90

Minimum

1. Hoe heette de stadhouder van Friesland en Groningen?

1. Ernst Casimir.

2. Welke stad werd in 1629 door Frederik Hendrik belegerd en ingenomen?

2. ’s-Hertogenbosch.

3. Wie maalde met zijn watermolens de moerassen rond de stad droog?

3. Leeghwater.

4. Welke erenaam kreeg Frederik Hendrik? 4. Stedendwinger.

5. Met wie was Frederik Hendrik getrouwd? 5. Amalia van Solms.

6. Wie werden tijdens de Dertigjarige Oorlog door de Duitse keizer vervolgd?

6. Duitse protestanten.

7. Van wie kregen deze mensen hulp? 7. Van Gustaaf Adolf, de koning van Zweden.

Naar het einde van de Tachtigjarige Oorlog

16601620

TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN

1560 1580

1647: Stadhouder Willem II

1625: Frederik Hendrik stadhouder

TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS

1640

1628: Piet Hein verovert de zilvervloot

1639: Tromp verslaat de tweede Armada bij Duins

Tachtigjarige Oorlog 1568 - 1648

1600

1629: Frederik Hendrik verovert ’s-Hertogenbosch

1648: Vrede van Münster

1650: Aanslag op Amsterdam Willem III geboren

Regenten en Vorsten

91

Ho

ofd

stu

k 7

Naa

r h

et e

ind

e va

n d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

8. Welk land sloot een verbond met de Republiek? 8. Frankrijk.

9. Wie veroverde in 1628 de Spaanse zilvervloot? 9. Piet Hein.

10. Welke admiraal versloeg in 1639 de tweede Armada bij Duins?

10. Maarten Harpertszoon Tromp.

11. Welke vrede werd in 1648 gesloten? 11. De vrede van Münster.

12. Wie was tegenstander van de vrede met Spanje? 12. Prins Willem II.

13. Wat deed Willem II toen de Staten van Holland soldaten wilden afdanken?

13. Hij liet een aantal regenten gevangen nemen en stuurde een leger naar Amsterdam.

Basis

Jaartallen

1568-1648: De Tachtigjarige Oorlog

1625-1647: Frederik Hendrik stadhouder

1628: Piet Hein verovert de zilvervloot

1629: Frederik Hendrik verovert ‘s-Hertogenbosch

1639: Tromp verslaat de tweede Armada bij Duins

1647-1650: Stadhouder Willem II

1648:Vrede van Münster

Einde van de Tachtigjarige Oorlog

1650:Aanslag van Willem II op Amsterdam

Willem III geboren

1647: Stadhouder Willem II

1648: Vrede van Münster

1650: Aanslag op Amsterdam Willem III geboren

92

Stadhouder Frederik Hendrik

1. Wie hadden de macht in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden? Trek lijntjes tussen de vakjes die bij elkaar horen.

Frederik HendrikNamen besluiten over handel en

politiek in de Republiek

Staten-GeneraalStadhouder van Friesland en

Groningen

Ernst CasimirStadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland en Overijssel

2. Hieronder zie je de stamboom van Frederik Hendrik. Vul de ontbrekende namen in.

Amalia van Solms – Louise de Coligny – Mary Stuart – Willem van Oranje – Willem II

Frederik Hendrik

= stadhouder

93

3. Frederik Hendrik voor ’s-Hertogenbosch, 1629. Zet de goede nummers voor de zinnen.

Prins Frederik Hendrik heeft de bevelhebbersstaf in zijn rechterhand.

Achter Frederik Hendrik staat zijn neef, de Friese stadhouder Ernst Casimir.

Een geharnaste officier staat voor de prins om bevelen te ontvangen. Zijn paard wordt door een boer in toom gehouden.

Een afdeling piekeniers, met hun vier meter lange pieken, staat gereed voor de aanval.

Bij de kruiwagens staat de officier van deze afdeling.

Een musketier draagt over zijn schouder een bandelier met kruitmaatjes. Hij leunt op de standaard van zijn musket.

Onder de vlag staat Leeghwater. Hij maalde met molens de moerassen droog.

Twee pages staan klaar om de prins te dienen.

Op de versterking staan rieten schanskorven en kanonnen.

Ho

ofd

stu

k 7

Naa

r h

et e

ind

e va

n d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

3

1

2

4

56

7

8

9

94

4. Lees het gedicht van dominee Jacobus Revius (1586-1658) over de belegering van ‘s-Hertogenbosch.

I. Gij, die in de hemel woontEn van daar de vorsten kroont1

Die hier wagen goed en levenOm de vijand te doen bevenDie vertredet Uwe eer,Wilt ons horen, lieve Heer’.

II. Gevet de Nassause held,Die getogen is te veldEn, verzien met2 kloeke mannen,Heeft zijn tenten uitgespannenVoor Den Bosch, al zijn begeer.Wilt ons horen, lieve Heer’.

XIII. Jaget eenmaal uit Den BoschBeide wollef ende vos3

Schikt daar Uwe trouwe knapen4,Weidet de verdoolde schapenMet Uw goddelijke leer.Wilt ons horen, lieve Heer’.

1. zegent2. voorzien van3. soldaat en priester4. dienstknechten

XX. Gij zijt die de krijgen vuurt5,Gij zijt die de machten stuurt,Gij kunt wonderlijk behouwen6,Op Uw jonste7 wij vertrouwen,Niet op ruiter ofte speer.Wilt ons horen, lieve Heer’.

5. oorlog voert

6. behouden

7. gunst

a. Ds. Revius noemt dit gedicht een gebed. Schrijf de regel op waaraan dat te zien is.

b. Welke vorsten worden door de Heere gezegend?

c. Wie is ‘de Nassause held’ in het tweede couplet?

d. Waarom worden de Spaanse soldaten ‘wolven’ en de priesters ‘vossen’ genoemd?

95

e. Wie bedoelt de dichter met ‘trouwe knapen’ en wie met ‘de verdoolde schapen’?

f. Waarop vertrouwt de dichter niet?

g. Waarop vertrouwt ds. Revius wel?

5. Huis ten Bosch.a. In welke plaats staat Huis ten Bosch?

b. Wie waren de eerste bewoners van dat paleis?

c. Door wie wordt dit paleis nu bewoond?

d. Wat is het Franse woord voor ‘hoogheid’?

e. Leg uit wat de man rechts bedoelt.

f. Wat is het verschil tussen een paleis en een kasteel?

Ho

ofd

stu

k 7

Naa

r h

et e

ind

e va

n d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

96

g. Staan in jouw omgeving ook paleizen en of kastelen? Schrijf dan de namen op en schrijf er achter of het een paleis of een kasteel is.

6. Hier zie je een schilderij van koning Gustaaf Adolf (1594 – 1632).

a. Over welk land regeerde hij?

b. Omschrijf zo goed mogelijk zijn kleding.

c. Gustaaf Adolf werd ‘de leeuw uit het noorden’ genoemd. Leg deze bijnaam uit.

d. In welke oorlog vocht Gustaaf Adolf mee? Zoek ook het begin- en het eindjaar van die oorlog op.

97

e. Gustaaf Adolf koos partij voor de protestanten in Duitsland. Hij hielp hen tegen de roomsen. Uiteindelijk kostte hem dat zijn leven. Als jij Gustaaf Adolf zou zijn geweest, zou jij dan ook die keuze gemaakt hebben? Leg uit waarom.

De strijd ter zee

7. Bekijk de strip.

a. Wie was stadhouder toen Piet Hein de Spaanse zilvervloot veroverde?

b. Leg uit wat Spanje en Amerika met elkaar te maken hadden.

c. Kijk naar het jaartallenlijstje. Welk beleg werd betaald met de opbrengst van de zilvervloot?

Ho

ofd

stu

k 7

Naa

r h

et e

ind

e va

n d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

98

d. Zou het makkelijk of moeilijk geweest zijn om een zilvervloot te veroveren? Leg uit.

e. De buit bedroeg 177.000 pond zilver en 1000 parels. Zou de waarde van de buit in onze tijd meer of minder zijn dan genoemd bedrag? Leg je antwoord uit.

f. Hier zie je de tekst van een bekend lied, dat gemaakt is in 1844.

1. Heb je van de zilveren vloot wel gehoord,

De zilveren vloot van Spanje?

Die had er veel Spaanse matten aan boord

En appeltjes van Oranje!

Piet Hein!, Piet Hein!, Piet Hein zijn naam is klein,

Zijn daden bennen groot, zijn daden bennen groot

Hij heeft gewonnen de zilveren vloot,

Die heeft gewonnen, gewonnen de zilvervloot.

3. Klommen niet de jongens als katten in ‘t want

En vochten ze niet als leeuwen?

Ze maakten de Spanjers duchtig te schand’

Tot in Spanje klonk hun schreeuwen!

Piet Hein!, Piet Hein!, Piet Hein zijn naam is klein,

Zijn daden bennen groot, zijn daden bennen groot

Hij heeft gewonnen de zilveren vloot,

Die heeft gewonnen, gewonnen de zilvervloot

2. Sprak toen niet Piet Hein met een aalwaerig woord:

“Wel jongentjes van Oranje,

Kom, klim ‘reis aan dit en dat Spaanse boord

En rol me de matten van Spanje?”

Piet Hein!, Piet Hein!, Piet Hein zijn naam is klein,

Zijn daden bennen groot, zijn daden bennen groot

Hij heeft gewonnen de zilveren vloot,

Die heeft gewonnen, gewonnen de zilvervloot

4. Kwam er nu nog eenmaal zo’n zilveren vloot,

Zeg zou jullie nog zo kloppen?

Of zoudt gij u veilig en wel buiten schoot

Maar stil in je hangmat stoppen?

Wel, Hollands bloed, dat bloed heeft nog wel moed!

Al bennen we niet groot, al bennen we niet groot

We zouden winnen de zilvervloot!

We zouden winnen, winnen de zilvervloot!

99

In de strip staat dus iets, dat niet klopt. Leg uit.

g. Maak van elk couplet een samenvatting van maximaal twee regels.

1.

2.

3.

4.

h. Luister naar een orkestbewerking van dit lied. De muziek is gecomponeerd door Peter van Anrooy (1879 – 1954). Welke groepen instrumenten hoor je? Kruis aan.

Houten blaasinstrumenten (bijvoorbeeld dwarsfluit, hobo, klarinet). Koperen blaasinstrumenten (bijvoorbeeld trompet, trombone, tuba). Strijkers (bijvoorbeeld viool, altviool, cello). Slagwerk (bijvoorbeeld trom, pauk, bekken).

Ho

ofd

stu

k 7

Naa

r h

et e

ind

e va

n d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

100

8. Op 29 oktober 1639 kwam er een belangrijke gast in de vergadering van de Staten-Generaal te ’s-Gravenhage. Hij vertelde het volgende:

‘Door Gods genade waren we erin geslaagd de vijandelijke vloot, die 53 schepen telde, bij Duins zó aan te pakken dat 40 schepen gestrand, gezonken, verbrand of prijsgemaakt zijn, terwijl de resterende beschadigd en overal heen gejaagd zijn. De Spanjaarden hebben ruim 7000 man verloren, van wie er 1800 door ons gevangen zijn genomen. Wij verspeelden alleen het schip van kapitein Musch, terwijl 100 mannen zijn gesneuveld.’

a. Wie is deze belangrijke gast?

b. Over welke zeeslag heeft hij het?

c. Waarom brengt hij juist bij de Staten-Generaal verslag uit van deze zeeslag?

d. Bekijk de titelpagina hiernaast. Schrijf het eerste gedeelte (tot 1639) over in hedendaags

Nederlands.

101

e. In dit boek staan twee preken. Over welke teksten gaan die preken?

f. Welke dominee heeft deze preken gehouden? In welke plaats?

g. Kijk naar de titel van het boek. Wat is de belangrijkste boodschap van het boek?

Extra

Stadhouder Frederik Hendrik

1. Frederik Hendrik leefde als een Europees vorst. a. Leg uit wat dat betekent.

b. Dit is een kaart uit ongeveer 1620 waarop een jachtslot van Frederik Hendrik is afgebeeld. Het is het voormalige kasteel Honselaarsdijk.

Zoek de plaats Honselaarsdijk op in je atlas. In welke provincie ligt Honselaarsdijk?

Ho

ofd

stu

k 7

Naa

r h

et e

ind

e va

n d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

102

c. Schrijf twee opvallende kenmerken op van de tuinen die Frederik Hendrik om zijn kasteel liet aanleggen.

1.

2.

d. Frederik Hendrik liet ook Paleis Noordeinde verbouwen. Voor welk doel gebruikt onze koning dit paleis?

e. Voor het paleis staat een ruiterstandbeeld. Wie is er afgebeeld?

f. Geef met eigen woorden weer wat zijn lijfspreuk: ‘Je maintiendrai’ (‘Ik zal handhaven’) betekent.

103

2. Helm uit de Tachtigjarige Oorlog.a. Deze helm is afkomstig van kolonel Schelte van Avsma.

Was hij een Staatse of een Spaanse soldaat? Motiveer je antwoord.

b. De historische helm wordt bewaard in het Nationaal Militair Museum. Leg uit waarom juist in dit museum.

c. Heb je het Nationaal Militair Museum in Soesterberg bezocht, beschrijf dan het militaire voorwerp dat je het interessantst vond.

d. Teken kolonel Schelte van Avsma in zijn militaire uitrusting. Bedenk goed dat hij leefde in de tijd van de Tachtigjarige Oorlog!

Ho

ofd

stu

k 7

Naa

r h

et e

ind

e va

n d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

104

De strijd ter zee

3. Uit een geschiedenisboek.

‘De Slag bij Duins in het Kanaal vond plaats op 31 oktober 1639. Een Nederlandse oorlogsvloot onder bevel van admiraal Maarten Harpertszoon Tromp en vice-admiraal Witte de With behaalde een beslissende overwinning op een Spaanse oorlogsvloot van 55 schepen, de Tweede Spaanse Armada onder bevel van admiraal Antonio de Oquendo.’

Uit het scheepsjournaal van Maarten Harpertszoon Tromp, geschreven op de dag van de Slag bij Duins:

‘Op 21 oktober was het mistig. Met zonsopgang werd het helderder. We lichtten onze ankers en dreven noordelijk van de vijand. We bevochten de vijand en dreven 23 schepen tegen land aan.’

a. Wat valt je op als je kijkt naar de datum van de slag?

b. Zoek uit hoe dat kan en leg het verschil uit.

De vrede van Münster

4. Zet de jaartallen op de goede plaats. Kies uit: 1600 – 1588 – 1590 – 1581 – 1648 – 1618-1619 – 1629 – 1576 – 1609-1621 – 1568 – 1584 – 1574 – 1572-1579

Begin van de Tachtigjarige Oorlog, Slag bij Heiligerlee.

Het Twaalfjarig Bestand.

De watergeuzen nemen Den Briel in.

Willem van Oranje door Balthasar Gerards vermoord.

105

Slag bij Nieuwpoort.

Afzwering van Filips II.

Beleg van ’s-Hertogenbosch.

Het turfschip van Breda.

Het ontzet van Leiden.

Pacificatie van Gent.

Unie van Atrecht en Unie van Utrecht.

De Armada verstrooid.

De Nationale Synode van Dordrecht.

De vrede van Münster, einde van de Tachtigjarige Oorlog.

5. Uit een preek van oefenaar Justus Vermeer (1696-1745) over zondag 37 uit de Heidelbergse Catechismus.

‘Hier wordt verboden het verbreken van eden of verbonden met bondgenoten. Al waren het ketters, al hadden zij bij heiligen en afgoden gezworen. Het ongenoegen van God hebben we gezien bij het sluiten van de vrede met Spanje, anno 1648. Wij hadden toen een verbond met Frankrijk. Zonder Frankrijk mochten wij geen vrede met Spanje maken. Wij deden het echter toch; daarom hebben die van Zeeland hier geen toestemming aan gegeven. Toen wij een dankdag voor de vrede hielden, schreven zij een biddag uit, opdat deze zonde aan Nederland niet mocht worden toegerekend.’

a. Welke eed / welk verbond werd er in 1648 verbroken?

b. Welk moment zou Justus Vermeer bedoeld hebben toen hij zei dat ‘die van Zeeland hier geen toestemming aan hebben gegeven’? (Kijk ook bij extra opdracht 7).

H

oo

fdst

uk

7 N

aar

het

ein

de

van

de

Tach

tig

jari

ge

Oo

rlo

g

106

c. Zoek in de Bijbel Psalm 15 op. Welke tekst uit die Psalm past hier bij?

d. Is er in jouw kerkelijke gemeente weleens leesdienst? Wordt er wel eens een preek gelezen van Justus Vermeer? Je mag dit ook vragen aan je ouders.

6. Bekijk de voorkant van dit boek.a. Wie is de auteur van dit boek?

b. Deze auteur schreef ook een bekend geschiedenisboek. Zoek de titel van dat boek op. Misschien hebben jullie dat geschiedenisboek thuis in de kast staan.

c. De Tachtigjarige Oorlog is nu behandeld. Als jij bovenstaand boek zou schrijven, welke vijf wonderen uit die strijd zou jij dan beschrijven? Schrijf ook het jaartal erachter. De gebeurtenissen kun je opzoeken in dit hoofdstuk en in vorige hoofdstukken.

1.

2.

3.

4.

5.

107

De vrede van Münster

7. Bekijk het schilderij over de vrede van Münster. Het is geschilderd door Gerard ter Borch (1617-1681).

a. Je ziet dat de afgevaardigden van de Republiek en de afgevaardigden van Spanje een eed afleggen. Ze doen dat op een verschillende manier.

Omschrijf het verschil.

Ho

ofd

stu

k 7

Naa

r h

et e

ind

e va

n d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

108

b. Hoeveel afgevaardigden van de Republiek leggen de eed af?

c. Hoeveel afgevaardigden van Spanje leggen de eed af?

d. Deze eedaflegging vond plaats op 15 mei 1648. De ondertekening van de vrede van Münster was al op 30 januari 1648.

Waarom zit daar zoveel tijd tussen?

e. Hier zie je de vredesacte. Links zie je handtekeningen van de Spaanse onderhandelaars, rechts de handtekeningen van de onderhandelaars van de Republiek.

Wat valt je op als je het aantal handtekeningen van de Republiek op de acte vergelijkt met het aantal mensen dat de eed aflegt?

109

f. De afgevaardigde van Utrecht was ziek op 15 mei en de afgevaardigde van Zeeland mocht van zijn gewest niet aan de plechtigheid deelnemen.

Hoe kun je aan de handtekeningen zien dat de afgevaardigde van Utrecht op 30 januari eerst niet wilde tekenen?

g. Hier staan de namen van de acht ondertekenaars en daarbij het gewest dat ze vertegenwoordigden. Schrijf de nummers en afkorting van hun gewest achter de namen in de acte. Let op: hieronder staan ze in

een andere volgorde dan in de acte.

1 H (Holland) Johan van Mathenes 2 Gr (Groningen) Adriaen Clant 3 Ge (Gelderland) Bartholt van Gent 4 U (Utrecht) Godard van Reede

h. De afgevaardigde van Gelderland staat bovenaan, omdat hij van hoge adel is. Daarna volgen de andere gewesten in volgorde van belangrijkheid.

Hoe zie je dat Holland het belangrijkste gewest is?

i. De vrede werd in de Republiek officieel afgekondigd op 5 juni 1648. Lees het stukje tekst hieronder en leg uit waarom die datum gekozen is.

Eens – in 1568 – werden in Brussel twee edele mannen onschuldig onthoofd. Tachtig jaar later, precies op dezelfde dag de 5de juni, werd de vrede bekend gemaakt, en was er feest in ’t ganse land.

5 F (Friesland) Frans van Donia 6 Z (Zeeland) Johan de Knuijt 7 H (Holland) Adriaen Pauw 8 O (Overijssel) Willem van Ripperda

Ho

ofd

stu

k 7

Naa

r h

et e

ind

e va

n d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

110

j. In deze opdracht worden drie data genoemd. Schrijf ze hieronder op in chronologische volgorde. Schrijf er achter kort op wat er op iedere datum plaats

vond.

1.

2.

3.

Stadhouder Willem II (1626-1650)

8. Prins Willem II trouwde op veertienjarige leeftijd met de negenjarige Mary Stuart I. Een kindhuwelijk was in die tijd gebruikelijk in de vorstenhuizen.

a. Schrijf de juiste jaartallen tussen de haakjes. Kies uit: 1662 – 1694, 1626 – 1650, 1602 – 1675, 1584 – 1647, 1631 – 1660, 1650 – 1702.

Frederik Hendrik ( - ) trouwde met Amalia van Solms ( - ). Willem II ( - ) trouwde met Mary Stuart I ( - ).

b. Dit is het wapenschild van prins Willem II. Is dit wapenschild een voorbeeld van een familiewapen? Motiveer je antwoord.

c. Het wapenschild is verdeeld in • vier kwarten:

linksboven: graafschap Nassau

rechtsboven: graafschap Katzenelnbogen

rechtsonder: graafschap Diez

linksonder: graafschap Vianden

111

• hartschild:

linksboven en rechtsonder: graafschap Chalon

rechtsboven en linksonder: prinsdom Oranje

in het midden: graafschap Genève

• boven het hartschild: markizaat Veere

• onder het hartschild: graafschap Buren

Opdracht: Schrijf achter elk gedeelte het land waartoe het behoorde.

Kies daarbij uit: De Nederlanden – Duitsland – Luxemburg – Frankrijk – Zwitserland

d. Ontwerp je eigen wapenschild. Verdeel het schild in meerdere vlakken en gebruik meerdere kleuren en symbolen.

Ho

ofd

stu

k 7

Naa

r h

et e

ind

e va

n d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og