Reader

Bron 1: Nederlands oorlogspamflet uit de periode 1940-1945 om vrouwen op te waarschuwen tegen omgang met Duitsers.

Bron 2 Oorlogsaffiche (1945) afkomstig uit Ouderkerk a.d. Amstel om bekend te maken welke vrouwen tijdens de oorlog een ‘slappe en verachtelijke houding’ hadden.

De Psychologie van de massa Uitgelaten feestvieren met grote groepen wildvreemden op een festival, bij een voetbalwedstrijd als een eenheid protesteren tegen een beslissing van de grensrechter of in opstand komen tegen het regime tijdens een felle protestmars: een massa kent -letterlijk en figuurlijk- vele gezichten. Haar gedrag is ook heel veelzijdig: Met tien man op twee vierkante meter gaat tijdens Koninginnedag vaak prima. Aan de andere kant raken wij en masse in paniek als er één persoon op de Dam begint te schreeuwen? Hoe werkt dit? Hoe waarschijnlijk is het dat je in een winkelstraat pontificaal naast iemand gaat staan en vanuit het niets een heel betoog afsteekt. Of een polonaise start richting de kassa. Gek? Niet in een massasituatie. Denk maar eens aan door social media geïnitieerde rellen van het formaat Project X Haren. Of groepsgeweld tegen hulpverleners. Hoe komt het dat wij ons individueel soms zo anders lijken te gedragen dan in de kolkende massa? Wat maakt van een brave burger een vervaarlijke ‘hooligan’? Of van een intelligente student een relschopper?

De massa ontleed Wat is de definitie van een massa eigenlijk? In het vakwoordenboek psychologie staat: ‘Een groot aantal mensen dat divers is qua samenstelling en zonder sociale structuur leeft. Ondanks het ontbreken van sociale structuur, neigen de betreffende mensen er toch toe zich op een relatief gelijkvormige wijze te gedragen’. In de sociaalwetenschappelijke literatuur wordt er onderscheid gemaakt tussen zichtbare massa, denk aan politieke demonstraties, en onzichtbare massa, zoals de kijkers van een tv-programma. De termen die als alternatief voor dit begrip worden gebruikt, vallen veelal op door hun negatieve lading. Daar waar de Romeinen eeuwen geleden al spraken van ‘plebs sorbida’ (ongewassen massa) en ‘proles’ (nakomelingen/lopers), gebruiken de Engelsen heden ten dagen naast het ‘crowd’ ook het veelzeggende ‘mob’ (gepeupel) of ‘mobocracy’ (idem) als equivalent voor ‘massa’. De Duitsers spreken van ‘Die Masse’, maar delen ook ‘Mob’ met de Britten. Wij in de lage landen spreken veelal van ‘collectief’, of kudde dan wel zwerm (oorsprong in de biologie) of menigte (Van de Sande, 2012). Een scherpe lezer zou zich nu ook kunnen afvragen wat het verschil is tussen een groep en een massa. Een massa is een verzameling van groepen. Daarbij zou er sprake zijn van een verschil in aansluitingsmogelijkheid en in duurzaamheid. Specifiek: daar waar groepsonderzoek verklaart waarom tot een groep toetreden en hierbinnen blijven functioneren voor problemen zorgt, gaat de massapsychologie juist in op het juist het gemak waarmee een individu onderdeel wordt van een massa en ook net zo makkelijk weer afscheid neemt (Van de Sande, 2012).

Bron 3 Project X in Haren.

Verklaringen voor massagedrag Dat wij in ons doen en laten door anderen worden beïnvloed, is niets nieuws onder de zon. Gordon Allport (1897- 1967) zei eind vorige eeuw dat het denken en gedrag van het individu sterk wordt beïnvloed door de aanwezigheid van anderen. De psycholoog merkte op dat wij in de aanwezigheid van anderen dingen doen die we normaal zouden laten. Dit gedrag hoeft niet te stroken met onze persoonlijke beleving en denkbeelden (Schultz & Schultz, 2009). Welke verklaringen biedt de sociale psychologie voor massagedrag? Een belangrijke katalysator van massagedrag, is volgens Van de Sande ‘onzekerheid’: ‘In een massasituatie gelden de normale vormen van organisatie en de gebruikelijke normen en regels minder sterk. Men is daarom op zoek naar leiding, informatie, een vijand, sensatie etc. Een collectief biedt daarbij voor mensen die naar opwinding zoeken dus een geschikte omgeving. Een mensenmassa is steeds op zoek naar informatie: de groepsinteractie kenmerkt zich, bij gebrek aan duidelijke en centrale communicatie, vaak weinig rationele beïnvloeding. Gevolg? De massa baseert zich op –soms opruiende- geruchten. Daarbij komt ook dat mensen van nature in termen van ‘wij’ en ‘zij’ denken. Wanneer een groot aantal mensen zich op een klein oppervlak bevindt, is de overheid (ordehandhaver, etc.) vaak de ideale ‘zij’. Soms in positieve zin, als beschermers en redders, soms in negatieve zin, als ‘de vijand’. Dat is een tweedeling die volgens Van de Sande versterkt wordt door ‘klonteren’: het op afstand houden van de massa en gebrek aan communicatie met publiek. Geen uitleg geven lijkt het monster in de massa wakker te maken en te voeden (Van de Sande, 2011).

Bron 4 Artikel uit het AD van donderdag 28 januari 2016

Bron 5 Artikel uit het Brabants Dagblad van vrijdag 18 maart 2016