomszonderbegeleidingvandocentenInhetvoorjaarvan2017beslotenwehetprogrammateverbredenmeteenworkshopretoricaWesteldentienleerlingenuitdevijfdeklasvanhetgymnasiumindegelegenheidomeenredevoeringtelerenhoudenDezeworkshopwerdverzorgddoordeStichtingLandmerkDebeperkingvanhetaantalleerlingenlaginhetfeitdatzepersoonlijkbegeleidenvanfeedbackvoorzienzoudenwordenAnderzijdsmoestdegroepbeperktvanomvangblijvenomdekostentebeheersenOokdezecursuswektemeerenthousiasmeopbijdeleerlingendanweoorspronkelijkhaddenkunnendenkenToendedeelnemersvandecursusvanStichtingLandmerkhetaanbodkregenomzicheenweeklanginRomeverderteverdiepeninderetorica

1httpsdrmollercollegenlwp-contentuploads201307Schoolplan-Dr-Mollercollege-2016-2019-1pdf

6

wildenallenoptweenahieraandeelnemenUiteindelijkwerdendrieleerlingenvanonzeschoolgeselecteerdomaanhetbeginvanditschooljaar(2017-2018)dezecursustevolgenAlscooumlrdinatorvanhetheleprojectlsquoretoricaendebatrsquobeniktevredenoverwaterineenjaartijdbereiktwerdDedoordeschoolgewensteprofileringwordtinzoverreverwezenlijktdatdegymnasiastenzichkunnenontwikkeleninspreekvaardigheidenhunsuccessendeafdelingzichtbaarhebbengemaaktbinnendescholengemeenschapTochheefthetheleprojectookietsonbevredigendsHetdoellsquodegymnasiastbeterlerensprekeninhetopenbaarrsquowordtgerealiseerddoorexternescholingenvraagtomeenjaarlijksefinancieumlleinvesteringvandeschoolWezijnerechtervanovertuigddatdemeerwaardevandieinvesteringzichmetnamevertaaldindevariatievanhetaanbodendemotivatievanleerlingenHettraditionelepatroonvanlessengegevendooreigendocenteninklasverbandwordtimmersdoorbrokenTentweedevindenbijnaalleactiviteitenbuitenhetcurriculumplaatswatveelvraagtvanleerlingenendocentenDemeestewedstrijdenwordenimmersinhetweekendgeorganiseerdDedebatclubheeftgeenvastmomentinhetroosterwaardoordeopkomstvanleerlingensterkvarieertenerslechtsincidenteelbegeleidingisdoordocentenHetgaatuiteindelijkomeenbeperktaantalgymnasiastendatzichverderbekwaamtinhetsprekenWemissenbovendienndashenditismisschienweldebelangrijksteaanleidingvoorditonderzoekndasheenduidelijkevisieeenkaderwaarbinnenhettoekomstigeprogrammauitgewerktkanwordenwatmoettrainingindebatenretoricainspreekvaardigheidinhetalgemeenopleverenHoekanditprogrammaeenmeerwaardebiedenaandegymnasialevorming

12 ContextenrelevantievanhetonderzoekHetDrMollercollegemaaktdeeluitvanOMOScholengroepDeLangstraatHetiseenscholengemeenschapvoorhavoatheneumengymnasiumDeschoolbiedtindeonderbouweentweetaligeopleidinginhetEngelsaan(TTO)IndebovenbouwkunnendezeleerlingenopgaanvooreenCambridgeAdvancedCertificate(CAE)enhetInternationalBacchalaurateExamenInditonderzoekhebikmegerichtopdebovenbouwvanhetDrMollercollegeDetweeorganisatieszoweldeNederlandseDebatuniealsStichtingLandmerkdieditenhetafgelopenschooljaarhetcursusaanboddebatenretoricaverzorgdhebbengavenimmersaandatdeleeftijdvandezegroepleerlingenhetmeestgeschiktisommeetewerkenVolgenshetrapportvandewerkgroepGoudenStandaardkomtdeprofileringvanhetgymnasiumhetsterksttotzijnrechtalsersamenhangistussendeklassieketalenonderlingenanderevakkenDitimpliceertdatdedocentenopdehoogtezijnvandeinhoudendedidactiekvanelkaarsonderwijs(Kits2014)HetrapportEengoudenstandaardvoordegymnasiumopleidingverscheeninmaart2014enkwamalsuitvloeiselvandeaanbevelingvandeVerkenningscommissieKlassiekeTalenomeenGoudenStandaardvoordegymnasialeopleidingoptestellenDeGoudenStandaardbeschrijftderandvoorwaardenwaaraaneengoedegymnasiumopleidingmoetvoldoenDeresultatenvanditonderzoekmoesteneenkaderopleverenopbasiswaarvansamenwerkingtussendeklassieketalenenanderevakkenophetgebiedvanspreekvaardigheidmogelijkwordtDeinhoudendedidactiekkunnenopelkaarwordenafgestemdOpdiemanierwordtspreekvaardigheidvoorleerlingeneenbasisvaardigheiddiebijverschillendevakkenopuniformewijzeterugkomtDekeuzevoordevakkenNederlandsIBenklassieketalenwerdbepaalddoordesamenstellingvandewerkgroeplsquoretoricaendebatrsquoDegymnasiastenzullenoptimaalprofiterenvanhetopgezette

7

kaderZijhebbenimmersalsenigehetvakklassieketalenHetvakIBwordtvooreengrootdeelgevolgddoorgymnasiastenInhethuidigeschooljaar(2017-2018)volgenvande60leerlingenmetIBindezesdeklas22leerlingendegymnasialeopleidingIndevijfdeenvierdeklastelkens19vande44HetvakNederlandswordtaanstamklassengegevenwaarvanereenbestaatuitgymnasiastenSlechtseenkleinaantalleerlingen(zevenleerlingenindevijfdeklas)zijnvanwegehetmaximumaantalleerlingenperklasineenanderestamklasingedeeldZijvolgenhetvakNederlandssamenmetatheneumleerlingenOnderstaandetabel2lichtbovenstaandegegevenstoeBijhetvakNederlandsstaandestamklassengenoteerdwaarbijMstaatvoordenaamvandeschool(Mollercollege)AenGrespectievelijkvooratheneumofgymnasiumaantalleerlingen Nederlands IB

InternationalBacchalaureate)Klassieketalen

Atheneum gymnasium atheneum gymnasium atheneum gymnasium gymnasiumKlas4 66

30 MA4A20

MA4B20MA4C26

MG4D30 25 19 30

Klas5 77 35 MA5A28MA5B27MA5C22

MG5C7MG5D28

25 19 35

Klas6 71 28 MA6A22MA6B24MA6C26

MG6D28 38 22 28

AlshetuitgezettekaderookbruikbaarisvoordevakkenNederlandsenIBzullenderesultatenvanditonderzoeknietenkeltothetgymnasiumbeperktblijvenmaaruiteindelijkookdeandereafdelingen(havoenatheneum)tengoedekomen

13 OnderzoeksorganisatieDeschoolleidingheeftmeinderolvancooumlrdinatorvanhetgymnasiumgevraagdofikinteressehadomeendocentonderzoekuittevoerenDebehoeftenaaronderzoekwaszoalsreedseerdergezegdontstaanomhetprojectlsquoretoricaendebatrsquoteonderbouwenDeonderzoeksorganisatiebestaatuitdrieledenmijzelfendedocentendiesamenmetmijwerkenaanhetprojectlsquoretoricaendebatrsquo

14 AansluitingvanhetonderzoekbijdeschoolInhetschooljaar2015-2016werdvanhetverstevigenvanhetgymnasiaalprofieleenvandespeerpuntenvanhetschoolbeleidgemaaktDeinitiatievenvandewerkgroepgymnasiumwordenregelmatigvoorgelegdaanhetdocententeamhetzijinteamvergaderingenoftijdenseenstudiemiddagDeactiviteitenenmetnamedeprestatiesvanleerlingenwordenverspreidnaaroudersviaeendigitaalinformatiebladlsquoMollerinforsquo

2Degegevenszijngebaseerdophetschooljaar2017-2018

8

2 Probleemstelling21 HetpraktijkprobleemHetpraktijkprobleemheefttemakenmetdespreekvaardigheidvanleerlingenHetprobleemsitueertzichoptweeverschillendeniveaushetniveauvandeleerlingenhetniveauvandedocentHetniveauvandeleerlingDemeesteleerlingenervarenangstbijhetsprekenvooreengroepGeefleerlingendekeuzeomeenopdrachtschriftelijkofmondelingtepresenterenenzekiezendoorgaansvoordeeersteoptieIllustratiefvoordezespreekangstisdeervaringtoenwedevijfdeklasdemogelijkheidgavenzichaantemeldenvooreenworkshopretoricaLeerlingenaarzeldenenvroegenofzeookdaadwerkelijkalleenvooreengroepzoudenmoetenspeechenPaswanneerwezeindividueelaansprakenenzewistenwieerzoudenmeedoenkwamenzeoverdebrugEenandervoorbeeldvindenwebijdeaanmeldingvannieuweleerlingenvoordedebatclub(schooljaar2017-2018)LeerlingenvandevierdeklasaarzeldenomzichaantesluitenbijdedebatclubNavraagnaarderedenvoordezeaarzelingleverdeeenopmerkelijkenbetekenisvolgegevenopDemeesteleerlingendiezichoponzeschoolaansluitendoenditomhunspreekangstteoverwinnenEnkelenkennendieangstveelminderentredentoeomzichverderteontwikkelenDegroepleerlingendiezichaanmeldtomhunangstteoverwinnenhaakteafomdatzeeengroepbestaandeuitervarenlsquodebatersrsquojuistalsextrabedreigendervaardenZewerdenafgeschriktdoordatzeleerlingenvaneendebatclubuitdevijfdeofzesdeklasvanwegehunervaringinhetdebatterenalsmeerbedreigendervaardendanhungemiddeldeklasgenootHetniveauvandedocentHetprojectlsquoretoricaendebatrsquobeperktzichtotopzichzelfstaandeinitiatievencursussengegevendooreenexterneinstantieofdeelnameaanwedstrijdenEeninhoudelijkprogrammaenafstemmingophetalbestaandelesaanbodophetDrMollercollegeontbrekenZolanghetprogrammazichbeperkttotextracurriculaireactiviteitenwordtslechtseenkleindeelvandeleerlingpopulatiebereikt

22 Hetonderzoeksdoelendeonderzoeksvraag221 OnderzoeksdoelHetdoelvanditonderzoekwastekomentotinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenserieretoricaDezeontwerpcriteriamoestenhetkadervormenwaarbinnendevakkenklassieketalenInternationalBacchalaureateenNederlandsgezamenlijkaandespreekvaardigheidvanleerlingenkunnenwerkenHetonderzoekwasgerichtopdetheorieendepraktijkvandewelsprekendheiddeklassiekretoricaWatdepraktijkvandewelsprekendheidbetreftbeperktehetonderzoekzichtothetbetoogofdepresentatieinhetopenbaar

222 OnderzoeksvraagWatzijndeontwerpcriteriavoorvakoverstijgendonderwijsinretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollege

223 Deelvragen1 Watisretorica2 Watishetnutvanonderwijsinretorica

9

3 Hoekanretorica-onderwijswordeningericht4 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsen InternationalBacchalaureate(IB)5 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvanspreekangst bijleerlingen

23 WelkedefinitievanretoricawordtgehanteerdinditonderzoekOmtoteendefinitievanhetbegripretoricatekomenbeginikbijPlatoteneersteomdathijineenaantaldialogen(PhaedrusGorgias)geprobeerdheeftomtoteendefinitievanretoricatekomententweedeomdathijeeninteressantenuanceaanbrengteennuancedievoorditonderzoekvanbelangkanzijnDaarnaciteerikeenaantaldefinitiesuitdemoderneliteratuurTotslotlegikuitwelkedefinitievanhetbegripretoricaikvoorditonderzoekwilgebruikenIndeGorgiasvanPlatodefinieertGorgiasineenvraaggesprekmetSocratesretoricaalslsquohetvermogenomteoverredenmetwoordenrsquo(452e)Verderopinhetzelfdewerk(458e)wordthetbegriplsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquogenoemdGorgiasnoemtzichleraarinderetoricaenwordtdoorSocratesstevigaandetandgevoeldoverdeaardvanzijnberoepAlgemeenwordtaangenomendatSocratesdemeningvanPlatoweergeeftInhetvervolgzalikhetdaaromoverPlatohebbenBeidedefinitiesnogafgezienvandevraagofzevoldoenbevatteneeninteressantnuanceverschilmetbetrekkingtothetbegripretoricaenerzijdsisderetoricandashPlatospreektvanῥητορικὴτέχνηndashgerichtophetovertuigenzelfanderzijdsishetdoelhetopleidentotredenaarDevolgendedefinitieskomenuitderecenteliteratuurEenveelgebruiktedefinitievanretoricaislsquoleervandewelsprekendheidrsquo(Braet2009p10DenBoonampVos1992p2519)WelsprekendheidwordtbijDenBoongedefinieerdalslsquodekunstomindemeestgepastevorminprozastijlhetwoordtevoerenmetnameinhetopenbaarrsquo(1992p3557)BraetgeeftnogeentweededefinitiedeleervanhetovertuigendsprekenrsquoAJEHarmsengeefttweedefinitieslsquodekunstvanhetsprekenoveriederewillekeurigequaestio(onderwerpofgeschilpunt)omeenpubliekteovertuigenrsquooflsquodekunstiniederequaestiodeaspectenteonderscheidendieovertuigingskrachthebbenrsquo(zdp2)RetoricawordtindedefinitiesvanBraetDenBoonenHarmsenomschrevenalseenkunstofeenleerDezetermenkunneneenvoudigverklaardwordenvanuithetfeitdatretoricaookweldearsretoricagenoemdwordtKunstisdevertalingvanhetLatijnsewoordarsenhetGrieksebegripτέχνηdat-zoalseerderaangegevenndashindewerkenvanPlatowordtgebruiktIndeEuropesescholenvandeantiekeenmiddeleeuwsewereldmaaktedeArsRetoricadeeluitvandezogenaamdeseptemartesliberalesofdezevenvrijekunstenHetwoordkunstishierechtermisleidendHetgaateerderomeenkundeeenkennishebbenvanHarmsenspreektvanlsquoeenlogischsysteemvanregelsdatmendoormiddelvanervaringheeftgekregenrsquo(zdp2)DevraagwathetbegriplsquoarslsquoinhoudtraakteenaloudediscussieoverdemethodologischestatusvanretoricaeendiscussiediealindeoudheidgevoerdwerdIndeoudheidstondenvolgensLeemanenBraet(1987)tweeopvattingentegenoverelkaarSommigenzagenretoricaalseenvakofeenwetenschapmetalsdidactischeconsequentiedatkennisvanderegelsbelangrijkwasomgoedtekunnensprekenAnderenontkendendemogelijkheidomtoteensysteemvanregelstekomenInhunoptiekwashetgoedkunnensprekenenkeleengevolgvanaanlegenoefeningofervaring

10

LeemanenBraet(1987)wijzenopnogeenanderetegenstellingdieeigenisaanhetbegriplsquoarsrsquoVolgenshenheefthetbegripdriebetekenisniveausIneersteinstantiestaathetbegripvooreenleer-ofhandboekzoalshetwerkvanAristotelesArsRetoricaIndetweedeplaatsslaatdetermophetleersysteemdeinhoudvanhetleerboekTotslotkandetermduidenopeenvermogenofeenvaardigheidDetermlsquoarsrsquooflsquokunstrsquoimpliceertzoweleenleeralseenvaardigheiddetermlsquoarsretoricarsquoimpliceertzoweldetheorievandewelsprekendheidalsdepraktijkvandewelsprekendheidZowelBraet(2009)alsHarmsen(zd)wijzenophetpersuasieveofovertuigendeaspectvanderetoricaIndedefinitievanDenBoonontbreektditelementHetbetrefthierhetdoelvanderetoricaVolgensLeemanenBraet(1987)schijntQuintilianus(eersteeeuwnaChristus)metzijndefinitievanretorica(scientiabenedicendi)aantegevendatretoricadewetenschapisvanallevormenvandoelgerichtsprekennietalleenvanovertuigendtaalgebruikmaarookvaninformatieftaalgebruikInditonderzoekwordtdedefinitievanBraet(2009)enDenBoonenVos(1992)gehanteerdlsquoretoricaisdeleervandewelsprekendheidrsquoMetlsquodeleerrsquowordtzowelhetleersysteemalsdepraktischevaardigheidvanhetsprekenbedoeldHetdoelvanderetoricaisenerzijdshetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemanderzijdshetlerenovertuigenaandehandvanhetgeschrevenofgesprokenwoordWathetdoelbetreftligtdefocusopdeovertuigendefunctievanretoricadiealindeoudheidhetmeestgebruikelijkwas(LeemanenBraet1987)

11

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode31 OnderzoeksmethodeOnderzoeksinstrumentenOmantwoordtekunnengevenopdeverschillendedeelvragenhebikgebruikgemaaktvanverschillendetekstbronnen(lesmethodespublicatiesvankerndoelenenexameneisen)enhetinterviewErisgekozenvoorhetinterviewomdatditderespondentendemogelijkheidgafhunantwoordentoetelichtenHetginghierbijinallegevallenomeengestructureerdinterviewProcedureDerespondentenhebbendevragennietvantevorengekregenenwerdendaardoorgedwongenspontaanteantwoordenDerespondentvanStichtingLandmerkhebikdevragenwelvoorafgegevenDeredenhiervoorwasdatditinterviewgeenverbandhieldmetdeoverigeinterviewsenomdatikbijhemopzoekwasnaargedetailleerdeinformatieoverretoricaMetallerespondentenhebikvoorafafsprakengemaaktoverdeplaatsenhettijdstipvanhetinterviewDeinterviewszijnindividueelafgenomenmetuitzonderingvanhetinterviewmetdesectieklassieketalenOmdatikzelfdeeluitmaakvandezesectiehadikmeerdanbijdeanderesectiesaldenodigevoorkennisHetwasdaaromnietnodigderespondentenafzonderlijktebevragenDoelgroep respondenten plaats Datum duurSectieklassieketalen 3 klaslokaal 27februarilsquo18

13maartlsquo1820min25min

SectieNederlands 2 gespreksruimte 27februarilsquo1815maartlsquo18

45min35min

SectieIB 1 gespreksruimte 12aprillsquo18 40minStichtingLandmerk 1 Utrecht 22maartlsquo18 115u

RespondentenHetaantalrespondentenpervaksectieiszichtbaarinbovenstaandschemaBijdesectieklassieketalenvondhetinterviewplaatsmetdevoltalligesectiebestaandeuitmijzelfKatrienCohenenSofiedeHaasHetinterviewmoestvanwegetijdgebrekopeenlatertijdstiphervatwordenSofiewasbijhetvervolgvanhetinterviewnietaanwezigSofieisvoorheteerstwerkzaamoponzeschoolengeeftgeenlesindebovenbouwDatwasderedenomhetlaatstedeelmetKatriendoortezettenKatrienheefteenruimewerkervaringoponzeschoolBijdesectieNederlandszijnderespondentenJoJannekevanderKaaenSanderRooijakkersindividueelbevraagdJoJannekewerktnutweejaaroponzeschoolengeeftditjaarlesindevierdeklasHetafgelopenschooljaarookinklas5en6SanderisnieuwoponzeschoolengeeftlesindevijfdeenzesdeklasBeidedocentenhebbenervaringopanderescholenDeoverigeledenvandesectieNederlandsvandebovenbouwzijnopdehoogtevanditonderzoekDesectieInternationalBacchalaureatebestaatuittweeledenIkhebervoorgekozenomhetinterviewbij1docentaftenemenHelmavanderKampHetinterviewleverdevoldoendegegevensopzodatikweetwathetvakIBbehandeltenwaarophetdefocuslegtBijStichtingLandmerk3hebikDanieumllvanderMaasgeiumlnterviewdDanieumllverzorgtcursussenretoricavoor

3StichtingLandmerkisopgerichtin2015metalsdoelhetonderwijsteverrijkenDeStichtingwordtondersteunddooreenAcademischeRaaddieadviesgeeftoverdeinhoudendedidactiekvanhunonderwijs

12

leerlingenstudentenendocentenHijistevenswerkzaamalsdocentklassieketalenopeenmiddelbareschoolAllerespondentenhebbentoestemminggegevenomhunnaaminhetverslagvanhetinterviewtegebruikenAnalysevandegegevensNaafloopvandeinterviewshebikdezeuitgeschrevenIkhebaanJoJannekeenHelmagevraagdommijnverslagvanhetinterviewtecontrolerenoponnauwkeurighedenofeenmogelijkverkeerdeinterpretatieDitheeftgeleidtotenkelekleineaanpassingenDeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkhebikondergebrachtinhettheoretischkaderIkhebhiervoorgekozenomdatdegegevensnauwaansluitenbijhetliteratuuronderzoekZebevestigdenofvuldenaanwaterindeliteratuurtevindenwasoverdeinhoudvanretoricaWatdedidactischeenorganisatorischeaspectenbetreftwarendegegevensuithetinterviewookdeenigebronvaninformatieDegegevensuitdeinterviewsmetdedrieverschillendesectieshebikhorizontaalvergelekenDitwilzeggendatdeantwoordenvolgensdestructuurvanhetinterviewinhetverslagverwerktzijnDitmaakthetdelezermogelijkomderesultatengemakkelijkmetelkaartevergelijken

32 Verantwoordingenonderzoeksaanpak321 Watisretorica(deelvraag1)DezedeelvraagwerdbeantwoordaandehandvanliteratuuronderzoekaangevuldmetgegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaasvanStichtingLandmerkHetdoelvandezevraagistebepaleninwelkecontexthetbegripretoricagebruiktwordtenwelkebetekeniseraangegevenwordtIndeeersteplaatsmoestderelatietussenretoricaenspreekvaardigheidduidelijkzijnomdatdevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureatedetermlsquospreekvaardigheidrsquohanterenTentweedewashetvanbelangomderelatievanretoricatotdeverschillendedomeinenvanspreekvaardigheidzoalshetdebatenhethoudenvaneenpresentatietebepalenTotslotwildeiknagaanwelkeinvullingmenaanhetbegripretoricageeftomdatditmogelijkdebehandelingervanindelespraktijkbeiumlnvloedtIllustratiefvoorhetbelangvandevraagnaardeverhoudingtussenretoricaendeverschillendevormenvanspreekvaardigheidistevindeninhetartikelFlywheelforensics(vanderWoudeJanssensenSanders2011)DeauteurslichtenhetnieuwevakforensicsophetPiusXCollegeinAlmelotoeZeverwijzendaarbijnaareenAmerikaansedefinitievanhetvaklsquoForensicsisviewedasaformofrhetoricalscholarshipwhichtakesvariousformsincludingdebatepublicadressandtheinterpretationofliteraturersquo(vanderWoude2011pag6)Omdeeffectenvanhetonderwijsinretorica(deelvraag2)tekunnenbeschrijvenishetvanbelangtebepalenopwelkedomeinenvanspreekvaardigheidretoricavantoepassingisHetzelfdegeldtwanneermenwilonderzoekenwelkeaspectenvanretoricabijanderevakkenaanbodkomen(deelvraag4)AlshetonderzoeknaardepraktijkvanderetoricabeperktwordttotdemondelingepresentatiezullendocentennietgeneigdzijnomretorischeaspectendietijdensdelesbijhetdebatbehandeldwordentevermeldenTentweedeverklaartdenegatieveconnotatievanhetbegripmogelijkwaaromretoricaaldannieteenplekheeftgekregeninhetcurriculum

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

6

wildenallenoptweenahieraandeelnemenUiteindelijkwerdendrieleerlingenvanonzeschoolgeselecteerdomaanhetbeginvanditschooljaar(2017-2018)dezecursustevolgenAlscooumlrdinatorvanhetheleprojectlsquoretoricaendebatrsquobeniktevredenoverwaterineenjaartijdbereiktwerdDedoordeschoolgewensteprofileringwordtinzoverreverwezenlijktdatdegymnasiastenzichkunnenontwikkeleninspreekvaardigheidenhunsuccessendeafdelingzichtbaarhebbengemaaktbinnendescholengemeenschapTochheefthetheleprojectookietsonbevredigendsHetdoellsquodegymnasiastbeterlerensprekeninhetopenbaarrsquowordtgerealiseerddoorexternescholingenvraagtomeenjaarlijksefinancieumlleinvesteringvandeschoolWezijnerechtervanovertuigddatdemeerwaardevandieinvesteringzichmetnamevertaaldindevariatievanhetaanbodendemotivatievanleerlingenHettraditionelepatroonvanlessengegevendooreigendocenteninklasverbandwordtimmersdoorbrokenTentweedevindenbijnaalleactiviteitenbuitenhetcurriculumplaatswatveelvraagtvanleerlingenendocentenDemeestewedstrijdenwordenimmersinhetweekendgeorganiseerdDedebatclubheeftgeenvastmomentinhetroosterwaardoordeopkomstvanleerlingensterkvarieertenerslechtsincidenteelbegeleidingisdoordocentenHetgaatuiteindelijkomeenbeperktaantalgymnasiastendatzichverderbekwaamtinhetsprekenWemissenbovendienndashenditismisschienweldebelangrijksteaanleidingvoorditonderzoekndasheenduidelijkevisieeenkaderwaarbinnenhettoekomstigeprogrammauitgewerktkanwordenwatmoettrainingindebatenretoricainspreekvaardigheidinhetalgemeenopleverenHoekanditprogrammaeenmeerwaardebiedenaandegymnasialevorming

12 ContextenrelevantievanhetonderzoekHetDrMollercollegemaaktdeeluitvanOMOScholengroepDeLangstraatHetiseenscholengemeenschapvoorhavoatheneumengymnasiumDeschoolbiedtindeonderbouweentweetaligeopleidinginhetEngelsaan(TTO)IndebovenbouwkunnendezeleerlingenopgaanvooreenCambridgeAdvancedCertificate(CAE)enhetInternationalBacchalaurateExamenInditonderzoekhebikmegerichtopdebovenbouwvanhetDrMollercollegeDetweeorganisatieszoweldeNederlandseDebatuniealsStichtingLandmerkdieditenhetafgelopenschooljaarhetcursusaanboddebatenretoricaverzorgdhebbengavenimmersaandatdeleeftijdvandezegroepleerlingenhetmeestgeschiktisommeetewerkenVolgenshetrapportvandewerkgroepGoudenStandaardkomtdeprofileringvanhetgymnasiumhetsterksttotzijnrechtalsersamenhangistussendeklassieketalenonderlingenanderevakkenDitimpliceertdatdedocentenopdehoogtezijnvandeinhoudendedidactiekvanelkaarsonderwijs(Kits2014)HetrapportEengoudenstandaardvoordegymnasiumopleidingverscheeninmaart2014enkwamalsuitvloeiselvandeaanbevelingvandeVerkenningscommissieKlassiekeTalenomeenGoudenStandaardvoordegymnasialeopleidingoptestellenDeGoudenStandaardbeschrijftderandvoorwaardenwaaraaneengoedegymnasiumopleidingmoetvoldoenDeresultatenvanditonderzoekmoesteneenkaderopleverenopbasiswaarvansamenwerkingtussendeklassieketalenenanderevakkenophetgebiedvanspreekvaardigheidmogelijkwordtDeinhoudendedidactiekkunnenopelkaarwordenafgestemdOpdiemanierwordtspreekvaardigheidvoorleerlingeneenbasisvaardigheiddiebijverschillendevakkenopuniformewijzeterugkomtDekeuzevoordevakkenNederlandsIBenklassieketalenwerdbepaalddoordesamenstellingvandewerkgroeplsquoretoricaendebatrsquoDegymnasiastenzullenoptimaalprofiterenvanhetopgezette

7

kaderZijhebbenimmersalsenigehetvakklassieketalenHetvakIBwordtvooreengrootdeelgevolgddoorgymnasiastenInhethuidigeschooljaar(2017-2018)volgenvande60leerlingenmetIBindezesdeklas22leerlingendegymnasialeopleidingIndevijfdeenvierdeklastelkens19vande44HetvakNederlandswordtaanstamklassengegevenwaarvanereenbestaatuitgymnasiastenSlechtseenkleinaantalleerlingen(zevenleerlingenindevijfdeklas)zijnvanwegehetmaximumaantalleerlingenperklasineenanderestamklasingedeeldZijvolgenhetvakNederlandssamenmetatheneumleerlingenOnderstaandetabel2lichtbovenstaandegegevenstoeBijhetvakNederlandsstaandestamklassengenoteerdwaarbijMstaatvoordenaamvandeschool(Mollercollege)AenGrespectievelijkvooratheneumofgymnasiumaantalleerlingen Nederlands IB

InternationalBacchalaureate)Klassieketalen

Atheneum gymnasium atheneum gymnasium atheneum gymnasium gymnasiumKlas4 66

30 MA4A20

MA4B20MA4C26

MG4D30 25 19 30

Klas5 77 35 MA5A28MA5B27MA5C22

MG5C7MG5D28

25 19 35

Klas6 71 28 MA6A22MA6B24MA6C26

MG6D28 38 22 28

AlshetuitgezettekaderookbruikbaarisvoordevakkenNederlandsenIBzullenderesultatenvanditonderzoeknietenkeltothetgymnasiumbeperktblijvenmaaruiteindelijkookdeandereafdelingen(havoenatheneum)tengoedekomen

13 OnderzoeksorganisatieDeschoolleidingheeftmeinderolvancooumlrdinatorvanhetgymnasiumgevraagdofikinteressehadomeendocentonderzoekuittevoerenDebehoeftenaaronderzoekwaszoalsreedseerdergezegdontstaanomhetprojectlsquoretoricaendebatrsquoteonderbouwenDeonderzoeksorganisatiebestaatuitdrieledenmijzelfendedocentendiesamenmetmijwerkenaanhetprojectlsquoretoricaendebatrsquo

14 AansluitingvanhetonderzoekbijdeschoolInhetschooljaar2015-2016werdvanhetverstevigenvanhetgymnasiaalprofieleenvandespeerpuntenvanhetschoolbeleidgemaaktDeinitiatievenvandewerkgroepgymnasiumwordenregelmatigvoorgelegdaanhetdocententeamhetzijinteamvergaderingenoftijdenseenstudiemiddagDeactiviteitenenmetnamedeprestatiesvanleerlingenwordenverspreidnaaroudersviaeendigitaalinformatiebladlsquoMollerinforsquo

2Degegevenszijngebaseerdophetschooljaar2017-2018

8

2 Probleemstelling21 HetpraktijkprobleemHetpraktijkprobleemheefttemakenmetdespreekvaardigheidvanleerlingenHetprobleemsitueertzichoptweeverschillendeniveaushetniveauvandeleerlingenhetniveauvandedocentHetniveauvandeleerlingDemeesteleerlingenervarenangstbijhetsprekenvooreengroepGeefleerlingendekeuzeomeenopdrachtschriftelijkofmondelingtepresenterenenzekiezendoorgaansvoordeeersteoptieIllustratiefvoordezespreekangstisdeervaringtoenwedevijfdeklasdemogelijkheidgavenzichaantemeldenvooreenworkshopretoricaLeerlingenaarzeldenenvroegenofzeookdaadwerkelijkalleenvooreengroepzoudenmoetenspeechenPaswanneerwezeindividueelaansprakenenzewistenwieerzoudenmeedoenkwamenzeoverdebrugEenandervoorbeeldvindenwebijdeaanmeldingvannieuweleerlingenvoordedebatclub(schooljaar2017-2018)LeerlingenvandevierdeklasaarzeldenomzichaantesluitenbijdedebatclubNavraagnaarderedenvoordezeaarzelingleverdeeenopmerkelijkenbetekenisvolgegevenopDemeesteleerlingendiezichoponzeschoolaansluitendoenditomhunspreekangstteoverwinnenEnkelenkennendieangstveelminderentredentoeomzichverderteontwikkelenDegroepleerlingendiezichaanmeldtomhunangstteoverwinnenhaakteafomdatzeeengroepbestaandeuitervarenlsquodebatersrsquojuistalsextrabedreigendervaardenZewerdenafgeschriktdoordatzeleerlingenvaneendebatclubuitdevijfdeofzesdeklasvanwegehunervaringinhetdebatterenalsmeerbedreigendervaardendanhungemiddeldeklasgenootHetniveauvandedocentHetprojectlsquoretoricaendebatrsquobeperktzichtotopzichzelfstaandeinitiatievencursussengegevendooreenexterneinstantieofdeelnameaanwedstrijdenEeninhoudelijkprogrammaenafstemmingophetalbestaandelesaanbodophetDrMollercollegeontbrekenZolanghetprogrammazichbeperkttotextracurriculaireactiviteitenwordtslechtseenkleindeelvandeleerlingpopulatiebereikt

22 Hetonderzoeksdoelendeonderzoeksvraag221 OnderzoeksdoelHetdoelvanditonderzoekwastekomentotinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenserieretoricaDezeontwerpcriteriamoestenhetkadervormenwaarbinnendevakkenklassieketalenInternationalBacchalaureateenNederlandsgezamenlijkaandespreekvaardigheidvanleerlingenkunnenwerkenHetonderzoekwasgerichtopdetheorieendepraktijkvandewelsprekendheiddeklassiekretoricaWatdepraktijkvandewelsprekendheidbetreftbeperktehetonderzoekzichtothetbetoogofdepresentatieinhetopenbaar

222 OnderzoeksvraagWatzijndeontwerpcriteriavoorvakoverstijgendonderwijsinretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollege

223 Deelvragen1 Watisretorica2 Watishetnutvanonderwijsinretorica

9

3 Hoekanretorica-onderwijswordeningericht4 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsen InternationalBacchalaureate(IB)5 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvanspreekangst bijleerlingen

23 WelkedefinitievanretoricawordtgehanteerdinditonderzoekOmtoteendefinitievanhetbegripretoricatekomenbeginikbijPlatoteneersteomdathijineenaantaldialogen(PhaedrusGorgias)geprobeerdheeftomtoteendefinitievanretoricatekomententweedeomdathijeeninteressantenuanceaanbrengteennuancedievoorditonderzoekvanbelangkanzijnDaarnaciteerikeenaantaldefinitiesuitdemoderneliteratuurTotslotlegikuitwelkedefinitievanhetbegripretoricaikvoorditonderzoekwilgebruikenIndeGorgiasvanPlatodefinieertGorgiasineenvraaggesprekmetSocratesretoricaalslsquohetvermogenomteoverredenmetwoordenrsquo(452e)Verderopinhetzelfdewerk(458e)wordthetbegriplsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquogenoemdGorgiasnoemtzichleraarinderetoricaenwordtdoorSocratesstevigaandetandgevoeldoverdeaardvanzijnberoepAlgemeenwordtaangenomendatSocratesdemeningvanPlatoweergeeftInhetvervolgzalikhetdaaromoverPlatohebbenBeidedefinitiesnogafgezienvandevraagofzevoldoenbevatteneeninteressantnuanceverschilmetbetrekkingtothetbegripretoricaenerzijdsisderetoricandashPlatospreektvanῥητορικὴτέχνηndashgerichtophetovertuigenzelfanderzijdsishetdoelhetopleidentotredenaarDevolgendedefinitieskomenuitderecenteliteratuurEenveelgebruiktedefinitievanretoricaislsquoleervandewelsprekendheidrsquo(Braet2009p10DenBoonampVos1992p2519)WelsprekendheidwordtbijDenBoongedefinieerdalslsquodekunstomindemeestgepastevorminprozastijlhetwoordtevoerenmetnameinhetopenbaarrsquo(1992p3557)BraetgeeftnogeentweededefinitiedeleervanhetovertuigendsprekenrsquoAJEHarmsengeefttweedefinitieslsquodekunstvanhetsprekenoveriederewillekeurigequaestio(onderwerpofgeschilpunt)omeenpubliekteovertuigenrsquooflsquodekunstiniederequaestiodeaspectenteonderscheidendieovertuigingskrachthebbenrsquo(zdp2)RetoricawordtindedefinitiesvanBraetDenBoonenHarmsenomschrevenalseenkunstofeenleerDezetermenkunneneenvoudigverklaardwordenvanuithetfeitdatretoricaookweldearsretoricagenoemdwordtKunstisdevertalingvanhetLatijnsewoordarsenhetGrieksebegripτέχνηdat-zoalseerderaangegevenndashindewerkenvanPlatowordtgebruiktIndeEuropesescholenvandeantiekeenmiddeleeuwsewereldmaaktedeArsRetoricadeeluitvandezogenaamdeseptemartesliberalesofdezevenvrijekunstenHetwoordkunstishierechtermisleidendHetgaateerderomeenkundeeenkennishebbenvanHarmsenspreektvanlsquoeenlogischsysteemvanregelsdatmendoormiddelvanervaringheeftgekregenrsquo(zdp2)DevraagwathetbegriplsquoarslsquoinhoudtraakteenaloudediscussieoverdemethodologischestatusvanretoricaeendiscussiediealindeoudheidgevoerdwerdIndeoudheidstondenvolgensLeemanenBraet(1987)tweeopvattingentegenoverelkaarSommigenzagenretoricaalseenvakofeenwetenschapmetalsdidactischeconsequentiedatkennisvanderegelsbelangrijkwasomgoedtekunnensprekenAnderenontkendendemogelijkheidomtoteensysteemvanregelstekomenInhunoptiekwashetgoedkunnensprekenenkeleengevolgvanaanlegenoefeningofervaring

10

LeemanenBraet(1987)wijzenopnogeenanderetegenstellingdieeigenisaanhetbegriplsquoarsrsquoVolgenshenheefthetbegripdriebetekenisniveausIneersteinstantiestaathetbegripvooreenleer-ofhandboekzoalshetwerkvanAristotelesArsRetoricaIndetweedeplaatsslaatdetermophetleersysteemdeinhoudvanhetleerboekTotslotkandetermduidenopeenvermogenofeenvaardigheidDetermlsquoarsrsquooflsquokunstrsquoimpliceertzoweleenleeralseenvaardigheiddetermlsquoarsretoricarsquoimpliceertzoweldetheorievandewelsprekendheidalsdepraktijkvandewelsprekendheidZowelBraet(2009)alsHarmsen(zd)wijzenophetpersuasieveofovertuigendeaspectvanderetoricaIndedefinitievanDenBoonontbreektditelementHetbetrefthierhetdoelvanderetoricaVolgensLeemanenBraet(1987)schijntQuintilianus(eersteeeuwnaChristus)metzijndefinitievanretorica(scientiabenedicendi)aantegevendatretoricadewetenschapisvanallevormenvandoelgerichtsprekennietalleenvanovertuigendtaalgebruikmaarookvaninformatieftaalgebruikInditonderzoekwordtdedefinitievanBraet(2009)enDenBoonenVos(1992)gehanteerdlsquoretoricaisdeleervandewelsprekendheidrsquoMetlsquodeleerrsquowordtzowelhetleersysteemalsdepraktischevaardigheidvanhetsprekenbedoeldHetdoelvanderetoricaisenerzijdshetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemanderzijdshetlerenovertuigenaandehandvanhetgeschrevenofgesprokenwoordWathetdoelbetreftligtdefocusopdeovertuigendefunctievanretoricadiealindeoudheidhetmeestgebruikelijkwas(LeemanenBraet1987)

11

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode31 OnderzoeksmethodeOnderzoeksinstrumentenOmantwoordtekunnengevenopdeverschillendedeelvragenhebikgebruikgemaaktvanverschillendetekstbronnen(lesmethodespublicatiesvankerndoelenenexameneisen)enhetinterviewErisgekozenvoorhetinterviewomdatditderespondentendemogelijkheidgafhunantwoordentoetelichtenHetginghierbijinallegevallenomeengestructureerdinterviewProcedureDerespondentenhebbendevragennietvantevorengekregenenwerdendaardoorgedwongenspontaanteantwoordenDerespondentvanStichtingLandmerkhebikdevragenwelvoorafgegevenDeredenhiervoorwasdatditinterviewgeenverbandhieldmetdeoverigeinterviewsenomdatikbijhemopzoekwasnaargedetailleerdeinformatieoverretoricaMetallerespondentenhebikvoorafafsprakengemaaktoverdeplaatsenhettijdstipvanhetinterviewDeinterviewszijnindividueelafgenomenmetuitzonderingvanhetinterviewmetdesectieklassieketalenOmdatikzelfdeeluitmaakvandezesectiehadikmeerdanbijdeanderesectiesaldenodigevoorkennisHetwasdaaromnietnodigderespondentenafzonderlijktebevragenDoelgroep respondenten plaats Datum duurSectieklassieketalen 3 klaslokaal 27februarilsquo18

13maartlsquo1820min25min

SectieNederlands 2 gespreksruimte 27februarilsquo1815maartlsquo18

45min35min

SectieIB 1 gespreksruimte 12aprillsquo18 40minStichtingLandmerk 1 Utrecht 22maartlsquo18 115u

RespondentenHetaantalrespondentenpervaksectieiszichtbaarinbovenstaandschemaBijdesectieklassieketalenvondhetinterviewplaatsmetdevoltalligesectiebestaandeuitmijzelfKatrienCohenenSofiedeHaasHetinterviewmoestvanwegetijdgebrekopeenlatertijdstiphervatwordenSofiewasbijhetvervolgvanhetinterviewnietaanwezigSofieisvoorheteerstwerkzaamoponzeschoolengeeftgeenlesindebovenbouwDatwasderedenomhetlaatstedeelmetKatriendoortezettenKatrienheefteenruimewerkervaringoponzeschoolBijdesectieNederlandszijnderespondentenJoJannekevanderKaaenSanderRooijakkersindividueelbevraagdJoJannekewerktnutweejaaroponzeschoolengeeftditjaarlesindevierdeklasHetafgelopenschooljaarookinklas5en6SanderisnieuwoponzeschoolengeeftlesindevijfdeenzesdeklasBeidedocentenhebbenervaringopanderescholenDeoverigeledenvandesectieNederlandsvandebovenbouwzijnopdehoogtevanditonderzoekDesectieInternationalBacchalaureatebestaatuittweeledenIkhebervoorgekozenomhetinterviewbij1docentaftenemenHelmavanderKampHetinterviewleverdevoldoendegegevensopzodatikweetwathetvakIBbehandeltenwaarophetdefocuslegtBijStichtingLandmerk3hebikDanieumllvanderMaasgeiumlnterviewdDanieumllverzorgtcursussenretoricavoor

3StichtingLandmerkisopgerichtin2015metalsdoelhetonderwijsteverrijkenDeStichtingwordtondersteunddooreenAcademischeRaaddieadviesgeeftoverdeinhoudendedidactiekvanhunonderwijs

12

leerlingenstudentenendocentenHijistevenswerkzaamalsdocentklassieketalenopeenmiddelbareschoolAllerespondentenhebbentoestemminggegevenomhunnaaminhetverslagvanhetinterviewtegebruikenAnalysevandegegevensNaafloopvandeinterviewshebikdezeuitgeschrevenIkhebaanJoJannekeenHelmagevraagdommijnverslagvanhetinterviewtecontrolerenoponnauwkeurighedenofeenmogelijkverkeerdeinterpretatieDitheeftgeleidtotenkelekleineaanpassingenDeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkhebikondergebrachtinhettheoretischkaderIkhebhiervoorgekozenomdatdegegevensnauwaansluitenbijhetliteratuuronderzoekZebevestigdenofvuldenaanwaterindeliteratuurtevindenwasoverdeinhoudvanretoricaWatdedidactischeenorganisatorischeaspectenbetreftwarendegegevensuithetinterviewookdeenigebronvaninformatieDegegevensuitdeinterviewsmetdedrieverschillendesectieshebikhorizontaalvergelekenDitwilzeggendatdeantwoordenvolgensdestructuurvanhetinterviewinhetverslagverwerktzijnDitmaakthetdelezermogelijkomderesultatengemakkelijkmetelkaartevergelijken

32 Verantwoordingenonderzoeksaanpak321 Watisretorica(deelvraag1)DezedeelvraagwerdbeantwoordaandehandvanliteratuuronderzoekaangevuldmetgegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaasvanStichtingLandmerkHetdoelvandezevraagistebepaleninwelkecontexthetbegripretoricagebruiktwordtenwelkebetekeniseraangegevenwordtIndeeersteplaatsmoestderelatietussenretoricaenspreekvaardigheidduidelijkzijnomdatdevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureatedetermlsquospreekvaardigheidrsquohanterenTentweedewashetvanbelangomderelatievanretoricatotdeverschillendedomeinenvanspreekvaardigheidzoalshetdebatenhethoudenvaneenpresentatietebepalenTotslotwildeiknagaanwelkeinvullingmenaanhetbegripretoricageeftomdatditmogelijkdebehandelingervanindelespraktijkbeiumlnvloedtIllustratiefvoorhetbelangvandevraagnaardeverhoudingtussenretoricaendeverschillendevormenvanspreekvaardigheidistevindeninhetartikelFlywheelforensics(vanderWoudeJanssensenSanders2011)DeauteurslichtenhetnieuwevakforensicsophetPiusXCollegeinAlmelotoeZeverwijzendaarbijnaareenAmerikaansedefinitievanhetvaklsquoForensicsisviewedasaformofrhetoricalscholarshipwhichtakesvariousformsincludingdebatepublicadressandtheinterpretationofliteraturersquo(vanderWoude2011pag6)Omdeeffectenvanhetonderwijsinretorica(deelvraag2)tekunnenbeschrijvenishetvanbelangtebepalenopwelkedomeinenvanspreekvaardigheidretoricavantoepassingisHetzelfdegeldtwanneermenwilonderzoekenwelkeaspectenvanretoricabijanderevakkenaanbodkomen(deelvraag4)AlshetonderzoeknaardepraktijkvanderetoricabeperktwordttotdemondelingepresentatiezullendocentennietgeneigdzijnomretorischeaspectendietijdensdelesbijhetdebatbehandeldwordentevermeldenTentweedeverklaartdenegatieveconnotatievanhetbegripmogelijkwaaromretoricaaldannieteenplekheeftgekregeninhetcurriculum

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

7

kaderZijhebbenimmersalsenigehetvakklassieketalenHetvakIBwordtvooreengrootdeelgevolgddoorgymnasiastenInhethuidigeschooljaar(2017-2018)volgenvande60leerlingenmetIBindezesdeklas22leerlingendegymnasialeopleidingIndevijfdeenvierdeklastelkens19vande44HetvakNederlandswordtaanstamklassengegevenwaarvanereenbestaatuitgymnasiastenSlechtseenkleinaantalleerlingen(zevenleerlingenindevijfdeklas)zijnvanwegehetmaximumaantalleerlingenperklasineenanderestamklasingedeeldZijvolgenhetvakNederlandssamenmetatheneumleerlingenOnderstaandetabel2lichtbovenstaandegegevenstoeBijhetvakNederlandsstaandestamklassengenoteerdwaarbijMstaatvoordenaamvandeschool(Mollercollege)AenGrespectievelijkvooratheneumofgymnasiumaantalleerlingen Nederlands IB

InternationalBacchalaureate)Klassieketalen

Atheneum gymnasium atheneum gymnasium atheneum gymnasium gymnasiumKlas4 66

30 MA4A20

MA4B20MA4C26

MG4D30 25 19 30

Klas5 77 35 MA5A28MA5B27MA5C22

MG5C7MG5D28

25 19 35

Klas6 71 28 MA6A22MA6B24MA6C26

MG6D28 38 22 28

AlshetuitgezettekaderookbruikbaarisvoordevakkenNederlandsenIBzullenderesultatenvanditonderzoeknietenkeltothetgymnasiumbeperktblijvenmaaruiteindelijkookdeandereafdelingen(havoenatheneum)tengoedekomen

13 OnderzoeksorganisatieDeschoolleidingheeftmeinderolvancooumlrdinatorvanhetgymnasiumgevraagdofikinteressehadomeendocentonderzoekuittevoerenDebehoeftenaaronderzoekwaszoalsreedseerdergezegdontstaanomhetprojectlsquoretoricaendebatrsquoteonderbouwenDeonderzoeksorganisatiebestaatuitdrieledenmijzelfendedocentendiesamenmetmijwerkenaanhetprojectlsquoretoricaendebatrsquo

14 AansluitingvanhetonderzoekbijdeschoolInhetschooljaar2015-2016werdvanhetverstevigenvanhetgymnasiaalprofieleenvandespeerpuntenvanhetschoolbeleidgemaaktDeinitiatievenvandewerkgroepgymnasiumwordenregelmatigvoorgelegdaanhetdocententeamhetzijinteamvergaderingenoftijdenseenstudiemiddagDeactiviteitenenmetnamedeprestatiesvanleerlingenwordenverspreidnaaroudersviaeendigitaalinformatiebladlsquoMollerinforsquo

2Degegevenszijngebaseerdophetschooljaar2017-2018

8

2 Probleemstelling21 HetpraktijkprobleemHetpraktijkprobleemheefttemakenmetdespreekvaardigheidvanleerlingenHetprobleemsitueertzichoptweeverschillendeniveaushetniveauvandeleerlingenhetniveauvandedocentHetniveauvandeleerlingDemeesteleerlingenervarenangstbijhetsprekenvooreengroepGeefleerlingendekeuzeomeenopdrachtschriftelijkofmondelingtepresenterenenzekiezendoorgaansvoordeeersteoptieIllustratiefvoordezespreekangstisdeervaringtoenwedevijfdeklasdemogelijkheidgavenzichaantemeldenvooreenworkshopretoricaLeerlingenaarzeldenenvroegenofzeookdaadwerkelijkalleenvooreengroepzoudenmoetenspeechenPaswanneerwezeindividueelaansprakenenzewistenwieerzoudenmeedoenkwamenzeoverdebrugEenandervoorbeeldvindenwebijdeaanmeldingvannieuweleerlingenvoordedebatclub(schooljaar2017-2018)LeerlingenvandevierdeklasaarzeldenomzichaantesluitenbijdedebatclubNavraagnaarderedenvoordezeaarzelingleverdeeenopmerkelijkenbetekenisvolgegevenopDemeesteleerlingendiezichoponzeschoolaansluitendoenditomhunspreekangstteoverwinnenEnkelenkennendieangstveelminderentredentoeomzichverderteontwikkelenDegroepleerlingendiezichaanmeldtomhunangstteoverwinnenhaakteafomdatzeeengroepbestaandeuitervarenlsquodebatersrsquojuistalsextrabedreigendervaardenZewerdenafgeschriktdoordatzeleerlingenvaneendebatclubuitdevijfdeofzesdeklasvanwegehunervaringinhetdebatterenalsmeerbedreigendervaardendanhungemiddeldeklasgenootHetniveauvandedocentHetprojectlsquoretoricaendebatrsquobeperktzichtotopzichzelfstaandeinitiatievencursussengegevendooreenexterneinstantieofdeelnameaanwedstrijdenEeninhoudelijkprogrammaenafstemmingophetalbestaandelesaanbodophetDrMollercollegeontbrekenZolanghetprogrammazichbeperkttotextracurriculaireactiviteitenwordtslechtseenkleindeelvandeleerlingpopulatiebereikt

22 Hetonderzoeksdoelendeonderzoeksvraag221 OnderzoeksdoelHetdoelvanditonderzoekwastekomentotinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenserieretoricaDezeontwerpcriteriamoestenhetkadervormenwaarbinnendevakkenklassieketalenInternationalBacchalaureateenNederlandsgezamenlijkaandespreekvaardigheidvanleerlingenkunnenwerkenHetonderzoekwasgerichtopdetheorieendepraktijkvandewelsprekendheiddeklassiekretoricaWatdepraktijkvandewelsprekendheidbetreftbeperktehetonderzoekzichtothetbetoogofdepresentatieinhetopenbaar

222 OnderzoeksvraagWatzijndeontwerpcriteriavoorvakoverstijgendonderwijsinretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollege

223 Deelvragen1 Watisretorica2 Watishetnutvanonderwijsinretorica

9

3 Hoekanretorica-onderwijswordeningericht4 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsen InternationalBacchalaureate(IB)5 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvanspreekangst bijleerlingen

23 WelkedefinitievanretoricawordtgehanteerdinditonderzoekOmtoteendefinitievanhetbegripretoricatekomenbeginikbijPlatoteneersteomdathijineenaantaldialogen(PhaedrusGorgias)geprobeerdheeftomtoteendefinitievanretoricatekomententweedeomdathijeeninteressantenuanceaanbrengteennuancedievoorditonderzoekvanbelangkanzijnDaarnaciteerikeenaantaldefinitiesuitdemoderneliteratuurTotslotlegikuitwelkedefinitievanhetbegripretoricaikvoorditonderzoekwilgebruikenIndeGorgiasvanPlatodefinieertGorgiasineenvraaggesprekmetSocratesretoricaalslsquohetvermogenomteoverredenmetwoordenrsquo(452e)Verderopinhetzelfdewerk(458e)wordthetbegriplsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquogenoemdGorgiasnoemtzichleraarinderetoricaenwordtdoorSocratesstevigaandetandgevoeldoverdeaardvanzijnberoepAlgemeenwordtaangenomendatSocratesdemeningvanPlatoweergeeftInhetvervolgzalikhetdaaromoverPlatohebbenBeidedefinitiesnogafgezienvandevraagofzevoldoenbevatteneeninteressantnuanceverschilmetbetrekkingtothetbegripretoricaenerzijdsisderetoricandashPlatospreektvanῥητορικὴτέχνηndashgerichtophetovertuigenzelfanderzijdsishetdoelhetopleidentotredenaarDevolgendedefinitieskomenuitderecenteliteratuurEenveelgebruiktedefinitievanretoricaislsquoleervandewelsprekendheidrsquo(Braet2009p10DenBoonampVos1992p2519)WelsprekendheidwordtbijDenBoongedefinieerdalslsquodekunstomindemeestgepastevorminprozastijlhetwoordtevoerenmetnameinhetopenbaarrsquo(1992p3557)BraetgeeftnogeentweededefinitiedeleervanhetovertuigendsprekenrsquoAJEHarmsengeefttweedefinitieslsquodekunstvanhetsprekenoveriederewillekeurigequaestio(onderwerpofgeschilpunt)omeenpubliekteovertuigenrsquooflsquodekunstiniederequaestiodeaspectenteonderscheidendieovertuigingskrachthebbenrsquo(zdp2)RetoricawordtindedefinitiesvanBraetDenBoonenHarmsenomschrevenalseenkunstofeenleerDezetermenkunneneenvoudigverklaardwordenvanuithetfeitdatretoricaookweldearsretoricagenoemdwordtKunstisdevertalingvanhetLatijnsewoordarsenhetGrieksebegripτέχνηdat-zoalseerderaangegevenndashindewerkenvanPlatowordtgebruiktIndeEuropesescholenvandeantiekeenmiddeleeuwsewereldmaaktedeArsRetoricadeeluitvandezogenaamdeseptemartesliberalesofdezevenvrijekunstenHetwoordkunstishierechtermisleidendHetgaateerderomeenkundeeenkennishebbenvanHarmsenspreektvanlsquoeenlogischsysteemvanregelsdatmendoormiddelvanervaringheeftgekregenrsquo(zdp2)DevraagwathetbegriplsquoarslsquoinhoudtraakteenaloudediscussieoverdemethodologischestatusvanretoricaeendiscussiediealindeoudheidgevoerdwerdIndeoudheidstondenvolgensLeemanenBraet(1987)tweeopvattingentegenoverelkaarSommigenzagenretoricaalseenvakofeenwetenschapmetalsdidactischeconsequentiedatkennisvanderegelsbelangrijkwasomgoedtekunnensprekenAnderenontkendendemogelijkheidomtoteensysteemvanregelstekomenInhunoptiekwashetgoedkunnensprekenenkeleengevolgvanaanlegenoefeningofervaring

10

LeemanenBraet(1987)wijzenopnogeenanderetegenstellingdieeigenisaanhetbegriplsquoarsrsquoVolgenshenheefthetbegripdriebetekenisniveausIneersteinstantiestaathetbegripvooreenleer-ofhandboekzoalshetwerkvanAristotelesArsRetoricaIndetweedeplaatsslaatdetermophetleersysteemdeinhoudvanhetleerboekTotslotkandetermduidenopeenvermogenofeenvaardigheidDetermlsquoarsrsquooflsquokunstrsquoimpliceertzoweleenleeralseenvaardigheiddetermlsquoarsretoricarsquoimpliceertzoweldetheorievandewelsprekendheidalsdepraktijkvandewelsprekendheidZowelBraet(2009)alsHarmsen(zd)wijzenophetpersuasieveofovertuigendeaspectvanderetoricaIndedefinitievanDenBoonontbreektditelementHetbetrefthierhetdoelvanderetoricaVolgensLeemanenBraet(1987)schijntQuintilianus(eersteeeuwnaChristus)metzijndefinitievanretorica(scientiabenedicendi)aantegevendatretoricadewetenschapisvanallevormenvandoelgerichtsprekennietalleenvanovertuigendtaalgebruikmaarookvaninformatieftaalgebruikInditonderzoekwordtdedefinitievanBraet(2009)enDenBoonenVos(1992)gehanteerdlsquoretoricaisdeleervandewelsprekendheidrsquoMetlsquodeleerrsquowordtzowelhetleersysteemalsdepraktischevaardigheidvanhetsprekenbedoeldHetdoelvanderetoricaisenerzijdshetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemanderzijdshetlerenovertuigenaandehandvanhetgeschrevenofgesprokenwoordWathetdoelbetreftligtdefocusopdeovertuigendefunctievanretoricadiealindeoudheidhetmeestgebruikelijkwas(LeemanenBraet1987)

11

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode31 OnderzoeksmethodeOnderzoeksinstrumentenOmantwoordtekunnengevenopdeverschillendedeelvragenhebikgebruikgemaaktvanverschillendetekstbronnen(lesmethodespublicatiesvankerndoelenenexameneisen)enhetinterviewErisgekozenvoorhetinterviewomdatditderespondentendemogelijkheidgafhunantwoordentoetelichtenHetginghierbijinallegevallenomeengestructureerdinterviewProcedureDerespondentenhebbendevragennietvantevorengekregenenwerdendaardoorgedwongenspontaanteantwoordenDerespondentvanStichtingLandmerkhebikdevragenwelvoorafgegevenDeredenhiervoorwasdatditinterviewgeenverbandhieldmetdeoverigeinterviewsenomdatikbijhemopzoekwasnaargedetailleerdeinformatieoverretoricaMetallerespondentenhebikvoorafafsprakengemaaktoverdeplaatsenhettijdstipvanhetinterviewDeinterviewszijnindividueelafgenomenmetuitzonderingvanhetinterviewmetdesectieklassieketalenOmdatikzelfdeeluitmaakvandezesectiehadikmeerdanbijdeanderesectiesaldenodigevoorkennisHetwasdaaromnietnodigderespondentenafzonderlijktebevragenDoelgroep respondenten plaats Datum duurSectieklassieketalen 3 klaslokaal 27februarilsquo18

13maartlsquo1820min25min

SectieNederlands 2 gespreksruimte 27februarilsquo1815maartlsquo18

45min35min

SectieIB 1 gespreksruimte 12aprillsquo18 40minStichtingLandmerk 1 Utrecht 22maartlsquo18 115u

RespondentenHetaantalrespondentenpervaksectieiszichtbaarinbovenstaandschemaBijdesectieklassieketalenvondhetinterviewplaatsmetdevoltalligesectiebestaandeuitmijzelfKatrienCohenenSofiedeHaasHetinterviewmoestvanwegetijdgebrekopeenlatertijdstiphervatwordenSofiewasbijhetvervolgvanhetinterviewnietaanwezigSofieisvoorheteerstwerkzaamoponzeschoolengeeftgeenlesindebovenbouwDatwasderedenomhetlaatstedeelmetKatriendoortezettenKatrienheefteenruimewerkervaringoponzeschoolBijdesectieNederlandszijnderespondentenJoJannekevanderKaaenSanderRooijakkersindividueelbevraagdJoJannekewerktnutweejaaroponzeschoolengeeftditjaarlesindevierdeklasHetafgelopenschooljaarookinklas5en6SanderisnieuwoponzeschoolengeeftlesindevijfdeenzesdeklasBeidedocentenhebbenervaringopanderescholenDeoverigeledenvandesectieNederlandsvandebovenbouwzijnopdehoogtevanditonderzoekDesectieInternationalBacchalaureatebestaatuittweeledenIkhebervoorgekozenomhetinterviewbij1docentaftenemenHelmavanderKampHetinterviewleverdevoldoendegegevensopzodatikweetwathetvakIBbehandeltenwaarophetdefocuslegtBijStichtingLandmerk3hebikDanieumllvanderMaasgeiumlnterviewdDanieumllverzorgtcursussenretoricavoor

3StichtingLandmerkisopgerichtin2015metalsdoelhetonderwijsteverrijkenDeStichtingwordtondersteunddooreenAcademischeRaaddieadviesgeeftoverdeinhoudendedidactiekvanhunonderwijs

12

leerlingenstudentenendocentenHijistevenswerkzaamalsdocentklassieketalenopeenmiddelbareschoolAllerespondentenhebbentoestemminggegevenomhunnaaminhetverslagvanhetinterviewtegebruikenAnalysevandegegevensNaafloopvandeinterviewshebikdezeuitgeschrevenIkhebaanJoJannekeenHelmagevraagdommijnverslagvanhetinterviewtecontrolerenoponnauwkeurighedenofeenmogelijkverkeerdeinterpretatieDitheeftgeleidtotenkelekleineaanpassingenDeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkhebikondergebrachtinhettheoretischkaderIkhebhiervoorgekozenomdatdegegevensnauwaansluitenbijhetliteratuuronderzoekZebevestigdenofvuldenaanwaterindeliteratuurtevindenwasoverdeinhoudvanretoricaWatdedidactischeenorganisatorischeaspectenbetreftwarendegegevensuithetinterviewookdeenigebronvaninformatieDegegevensuitdeinterviewsmetdedrieverschillendesectieshebikhorizontaalvergelekenDitwilzeggendatdeantwoordenvolgensdestructuurvanhetinterviewinhetverslagverwerktzijnDitmaakthetdelezermogelijkomderesultatengemakkelijkmetelkaartevergelijken

32 Verantwoordingenonderzoeksaanpak321 Watisretorica(deelvraag1)DezedeelvraagwerdbeantwoordaandehandvanliteratuuronderzoekaangevuldmetgegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaasvanStichtingLandmerkHetdoelvandezevraagistebepaleninwelkecontexthetbegripretoricagebruiktwordtenwelkebetekeniseraangegevenwordtIndeeersteplaatsmoestderelatietussenretoricaenspreekvaardigheidduidelijkzijnomdatdevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureatedetermlsquospreekvaardigheidrsquohanterenTentweedewashetvanbelangomderelatievanretoricatotdeverschillendedomeinenvanspreekvaardigheidzoalshetdebatenhethoudenvaneenpresentatietebepalenTotslotwildeiknagaanwelkeinvullingmenaanhetbegripretoricageeftomdatditmogelijkdebehandelingervanindelespraktijkbeiumlnvloedtIllustratiefvoorhetbelangvandevraagnaardeverhoudingtussenretoricaendeverschillendevormenvanspreekvaardigheidistevindeninhetartikelFlywheelforensics(vanderWoudeJanssensenSanders2011)DeauteurslichtenhetnieuwevakforensicsophetPiusXCollegeinAlmelotoeZeverwijzendaarbijnaareenAmerikaansedefinitievanhetvaklsquoForensicsisviewedasaformofrhetoricalscholarshipwhichtakesvariousformsincludingdebatepublicadressandtheinterpretationofliteraturersquo(vanderWoude2011pag6)Omdeeffectenvanhetonderwijsinretorica(deelvraag2)tekunnenbeschrijvenishetvanbelangtebepalenopwelkedomeinenvanspreekvaardigheidretoricavantoepassingisHetzelfdegeldtwanneermenwilonderzoekenwelkeaspectenvanretoricabijanderevakkenaanbodkomen(deelvraag4)AlshetonderzoeknaardepraktijkvanderetoricabeperktwordttotdemondelingepresentatiezullendocentennietgeneigdzijnomretorischeaspectendietijdensdelesbijhetdebatbehandeldwordentevermeldenTentweedeverklaartdenegatieveconnotatievanhetbegripmogelijkwaaromretoricaaldannieteenplekheeftgekregeninhetcurriculum

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

8

2 Probleemstelling21 HetpraktijkprobleemHetpraktijkprobleemheefttemakenmetdespreekvaardigheidvanleerlingenHetprobleemsitueertzichoptweeverschillendeniveaushetniveauvandeleerlingenhetniveauvandedocentHetniveauvandeleerlingDemeesteleerlingenervarenangstbijhetsprekenvooreengroepGeefleerlingendekeuzeomeenopdrachtschriftelijkofmondelingtepresenterenenzekiezendoorgaansvoordeeersteoptieIllustratiefvoordezespreekangstisdeervaringtoenwedevijfdeklasdemogelijkheidgavenzichaantemeldenvooreenworkshopretoricaLeerlingenaarzeldenenvroegenofzeookdaadwerkelijkalleenvooreengroepzoudenmoetenspeechenPaswanneerwezeindividueelaansprakenenzewistenwieerzoudenmeedoenkwamenzeoverdebrugEenandervoorbeeldvindenwebijdeaanmeldingvannieuweleerlingenvoordedebatclub(schooljaar2017-2018)LeerlingenvandevierdeklasaarzeldenomzichaantesluitenbijdedebatclubNavraagnaarderedenvoordezeaarzelingleverdeeenopmerkelijkenbetekenisvolgegevenopDemeesteleerlingendiezichoponzeschoolaansluitendoenditomhunspreekangstteoverwinnenEnkelenkennendieangstveelminderentredentoeomzichverderteontwikkelenDegroepleerlingendiezichaanmeldtomhunangstteoverwinnenhaakteafomdatzeeengroepbestaandeuitervarenlsquodebatersrsquojuistalsextrabedreigendervaardenZewerdenafgeschriktdoordatzeleerlingenvaneendebatclubuitdevijfdeofzesdeklasvanwegehunervaringinhetdebatterenalsmeerbedreigendervaardendanhungemiddeldeklasgenootHetniveauvandedocentHetprojectlsquoretoricaendebatrsquobeperktzichtotopzichzelfstaandeinitiatievencursussengegevendooreenexterneinstantieofdeelnameaanwedstrijdenEeninhoudelijkprogrammaenafstemmingophetalbestaandelesaanbodophetDrMollercollegeontbrekenZolanghetprogrammazichbeperkttotextracurriculaireactiviteitenwordtslechtseenkleindeelvandeleerlingpopulatiebereikt

22 Hetonderzoeksdoelendeonderzoeksvraag221 OnderzoeksdoelHetdoelvanditonderzoekwastekomentotinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriavooreenlessenserieretoricaDezeontwerpcriteriamoestenhetkadervormenwaarbinnendevakkenklassieketalenInternationalBacchalaureateenNederlandsgezamenlijkaandespreekvaardigheidvanleerlingenkunnenwerkenHetonderzoekwasgerichtopdetheorieendepraktijkvandewelsprekendheiddeklassiekretoricaWatdepraktijkvandewelsprekendheidbetreftbeperktehetonderzoekzichtothetbetoogofdepresentatieinhetopenbaar

222 OnderzoeksvraagWatzijndeontwerpcriteriavoorvakoverstijgendonderwijsinretoricaindebovenbouwvanhetDrMollercollege

223 Deelvragen1 Watisretorica2 Watishetnutvanonderwijsinretorica

9

3 Hoekanretorica-onderwijswordeningericht4 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsen InternationalBacchalaureate(IB)5 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvanspreekangst bijleerlingen

23 WelkedefinitievanretoricawordtgehanteerdinditonderzoekOmtoteendefinitievanhetbegripretoricatekomenbeginikbijPlatoteneersteomdathijineenaantaldialogen(PhaedrusGorgias)geprobeerdheeftomtoteendefinitievanretoricatekomententweedeomdathijeeninteressantenuanceaanbrengteennuancedievoorditonderzoekvanbelangkanzijnDaarnaciteerikeenaantaldefinitiesuitdemoderneliteratuurTotslotlegikuitwelkedefinitievanhetbegripretoricaikvoorditonderzoekwilgebruikenIndeGorgiasvanPlatodefinieertGorgiasineenvraaggesprekmetSocratesretoricaalslsquohetvermogenomteoverredenmetwoordenrsquo(452e)Verderopinhetzelfdewerk(458e)wordthetbegriplsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquogenoemdGorgiasnoemtzichleraarinderetoricaenwordtdoorSocratesstevigaandetandgevoeldoverdeaardvanzijnberoepAlgemeenwordtaangenomendatSocratesdemeningvanPlatoweergeeftInhetvervolgzalikhetdaaromoverPlatohebbenBeidedefinitiesnogafgezienvandevraagofzevoldoenbevatteneeninteressantnuanceverschilmetbetrekkingtothetbegripretoricaenerzijdsisderetoricandashPlatospreektvanῥητορικὴτέχνηndashgerichtophetovertuigenzelfanderzijdsishetdoelhetopleidentotredenaarDevolgendedefinitieskomenuitderecenteliteratuurEenveelgebruiktedefinitievanretoricaislsquoleervandewelsprekendheidrsquo(Braet2009p10DenBoonampVos1992p2519)WelsprekendheidwordtbijDenBoongedefinieerdalslsquodekunstomindemeestgepastevorminprozastijlhetwoordtevoerenmetnameinhetopenbaarrsquo(1992p3557)BraetgeeftnogeentweededefinitiedeleervanhetovertuigendsprekenrsquoAJEHarmsengeefttweedefinitieslsquodekunstvanhetsprekenoveriederewillekeurigequaestio(onderwerpofgeschilpunt)omeenpubliekteovertuigenrsquooflsquodekunstiniederequaestiodeaspectenteonderscheidendieovertuigingskrachthebbenrsquo(zdp2)RetoricawordtindedefinitiesvanBraetDenBoonenHarmsenomschrevenalseenkunstofeenleerDezetermenkunneneenvoudigverklaardwordenvanuithetfeitdatretoricaookweldearsretoricagenoemdwordtKunstisdevertalingvanhetLatijnsewoordarsenhetGrieksebegripτέχνηdat-zoalseerderaangegevenndashindewerkenvanPlatowordtgebruiktIndeEuropesescholenvandeantiekeenmiddeleeuwsewereldmaaktedeArsRetoricadeeluitvandezogenaamdeseptemartesliberalesofdezevenvrijekunstenHetwoordkunstishierechtermisleidendHetgaateerderomeenkundeeenkennishebbenvanHarmsenspreektvanlsquoeenlogischsysteemvanregelsdatmendoormiddelvanervaringheeftgekregenrsquo(zdp2)DevraagwathetbegriplsquoarslsquoinhoudtraakteenaloudediscussieoverdemethodologischestatusvanretoricaeendiscussiediealindeoudheidgevoerdwerdIndeoudheidstondenvolgensLeemanenBraet(1987)tweeopvattingentegenoverelkaarSommigenzagenretoricaalseenvakofeenwetenschapmetalsdidactischeconsequentiedatkennisvanderegelsbelangrijkwasomgoedtekunnensprekenAnderenontkendendemogelijkheidomtoteensysteemvanregelstekomenInhunoptiekwashetgoedkunnensprekenenkeleengevolgvanaanlegenoefeningofervaring

10

LeemanenBraet(1987)wijzenopnogeenanderetegenstellingdieeigenisaanhetbegriplsquoarsrsquoVolgenshenheefthetbegripdriebetekenisniveausIneersteinstantiestaathetbegripvooreenleer-ofhandboekzoalshetwerkvanAristotelesArsRetoricaIndetweedeplaatsslaatdetermophetleersysteemdeinhoudvanhetleerboekTotslotkandetermduidenopeenvermogenofeenvaardigheidDetermlsquoarsrsquooflsquokunstrsquoimpliceertzoweleenleeralseenvaardigheiddetermlsquoarsretoricarsquoimpliceertzoweldetheorievandewelsprekendheidalsdepraktijkvandewelsprekendheidZowelBraet(2009)alsHarmsen(zd)wijzenophetpersuasieveofovertuigendeaspectvanderetoricaIndedefinitievanDenBoonontbreektditelementHetbetrefthierhetdoelvanderetoricaVolgensLeemanenBraet(1987)schijntQuintilianus(eersteeeuwnaChristus)metzijndefinitievanretorica(scientiabenedicendi)aantegevendatretoricadewetenschapisvanallevormenvandoelgerichtsprekennietalleenvanovertuigendtaalgebruikmaarookvaninformatieftaalgebruikInditonderzoekwordtdedefinitievanBraet(2009)enDenBoonenVos(1992)gehanteerdlsquoretoricaisdeleervandewelsprekendheidrsquoMetlsquodeleerrsquowordtzowelhetleersysteemalsdepraktischevaardigheidvanhetsprekenbedoeldHetdoelvanderetoricaisenerzijdshetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemanderzijdshetlerenovertuigenaandehandvanhetgeschrevenofgesprokenwoordWathetdoelbetreftligtdefocusopdeovertuigendefunctievanretoricadiealindeoudheidhetmeestgebruikelijkwas(LeemanenBraet1987)

11

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode31 OnderzoeksmethodeOnderzoeksinstrumentenOmantwoordtekunnengevenopdeverschillendedeelvragenhebikgebruikgemaaktvanverschillendetekstbronnen(lesmethodespublicatiesvankerndoelenenexameneisen)enhetinterviewErisgekozenvoorhetinterviewomdatditderespondentendemogelijkheidgafhunantwoordentoetelichtenHetginghierbijinallegevallenomeengestructureerdinterviewProcedureDerespondentenhebbendevragennietvantevorengekregenenwerdendaardoorgedwongenspontaanteantwoordenDerespondentvanStichtingLandmerkhebikdevragenwelvoorafgegevenDeredenhiervoorwasdatditinterviewgeenverbandhieldmetdeoverigeinterviewsenomdatikbijhemopzoekwasnaargedetailleerdeinformatieoverretoricaMetallerespondentenhebikvoorafafsprakengemaaktoverdeplaatsenhettijdstipvanhetinterviewDeinterviewszijnindividueelafgenomenmetuitzonderingvanhetinterviewmetdesectieklassieketalenOmdatikzelfdeeluitmaakvandezesectiehadikmeerdanbijdeanderesectiesaldenodigevoorkennisHetwasdaaromnietnodigderespondentenafzonderlijktebevragenDoelgroep respondenten plaats Datum duurSectieklassieketalen 3 klaslokaal 27februarilsquo18

13maartlsquo1820min25min

SectieNederlands 2 gespreksruimte 27februarilsquo1815maartlsquo18

45min35min

SectieIB 1 gespreksruimte 12aprillsquo18 40minStichtingLandmerk 1 Utrecht 22maartlsquo18 115u

RespondentenHetaantalrespondentenpervaksectieiszichtbaarinbovenstaandschemaBijdesectieklassieketalenvondhetinterviewplaatsmetdevoltalligesectiebestaandeuitmijzelfKatrienCohenenSofiedeHaasHetinterviewmoestvanwegetijdgebrekopeenlatertijdstiphervatwordenSofiewasbijhetvervolgvanhetinterviewnietaanwezigSofieisvoorheteerstwerkzaamoponzeschoolengeeftgeenlesindebovenbouwDatwasderedenomhetlaatstedeelmetKatriendoortezettenKatrienheefteenruimewerkervaringoponzeschoolBijdesectieNederlandszijnderespondentenJoJannekevanderKaaenSanderRooijakkersindividueelbevraagdJoJannekewerktnutweejaaroponzeschoolengeeftditjaarlesindevierdeklasHetafgelopenschooljaarookinklas5en6SanderisnieuwoponzeschoolengeeftlesindevijfdeenzesdeklasBeidedocentenhebbenervaringopanderescholenDeoverigeledenvandesectieNederlandsvandebovenbouwzijnopdehoogtevanditonderzoekDesectieInternationalBacchalaureatebestaatuittweeledenIkhebervoorgekozenomhetinterviewbij1docentaftenemenHelmavanderKampHetinterviewleverdevoldoendegegevensopzodatikweetwathetvakIBbehandeltenwaarophetdefocuslegtBijStichtingLandmerk3hebikDanieumllvanderMaasgeiumlnterviewdDanieumllverzorgtcursussenretoricavoor

3StichtingLandmerkisopgerichtin2015metalsdoelhetonderwijsteverrijkenDeStichtingwordtondersteunddooreenAcademischeRaaddieadviesgeeftoverdeinhoudendedidactiekvanhunonderwijs

12

leerlingenstudentenendocentenHijistevenswerkzaamalsdocentklassieketalenopeenmiddelbareschoolAllerespondentenhebbentoestemminggegevenomhunnaaminhetverslagvanhetinterviewtegebruikenAnalysevandegegevensNaafloopvandeinterviewshebikdezeuitgeschrevenIkhebaanJoJannekeenHelmagevraagdommijnverslagvanhetinterviewtecontrolerenoponnauwkeurighedenofeenmogelijkverkeerdeinterpretatieDitheeftgeleidtotenkelekleineaanpassingenDeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkhebikondergebrachtinhettheoretischkaderIkhebhiervoorgekozenomdatdegegevensnauwaansluitenbijhetliteratuuronderzoekZebevestigdenofvuldenaanwaterindeliteratuurtevindenwasoverdeinhoudvanretoricaWatdedidactischeenorganisatorischeaspectenbetreftwarendegegevensuithetinterviewookdeenigebronvaninformatieDegegevensuitdeinterviewsmetdedrieverschillendesectieshebikhorizontaalvergelekenDitwilzeggendatdeantwoordenvolgensdestructuurvanhetinterviewinhetverslagverwerktzijnDitmaakthetdelezermogelijkomderesultatengemakkelijkmetelkaartevergelijken

32 Verantwoordingenonderzoeksaanpak321 Watisretorica(deelvraag1)DezedeelvraagwerdbeantwoordaandehandvanliteratuuronderzoekaangevuldmetgegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaasvanStichtingLandmerkHetdoelvandezevraagistebepaleninwelkecontexthetbegripretoricagebruiktwordtenwelkebetekeniseraangegevenwordtIndeeersteplaatsmoestderelatietussenretoricaenspreekvaardigheidduidelijkzijnomdatdevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureatedetermlsquospreekvaardigheidrsquohanterenTentweedewashetvanbelangomderelatievanretoricatotdeverschillendedomeinenvanspreekvaardigheidzoalshetdebatenhethoudenvaneenpresentatietebepalenTotslotwildeiknagaanwelkeinvullingmenaanhetbegripretoricageeftomdatditmogelijkdebehandelingervanindelespraktijkbeiumlnvloedtIllustratiefvoorhetbelangvandevraagnaardeverhoudingtussenretoricaendeverschillendevormenvanspreekvaardigheidistevindeninhetartikelFlywheelforensics(vanderWoudeJanssensenSanders2011)DeauteurslichtenhetnieuwevakforensicsophetPiusXCollegeinAlmelotoeZeverwijzendaarbijnaareenAmerikaansedefinitievanhetvaklsquoForensicsisviewedasaformofrhetoricalscholarshipwhichtakesvariousformsincludingdebatepublicadressandtheinterpretationofliteraturersquo(vanderWoude2011pag6)Omdeeffectenvanhetonderwijsinretorica(deelvraag2)tekunnenbeschrijvenishetvanbelangtebepalenopwelkedomeinenvanspreekvaardigheidretoricavantoepassingisHetzelfdegeldtwanneermenwilonderzoekenwelkeaspectenvanretoricabijanderevakkenaanbodkomen(deelvraag4)AlshetonderzoeknaardepraktijkvanderetoricabeperktwordttotdemondelingepresentatiezullendocentennietgeneigdzijnomretorischeaspectendietijdensdelesbijhetdebatbehandeldwordentevermeldenTentweedeverklaartdenegatieveconnotatievanhetbegripmogelijkwaaromretoricaaldannieteenplekheeftgekregeninhetcurriculum

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

9

3 Hoekanretorica-onderwijswordeningericht4 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsen InternationalBacchalaureate(IB)5 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvanspreekangst bijleerlingen

23 WelkedefinitievanretoricawordtgehanteerdinditonderzoekOmtoteendefinitievanhetbegripretoricatekomenbeginikbijPlatoteneersteomdathijineenaantaldialogen(PhaedrusGorgias)geprobeerdheeftomtoteendefinitievanretoricatekomententweedeomdathijeeninteressantenuanceaanbrengteennuancedievoorditonderzoekvanbelangkanzijnDaarnaciteerikeenaantaldefinitiesuitdemoderneliteratuurTotslotlegikuitwelkedefinitievanhetbegripretoricaikvoorditonderzoekwilgebruikenIndeGorgiasvanPlatodefinieertGorgiasineenvraaggesprekmetSocratesretoricaalslsquohetvermogenomteoverredenmetwoordenrsquo(452e)Verderopinhetzelfdewerk(458e)wordthetbegriplsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquogenoemdGorgiasnoemtzichleraarinderetoricaenwordtdoorSocratesstevigaandetandgevoeldoverdeaardvanzijnberoepAlgemeenwordtaangenomendatSocratesdemeningvanPlatoweergeeftInhetvervolgzalikhetdaaromoverPlatohebbenBeidedefinitiesnogafgezienvandevraagofzevoldoenbevatteneeninteressantnuanceverschilmetbetrekkingtothetbegripretoricaenerzijdsisderetoricandashPlatospreektvanῥητορικὴτέχνηndashgerichtophetovertuigenzelfanderzijdsishetdoelhetopleidentotredenaarDevolgendedefinitieskomenuitderecenteliteratuurEenveelgebruiktedefinitievanretoricaislsquoleervandewelsprekendheidrsquo(Braet2009p10DenBoonampVos1992p2519)WelsprekendheidwordtbijDenBoongedefinieerdalslsquodekunstomindemeestgepastevorminprozastijlhetwoordtevoerenmetnameinhetopenbaarrsquo(1992p3557)BraetgeeftnogeentweededefinitiedeleervanhetovertuigendsprekenrsquoAJEHarmsengeefttweedefinitieslsquodekunstvanhetsprekenoveriederewillekeurigequaestio(onderwerpofgeschilpunt)omeenpubliekteovertuigenrsquooflsquodekunstiniederequaestiodeaspectenteonderscheidendieovertuigingskrachthebbenrsquo(zdp2)RetoricawordtindedefinitiesvanBraetDenBoonenHarmsenomschrevenalseenkunstofeenleerDezetermenkunneneenvoudigverklaardwordenvanuithetfeitdatretoricaookweldearsretoricagenoemdwordtKunstisdevertalingvanhetLatijnsewoordarsenhetGrieksebegripτέχνηdat-zoalseerderaangegevenndashindewerkenvanPlatowordtgebruiktIndeEuropesescholenvandeantiekeenmiddeleeuwsewereldmaaktedeArsRetoricadeeluitvandezogenaamdeseptemartesliberalesofdezevenvrijekunstenHetwoordkunstishierechtermisleidendHetgaateerderomeenkundeeenkennishebbenvanHarmsenspreektvanlsquoeenlogischsysteemvanregelsdatmendoormiddelvanervaringheeftgekregenrsquo(zdp2)DevraagwathetbegriplsquoarslsquoinhoudtraakteenaloudediscussieoverdemethodologischestatusvanretoricaeendiscussiediealindeoudheidgevoerdwerdIndeoudheidstondenvolgensLeemanenBraet(1987)tweeopvattingentegenoverelkaarSommigenzagenretoricaalseenvakofeenwetenschapmetalsdidactischeconsequentiedatkennisvanderegelsbelangrijkwasomgoedtekunnensprekenAnderenontkendendemogelijkheidomtoteensysteemvanregelstekomenInhunoptiekwashetgoedkunnensprekenenkeleengevolgvanaanlegenoefeningofervaring

10

LeemanenBraet(1987)wijzenopnogeenanderetegenstellingdieeigenisaanhetbegriplsquoarsrsquoVolgenshenheefthetbegripdriebetekenisniveausIneersteinstantiestaathetbegripvooreenleer-ofhandboekzoalshetwerkvanAristotelesArsRetoricaIndetweedeplaatsslaatdetermophetleersysteemdeinhoudvanhetleerboekTotslotkandetermduidenopeenvermogenofeenvaardigheidDetermlsquoarsrsquooflsquokunstrsquoimpliceertzoweleenleeralseenvaardigheiddetermlsquoarsretoricarsquoimpliceertzoweldetheorievandewelsprekendheidalsdepraktijkvandewelsprekendheidZowelBraet(2009)alsHarmsen(zd)wijzenophetpersuasieveofovertuigendeaspectvanderetoricaIndedefinitievanDenBoonontbreektditelementHetbetrefthierhetdoelvanderetoricaVolgensLeemanenBraet(1987)schijntQuintilianus(eersteeeuwnaChristus)metzijndefinitievanretorica(scientiabenedicendi)aantegevendatretoricadewetenschapisvanallevormenvandoelgerichtsprekennietalleenvanovertuigendtaalgebruikmaarookvaninformatieftaalgebruikInditonderzoekwordtdedefinitievanBraet(2009)enDenBoonenVos(1992)gehanteerdlsquoretoricaisdeleervandewelsprekendheidrsquoMetlsquodeleerrsquowordtzowelhetleersysteemalsdepraktischevaardigheidvanhetsprekenbedoeldHetdoelvanderetoricaisenerzijdshetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemanderzijdshetlerenovertuigenaandehandvanhetgeschrevenofgesprokenwoordWathetdoelbetreftligtdefocusopdeovertuigendefunctievanretoricadiealindeoudheidhetmeestgebruikelijkwas(LeemanenBraet1987)

11

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode31 OnderzoeksmethodeOnderzoeksinstrumentenOmantwoordtekunnengevenopdeverschillendedeelvragenhebikgebruikgemaaktvanverschillendetekstbronnen(lesmethodespublicatiesvankerndoelenenexameneisen)enhetinterviewErisgekozenvoorhetinterviewomdatditderespondentendemogelijkheidgafhunantwoordentoetelichtenHetginghierbijinallegevallenomeengestructureerdinterviewProcedureDerespondentenhebbendevragennietvantevorengekregenenwerdendaardoorgedwongenspontaanteantwoordenDerespondentvanStichtingLandmerkhebikdevragenwelvoorafgegevenDeredenhiervoorwasdatditinterviewgeenverbandhieldmetdeoverigeinterviewsenomdatikbijhemopzoekwasnaargedetailleerdeinformatieoverretoricaMetallerespondentenhebikvoorafafsprakengemaaktoverdeplaatsenhettijdstipvanhetinterviewDeinterviewszijnindividueelafgenomenmetuitzonderingvanhetinterviewmetdesectieklassieketalenOmdatikzelfdeeluitmaakvandezesectiehadikmeerdanbijdeanderesectiesaldenodigevoorkennisHetwasdaaromnietnodigderespondentenafzonderlijktebevragenDoelgroep respondenten plaats Datum duurSectieklassieketalen 3 klaslokaal 27februarilsquo18

13maartlsquo1820min25min

SectieNederlands 2 gespreksruimte 27februarilsquo1815maartlsquo18

45min35min

SectieIB 1 gespreksruimte 12aprillsquo18 40minStichtingLandmerk 1 Utrecht 22maartlsquo18 115u

RespondentenHetaantalrespondentenpervaksectieiszichtbaarinbovenstaandschemaBijdesectieklassieketalenvondhetinterviewplaatsmetdevoltalligesectiebestaandeuitmijzelfKatrienCohenenSofiedeHaasHetinterviewmoestvanwegetijdgebrekopeenlatertijdstiphervatwordenSofiewasbijhetvervolgvanhetinterviewnietaanwezigSofieisvoorheteerstwerkzaamoponzeschoolengeeftgeenlesindebovenbouwDatwasderedenomhetlaatstedeelmetKatriendoortezettenKatrienheefteenruimewerkervaringoponzeschoolBijdesectieNederlandszijnderespondentenJoJannekevanderKaaenSanderRooijakkersindividueelbevraagdJoJannekewerktnutweejaaroponzeschoolengeeftditjaarlesindevierdeklasHetafgelopenschooljaarookinklas5en6SanderisnieuwoponzeschoolengeeftlesindevijfdeenzesdeklasBeidedocentenhebbenervaringopanderescholenDeoverigeledenvandesectieNederlandsvandebovenbouwzijnopdehoogtevanditonderzoekDesectieInternationalBacchalaureatebestaatuittweeledenIkhebervoorgekozenomhetinterviewbij1docentaftenemenHelmavanderKampHetinterviewleverdevoldoendegegevensopzodatikweetwathetvakIBbehandeltenwaarophetdefocuslegtBijStichtingLandmerk3hebikDanieumllvanderMaasgeiumlnterviewdDanieumllverzorgtcursussenretoricavoor

3StichtingLandmerkisopgerichtin2015metalsdoelhetonderwijsteverrijkenDeStichtingwordtondersteunddooreenAcademischeRaaddieadviesgeeftoverdeinhoudendedidactiekvanhunonderwijs

12

leerlingenstudentenendocentenHijistevenswerkzaamalsdocentklassieketalenopeenmiddelbareschoolAllerespondentenhebbentoestemminggegevenomhunnaaminhetverslagvanhetinterviewtegebruikenAnalysevandegegevensNaafloopvandeinterviewshebikdezeuitgeschrevenIkhebaanJoJannekeenHelmagevraagdommijnverslagvanhetinterviewtecontrolerenoponnauwkeurighedenofeenmogelijkverkeerdeinterpretatieDitheeftgeleidtotenkelekleineaanpassingenDeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkhebikondergebrachtinhettheoretischkaderIkhebhiervoorgekozenomdatdegegevensnauwaansluitenbijhetliteratuuronderzoekZebevestigdenofvuldenaanwaterindeliteratuurtevindenwasoverdeinhoudvanretoricaWatdedidactischeenorganisatorischeaspectenbetreftwarendegegevensuithetinterviewookdeenigebronvaninformatieDegegevensuitdeinterviewsmetdedrieverschillendesectieshebikhorizontaalvergelekenDitwilzeggendatdeantwoordenvolgensdestructuurvanhetinterviewinhetverslagverwerktzijnDitmaakthetdelezermogelijkomderesultatengemakkelijkmetelkaartevergelijken

32 Verantwoordingenonderzoeksaanpak321 Watisretorica(deelvraag1)DezedeelvraagwerdbeantwoordaandehandvanliteratuuronderzoekaangevuldmetgegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaasvanStichtingLandmerkHetdoelvandezevraagistebepaleninwelkecontexthetbegripretoricagebruiktwordtenwelkebetekeniseraangegevenwordtIndeeersteplaatsmoestderelatietussenretoricaenspreekvaardigheidduidelijkzijnomdatdevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureatedetermlsquospreekvaardigheidrsquohanterenTentweedewashetvanbelangomderelatievanretoricatotdeverschillendedomeinenvanspreekvaardigheidzoalshetdebatenhethoudenvaneenpresentatietebepalenTotslotwildeiknagaanwelkeinvullingmenaanhetbegripretoricageeftomdatditmogelijkdebehandelingervanindelespraktijkbeiumlnvloedtIllustratiefvoorhetbelangvandevraagnaardeverhoudingtussenretoricaendeverschillendevormenvanspreekvaardigheidistevindeninhetartikelFlywheelforensics(vanderWoudeJanssensenSanders2011)DeauteurslichtenhetnieuwevakforensicsophetPiusXCollegeinAlmelotoeZeverwijzendaarbijnaareenAmerikaansedefinitievanhetvaklsquoForensicsisviewedasaformofrhetoricalscholarshipwhichtakesvariousformsincludingdebatepublicadressandtheinterpretationofliteraturersquo(vanderWoude2011pag6)Omdeeffectenvanhetonderwijsinretorica(deelvraag2)tekunnenbeschrijvenishetvanbelangtebepalenopwelkedomeinenvanspreekvaardigheidretoricavantoepassingisHetzelfdegeldtwanneermenwilonderzoekenwelkeaspectenvanretoricabijanderevakkenaanbodkomen(deelvraag4)AlshetonderzoeknaardepraktijkvanderetoricabeperktwordttotdemondelingepresentatiezullendocentennietgeneigdzijnomretorischeaspectendietijdensdelesbijhetdebatbehandeldwordentevermeldenTentweedeverklaartdenegatieveconnotatievanhetbegripmogelijkwaaromretoricaaldannieteenplekheeftgekregeninhetcurriculum

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

10

LeemanenBraet(1987)wijzenopnogeenanderetegenstellingdieeigenisaanhetbegriplsquoarsrsquoVolgenshenheefthetbegripdriebetekenisniveausIneersteinstantiestaathetbegripvooreenleer-ofhandboekzoalshetwerkvanAristotelesArsRetoricaIndetweedeplaatsslaatdetermophetleersysteemdeinhoudvanhetleerboekTotslotkandetermduidenopeenvermogenofeenvaardigheidDetermlsquoarsrsquooflsquokunstrsquoimpliceertzoweleenleeralseenvaardigheiddetermlsquoarsretoricarsquoimpliceertzoweldetheorievandewelsprekendheidalsdepraktijkvandewelsprekendheidZowelBraet(2009)alsHarmsen(zd)wijzenophetpersuasieveofovertuigendeaspectvanderetoricaIndedefinitievanDenBoonontbreektditelementHetbetrefthierhetdoelvanderetoricaVolgensLeemanenBraet(1987)schijntQuintilianus(eersteeeuwnaChristus)metzijndefinitievanretorica(scientiabenedicendi)aantegevendatretoricadewetenschapisvanallevormenvandoelgerichtsprekennietalleenvanovertuigendtaalgebruikmaarookvaninformatieftaalgebruikInditonderzoekwordtdedefinitievanBraet(2009)enDenBoonenVos(1992)gehanteerdlsquoretoricaisdeleervandewelsprekendheidrsquoMetlsquodeleerrsquowordtzowelhetleersysteemalsdepraktischevaardigheidvanhetsprekenbedoeldHetdoelvanderetoricaisenerzijdshetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemanderzijdshetlerenovertuigenaandehandvanhetgeschrevenofgesprokenwoordWathetdoelbetreftligtdefocusopdeovertuigendefunctievanretoricadiealindeoudheidhetmeestgebruikelijkwas(LeemanenBraet1987)

11

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode31 OnderzoeksmethodeOnderzoeksinstrumentenOmantwoordtekunnengevenopdeverschillendedeelvragenhebikgebruikgemaaktvanverschillendetekstbronnen(lesmethodespublicatiesvankerndoelenenexameneisen)enhetinterviewErisgekozenvoorhetinterviewomdatditderespondentendemogelijkheidgafhunantwoordentoetelichtenHetginghierbijinallegevallenomeengestructureerdinterviewProcedureDerespondentenhebbendevragennietvantevorengekregenenwerdendaardoorgedwongenspontaanteantwoordenDerespondentvanStichtingLandmerkhebikdevragenwelvoorafgegevenDeredenhiervoorwasdatditinterviewgeenverbandhieldmetdeoverigeinterviewsenomdatikbijhemopzoekwasnaargedetailleerdeinformatieoverretoricaMetallerespondentenhebikvoorafafsprakengemaaktoverdeplaatsenhettijdstipvanhetinterviewDeinterviewszijnindividueelafgenomenmetuitzonderingvanhetinterviewmetdesectieklassieketalenOmdatikzelfdeeluitmaakvandezesectiehadikmeerdanbijdeanderesectiesaldenodigevoorkennisHetwasdaaromnietnodigderespondentenafzonderlijktebevragenDoelgroep respondenten plaats Datum duurSectieklassieketalen 3 klaslokaal 27februarilsquo18

13maartlsquo1820min25min

SectieNederlands 2 gespreksruimte 27februarilsquo1815maartlsquo18

45min35min

SectieIB 1 gespreksruimte 12aprillsquo18 40minStichtingLandmerk 1 Utrecht 22maartlsquo18 115u

RespondentenHetaantalrespondentenpervaksectieiszichtbaarinbovenstaandschemaBijdesectieklassieketalenvondhetinterviewplaatsmetdevoltalligesectiebestaandeuitmijzelfKatrienCohenenSofiedeHaasHetinterviewmoestvanwegetijdgebrekopeenlatertijdstiphervatwordenSofiewasbijhetvervolgvanhetinterviewnietaanwezigSofieisvoorheteerstwerkzaamoponzeschoolengeeftgeenlesindebovenbouwDatwasderedenomhetlaatstedeelmetKatriendoortezettenKatrienheefteenruimewerkervaringoponzeschoolBijdesectieNederlandszijnderespondentenJoJannekevanderKaaenSanderRooijakkersindividueelbevraagdJoJannekewerktnutweejaaroponzeschoolengeeftditjaarlesindevierdeklasHetafgelopenschooljaarookinklas5en6SanderisnieuwoponzeschoolengeeftlesindevijfdeenzesdeklasBeidedocentenhebbenervaringopanderescholenDeoverigeledenvandesectieNederlandsvandebovenbouwzijnopdehoogtevanditonderzoekDesectieInternationalBacchalaureatebestaatuittweeledenIkhebervoorgekozenomhetinterviewbij1docentaftenemenHelmavanderKampHetinterviewleverdevoldoendegegevensopzodatikweetwathetvakIBbehandeltenwaarophetdefocuslegtBijStichtingLandmerk3hebikDanieumllvanderMaasgeiumlnterviewdDanieumllverzorgtcursussenretoricavoor

3StichtingLandmerkisopgerichtin2015metalsdoelhetonderwijsteverrijkenDeStichtingwordtondersteunddooreenAcademischeRaaddieadviesgeeftoverdeinhoudendedidactiekvanhunonderwijs

12

leerlingenstudentenendocentenHijistevenswerkzaamalsdocentklassieketalenopeenmiddelbareschoolAllerespondentenhebbentoestemminggegevenomhunnaaminhetverslagvanhetinterviewtegebruikenAnalysevandegegevensNaafloopvandeinterviewshebikdezeuitgeschrevenIkhebaanJoJannekeenHelmagevraagdommijnverslagvanhetinterviewtecontrolerenoponnauwkeurighedenofeenmogelijkverkeerdeinterpretatieDitheeftgeleidtotenkelekleineaanpassingenDeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkhebikondergebrachtinhettheoretischkaderIkhebhiervoorgekozenomdatdegegevensnauwaansluitenbijhetliteratuuronderzoekZebevestigdenofvuldenaanwaterindeliteratuurtevindenwasoverdeinhoudvanretoricaWatdedidactischeenorganisatorischeaspectenbetreftwarendegegevensuithetinterviewookdeenigebronvaninformatieDegegevensuitdeinterviewsmetdedrieverschillendesectieshebikhorizontaalvergelekenDitwilzeggendatdeantwoordenvolgensdestructuurvanhetinterviewinhetverslagverwerktzijnDitmaakthetdelezermogelijkomderesultatengemakkelijkmetelkaartevergelijken

32 Verantwoordingenonderzoeksaanpak321 Watisretorica(deelvraag1)DezedeelvraagwerdbeantwoordaandehandvanliteratuuronderzoekaangevuldmetgegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaasvanStichtingLandmerkHetdoelvandezevraagistebepaleninwelkecontexthetbegripretoricagebruiktwordtenwelkebetekeniseraangegevenwordtIndeeersteplaatsmoestderelatietussenretoricaenspreekvaardigheidduidelijkzijnomdatdevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureatedetermlsquospreekvaardigheidrsquohanterenTentweedewashetvanbelangomderelatievanretoricatotdeverschillendedomeinenvanspreekvaardigheidzoalshetdebatenhethoudenvaneenpresentatietebepalenTotslotwildeiknagaanwelkeinvullingmenaanhetbegripretoricageeftomdatditmogelijkdebehandelingervanindelespraktijkbeiumlnvloedtIllustratiefvoorhetbelangvandevraagnaardeverhoudingtussenretoricaendeverschillendevormenvanspreekvaardigheidistevindeninhetartikelFlywheelforensics(vanderWoudeJanssensenSanders2011)DeauteurslichtenhetnieuwevakforensicsophetPiusXCollegeinAlmelotoeZeverwijzendaarbijnaareenAmerikaansedefinitievanhetvaklsquoForensicsisviewedasaformofrhetoricalscholarshipwhichtakesvariousformsincludingdebatepublicadressandtheinterpretationofliteraturersquo(vanderWoude2011pag6)Omdeeffectenvanhetonderwijsinretorica(deelvraag2)tekunnenbeschrijvenishetvanbelangtebepalenopwelkedomeinenvanspreekvaardigheidretoricavantoepassingisHetzelfdegeldtwanneermenwilonderzoekenwelkeaspectenvanretoricabijanderevakkenaanbodkomen(deelvraag4)AlshetonderzoeknaardepraktijkvanderetoricabeperktwordttotdemondelingepresentatiezullendocentennietgeneigdzijnomretorischeaspectendietijdensdelesbijhetdebatbehandeldwordentevermeldenTentweedeverklaartdenegatieveconnotatievanhetbegripmogelijkwaaromretoricaaldannieteenplekheeftgekregeninhetcurriculum

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

11

3 Verantwoordingenonderzoeksmethode31 OnderzoeksmethodeOnderzoeksinstrumentenOmantwoordtekunnengevenopdeverschillendedeelvragenhebikgebruikgemaaktvanverschillendetekstbronnen(lesmethodespublicatiesvankerndoelenenexameneisen)enhetinterviewErisgekozenvoorhetinterviewomdatditderespondentendemogelijkheidgafhunantwoordentoetelichtenHetginghierbijinallegevallenomeengestructureerdinterviewProcedureDerespondentenhebbendevragennietvantevorengekregenenwerdendaardoorgedwongenspontaanteantwoordenDerespondentvanStichtingLandmerkhebikdevragenwelvoorafgegevenDeredenhiervoorwasdatditinterviewgeenverbandhieldmetdeoverigeinterviewsenomdatikbijhemopzoekwasnaargedetailleerdeinformatieoverretoricaMetallerespondentenhebikvoorafafsprakengemaaktoverdeplaatsenhettijdstipvanhetinterviewDeinterviewszijnindividueelafgenomenmetuitzonderingvanhetinterviewmetdesectieklassieketalenOmdatikzelfdeeluitmaakvandezesectiehadikmeerdanbijdeanderesectiesaldenodigevoorkennisHetwasdaaromnietnodigderespondentenafzonderlijktebevragenDoelgroep respondenten plaats Datum duurSectieklassieketalen 3 klaslokaal 27februarilsquo18

13maartlsquo1820min25min

SectieNederlands 2 gespreksruimte 27februarilsquo1815maartlsquo18

45min35min

SectieIB 1 gespreksruimte 12aprillsquo18 40minStichtingLandmerk 1 Utrecht 22maartlsquo18 115u

RespondentenHetaantalrespondentenpervaksectieiszichtbaarinbovenstaandschemaBijdesectieklassieketalenvondhetinterviewplaatsmetdevoltalligesectiebestaandeuitmijzelfKatrienCohenenSofiedeHaasHetinterviewmoestvanwegetijdgebrekopeenlatertijdstiphervatwordenSofiewasbijhetvervolgvanhetinterviewnietaanwezigSofieisvoorheteerstwerkzaamoponzeschoolengeeftgeenlesindebovenbouwDatwasderedenomhetlaatstedeelmetKatriendoortezettenKatrienheefteenruimewerkervaringoponzeschoolBijdesectieNederlandszijnderespondentenJoJannekevanderKaaenSanderRooijakkersindividueelbevraagdJoJannekewerktnutweejaaroponzeschoolengeeftditjaarlesindevierdeklasHetafgelopenschooljaarookinklas5en6SanderisnieuwoponzeschoolengeeftlesindevijfdeenzesdeklasBeidedocentenhebbenervaringopanderescholenDeoverigeledenvandesectieNederlandsvandebovenbouwzijnopdehoogtevanditonderzoekDesectieInternationalBacchalaureatebestaatuittweeledenIkhebervoorgekozenomhetinterviewbij1docentaftenemenHelmavanderKampHetinterviewleverdevoldoendegegevensopzodatikweetwathetvakIBbehandeltenwaarophetdefocuslegtBijStichtingLandmerk3hebikDanieumllvanderMaasgeiumlnterviewdDanieumllverzorgtcursussenretoricavoor

3StichtingLandmerkisopgerichtin2015metalsdoelhetonderwijsteverrijkenDeStichtingwordtondersteunddooreenAcademischeRaaddieadviesgeeftoverdeinhoudendedidactiekvanhunonderwijs

12

leerlingenstudentenendocentenHijistevenswerkzaamalsdocentklassieketalenopeenmiddelbareschoolAllerespondentenhebbentoestemminggegevenomhunnaaminhetverslagvanhetinterviewtegebruikenAnalysevandegegevensNaafloopvandeinterviewshebikdezeuitgeschrevenIkhebaanJoJannekeenHelmagevraagdommijnverslagvanhetinterviewtecontrolerenoponnauwkeurighedenofeenmogelijkverkeerdeinterpretatieDitheeftgeleidtotenkelekleineaanpassingenDeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkhebikondergebrachtinhettheoretischkaderIkhebhiervoorgekozenomdatdegegevensnauwaansluitenbijhetliteratuuronderzoekZebevestigdenofvuldenaanwaterindeliteratuurtevindenwasoverdeinhoudvanretoricaWatdedidactischeenorganisatorischeaspectenbetreftwarendegegevensuithetinterviewookdeenigebronvaninformatieDegegevensuitdeinterviewsmetdedrieverschillendesectieshebikhorizontaalvergelekenDitwilzeggendatdeantwoordenvolgensdestructuurvanhetinterviewinhetverslagverwerktzijnDitmaakthetdelezermogelijkomderesultatengemakkelijkmetelkaartevergelijken

32 Verantwoordingenonderzoeksaanpak321 Watisretorica(deelvraag1)DezedeelvraagwerdbeantwoordaandehandvanliteratuuronderzoekaangevuldmetgegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaasvanStichtingLandmerkHetdoelvandezevraagistebepaleninwelkecontexthetbegripretoricagebruiktwordtenwelkebetekeniseraangegevenwordtIndeeersteplaatsmoestderelatietussenretoricaenspreekvaardigheidduidelijkzijnomdatdevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureatedetermlsquospreekvaardigheidrsquohanterenTentweedewashetvanbelangomderelatievanretoricatotdeverschillendedomeinenvanspreekvaardigheidzoalshetdebatenhethoudenvaneenpresentatietebepalenTotslotwildeiknagaanwelkeinvullingmenaanhetbegripretoricageeftomdatditmogelijkdebehandelingervanindelespraktijkbeiumlnvloedtIllustratiefvoorhetbelangvandevraagnaardeverhoudingtussenretoricaendeverschillendevormenvanspreekvaardigheidistevindeninhetartikelFlywheelforensics(vanderWoudeJanssensenSanders2011)DeauteurslichtenhetnieuwevakforensicsophetPiusXCollegeinAlmelotoeZeverwijzendaarbijnaareenAmerikaansedefinitievanhetvaklsquoForensicsisviewedasaformofrhetoricalscholarshipwhichtakesvariousformsincludingdebatepublicadressandtheinterpretationofliteraturersquo(vanderWoude2011pag6)Omdeeffectenvanhetonderwijsinretorica(deelvraag2)tekunnenbeschrijvenishetvanbelangtebepalenopwelkedomeinenvanspreekvaardigheidretoricavantoepassingisHetzelfdegeldtwanneermenwilonderzoekenwelkeaspectenvanretoricabijanderevakkenaanbodkomen(deelvraag4)AlshetonderzoeknaardepraktijkvanderetoricabeperktwordttotdemondelingepresentatiezullendocentennietgeneigdzijnomretorischeaspectendietijdensdelesbijhetdebatbehandeldwordentevermeldenTentweedeverklaartdenegatieveconnotatievanhetbegripmogelijkwaaromretoricaaldannieteenplekheeftgekregeninhetcurriculum

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

12

leerlingenstudentenendocentenHijistevenswerkzaamalsdocentklassieketalenopeenmiddelbareschoolAllerespondentenhebbentoestemminggegevenomhunnaaminhetverslagvanhetinterviewtegebruikenAnalysevandegegevensNaafloopvandeinterviewshebikdezeuitgeschrevenIkhebaanJoJannekeenHelmagevraagdommijnverslagvanhetinterviewtecontrolerenoponnauwkeurighedenofeenmogelijkverkeerdeinterpretatieDitheeftgeleidtotenkelekleineaanpassingenDeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkhebikondergebrachtinhettheoretischkaderIkhebhiervoorgekozenomdatdegegevensnauwaansluitenbijhetliteratuuronderzoekZebevestigdenofvuldenaanwaterindeliteratuurtevindenwasoverdeinhoudvanretoricaWatdedidactischeenorganisatorischeaspectenbetreftwarendegegevensuithetinterviewookdeenigebronvaninformatieDegegevensuitdeinterviewsmetdedrieverschillendesectieshebikhorizontaalvergelekenDitwilzeggendatdeantwoordenvolgensdestructuurvanhetinterviewinhetverslagverwerktzijnDitmaakthetdelezermogelijkomderesultatengemakkelijkmetelkaartevergelijken

32 Verantwoordingenonderzoeksaanpak321 Watisretorica(deelvraag1)DezedeelvraagwerdbeantwoordaandehandvanliteratuuronderzoekaangevuldmetgegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaasvanStichtingLandmerkHetdoelvandezevraagistebepaleninwelkecontexthetbegripretoricagebruiktwordtenwelkebetekeniseraangegevenwordtIndeeersteplaatsmoestderelatietussenretoricaenspreekvaardigheidduidelijkzijnomdatdevakkenNederlandsenInternationalBacchalaureatedetermlsquospreekvaardigheidrsquohanterenTentweedewashetvanbelangomderelatievanretoricatotdeverschillendedomeinenvanspreekvaardigheidzoalshetdebatenhethoudenvaneenpresentatietebepalenTotslotwildeiknagaanwelkeinvullingmenaanhetbegripretoricageeftomdatditmogelijkdebehandelingervanindelespraktijkbeiumlnvloedtIllustratiefvoorhetbelangvandevraagnaardeverhoudingtussenretoricaendeverschillendevormenvanspreekvaardigheidistevindeninhetartikelFlywheelforensics(vanderWoudeJanssensenSanders2011)DeauteurslichtenhetnieuwevakforensicsophetPiusXCollegeinAlmelotoeZeverwijzendaarbijnaareenAmerikaansedefinitievanhetvaklsquoForensicsisviewedasaformofrhetoricalscholarshipwhichtakesvariousformsincludingdebatepublicadressandtheinterpretationofliteraturersquo(vanderWoude2011pag6)Omdeeffectenvanhetonderwijsinretorica(deelvraag2)tekunnenbeschrijvenishetvanbelangtebepalenopwelkedomeinenvanspreekvaardigheidretoricavantoepassingisHetzelfdegeldtwanneermenwilonderzoekenwelkeaspectenvanretoricabijanderevakkenaanbodkomen(deelvraag4)AlshetonderzoeknaardepraktijkvanderetoricabeperktwordttotdemondelingepresentatiezullendocentennietgeneigdzijnomretorischeaspectendietijdensdelesbijhetdebatbehandeldwordentevermeldenTentweedeverklaartdenegatieveconnotatievanhetbegripmogelijkwaaromretoricaaldannieteenplekheeftgekregeninhetcurriculum

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

13

322 Watishetnutvanonderwijsinretorica(deelvraag2)DerelevantievanditonderzoekisafhankelijkvanwatonderwijsinretoricaopleverthetnutvanhetonderwijsinretoricaDeantwoordenopdezevraagzijngebaseerdopbevindingenuithetliteratuuronderzoekDezeresultatenhebikaangevuldmetdegegevensuithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

333 Hoemoethetonderwijsinretoricaingerichtworden(deelvraag3)DezevraagsluithetsterkstaanbijdeonderzoeksvraagnaardeontwerpcriteriavooronderwijsinretoricaIndeeersteplaatshebikgezochtnaarinhoudelijkecomponentenvaneencursusretoricawatmoeterbehandeldwordenAansluitendopdezevraagbenikopzoekgegaannaareenverantwoordeindelingvoordeverschillendeinhoudelijkecomponentenHetdoelwasimmersomtoteenraamwerktekomendatvoormeerderevakkenbruikbaarzouzijnDeantwoordenopdezevragenvondikindewetenschappelijkeliteratuurDeresultatenhebikgetoetstaanbestaandlesmateriaalvanFloortjedeJonghe(zd)DitwasookhetenigebeschikbaremateriaalVervolgenshebikDanieumllvanderMaasbevraagdHijheeftaangegevenwelkethemarsquoshijbehandeltenhoediethemarsquosinonderlingverbandaangeleerdkunnenwordenHijheeftmeeenlijstgestuurdmetthemarsquosdiehijbehandeltineenlessenreeksretoricaDeresultatenhiervanhebiksamengebrachtinbijlage1deinhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDedidactischeenorganisatorischecriteriazijnafgeleiduithetinterviewmetDanieumllvanderMaas

334 WelkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(deelvraag4)MetdezevraaghebikinzichtelijkgemaaktwelkeaspectenvanretoricaopditmomentaanbodkomenbijdevakkenNederlandsInternationalBacchalaureateenklassieketalenDeresultatenhiervanzijnpervaksamengebrachtindebijlagen23en4BijhetbeantwoordenvandezevraaghebikindeeersteplaatsonderzochtwelkedoeleneneisenerpervaktenaanzienvanspreekvaardigheidgesteldzijnDeantwoordenopdezevraaghebikverkregenaandehandvandocumentonderzoekzoalsdeexameneisenendekerndoelenvanhetbetreffendevakVervolgenshebikgekekennaarwaterindelesmethodenoverspreekvaardigheidenretoricatevindenisVoorNederlandswasditdelesmethodelsquoOpniveaursquoVoordeanderetweevakkenIBenklassieketalenlagditietsmoeilijkeromdatzeveelalwerkenmeteigenlesmateriaalTotslothebikbijverschillendedocentenvandedesbetreffendevakkendielesgevenaandebovenbouwophetDrMollercollegeeeninterviewafgenomenOpdiemanierwildeikachterhalenwelkeelementenvandekerndoelenofexameneisentenaanzienvanspreekvaardigheiddaadwerkelijkindelessenaanbodkomeneninhoeverredetheoriezoalsikdieinhetlesmateriaalaantrofookindelespraktijkwordtbehandeldDaarnaastwerdduidelijkopwelkaspectvanspreekvaardigheiddefocusligtAllerespondentenwerdenopdezelfdemanierbevraagdDevolgendevragenvormdendeleidraadvoorhetinterview

- Wathoudthetbegripretoricavolgensderespondentin- Welkevormenvanspreekvaardigheidkomenindelessenaanbod- WaaruitbestaatdetheoretischeonderbouwingWaaropligtdefocus- Watzijndebeoordelingscriteria- Welkeambitiesheeftdesectietenaanzienvanspreekvaardigheidretorica

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

14

- Ervaartderespondentspreekangstbijleerlingen

335 Welkeinvloedkanonderwijsinretoricahebbenophetverminderenvan presentatieangstbijleerlingen(deelvraag5)DeantwoordenopdezevraagzijnafkomstigvantekstbronnenDegegevenszijnaangevuldmetdeantwoordenuithetinterviewmetStichtingLandmerkIkhebdezelfdecollegarsquos(vanwieookbijdeelvraag44sprakewas)gevraagdnaarhunervaringenmetspreekangstbijleerlingenDegegevensuitdeinterviewshebikvervolgensvergelekenmetdebevindingenuithetliteratuuronderzoek

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

15

4 HettheoretischkaderDitdeelvanhetonderzoekiseenweergavevanverschillendevisieseninzichtenvandeskundigenoverretoricaHetdoelvanhetliteratuuronderzoekisinzichttekrijgeninhetbegripendebetekenisvanretoricahetbelangvanonderwijsinretoricaenhetbegriplsquospreekangstrsquoInheteerstedeelvanhettheoretischkadergaiknaderinophetbegripretoricaindeliteratuurHetiseenaanvullingopdealeerdergegevenbegripsbepalingvanretoricametdebedoelingombegrippendieinsamenhangmetretoricagebruiktwordeneenplaatstegevenLiteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatnaastdetermretoricaookanderebenamingenwordengebruiktdiealdannietgelijkwaardigzijnaanhetbegripretoricaBovendienisdebetekenisvanhetwoordretoricaindeloopvandetijdverschovenVoordeuitvoeringvanhetliteratuuronderzoekishetvanbelangzichhiervanbewusttezijnInhettweededeelkomtdefocusteliggenophetonderwijsinretoricadeinhoudendepraktijkErwordtaandachtbesteedaandevoordelenendeeffectenvanhetonderwijsinretoricaInhetlaatstedeelstaandeinzichtenvanwetenschappersoverspreekangstcentraalSpreekangstbijleerlingenvormdeimmersdeaanleidingvoorditonderzoekWededocentenvanhetgymnasiumteamveronderstellenimmersdateenvandeeffectenvancursusretoricabestaatuithetverminderenvandiespreekangst

41 HetbegripretoricaVoorditonderzoekhanteerikzoalsgezegdbijdebegripsbepalingvanretoricadedefinitielsquodeleervandewelsprekendheidrsquoHetisbelangrijkteonderstrependatdezedefinitiezoweleentheoretischalseenpraktischaspectbevatRetoricaheeftzowelbetrekkingophetinzichtkrijgeninhetretorischsysteemalsopdetoepassingervaneenvaardigheiddiebestaatuithettoepassenvanderegelsvanderetoricaVoorAristotelesisretoricalsquohetvermogenommetbetrekkingtotelkonderwerptezienwatovertuigingskrachtheeft(Huys2016p20)rsquoVoorAristotelesisretoricaeenwetenschapDedefinitievanAristotelesimpliceertdatwiederetoricabeheerstnietnoodzakelijkerwijzeookeengoedenovertuigendsprekerisRetorischbekwaamzijnbetekentbijgevolgdatmenkennisheeftvanhetretorischsysteemeninzichtheeftinwatovertuigendwerktRetoricabestudeerthetovertuigendsprekenenisvantoepassingopverschillendetaligesituatieswaaronderdemondelingepresentatieDanieumllvanderMaaszegthierovertijdenshetinterview4hetvolgendelsquoDerelatietussenretoricaenbijvoorbeeldeenpresentatieisgelijkaanderelatietussenhetvakgebiedenhetobjectvandatvakgebiedrsquoZohoortdemondelingepresentatiehetovertuigendsprekeninhetalgemeenvolgenshemtothetonderzoeksdomeinvanderetoricaDitbetekentdateenpresentatieopgebouwdengeanalyseerdkanwordenaandehandvanderegelsvanhetretorischsysteemderetoricaRetoricaistoepasbaaropelkecommunicatievesituatieIllustratiefishetvolgendecitaatvanCasperdeJongeinhettijdschriftLampas5lsquoRetoricaisoveralwedebatterenindeTweedeKamerinderechtbankinhetklaslokaalopFacebookenopTwitter(2018p26)rsquoHetretorischsysteemendetoepassingsvormenzijnonlosmakelijkmetelkaarverbondenDitheeftgevolgenvoorhetliteratuuronderzoekHetbetekentnamelijkdatindeliteratuurretoricavanuiteenbepaaldetoepassingsvormwordtbehandeldTweevoorbeeldenkunnenditverduidelijkenHetboek

4HetinterviewmetDanielvanderMaasdocentvanStichtingLandmerkvondplaatsinhetkadervanhetpraktijkonderzoek5LampasiseentijdschriftvoorclassiciHetverschijntvierkeerperjaar

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

16

lsquoSprekeninhetopenbaarrsquovanKlaasWiertzemaenPatriciaJansen(2017)iseenhandleidingvoorwiewillerenpresenterenHetbevattalrijkeelementendiedeeluitmakenvanhetretorischsysteemmaarispraktijkgerichtHetboeklsquoRetorischekritiekrsquovanAntoineBraet(2009)bevateenuitvoerigtheoretischdeelenisgeschrevenalshulpmiddelomspeechesteanalyserenDitboekbesteedtbijvoorbeeldgeenaandachtaandememoriahetuithethoofdlerenvaneenspeechIndeliteratuurkomenverschillendetermenvoordiegelieerdwordenaanretoricaargumentatieleerlogicadialectiektaalbeheersingspreekvaardigheidpresentatievaardighedenredeneerkunstnieuweretoricaHetisnietdebedoelingomopelkvandezebegrippenintegaanTochishetomtweeredenenbelangrijkhiermeerekeningtehoudenOmteachterhalenwelkeaspectenvanretoricainvakgebiedenandersdandeklassieketalenbehandeldwordenishethandigrekeningtehoudenmetanderebegripsbepalingenBovendienwordtaanbestaandebegrippenalsretoricaretorischofretorieksomseenandereinvullinggegevenDezeverschuivingindebetekenisvanhetwoordvalthistorischteverklaren

412 OpvattingenoverretoricaTegenwoordigheeftdetermretoricaalthansindeomgangstaaleennegatievebetekenisDetermenretoricaenretoriek6wordengeassocieerdmetbombastischenonwaarachtigtaalgebruik(Braet2009)lsquotrucsrsquodieeensprekerbewustgebruiktomdetoehoordertemisleidenBurke(2013)verteltinzijninaugureleredehoemendoorgaansmetwantrouwenreageertwanneerhijzichzelfhoogleraarinderetoricanoemtDereactieszijnveelneutraleralshijaangeeftjongerenkritischtelerendenkenenheldertecommunicerenDitisverbazingwekkendtemeeromdatdelaatstejarendebelangstellingvoorhetgesprokenwoordjuisttoeneemtDeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathoskrijgenruimeaandachtzowelindecommunicatiewetenschappendepsychologiealshetbedrijfsleven(Huys2016)TussendeoorsprongvanretoricaalstheoretischestudieendemoderneassociatiesmethetwoordlsquoretoricarsquoalszodanigligteenlangeontwikkelingHetloontdemoeitehierevenopintegaanomdatditmogelijkdepositievanlsquoretoricarsquoinhethuidigeonderwijsverduidelijktRetoricaheeftrondhetmiddenvandevijfdeeeuwvoorChristusvoorheteersteentheoretischegrondslaggekregenAlsgrondleggersvandestudieenhetonderwijsinretoricawordenCoraxenTisiasvanSyracusegenoemdDebehoefteaanscholinginderedenaarskunstvielsamenmetdeopkomstvandedemocratieendejuryrechtspraakDepolitiekebesluitvormingvondineenstadalsAtheneplaatsineenvolksvergaderingderechtspraakgebeurdeaandehandvandoorhetlotaangewezenburgersBovendienwerdiederburgerinstaatgeachtomzichzelfteverdedigenofderolvanopenbaaraanklageropzichtenemenRondtrekkendelerarensofistengenaamdbodeneenopdepraktijkgerichtonderwijsinwelsprekendheidaanhetgingdaarbijnietomgelijkhebbenmaaromgelijkkrijgenDezevisieophetontstaanvanretoricavindenweondermeerterugMarkHuys(2016)HetwantrouwentenaanzienvanretoricaisterugtevindenindewerkenvanPlatoPlatosteltdewaarheidcentraalendatishetonderzoeksobjectvandefilosofieDewijsgerigewelsprekendheiddiePlatovoorstaatisdedialectiekindevormvaneendialooggaansprekersopzoeknaardewaarheidDefilosoofAristoteles(384-322vChr)ontkenthetbelangvandewaarheidnietmaarstaateenmeerpraktischebenaderingvanretoricavoorRetoricaheefteenlogischegrondslagmaarmoetrekeninghoudenmetdewerkelijkheidvandetoehoordershetpubliekInzijnwerkRetorica

6DetermenretoricaenretoriekzijnverwantaanelkaarRetoriekstaatvoorlsquodemiddelendieeentekstdoel-ofpublieksgerichtmakenrsquo(Braet2009p10)Retoricakangezienwordenalsdeleervanderetoriek

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

17

besteedthijnaastbewijsvoeringenopbouwookaandachtaangevoelensuitdrukkingswijzeenvoordrachtVoorAristoteleswasderetoricazoalsgezegdeenwetenschapZijnwerkisindiezineenanalytischemethodevandevaardigheidlsquoovertuigendtesprekenrsquoVolgensMarkHuys(2016)wasAristotelesrsquobenaderingvanderetoricavernieuwendAristoteleszagderetoricaalseeneenheidmeteigenfunctieenkenmerkenDefunctiebestaatuithetverschaffenvanwatineenbepaaldesituatieaannemelijkisHetwerkterreinvanderetoricaisnamelijkdedagelijksewerkelijkheidDevraagstukkendiebehandeldwordenleidenniettotwetenschappelijkezekerhedenmaarviaberaadslagingtotuitsprakendiehooguitaannemelijkofwaarschijnlijkzijnDezeberaadslagingwordtdoorAristotelesgeanalyseerdwaarbijhijaandachtschenktaandesprekerhetonderwerpenhetpubliekZoheeftdesprekerbijAristotelesdrietakenhetvindenvanovertuigendmateriaalhetverwoordenenhetordenenvandatmateriaalAlsovertuigingsmiddelenlegthijdenadrukopderedenering(logos)deargumentenenhunvindplaatsen(topoi)degevoelens(pathos)enhetkarakter(ethos)deeigenschappenvandesprekerHetvindenvandejuisteovertuigingsmiddelenmaakthijafhankelijkvanhettyperedevoeringZovraagteentoespraakvooreenrechtbankomandereargumentenenvindplaatsendaneenpolitieketoespraakHetinspelenophetgevoelvanhetpubliekkaneenbelangrijkmiddelzijnomeenjuryineenprocesteovertuigenterwijlhetkaraktervandesprekervaninvloedisbijeentoespraakinhetparlementIndeGriekseenRomeinsetijdwerdderetoricaverderuitgewerkttoteenmethodedievoorhetonderwijsbruikbaarwerdDewerkenvanCicero(eersteeeuwvChr)endeInstitutioOratoriavanQuintilianus(eersteeeuwnChr)bleventotindemodernetijdtoonaangevendDeretoricadiegebaseerdisopdeinzichtenvandeGrieks-RomeinseoudheidwordtdeklassiekeretoricagenoemdAanheteindevandemiddeleeuwenwerdenbelangrijkedelenvanderetoricanaardedialecticaovergehevelddeinventiogerichtophetvindenvandejuisteargumentenendedispositiohetordenenvandeargumentenDeretoricawerdbeperkttotdeelocutiohetvormelijkeaspectvaneenbetoog(beeldspraakenstijlfiguren)enwerdgeleidelijkeenonderdeelvandeliteratuurwetenschapAlleeninAmerikableefheteigendiscipline(vanEemeren2012Huys2016)IndetweedehelftvandetwintigsteeeuwneemtdebelangstellingvoorretoricaweertoeDeinteressewordtgewektdoordenoodzaakomdoeltreffendteovertuigenIneenmaatschappijwaarinkorteensnelleberichtgevingdeboventoonvoertismennietuitophetlerenhoudenvanlangeredevoeringenmaaropzoeknaardemiddelenenstrategieeumlndieovertuigendwerkenIndeoudheidwerdretoricaafgestemdopdepraktischeeisenvanderechtspraakendepolitiekIndemodernetijdiservolgensHuys(2016)metnamebelangstellingvoordedrieAristotelischeovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosDeherwaarderingvoorderetoricagaatgepaardmeteenverbredingvanhetaanbodindeargumentatietheorie7

413 RetoricaendeargumentatieleerRetoricaendeargumentatieleer(ookwelargumentatietheorie)hebbenmetelkaargemeendatmeningenenstandpuntencentraalstaangeenzekereofwetenschappelijkekennisDithoudtindatdesprekerdeanderineendialoog(discussieofdebat)ofeenmonoloog(redevoering)vanzijn

7ToonaangevendwashetmodelvanStephenToulmin(1958)endeNieuweRetoricavanChaimPerelmanenLucieOlbrechts-Tyteca(1958)BeidenbenadrukkenvolgensvanEemeren(2012)datargumentatiegeenuitsluitselgeeftoverdewaarheidvaneenstandpuntmaarditstandpuntaannemelijkprobeerttemaken

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

18

standpuntofmeningovertuigtofhetstandpuntvandeanderweerlegtofnuanceert8HetvolgendevoorbeeldisafkomstiguitdereaderlsquoRetoricavoordocentenrsquo(Maas2018)Stelling1 Ineenrechthoekigedriehoekisdesomvandekwadratenvandelengtesvande rechthoekszijdengelijkaanhetkwadraatvandelengtevandeschuinezijdeStelling2 HetgaatslechtmethetmilieuendusmoetdeoverheidzonnepalensubsidieumlrenNaarmateeenstellingofeenuitspraakminderzekerhedenbevatwordthetbelangvandeargumentatiegroterDeeerstestellingbevateenwiskundigezekerheidDezeuitspraakvraagtnietomargumentatiehooguiteenwiskundigbewijsomdefinitiefvasttestellenofdeuitspraakwaarofonwaarisHettweedevoorbeeldbestaatuiteenargumenteneenstandpuntDesprekerkanzijnstandpuntofmeningdoorhetaanvoerenvanargumentenhooguitaannemelijkofwaarschijnlijkmakenAndersgezegdhetgaatomeenuitspraakwaarvandewaarheidterdiscussiestaatofkanstaanDitishetdomeinvanderetoricaendeargumentatieleerDeargumentatieleerlegtdefocusophetargumenterenHetprobeertinzichtelijktemakenhoeineenbetoogdeargumentenenstandpuntengeordendzijn(argumentatiestructuur)enwelkverbanderbestaattussendegegevenseneenconclusie(argumentatieschema)EenvoudiggezegdhoeziteenbetooginelkaarenhoevolgtdeconclusieuitdegegevensDitleidttoteentypologievansoortenargumentenenvormtdebasisvoordebeoordelingvaneenargumentatieDeargumentatieleerisgerichtopdegeldigheidredelijkheidendeugdelijkheidvaneenredeneringofargumentatieVolgensVanBelleisdeargumentatieleerofndashtheorielsquodestudievanhetgoedofdeugdelijkredenerenrsquo(2013p2)DeargumentatieleerisenerzijdsbeschrijvenddoordathetlaatzienhoeredeneringenzijnopgebouwdAnderzijdsmaakthetduidelijkaanwelkevoorwaardeneenredeneringmoetvoldoenomaannemelijkofovertuigendtezijnDeargumentatieleerwordtindeAngelsaksischewereldaangeduidmetdeterminformallogicofinformelelogicaDitintegenstellingtotdeformelelogicadieeveneenshetgoedredenerenbestudeertDeformelelogicaanalyseerteenredeneringopgrondvanhaarformeleoflogischegeldigheidmaardoetgeenuitspraakoverdewaarheidvaneenargumentatieVolgensVanBellebestaanerbijargumentatietheoreticitweevisiesopargumenterenSommigetheoreticivindendatargumentenlogischgeldigmoetenzijn(logischetraditie)Anderenzijnvanmeningdatargumentenookgoedkunnenzijnzonderdielogischegeldigheid(retorischetraditie)Deretorischetraditielegtdenadrukopeffectiviteitterwijldelogischetraditiedenadruklegtopderedelijkheidvandeargumenten

8VanBellespreekt(2013p5)vanhetperlocutievedoelvanargumenterenArgumentatieskunnenookillocutiefzijnDaarmeezijnzenietgerichtophetovertuigen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

19

42 HetonderwijsinretoricadetheorieBeschikkenbegenadigdesprekersovereenvanzelfsprekendcharismaIswelsprekendheideenkwestievantalentWenoemeneenleerlingdieeenuitzonderlijkepresentatiegegevenheefteenlsquogeborenrsquosprekereenlsquonatuurtalentrsquoBijwijzevancomplimentWantalshetwerkelijkomietsaangeborengaatslaanweinfeitedegrondslagvoorelkevormvanonderwijsinwelsprekendheidonderuitTalentisnodigomnetalsObamauittegroeientoteenbuitengewoonsprekerEnjadeinvloedvantrainingenisgroteralsdesprekertalentheeftGrotesprekersalsObamahebbenhuntalentontwikkelddoorteoefenenZewerdenvolgensLarsDuursmaindeloopvandetijdbeter(Hendriksetal2017)OefeningenervaringhebbenObamavooruitgeholpenWaarhetbijhetvoorbeeldvanObamaomgaatisdatsuccesvolpresenterengeengaveismaareenkwestievaneenaantelerenvaardigheidZoalseerdergezegdbevatdedefinitievanGorgiasbijPlatoeeninteressantenuancelsquohetvermogeneenredenaartemakenvaniedereendiebijuindeleerisrsquo(PlatoGorgias458e)DezedefinitiesuggereertdatkennisvanhetovertuigenkenbaarendusoverdraagbaarisDesofistengavenookonderrichtinderetoricaDitinzichtwordtechternietuitgewerktdoorPlatoPlatoveroordeeltderetoricaHijheeftkritiekopeendrietalpuntenhetobjectwaarvanderedenaarwilovertuigenheteffectvanderetoricaendeaardvanderetoricaPlatoergertzichaanhetfeitdathunonderwijsnietgerichtisophetoverbrengenvandeugdenvanwatgoedenrechtvaardigis(PlatoGorgias452e)Hunactiviteitenleidenniettotechtekennismaartotmeningenengeloofniettotwaarheidmaartotwaarschijnlijkheid(PlatoPhaedrus270eGorgias452e)Retoricaisgeenkunst(τέχνη)maarslechtseenhandigheidinhetverschaffenvangenoegenenplezierHijnoemtretoricazelfskookkunstvoordeziel(Gorgias462-465)DekookkunstpretendeertimmerstewetenwatgoedvoordemensishoeiemandgezondkanblijvenenwordenenbegeeftzichdaarmeeophetterreinvandegeneeskunsteenwetenschapOppreciesdezelfdemanierpretendeertretoricavolgensPlatovaneenmenseengoedeenrechtvaardigeburgertemakenhetdomeinvandefilosofieOpdiemanierveroordeeltPlatoderetoricaOndanksdezescherpeveroordelingenafwijzingvanderetoricadoorPlatotengunstevandefilosofiewerdderetoricainlateretijdeenbelangrijkeonderwijsmethodeAristotelesIsocratesenQuintilianushebbeniederophunmanierhieraaneenbijdragegeleverdOmdatikdewerkennietzelfbestudeerdhebmaakikdankbaargebruikvanwatvanderMaas(2017)enHunink(2001)hierovergeschrevenhebbenAristotelesplaatstederetoricaineenwatpositieverdaglichtdanPlatoHijkoppelderetoricaaanethischeoverwegingenstelderetoricaindienstvandefilosofieenmaaktehetdaardoormogelijkdatretoricaalsonderwijssysteemgebruiktwerdIsocrateshechtteeveneenseengrotewaardeaandeethiekRetoricawerdeenessentieelonderdeelvaneenbredeopleidingdiemoetzorgenvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedpersoonDitvormingsideaalvindenweuiteindelijkterugbijQuintilianusindeRomeinsetijdQuintilianusschreefindeeersteeeuwnaChristuseenhandleidingvoorwelsprekendheiddelsquoInstitutioOratoriarsquoHierinverzamelthijopsystematischewijzedebestaandekennisoverretoricaHetwerkiseensoortleerboekwattoekomstigeredenaarskondengebruikenomhunvaardighedenteverfijnenEntochiszijnwerkmeerdaneenpraktischehandleidingGoedlerensprekenwasindetijdvanQuintilianushetdomeinvanhethogeronderwijsHetbleefnietbeperkttoteenpraktischevaardigheidmaarzorgdevoordeontwikkelingvaneenRomeinQuintilianusgaatnetalsIsocratesnogeenstapverderdoorerookeenethischaspectaanteverbindenRetoricazorgtvoordeontwikkelingvaneenmoreelgoedmensDeidealeredenaarmoetimmersnietalleenovertuigendmaarookmoreelverantwoordsprekenOpdiemanierbelichaamthetwerkvanQuintilianusvoorHuninkhethumanistischeideaalvaneen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

20

moreelgoedeenactievemensCicerovoegtvolgensLeemanenBraet(1987)nogeenaspecttoeaanhetbeeldvandeidealeredenaardebredealgemenevormingDebeheersingvanformeleregelsvanderetoricaalleenvolstaatnietEenredenaarmoetbeschikkenovervoldoendeinhoudelijkekennisOndankshetfeitdatdehuidigepolitiekmaatschappelijkecontextnietmeertevergelijkenismetdievandeoudheidzijnervoldoendeaanknopingspuntenomhetonderwijsinretoricaterechtvaardigenmetnameindevormingvandebreedontwikkeldemoreelgoedeenactieveleerlingen

421 OpzoeknaarbronnenvoorinhoudelijkeontwerpcriteriavanretoricaEenmanieromtotinhoudelijkeontwerpcriteriatekomenzijndetipsenaanwijzingenvooreensuccesvollespeechOphetinternetstaantalrijkewebsitesdietipsgevenofcursussenaanbiedenomtelerensprekeninhetopenbaarlsquoLeervolzelfvertrouwendoelgerichteninspirerendpresenterenintweedagenrsquo9DedegelijkheidvanhuninformatieisechternietteverifieumlrenIllustratiefzijndetipsvanLarsDuursmavoorhetgevenvaneensuccesvollespeechLarsDuursmaisoprichtervanhettrainingsbureauDebatrixHijcoachtEuropeseleidersindepolitiekenhetbedrijfsleven

- Gaopzoeknaareenheldereboodschapenhoudaarbijrekeningmetjepubliek- Kieseeneenvoudigestructuur- Maakgebruikvanpersoonlijkeanekdotes- Gebruikbeeldendewoordenenzorgvooreentekstmetritme- Werktoenaareenclimax

EensystematischebehandelingvandetheorievandeklassiekeretoricaistevindeninhetwerkvanLeemanenBraet(1987)DitboekbehandeltdeleeropzichengaatnietinopdetoepassingenderedevoeringenzelfEencombinatietussendetheorieendepraktischetoepassingistevindenindewerkenvanBraet(2009)enWiertzemaenJansen(2017)DealeerdervermeldemethodevanBraetbespreektderetorischemiddelengerichtopdeanalysevaneenbetoog(retorischekritiek)WiertzemaenJansenrichtenzichinhunwerkopdeverbeteringvandekwaliteitvanpresentatiesDeinhoudisgebaseerdophunervaringenmetcursistenHetretorischsysteemeengeheelvanregelsvanwelsprekendheidisindeoudheidontstaanenwerdvoortdurendaangevuldDekennisisgebaseerdoppraktijkervaringDeregelszijndanookineersteinstantiedescriptiefzebeschrijvenwatovertuigendwerktopbasisvanervaringIntweedeinstantiewerktenderegelsprescriptiefmetnamewaarhetdeoefeningenbetreftinretorenscholenHetoudsteenmisschienwelhetmeestintegralewerkoverretoricakomtuitdeeersteeeuwnaChristusDeopleidingtotredenaar(DeInstitutioneOratoria)vandeRomeinseauteurQuintilianusVincentHunink(Hunink2001)pleitervooromditwerkinhetuniversitaironderwijstegebruikeninplaatsvanhetlesmateriaalvanmodernecommunicatiedeskundigenomopdiemanierstudentenbetertelerenpresenterenNietiedereenishetmethemeensHetwerkvanQuintilianusiseenbelangrijkebronvaninformatieHetwasechternietzoalsHuninkzelfaangeeftgerichtopretoricaalsschoolvakIndemoderneNederlandstaligeleerboekenvoorhetvoortgezetonderwijszijnergeenpublicatiestevindendieuitsluitendbetrekkinghebbenopretoricaofdemondelingepresentatieDelessenserie

9Dezeleuzeisovergenomenvandewebsitewwwspreeknl

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

21

overretoricavanFloortjedeJonghe10vormthieropeenuitzonderingDezelessenserieoverretoricabestaatuitdrieuitgewerktelessenmetopdrachteneneendocentenhandleidingLes1behandeltmetnamedeoverredingsmiddelenethoslogosenpathosengaatinophetmoreleaspectvanretoricaLes2bespreektdestappenomtekomentoteenredevoeringDelaatstelesgaatoverdebeoordelingvanredevoeringen

422 EenpleidooivoordeklassiekeretoricaEenbelangrijkeredenomdeklassiekeretoricaookdedagvanvandaagalsuitgangspunttenemenisvolgensAntoineBraet(2009)hetfeitdatdeklassiekeretoricaeentotaalbenaderingvoorstaatallekantenvaneenbetoogkomeninonderlingesamenhangaanbodDitintegenstellingtotdemodernespecialismendieeenkantbelichtenzoalsdeargumentatieofhetopwekkenvanemotiesHiermeeerkentdeauteurdatdemodernetijdnieuweinzichtenheefttoegevoegdDitgeldtbijvoorbeeldvoordemoderneargumentatietheorieofhetempirischpersuasie-onderzoekHetlaatstgenoemdeonderzoeklevertnieuweinzichtenoverdepsychologischeprocessenvanhetovertuigenIllustratiefvoordemoderneinvalshoekisbijvoorbeeldhetwerklsquoPathosenretoricarsquovanJaapdeJong(deJongea2015)datspecifiekingaatopderolvanemotiesbijhetovertuigenlsquoIJsverkopenaaneskimorsquosrsquo(vanGoethem2017)benadertdeovertuigingskantvanuiteenpsychologischeinvalshoekAntoineBraetstaatmetzijnpleidooivoordeklassiekeretoricanietalleenOokMichaelBurke(2013)bijvoorbeeldvindtdatdeklassiekeretoricaeenplaatsverdientinhet(universitair)onderwijsRecentelijknoghieldCJansen(Jansen2016)eenpleidooivoordeinvoeringvanretoricainhetonderwijsvoorhetvakNederlands11DekanttekeningdiegemaaktmoetwordenisdatzijnpleidooigerichtisopdeinvoeringervaninhethogerofuniversitaironderwijsDetaalvaardigheidinhettertiaironderwijszoueenhogerniveaumoetenbereikendanhetvoortgezetonderwijsDitkanvolgenshemdooraantesluitenbijdeklassiekeretoricaenderedevoeringofmondelingepresentatiealsuitgangspunttenemenDooreenstudievandeklassiekeretoricabegrijpenstudentenbeterwatprofessionelesprekersdoenomteovertuigenHetbrengthenbovendienverderinhetontwikkelenvanhunproductievevaardighedenhunschrijf-enspreekvaardighedenTochheeftdeklassiekeretoricaookzijnbeperkingenDeklassiekeretoricabeperktzichtotdriesoortenbetogendepolitiekeredegerechtelijkepleidooienengelegenheidstoesprakenDezedriesituatiesbestaannogsteedsmaarerzijnmeercommunicatievesituatiesdenkbaarTochhebbendemodernevariantenondanksveleverschillenovereenkomstenmetdeklassiekebetogenAntoineBraetgeeftalsvoorbeelddeopinieumlrendestukkenineenkrantHetsoortargumentendatgebruiktwordtkomtbijvoorbeeldovereenmetdeargumentenineenpolitiekeredeHetverschilishetdoelEenopinieumlrendstukleidtimmersniettoteendirectebesluitvormingDemoderneinzichtenoverargumentatieendepsychologischekantvanhetovertuigenbiedenwaardevolleaanvullingenopdeklassiekeinzichtenEenvoorbeeldvanditlaatsteishetzogenoemdefearappealeenpogingtotgedragsbeiumlnvloedingdoorangstaantejagenFearappealkomtvoorinreclameboodschappenEenvoorbeeldhiervanzijndeangstaanjagendeplaatjesentekstenopsigarettenverpakkingenInfeiteisditeenvoorbeeldvaneenargumentdatberoepdoetopemoties(pathos)Determkomtvoorindepsychologieensociologie

10DeSHZG(StichtinghetZelfstandigGymnasium)heeftin2012tenbehoevevanhetprojectGymnasium-cum-LaudezesmodulesgepresenteerdmetverrijkingsstofophetgebiedvandeKlassiekeTalen11CarelJansenschreefhetartikelTaalencommunicatieonderwijsinbewegingnaaraanleidingvandepublicatie(jan2016)vanhetManifestNederlandsopschoolDitManifestiseenpleidooivoordeactualiseringvanhetvakNederlandsengerichtophetontwikkelenvaneenmeerbewustetaalvaardigheid

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

22

423 DeklassiekeretoricadetheorieEenbelangrijkordeningsprincipevoorhetbehandelenvandeklassiekeretoricaisontleendaandeleervandetakenvaneenredenaar(deofficiaoratoris)DitordeningsprincipeisalterugtevindenbijQuintilianusindeeersteeeuwnaChristusDetakenzijninfeiteeenweergavevanwateenredenaarinchronologischevolgordemoetdoenomtoteentoespraaktekomen

- Inventiohetvindenvandeinhoudhetbepalenvanhetstandpuntenhetzoekenvandegeschikteargumenten

- Dispositiohetrangschikkenvandeargumenten- Elocutiodeverwoordingvandeinhoud- Memoriamemorisering- Actiodeuitvoeringvaneenredevooreenpubliek

DezeindelingvindenweteruginhetwerkvanAntoineBraet(2009)HijbeperktzichweliswaartotvieraspecteninhoudordeningverwoordingenpresentatieDememorisering(Memoria)komtnietaanbodomdatzijnwerkbetrekkingheeftopgeschrevenbetogenenomdatdeklassiekerichtlijnenopditvlakvolgenshemtegedateerdzijnFloortjedeJonghe(zd)baseerthaarlesoverdeopzetvaneenredevoering(Les2)eveneensopdezevijfstappenDeindelinggebaseerdopdevijftakenvaneenredenaarisbeschrevenvanuithetgezichtspuntvandesprekerhoekomtdesprekertoteenredevoeringHetisechterookmogelijkomanderegezichtspuntenbijdeindelingtebetrekkenzoalsdatvanhetonderwerpdetekstenhetpubliekLeemanenBraet(1987)beschrijveneendergelijkeindelingdiegebaseerdisophetmodelvanderetorischecommunicatiesituatieIndatmodelbehandeltdespreker(2)eenonderwerp(1)wattoteentekst(3)leidtdiegerichtisopeenpubliek(4)LeemanenBraet(1987)stellenechterdatdeindelingopbasisvanvierperspectievennietgebruikelijkwasMeestalgingmenimmersuitvanhetperspectiefvandesprekerBijhetperspectiefvandetekstbijvoorbeeldkomtdeindelingvaneenredetersprake(inleidingmiddenenslot)DitdeelpastookbijhetperspectiefvandesprekeralsonderdeelvandeinventioofdispositioBijhetperspectiefvanhetpubliekpassendedriemiddelenlsquohetpubliekvoorzichinnemenemotionerenenonderrichtenrsquoInfeitekomtdepublieksgerichtheidookinandereonderdelenvoorzoalsbijdebehandelingvandesoortenredevoeringenofdedrieoverredingsmiddelenethoslogosenpathos

424 SpreekvaardigheidenretoricainhetonderwijsInNaareenbeteremondelingetaalvaardigheid(WurthdeJongHulshofTigelaarenAdmiraal2016)komtnaarvorendatermaarweinigwetenschappelijkonderzoekisgedaannaarhoemondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijshetbestonderwezenkanwordenDithoudtindatmennietgoedweethoemondelingetaalvaardigheidopscholengedoceerdwordtenhoeleerlingendezevaardigheidhetbestlerenVerderkomendocentenindepraktijkniettoeaansystematischonderwijsinmondelingetaalvaardigheidKnelpuntenzijndegroepsgrootteendebeschikbareonderwijstijdDocentenblijkenbehoeftetehebbenaanlesmateriaalenconcreteaanwijzingenvooreendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheiddieinovereenstemmingismetdeeindtermenendereferentieniveausvanhetvakNederlandsRetoricaisslechtsinbeperktemateterugtevindeninhetmiddelbaaronderwijsinNederland(Maas2017)DanieumllvanderMaasziethiervoortweeverklaringenTeneerstezijndocentennietbekendmetderegelsendepraktijkvanhetvakTentweedewordtretoricagezienalsmooipraterijenomdieredengewantrouwdOokindeliteratuuriserweiniggeschrevenoverderolvanretoricainhet

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

23

onderwijsDemeesteartikelenzoalsvanderMaasterechtaangeeftvindenweindeEngelstaligeliteratuurEenvoorbeeldhiervanishetartikellsquoRhetoricalPedagogyrsquovanBurke(2013)eenpleidooivoorretoricainhethogeronderwijsIsretoricadanvoorbehoudenvoorhethogeronderwijsDeartikelenvanBurkeenJansen(2016)voereninelkgevalargumentenaanvoordeimplementatievanretoricaopditniveauDanieumllvanderMaas(2017)beschrijftwelkebijdrageretoricakanlevereninhethuidigevoortgezetonderwijsDiebijdrageblijftnietbeperkttothetonderwijsindeklassieketalenBijdebesprekingvandevoordelenvanhetonderwijsinretoricawordthieropingegaanOmtoteenbeterinzichttekomenindeinhoudelijkedidactischeenorganisatorischeaspectenvaneencursusretoricahebikDanieumllvanderMaasdocentbijStichtingLandmerkgeiumlnterviewdOmdatditinterviewaansluitbijdeelvraag3overdeinrichtingvanhetretorica-onderwijshebikbeslotenderesultatenvanhetinterviewinditdeelvanhetonderzoekoptenemen

425 EencursusretoricavolgensDanieumllvanderMaasEencursusretoricabestaatvoorDanieumlluittweedelentheorievanderetoricaendespreekopdrachtDespreekopdrachtiseenpubliekepresentatieofspeechEenlessenreekszouminstensdehelftvandetijdmoetenbestedenaanspreekoefeningenwaarbijdeleerlingaanhetwoordisOnderstaandetekstisgebaseerdophetinterviewDetekstisaangevuldmetgegevensuithetartikeldatDanieumllinhetvakbladLampas(2017)heeftgeschrevenEenlessenserieretoricawordtvolgenshemhetbestuitgewerktaandehandvandevijftakenvaneenredenaardeinventiodedispositiodeelocutiodememoriaendeactioEendergelijkeopbouwzorgtvooreenhelderraamwerkeenkapstokwaaraanonderwerpenwordenopgehangenEenbelangrijkonderdeelvandelsquoInventiorsquozijndedrieovertuigingsmiddelenethoslogosenpathosZebehandelendevraagwaardeovertuigingvandaankomtHetisbelangrijkdatleerlingenkennisnemenvandezemiddelenaangezienzeindedriedelenvaneenspeechvoorkomenZodoetdeinleidingeenberoepopdeethosvaneensprekerdekernopdelogosenhetslotoppathosDitismetnamehetgevalbijjuridischeenpolitieketoesprakenNahetbedenkenvanjecentraleboodschapgajeimmersopzoeknaardejuisteargumentenDeargumentenkunnenbestaanuitfeitenmateriaalOvertuigenkanookdoorintespelenopdeemotiesvanhetpubliek(pathos)ofdooreenbetrouwbaarofeenbetrokkenbeeldvanjezelfneertezettenKennisvanhetpubliekisdaarbijonontbeerlijkAfhankelijkvandedoelgroepkanhetonderwerpverschillendbehandeldwordenZokanerbijhetbehandelenvanlogosingegaanwordenopdeargumentatieleergoedeenslechteargumentenenindehogereklassenopdestatusleerDestatusleer(inhetGrieksstasis)gaatoverhetstandpuntdatdesprekermetnameineenjuridischecontextinneemtAfhankelijkvanhetgekozenstandpuntkrijgjeverschillendespeechesZokanmenredenerenvanuitdeontkenning(Hetfeitisnietgebeurd)vanuitdedefinitie(Hetgaatnietommoordmaaromdoodslag)vanuitdeomstandigheden(Hetwaszelfverdediging)ofdeprocedureHetbepalenvaneenstandpuntenaansluitenddaaropeenkeuzemakenvoordeargumentenisenkelvoordehogereklassenweggelegdWatdeargumentenbetreft(delogos)steltDanieumllvanderMaasvooromleerlingeneenspeechtelatenhoudenmeteenbepaaldsoortargumentDedocentbepaaltZokandeleerlingendeopdrachtkrijgenomeenspeechoptestellenmetdaarineenvergelijking(gebaseerdopde

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

24

geschiedenisofdeliteratuur)ofmeteenargumentopbasisvanoorzaak-gevolgLeerlingenlerenopdiemaniernadenkenoverhetsoortargumentenIneenlessenreeksisookaandachtvoordememorisering(memoria)LeerlingenlerendoorbepaaldeoefeningenhoekrachtighetgeheugenisenervarenhetplezierwanneerhetdaadwerkelijkluktomtekstenteonthoudenOpspeelsewijzekunnenleerlingenhungeheugentrainenHetkanbeginnenmeteenvoudigespelletjeszoalslsquoIkgaopreisenneemmeersquototdetheorievanhetgeheugenpaleisMenonthoudtdevolgordevandeargumentendoorobjectenlaterbeeldenopverschillendeplaatseninhethuisteleggenendaarvervolgenslangstelopenDanieumllheeftoverigensdeindrukdatdergelijkeoefeningennietsubstantieelbijdragenaandespreekvaardigheidEenanderaspectvanretoricaisdevoordracht(actio)AandehandvangerichteoefeningenlerenleerlingenheteffectvanhetstemgebruiktempovolumeentoonhoogteZolaathijleerlingenzinnenopverschillendtempovoorlezenHeteffectishetsterkstwanneermentraagspreektofmeteenlagestemEenlessenreeksoverretoricamagnietbeperktblijventotdeovertuigingMenmoetzichdevraagstellenofjeeengoedredenaarbentalsjeovertuigendkansprekenHetgaathieromhetethischeaspectvanretoricaKanHitlerofGoebbelseengoedsprekergenoemdwordenIshetmetanderewoordenmogelijkomhetkaraktervandespreker(ethos)lostezienvandemanierwaarophijspreektLeerlingenmoetenbewustnadenkenoverhetdoelwaarvoorhetmiddel(despeech)wordtingezetVoorLandmerkisdeethischekantvanretoricazeerbelangrijkGoedgekozenspreekopdrachtenvormendeaanleidingomoverethischeoffilosofischethemarsquosuitteweidenNaaraanleidingvaneenspreekopdrachtwaarbijleerlingenvanuithetperspectiefvanAchillesofOdysseuspleitenvoorhetrechtopdewapensvanAchilleskanergediscussieerdwordenoverdebetekenisvanhetbegriplsquoheldrsquo

43 HetonderwijsinretoricadepraktijkBijhetopzettenvaneenlessenreeksretoricaishetessentieelietstevertellenoverdegeschiedenisvanretoricadedefinitieenhetbelangvanretoricaEendergelijkeinleidingmaaktleerlingenbewustvandatgenewaarmeezezichbezighoudenInleidendelessenkunnengaanoverhetverschiltussendebatterenenovertuigendeverwachtingenvandestudenthetbelangvanveiligheidtechniekversustrainingenderetoricavergelekenmetanderewetenschappen

431 DidactischeeffectiviteitDespreekopdrachtendieleerlingenkrijgenmoetendoordedocentzorgvuldigvoorbereidwordenEengoedeopdrachtomschrijfthetkaraktervandesprekerhetpubliekendeboodschapDeleerlingmoetwetenwieerinhetpubliekzitenbijeeninlevingsopdrachtmoethetkaraktervandesprekervoldoendeduidelijkzijnHetisbelangrijkdatdespreekopdrachtafgestemdisophetniveauvandeleerlingZokanhetnodigzijnomenkeleargumentenaantereikenomdeleerlingtehelpentijdensdevoorbereidingDitzijnbasisvoorwaardenomtoteensuccesvollevoordrachttekomenDeleeropbrengstwordtinbelangrijkematebepaalddoorhetgevenvandirecteenpersoonlijkefeedbackMetdirectefeedbackwordtfeedbackbedoelddieonmiddellijkvolgtopdespreekopdrachtFeedbackkangegevenwordenaandehandvaneenrubricofkijkwijzerDedocentkaneenaantalleerlingenvragenomgerichttekijkennaarbijvoorbeeldhetgebruikvanpathosstijlfigurenofhetstemgebruikHetisbelangrijkdatdesprekervantevorenweetwaaropgeletzalwordenLeerlingenzijnaanvankelijkterughoudendinhetgevenvanfeedbackZezulleneerderpositievedannegatievefeedbackgevenDitgeeftdedocentdemogelijkheidomertelkenseen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

25

aantalverbeterpuntenaantoetevoegenFeedbacksterkthetzelfvertrouwenvandebeginnendesprekerNaarmatedeleerlingenmeerspreekoefeningendoenzullenzeervarendatzemeerlerenalszeelkaarkritischdurventebenaderenHetdurvenenlerengevenvanfeedbackiseenbelangrijkevaardigheiddieleerlingenontwikkelentijdensdespreekopdrachtenAfgezienvaneenzorgvuldigvoorbereiddeopdrachtenfeedbackzijnernogtweefactorendiedeopbrengstvandelesverhogenhogeverwachtingenvandedocentendepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerlingLeerlingenwordengestimuleerdalsdedocentdelathogerweetteleggenDezevormvanuitdagingheeftookeenkeerzijdewanneerdelattehoogwordtgelegdhakenleerlingenafLeerlingenwetendatzeeenbetoogvooreengroepmoetenhoudenenmoetenhunverantwoordelijkheidnemenomdeopdrachttoteengoedeindetebrengenSpreekopdrachtenzoalshetschrijvenenhoudenvaneenspeechdoeneenberoepverschillendevaardighedentegelijkenzijnindiezincomplexenuitdagendvoordeleerlingEenopdrachtwaarbijeenleerlingzichmoeteninlevenineenhistorischpersoonenalszodanigeenspeechmoethoudenvergtveelvandeleerlinghistorischekennishetuitvoerenvandevijftakenvaneenredenaarencreativiteitDaarbijdoetmenberoepophettaligevermogenhetvermogentotmemoriserenenzijnpresentatievaardighedenHetberoepopdeeigenverantwoordelijkheidvandeleerlingzorgtervoordatdeleerlingactiefbetrokkenisbijdeopdrachtDeleerlingweetimmersdathijofzijbinneneenbepaaldetijdeenspeechmoethoudenvooreengroepHierdoorzalhijgoedluisterennaardeinstructiesenactiefaandeslaggaan

432 OrganisatorischevoorwaardenDesamenstellingvandegroepiseveneenseenbepalendefactorwaarhetgaatomleeropbrengstenKleinegroepenwerkenhetbestLandmerkwerktmetgroepenvanachttottienscholierenElkeleerlingkrijgtspreektijdenfeedbackDezesituatieisnietaltijdmogelijkErkanvoorgekozenwordenomdetheorieineengrotegroepaantereikenendegroepdaarnaoptesplitsenDespreekopdrachtkanbegeleidwordendoorleerlingenmetervaringuithogereklassenstagiairesofanderedocentenNaasthetaantalisookbepalendwieerdeeluitmaaktvandegroepAlsleerlingenelkaarkennenzullenzezichmindergeremdvoelenomtesprekenDaaromishetwenselijktewerkenmeteenvastegroepleerlingendienietwillekeurigofoptioneelissamengesteldMeteenoptionelesamenstellingwordtbedoelddatleerlingensomsweldanweernietaanwezigzijnbijeenlessenreeksLessenbestaandoorgaansuitvijftigminutenDitvolstaatnietomeenspreekopdrachtvoortebereideneenpresentatietehoudenentenslottefeedbacktegevenDaaromishethandigomeenblokuurtehebbenMenkanerookvoorkiezenomdespreekopdrachtthuistelatenvoorbereidenLeerlingennemenhethuiswerkserieusomdatzeindeleseenpresentatiezullenmoetenhoudenEencursusretoricabestaatuiteendoorlopendeleerlijnErmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvandeleerlingLeerlingenvandetweedeklasvoelenzichonzekerenbekekenZekunnenzichnognietgoedinleveninhetpubliekterwijlzealwelinstaatzijnomlogischteredenerenEenopdrachtwaarbijzehetovertuigingsmiddelpathosmoetenverwerkeninhunspeechisopdieleeftijdeigenlijknietmogelijkDespreekopdrachtvoorleerlingenvaneentweedeklasmoetkortzijnengerichtopdeinhoudldquoSteljezelfopeenzopositiefmogelijkemanieraandeandervoorrdquoiseenopdrachtdievoordezeleeftijdscategoriehaalbaarisIndevijfdeofzesdeklaskanpathosofdestatusleeraanhetcurriculumwordentoegevoegd

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

26

ErkanvoorgekozenwordenomeencursusretoricaexclusieverinterichtengerichtopeenselectegroepleerlingenOpdiemanierkandelathogergelegdwordenenzullenleerlingengemotiveerderzijnomerietsvantemakenomdatdeelnameaandecursuseenvoorrechtisDitmoetdanweldoordeschoolleidingondersteundwordenHetbezoekenvaninspirerendelocatiesdoorbreekthetschoolseenstimuleerthetenthousiasmevanleerlingenGedachtkanwordenaaneenbezoekaandeTweedeKamereenrechtbankofeenadvocatenkantoorMethetzelfdedoelvoorogenkanmenookiemanduitnodigenuithetprofessionelelevenOpdiemanierkunnendelessenretoricainspirerendeenuitdagendelessenworden

44 DevoordeleneneffectenvanhetonderwijsinretoricaDitdeelvanhetonderzoekishetantwoordopdetweededeelvraagoverhetnutvanretorica-onderwijsGevraagdnaarhetnutvanretoricazalmenigeenalsantwoordgevenlsquogoedofovertuigendlerensprekenrsquoHetnutduidtimmersopeenwaarneembaarresultaatDewaardevanretoricadaarentegenismindergoedmeetbaaromdathetomdeontwikkelingvanvaardighedenendevormingvanindividuengaat12

441 HetnutvanretoricaOveraldoenzichsituatiesvoorwaarbijhetnuttigisgoedtekunnensprekenbijeenbegrafenisbijhetafscheidvaneencollegaofdetoespraakopeendiploma-uitreikingDerelevantievanretoricablijftnietbeperkttotdergelijkezogenaamdegelegenheidsredesDatretoricaookopanderedomeinennogsteedsnuttigisblijktbijvoorbeelduitdebijdragevanBolkenstein(2011)enYzermans(2013)OverhetnutvanretoricainderechtspraakzegtYzermanshetvolgendelsquoDeovertuigingskrachtvandeadvocaatpleiterkanverbeterenalshijderetoricaalsinspiratiebrongebruiktDeretoricageeftbruikbareadviezenomeffectievertezijntijdensdeprocedureenbijtedragenaandecommunicatieterzittingHetverstandendeemotiesspelenhierbijeengelijkwaardigerol(2011p14)rsquoVoormaligpoliticusFritsBolkensteinbenadruktderolvanderetoricavoordepolitieklsquoDesamenhangtussenovertuigingskrachtenpolitieketaalisduseenbelangrijkthemaOokindepolitiekgeldtdatwiedevormbeheerstdeinhoudmeesterisMeeraandachtvoorwelsprekendheidkandaaromdebandtussenkiezerengekozeneversterkenDatlevertzowelgoedesprekersalskritischeluisteraarsop(2013p4)rsquoBolkensteinconstateertdatNederlandsepoliticivaakomslachtigtaalgebruikmetveeldetailshanterenHetpubliekhaaktafomdatwatpoliticizeggentecomplexgewordenisofndashvanuitdenoodzaaktotcompromissenndashtevaagHijpleitvoorduidelijkehelderetaalmetovertuigingskracht

442 DewaardevanretoricaIntellectueleenproductievevaardighedenRetoricastimuleertdeleerlingomopgestructureerdeenanalytischewijzenatedenkenLeerlingenmakenzicheenmaniervandenkeneigendoorsystematischtewerktegaandooreenzaakvantweekantentebekijkendoorkritischnatedenkenoverdekeuzeendevolgordevandeargumentenInhetinterviewzegtDanieumllvanderMaashieroverhetvolgendelsquoDenkenensprekenzijntweekantenvaneenmedailleWanneerjeeenleerlingleertombetertesprekenleerjehemookombetertedenkenLeerlingendwingenomietsinwoordentevattenmaaktdatzeerbeterovernagaandenkenrsquoZozijnleerlingengebaatbijhetlerenvandevijftakenvaneenredenaarKennisvandezemethodehelptdeleerlingomopeendoordachtemaniertoteentoespraaktekomenHet

12Hetverschiltussenhetnutendewaardevanretorica-onderwijskwamaandeordebijeendiscussietijdensdecursuslsquoRetoricavoordocentenrsquogeorganiseerddoorLandmerkop25januari2018

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

27

bestuderenvandeverschillendeovertuigingsmiddelenethospathosenlogoszethenertoeaanomnatedenkenoverhetkaraktervandesprekerendesamenstellingvanhetpubliekDoorgaansfocustmenzichbijhetopzettenvaneentoespraakenkelopdeinhoudendeargumentenKennisvandeovertuigingsmiddelenzorgtervoordatookanderedaninhoudelijkeargumenteningezetwordenTheoretischekennisvergrootverbetertheteindresultaatdetoespraakVolgensVincentHunink(2001)ishetdetaakvanhetonderwijsomleerlingentaligemiddelenteverschaffenwaarmeezehunkenniskunnenverwoordenHetdoelvanhetonderwijsisvolgenshemnietperfectekennisleerlingenmoetenhunkenniskunnenpresenterenactiefencreatiefgebruikenRetoricaleentzichertoezoalsvanderMaasinhetinterviewooksteltombijdeontwikkelingvanlesseneenberoeptedoenopdehogeredenkvermogensbekendvandetaxonomievanBloomanalyserenevaluerenencreeumlrenGerichteopdrachtenzorgenervoordatdeleerlingzichmoetinlevenineenanderpersoonenhetpubliekwaartoehijzichrichtDitvereisteenempathischvermogenencreativiteitRetoricaisgeenverzamelingregeltjes(passievekennis)maareensysteembedoeldvoordepraktijkCarelJansen(2016)spreektinditopzichtvanproductievevaardighedenzoalsdespreek-enschrijfvaardigheidDezevaardighedenwordendoordestudievanderetoricaverbeterdLeerlingenverbeterenbeidevaardighedendoordekennisendetoepassingvanbijvoorbeeldstijlmiddelenalshyperboolenmetaforenofhetgebruikvanbeeldendeelementenZelerendaardoorookbetertedoorzienwatergebeurtalsiemandandershenwilovertuigenNaastdetechnischekennisdepraktischetoepassingenendeontwikkelingvancreativiteitisernoghetideaalvandebreedgevormdeenmoreelhoogstaanderedenaarDitbeeldvindenweterugbijQuintilianusVincentHunink(2001)beklemtoontdeactualiteitvanditideaalbeeldNogsteedswillenwedatleerlingenzichbreedvormenDoorzichteverdiepeninallerleionderwerpenverbredenenverdiepenleerlingenhunalgemenekennisWiebijvoorbeeldgebruikwilmakenvaneenbepaaldsoortargumentatiekaneenberoepdoenopbeschikbarelijstenmetargumentatiesoortenDesprekermoetzichechterverdiepeninhetonderwerpommeteenpassendvoorbeeldtekomenAntoineBraet(2009)geefthetvoorbeeldvaneenargumentatieopbasisvananalogieDeargumentatiemaaktgebruikvandeafleidingsregelalsietsineenbepaaldgevalwerkt(argument)danisdeinvoeringvanvoorstelXverantwoord(standpunt)DesprekermoetzichverdiepeninhetonderwerpvoordathijweetwaarereenvergelijkbaresituatietevindenisWewillenookdatleerlingennadenkenoverzichzelfbetrokkenzijnbijdemaatschappijwaarinzelevenLeerlingenmoetenzichookbewustzijnvandekrachtvanhetgesprokenwoordVoorQuintillianuswaseengoedsprekerookeengoedpersoon(eenvirbonus)Retoricabevordertnietalleendeintellectuelealgemenevormingmaarookdepersoonlijkeenmorelevorming

MotorischeensocialevaardighedenAfgezienvandeintellectuelevaardighedenontwikkeltdestudievanderetoricaookmotorischeensocialevaardighedenDemotorischevaardighedenkomenaanbodbijdepresentatie(deactio)dehoudingdegebarenenhetstemgebruikDesocialevaardighedenvoerendeboventooninhetleerprocesDitleerproceswordtimmersgestimuleerddoorhetgevenvanpersoonlijkeendirectefeedbackSpreekopdrachtenlenenzichuitstekendtothetgevenvandirectefeedbackIntegenstellingtotdeschrijftakenkunnenleerlingenmeteennaafloopvanhunpresentatievanleerlingenendedocentfeedbackontvangenHetgevenvanfeedbackisechternietvanzelfsprekendHetvereisteenveiligeomgevingLeerlingenmoetenzoalsDanieumllvanderMaaszeilerenfeedbackgevenhetgevenenkrijgenvanfeedbackligtgevoelig

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

28

443 RetoricaalsdidactischmiddelHetgaathieromdespreekoefeningalsdidactischemiddelEenwerkvormwaarineenleerlingdeopdrachtkrijgtomeenspeechtehoudenineenhistorischecontextzorgtvooreenactieveenafwisselendewerkwijzeeneenbetertekstbegripHetwerktalseensoortvanhistorischre-enactmentDezewerkvormisbijverschillendevakkenmogelijkDedocentkaneenleerlingdeopdrachtgevenindehuidtekruipenvaneenhistorischfiguureneenspeechvoortebereidenDeleerlingmoetzichinlezeninhetpersonageenhetpubliekDitbetekentconcreetdatiemanddiezichalsCatilinamoetverdedigentegenCiceroookdeargumentenvanCiceromoetkennenwatweerleidttoteenbeterbegripvandetekstvanCiceroOpdezelfdemanierkaneenleerlingkomentoteenbeterekennisvandeeffectenvanstijlfigurenAandehandvandergelijkespreekoefeningenbekwamenleerlingenzichinhetzorgvuldigopbouwenvaneenspeechZeverbredenenverdiepenhunkennisenvaardighedenHeteffecthiervanisdatmenzelfvertrouwenkrijgtDezeervaringheeftDanieumllvanderMaasenhoorthijvolgenseigenzeggenregelmatigterugvanoudersRetoricamaaktdesprekerweerbaarderenbewustervanwathijzegtDezezogenaamdeweerbaarheidofzelfvertrouwenenmetnamehetgemiseraanstaanindirecterelatiemeteenaspectvanspreekvaardigheidspreekangstInhetvolgendehoofdstukstaatderelatietussenretoricaenspreekangstcentraal

45 SpreekangstKaneencursuslsquosprekeninhetopenbaarrsquodeangstvoorhetsprekenwegnemenEenvandeaanleidingentotditonderzoekisdevaststellingdatsommigeleerlingennietvoordeklasdurvenpresenterenAmerikaansonderzoekheeftaangetoonddatangstvoorpresenterenbijveelmensenvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)Dathetnietbeperktblijfttotscholierenbleektijdenseencursusretoricavoordocenten13AandeaanwezigedocentenwerdgevraagdomeenspeechvoortebereidenendaarnavoortedragenEenvandedeelnemerssprakinhetbeginergsnelmeteenverhoogdestemNaaflooperkendezedatzeinhetbeginvanhaarpresentatieeenspanningervaardeZehadhetgevoelonnatuurlijkademtehalenDemeestesprekerserkendeneengevoelvanangstdatverdweenwanneermeneenmaalbegonnenwasFSterkenSSwaen(2006)sprekeninditopzichtvanlsquoaanvangsspanningrsquooflsquoanticipatieangstrsquoDezeangstisvaakvelemalengroterbijaanvangdandeangsttijdensdepresentatiezelfBeideauteursbevestigendatspreekangstnietuitsluitendvoorkomtbijonervarenverlegenenonzekeresprekersmaarookbijmeerervarensprekersMetnamebijdocentenvaltteverwachtendatzedenodigeervaringhebbenomvooreengroeptestaanDecursusleiderverteldedatdocentendezeangstervarenomdatzedespeechhoudenvoorcollegarsquos

451 CommunicatieangstenpresentatieangstPresentatieangstiseenbijzonderevormvancommunicatieangstofspreekangstDematewaariniemandangstervaartismeetbaarDeliteratuur(WiertzemaenJansen2017)haaltdemethodeaanvanMcCroskeyuit1997omcommunicatieangsttemetenDezeangstwordtindepsychologieomschrevenalseenspecifiekesocialefobieeenfobiediezichbeperkttoteenbepaaldesituatieOnderzoekgeeftaandat40vandemensenmeteensocialefobielasthebbenvanspreekangst(WallachSafirenBarZvi2009)KenmerkendvooreensocialefobieofeensocialeangststoornisisdeaanhoudendeangstvooreenofmeersituatieswaarinmensociaalmoetfunctionerenofietsmoetpresterenDaarbijisdeaanwezigheidvanonbekendenendemogelijkkritischebeoordelingdoor

13Decursuswerdop25januari2018teUtrechtgeorganiseerddoorStichtingLandmerk

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

29

anderenbepalendEensocialeangststoorniskanertoeleidendatmeneenbepaaldesituatiewilvermijdenofmetveelangstdoorstaatIndemeestegevallenisspreekangstechtereentijdelijkoptredendgevoelvanspanningAanhoudendeangstheeftlangdurigegevolgenenheeftinvloedopstudie-enberoepskeuze(EmmelkampBoumanampScholing1995)Hetsprekenvooreenpubliekisbijuitstekeentaakdiesamengaatmeteensocialeevaluatie(Wurthea2016)Wurthberoeptzichopeenaantalonderzoekenwaaruitblijktdatmetnameleerlingenindeleeftijdvan13tot15jaargevoeligerwordenvoorsocialekritiek(socialeevaluatie)enbijgevolgangstigerwordenomvooreenpubliektesprekenSommigeleerlingenzullendespreektaakdanookhetliefstvermijdenGerichtefeedbackenoefeninginhetpresenterenkanvolgensonderzoekwaarnaarWurthverwijstdeangstomtesprekenverminderen

452 TaalangstInhetvreemdetalenonderwijsiserveelonderzoekgedaannaartaalangstendeinvloedopdebereidheidomineenvreemdetaaltecommunicerenendeverwervingvaneentaal(Horwitz2001SimonsenDecoo2009)DeonderzoekentonenaandattaalangstmetnameoptreedtbijspreekvaardigheidTaalangstwordtindeliteratuurforeignlanguageanxiety(FLA)genoemdDezeangstomeentaaltelerenheeftbetrekkingophetlerenvaneen(moderne)vreemdetaalenwordtinverbandgebrachtmetspreekangst(vreemde-taalspreekangst)Deonderzoekennaardeoorzakenengevolgenvanvreemde-taalspreekangsthebbennietinalleopzichteneenrelatiemetspreekangstinhetalgemeen(Brouweretal2010)maarzijnvoorhetonderzoekrelevantmetbetrekkingtotdeimplementatievanretoricainhetvakInternationalBacchalaureate(IB)SimonsenDecoo(2009)noemeneenaantalfactorendiespecifiekgeldenvoorhetlerenvaneenvreemdetaalalseenleerkrachttaalfoutenveelvuldigcorrigeertkanditleidentottaalangstDaarbijwordtdeenetaalalsmoeilijkerervaren(aardvandetaal)daneenandereDeleerlingenleerkrachtkunnentehogeeisenstellen(persoonsfactorenbijleerlingenleerkracht)Eenleerlingkanhetgevoelhebbeneentaalonvoldoendetebeheersen(onvoldoendebagageenverschilinvaardigheden)Omdeangsthanteerbaartemakenishetvanbelangdeoorzakenvandeangstgedachtenteherkennen

453 DeoorzakenvanspreekangstDeeerstetweeoorzakenhebbentemakendepublieksreactieBijeenpresentatieofeenspeechwordtdesprekergeconfronteerdmeteenpubliekdatnietindialoogtreedtHetpubliekluistertDezezogenaamdepublieksreactielaatdesprekerdoorgaansinhetongewisseoverhoezijnofhaarpresentatieoverkomtDesprekerkanbepaaldesignalenzelfssomstenonrechteopeennegatievemanierinterpretereniemandkletstduszullenzeernietveelaanvindenEenvandebelangrijksteoorzakenvanspreekangstisdatdesprekereenpresentatiedienietgoedlooptbeoordeeltalspersoonlijkfalenInfeiteweetdesprekergeenonderscheidtemakentussendeboodschapendebrengervandeboodschapTerwijlhetpubliekdoorgaanskomtomnaareenverhaalteluisterenennietomdesprekertebeoordelenervaarthijditnietalszodanigInbepaaldeomstandighedenishetpubliekweldegelijkbeoordelaarzoalsbijeensollicitatiegesprekofeenpresentatievoordewerkgeverInditgevalheeftdesprekerdeindrukdatervoorhemveelophetspelstaatdathijveelteverliezenheeftDeoorzaakkanookliggeninhetfeitdatdesprekerweinigtotgeenervaringheeftmethetsprekeninhetopenbaarofinhetverledeneennegatieveervaringheeftopgedaanWieopschoolisafgegaanbijeenspreekbeurtkanineengelijkaardigesituatiespreekangstervaren

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

30

SpanningkanookontstaanwanneerdesprekergeenvertrouwenheeftinwathijwilzeggenDeoorzaakvandespreekangstkandanbijvoorbeeldtewijtenzijnaaneengebrekkigevoorbereidingvandepresentatieWietzemaenJansen(2017)concluderendatangstvoorhetsprekeninhetopenbaareigenlijkheelrationeelisterwijlspreekangsthierbovennogomschrevenwordtalseen(meestaltijdelijk)gevoelvanspanningZebedoelenechterdatdemeesteangstvoorkomtuitdegedachtevanlsquonuofnooitrsquoeenslechtepresentatieheefteenweerslagopdebeoordelingvandesprekerofdekansendiealdannietopdepresentatievolgen

454 DesymptomenvanspreekangstHetsprekeninhetopenbaarwordtdoorhetlichaamgezienalseenbedreigendesituatieInfysiologischopzichtwordendesymptomenvanspreekangstgezienalseennatuurlijkreactievanhetlichaamopeenbedreigendesituatieHetlichaamreageertdoorzoveelmogelijkenergieterichtenopfunctiesdienodigzijnomdebedreigingtelsquobestrijdenrsquohartfunctiesenskeletspieren(WiertzemaenJansen2017)EenaantalspanningsverschijnselenzijnteverklarenvanuitdezelichaamsreactiezwetenversneldeademhalingademgebrekhartkloppingenspierspanningtrillenenbevenAndereverschijnselenwordenverklaardvanuithetfeitdathetlichaambepaaldefunctiesstillegtomenergievrijtemakeneendrogemondendeaandrangomnaarhettoilettegaanSpanningisinditopzichteennatuurlijkeennuttigereactievanhetlichaamDesprekerwordtenerzijdsgemotiveerdomzichgoedvoortebereidenAnderzijdszorgthetvoorscherptetijdensdepresentatieGeenspanningkandeoorzaakzijnvaneenslechtepresentatieTeveelspanningkandanweerleidentotstotterentesnelsprekenofeentijdelijkeblack-out

455 SpreekangstverminderenLiteratuurmaaktduidelijkdatpresentatiespanningeennormaalverschijnselisbijzowelervarenalsonervarensprekersHetisniethaalbaarennodigdezespanningvolledigteonderdrukkenEenpresentatieroeptafhankelijkvanhetkaraktervandesprekerhetbelangvandepresentatiespanningenopGezondespanningenbevordereneengoedevoorbereidingenzorgenvoorscherptetijdenshetpresenterenDehierbovenaangehaaldesymptomenzijnnietmeerdaneennatuurlijkereactievanhetlichaamDemeestesymptomenzijnvoorhetpublieknietzichtbaarenmochtenzezichtbaarzijndanpleitenzevoordeauthenticiteitvandesprekerwiedurfttoetegevendathijhetspannendvindtkanopbegriprekenenVoorbereidingoefeningenfeedbackEengoedevoorbereidingenoefeninghebbeninvloedophetverminderenvanspreekangst(SterkenSwaen2006WiertzemaenJansen2017)EengoedevoorbereidingbestaatvolgensWiertzemaenJansenuithetvollediguitschrijvenvandepresentatietekstHijerkentdatdeonervarensprekerdaaringeschooldmoetwordenDesprekermagzichnietbeperkentothetuitschrijvenvandehoofdlijnenvanzijnverhaalmaarmoetzichrichtenopeenvollediguitgeschreventekstmetdejuisteformuleringHierdoorordentdesprekerzijngedachtenenkrijgthijvatopdestructuurendeinhoudvanzijntekstAfgezienvaneengoedevoorbereidingzijnernogtweefactorenvanbelangoefeningenpositieveopbouwendefeedbackBeidefactorenvergrotenvolgensSterkenSwaenhetzelfvertrouwenWiertzemabenadruktdathetvangrootbelangisdetekstopdejuistemaniertelerenDesprekermoettekstvastwordenDitbereikthijnietdoordetekstuithethoofdtelerenDitkanimmersleiden

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

31

totblack-outsomdatmenteveelgefocustisopdevolgordewaarinallesverteldmoetwordenennietopdeinhoudTekstvastheidwordtbereiktdoorvanuitkernwoordendetekstinteoefenen

46 ConclusiesInhettheoretischkaderiseenantwoordgeformuleerdopdevolgendedeelvragen(1)Watisretorica(2)Watishetnutvanonderwijsinretorica(3)HoekanonderwijsinretoricawordeningerichtRetoricaisdeleervandewelsprekendheidDeleerishetretorischsysteem(detheorie)hetgeheelvanregelsenmiddelenwaarmeeeenpubliekovertuigdwordtIndiezinisderetoricaeenwetenschapeenvakgebiedVolgensLeemanenBraetduidtdetermookopeenvaardigheidhetvermogenomvolgensde(theoretische)regelstesprekenenteovertuigenDepresentatiehetbetoogenhetdebatzijninfeitededomeinenwaaropderetoricavantoepassingisIndemoderneliteratuurwordendeelgebiedenvanderetoricavaakafzonderlijkbehandeldenwordtretoricaindiezinnietlangerbesprokenalseenallesomvattendsysteemTerwijljuistdietotaalbenaderingvolgensBraet(2009)deklassiekeretoricarelevantmaaktZokomendeargumentatietheorieenderetoricanaastelkaartestaanDitheefteenhistorischeverklaringDetermretoricawordttegenwoordigvaakgelijkgesteldaanretoriekhetgebruikmakenvantrucsomdeanderteovertuigenRetoricaheeftdaardooreennegatieveconnotatieDeklassiekeretoricabeschrijftopsystematischewijzederegelsvanderetoricaIndiezinisdezehetmeestaangewezensysteemomdetheorievanderetoricatebehandelenHetsysteemwasindeoudheidconstantinontwikkelingOpbasisvandemoderneliteratuur(Braet(2009)LeemanenBraet(1987))documentonderzoek(deJonghe(zd))endegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkkondeninhoudelijkecriteriavooreentheoretischebenaderingvanretoricaafgeleidwordenDezecriteriazijnsamengebrachtinbijlage1eeninhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaDeindelingdiedoorLeemanenBraetbeschrevenwordtvormthetuitgangspuntDezeindelinggaatuitvandecommunicatievesituatiesprekerndashonderwerptekstndashpubliekHetsystematischoverzichtuitgewerktinbijlage1isalsvolgtopgebouwdIneeneerstekolomstaandeverschillendeperspectievenvaneencommunicatievesituatie(onderwerpsprekertekstenpubliek)zoalszebijLeemanenBraetbeschrevenstaanIneentweedekolomstaandeverschillendeonderwerpenvandeklassiekeretoricaDezeonderwerpenstaangeordendnaarhetperspectiefwaarzevolgensLeemanenBraetbijhorenVervolgenswordendeonderwerpenindederdekolomopgesplitstinthemarsquosdiebijhetbetreffendeonderwerphorenDezethemarsquosbeschrevendoorvanderMaasendeJonghevormeninfeitedebasisvoorleseenhedenZokanineenlesaandachtbesteedwordenaandelichaamshoudingalsonderdeelvanhetvisueleaspectvandeactio(onderwerp)IndelaatstekolomstaateenkorteomschrijvingvaneenonderwerpofthemaWaarmogelijkisdeNederlandseinplaatsvandeGriekseofLatijnsetermgebruiktEnkeleaanvullingenwarennodigomtoteenoverzichtelijkehandreikingtekomenBijeenlessenreeksretoricahoortvolgensvanderMaaseeninleidingoverdedefinitiehetnutendegeschiedenisvanretoricaDezethemarsquoshebikondergebrachtbijhetonderwerplsquometatheoriersquoeentermdieikhebontleendaanhetwerkvanLeemanenBraetHetethischaspectvanderetoricawat

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

32

alindeoudheideenbelangrijkitemwasenookdoorvanderMaaswordtbenadrukthebikondergebrachtbijhetperspectiefvandesprekerHetgaatimmersomdesprekeralslsquovirbonuseengoedemanrsquoBijhetonderdeellsquoInventiorsquomaakikopbasisvanBraet(2009)eenonderscheidtussenargumentatieveenniet-argumentatievemiddelenomopdiemanierhetbegriplogosteonderscheidenvandeoverigeovertuigingsmiddelenpathosenethosHetinterviewmetDanieumllvanderMaasleverdededidactischeenorganisatorischeontwerpeisenvooreenlessenreeksretoricaDezerichtlijnenhebbenbetrekkingopdeeffectiviteitvandelesseninretoricaDaarnaastbeschrijvenzederandvoorwaardendienodigzijnomdieeffectiviteittebereikenDezecriteriazijnsamengebrachtinhoofdstuk6HetonderwijsinretoricabiedtzowelvoordeleerlingalsdedocentmogelijkhedenWaarhetgaatomhetovertuigendlerensprekenspreektmenoverhetnutvanretoricaDewaardevanretoricablijktuitdeontwikkelingvanverschillendesoortenvaardighedenbijdeleerlingintellectuelevaardighedentaalvaardigheidsocialeenmotorischevaardighedenDedocentkanderetorischeoefeninginzettenalsdidactischmiddelDeretorischeoefeningiseencomplexeoefeningwaarindeverschillendevaardighedentegelijkaanbodkomenIndiezinissprakevanuitdagendonderwijsHetliteratuuronderzoekmaaktduidelijkdatspreekangstbijzowelervarenalsonervarensprekersvoorkomt(WiertzemaenJansen2017)enindemeestegevallenvermindert(SterkenSwaen2006)wanneermeneenmaalbegonnenismetsprekenSpreekangstmoetechterserieusgenomenwordenomdatheteeneffectkanhebbenopstudie-ofberoepskeuze(EmmelkampBoumanenScholing1995)Deliteratuurmaaktduidelijkdatdatmetnameeengoedevoorbereidingopeenpresentatieoefeningen(positieve)feedbackpresentatieangstdoenafnemen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

33

5 HetpraktijkonderzoekDitdeelvanhetonderzoekisdeuitwerkingvandeelvraag4welkeaspectenvanretoricabehandelendevakkenklassieketalenNederlandsenInternationalBacchalaureate(IB)DedeelvraagisgebaseerdopdewensomontwerpcriteriavooreenlessenreeksretoricauittewerkendievoordezedrievakkenbruikbaarzijnHetvakoverstijgendeaspectiseenbelangrijkevoorwaardevoordeversterkingvanhetonderwijsaanbodendeprofileringvanhetgymnasiumInonderstaandverslagkomendedrievakkenafzonderlijkaanbodDebeschrijvingpervakbestaatuittweedelenIneeneerstedeelwordtpervakbeschrevenwatdeeindtermenofhetexamenprogrammavoorschrijventenaanzienvanspreekvaardigheidofndashinhetgevalvandeklassieketalenndashretoricaHettweededeelgaatinopdelesmethodeendelespraktijkHeteindigtmeteenbeschrijvingvandeervaringenvandegeiumlnterviewdedocentmetspreekangstendeambitiesvanhetvakmetbetrekkingtotspreekvaardigheidDeinformatievanheteerstedeelisafkomstiguitdocumentonderzoekHettweededeelisgebaseerdopinterviewsmetcollegarsquosHetdocumentonderzoeknaardeeindtermenlevertvaakkortebeschrijvingenvandegesteldeeisenWaarmogelijkhebikdiebeschrijvingenaangevuldmetdeinterpretatiesofsuggestiesuitdeliteratuur

51 HetvakNederlandsHetdoelvanhetvakNederlandszoalshetindekerndoelenisgeformuleerdishetvergrotenvandetaalvaardigheidvanleerlingen(MinisterievanOCW2006)DetekstwaarindekerndoelenendekarakteristiekenvanhetvakNederlandsbeschrevenwordenbenadrukthetbelangvaneengoedetaalbeheersingWiedeNederlandsetaalgoedbeheerstkandaardoorgemakkelijkdeelnemenaanhetmaatschappelijkelevenAnderzijdsisdietaalbeheersingooknodigominandereleergebiedendenodigekennisenvaardighedenoptedoenLees-luister-schrijf-enspreekvaardigheidzijnindiezinbasisvaardighedenHetvakNederlandsstaatbijgevolginrelatiemetanderevakkenenleergebiedenDezerelatieisdubbelhetvakNederlandsbetrektenerzijdsdeinhoudentekstenuitandereleergebiedenAnderzijdswordentaalvaardighedenvanhetvakNederlandstoegepastinandereleergebiedenenvakkenDezevaardighedenmoetenvolgensdeBoer(2007)deeluitmakenvanhettaalbeleidvoordeheleschoolScholenbepalenzelfinwelkematecollegarsquosuitanderevakgebiedendetaalvaardighedenbegeleidenenbeoordelenDetekstpleitduidelijkvooreenschoolbredeafstemmingophetgebiedvandezevaardighedenindevormvaneentaalbeleidWanneerleerlingenbijongeachtwelkvakeenpresentatiemoetenhoudenzoudendestappennaardiepresentatieendebeoordelinginfeiteuniformmoetenzijnOpdiemanierkanmenvoorkomendatleerlingenbeoordeeldwordenopvaardighedendiezenietgeleerdhebbenendusnietbeheersenVerderwordtvermedendatzetegenstrijdigeinstructieskrijgenBijdeenedocentmoethetzusenbijdeanderzoMartiendeBoerdieinopdrachtvanhetministerievanOCWdekerndoelenNederlandsgeconcretiseerdheeft(deBoer2007)zieteenbelangrijktaakvoorhetvakNederlandsweggelegdLeerlingenzijnopprojectmatigebasisvaakvakoverstijgendaanhetwerkTijdenshetprojectverzamelenenverwerkenzeinformatiemakeneenPowerPointenverzorgeneenmondelingepresentatieZijziethetalseenonbetwistetaakvandedocentNederlandsomleerlingendebasisprincipesvaneengoedepresentatiebijtebrengendevaardigheidgeleidelijkaanopte

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

34

bouwenentelatenoefeneninverschillendecontexten(2007p25)DezevaardighedendietotdekernvanhetvakNederlandshorenstaanverwoordindetienkerndoelenvoorhetvakNederlandsindeonderbouwDeinhoudvandekerndoelenkomthierna(zie211)aanbodDekennisenvaardighedenvoordebovenbouwvanhetvakNederlandszijnterugtevindenindeeindtermenenhetreferentiekaderEindtermenbeschrijvendekennisendevaardighedenwaaraandeleerlingmoetvoldoenopheteindevanzijnschoolloopbaanDeeindtermenbeschrijvenmetanderewoordenwateenleerlingmoetkennenenkunnenIn212gaiknaderinopdeeindtermenHetreferentiekadertaalvervangtdeexameneisenenkerndoelennietmaarprobeertdeverschillendeeisenalseendoorlopendeleerlijnteformulerenAllepublicatieszijnterugtevindenopdewebsitevanhetSLOdekerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs(SLO2016)hetreferentiekaderTaalvandecommissieMeijerink(SLO2015)endeeindtermenvoordebovenbouwhavovwo(SLOzd)

511 DekerndoelenenmondelingetaalvaardigheidIn2006zijntiennieuwe(vrijalgemene)kerndoelenvoordeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijsindewetopgenomenDitgeldtookvoorhetvakNederlandsDenieuwekerndoelenwerdenopgestelddoordeTaakgroepVernieuwingBasisvormingengevenaanwaareenleerlingmeebezigmoetzijnDenadrukligtopdecommunicatievefunctievantaallsquoDekernvanhetvakbestaatuithetverwervenverwerkenenpresenterenvaninformatieenmeeralgemeenuithetlerencommunicerenmetbehulpvandeNederlandsetaal(SLO2016p7)rsquoIndekerndoelengaatveelaandachtnaarlees-enspreekvaardigheidMartiendeBoer(2007)beschrijftderelatietussendeverschillendekerndoelenendevierdomeinenvanhetvakNederlandslezenschrijvensprekenengesprekkenenluisterenWatbetrefthetdomeinsprekenengesprekkenhebbenzevenvandetienkerndoelenbetrekkingopdemondelingetaalvaardigheidHeteerstekerndoelisalgemeenlsquoDeleerlingleertzichmondelingenschriftelijkbegrijpelijkuittedrukkenrsquoTweekerndoelenbenoementweespecifiekemondelingetekstsoortenhetgroepsgesprek(kerndoel6)endepresentatie(kerndoel7)Deoverigekerndoelenhebbeneenondersteunendefunctiekerndoel2(overspellinggrammaticaalcorrectezinnenenwoordkeus)enkerndoel3(woordenschatontwikkeling)Totslotzijnertweekerndoelenoverdeaanpak(kerndoel9)enreflectie(kerndoel10)InaanvullingopdetekstvandeBoerkanzelfskerndoel4en5overhetverwervenordenenenbeoordelenvaninformatiealseenondersteunendevaardigheidbeschouwdwordenHeteerstekerndoellsquoDeleerlingleertzichmondeling(enschriftelijk)begrijpelijkuittedrukkenrsquo(SLO2016p7)richtzichophetdoelvanhetsprekendeluisteraarmoetbegrijpenwatjewilzeggenDespreekoefeningheefthetmeesteeffectalsdeopdrachtvooreenechtpubliekenineenzoechtmogelijkecontextwordtuitgevoerdDetekstvaneenspreekoefeningkomttotstandaandehandvaneenaantalhulpstappendoordeBoer(2007)aangeduidalsdeelvaardighedenofstrategieeumlndeorieumlntatieopdespreektaakdevoorbereidingdeuitvoeringenreflectieTotdebasisvaardighedenvanbegrijpelijksprekenhorendeverstaanbaarheid(eengoedvolumearticulatieenintonatie)enhetlerenomgaanmetspreekangstEenleerlingmoetdurvensprekenendaarbijdespreekangstoverwinnenDevoorbereidingopdespreektaakhoudtindatdesprekerdenodigeinformatieverzamelthetdoelendehoofdgedachtevastlegtBijdehoofdgedachtezoekthijdenodigeargumentenenvoorbeelden

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

35

HijzetbijelkaarwatbijelkaarhoortenbepaaltdevolgordevandetekstHijbedenkteengoedbegineneindeBijhetuitvoerenvandespreektaakwordthetaccentgelegdophetpublieksgerichtenduidelijksprekenDereflectiedirectnahetsprekenbestaatuiteenevaluatievandestructuurdeinhoudendeaantrekkelijkheidvandepresentatieKerndoel7lsquoDeleerlingleerteenmondelingepresentatietegevenrsquoDemondelingepresentatieiseen(keuze)onderdeelinhetschoolexamenHetwezenvaneenpresentatiebestaatuithetinmonoloogoverbrengenvaninformatievooreenluisterendpubliek(deBoer2007)EenmondelingepresentatiekaningroepsverbandgehoudenwordenwaarbijelkeleerlingineenvoorafvastgesteldevolgordehetwoordneemtDepresentatiewordtaldannietondersteunddoorbijvoorbeeldeenPowerPointHieruitblijktdatafhankelijkvandeuitvoeringvandemondelingepresentatieanderedeelvaardighedenaangesprokenwordenHetmakenvaneenPowerPointisimmersaleenvaardigheidopzichBijeengroepsopdrachtspeeltookdeonderlingeafstemmingeenrol

512 EindtermenenmondelingetaalvaardigheidHetlsquoexamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovworsquolegthetbeoogdecurriculumvanhetvakNederlandsvastvoordetweedefaseHetprogrammaomvatnegeneindtermenverdeeldovervijfdomeinenleesvaardigheid(domeinA)mondelingetaalvaardigheid(B)schrijfvaardigheid(C)argumentatievevaardigheden(D)enliteratuur(E)HetcentraaleindexamenheeftbetrekkingopdedomeinenAenDDeschool(hetbevoegdgezag)heeftrelatievevrijheidtenaanzienvandeinrichtingvandeschoolexamensMetbetrekkingtotdemondelingetaalvaardigheid(domeinB)kandeschoolkiezenwelkegespreksvorminhetschoolexamenwordtopgenomenDeeindtermdiebetrekkingheeftopditdomeinsteltlsquodekandidaatkantenbehoevevaneenvoordrachtdiscussieofdebat(terkeuzevandeschool)relevanteinformatieverzamelenenverwerkendezeinformatieadequaatpresenterenmethetoogopdoelpubliekengespreksvormadequaatreagerenopbijdragenvanluisteraarsofgespreksdeelnemersrsquoTenaanzienvandeargumentatievevaardigheden(domeinD)wordtdeeindtermalsvolgtgeformuleerdlsquodekandidaatkaneenbetooganalyserenbeoordelenzelfopzettenenpresenterenschriftelijkenmondelingrsquo(SLOzdp2)

513 ReferentiekaderTaalenmondelingetaalvaardigheidSindsaugustus2010moetenscholenzichhoudenaandeeisenvanhetReferentiekaderTaal(enRekenen)14Hierinwordendebasiskennisenbasisvaardighedenvoorvierfundamentele(1Ftotenmet4F)envierstreefniveaus(1Stotenmet1F)beschrevenDezezogenaamdereferentieniveaus(commissieMeijerink)geveninoplopendemoeilijkheidsgraadaanopwelkniveaueenleerlingmoetzitteninelkefasevanzijnopleidingDedoordeoverheidtoegewezenreferentieniveausinhetreferentiekaderTaalperonderwijssectorzijn(SLO2015)

1Fen1S primairenspeciaalonderwijs praktijkonderwijs2F mbo123vmbo3F mbo4havo4F vwo

Perniveauwordenervierdomeinenonderscheiden

14DebasishiervoorisgelegdinderapportenvandeExpertgroepDoorlopendeLeerlijnenTaalenRekenen(20082009)

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

36

1 mondelingetaalvaardigheidmetalssubdomeinengespreksvaardigheidluistervaardigheidenspreekvaardigheid

2 leesvaardigheidmetdesubdomeinenzakelijketekstenenfictionelenarratieveenliteraireteksten

3 Schrijfvaardigheid4 Begrippenlijstentaalverzorging

VanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2012)ontwikkeldenaandehandvandecriteriavanhetreferentiekadereenkijkwijzervoorSprekenenGesprekkenZevondendecriteriawaarmeehetprestatieniveauvanleerlingenwordtbeoordeeldzoalszebeschrevenstaaninhetreferentiekadernietbruikbaargenoegHunkritiekrichtzichmetnameophetfeitdathetonderscheidtussendeverschillendeniveausnietduidelijkgenoegisBovendienwordenerinhetkadertermengebruiktwaarvannietaltijdduidelijkiswatermeebedoeldwordtDaardoorishetvooreengebruikervanhetreferentiekadermoeilijkomeenduidigvasttestellenopwelkniveaueenleerlingzichbevindtDekijkwijzeriseeninstrumentomleerlingenophunprestatiestebeoordelenDeauteurshebbendedoeltreffendheidvanhunontwerponderzochtdoormeerderedocenteneenzelfdepresentatietelatenbeoordelenaandehandvandekijkwijzerOpgrondvanhunonderzoekformulerenvanderLeeuwetal(2011)eenaantalconclusieswaarmenrekeningmeemoethoudenZoishetkenmerklsquogrammaticalersquobeheersingbijspreekvaardigheidmoeilijkvasttestellenomdatinspreektaalbepaaldegrammaticaleonvolkomenhedenaanvaardbaarzijnHetzouvolgenshenbeterzijnomopditpunttelettenopdeherhalingslordigheidofhetstorendeaspectvandeonvolkomenhedenAlskanttekeningbijhetkaderendekijkwijzermerkenzeopdatdegebruikeringedachtemoethoudendateenbepaaldniveausteedsdekenmerkenvanhetlagereniveauimpliceertVerderwijzendeauteursopeenaantalonvolkomenhedendiedoordocentenwerdenopgemerkttenaanzienvanhetReferentiekaderBijdebeoordelingontbreekthetaspectlsquoinhoudrsquoIneenpresentatieishetvanbelangomeentekunnenbeoordelenofiemandweetwaaroverhijhetheeftHetontbrekenvanhetaspectlsquoretoricarsquowordtexplicietbenoemdOnderdezetermblijktmenhetvolgendeteverstaanlsquohumorenscherpte(alleswattaalaantrekkelijkmaakteninspireert)hetsamenspelmetpubliekofgesprekspartnersspreektechniekzoalsvariatieintempovariatieinvolumeenintonatiersquo(vanderLeeuwetal2011pp96-97)

514 LesmethodeenlespraktijkLesmethodeHetvakNederlandsmaaktophetDrMollercollegegebruikvandelesmethodeOpNiveauDelesmethodebestaatuittweeboekeneenleerlingboek4vwoenleerlingboek56vwoLeerlingenbeschikkenenkelindevierdeenvijfdeklasoverdezelesmethodeHetleerlingboek4vwobestaatuiteendeelmetopdrachten(eerstedeel)entheorie(tweededeel)DetheorieisgeordendperonderwerpenisbedoeldalsnaslagwerkZostaatallesoverpresenterenengesprekkenbijelkaarHetdebattereniseenapartonderwerpDelesmethodebehandeltniethoeeenredevoeringofeenbetoogvolgensdeklassiekeretoricamoetwordenopgezetDitisnietverrassendgeziendedefinitiediedeauteursgevenvanhetbegriplsquoretoriekrsquolsquoRetoriekbetekentletterlijkwelsprekendheidInditverbandslaatdetermmeeropheteffectiefsprekenenofschrijvenendanvooralopdekunstvanhetovertuigenRetoriekwordt

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

37

geassocieerdmetemotieinplaatsvanrede[]JespeeltinopiemandsemotieomhemteovertuigenSprekersenschrijversgebruikenvoorretoriekallerleisoortenstijlmiddelen(MerkxBuhlerFlierHaddersvanVerseveldenWentzel2015p261)rsquoDelesmethodebiedtvoldoendemateriaalomeenredevoeringofeenbetoogtehoudenEnkelevoorbeeldenterillustratie[8-9]publieksgerichtheidtaalgebruikentoonmoetenafgestemdwordenophetpubliek[10-14]structuurenhoofdgedachte[12]inleidingbelangstellingopwekkenwelwillendstemmen[53-54]voorbereidingenspreekplan[56]stemgebruikennon-verbalecommunicatieVolgensdedocentenwordtdetheorievanhetlesboeknietsystematischbehandeldHunervaringisdatleerlingendetheorienauwelijksbekijkentenzijzehiertoeverplichtworden

SpreekvaardigheidindelessenNederlands(klas4-6vanhetvwo)VolgensdegeiumlnterviewdedocentenwordterbinnendesectieNederlandsopditmomentweiniggedaanaanspreekvaardigheidmetnamedevoorbereidingisbeperktErisgeendoorlopendeleerlijnmetbetrekkingtotspreekvaardigheidSandergeefttoedatzelfsnietduidelijkiswateropditvlakindeonderbouwgebeurtOpbasisvandegegevensverstrektdoortweedocentenkomtspreekvaardigheidindelessenNederlandsalsvolgtaanbodklas Soort Vorm 6 Debat Tweetallendebatterenovereen

voorafuitgereiktestellingvoortweedocenten

Onderdeelvanhetschoolexamen

Presentatie Individueelopbasisvaneengelezenboek

Onderdeelvanhetschoolexamen

5 Presentatie Groepvan4leerlingenbereideneenlesvooroverhistorischeletterkunde

(verwerkingsopdracht)

4 PresentatiePechaKucha

Individueleboekpresentatie

Forumdiscussie Leerlingenbesprekeningroepjesvan5-6leerlingenboeken

DekeuzevoorhetdebatalsexamenonderdeelindezesdeklaslijktvolgensSandergebaseerdoptraditieOpzichvindthijdebateengoedevormvanspreekvaardigheidDemanierwaarophetdebatisvormgegevenendetheoretischeonderbouwingroepenechtervraagtekensopLeerlingenwetenvooraftegenwieenwaaroverzegaandebatterenwaardoordespreekopdrachtminderspontaanisDevoorbereidingvanhetdebatverschiltafhankelijkvandedocentDeenedocentlaatdeleerlingeningroepjesoefenenennabesprekenDeanderedocentbespreektstapsgewijsdeverschillendefacettenvanhetdebatinleidingslotvindingenonderbouwingvanargumentendepresentatieenhetreagerenopdeargumentenvandetegenpartijAlsvoornaamstecriteriawaaropleerlingenbeoordeeldwordengeldendeinhoudendeargumentatie(goedeendeugdelijkeargumenten)HierdoorwordtmogelijkminderaandachtbesteedaandespreekvaardigheidopzichLeerlingenzoudenvolgensSanderindeonderbouwgeleerdmoetenhebbenwateengoedeargumentatiepreciesinhoudtIndiezinvindthijhetdebateengoedeafsluitingHijmerktechteropdatdegrondslagvoorhetvoerenvaneengoeddebatontbreektErisgeenleidraadofeenlesmethode

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

38

Debeoordelingvandeboekpresentatieinklas4vindtplaatsaandehandvaneenbeoordelingsformulierZoweldepresentatie(punten1totenmet5)alsdeinhoud(6totenmet10)wordenbijmiddelvanplusofminpuntenbeoordeeldBijdepresentatiewordtgeletophettempoenvolumehettaalgebruikdehoudingendestructuurBovendienwordtindebeoordelingmeegenomenofeenleerlinghetpubliekaankijktLeerlingenoefenenindelesvanJoJannekeaandehandvandezecriteriaofbesprekensamenmetdedocenteengegevenbeoordelingUithetinterviewblijktdatdenadrukookbijdezespreekoefeningligtopdeinhoudendestructuurvandepresentatie

RetoricaenhetvakNederlandsHetaanbiedenvanwelsprekendheidofaspectenvanwelsprekendheidisafhankelijkvandeinteresseenhetaanbodvandevakdocentZoheeftSandereigenlesmateriaalontwikkeldwaarinhetretorischeovertuigingsmiddelpathoswordtaangeleerdaandehandvandiversevoorbeeldenDitkomtnietnoodzakelijkvoorindelessenvandecollegametparallelklassenDeretorischemiddelenstijlfigurenkomenzijdelingsaanbodmetnamebijhetonderwerplsquoformulerenrsquoDenadrukligtindelespraktijkophetzoekenvaninformatie(Waarvindikbetrouwbareinformatie)hetrangschikkenvandeargumentenenhetformulerenvaneenpakkendeinleidingHetgebruikvanretorischemiddelenisvolgensJoJannekeeerderweggelegdvoordebetereleerlingSanderlaatzichhiernietoveruitmaarzouhetwelfijnvindenalseropgebiedvanretoricaofspreekvaardigheidcriteriavastgelegdzoudenwordenopbasiswaarvandebeoordelingvanspreekopdrachtenplaatsvindtJoJannekeerkentdatermeeraandachtgegevenzoumoetenwordenaanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetisimmerseenalgemenevaardigheiddienietalleenbijhetvakNederlandsaanbodkomtDocentenvananderevakkenzoudendievaardigheidookmoetenkunnenbeoordelenenvolgensJoJannekehieringeschooldmoetenwordenBijdepresentatievaardigheidvanhetvakNederlandsligtdefocusophetstemgebruikendehoudingErisweinigaandachtvoorstijlfigurenHetstemgebruikblijftbeperkttotlsquospreekteenleerlingniettezachtoftehardrsquoenbijdehoudingwordtgeletopeenaspectalsleidtdehoudingnietteveelaf

516 SpreekangstBeidedocentenhebbenvoorbeeldenvanleerlingendiespreekangstervarenZoblijktdaterbijhetschoolexamendebatveelenlangdurigherkansingenwordenaangebodenHetvoordeelvoordeleerlingmetspreekangstwasdaterbijeenherkansingminderpubliekaanwezigwasAndereleerlingenwillenhetdebatlievernietoefenenvoordeklasmaaralleenvoordedocentDedocentengaanhiermeeelkophuneigenmaniermeeomJoJannekekijktnaardemogelijkhedenSomskaneenleerlingdepresentatiealleenvoordedocenthoudensomsinaanwezigheidvanzelfuitgekozenleerlingenofvoordehelftvandeklasDezeangstwordtvolgensdocentSanderveroorzaaktdoordatdeleerlingendevoorafgaandejarenonvoldoendeervaringhebbenopgedaanHijberoeptzichopzijnervaringenineenandereschoolHijmerkteeengrootverschilindederdeklastussendeleerlingenmeteentweetaligeofeenreguliereopleidingLeerlingendieeentweetaligeopleidinggenotenstondenmethetgrootstegemakvoordeklasomdatzevanafdeeersteklasvooreengroepmoestenspreken

517 AmbitiesDesectieNederlandsisvolopinbewegingenwilverschillendedoorlopendeleerlijnenontwikkelenDitgeldtookvoormondelingespreekvaardigheidSprekeninhetopenbaarofvooreengroepleerjedoortedoenenjegoedvoortebereidenSandervindthetbijvoorbeeldnietlogischdateenleerling

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

39

eerstindividueelenvervolgensingroepmoetpresenterenEendoorlopendeleerlijnmeteenduidelijkeopbouwkanhierveranderinginbrengenDedocentenvindenhetontwikkelenvanpresentatievaardighedeneentaakvandesectieNederlandsIedereleerlingmoetdievaardigheidbeheersenIederedocentmoetinstaatzijnomeenpresentatietebeoordelenDitvraagtscholingvandocentenBovendienishetbelangrijkdatdeverschillendevakkendezelfdeeisenstellentenaanzienvanpresentatiesHetidealebeeldbijspreekvaardigheidisdatleerlingenvanverschillendejaarlagenopniveauskunnenwordeningedeelddatgetalenteerdeleerlingenhunexamensversneldafleggenenindevrijgekomentijdhunspreekvaardigheidverbeterenBijJoJannekebestaattwijfelofhethoudenvaneengoederedevoeringwelvooralleleerlingenwenselijkenhaalbaarisZijbedoelthiermeedathetvooralleleerlingenmogelijkisomeenpresentatietehoudenmaardatnietalleleerlingeninstaatzijnomeenvollediguitgewerktespeechtehouden

518 ConclusieDesectieNederlandspastverschillendevormenvanspreekvaardigheidtoeindelessenvandebovenbouwvanhetvwoDebelangrijkstevormishetdebatdatonderdeeluitmaaktvanhetschoolexamenNederlandsIndividuelemondelingepresentatieskomenveelmindervoorEriseenuitgesprokengemisaaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidBijspreekvaardigheidligtdefocusopdeinhoudendeargumentatieDepresentatievaardighedenhebbeneenondergeschikterolHetisdetaakvandesectieNederlandsomdepresentatievaardighedenaantelerenAnderedocentenmoetenhieringeschooldwordenzodatdeboordelingscriteriavoorallepresentatiesgelijkzijnOfeenvollediguitgewerktepresentatievolgensderegelsvanderetoricavooralleleerlingenhaalbaariswordtalthansdooreendocentbetwijfeldDevoorbereidingendetheoretischeonderbouwingvanspreekopdrachtengebeurtvanuitdepraktijknietzozeeraandehandvaneenlesmethodeDeinvullingvanhetprogrammaverschiltafhankelijkvandedocentMenervaartspreekangstbijsommigeleerlingenDedocententrachtendeangsttebeheersbaartemakendoormetnamedesamenstellingvanhetpubliektewijzigenSpreekangstkanverminderdwordendoorleerlingenvoldoendeenvanjongsafaantelatenpresenteren

52 HetvakKlassiekeTalenDeexamenprogrammarsquosklassieketalenwerdenin2007herzienbijdeinvoeringvandevernieuwdetweedefaseDewijziginghieldindathetprogrammavoordeklassieketalenmindergedetailleerdendusmeerglobaalbeschrevenwerdomdescholenmeerautonomieteverlenenSinds2014bestaandeklassieketalenindebovenbouwuittweevakkenLatijnsetaalencultuur(LTC)enGrieksetaalencultuur(GTC)Dewijziginghoudtindatdeculturelecomponentdievoorheenineenapartvakklassiekeculturelevorming(KCV)wasopgenomenvanaf2014opnieuwbijdetalenGrieksenLatijnisgevoegdHetdoeliseentotaalbenaderingwaarbijtaalencultuuropelkaarafgestemdzijnDoordezeveranderingisookhetschoolexamenprogrammavoordeklassieketalengewijzigdhetcultuurdeel(hetvoormaligevakKCV)maaktdeeluitvanhetschoolexamenHetSLOpubliceerdeeenhandreikingomdeintegratietussentaalencultuurinhetschoolexamenprogrammateverwezenlijken(Bekker2012)Hetprogrammavanheteindexamenklassieketalenisnietgewijzigd

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

40

521 DeeindtermenHetschoolexamenDeschoolisingrotematevrijomtebepalenwelketekstenenauteursgelezenwordenvoorhetschoolexamenDitgeldteveneensvoordekeuzevancultuurdomeinenDenieuwevakkenLTCenGTCstreveneengeiumlntegreerdeaanpaknavantaalencultuurZowordtbijhetlezenvaneentragedieverwachtdatdeontstaansgeschiedenisendeinvloedoplateretijdaanbodkomenBijhetkiezenvandecultuurdomeinenkanmenuitgaanvandevijfdomeinendiebekendzijnvanhetvakKCVdramabeeldendekunstarchitectuurverhalengoedenfilosofie(deschijfvanvijf)DetekstvanhetSLO(Bekker2012)geeftduidelijkteverstaandaterookanderecultuurdomeinenbehandeldmogenwordenBovendienisdeintegraleaanpakvantaalencultuurgeenverplichtingCultuurkanalseenapartemodulewordenaangebodenlosvandetaalHetvoorbeeldisdevoorbereidingvaneenRome-reisDeschoolkanerzelfsvoorkiezenomindevrijeruimteeenmoduleaantebiedenvoorleerlingendiegeenGTCLTCdoenzelfsvoorhavistenRetoricawordtnietalszodanigvermeldnochindehandreikingvanhetSLOnochindeverwoordingvandeeindtermenvanhetschoolexamenofeindexamenDeschoolheeftechter-opbasisvanbovenstaandeinformatiendashdevrijheidomdezemoduleaantebiedenVolgensMannusGorrisisbijdeherzieningvandeschoolexamenprogrammarsquosin2007voorallevakkendevolgendeformuleringtoegevoegdlsquoindienhetbevoegdgezagdaarvoorkiestanderevakonderdelendieeventueelperkandidaatverschillen(Gorris2007p41)rsquoDithoudtindatdeschool(hetbevoegdgezag)eenindividuelebenaderingvanhetschoolexamenmagtoestaanLeerlingenmogenklaarblijkelijkeenindividueeltrajectvolgenmitsdeeindtermenvoorhetvakgehaaldwordenDeschoolmagzelfseindtermentoevoegen

HeteindexamenHetpensumvandetelezentekstenencultureleachtergrondenvoorheteindexamenisnietvrijDesyllabuswordtopgestelddoordecommissievanhetCollegevoorToetsenenExamens(CvTE)HetkomtvoordathetpensumvanheteindexamenbestaatuitretorischprozaVoorhetvakGrieksisditnognooithetgevalgeweestHetpensumvanLatijnbevatsomseen(politiekejuridische)redevoeringDitwashetgevalin1994(CiceroProMilone)in1999(CiceroinCatilinam)enin2010(CiceroProCaelio)Inhetexamenjaar2021staatCicerorhetorophetprogramma

522 DeeindtermenenpresentatievaardighedenInhetexamenprogramma(DomeinEinformatievaardigheden)isdevolgendeeindtermopgenomenlsquoDekandidaatkanadequaatschriftelijkmondelingendigitaalinhetpubliekedomeincommunicerenoveronderwerpenuithetdesbetreffendevakgebied(Bekker2012p13)rsquoDeeindtermwordtverderniettoegelichtofuitgewerktHetbeoordelingsschemavooreenaudiotourinRomedatalsvoorbeeldindehandreikingvanhetSLOisopgenomenvermeldtalscriteriumdepresentatieDebeoordelingheeftenkelbetrekkingopdeoriginaliteitvandegegevenpresentatie

523 LesmethodeenlespraktijkDesectieklassieketalenmaaktvoordebovenbouwenkelinvierdeklasgebruikvaneenlesboekIndevijfdeklaswordtgewerktaandehandvaneigenlesmateriaalIndezesdeklasbeschikkendeleerlingenoverhetexamenpensumIndelesmethodewordtgeenaandachtbesteedaanpresentatievaardighedenofretoricaEnkelwanneerhetexamenonderwerpretorischprozabehandeltlerenleerlingenmeeroverdeaspectenvanretoricaHetbetreftmetnamedejuridischeredevoeringVoorhetschoolexamenwordengeentekstenbehandelddieinrelatiestaanmetderetoricaStijlfigurenenbeeldspraakmakendeeluitvandeexamenstofklassieketalenZeworden

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

41

behandeldaandehandvandeliteratuurmetnamepoeumlzieLeerlingenmoeteninstaatzijnomdestijlfigurenteherkennenenheteffectervantebenoemenDematewaarinspreekvaardigheidenaspectenvanretoricaaanbodkomenisafhankelijkvandeinitiatievenvandedocentHieroverzijnonderlinggeenafsprakengemaakt

SpreekvaardigheidindelessenKlassiekeTalenIndelessenLatijnGriekskomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidvoorzoalsdiscussiedebatenpresentatiesDezevormenzijnechtergeendoelopzichZedienenalswerkvormbijhetverwerkenvandeleerstofEnkelevoorbeeldenkunnenditstavenLeerlingenverwerkenin(expert)groepjeseengedeeltevandelesstofenpresenterenditaandeoverigeleerlingenDeervaringhierbijisdatleerlingenangstigzijnomtesprekengrotehoeveelhedeninhoudineenpowerpointverwerkenenditalshetwarevoorlezenVerdermerktmendatdeonderlingeafstemmingvanwiewatgaatzeggenvaaktewensenoverlaatEenlogischeopbouwontbreekteenleerlingvertelthetheleverhaalendeoverigeleerlingenvullenditsporadischaanEenandervoorbeeldvaneenwerkvormbestaatuitdemondelingepresentatievaneentekstanalyseSomsisersprakevandiscussieofdebatLeerlingengaanbijvoorbeeldindiscussieoverdeaanleidingvandeTrojaanseoorlogindederdeklasKatrienCohenmerktopnietoverdeervaringentoolstebeschikkenomeendiscussieofdebatingoedebanenteleidenDewerkvormenstructuurvanhetdebatmoetenhoedanookondergeschiktblijvenaandeinhoudInhetkadervandeprofileringvanhetgymnasiumhebbentwintigleerlingenuitdevijfdeklasopvrijwilligebasisdeelgenomenaaneencursusretoricaDecursuswerdgegevendoordocentenvandeStichtingLandmerkSommigeleerlingenwerdendaardoorenthousiastenbeslotenomhunspreekvaardigheidverderuittewerkenTweeleerlingenhebbenaanhetbeginvandezesdeklaseencursusretoricagevolgdinRomeEenandereleerlingvolgdeeencursusgerichtoppolitiekenretoricainDenHaagDezeleerlingendoenonshetbelangendepotentievanretoricainhetonderwijsinzienOpgronddaarvanlanceerikvoorzichtigeinitiatievenwaarbijaspectenvanretoricaindelesaanbodkomenLeerlingenvandederdeklashebbeninmijnlesseneenkorteredevoeringgehoudenwaarbijzezichindepersoonvanAchillesofOdysseusmoesteninlevenDevierdeklasheeftkennisgemaaktmetdebegrippenethoslogosenpathosendezetoegepastineenreclameboodschapDebrandvanRomewerdalseencoldcasebestudeerdDeklaswerdintweegroepenverdeeldwaarbijeengroepdeonschuldvanNeromoestzienaantetoneninaanwezigheidvaneenjuryDeanderegroeptoondeaandatNeroweldegelijkschuldhadaandebrandvanRomeLeerlingenhebbenindezelessenervaringopgedaanmet(aspectenvan)retoricaTochwasderetoricaniethetdoelvandelessenNetalsbijdeoverigevormenvanpresentatieisheteenmanieromdeleerstofteverwerkenOnderbouwingenbeoordelingDeonderbouwingdecriteriawaaraaneengoedepresentatiemoetvoldoengebeurtbijKatrieninhetaangevenvanaspectenalsdeverplichteaanwezigheidvanbeeldmateriaalSophiesteltdatdepresentatievaardigheiddoorhetvakNederlandsaangeleerdmoetwordenDeinhoudstaatbijdealledriededocentenvooropAanvullendecriteriazoalshetbeeldmateriaalwordenindebeoordelingnauwelijksmeegenomenDedocentenbeoordelenmetnamedeinhoudendekwaliteitvandeinformatie

RetoricaendeklassieketalenZoalsgezegdkomenaspectenvanretoricametnameaanbodwanneerhetexamenprogrammaretorischprozavoorschrijftIndatgevalwordtdegeschiedenisvanderetoricaindelessenbehandeldDetheorievanderetoricawordtbehandeldvanuithetperspectiefvanhetonderwerp

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

42

desprekerendetekstBijhetbehandelenvanhetonderwerpkomendedriesoortenredevoeringenaanbodbijdesprekerdevijftakenvaneensprekerbijdetekstdedelenvaneenredevoeringmetnamedeopbouwvaneengerechtelijkpleidooiVerderwordteraandachtbesteedaandeoverredingsleer(conciliaremovereendocere)wateenredenaarmoetdoenomhetpubliekteovertuigenDeoratioinvectivaeenspecifiekeredewaarbijmeneenpersoonzwartprobeerttemakenmaaktedeeluitvanhetpensumvan2010(KemperOffereinsRegtuitenVisser2008)

514 SpreekangstHetismijnervaringdatleerlingenhunwerklieveralswerkstukoppapierinleverendandatzehetmondelingmoetentoelichtenSpreekangstmanifesteertzichvolgensKatriennietenkelbijindividuelepresentatiesmaarookbijhetgevenvanantwoordenindelesKatrienCohenprobeertbewustomtegaanmetspreekangstbijleerlingenIneenindividueelgesprekwordtbekekenhoemetdieangstomtegaanEencursusretoricaofhetopnemenvaneenspreekopdrachtinhetcurriculumkandieangstvolgenshaarmogelijkverminderenLeerlingenkrijgendoorhetbestuderenvanretoricaeenhouvastmeerstructuurWanneererindelesmeeraandachtisvoorhetsprekenenhetgevenvanfeedbackiservooruitgangmogelijkenkandeangstoverwonnenwordenAlsvoorbeeldvanangstmanagementvraagtKatrienaanleerlingenomaanhunangsteencijferteverbindenVervolgenswordtdevraaggesteldwatervoornodigisomdieangstietstereducerenLeerlingengevendanvaakeenconcreetantwoordindezinvanlsquoeenpotloodmeenemenrsquolsquonietalleenvoordegroepstaanrsquoIkprobeerdeangstwegtenemendoorleerlingenzelftelatenbepalenhoezeeenopdrachtpresenterenmondelingofschriftelijkIngroepkunnenzeookonderlingbepalenwiehetwoordvoertZeldenwordenzegedwongenomalleenvooreengroeptestaanDeangstwordtookverlaagddoorbijvoorbeeldeenpresentatiethuisoptelatennemenHetpubliekisdanafwezigenzekunnendaardoorongeremderspreken

515 AmbitiesDesectieklassieketalenheeftdeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenOpdevraagwatbelangrijkisvoorhetonderwijsinretoricabenoemtKatrientweeaspectenbestrijdingvanspreekangstenweloverwogenargumentatieHetonderwijsinretoricamoetvolgenshaaridealistischbekekenwordenDeidealeredenaarvormenismisschiennietmogelijkLesseninretoricakunnenechteraandeleerlingeneenbasisgevenElkeleerlingmoetweldeervaringhebbenopgedaanKatrienbenadruktdatleerlingeninhoudelijkekennismissenophetgebiedvanpolitiekRetoricakandegevoeligheidhiervoorontwikkelendeverwachtingdatzeovereengrotealgemenekennismoetenbeschikkenomeenpleidooitekunnenhoudenHetverbredenenverdiepenvandealgemenekennisvanleerlingenisookvoormijeenredenomretoricaophetprogrammatezettenIkmerkdatleerlingenvandedebatclubmetnamedeinhoudelijkedebattenleukvindenDemeertechnischevormvandebatterenvindenzewelzinvolmaarminderinteressantBijhetinbeddenvanretoricaspreekvaardigheidinhetschoolcurriculummoetendocentenookopeenlijnkomentestaanDitstandpuntwordtdooralledriedocentenklassieketalengedragenDocentenkijkenimmersvanuitverschillendeperspectievennaareenspreekopdracht

516 ConclusieDedocentenhebbendeambitieomretoricainhetcurriculumoptenemenTotnutoekomtretoricasporadischaanbodMetnamewanneerheteindexamenonderwerpbestaatuitretorischprozamakendeleerlingenkennismetverschillendeaspectenvanderetoricaDemeerwaardevanretorica

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

43

zitinhetgegevendathetleerlingenstimuleerttoteenbrederealgemenevormingStijlfigurenenbeeldspraakvormeneenvastonderdeelvanhetprogrammaZekomenaanbodbijdetekstanalyseIndelessenkomenverschillendevormenvanspreekvaardigheidaanbodDespreekopdrachtenzijnechtergeendoelopzichmaarwordeningezetalswerkvormDefocusligtopdekwaliteitvandeinhoudendeargumentatieBijdebeoordelingvaneenspreekopdrachtisdepresentatievanondergeschiktbelangRetoricakrijgtdoordesamenwerkingmetStichtingLandmerksteedsmeeraandachtindelessenAlledocentenervarenspreekangstbijsommigeleerlingenLeerlingendienietgraagvooreengroeppresenterenkrijgendemogelijkheidomditnietmondelingtedoen

53 HetvakInternationalBacchalaureateLeerlingenuitklas5en6vanhetvwoklas4en5havo(leeftijdsgroep16tot19jaar)kunnenophetDrMollercollegehetlsquoDiplomaProgrammeEnglishALanguageenLiteraturersquovolgenHetprogrammaleiddevoorheentoteenIBcertificateNuwordtheteenDPCourseresultgenoemdHetInternationalBacchalaureate(IB)biedtvierprogrammarsquosaan(hetPrimaryYearsProgramme(PYP)hetMiddleYearsProgramme(MYP)hetDiplomaProgrammeenhetIBCareerrelatedcertificate(IBCC)InternationalescholenbiedenvaakhetvolledigeprogrammaBijuitzonderingmaginNederlandlsquoEnglishLanguageandLiteratureArsquoopStandardenHigherLevelenlsquoLanguageBrsquoopStandardenHigherLevelalsapartvakaangebodenwordenHetIBDiplomaProgramme(DP)iseenalgemeenvormendprogrammametverschillendekeuzevakkenenkernvakkenDitprogrammaisgelijkwaardigaaneenvwo-opleidingHetbereidtdusvooropeenuniversitairevervolgopleidingScholendienietaanalleeisenvaneenDPprogrammavoldoenofniethetvolledigeprogrammaaanbiedenndashzoalshetDrMollercollegendashreikengeendiplomauitmaareenDPCourseresultHetvakIBwordtophetDrMollercollegeafgeslotenmeteenschoolexamenDeleerlingennemendaarnaastdeelaanhetreguliereeindexamenEngels

531 InhoudendoelstellingenHetprogrammalsquoEnglishALanguageenLiteraturersquorichtzichmetnameoptaalendeanalysevantekstenuitverschillendeliterairegenresenperiodenLeerlingenlereneentekstkritischtebenaderenmetoogvoordecontextdecultuurenesthetischeaspectenvaneentekstVerderbesteedthetprogrammaaandachtaandeEngelsetaalopzichdegeschiedenislinguistischeensemantischeaspectenDekerndoelenzijnterugtevindenindebeschrijvingvanhetprogrammaenderubricswaarmeedeopdrachtenbeoordeeldwordenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaureateOffice(IBO)Hetprogrammabestaatuitvieronderdelendieinklas5en6vanhetvwobehandeldwordenDeel1(Part1LanguageinCulturalContext)behandeltdetaalontwikkelingmetnamederelatietussentaalenomgevingDeel2(Part2Languageandmasscommunication)gaatinopdiversevormenvancommunicatieinmediaendemanierwaaropdemediainformerenovertuigenenamuserenDeel3en4(Part3LiteraturendashtextsandcontextsPart4Literature-criticalstudy)focussenopliteratuurentekstanalyseDedoelstellingenvanhetlsquoLanguageAlanguageandliteratureprogrammarsquowordenbeschrevenopdewebsitevanhetInternationalBacchalaurateOfficeErwordennegendoelstellingengeformuleerdDriehiervan(36en9)zijnrelevantvoorditonderzoekZevormenimmerseenaanknoopuntmetenkeleaspectenvanderetoricamondelingetaalvaardigheidvorm-enstijlkenmerkenhetbelangvanhetpubliekenhetdoelvaneentekstDoelstelling3lsquodevelopthestudentsrsquopowersofexpressionbothinoralandwrittencommunicationrsquo

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

44

Doelstelling6lsquoencouragestudentstoappreciatetheformalstylisticandaestheticqualitiesoftextsrsquoDoelstelling9lsquoencouragestudentstothinkcriticallyaboutthedifferentinteractionsbetweentextaudienceandpurposersquoDerubricsaandehandwaarvandemondelinge(examen)opdrachtenbeoordeeldwordenmakenduidelijkwelkeeiseneraandeleerlingengesteldwordenElkerubricwordtopnagenoegdezelfdewijzeopgebouwdenbestaatuit4criteria(A-D)en6beoordelingsschalen(0-5)DeviercriteriagaanachtereenvolgensinopdeinhoudtaalaspectenorganisatieentaalgebruikvandeleerlingBijdemondelingeopdrachtenwordtermeergewichttoegekendaandecriteriavoordeinhoudendetaalaspecten(schaal0-10)danaanorganisatieentaalgebruik(schaal0-5)ToetsingenafsluitingHetcentraalexamenbestaatuithetschrijvenvantweepapers(Paper1ComparativeCommentaryPaper2essay)VoorhetschrijvenvanPaper1wordenaandeleerlingennieuwetekstenvoorgelegdPaper2bestaatuithetschrijvenvaneenessayopbasisvandewerkendieindevijfdeklasgelezenzijnHetgeschrevenwerkwordtdoorIBexaminersnagekekenAfgezienvanhetcentraalexamenvoerendeleerlingenvierschrijftaken(writtentasks)uitHetmondelingedeelbestaatuitdriespreekopdrachtenDeeersteopdrachtiseenlsquoindividualoralcommentaryrsquoovereenpassageuiteenvandegelezenliterairewerkenDezemondelingepresentatiewordtopgenomeninaanwezigheidvantweedocentenenopgestuurdnaarhetIBOLeerlingenanalyserenindividueelgedurende20minutendeliteraireenstilistischekenmerkenvandebetreffendepassageDetweeoverigemondelingetaken(furtheroralactivities)zijngebaseerdopdeinhoudvandebehandeldestofvandedeelgebieden1en2DezemondelingeopdrachtenkunnendeleerlingennaareigenkeuzeinvullenDedocentbepaaltofdeopdrachtindividueelinduorsquosofmetmeerdereleerlingenwordtuitgevoerdLeerlingenkunnenerbijvoorbeeldvoorkiezenomeenvideotemakenofeenpresentatietegevenAchterafmoetendeleerlingeneenevaluatieschrijvenoverhunmondelingeprestatiesDemondelingeopdrachten(furtheroralactivities)wordendoordedocentenzelfnagekekenHetportfoliobestaatuithethoogstecijfervoordemondelingetaken(furtheroralactivities)metfeedbacken(zelf)reflectievandeleerlingenhetcijfervoorhetIOC(individualoralcommentary)metdeaudioopnameentweeschrijfopdrachten(Writtentask1en2)

532 LesmethodeenlespraktijkIBophetDrMollercollegemaaktgeengebruikvaneenstandaardlesmethodeLeerlingenbeschikkenovereenreader(bestaandeuittweedelen)metgeselecteerdetekstenbegrippenlijsten(waaronderliteraryandretoricaldevices)enuitlegoverhetexamenprogrammaDereaderisdoordedocentenzelfsamengesteldDebeschrijvingvanhetprogrammaendeeisenvanIBmakenduidelijkdatzoweldocentenalsleerlingenveelvrijheidhebbentenaanzienvandeinvullingvanhetvakInhoudelijkligtdefocusophetperspectiefleerlingenmoeteneenonderwerpvanuitverschillendeperspectievenbenaderenIBisvolgensHelmaredelijkideologischeninternationalistischopgezetDetekstengaanovergelijkheidtussenmanenvrouwklassenverschillenofbijvoorbeeldwereldvredeDevrijheiddiededocentgenietgeldtmetnamevoorhetmondelingeaspectdeoralpracticesLeerlingenmogenzoalsgezegdzelfbepalenwelkevormzegebruikenbijdetweefurtheroralpractices(FOP)LeerlingenmoetenhetgebruikvantaalanalyserenineentekstDitkaneensongtekstboekcommercialofeenberichtopinternetzijnDocentenbepalenzelfinwelkematezeaandachtschenkenaanmondelingeoefeningenzoalsdebatpresentatiediscussieofhethoudenvaneenspeechBijdeFOPrsquoslaatdeHelmaeenopdrachtindividueelvoordeklasuitvoereneneenopdrachtinduorsquos

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

45

SpreekvaardigheidindelessenIBHelmageeftaandatspreekvaardigheidvooralalswerkvormwordtgebruiktomdevaardighedendienodigzijnvoorhetexamenteontwikkelenDoorzelfactiefgebruiktemakenvanbijvoorbeeldstijlfigurenineenspeechbeseffenleerlingenbeterwatheteffecthiervanisophetpubliekDezekennishelpthenverderbijhetanalyserenvaneentekstophetexamenenhetschrijvenvaneenessaywaarindezelfdevaardighedengetoetstwordenErwordenverschillendevormenvanspreekvaardigheidindelesgebruiktdebatendiscussieeenpresentatieofhethoudenvaneenspeech

OnderbouwingenbeoordelingHethoudenvaneenspeechofeenredevoeringwordtalsleukewerkvormervarenmetveelrendementvoordeleerlingDetheoretischeonderbouwingvoorhethoudenvaneenspeechofbetoogbestaatuitdelijstvanliteraireenretorischebegrippendwzstilistischebegrippendieindereaderterugtevindenzijnDefocusligtmetnameopdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenAndereaspectendiebehandeldwordenzijnondermeerhetvertelperspectiefdestructuurenhetgebruikvanbijvoeglijkenaamwoordenDetheoretischeonderbouwingisechternietspecifiekgerichtophethoudenvaneenbetoogofeenredevoeringHelmavanderKampmaaktopditmomentgebruikvaneenwerkvormontleendvandewebsitevandedebatunieleerlingenbereidenineengroepvanviereenredevoeringvoorEenpersoonuitdiegroephoudtderedevoeringvoordegroepHetbetreftopnieuweenwerkvormLeerlingenkrijgengeencijfervoordezeopdrachtVoordebeoordelingkangebruikgemaaktwordenvandealgemenebeoordelingscriteria(dezogenaamderubrics)waarbijgeletwordtopdeinhoudtaalaspectenorganisatieenhettaalgebruikHelmavindtdecriteriavoldoendebruikbaarvoorhetbeoordelenvaneenredevoering

RetoricaenIBHelmazietretoricaalseenkernonderdeelvanhetvakIBookalwordthetnietalszodaniginhetprogrammabenoemdDitgeldtzowelvoordeschrijf-alsdemondelingeopdrachtenIBgaatvolgensdezedocentmetnameovertaalendeeffectenvanhettaalgebruikwaaronderdeovertuigingskrachtvanwatergezegdwordtZowelbijdeanalysevantekstenalsbijhetschrijvenenhethoudenvanpresentatiesofspeecheswordtdenadrukgelegdopdezogenaamdeliteraryandretoricaldevicesRetorischebegrippenenheteffecthiervanophetpubliekvormeneenbelangrijkaandachtspuntinhetonderwijsbijIBDitwordtbevestigdvanuitdeverschillenderubricsvoorbeoordelingvanzowelschriftelijkealsmondelingeopdrachtenBijdebeoordelingvandeFurtherOralActivitiessteltcriteriumB(Understandingofhowlanguageisused)lsquoTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetextrsquoEenleerlingkandemaximalescorebehalenalshijofzijvoldoetaandevolgendeomschrijvinglsquoTheworkshowsanexcellentunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningTheappreciationoftheuseoflanguageandstyleisthoroughanddetailedrsquoDekennisendeanalysevandedezeliteraryandretoricaldevicesbepalenbijdemondelingeopdrachteneenderdevanhetcijferDepresentatievaardighedendaarentegenwordennietspecifiekbeoordeeldDekennisvandeliteraryandretoricaldevicesiszoalsgezegdtevensbepalendbijdeanalysevantekstenalsspeechespoeumlzieenreclameDitblijktopnieuwuitdebeoordelingscriteriavoordegeschrevenopdrachten(CriteriumCDvanPaper1-2Understandingoftheuseandeffectsofstylisticfeatures)

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

46

DereaderbesteedtnietspecifiekaandachtaanretoricaofhetschrijvenhoudenvaneenspeechVerspreidoverdereaderzijnerenkeleretorischeaspectenindereaderterugtevindenZowordterbijdeschrijfopdrachten(WrittenTask1)gewezenophetbelangvanhetpubliekenhetbepalenvanhetdoelvandetekstEenleerlingmoetwetenvoorwiehijofzijschrijftEentweedeaanwijzingbijdeschrijfopdrachtluidtlsquoDeterminewhatspecifickindsofappeals(logospathosethos)shouldbeusedandhowtheywillachieveyourpurposeforthewrittentaskrsquoEthoslogosenpathoszijnbelangrijkeovertuigingsmiddelenNavraagbijdesectiemaaktechterduidelijkdatgeenvandezeovertuigingsmiddelenindelesbehandeldwordenBijdebesprekingvandeverschillendetekstsoortenkomtindereaderhetbetoog(Argument)aanbodlsquoanargumentisaworkofpersuasion)rsquoDeopbouwvaneenbetoogwordtglobaalbesproken(Genericstructureofanargument)Zomoeteenbetoogbeginnenmethetponerenvandestelling(topic)enhetvangenvandeaandachtvanhetpubliekAndereonderdelenvaneenbetoogzijndeinleiding(lsquoanintroductionshouldincludesignpostsentencestotheissuestoberaisedrsquo)paragrafenmetdeargumentenendeconclusieDereaderbevateenlijstmetalfabetischgeordendestijlfigureneneentheoretischebeschouwingoverdeeffectenvanstijlfigurenEenanalysevandebeoordelingscriteria(rubrics)leverttotslotnogeenanderaspectvanretoricaophettaalgebruikcriteriumD(Language)lsquoHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstylersquoMetlsquoregisterandstylersquowordthetgebruikvandetoonwoordkeuzeenzinsstructuurbedoeldineenbepaaldecontextzoalshetformeeleninformeeltaalgebruik

533 SpreekangstLeerlingenzijnvolgensdedocentIBsomsgespannenofzenuwachtigmaarnooitindiematedatzededocentvragenomeenspreekopdrachtalleenzonderdeandereleerlingentemogendoenAlsbelangrijksteredenhiervoorgeeftmenaandatleerlingendiehetvakIBvolgenalvoldoendeervaringhebbenopgedaanindevoorafgaandejarenDezeleerlingenhebbenindeonderbouwdetweetaligeopleiding(TTO)gevolgdZeoefenendoorlopendmethetgevenvanpresentatiesomhunCambridgeexamentehalenCambridgeEnglishis-andersdanIBwaarbijdefocusmeeropliteratuurligtndasheentaalvaardigheidsprogrammaLeerlingenlerenernieteenbetoogtehoudenmaargestructureerdtepresenterenineenvreemdetaalhetEngelsEenandereverklaringvoordeafwezigheidvanspreekangstisdesamenstellingvandegroepDeleerlingenkennenelkaaruitdeonderbouwVoorhenisdeomgevingveiligomtespreken

534 AmbitiesHelmageeftaangraagmeertewillendoenaanretoricamaarzegtdatdenodigekennisenervaringopditvlakontbreektDerandvoorwaardendaarentegenomeenredevoeringtelerenhoudenzijnvolgensdedocentegunstigHetvakIBheeftvoldoendetijd(vijflesurenperweek)endegroepenzijnnietaltegrootEriszelfseenmogelijkheidomdespeechalsopdrachtoptenemeninhetschoolexamenOfhetretorica-onderwijseenapartemodulemoetwordenbuitendelessenomofenkelgeiumlntegreerdinhetlesaanbodisvoorhaarnietduidelijkHetprogrammavanIBzaldekomendejareningrijpendwijzigenHetisnunognietduidelijkwatdevakspecifiekeeisenzullenzijnMenverwachtdatspreekvaardigheideenbelangrijkeronderdeelzalwordenGeziendeervaringenmetspreekangstlijkthetbelangrijkomtewerkenmeteendoorlopendeleerlijnvanuitdeonderbouwHethoudenvaneenuitgewerktspeechisgoedmogelijkLeerlingenblijkenbijIBzeergoedinstaatomeenkortegestructureerdespeechtehouden

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

47

535 ConclusieHetvakIBrichtzichmetnameopliteratuuranalyseendeeffectenvanhettaalgebruikHetretorischeaspectvantaalhetovertuigendeaspectwordtindiezineenkernonderdeelvanIBgenoemdIndedoelstellingenhetlesmateriaal(dereader)endebeoordelingscriteria(rubrics)zijnelementenvandeklassiekeretoricaterugtevindenUithetinterviewmetHelmablijktdatdefocusopdeanalysevandeeffectenvanstijlfigurenligtHetvakIBwilzichindetoekomstmeergaanrichtenopspreekvaardigheidenmetnameophetlerenhoudenvaneenspeechHetvakheeftgunstigevoorwaardenvoldoendecontacturenenkleinegroepenomretoricaenmetnamehetlerenhoudenvaneenspeechintevoerenHetkanzelfseendoelopzichwordenalsonderdeelvanhetschoolexamenSpreekvaardigheidiseenonderdeelvanhetexamenIBHethoudenvaneenformelepresentatiewordtalswerkvormgebruiktmaarisgeendoelopzichStijlfigurenretoricaldeviceswordenbehandeldaandehandvandeliteratuurDeonderwerpenentekstenhebbeneenideologischeofinternationaleinsteekBijIBwordtgeenspreekangstbijleerlingenervarenHiervoorzijntweemogelijkeverklaringendeervaringvanleerlingenmetspreekopdrachtenendeveiligeomgeving

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

48

6 ConclusiesIsspreekvaardigheidwaarvansprakeisbijhetvakNederlandsenIBzondermeergelijktestellenaanretoricaWatisderelatietusseneenpresentatieenretoricaWatbetekentdetermretoricaDezevragenzijninmiddelsbeantwoordaandehandvanhetliteratuuronderzoekBijspreekvaardigheidgaathetomhetpraktischeaspectvanretoricainzoverrederegelsvanhetretorischsysteemtoegepastwordenErzijnverschillendetoepassingsvormendenkbaarwaaronderdemondelingepresentatieUitonderzoekisgeblekendatmondelingetaalvaardigheidinhetvoortgezetonderwijsbijhetvakNederlandsnietsystematischonderwezenwordtErblijktbehoeftetezijnaanlesmateriaalenaanwijzingenomeendoorlopendeleerlijnmondelingetaalvaardigheidoptezetteninovereenstemmingmetdeeisenvanhetreferentiekadertaalDitwerdbevestigddoordeinterviewsmetcollegarsquosvandesectieNederlandsDeklassiekeretoricabiedtditsysteemeengeheelvanregelsdatonderwezenkanwordenentoepasbaarisindepraktijkHetoverzichtinbijlage2laatzienhoedeeisenvanhetreferentiekadertaalaansluitenbijdeverschillendeaspectenvanhetretorischleersysteemderetoricaDezebenaderingvanretoricaalseentheoretischleersysteemwijktafvandegangbareinvullingvanhetbegripretoricazoalsindelesmethodeNederlandsendelespraktijkvanNederlandsenIBRetoricawordterbeperkttotdeverfraaiingdestijlfigurenenbeeldspraakOnderwijsinretoricastaatinditonderzoekvooreentotaalbenaderingvanhetsprekeninhetopenbaarHetuitgangspuntvoorhetonderwijsinretoricaisdatsprekeninhetopenbaaraangeleerdkanwordenennietalleeneenkwestieisvantalentEenwezenlijkaspectvanretoricadatindeoudheidondermeerbijPlatoCiceroenQuintilianusopduiktishetethischeaspectvanretoricadesprekeriseenvirbonuseenmoreelgoedenbreedgevormdiemandDeaandachtvoorhetethischeaspectvindenweteruginhetlesaanbodvanStichtingLandmerkEenanderideaalbeelddatbijCiceroverwoordwordtisdatvandesprekermeteenbredealgemenekennisDedocentenklassieketalenvindenhetstimulerenvaneenbredealgemenekennisbijleerlingeneenmeerwaardevanretoricaDemeerwaardevanretoricauitzichindeontwikkelingvanverschillendevaardighedenbijleerlingenzoalshuntaalvaardigheidhunsocialemotorischeenintellectuelevaardighedenHethoudenvaneenvolwaardigbetoogvolgensderegelsvanderetoricaisvolgensdegeiumlnterviewdedocentenvanhetvakNederlandsnietvooriedereenhaalbaarDanieumllvanderMaasbevestigtdathethoudenvaneenbetoogeencomplexprocesisvoorleerlingenDitneemtechternietwegdathetalswerkvormgebruiktkanwordeninverschillendelessenLeerlingenlerendoortepresenterenDirectefeedbackisvolgensvanderMaascruciaalindebevorderingvanhetleerprocesbijleerlingenFeedbackblijktookeenbelangrijkeroltespelenbijhetverminderenvanspreekangstZowelervarenalsonervarensprekersblijkenlasttehebbenvanspreekangstPresentatieangstwordtverminderddoortezorgenvooreengoedevoorbereidingoefeningenhetgevenvanopbouwendefeedbackHoebelangrijkhetisdatleerlingenveeloefenenblijktuithetfeitdatleerlingenbijhetvakIBmetveelervaringinspreekvaardigheidbeduidendminderlasthebbenvanpresentatieangst

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

49

InhettheoretischkaderzijnaandehandvantekstbronnenenhetinterviewmetStichtinglandmerkdeinhoudelijkecriteriavastgelegdvooreenlessenreeksklassiekeretorica(ziebijlage1inhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DehandreikingbiedteengestructureerdoverzichtvandeonderwerpenenthemarsquosdieineenlesaanbodkunnenkomenDezeinhoudelijkehandreikingmaakthetmogelijkomhetretorischsysteemteplaatsennaastdeeisenofbeoordelingscriteriavanspreekvaardigheidbijhetvakNederlandsenInternationalBacchalaureateOpdiemanierwordtduidelijkinhoeverredetheorievanderetoricaovereenkomtmetdeeisendieaandeleerlingengesteldwordenophetgebiedvanspreekvaardigheidbijdevakkenNederlandsenIBDebijlagen2(hetvakNederlands)3(hetvakInternationalBacchalaureate)en4(klassieketalen)makenduidelijkwaterindelespraktijkalbehandeldwordtofwaaropdefocusligtDezeresultatenzijnafkomstigvandeverschillendeinterviewsenzijnmetkruisjesaangegevenIneentweedekolomzijnderesultatenverwerktuithetdocumentonderzoekWathetvakNederlandsbetreftvormtdeKijkwijzer15voorbeoordelingSprekenniveau4FhetuitgangspuntGeconcludeerdkanwordendatdeKijkwijzergeencriteriavermeldtvoorhetgebruikvanstilistischemiddelenofhetsamenspelmethetpubliekDeafwezigheidinhetreferentiekadervanalleswattaalaantrekkelijkmaaktwordtookopgemerktdoorvanderLeeuwMeestringaenRavesloot(2011)DeresultatenbijhetvakInternationalBacchalaureatezijnndashvergelekenmetderesultatenbijhetvakNederlandsndashdesteopvallender(ziebijlage3)Debeoordelingscriteria(OralAssesmentCriteria)leggenjuiststerkdenadrukophetretorischeaspectDeverfraaiingvaneenpresentatiebeperktzichnunietzoalsbijhetvakNederlandstothettaalkundigeaspecttaalverzorgingencorrectzinsgebruikHeteffectvanhettaalgebruikwaaronderdeeffectenvanhetgebruikvanstijlfigurenkrijgtveelaandacht(criteriumB)DefocusopditaspectvanspreekvaardigheidiszoalsblijktuithetinterviewmeteenvandedocentenIBinherentaanhetvakIBrichtzichmetnameophetgebruikvantaalentekstanalyseBijdeklassieketalen(ziebijlage4)isspreekvaardigheidgeendoelopzichHetisdanooknietmogelijkomeensoortgelijkevergelijkingtemakenalsbijdevakkenNederlandsenIBDeretoricakomtmetnameaanbodbijhetlezenvanretorischprozaDetheorievanderetoricastaatcentraalnietdepraktischetoepassingervanDedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijnafkomstigvandegegevensuithetinterviewmetStichtingLandmerkDidactisch

- despreekopdrachtmoetafgestemdzijnophetniveauvandeleerling- despreekopdrachtmoetdewerkelijkheidzodichtmogelijkbenaderen(authentieke

opdracht)Ditmoetgebeurendoordecontextenhetpublieknauwkeurigteomschrijven- hogeverwachtingenvandedocenttenopzichtevandeleerlingverhogendeleeropbrengst- despreekopdrachtdoeteenberoepopdepersoonlijkeverantwoordelijkheidvandeleerling- despreekopdrachtkaningezetwordenalsdidactischmiddel- hetbelangvandirecteenpersoonlijkefeedback- hetbelangvaneenveiligeomgevingeneenfeedbackformuliervoorhetgevenvanfeedback

Organisatorisch

- minstensdehelftvandetijdzouaanspreekopdrachtenbesteedmoetenworden

15vanderLeeuwMeestringaenRavesloot2012

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

50

- hetbelangvankleinegroependienauwelijksvansamenstellingveranderen(veiligheid)- hetbelangvanvoldoendelestijd- hetbelangvaneendoorlopendeleerlijn- eenexclusievesamenstellingvandegroepbiedtmogelijkhedentotexcelleren

HiermeeisdehoofdvraagvanditonderzoekinfeitebeantwoordDeinhoudelijkeontwerpcriteriastaanbeschreveninbijlage1(deinhoudelijkehandreikingklassiekeretorica)DedidactischeenorganisatorischeontwerpcriteriazijntotstandgekomenopbasisvanhetinterviewmetDanieumllvanderMaasHetretorischkaderkanalsraamwerkdienenvoorspreekvaardigheidbijdeverschillendevakkenHetsluitimmersaanbijdeeisenendebeoordelingscriteriavandevakkenNederlandsenIBAllebetrokkensectieshebbendeambitieuitgesprokenomaanspreekvaardigheidretoricatewillenwerkenVoorleerlingenbiedthetretorischsysteemhouvastomtoteenpresentatietekomenKennisvanditsysteemoefeningincombinatiemetdirectefeedbackzijndebasisvoorwaardenomdeangstvoorhetpresenterenteverminderendeaanleidingvoorditonderzoekRestnogdevraagkanhetgymnasiumzichonderscheidenofprofilerenmetretoricaDezevraagzalikbeantwoordeninhetlaatstehoofdstukdediscussie

7 DiscussieHethuidigeonderzoekheeftzichbeperkttoteenraamwerkvoorlesseninretoricaeneentheoretischeonderbouwingvanspreekvaardigheidinhetalgemeenHetiseenlogischvervolgomopbasisvanderesultatenvanditonderzoekeenlessenreeksretoricauittewerkenDeuitdagingligtmetnameinhetontwerpenvaneendoorlopendeleerlijnspreekvaardigheidendeafstemmingonderlingtussendevakkenNederlandsklassieketalenenIBendeoverigevakkenTentweedemoeteneruniformebeoordelingscriteriaontworpenwordenzodatalleleerlingenendocentenvanongeachtwelkvakdemondelingepresentatieopdezelfdemanierbeoordelenHetraamwerkvanditonderzoekkanalsuitgangspuntfungerenDeuniformebeoordelingvaneenpresentatieendedoorlopendeleerlijnmoetenonderdeeluitmakenvanhettaalbeleidophetDrMollercollegeTotslotkunnenerbuitendelessenommodulesretoricawordenaangebodenaanleerlingendiezichverderwillenbekwameninhetsprekeninhetopenbaar

Tenaanzienvanhetoverzichtinbijlage1InhetoverzichtontbrekeneenaantalaspectendieineenmodernecontextaandachtverdienenIkdenkmetnameaanhetgebruikvanaudiovisuelemiddelenenPowerPointbijhetgevenvaneenpresentatieBijdeuitvoeringvaneenpresentatiekanookgedachtwordenaanhetaldannietgebruikmakenvaneenkathederdekeuzevankledinghetmeenemenvanaantekeningenGeconcludeerdmagwordendathetraamwerkdatgebaseerdisopdeklassiekeretoricavoldoetmaardathetaantalensoortthemarsquosuitgebreidmoetworden

Tenaanzienvandeoverzichteninbijlage23en4DegeiumlnterviewdedocentenhebbentoegelichtwelkeaspectenvanspreekvaardigheidzeindelesbehandelenHetoverzichtismogelijkonvolledigomdatzespontaandevragenbeantwoordhebbenzondervoorafinzageindevragenofhetsysteemvandeklassiekeretoricazoalsvastgelegdinbijlage1EenvandecollegarsquosbeweerdeachterafdatzeenkeldieaspectenvanretoricavermeldhaddievoorhaarbijhetlesgevenbelangrijkwarenDeoverigeaspectenbeschouwdezealsinherentaanretoricaenvanzelfsprekendGeconcludeerdmagwordendathetoverzichtindebijlagenmogelijkonvolledigismaarinelkgevaleenreeumlelbeeldgeeftvanwateropditmomentbehandeldwordt

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

51

TenaanzienvandedidactischeenorganisatorischecriteriaAanvullendonderzoekisopditvlakzekerwenselijkDeresultatenzijnafkomstigvan1bronhetinterviewmetstichtingLandmerkDegegevenszijnnietteminwaardevolZekunnenimmersgestaafdwordenmetervaringenvaneigenleerlingenendocentendiedecursusretoricabijstichtingLandmerkgevolgdhebbenAanvullendpraktijkgerichtonderzoekisoptweemanierenmogelijkUithetinterviewmetdedocenteIBbleekdatleerlingennauwelijkslastschijnentehebbenvanspreekangstDeverklaringhiervoorligtvermoedelijkinhetfeitdatleerlingenalindeonderbouwervaringopgedaanhebbenmetsprekenHetisdanookinteressantomdemethodeendebeoordelingbijdelessenEngelsindeonderbouwtebestuderenDaarnaasthebbendeAngelsaksischelandeneenlangetraditiemetspreekvaardigheidenretoricaHetzouinteressantzijnommetnamedelesmethodeenlespraktijkopdiescholentebekijkenIetswatnietonmogelijkisgezienhetfeitdathetDrMollercollegecontactenheeftmeteenschoolinAmerika

TenaanzienvanhetpraktijkprobleemdeprofileringvanhetgymnasiumHetisduidelijkdatretoricaeentheoretischebasisbiedtvoordeontwikkelingvanspreekvaardigheidbijleerlingenSpreekvaardigheidenmetnamedepresentatievaardighedenmoetendoorhetvakNederlandsonderwezenwordenDezevisieisterugtevindenbijMartiendeBoer(2007)enwordtonderschrevendoordegeiumlnterviewdecollegarsquosvandeanderesectiesAlsdevakkenNederlandsklassieketalenenIBopditterreinsamenwerkenkomendegymnasiastendiedoorgaansookIBinlespakkethebbenhetmeestinaanrakingmetretoricaDitvolstaatalsprofileringEenprogrammametmodulesofworkshopsbuitenhetcurriculummoetzichrichtentotalleleerlingenvandebovenbouwdieovereenbasiskennisspreekvaardigheidbeschikken

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

52

7 LiteratuurlijstBraetA(2009)RetorischekritiekOvertuigingskrachtvanCicerototBalkenendeDenHaagSdu UitgeversBekkerR(2012)HandreikingschoolexamenKlassiekeTalenvwoEnschedeSLOBelleWvan(2013)ArgumentatieleerEeninleidingLeuvenuitgeverijAccoBoerMde(2007)ConcretiseringvandekerndoelenNederlandsEnschedeSLOBolkesteinF(2011)WiedevormbeheerstisdeinhoudmeesterOpgevraagdop8december2017

vanhttpsonzetaalnlwie-de-vorm-beheerst-is-de-inhoud-meesterBoonCADenampVosECM(metVanderSijsNEtymologie)(1992)Grootwoordenboekvan deNederlandsetaal(12deherzieneeditie)UtrechtVanDaleBrouwerMWinkelmanASDoornECvanMelisC(2010)HelpSpreekangstEenonderzoek

naardrieverschillendemotivatiesvoorspreekangst(masterthesis)Geraadpleegdvanhttpsdspacelibraryuunlhandle187445109

BurkeM(2013)RhetoricalPedagogyShapinganIntellectuallycriticalcitizenry[Oratie] Geraadpleegdop12december2017vanhttpsdspacelibraryuunlhandle1874288892EemerenFHvan(2012)BienEtonnesHoededialectischeenretorischebenaderingvan

argumentatiesamenkwamenTijdschriftvoorTaalbeheersing34(2)115-134EmmelkampPBoumanTampScholingA(1995)AngstfobieeumlnendwangDiagnostieken

behandelingHoutenBohnStafleuvanLoghumExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurGeraadpleegdvanhttpleerplaninbeeldslonl examenprogrammasexamenprogramma-nederlands-hvpdfGoethemPvan(2017)IJsverkopenaaneskimorsquosDepsychologievanhetovertuigenAmsterdam

uitgeverijBusinessContactGorrisM(2007)HandreikingschoolexamenklassieketalenvwoEnschedeSLOHarmsenAJE(zd)SyllabusLiterairetekstanalyseretoricaOpgevraagdop23november2017van

wwwletleidenunivnlHendriksHHornvanMMulderAPietersIPostMVerveldeA-MVriesdeM(2017)Debeste

toesprakenvanObamaAmsterdamuitgeverijBalansHorwitzEK(2001)LanguageanxietyandachievementAnnualReviewofAppliedLinguistics21

112-126HuninkV(2001)IndeleerbijQuintilianusStrevenCultureelMaatschappelijkMaandblad september675HuysM(2016)AristotelesrsquoretoricaGroningenHistorischeUitgeverij

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

53

JansenC(2016)TaalencommunicatieonderwijsinbewegingInternationaleNeerlandistiek54(2)

137-146JongJdePieperChenRademaekerA(2015)BeinvloedenmetemotiesAmsterdamAmsterdam

UniversityPressJongeCde(2018)HomerischesprekersDeretoricavanOdysseusCalypsoenPolyphemus

Lampas51(1)26-51JongheFde(zd)RetoricaModule2Geraadpleegdop5januari2018vanhttpvcnonlinenl indexphppublicatiesandere-publicatiesklassieke-talen-cum-laudeKemperSOffereinsHRegtuitRenVisserP(2008)SyllabusLatijnsetaalenliteratuurvwocentraal

examen2010OpgehaaldvanhttpwwwexamenbladnlKitsK(2014)GoudenstandaardOpgehaaldvanhttpwwwvcnonlinenlindexphppublicaties vcn-publicatiesgouden-standaardLeemanAD(1981)HetrhetorischonderwijsindeOudheidzijninhoudzijndoelzijndidactiek Lampas14(3)179-191LeemanADenBraetAC(1987)KlassiekeretoricaGroningenWolters-NoordhoffForstenLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2012)Kijkwijzersbeterzichtophet

referentiekadertaalEnschedeSLOLeeuwBvanderMeestringaTampRaveslootC(2011)Concretiseringreferentieniveaus

gesprekkenensprekeninhetvoEnschedeSLOMaasDvander(2017)DeretorischeoefeningalsdidactischmiddelLampas50(2)173-186MerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2013)Opniveautweede

faseLeerlingboek4vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMerkxPBuhlerJFlierEHaddersJvanVerseveldMenWentzelK(2015)Opniveautweede

faseLeerlingboek56vwoAmersfoortThiemeMeulenhoffMinisterievanOCW(2006)KerndoelenOnderbouwvoortgezetonderwijsMinisterievanOCW(2009)HetReferentiekadertaalenrekenenDereferentieniveausDenHaag

MinOCW

OnderwijssysteemInternationalBacchalaureateHetonderwijssysteemvanhetInternationalBaccalaureatebeschrevenenvergelekenmethetNederlandse(2015)Opgevraagdop2mei2018vanwwwnufficnl

SLO(2015)ReferentiekaderTaalOpgehaaldvanhttpnederlandsslonlthemasreferentiekaderSLO(2016)KarakteristiekenenkerndoelenEnschedeSLO

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

54

SLO(zd)ExamenprogrammaNederlandsetaalenliteratuurhavovwoOpgehaaldvanhttpnederlandsslonl

SterkFampSwaenS(2006)OmgaanmetstudiefaalangstHoutenBohnStafleuvanLoghumStichtingArsFloreat(1987)Platoonverzameldwerk5PlatoGorgiasAmsterdamDriehoekYzermansMG(2013)DekunstvanhetovertuigenEmotiesinderechtszaalInVvanderPortampJ MVeldman(editors)RechtKunstofkunde(blz56-69)BoomJuridischeUitgeversWallachHSSafirMPampBar-ZviM(2009)VirtualRealityCognitiveBehaviorTherapyforPublic

SpeakingAnxietyARandomizedClinicalTrialBehaviorModification33(3)314-338

WiertzemaKJansenP(2017)SprekeninhetopenbaarAmsterdamPearsonBeneluxWoudeNvanderJanssenDampSandersT(2011)FlywheelforensicsDebatenpublicspeakinginde klasLevendeTalenMagazine85-9WurthJGRJongJCdeHulshofHTigelaarEHAdmiraalWF(2016)Naareenbetere

mondelingetaalvaardigheidhetbelangvanfeedbackinBundelHSN30DenHaagTaalunie

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage1 InhoudelijkehandreikingklassiekeretoricaPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Omschrijving metatheorie Inleidingopderetoricadefinitie

geschiedenisenhetnutvanretorica

Onderwerp Driesoortenredevoeringen

Juridischepolitiekeengelegenheidsrede lsquoDeklassiekeretoricaheeftuitsluitendbetrekkingoptekstendieovereenonderwerpgaanwaarovermenvanmeningkanverschillen(LeemanampBraet1987)rsquo

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

lsquoteomschrijvenalsdecentralestellingvanhetbetoog(LeemanenBraet1987)rsquo

Argumentatie-leer lsquoArgumentatieleerofargumentatietheoriebetreftdestudievanhetgoedofdeugdelijkargumenterenenredeneren(vanBelle2013)rsquo

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos Deindrukdieeensprekermaaktophetpubliektijdensdeuitvoeringvanzijnbetoogopbasisvanzijndeskundigheidbetrouwbaarheidofwelwillendheid(Braet2009)

Pathos Hetopwekkenvanemotiesbijeenpubliek(Braet2009)

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht Deredenaarmoetinhetbeginvanzijnredevoeringdriedingenbereiken(deJonghezd)

1) Hijmoetdeaandachttrekkenvanhetpubliek(Aandacht)2) Hijmoetietszeggenoverdeinhoudzodathetpubliekderede

kanvolgen(Begrip)Hijmoetervoorzorgendathetpubliekhemgunstiggezindis(Aanvaarding)

Begrip

Aanvaarding

middenstuk Slot

ELOCUTIO

Stijlkwaliteitenofstijldeugdentavtaalgebruik

Correctheid DitiseentaalkundigeeisDewoordkeuzeendezinsbouwmoetenfoutlooszijnCorrectheidiseenbasisvoorwaarde(Braet2009)

Duidelijkheid DitiseenretorischeeisBijduidelijkheidmoetrekeninggehoudenwordenmetdeontwikkelingvanhetpubliekDuidelijkheidheeftbetrekkingopwoordkeuzeenzinsbouwlsquoExpliciteringvanverbandenentekstordeningvergemakkelijkthetbegripensluitalternatieveduidingendoorhetpubliekuitrsquo(Braet2009p93)

Aantrekkelijkheid Beeldspraak Deretorischeeisvanverfraaiingofversieringbeeldspraakenstijlfiguren(Braet2009)stijlfiguren

Passendheid Erzijntweesoortenvanpassendheidtekst-internentekst-externTekst-interngeenstijlbreukopwoord-ofzinsniveauTekst-externlsquoafstemmingvandestijlopdesprekerhetonderwerphetpubliekendegelegenheid(Braet2009p100)rsquo

Stijlsoortenofstijlniveaus

Delagemiddenenhogestijl DelagestijlmaaktgebruikvangewonewoordeneneenvoudigeconstructiesDehogeofverhevenstijlmaaktgebruikvanindrukwekkendewoordeneneenfraaieordeningDemiddenstijlbevindtzichhiertusseninHeteffectvandezestijlisvooralesthetisch(LeemanenBraet1987)

MEMORIA

Geheugen-technieken

mnemotechnieken Uitgangspuntbijhetaanlerenvanverschillendegeheugentechniekenisdeeisdatmendepresentatieuithethoofdmoetlerenennietmagvoorlezen(LeemanenBraet1987)

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume IntonatieTempo

Virbonus Retoricaenethiek ErisvolgensdenormenvanQuintilianusenkelsprakevaneengoedsprekerwanneerhijzowelovertuigendalsmoreelverantwoordspreekt(vanderMaas2017)

Tekst Betoog Deverhoudingtussenretoricaendebat Publiek Overredingsleer Voorzichinnemen(conciliare) Omtekunnenovertuigenmoetderedenaarhetpubliekgunstigstemmen

doorsympathieoptewekkenvoorderedenaar(conciliare)Doorhetfeitenmateriaaltepresenterenendeargumentatiekanderedenaarhetpublieklsquoonderrichtenrsquo(docere)Desprekermoethetpubliekindegoedegemoedstoestandbrengen(movere)(Kemperea2008)

Emotioneren(movere)Onderrichtenenbewijzen(docere)

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage2 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBNederlandsPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Nederlands Lespraktijk KijkwijzervoorbeoordelingSpreken(4F)Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

- (algemeeninhoudcontext)kanduidelijkegedetailleerdemonologenhoudenovertalvanonderwerpen

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Argumentatie-leer

X (functiedoelbetogen)kaneenargumentatieenstandpuntenontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgen

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - -Pathos x

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X (afstemmingpubliekondersteuning)boeitdeluisteraarsdoormiddelvanconcretevoorbeeldenenervaringen

Begrip X (Samenhang)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeAanvaarding -

Middenstuk X (tekstsoortvorm)GoedgestructureerdepresentatiemetgeiumlntegreerdesubthemarsquosafgerondmeteenpassendeconclusieSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid x (taalverzorginggrammaticalebeheersing)gebruiktconsequentcorrectezinnenFoutenzijnzeldzaamonopvallendenwordensnelverbeterd(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)

Duidelijkheid (taalverzorgingverstaanbaarheid)verstaanbaar(ondankseenfoutuitgesprokenwoord)(woordenwoordgebruik)kiestmeestaldejuistewoorden(maarvergissingenkomenvoor)(samenhangstructuurheletekst)maaktopbouwenstructuurduidelijkenvolgtdezeook(samenhangtekstcohesie)beheerstordeningspatronenencohesiebevorderendeelementen

Aantrekkelijkheid

beeldspraak x -Stijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl (afstemmingpubliekkeuzeregister)kiestinformeleeninformele

situatiesmakkelijkhetjuisteregisterMEMORIA

Geheugen-technieken

- -

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding

X -

Hetauditieveaspect Volume - -X -

Intonatie - (taalverzorgingnon-verbaalgedrag)varieertintonatieomookfijnerebetekenisnuancesuittedrukken

Tempo X (taalverzorgingvloeiendheid)slechtseenmoeilijkonderwerphindertvloeiendetaalstroom

Virbonus Retoricaenethiek - -tekst betoog Deverhoudingtussen

retoricaendebat- (functiedoelbetogen)Kaneenargumentatieenstandpunten

ontwikkelenwaarinbelangrijkepuntenextranadrukkrijgenpubliek overredingsleer Voorzichinnemen X

Emotioneren (x) Onderrichtenenbewijzen -

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage3 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBInternationalBacchalaureate

Perspectief Klassiekeretorica Themarsquos InternationalBacchalaureate Lespraktijk OralActivityAssessmentcriteriaOnderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

-

Argumentatie-leer -

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos - Pathos -

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X CriteriumCOrganizationHowwellorganizedisthecommentaryHowcoherentisthestructureBegrip

AanvaardingMiddenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid CriteriumDLanguageHowclearvariedandaccurateisthelanguageHowappropriateisthechoiceofregisterandstyle(ldquoRegisterrdquorefersinthiscontexttothestudentrsquosuseofelementssuchasvocabularytonesentencestructureandidiomappropriatetothefurtheroralactivity)CriterumBUnderstandingofhowlanguageisusedTowhatextentdoestheactivityshowunderstandingofthewaylanguageisusedtocreatemeaningHasthestudentshownanappreciationofhowlanguageandstyleisusedtoparticulareffectinthetext

Duidelijkheid Aantrekkelijkheid

beeldspraak XStijlfiguren

Passendheid stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect Uitstralingenlichaamshouding - Hetauditieveaspect

Volume - -

Intonatie - Tempo -

Virbonus Retoricaenethiek x tekst betoog Deverhoudingtussenretorica

endebat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen

Bijlage4 RetoricaendevakgebiedenNeKTenIBklassieketalenPerspectief Klassiekeretorica Themarsquos Klassieketalen lespraktijk Onderwerp Driesoorten

redevoeringenJuridischepolitiekeengelegenheidsrede

X

Spreker INVENTIO

Argumentatievemiddelen

Logos Statusleer

Argumentatie-leer

Niet-argumentatievemiddelen

Ethos X Pathos X

DISPOSITIO

Inleiding Aandacht X

BegripAanvaarding

Middenstuk XSlot X

ELOCUTIO

Stijldeugden Correctheid Duidelijkheid Aantrekkelijkheid beeldspraak X

StijlfigurenPassendheid

stijlsoorten Delagemiddenenhogestijl

MEMORIA

Geheugen-technieken

ACTIO

Hetvisueleaspect

Uitstralingenlichaamshouding

Hetauditieveaspect

Volume

Intonatie Tempo

Virbonus Retoricaenethiek tekst betoog Deverhoudingtussenretoricaen

debat

publiek overredingsleer Voorzichinnemen Emotioneren Onderrichtenenbewijzen