Prostaatinfo Werkversie Maart 2017 - Wij Ook · belangrijk onderzoek bij de diagnose en de...

VerschijntDriemaandelijksMrt-apr-mei 2017

P910655

PROSTAATinfoNieuwsbrief van Wij Ook Belgium vzw Maart 2017

Ervaringen uit Nederland (p5)Het Iridium kankernetwerk (p8)Kos: “Over gezondheid” (p13)

Café Sant

é

7 maart 20

17

Antwerpen

(OCA)

PI 16(2017)1 v1.qxp_Prostaatinfo Werkversie 18/02/17 12:23 Pagina 1

PROSTAATinfoNieuwsbrief Wij Ook Belgium

Hoofdredacteur/editorErik Briers [[email protected]]

RedactievoorzitterHenk Van daeleRedactieledenChris CoemanRik Cuypers (Webmaster)Louis DenisAndré DeschampsLuc Dewilde (Directeur OCA vzw)Brigitte Dourcy-Belle-RoseJan HumbletBruno MortelmansGeorge Ver EeckeWilly Walschaert (Feel+)RedactiesecretariaatAbonnementenAnja Vancauwenbergh [[email protected]]DrukkerijProFeelingLochtemanweg 38 - 3580 Beringen

Wij Ook Belgium vzwUS TOO BelgiumVoorzitterAndré DeschampsDirecteurLouis DenisSecretarisBrigitte Dourcy-Belle-RoseSchatbewaarderWilly WalschaertAfdelingenWij Ook AntwerpenRik Cuypers [03/457.70.43][[email protected]]Wij Ook Oost (Limburg & Vlaams-Brabant)Erik Briers [011/91.43.54]Dinsdag en donderdag 19u-21u[[email protected]]Wij Ook West(Oost- en West-Vlaanderen)Chris Coeman[[email protected]]Wij Ook MechelenJan Humblet [0495/21.35.02][[email protected]]

Wetenschappelijk comité Wij OokBelgië vzwProf. Dr. Van Poppel Hein [Voorzitter] -UZ LeuvenDr. Ameye Filip - AZ Maria MiddelaresProf. Dr. Braeckman Johan - UZ BrusselDr. Debacker Tibaut – ZNA MiddelheimProf. Dr. De Meerleer Gert - UZ LeuvenProf. Dr. De Ridder Dirk - UZ LeuvenProf. Dr. De Wachter Stefan - UZA Dr. Dewilde Luc - Bestuur Wij OokProf. Dr. Joniau Steven - UZ LeuvenProf. Dr. Lumen Nicolaas - UZ GentProf. Dr. Michielsen Dirk - UZ BrusselPieters Ronny Verpleger UZ GentDr. Schrijvers Dirk - ZNA Antwerpen

PROSTAATinfo 16(2017)1 p-2

“Wij Ook Belgium vzw” is een onafhankelijkondersteuningsnetwerk voor mannen met prostaataandoeningen.Het doel van dit netwerk is de aandacht oproepen voorprostaataandoeningen bij het publiek en de problemen die ermeegepaard gaan.

“Wij Ook Belgium” is een zelfhulporganisatie die beheerd engeleid wordt door prostaatpatiënten. Als lid wordt u opgenomen indeze vereniging van lotgenoten die ijveren voor een betereinformatie, opleiding en optimale diagnose en behandeling vanprostaatproblemen. Vergaderingen met experten worden ingerichtom uw medische, emotionele en andere vragen te begrijpen. Dezevoorlichting en uitwisseling van ervaring vervangt geenartsenconsultatie en bij medische problemen raadpleegt u steeds dehuisarts.

De vereniging wil de patiënten voldoende voorlichten om denoodzakelijke communicatie tussen arts en patiënt tevergemakkelijken waarin de patiënt erkend wordt als eenvolwaardige partner.

Tevens wil de vereniging behulpzaam zijn door betrokkenheid enmeevoelen rond de mogelijke lichamelijke, geestelijke en socialeproblemen die we allemaal persoonlijk meemaken of kennen.Hiervoor is er eveneens een programma Feel+ ontwikkeld om aandeze problematiek bij te dragen.

Ook niet-prostaatpatiënten kunnen lid worden. U kan lid wordendoor uw persoonsgegevens (naam, adres, eventueeltelefoonnummer en e-mail) door te geven aan het secretariaat vanWij Ook Belgium vzw of via de website www.wijook.be. In delidmaatschapsbijdrage is een abonnement op PROSTAATinfoinbegrepen.

Wij Ook Belgium

Wij Ook Belgium vzw -/- Nous Aussi Belgique -/- Wir Auch BelgienEen chapter van ”Us Too International”

Founding member ofEuropa Uomo, “The European Prostate Cancer Coalition”.

Secretariaat Wij Ook Belgium vzwLange Gasthuisstraat 35-372000 AntwerpenTel: 03/338.91.54Fax: 03/338.91.52e-mail: [email protected]: www.wijook.beIBAN: BE78 4037 1493 0186

PROSTAATinfo

Nieuwsbrief van Wij Ook BelgiumOplage 4.000 ex.ISSN:1782-0847Prijs per nummer 5 euroInbegrepen in het lidgeld16e jaargang maart 2017© 2017 Alle rechten voorbehouden

Verantwoordelijke uitgeverLuc Dewilde - AntwerpenPROSTAATinfo wordt viermaal per jaaruitgegeven door Wij Ook Belgium. Het wordtverspreid naar leden, urologen, huisartsen enuitgedeeld op belangrijke symposia en verstuurdaan abonnees en opinieleiders.De inhoudelijke verantwoordelijkheid van elkebijdrage ligt bij de auteur.


professor Waltregny is ervan overtuigd dat depatiëntenparticipatie daarbij een rol heeft gespeeld.

Een ander nationaal voorbeeld wordt denoodzakelijke participatie van patiënten bij dediscussies over de terugbetaling van nieuwemedicijnen. Dit is geen gemakkelijke materieaangezien hier de discussie gevoerd wordt over dekostprijs. Er wordt gezocht of de nieuwe medicatiewel een voldoende groot medisch voordeel oplevert invergelijking met de kost. Een voor ons gekendvoorbeeld was het eerste therapeutisch vaccin(Sipuleucel-T) bij de behandeling van prostaatkanker.Tegenover een winst in “overleven” van drie maandenstond een kostenplaatje van meer dan 100.000 euro.Dit deed zelfs bij de patiënten vragen rijzen,bovendien was er enige onduidelijkheid over hoe hetvaccin nu echt werkte. Vandaag is het product inEuropa niet langer beschikbaar wegens het falen vanhet bedrijf achter het product.

In de commissies die hierover beslissen moetenechte patiënten zetelen naast de professionelen ende verzekeraars. Dit wordt niet vanzelfsprekendomdat het Vlaams Patiëntenplatform (dat hetVlaamse deel van het geld van de ministergrotendeels kreeg) wel de juridische kennis in huisheeft, terwijl het hen aan inhoudelijke oncologischeknowhow en dagdagelijkse ervaring als kankerpatiëntontbreekt. Zij moeten hun uiterste best doen omalleen nog op te treden als adviseur van de zetelendepatiënt(en).

Met onze experten van ons multiprofessioneelteam moeten wij samen naar een optimale dialoogmet onze overheid streven. Om op die wijze enrekening houdend met de andere en even belangrijkemaatschappelijke behoeften optimale zorg voorprostaatkankerpatiënten te bekomen.


Inhoud van dit nummer3 Patiënten in actie [Erik Briers]5 Prostaatkanker: wat brengt de toekomst? [Bruno Mortelmans]6 Ervaringen uit Nederland [Will Jansen]8 “E pluribus unum”, het Iridium Kankernetwerk [Luc Dewilde]13 In de schaduw van Kos, “Over gezondheidszorg” [Luc Dewilde] 17 Kort [Brigitte Dourcy-Belle-Rose]19 Elautprijs 2017 [Luc Dewilde]

Wat in de wereld van de patiënten “patientengagement” heet, vertaal ik hier vrij als “patiënten inactie”. Meestal denken wij dan aan onzevergaderingen en acties. Waarbij wij onze collega’spatiënten zo goed we kunnen met een luisterend ooren het juiste woord bijstaan wanneer ze op ons eenberoep doen. Of aan onze succesvolle “Café Santés”waar wij aan onze leden “evidence based” informatiebezorgen of nog de uitgave van onze PROSTAATinfodie voor allen toegankelijk hoort te zijn en devorderingen in de behandelingen van prostaatkankeruitlegt.

Maar er is meer en dat niet alleen op Europeesniveau, ook binnen ons land. Wij worden in onze snelevoluerende wereld geconfronteerd met de groeiendeongelijkheid en met problemen van toegang totnieuwe behandelingen. In een tijd waarin zelfs onzeminister patiëntenvertegenwoordiging belangrijkgenoeg vindt om daar een bescheiden geldbedragvoor vrij te maken, moeten wij als prostaatkanker-patiënten klaarstaan om onze rol te spelen.

Zo moeten wij klaarstaan om in onzeziekenhuizen een samenwerking met de urologischediensten tot stand te brengen waarbij wij hun zekerniet de les gaan lezen maar hun laten delen in onzeervaring met onze passage in hun dienst. Daardoorkunnen zij het kwaliteitsniveau van hun zorg nogverhogen en de kleine puntjes die steeds nogverbeterd kunnen worden terugvinden. Een recentvoorbeeld: drie Belgische academische urologischediensten (Gent, Leuven en Luik) wensten eenaccreditatie bij het Europees netwerk voor debehandeling van zeldzame urologische aandoeningen(eUROGEN). Op vraag van de Europese Commissiemoest één van de drie een gedetailleerde auditondergaan. Het lot bepaalde dat dit Luik zou zijn. Opvraag van Prof. Waltregny (Diensthoofd Urologie)heeft ondergetekende als patiënt deelgenomen aandeze audit en op de vragen van de arts-auditeurgeantwoord. De audit verliep zeer succesvol (98%) en

20 Uit de RIZIV-statistieken [Erik Briers]22 Aankondigingen

OmslagfotoDr. Piet Dirix, Symboolsamenwerking GZA en ZNA-ziekenhuizen te Antwerpen

Editoriaal: Patiënten in actieErik Briers, Wij Ook België vzw


3.000.000In Europe (EU 27, 2012) 3.000.000 men live with prostate cancer.Each year 360.000 men learn that they have prostate cancer

and 71.000 die of prostate cancer. Both numbers increase everyyear.

Europa Uomo is a confederation of 22 representative nationalpatients’ support groups for prostate diseases in general and

prostate cancer in particular.

Hence, we call for the commitment and action necessary formen to have timely access to the right treatment. Specifically,

we call on:

1] Recognition by governments of the morbidity and mortalityburdens of prostate cancer.

2] Commitment from governments to ensure sustainable supportfor basic and clinical research for new biomarkers and cancer

treatment trials.

3] Health professionals to educate the public about the riskfactors for prostate cancer, such as family history

4] Physicians to tailor treatment for the individual patient throughthe appropriate use of PSA testing avoiding over and

undertreatment.

5] Society to build partnerships in helping to reduce the burden ofthe disease as well as identify common action and reducing the

existing inequalities on access to treatment.

EUROPA UOMOThe European Prostate Cancer Coalition

SecretariatLange Gasthuisstraat 35-372000 Antwerpen - Belgium

Tel.: +32.3.338.91.54Fax.: +32.3.338.91.52

E-mail: [email protected] © eb 2009


Risico bij biopsiesSepsis bij prostaatbiopsies (“transfecale

biopsies”) neemt toe. Een cultuur kan aanduidenof er een resistentie is aan quinolones.Transperineale biopsies zijn allicht veiliger.

Welk zijn de gevaarlijke letsels? Betrachtingom minder biopsies te nemen: combinatie vanMRI en echo laat gerichte biopsies toe.

“Liquid biopsies” (circulerende tumorale cellenen vrij DNA en RNA) zullen de therapiekeuze meegaan bepalen.

Nieuwe graderingHet nieuwe gradering systeem, waarbij graad

2 (Gleason 3+4) een betere prognose heeft dangraad 3 (Gleason 4+3), geeft een beter inzichtvoor de patiënt aangaande de agressiviteit vanzijn tumor.

mp-MRI zal in de toekomst mogelijk als eerstebeeldvorming toegepast worden bij de vroegedetectie, niettegenstaande de kost en de tijdsduur.Dit onderzoek reduceert onnodige biopsies enonnodige behandeling van “onschuldigeprostaatkankers”.

PSMA PETscan ziet kleine letsels bij een PSA-stijging na een curatieve therapie. Deze letselswelke men vroeger moeilijk kon aantonen, zullendan ook gericht kunnen behandeld worden metbijvoorbeeld chirurgie of radiotherapie.

De toekomstige aanpak zal minder agressiefzijn voor laag risico en meer agressief voor hoogrisico kanker.

Daar prostaatkanker beter kan wordenonderverdeeld in risicogroepen zal er ook meereen “behandeling op maat” toegepast kunnenworden door een betere meting van detumorkarakteristieken, de comorbiditeit en delevensverwachting (gepersonaliseerde aanpak).

De focale therapie (VTP, HIFU) wordt ookverder onderzocht en zal mogelijk aan belangwinnen bij laag risico patiënten die actievebehandeling wensen en de nadelen vanheelkunde of radiotherapie willen omzeilen.

Prostaatkanker: wat brengtde toekomst?Dr. Bruno Mortelmans, uroloog, Wij Ook Mechelen


Er zijn een aantalbelangrijke veranderingenop til bij de diagnostieken de behandeling vanprostaatkanker.

Niettegenstaanderecente literatuur hettegenovergesteldebeweert, blijft de palpatievan de prostaat eenbelangrijk onderzoek bijde diagnose en de follow-up.

Het opnieuw aanbieden van PSA alsscreeningtest: inderdaad screening vermindert demortaliteit, te vergelijken met mammografie voorborsttumoren.

Sterven van prostaatkankerDe uitspraak “Men gaat dood niet ten gevolge

van prostaatkanker, maar met prostaatkanker” isook kort door de bocht. Dit is niet juist voormannen met een lage comorbiditeit.Prostaatkanker kost inderdaad wel mensenlevens.Niet de screening maar wel een onnodigebehandeling kan de patiënt schaden.

Een overbehandeling kan vermeden wordendoor het gebruik van mp-MRI, onderscheid tussenlaag risico en hoog risico kanker, en door activesurveillance.

Active surveillance ook bijouderen met hoog risicoOok bij senioren met hoog risico

prostaatkanker zonder metastasen dient eencuratieve therapie ingesteld te worden. Er is eenonderschatting van de levensverwachting doormeer gebruik te maken van de “chronologischeleeftijd” dan de “fysiologische leeftijd”:levensverwachting en comorbiditeit. Ook bijouderen moet men kiezen tussen een activesurveillance bij laag risico en agressieve therapiebij hoog risico kankers. Een agressieve therapie isenkel zinvol indien de patiënt nog een goedelevensverwachting heeft.


Studies tonen aan dat behandeling (metchirurgie of radiotherapie) van de primairetumoren bij gemetastaseerde patiënten eenbetere overleving geeft.

Er wordt getracht om met minderradiotherapiesessies betere resultaten teverkrijgen.

Bij nieuw gediagnosticeerde gemetastaseerdeprostaatkanker, waarbij er nog geen hormonenwerden toegediend, wordt chemotherapie (6xTaxotere) aan de hormonale behandelingtoegevoegd.

Oligometastasen (beperkt aantal metastasenter hoogte van bot of klieren) na de primairetherapie (heelkunde, radiotherapie of beide)worden meer en meer behandeld met eenuitgebreide “reddings” lymfadenectomie ofstereotactische radiotherapie.

Wist u dat honden in de urine prostaatkankerkunnen opsporen, dat prostaatkanker meer

voorkomt bij mannen die veel of geen alcoholdrinken, dat ejaculatie wel degelijk een PSA-stijging veroorzaakt, dat gefermenteerde soja eenPSA-daling kan veroorzaken, dat hypertensie eenverhoogd risico voor prostaatkanker kanbetekenen, dat selenium en vitamine E in hogedosis het risico op prostaatkanker verhogen, datobesitas aanleiding geeft tot een meer agressieveprostaatkanker met een hogere mortaliteit, dat erstudies zijn die aantonen dat deontstekingsremmende eigenschappen vanaspirine prostaatkanker kan doen afnemen?

Gezien de toenemende complexiteit i.v.m. detherapie moet de patiënt betrokken en grondigingelicht worden door zijn huisarts en uroloog.Daar hij ook medezeggenschap heeft bij de keuzevan de therapie, is een organisatie zoals “WijOok” belangrijk om hem hierin supplementair bij testaan.


Ervaringen uit NederlandWill Jansen, ProstaatKankerStichting Nederland (PKS)

Allereerst hartelijk dankvoor de uitnodiging. Het isvoor mij een grote eer om bijdeze gelegenheid te mogenspreken.

Recenteervaringen inSurinameVóór mijn eigenlijke thema, ontwikkelingen

prostaatkanker in Nederland, wil ik u eerstmededeelzaam maken van onze ervaringen alsProstaatKankerStichting (PKS) in Suriname.Medio 2016 werden wij door een aantal urologen,die op tijdelijke basis waren uitgezonden naarSuriname, gewaarschuwd over de abominabelesituatie van lotgenoten. Behalve de echte upper-class, die al snel hun weg kunnen vinden naarNederland voor een behandeling, komt de“normale” man eerst na al gerede klachten bij dehuisarts. Deze artsen worden per consult cashbetaald en blijven daarom daar vrij lang “hangen”.Als de klachten verergeren gaat men vervolgensnaar de medicijnman die er vervolgens het zijnetoe doet, maar vanzelfsprekend ook zonderresultaat. Pas in de laatste fase wordt een bezoekgebracht aan het ziekenhuis en kan er nogslechts door middel van bestraling enige

verlichting aan de pijn worden gegeven. Deervaring leert dat deze patiënten meestal tussende vier à zes weken komen te overlijden. Welkeconclusie trekt men vervolgens?.. Niet naar hetziekenhuis gaan... want daar ga je dood.

Thans hebben wij, als bestuur van de PKS,ervoor gezorgd dat in november 2016 deProstaatKankerStichting Suriname is opgericht enzij het werk dat wij hier al geruime jaren doen inSuriname gaan toepassen. Zo hebben zij, insamenwerking met ons een volledig bezetteinformatieavond gehouden in Paramaribo waaro.a. een meegereisde uroloog uit Nederland eencauserie heeft gegeven. Wij hebben een sterkeverwachting dat in korte tijd de bovenstaandeongewenste situatie positief zal veranderen.

Situatie in NederlandOp dit ogenblik worden er in Nederland circa

2.500 radicale prostatectomie-operaties verricht inmeer dan 35 ziekenhuizen. Hierbij geldt nogsteeds de norm van de NVU, NederlandseVereniging van Urologen, dat er per ziekenhuisminimaal 20 operaties per jaar verricht dienen teworden om deze activiteit te blijven uitvoeren. Ditvinden wij als PKS, in samenhang met deziektekostenverzekeraars, volstrekt onvoldoende.In theorie zou het thans mogelijk zijn dat eenoperatie wordt verricht door een chirurg die er


slechts enkele doet op jaarbasis. Je zal de patiëntmaar zijn.

Samen met andere organisaties, alsziektekostenverzekeraars, urologen en de politiek,zijn wij bezig een verandering door te voeren.

Ons uitgangspunt is dat er met de aantallen,zoals reeds eerder genoemd, er circa vijfexpertisecentra worden aangesteld, waarbij ereen minimaal volume van 100 per operateur is, enminimaal 250 operaties per centrum. Tevensdienen er transparante bedrijfsresultatenbeschikbaar te zijn, alsmede een kort cyclischekwaliteitsevaluatie, benchmarking om eenpermanente verbetering mogelijk te maken. Dereële verwachting is dat er in 2017 hierover al eenbegin van afspraken kunnen worden gemaakt.Overigens dienen in deze centra alle echelonsaanwezig te zijn om te komen tot een completeprostaatkankerbehandeling en nazorg.

BevolkingsscreeningHierbij gaan wij uit van de European

Randomized Study Screening for Prostate Cancer

(ERSPC) onder 182.000 patiënten.Hieruit leren wij dat een bevolkingsscreening

bij mannen op de leeftijd van 59 jaar reeds 300sterfgevallen kan voorkomen en vanzelfsprekendzal dat cijfer stijgen bij verlaging van die leeftijdnaar 57 resp. 55 jaar. Temeer daar uit de laatstbeschikbare cijfers blijkt dat de algemeneleeftijdsgrens waarbij prostaatkanker wordtgeconstateerd, opmerkelijk aan het dalen is…

Wij hebben met de instanties als eerderbovenstaand genoemd een lobby gestart,vanzelfsprekend ook in samenwerking metprofessor dr. Monique Roobol, om zo’n landelijkescreening mogelijk te maken.

Als laatste kan ik melden dat wij alsProstaatKankerStichting afgelopen jaar eenPatiëntenwijzer Prostaatkanker landelijk, metgecontroleerde beschikbare data vanziekenhuizen, hebben ingevoerd om een gedegenkeuze mogelijk te maken. Uit deze Patiëntenwijzerkomt duidelijk naar voren: wat mag u verwachtenvan een ziekenhuis, wat is het verschil in aanbodtussen de ziekenhuizen, alsmede welkeziekenhuizen voldoen aan de -door PKS- gesteldecriteria voor goede prostaatkankerzorg?


Vernieuwing van het lidmaatschapWij Ook België vzw 2017

Waarschijnlijk wilt u nog steeds op de hoogteblijven van alle nieuwtjes om uw levenskwaliteit instand the houden.

Niettegenstaande de levensduurte behouden weonze tarieven:

Lidmaatschap inclusief abonnementPROSTAATinfo:

Gewoon lid: 20€Steunend lid: 40€Feel+ (wekelijkse bewegingsles): - Voor leden gratis. - Echtgenoten van leden: 3€ per jaar

(verzekering).

Blijf Wij Ook vzw steunen en schrijf uvandaag nog in: IBAN: BE78 4037 1493 0186BIC: KREDBEBBAlvast bedankt. Zo blijft u op dehoogte.


In het kader van een samenwerking tussenpatiëntengroepen, meer bepaald Wij Ook voor watbetreft de prostaatkankerpathologie, netwerken ophet gebied van de gezondheidszorg, werd recenttoenadering gezocht tot het Iridium Kankernetwerken meer specifiek de afdeling radiotherapie. Daarwaar er reeds een samenwerking bestaat op hetgebied van borstkankerpathologie, is dit voorprostaatkanker een primeur.

We hebben op 7 maart 2017 Dr. Piet Dirix,radiotherapeut-oncoloog als eerste begenadigdespreker te gast met als onderwerp “Radiatie enprostaatkanker”.

Het Iridium KankernetwerkEven voorstellen (informatie uit “Het

academisch 2020-perspectief van de AfdelingRadiotherapie van het Iridium Kankernetwerk”)

Het Iridium Kankernetwerk(www.iridiumkankernetwerk.be) is eensamenwerkingsverband op het vlak vanradiotherapie, medische oncologie en hematologietussen een nu reeds aanzienlijk aantalziekenhuizen: GZA ziekenhuisnetwerk, UZA (incl.AZ Heilige Familie in Reet), de ziekenhuizen vanAZ Monica, AZ Nikolaas, AZ Klina, AZ Sint-JozefMalle en het Ziekenhuisnetwerk Antwerpen (ZNA).AZ Sint-Jozef (Bornem) en AZ Sint-Dimpna (Geel)zijn ook geïnteresseerd in een mogelijketoekomstige toetreding tot Iridium.

Sedert januari 2016 maakt ZNA dus deel uitvan het Iridium Kankernetwerk waarbij de afdelingradiotherapie van ZNA fuseert met de afdeling vanGZA, zodat er uiteindelijk slechts één afdelingradiotherapie overblijft binnen het IridiumKankernetwerk. Ook de radiotherapeut-oncologenvan die afdeling werken als consultants in alleIridiumziekenhuizen. De afdeling en alleonderafdelingen worden geleid door éénafdelingshoofd.

De samenwerking tussen deIridiumziekenhuizen is het sterkst op het vlak vanradiotherapie, wat dan ook unieke kansen biedt.

Er wordt steeds gestreefd naar een nauweresamenwerking en naar de ontwikkeling vangemeenschappelijke richtlijnen,

“E pluribus unum”, hetIridium KankernetwerkLuc Dewilde

kwaliteitsindicatoren en zelfs verwijspatronenbinnen de verschillende aspecten van klinischekankerbehandeling. Deze discussie past binnende huidige controverse rond de centralisatie vande behandeling van zogenoemde "zeldzame ofmoeilijk te behandelen" tumoren. Daarom zijn ernu vier werkgroepen opgericht rond dezezogenaamde “zeldzame” tumoren: neuro-oncologie, weke delen sarcomen, neuro-endocriene tumoren en gynaecologischeoncologie. En natuurlijk zijn hier ook despecialisten uit andere vakgebieden bij betrokken:pathologen, chirurgen en orgaanspecialisten.

Het Iridium Kankernetwerk gaat verder danzijn eigenlijke doel en is ook een relevantvertrekpunt om de schaalvergroting te bereikendie nodig is om succes te boeken in eencompetitieve (inter)nationale context zonderdaarom te raken aan de onvoorwaardelijkeonafhankelijkheid van de deelnemendeziekenhuizen.

Het Iridium Kankernetwerk stelt zich tenslotteook tot doel het verstrekken van een postgraduaatopleiding voor artsen en medewerkers.Maandelijks wordt de kankerproblematiekbehandeld in de ruime zin, medisch en technischmet aandacht voor de patiënt, voor ethischeaspecten, enz. De afdeling radiotherapie wenst teinvesteren in klinisch en translationeel onderzoek,en dit ook zelf op te starten.

Samengevat zijn de doelstellingende volgende:- Alle patiënten de modernste en meest

geavanceerde radiotherapiebehandelingenbieden.



- Nieuwe bestralingstechnieken ontwikkelen, ofbetrokken worden bij de ontwikkeling ervan.

- De doeltreffendheid van radiotherapieverhogen door de behandeling te integreren ineen multidisciplinaire benadering.

- Deelnemen aan klinische studies rondradiotherapie.

- Deelnemen aan translationeel onderzoek. - Onderricht bieden aan studenten, artsen in

opleiding en professionals in de oncologie, fysicien technici.

Klinische radiotherapieDe afdeling heeft zich altijd voornamelijk

geconcentreerd op klinische radiotherapie, waarbijingezet wordt op innovatieve technieken entoegepast klinisch onderzoek. Recenteontwikkelingen in de organisatie van deradiotherapie binnen het Iridium Kankernetwerkbieden een uitgelezen kans om de mogelijkhedenin zowel fundamenteel onderzoek als klinischonderzoek uit te breiden.

Alle patiënten worden behandeld binnendezelfde afdeling radiotherapie. Op deze afdelingworden dezelfde behandelingsprotocollen en -technieken gebruikt, en alle patiënten wordenbehandeld met moderne radiotherapietoestellen.

De belangrijkste taak van de afdeling blijft depatiënten optimaal behandelen. Dit vraagt eengrote inspanning en het bieden van een optimaleen veilige behandeling voor elke patiënt binnenhet Iridium Kankernetwerk blijft een absoluteprioriteit. Patiëntveiligheid gaat boven alles.

Het Iridium Kankernetwerk wilt zich eerst envooral concentreren op de klinische behandelingvan patiënten, en zich daarnaast beperktbezighouden met het ontwikkelen vanonderzoeksactiviteiten.

OnderzoeksactiviteitenHet is de bedoeling om de komende jaren

onderzoeksinspanningen te stimuleren en teverhogen zodat de onderzoeksactiviteit toeneemtterwijl iedereen zich aanpast aan de klinischeintegratie.

Gezien het ruime onderzoeksdomein moet ergefocust worden op één of twee groteonderzoekslijnen, waaruit zich mettertijdzijtrajecten kunnen ontwikkelen. De afdeling heeftreeds expertise in klinisch en translationeelonderzoek wat een goed vertrekpunt vormt vooreen onderzoeksprogramma.

Beknopte geschiedenis van deradiotherapie in AntwerpenIn 1971 werd de faculteit Geneeskunde

opgericht aan de UIA, het universitair ziekenhuis(UZA) opende de deuren in 1979. Dit was hettijdperk van de 'magic bullets'. Men geloofde toendat deze het hele kankerprobleem zoudenoplossen. Radiotherapie zou dan ook overbodigworden, en bijgevolg werd er geen afdelingRadiotherapie gepland. Deze verwachtingenwerden echter bijgesteld door depraktijkervaringen: oncologie had nog steeds noodaan die derde pijler, radiotherapie, naastoncologische chirurgie en medische oncologie.Het aantal radiotherapieafdelingen werd evenwelbeperkt door een moratorium: de Belgischefederale regering beperkte en bepaalde het aantalvergunningen. Er moest dus een partnergevonden worden om dit obstakel te overwinnen.Het begon met een samenwerking tussen UZA enAZ Middelheim, waarna een samenwerking metSint-Augustinus volgde. Dan werd een nauweresamenwerking met Sint-Maarten in Duffelopgestart: België had net kennisgemaakt metmultidisciplinaire consulten, en de radiotherapeut-oncologen van Duffel werden consultants in hetUZA. Oncologische behandelingen evolueerdennaar een multidisciplinaire benadering vankankerpatiënten. Er werden oncologische centraopgericht. Daarin kwamen de drie pijlers,chirurgie, medische oncologie en radiotherapie,allemaal aan bod. Het UZA had duidelijk nood aaneen eigen afdeling radiotherapie. In 2006 werdeen punt gezet achter de samenwerking metDuffel, en werd de “Universitaire dienstRadiotherapie Antwerpen” (URA) opgericht doorUZA, samen met ZNA Middelheim. UZA en ZNAhadden allebei een participatie van 50% in deURA. In 2006 kwam er een einde aan hetmoratorium en mochten er nieuwesatellietafdelingen opgericht worden. De enigebeperking was dat er minstens tweebehandelingstoestellen geïnstalleerd moestenworden. ZNA installeerde tweetomotherapietoestellen in bunkers die daarvoordoor het UZA voorzien werden.

Tegelijkertijd veranderde ook het Antwerpseziekenhuislandschap. In 2004 fuseerden devoormalige OCMW-ziekenhuizen Middelheim,Stuivenberg, Jan Palfijn, Sint-Erasmus en Sint-Elisabeth tot één netwerk, het ZiekenhuisnetwerkAntwerpen (ZNA). In 2005 koppelde het UZA zichlos van de UA en in 2008 ging het samenwerkenmet AZ Monica. In 2006 fuseerden AZ Waasland



en het Maria Middelaresziekenhuis tot AZNikolaas.

Het Iridium Kankernetwerk werd in 2006opgericht door een aantal ziekenhuisdirecteurs,samen met Dr. P. Huget, die medisch coördinatorwerd. Het netwerk is een nauwsamenwerkingsverband tussen de verschillendehoger vernoemde ziekenhuizen en meer bepaaldde afdelingen radiotherapie, hematologie enmedische oncologie. In 2009 fuseerden Sint-Augustinus, Sint-Vincentius en Sint-Jozef Mortselin GZA (Gasthuiszusters van Antwerpen). In 2011werd de satellietafdeling radiotherapie in AZNikolaas geopend. In 2007 besloot de URA eensatellietafdeling op te richten in het JanPalfijnziekenhuis. Deze afdeling werd uiteindelijkgeopend in 2014. Tegelijkertijd ontwikkelde AZKlina haar eigen satellietafdeling, die ook in 2014geopend werd. Omdat de satellietafdelingen ergzware financiële investeringen vereisten, enomdat er tegelijkertijd ook geïnvesteerd moestworden in de katheterisatielabs, werd eind 2012een fusieplan aangekondigd tussen ZNA en AZKlina om radiotherapie en cardiologie tereorganiseren. Het UZA nam vanaf 2013 nietlanger deel aan de URA, en ging eensamenwerking aan met GZA met als doel deacademische partner te worden binnen het IridiumKankernetwerk. In december 2013 trad UZA toetot het Netwerk. Door de opheffing van de URAwerden beide tomotherapietoestellen in UZA in2014 buiten gebruik gesteld. Patiënten van hetUZA werden doorverwezen naar GZA voor hunbehandeling. Op vraag van ZNA werden eronderhandelingen opgestart tussen ZNA en hetIridium Kankernetwerk over deradiotherapieactiviteiten. Het resultaat was eenakkoord om beide afdelingen radiotherapie teintegreren op 1 januari 2016.

Binnen het oncologisch centrum GZA kregenongeveer 3.700 patiënten radiotherapie in 2015.Na de verwachte fusie met de enige andereAntwerpse afdeling in januari 2016 zullen erjaarlijks ongeveer 5.000 patiënten behandeldworden. Zo wordt de afdeling veruit de grootsteradiotherapieafdeling in België, en is het ook éénvan de grotere centra in Europa. De CT-simulatiesgebeuren allemaal in GZA Sint-Augustinus, maarpatiënten kunnen ook bestraald worden in desatellietafdelingen: AZ Klina in Brasschaat en ZNAJan Palfijn in Merksem, AZ Nikolaas in Sint-Niklaas, en in de nabije toekomst waarschijnlijkook het UZA.

Dit wordt de grootste afdeling van België (de

tweede grootste afdeling behandelt 2.200 tot2.500 patiënten per jaar), en deze schaal is zelfsvoor Europa ongewoon. Hierdoor kan het medischpersoneel zich nog meer focussen opsubspecialisaties. Patiënten kunnen wordengegroepeerd per behandeltoestel, waardoor debestraling geoptimaliseerd wordt. Zij worden zoook toevertrouwd aan de zorgen van ervaren engespecialiseerde verpleegkundigen.

De radiotherapieafdeling heeft momenteelnegen lineaire versnellers of “linacs”: drie in GZASint-Augustinus, twee in ZNA Middelheim, één inAZ Nikolaas en één in ZNA Jan Palfijn en AZKlina. GZA Sint-Augustinus heeft ook eenMobetrontoestel voor intraoperatieve radiotherapie(IORT), en een HDR- en een PDR-brachytherapietoestel. Vanaf 1/1/2016 zijn er tweeCT-simulatoren beschikbaar in GZA Sint-Augustinus.

De ziekenhuizen zijn uitgerust met de laatstenieuwe linacs, zodat we innovatievebestralingsbehandelingen kunnen opstarten. Zowordt er regelmatig gewerkt metademhalinggestuurde bestraling bij linkszijdigeborstkanker. De meeste behandelingen, ondermeer voor prostaatkanker, gebeuren nu metvolumetrisch gemoduleerde boogtherapie (VMAT),waardoor de patiënt minder last heeft vanbijwerkingen. Ook vinden er regelmatigbehandelingen plaats met stereotactischeablatieve radiotherapie (SABR). Men kan geruststellen dat deze afdeling één van de pioniers is ophet vlak van klinische radiotherapie in België.

Er zijn onlangs nog twee nieuwe investeringengedaan. In 2016 werd een nieuwe lineaireversneller geïnstalleerd speciaal voorstereotactische behandelingen (SABR), waarbijerg hoge doses geconcentreerd worden op eenrelatief klein veld in een beperkt aantal fracties.Het nieuwste Variantoestel (de TrueBeam STx) isuitgerust met een 6D-behandelingstafel waardoorde patiënt erg precies gepositioneerd kan worden,een optical surface monitoring system (OSMS)dat de bewegingen van de patiënt volgt, en eenmultileaf collimator van 2,5 mm (HD MLC)waardoor zeer conformele dosisverdelingen ensteile gradiënten mogelijk zijn. Men is zo in staatop minder dan één millimeter nauwkeurig tewerken. Het toestel is dan ook het eerste van zijnsoort in België.

Ook in software zal er geïnvesteerd wordenmet de introductie van een nieuw, innovatiefbehandelingsplanningsysteem (TPS). Raystation®werd ontwikkeld door RaySearch Laboratories AB



en zorgt voor een erg accurate (omdat het minderafhankelijk is van de operator) planning van debehandeling die bovendien erg snel gebeurt. Deplanning van een VMAT-plan voor prostaatkankerduurt 5 tot 10 minuten vergeleken met 1 tot 2 uurop een ander TPS. Dit laat toe om echt“adaptieve” radiotherapiebehandelingen te geven,aangezien de dosis berekend kan worden opbasis van de cone-beam CT scan die genomenwordt tijdens de behandeling met de linac. Zo kande dosis die de doelvolumes krijgen berekendworden, net als de dosis in de risico-organen(OAR). Het uiteindelijke doel is dat elke fractieonline herpland wordt, gebaseerd op de anatomievan de patiënt op dat moment. RaySearch is zelferg bewust van het onderzoekspotentieel van deafdeling en heeft Iridium aangeboden hun eerste“oncologisch informatiesysteem” (OIS), RayCare®te testen. Het systeem zal in de loop 2017 op demarkt gebracht worden, maar RaySearchverzamelt op voorhand al feedback van eenbeperkt aantal radiotherapiecentra.

Patiëntgerichte workflowPatiënten hebben een afspraak

(“statusraadpleging”) met de radiotherapeut-oncoloog om de behandeling die tijdens hetmultidisciplinair consult (MOC) is voorgesteld tebespreken alsook het doel van de behandeling ende mogelijke acute en latere bijwerkingen. Depatiënten worden gezien door de radiotherapeut-oncoloog van het verwijzende ziekenhuis. Devolgende stap is meestal een afspraak voor CT-simulatie: dit is gecentraliseerd in GZA Sint-Augustinus. De behandeling kan op één van devijf locaties gegeven worden. De patiënt wordt bijvoorkeur en indien mogelijk behandeld in hetverwijzende ziekenhuis. Zo zou een patiënt vanAZ Klina voor simulatie naar GZA Sint-Augustinusmoeten, maar wel behandeld worden in AZ Klina.Patiënten die doorverwezen worden door andereziekenhuizen worden verdeeld over de vijflocaties. Daarbij worden afstand, voorkeur,beschikbare afspraken, enz. in acht genomen.Enkel voor speciale technieken geldt eenuitzondering, deze worden namelijk niet op allelocaties aangeboden. De nazorg na debestralingen wordt gedaan door de verwijzendearts in het verwijzende ziekenhuis. Bepaaldepatiënten gaan nog op controle bij deradiotherapeut-oncoloog, conform lokaleovereenkomsten. Radiotherapeut-oncologennemen ook deel aan multidisciplinaire consultenvoor patiënten die net hun diagnose hebbengekregen en voor controle.

OrganisatieHet beleid van de afdeling wil

subspecialisaties aanmoedigen: elke arts zal zichtoespitsen op bepaalde vakgebieden waarin hijexpert is of zal worden. Vanaf 01/01/2016 zijn ervijftien artsen, elke klinische tumorgroep heeft daneen specialist. Dit volgt ook het KCE-rapport overzeldzame tumoren: om als referentiecentrum inaanmerking te komen, moet je ervaren engespecialiseerde artsen hebben. De afdeling kangebruik maken van een aantal specialetechnieken die voor een brede waaier vanbehandelingen kunnen toegepast worden.

Door de complexe structuur van de afdelingmet haar vijf behandelingslocaties en tienconsultatielocaties kunnen niet alle patiënten vaneen bepaalde tumorgroep enkel doorbovengenoemde radiotherapeut-oncologen gezienworden. Zo zal een patiënt met een hersentumorin Sint-Jozef in Malle gezien worden door deradiotherapeut daar, en niet noodzakelijk door dr.X of dr. Y. De gespecialiseerde radiotherapeut-oncologen zijn echter wel verantwoordelijk voor debehandelingsprotocollen en de behandeling vanindividuele patiënten valt uiteindelijk ook onderhun bevoegdheid (opstellen en toepassen ven hetbehandelingsprotocol, tumorintekening,behandelingsplanning, controle).

Lopend onderzoek in verbandmet prostaatkankerVoor prostaatkanker werd een

onderzoeksvoorstel uitgewerkt waarin primaireradiotherapie gecombineerd wordt metEnzalutamide (een tweedegeneratieantiandrogeen) als krachtig radiosensitiserendgeneesmiddel bij prostaatkankers met gemiddeldtot hoog risico. Dit voorstel wordt momenteel doorde firma geëvalueerd.

Om de technische aspecten vanbestralingstoediening te optimaliseren werd bij 35patiënten cone-beam-CT's uitgevoerd. Dezezullen vergeleken worden met de huidige goudenstandaard waarbij goudmarkers geplaatst worden.Het ultieme doel is om die cone-beam-CT's tegebruiken voor echt adaptieve radiotherapie, enzo te komen tot een geïndividualiseerdedosisescalatie. Aangezien een tumor niet altijdanatomische veranderingen volgt (tumorgroei,krimpen, verplaatsing,… kunnen tegengesteld zijnaan de anatomische verandering) is het moeilijkom te bepalen welke dosis aan de tumor gegevenis bij adaptieve radiotherapie. Daarom is validatievoor adaptieve hertekening van de tumor en



rapportering van bestralingsdoses aan misvormdestructuren noodzakelijk. Bovendien worden nuGPU-gebaseerde berekeningen gebruiktwaardoor doses snel berekend kunnen worden eneen 'plan van de dag' mogelijk gemaakt wordt. Ineen plan van de dag wordt het behandelingsplanbv. aangepast aan de blaas- of rectumvulling inhet geval van prostaat-RT.

De radiotherapiegroep heeft bij salvage-RTreeds aangetoond dat een MRI een loco-regionaalrecidief kan aanwijzen dat een geëscaleerdebestralingsdosis moet krijgen. Deze resultatenwerden gepresenteerd tijdens de laatste EuropeseRadiotherapieconferentie en zijn ook ingediend bijhet Amerikaanse radiotherapietijdschriftInternational Journal of Radiation Oncology,Biology and Physics. Dezeresultaten wordenmomenteel uitgebreid naarnucleaire geneeskunde,vooral met nieuwere PET-tracers. De Zweedseuniversiteiten van Umeå,Uppsala en Lund zijn ookgeïnteresseerd en er wordtop dit momentsamengewerkt aan eenonderzoeksvoorstel.

Voor metastatischekanker wordt er samen methet Universitair ZiekenhuisGent gewerkt aan een studiedie de rol van een niet-systemische behandelingonderzoekt voor patiëntenmet een beperkt volumemetastatische kanker.Polymetastatische patiëntennemen beter deel aan eenandere studie die

randomiseert tussen enkelandrogeendeprivatietherapie (ADT), ADT enAbiraterone, ADT en radiotherapie van deprostaat, en ADT en Abiraterone en radiotherapievan de prostaat.


Wie is Dr. Piet Dirix?Dr. Piet Dirix studeerde af als arts aan de KU

Leuven in 2005. In 2010 behaalde hij er een PhDmet een proefschrift over de implementatie vanintensiteits-gemoduleerde radiotherapie (IMRT)voor hoofd- en halstumoren. In 2012 studeerde hijaf als radiotherapeut en startte als staflid binnenhet Iridium Kankernetwerk. Tevens werd hijbenoemd als gastprofessor aan de UniversiteitAntwerpen. Hij geeft les aan de European Societyfor Radiotherapy & Oncology (ESTRO) en isactief binnen de genito-urinaire en radiotherapieonderzoeksgroepen van de EuropeanOrganisation for Research and Treatmant ofCancer (EORTC).

Dr. Dirix legt zich toe op deradiotherapeutische behandeling van deurologische en gynecologische tumoren van hetbekken, inclusief brachytherapie (inwendigebestraling) bij prostaat- enbaarmoederhalskanker. Hij is bijzondergeïnteresseerd in het gebruik van innovatievebeeldvorming (PET en MRI) in de radiotherapieplanning.


“ObamaCare collapses under itsown weight if we don’t repeal”(Donald J. Trump)De nieuwe president van de VS, Donald J.

Trump, heeft op zijn eerste dag als president almeteen ook zijn eerste decreet getekend en zoeen eerste stap gezet in de afschaffing van deziekteverzekeringswet van de vorige president.Het decreet betekent concreet dat de betrokkeninstanties de opdracht krijgen “ongewenstefinanciële lasten tot een minimum te beperken”met betrekking tot de PPACA, de PatiëntProtection and Affordable Care Act, beter bekendals ObamaCare. De bedoeling is het financiëlegewicht van de verplichte ziekteverzekering lichterte maken tijdens de transitieperiode in afwachtingvan de afschaffing en vervanging ervan doorTrumpCare (zie https://Trumpcare.com/).

ObamaCare, de zorgwet van de regeringObama, verplichtte de Amerikanen om zich in teschrijven voor een zorgverzekering. Zij dieweigerden zich in te schrijven moesten aan heteinde van het jaar 95 $ extra belasting betalen.Jongeren konden tot hun 26 jaar op de polis vanhun ouders blijven. De Affordable Care Act moestervoor zorgen dat alle Amerikanen eenziekteverzekering konden afsluiten. De wet hieldook een onvoorwaardelijke acceptatieplicht in voorde zorgverzekeraars. Vóór de invoering van dewet waren ongeveer veertig miljoen Amerikanenniet verzekerd, wat in het verleden tot schrijnendesituaties leidde.

Critici, waaronder de Republikeinse Partij, zijngekant tegen deze ziekteverzekeringswet omdatzij vinden dat de overheid hen niet kan dwingenen dat ze zelf de mogelijkheid moeten hebben tekunnen kiezen zich al dan niet te verzekeren.Uiteindelijk kan enkel het Congres Obamacareofficieel afschaffen, maar aangezien deRepublikeinen in beide kamers van het Congresde meerderheid hebben zal dat waarschijnlijk ookgebeuren. Naast de bezwaren als te hoge kostenen administratieve overlast, wil Donald Trump ookde premies voor individuele ziekteverzekeringenvolledig fiscaal aftrekbaar maken enziekteverzekeringen over de staatsgrenzen heenterug mogelijk maken. Ook de toegang tot

Medicaid, het hulpprogramma dat zorgt voorgezondheidsverzekeringen voor individuen enfamilies met een laag inkomen, wil hij herzien ende toegang tot Medicaid verstrengen. Trumpsbeslissing gaf meteen aanleiding tot veel kritiek.Op de sociale media werd prompt de hashtag#MakeAmericaSickAgain in het leven geroepen.

“The EU has failed us all” (NigelFarage)Negen maanden geleden stemde een

meerderheid van de Britten voor een vertrek uit deEU. Dat dit belangrijke implicaties zou hebbenvoor de National Health Service werd vóór hetberucht referendum al voorspeld door de ministervan Volksgezondheid Jeremy Hunt. Tegen 2020moest de NHS onder David Cameron 22 miljardpond besparen. De Economist Intelligence Unit(EIT) schatte dat tegen 2020 het budget besteedaan gezondheidszorg met 135 pond per inwonerzou verminderen na de Brexit, dit in tegenstellingtot wat Nigel Farage de Britten voorhield. Hijbeweerde namelijk dat er per week 420 miljoeneuro naar de NHS kon gaan door het wegvallenvan de bijdrage aan het budget van de EuropeseUnie. Later moest hij zijn “vergissing” toegeventoen dat cijfer werd tegengesproken door eenaantal Engelse “think tanks”. Daarbij is het nietdenkbeeldig dat een aantal artsen, men schat10% van de 10.000 NHS-dokters en anderegezondheidsprofessionals, die uit landen van deEuropese Unie afkomstig zijn, het land zullenverlaten. Ontegensprekelijk zal de medischeresearch een klap krijgen en de farmaceutischeindustrie geïsoleerd geraken op de markt, en zoook het slachtoffer worden van een uittreden uitde EU.

“Samenkomen is een begin,samenblijven vooruitgang,samenwerken is succes” (HenryFord)De Belgische gezondheidszorg is de vierde

beste van Europa. Dat blijkt uit de pasgepubliceerde Europese Gezondheidsindex vanHealth Consumer Powerhouse (HCP). Tweelanden, Nederland en Zwitserland, scoren meer


In de schaduw van Kos:“Over gezondheidszorg”Luc Dewilde


dan 900 op 1.000, respectievelijk 927 en 904punten. Noorwegen is op de derde plaats met 865punten en België volgt met 860 punten. Het is dehoogste notering voor de Belgischegezondheidszorg in deze index. Op het vlak vanzorgtoegankelijkheid behaalt België, samen metZwitserland en Macedonië de maximumscore.Wat betreft de kostenefficiëntie van degezondheidszorg eindigt België wel pas op detwaalfde plaats. Nog te veel landen gebruikeninefficiënte manieren om de gezondheidszorg tefinancieren en te verlenen.

"We werken daar volop aan, onder andere metde hervorming van de ziekenhuisfinanciering enhet ziekenhuislandschap. In het kader van diehervorming gaat het concreet bijvoorbeeld om deziekenhuisnetwerken en om maatregelen rond definanciering van kwaliteit in de ziekenhuizen", zegtmen op het kabinet van de minister vanVolksgezondheid Maggie De Block.

In vergelijking tot de VS en Groot-Brittanniëbeschikken wij in België over een schitterendegezondheidszorg. De combinatie van lage prijzenen vrije keuze heeft onze gezondheidszorg naarde top gestuwd. Toch stijgt het budget van deziekteverzekering nog steeds boven inflatiewaardoor onze gezondheidszorg in haar voegenbegint te kraken. Ze komt onder steeds groteredruk te staan omdat de stijgende kosten van devergrijzing botsen met de besparingen die nodigzijn om onze overheidsfinanciën onder controle tekunnen houden. Jaarlijks pompt de federaleoverheid maar liefst 28 miljard euro in degezondheidszorg.

Langzaam begint de patiënt de noodzakelijkebesparingen in de gezondheidszorg dan ook tevoelen. Het veel te versnipperdeziekenhuislandschap herschikken is één van denodige diengaande hervormingen.

Minister van volksgezondheid Maggie DeBlock kondigde een hervorming aan van hetziekenhuislandschap. 2017 wordt het jaar van denetwerken in de gezondheidszorg. Deziekenhuizen zullen meer moeten samenwerken.Daarbij ligt de nadruk voornamelijk op het creërenvan netwerken tussen ziekenhuizen waarbij zezich verenigen om zo efficiënter en aanvullend tekunnen werken. De minister beloofde hierovereen wettelijk kader vast te leggen dat tegen hetjaareinde bekend zou zijn. Zowel artsen alsziekenhuizen, en als logisch gevolg ook patiënten,staan de komende jaren voor grote uitdagingen.De noden in de gezondheidszorg veranderendrastisch en we moeten met zijn allen efficiënter

samenwerken in netwerken van zorg: welke zorghebben mensen in de toekomst nodig, en vooralhoeveel zorg.

In zijn beleidsnota moedigde Jo Vandeurzen,Vlaams minister van Volksgezondheid, eerderreeds regionale samenwerkingsverbanden tussenziekenhuizen aan, waarbij onderlinge afsprakenworden gemaakt wie wat doet. In feite spoort deoverheid zo aan tot het ontwikkelen vanexpertisecellen.

De gedachte achter dat beleid is dat je tot eenbetere zorg komt als experten de krachtenbundelen en multidisciplinaire teams vormen.Uiteraard heeft het ook met kostenbeheersing temaken. Het heeft geen zin dat nabijgelegencentra dezelfde dure medische apparatuurhebben als die niet volledig kan worden benut. Debetrokken diensten gaan uiteindelijk in feite ééngeheel vormen en wisselen artsen uit.

Tegelijkertijd wordt de financiering van deziekenhuizen bevroren waardoor een rationalisatievan diensten en bedden zich opdringt. Door hetbundelen van de krachten ontstaan belangrijkeopportuniteiten voor subspecialisatie en bundelingvan expertise. Het aanbod van zorg in Vlaanderenmoet beter worden gecoördineerd, zowelziekenhuizen en overheden zijn het daarovereens. Ziekenhuizen zullen met hun “logische”collega’s uit de regio afspraken moeten makenover het aanbod.

In de nabije toekomst zullen meer regionaleziekenhuisnetwerken worden geïnstalleerd.Bedoeling is in een netwerk een hecht enduurzaam verband aan te gaan met één ofmeerdere andere partners. Dat het idee vansamenwerking mee gegroeid is vanuit demedische raden is zeer belangrijk en maakt dathet project dan ook gesteund wordt door deovergrote meerderheid van de ziekenhuisartsen.Soms zullen diensten hun plek vinden daar waarde opportuniteit zich het eerst aandient. Zo werder in Antwerpen bijvoorbeeld in mei 2016 gestartmet de bouw van een nieuw ziekenhuis, ZNACadix. In 2020 zal daar een campus staan, watdan weer nieuwe mogelijkheden zal bieden. Eenmonopoliemodel waarbij de patiënt in één regioslechts in één ziekenhuis terecht kan voorhooggespecialiseerde zorg en in de omringendeziekenhuizen voor algemene zorg, is niet debedoeling. Het uiteindelijk doel is de zorg voor depatiënt te optimaliseren, en niet elkaar tebeconcurreren, ziekenhuizen moeten tenminsteook de kans kunnen krijgen om ergens in uit teblinken. Om als zorginstelling gespecialiseerde



skills te blijven behouden moet er een voldoendegroot aanbod aan pathologieën aanwezig zijn. Hetmoet er niet meer om gaan om de grootste te zijnmaar om de beste in bepaalde gebieden.

“Als spinnenwebben zichverenigen, kunnen ze een leeuwgevangen houden” (Ethiopischspreekwoord)In die zin heeft het Universitair Ziekenhuis

Antwerpen (UZA) reeds sedert 2005 eenraamakkoord met AZ Klina, AZ Monica, DeGasthuiszusters Antwerpen (GZA), Revante enmet het Ziekenhuisnetwerk Antwerpen (ZNA);vanaf 2015 maakt ook AZ Heilige Familie Rumstdeel uit van de groepering en in oktober 2016 tradook A.Z. Klina Brasschaat toe. In de jaren na hetakkoord werd progressief de overeenkomstconcreet ingevuld om uiteindelijk te komen tot eenhechte samenwerking. De andere universitaireziekenhuizen volgen de trend en vormenprogressief ook dergelijke netwerken.

Het principe is om als derdelijns ziekenhuisernaar te streven een netwerk te vormen metalgemene ziekenhuizen uit de regio, wat toelaattrapsgewijs te werken, wat meer comfort biedtvoor de patiënt en zijn familie.Basisbehandelingen kunnen dichter bij huis, maarvoor de meest complexe therapieën wordt menverwezen naar een hooggespecialiseerde dienst.Daarnaast wordt kennis en diagnose, zowel alsbehandelingstechnieken naar de andereziekenhuizen overgebracht. Overal wordt gewerktvolgens dezelfde kwaliteitsstandaarden enbehandelingsprotocollen. Voor een stuk wordt ookaanvullend gewerkt volgens het centrum dat meergespecialiseerd in een bepaalde ziekte ofbehandeling. Door expertise te bundelen is het debedoeling tot een betere zorgkwaliteit te komen.

Juist omdat de ziekenhuizen elkaarcomplementair aanvullen qua zorgprofiel engeografische spreiding ontstaat hierdoor eenzorgnetwerk met zes campussen diehooggespecialiseerde zorg en nieuwebehandelingen verder toegankelijk maakt voor debrede regio. Hierdoor wordt de vraag naar eenhoogkwalitatieve en interdisciplinaire zorg beteropgevangen. Een toekomstgerichtgezondheidsbeleid vraagt meer interdisciplinairesamenwerking en een zorgaanbod afgestemd opde vraag. De ziekenhuizen werken aan eeninnoverend netwerkmodel dat specialistischetweedelijnszorg en complexe derdelijnszorgsamenbrengt zodat referentiecentra kunnen

uitgebouwd worden over de verschillendecampussen heen. De ziekenhuizen van hetnetwerk maken afspraken rond groteinvesteringen en integratie van zorgprogramma’smet respect voor de eigenheid van het ziekenhuis.Samen gaan de ziekenhuizen van het netwerkhun expertise bundelen om een innoverende rolop te nemen in de verdere uitbouw vanmultidisciplinaire zorgpaden, transmurale opvangen begeleiding van chronisch zieken. Hetuitbouwen van een sterk partnerschap met deeerste lijn is ook een prioriteit voor het netwerk.Ook samenwerking op het vlak van ICT enaankopen en een mogelijke samenwerking van deverschillende technische diensten ligt in de lijn vande verwachtingen in de nabije toekomst.

“Ieder voor zich is een druppel,samen zijn we een oceaan”(Ryunosuke Satoro)Meer recent dit jaar sloot ook het

Ziekenhuisnetwerk Antwerpen (ZNA) opaansporing van de overheid een nauwsamenwerkingsakkoord met de GZA-groep(Gasthuiszusters van Antwerpen). Het gaat overeen structurele samenwerking met twaalfziekenhuizen in totaal (ZNA, drie algemeneziekenhuizen en zes dagcentra; en GZA, drieziekenhuizen in het Antwerpse).

De reden is dat de overheid aanspoort om inziekenhuizen bepaalde expertises te bundelen.Daarenboven staat de financiering van dienstenen bedden steeds meer onder druk. Deschaalvoordelen en het evenwichtig encomplementair karakter van beide groepen leidentot een reëel overleg over structurelesamenwerking op langere termijn.

Van een echte fusie is er echter geen sprake.Uiterst belangrijk is dat de patiënt centraal blijftstaan. Het bundelen van expertise kan tot meerkwaliteit leiden en tot een intensievesamenwerking met bijvoorbeeld gezamenlijkeinvesteringen. Men denkt aan domeinen zoalsmoeder en kindzorg, bepaalde takken van deinterventionele radiologie, gezamenlijke centraleapotheek voor dispatching, gezamenlijkgebruikspakket voor het elektronischpatiëntendossier, magazijn voor de stockage vanziekenhuisgoederen… Eerst moet er een oplijstingvan de samenwerkingsprincipes gebeuren, nadienworden ze afgetoetst, en tenslotte kunneneffectieve beslissingen genomen worden. Hetsamenwerkingsakkoord is een strategische zetom het totaal zorgaanbod te versterken in de



regio met respect voor de andere ziekenhuizen. Inhet totaal gaat het over meer dan 3.000 beddenen ruim 1.000 artsen. Eén belangrijke winnaarhierin is uiteindelijk de patiënt.

De samenwerking zou juridisch vorm krijgen ineen groepering, onder de vorm van een vzwwaarin beide ziekenhuisgroepen evenwaardigvertegenwoordigd zijn.

De nieuwe vzw zou tegen de zomer 2017 eenzorgstrategisch plan moeten uitwerken voor debrede regio. Over een intense samenwerking ophet gebied van anatomopathologie zijn degesprekken al ver gevorderd. Ook anderesamenwerkingsverbanden van medische en nietmedische aard worden onderzocht, in eersteinstantie de robotisering van de apotheek entrajecten voor ICT. De samenwerking isonvermijdelijk om de reeds aanwezigeuitmuntende gezondheidszorg nog beter te makenen ook betaalbaar te houden.

De creatie van ziekenhuisnetwerken is goedvoor patiënten, ziekenhuizen overheid en artsen.Aan de vraagzijde moet de behoefte van debevolking in kaart gebracht worden, rekeninghoudende met de demografie, de groei vanchronische aandoeningen, comorbiditeit, enz.

“De goed geleide groep is geenslagveld van ego’s” (Lao Tzu)Meer specifiek op urologisch gebied zien wij

ook een belangrijke evolutie optreden. De Limburgse urologen sloten recent een zeer

verregaand samenwerkingsakkoord: de dienstenurologie van Jessa (Hasselt), AZ Vesalius(Tongeren), Sint-Franciscus (Heusden-Zolder) enSint-Trudo (Sint-Truiden) stampten een platformuit de grond die hun ziekenhuizen ver overstijgt.Ze spreken zelfs van een virtueel ziekenhuis van2.000 bedden waarbij het kernwoord kwaliteitmoet zijn. Hierbij zal er duidelijk afgestapt moetenworden van de huidige ziekenhuisfinanciering dienog op basis van ligdagen functioneert, maar datheeft blijkbaar tijd nodig. Iedereen denkt nogvanuit zijn eigen ziekenhuis en de vrees bestaatdat men door dat toch wel zeer breed platformbedden zou verliezen. De nota van minister DeBlock legde de limieten van de schaalvergrotingvast op ongeveer 400.000 tot 500.000 inwonersper netwerk. Voor de provincie Limburg betekentdat twee netwerken: één groep rond Hasselt enéén groep rond Genk. Het feit dat er zo’n grotegroep urologen gevormd wordt heeft tot gevolgdat er genoeg knowhow aanwezig zal zijn ommee te gaan in alle evoluties die zich in de

urologie van de toekomst zullen aandienen.Sedert één jaar al slaan de urologen van

zeven ziekenhuizen uit de provincie Antwerpen,A.Z. Klina, A.Z. Herentals, A.Z. Sint-Jozef Malle,A.Z. Turnhout en ZNA (sites Jan Palfijn,Middelheim en Stuivenberg) de handen in elkaarop het gebied van robotheelkunde. Dit is op zichal een enorme prestatie en het project kwam danook niet zonder slag of stoot tot stand. Onder denaam “Centrum voor Robotheelkunde” (RegionaalNetwerk voor Robotheelkunde Antwerpen) maken24 urologen gezamenlijk gebruik van eenzelfderobot voor de behandeling van prostaatkanker.Deze DaVinci robot staat opgesteld in A.Z. Klina.De samenwerking zorgt uiteraard voor een grotekostenefficiëntie. Bovendien wordt de uitvoeringvan de operatie toervertrouwd aan slechts enkele(vijf) urologen uit de groep, afkomstig vanverschillende ziekenhuizen, en die hiervoorspeciaal zijn opgeleid. Zo wordt hun expertisegeconcentreerd en wordt de kwaliteit van deingreep verder verbeterd in het belang van depatiënt. Dit kan beschouwd worden als hetzorgmodel van de toekomst: dure apparatuurwordt gedeeld en er ontstaat een netwerk rondéén pathologie. Het aantal ingrepen met de robotis zo op twee jaar verdubbeld. De patiënt zelfmoet geen cent méér betalen. De patiëntenworden geopereerd in A.Z. Klina en keren daarnaterug naar hun ziekenhuis waar de eigen uroloogin het eigen ziekenhuis instaat voor het verderebehandelingstraject en de opvolging van depatiënten. Van concurrentie is er dus geen sprake.

“Als je snel wilt gaan ga alleen,als je ver wilt gaan ga dansamen” (Afrikaans gezegde)Alle netwerken ten spijt is de zorg in België

echter nog altijd te sterk verspreid, zeker invergelijking met andere landen. Veel andereEuropese landen organiseren hun zorg helemaalanders. In Denemarken bijvoorbeeld is er quamedische zorg een indeling in vijf regio’s mettelkens één centrumziekenhuis voorhooggespecialiseerde zorg en daarrond regionaleziekenhuizen. De financiering wordt verdeeld overhet volledig netwerk.

In België is een dergelijk model moeilijk teverwezenlijken want ons ziekenhuislandschap ishistorisch gegroeid en verzuild met vaakverschillende grote regionale ziekenhuizen in ééngebied. Bovendien is ons financieringssysteemhelemaal anders. Financieel worden niet kwaliteiten samenwerking beloond, maar wel



afzonderlijke/individuele prestaties (onderzoeken,behandelingen…). Een mogelijke alternatieveoplossing is dat een globale som voorzien wordtwaarin alle kosten van huisarts tot ziekenhuis enrevalidatie inbegrepen zijn voor de behandelingvan één bepaalde aandoening bij een patiënt. Eengrondige geleidelijke hervorming van dezorgfinanciering is onvermijdelijk en ligt in hetverschiet.

“Een bundel stokken kun je nietbreken” (Keniaans spreekwoord) Een initiatief dat 10 jaar geleden ontstond om

de kankerzorg in het Antwerpse, de Voorkempenen het Waasland te stroomlijnen, is het IridiumKankernetwerk. Het werd opgericht door de GZA-ziekenhuizen, A.Z. Klina, A.Z. Nikolaas, A.Z.Monica en A.Z. St Jozef Malle. Sinds 2015 maaktook het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA)er deel van uit en in 2016 trad ook het ZiekenhuisNetwerk Antwerpen (ZNA) toe tot het IridiumKankernetwerk om te komen tot een hecht

samenwerkingsverband op het gebied vanradiotherapie, medische oncologie enhematologie. Op die manier wordt een optimalezorgverstrekking gegarandeerd ten dienste van depatiënten uit de regio Groot-Antwerpen,Voorkempen en Waasland. Elders in dit bladwordt het Iridium Kankernetwerk uitgebreiderbelicht.

Tenslotte…Tenslotte nog dit: In verband met onze

gezondheidszorg raad ik u sterk de lectuur aanvan het klein boekje “De goden lossen het op”,een leuk kortverhaal geschreven door EdgardEeckman en Marc Noppen, en verschenen in dereeks Het Vrije Woord cahiers. De auteurs zijnmateloos geboeid door de problematiek van eenconstant veranderende en evoluerendegezondheidszorg die allesbehalve feilloos is maarwel haar best doet om zo feilloos mogelijk te zijnen geven uiting aan hun bekommernis op eenzeer grappige en vooral eigenzinnige manier.


KortBrigitte Dourcy-Belle-Rose

Over specialisten in opleidingWe hopen allemaal dat én de opleiding tot arts

én verder tot specialist waarborgen biedt aan degemeenschap niet alleen qua geneeskundigekennis maar ook inzicht in de geneeskunst. Tochlezen we in een studie van het UZ Leuven dat bij1.198 specialisten, waaronder 200 assistenten inopleiding, gemiddeld 67,6 uur per week werken,daar waar 48 uur het maximum is. Dit chronischoverwerk leidt bij de assistenten maar ook bij deerkende specialisten tot een burn-out of raken zeeffectief opgebrand door stress.

Tijd om te bezinnen. Niet alleen degeneeskunde zal met deze realiteit te kortschieten maar vooral de geneeskunde. Hetaanvaarden van de patiënt als medemens is evenbelangrijk als technische prestaties om totale zorgte waarborgen.

De Standaard 13 januari 2017

Immunotherapie voorprostaatkankerEnthousiasme voor immuuntherapie in

uitgezaaide prostaatkanker startte met de

overlevingswinst door Sipuleucel-T benadering dieberustte op de expansie en functie vandendritische cellen. Spijtig genoeg kon dezeoverleving niet gesteund worden op objectieveantikankerreacties en bleven de uitslagensuboptimaal. Na geboekte successen in nier enblaaskanker die de rem op onze T-cellen, eeneiwit PD1 activeert, los maakt en zo leidt tot meerceldood bij kankercellen worden deze inhibitorenook getest bij castratie resistente prostaatkankermet opmerkelijke resultaten.

Deze stof, een monoclonaal antilichaam(Pembrolizumab) is reeds commercieel alsKeytruda® (Merck) opgenomen in klinischeproeven. Geeft alweer nieuwe hoop en te volgen.

AUA News Immuuntherapie. The next Frontier2017.

Chemotherapie en prostaatkankerErkend rationeel gebruik in castratie resistentie

prostaatkanker (CRPC) maar controversieel invroegere stadia van de ziekte. Twee grote fase IIIstudies toonden een verbetering van overleven tot10 en 13,6 maanden met de combinatie vandocetaxel en androgen deprivatie therapie (ADT).De voordelen waren zeer duidelijk in hoog volumeen vooral metastatische kanker. In de STAMPEDEstudie ook hoogrisico met gemetastaseerde PCA(39% van 3.000 patiënten) werd een


verlenging van overleven tot 22 maandengenoteerd. Kritiek op de studies GETOG12 enRTOG-0521 wees op de grote subgroepen vanpatiënten zonder metastasen en het verschiltussen algemene overleving en overleven zonderrecidief. De kritiek betrof uiteraard de toxiciteit bijpatiënten die 10 tot 20 jaar overleven.

Deze studies dienen intens gevolgd om te zienwelke patiënten met vroeg stadiumkanker inaanmerking komen voor deze combinatie.

Hot Sheet januari 2017

Onverwacht succes metNAALADL2Deze molecule dient waarschijnlijk niet alleen

om specifieke prostaatkanker op te sporen dieagressief wordt in het klinisch verloop.Onderzoekers maakten een combinatie met eenmedicatie Seporin (kankerceldoder) en eenantilichaam dat zich bond met deze merkerNAALADL2. Deze op kankercellen laten stromenvan een welluidende merker die tevens dezelfdecellen doodt is een dubbele winst. Eigenlijk in hetlabo een terrorist met een bomgordel.

Hot Sheet januari 2017 p.2.

World Cancer Congres Parijs2016Dit UICC-congres ontving 3.260 deelnemers

uit 139 landen en is een klassieker geworden inde netwerking tussen regio’s (vnl. Europa) enpatiënten, waar politieke gezondheidsleiders eenaanwezigheid noteerden. De bijdragen van deIARC en The Lancet waren belangrijk in deinternationale evaluatie van borst- en cervixkankerbij vrouwen.

Buiten de vijf werkgroepen over kankerzorg,advocacy, politiek, opzoekingen en klinischeoncologie, preventie en last but not least kanker inlaag en midden economische landen, blijft hetzetten van kanker op politieke agenda hethoofddoel.

2016 Summary Report UICC

Kanker beauty ProfessionalsJaren geleden nam Monica De Coninck het

initiatief om schoonheidszorgen in ziekenhuizenaan te moedigen bij kankerpatiënten. Dit is nu

opgevolgd door het Institute for Professional Care(IFPC) uit de dienst oncologie AZ Middelheim omschoonheidsspecialisten na een jaar bijkomendestudie een certificaat te geven van Kanker BeautyProfessional. Een prachtig initiatief vooral omdattezelfdertijd een Lotus Care Foundation opgerichtwordt om de kosten voor minder gegoedepatiënten te steunen.

De Standaard, 24 november 2016

Microbroom (darmflora)Enthousiaste response in het

eindejaarsnummer van Artsenkrant rond hetVlaams Darmfloraproject. Het begon met eenScience special in het voorjaar van 2016.

Het Vlaams project is niet alleen het grootstein de wereld met stoelgangmonsters van 4.000Vlamingen met onderzoek naar meer dan 500parameters. Het project is uniek omdat het nietalleen normaliteit bepaalt (14 dominante stammenen 69 factoren rond samenstelling) maar tevensde invloed van geneesmiddelen bepaalt op dediversiteit van de darmflora. Mogen weveronderstellen dat het zeker de aanvaarding vanstoelgangmonsters bij het grote publiekaanvaardbaar maakte met een goede respons opde preventie voor darmkanker?

Samenwerking is in 2016 een toppergeworden in de Vlaamse geneeskunde. Beter laatdan nooit.

Artsenkrant, 13 januari 2017 p.17

Positief tegen KankerIn een grote megastudie werden de resultaten

van 163.000 kankerpatiënten gevolgd in 16studies ontleed inzake hun reactie tegenover eenkankerdiagnose. Tragisch sprong in het oog datmensen die zich veel zorgen en stress maaktenover hun ziekte 32% meer kans hadden om eraante overlijden. Bij sommige kankers was dit zeeruitgesproken zoals leukemie (386%),pancreaskanker (270%), en prostaatkanker(242%). De studies liepen over 9,5 jaar enbegonnen toen de patiënt nog juist vrij van kankerwas en telt reeds 4.000 kankerdoden.

Wat we reeds jaren dachten wordt nuondersteund door deze studie. Bij kankerdiagnoseen behandeling mag de zorg voor levenskwaliteiten stress niet ontbreken.

Daily Telegraph, 26.01.2017



Zorgmassage bij kankerpatiëntenAansluitend aan het vorige artikel rond

stressbestrijding bij kanker is er sinds 2015 eenopstart te melden bij zorgmassage bij kanker.Opleiding wordt aangeboden voor masseurs,professionele zorgverleners en mantelzorgersvoor patiënten.

Het is een aspect van complementairewelzijnszorg dat symptomen van angst, depressie,vermoeidheid en misselijkheid kan verminderen.De aangepaste massage is zacht en mag nietverward worden met kinesitherapie die gebaseerdis op objectieve resultaten, bv. bij lymfoedeem vande arm na borstkanker.

Deze vorm van massage is populair in anderelanden. Het laat ook denken aan derelaxmassages van oosterse traditie.

Nieuw in Vlaanderen. Een goed initiatief. Vzw Zorgmassage, Heilig Hartstraat 21, 9040

Gent

Haatberichten van Maggie DeBlockNa jarenlange de meest populaire politica te

zijn in beide landsdelen en bij de verschillendebevolkingssegmenten, artsen, pharma,vakbonden, ondernemers en ook patiënten, begintde verwachte terugval zodra een van dezecohorten zich bedreigd voelt in privileges eninkomsten.

Met de complexiteit van ons gezondheid- ensociaal beleid in een periode van economischeafgang en nieuwe problemen vragen we wel meergeduld met Maggie. Zelf is ze niet gespaard vanverliezen in familieverband en toch gaat ze rechtdoor zee. Ondank is werelds loon. Gewoonvoortdoen in stilte.

De Specialist, 20 januari 2017


Elautprijs 2017Dr. Luc Dewilde Op 20 en 21 januari 2017 had de uitreiking

van de jaarlijkse Elautprijs plaats, ditmaalgeorganiseerd door de diensten Urologie van hetZiekenhuisnetwerk Antwerpen en de BelgischeVereniging voor Urologie. Het gebeuren werdgeorganiseerd in het prachtige, pas ingehuldigdeElisabeth Center Antwerpen. Naar goedegewoonte waren de hoofdrolspelers de jonge entoekomstige urologen die ook dit jaar uitstekendewetenschappelijke en klinische voordrachtenhielden. De drie wetenschappelijke sessieswerden gevolgd door een postersessie. Tijdens dedrie wetenschappelijke sessies werden een aantalonderwerpen behandeld die betrekking hebben opde prostaat en die hier kort belicht worden.

Vloeibare biopsiesResearch naar biomarkers voor diagnostische

en prognostische evaluatie bij kanker isafhankelijk van moleculaire karakterisering op hettumorweefsel. Een minder invasieve manier omeen tumorstaal te bekomen is primordiaal voor deontwikkeling van het nieuw opkomend conceptvan vloeibare biopsie. Beloftevolle vorderingenwerden recent geboekt om moleculaire informatieover tumormateriaal aanwezig in het bloed te

bekomen door evaluatie van het circulerend cel-vrij DNA (cfDNA) dat afgescheiden wordt door deprimaire tumor of rechtstreeks door circulerendetumorcellen. Onderzoeksresultaten bevestigen demogelijkheid mutaties (CN of copynumber) bijandrogeen receptor genen (AR) in serum cfDNAals biomarker te gebruiken teneinde deverwachtingen te kennen van een behandeling bijmCRPC-patiënten met ADT (androgeen deprivatietherapie), abiraterone en enzalutamide.

68Ga-PSMA PET/CTNieuwe beeldvormingstechnieken zoals 68Ga-

PSMA PET/CT scan laten toe een klinischrecurrente prostaatkanker te diagnosticeren in eenzeer vroeg stadium. Dit laat de behandelende artstoe een evaluatie te doen betreffende deoperabiliteit en de te verwachten perioperatieve,pathologische en oncologische resultaten.Hiermee kan dan de indicatie gesteld worden tothet verrichten van een robot-geassisteerdelymfeklierdissectie.

Hoog-risico tumorenPatiënten met een hoog-risico prostaatkanker

behandeld met een radicale prostatectomiehebben een hoger risico op een metastatischeprogressie en overlijden ten gevolge van hunprostaatkanker. De driver-genen vangelokaliseerde hoog-risico tumoren blijvenmeestal ongeëxploreerd wegens niet


beschikbaarheid van weefsel van patiënten metfollow-up op zeer lange termijn. Hierbij wordt depredicatieve waarde en klinische toepasbaarheidvan de Decipher-genoomtest bevestigd voor deprognose van metastasering.

Concordantie tussen biopsie enweefsel na operatieDe concordantie tussen de prostaatbiopsies

(Gleasonscore) en het gereseceerde weefsel naRALP (robot-geassisteerde radicaleprostatectomie) en de determinanten die hierbijbepalend zijn: hogere leeftijd, hogere PSA-waardebij biopsie, hoger klinisch T-stadium en hettijdsinterval tussen de biopsiename en deprostatectomie hebben een significante invloed opde Gleason upgrading: hoe hoger het aantalbiopsies, hoe hoger de concordantie.

Lymfklieren verwijderenDe factoren die in aanmerking komen bij de

beslissing al dan niet een PLND(lymfeklierdissectie) uit te voeren bij patiënten meteen PT3b prostaatkanker (invasie van dezaadblaasjes) die een RALP (robot-geassisteerderadicale prostatectomie) ondergaan: niet enkelTNM-stage, PSA, Gleasonscore, maar ook leeftijd

en het percentage positieve biopsies zijnbelangrijke factoren.

PostersessieTijdens de postersessie kwamen ook

interessante onderwerpen aan bod gaande vande predicatieve waarde van MRI bevindingen bijde beslissing tot het al dan niet verrichten vanprostaatbiopsies voor het uitsluiten vanprostaatkanker bij patiënten met negatief rectaalonderzoek en PSA-d (densiteit) <0.2 tot hetoverwegen van toch een RALP (robot-geassisteerde radicale prostatectomie) teverrichten bij patiënten met een prostaatkankermet Gleasonscore <6, maar met een significanteklinische upgrading (hoger aantal preoperatieverisicofactoren, hogere PSA, hoger percentagepositieve biopsies) in plaats van te opteren vooreen conservatieve behandeling met AS (ActiveSurveillance).

Te noteren dat Wij Ook dit jaar ook aanwezigwas op de Elautprijs met een drukbezochte standdank zij Rik C. en Chris C. die de permanentie deganse dag verzorgden.


Uit de RIZIV-statistiekenErik Briers

Een overzicht van RIZIV-statistieken in verband metprostaatkankerBiopsiesDe cijfers van het RIZIV leren ons nog veel

meer. Met de invoering van MRI (magnetischeresonantie imaging of beeldvorming) zou hetaantal biopsies kunnen dalen en het aantalbiopsies is nauwkeurig gekend. Het tabelletje (3)geeft de cijfers.

Het aantal biopsies daalt zonder twijfel sedert2006, of dit verklaard kan worden door het gebruik

van beeldvorming kan hier niet uit afgeleidworden. Figuur 2 toont de evolutie van het aantalbiopsies.

Radicale prostatectomieOok hiervoor hebben we nauwkeurige cijfers

evenals voor het aantal robot-geassisteerdeprocedures. Voor deze laatste wordt eenbijkomende terugbetaling voorzien op voorwaardedat de behandelende arts aan enkelevoorwaarden voldoet. Daardoor zullen nooit alle

Figuur 2: Evolutie van het aantal biopsies sedert 2006


robot-geassisteerde procedures geteld wordenaangezien niet iedereen de moeite neemt om teregistreren.

Het tabelletje geeft het aantal procedureszowel het totaal aantal als het aandeel van derobot-geassisteerde prostatectomieën.

Tabel 4: Prostatectomie, totaal aantal en robot-geassisteerde (RALP)

Jaar RP all RALP2006 35472007 31922008 31982009 3253 422010 2932 8682011 32862012 3132 12972013 2675 12512014 2675 14062015 3037 1652Het aantal operaties daalt sedert 2006 maar

steeg in 2015 opnieuw significant. Wij hebbendaar geen verklaring voor. Het aandeel van derobot-geassisteerde procedures blijft weltoenemen hetgeen niemand verwondert ook al ishet resultaat van de RALP nog niet aantoonbaarbeter dan een open operatie, de jury is nog nietterug. Figuur 3 toont de evolutie van het aantalchirurgische behandelingen en de toename vande robot-geassisteerde procedures (groen).

Figuur 3: Evolutie van het totaal aantal radicaleprostatectomieën (PE’s) (blauw) en het aantal robot-geassisteerde RALP’s (groen), Voor elk jaar staan de RALP’sin groen links van de blauwe zuil voor hetzelfde jaar.

Diagnoses van prostaatkankerOm die aantallen te volgen hebben we de

Stichting Kanker Register die in België de cijfersover kanker zorgvuldig verzamelt vanuit diversebronnen om een en andere dubbel te controleren.Zij weten bijvoorbeeld op basis van de rapportenvan clinici en laboratoria hoeveelprostaatkankerdiagnoses er elk jaar gesteldworden. Daarbij is een bevestiging vanuit een

pathologisch laboratorium een vereiste. Tabel 5 toont sedert 2004 tot en met 2013 de

cijfers voor België.Jaar Aantal Evolutie

(j-1=100%)2004 9.7352005 9.709 -0,272006 9.254 -4,692007 8.976 -3,002008 8.810 -1,852009 8.681 -1,462010 8.663 -0,212011 9.036 4,312012 8.288 -8,282013 7.909 -4,57Figuur 4 toont tenslotte de evolutie van het

aantal diagnoses.

Figuur 4: Evolutie van het aantal diagnoses vanprostaatkanker zoals gerapporteerd in België

Het is duidelijk, het aantal diagnoses daalt metin 2011 een wat vreemde uitschieter. 2011 washet jaar waarin de algemene “screening” vanmannen vanaf de leeftijd van 50 jaar zonderverhoogd risico werd uitgesloten van terugbetaling(vanaf 1 februari 2011).

Een laatste interessant gegeven is nagaanhoe effectief de biopsies zijn. Indien er zeernauwkeurige criteria gebruikt worden alvorensmen overgaat tot het nemen van biopsies zoumen bijna 100% trefzeker moeten zijn. Maar heeftmen dan nog biopsies nodig?

In figuur 5 zie je sedert 2006 de verhoudingtussen het aantal biopsies en het aantaldiagnoses. Daaruit blijkt dat het percentagepositieve biopsies duidelijk aan het toenemen is.Of dit tot meer hoog risico kankers zal leiden zallater nog moeten blijken. Vandaag is het te vroegom daartoe een besluit te trekken.

BesluitBelgië is een vreemd land, voor sommige

activiteiten is het bijna onmogelijk om aan cijferste geraken. De staatsfinanciën zijn daar eenvoorbeeld van. Anderzijds hebben wij voor de




volksgezondheid en de geneeskunde de bestecijfers in Europa. Als je het aantal PSA-testen inandere landen zou willen kennen is datonbegonnen werk, ze bestaan gewoon niet. Maaraangezien België georganiseerd is in eengeneeskunde waarbij elke prestatie afzonderlijkvergoed wordt, telt men hier ook alles. Alleen,indien er geen terugbetaling voorzien is, zoalsvoor vrij PSA, weten we evenveel als de doorsneeFransman, met name niets.

Dus, goede punten voor België, applaus.Kunnen we met deze cijfers iets doen? Wel zeker,we kunnen verder gaan dan de resultaten van erggoede klinische testen over prostaatkankerscreening zoals de ERSPC-studie, wij kunnennaar de volledige Belgische bevolking kijken. Endan zien we dat niet zowat één op tien PSA-teststot een biopsie leidde, maar dat in België slechts1,3% van de PSA-tests aanleiding gaf tot eenbiopsie, want vandaag kennen we niet het aantalniet terugbetaalde PSA-bepalingen.

Bovendien weten wij dat het aantal positievebiopsies van jaar tot jaar toeneemt. Dit is nietalleen maar goed nieuws, het risico dat we bijbepaalde mannen geen biopsies nemen en dietoch prostaatkanker hebben, neemt dan ook toe.Bij borstkankeropsporing is het percentagepositieve biopsies ruwweg één derde.

Bronnen van de data: RIZIV,Rijksinstituut voorZiekte en Invaliditeitsverzekering en de StichtingKanker Register

Figuur 5: Evolutie van de verhouding tussen het aantaldiagnoses en het aantal biopsies in procent.

Agenda!!Zaterdag 21-10-2017:Symposium Mechelen


‘Wat roept deze foto bij u op?Bewegen is goed,

OfHet heeft toch geen zin.

Voor ons heeft het wel zin, en wij denken voor u ook.’ Waarom het niet zelf uittesten, met ons, elke woensdag van 10 tot 11 h. te

Antwerpen # Interesse, tel. 03/338.91.54


De prostaat van een man is dan al niet groter dan een walnoot,

maar, dat wil niet zeggen dat we hem moeten miskennen

Naar schatting zal één man op zeven tijdens zijn leven met een vorm vanprostaatkanker geconfronteerd worden.

De meerderheid van deze prostaatkankers zijn van het laag-risico type enevolueren traag, hebben zelden een behandeling nodig en worden even zeldenlevensbedreigend.

Prostaatkankers van gemiddeld en hoog-risico daarentegen vereisenonmiddellijke aandacht van zodra ze ontdekt worden. Een vroegtijdigebehandeling is essentieel om een evolutie naar een metastase, die fataal kanaflopen, te voorkomen. Deze vroege vormen van prostaatkanker veroorzakenmeestal geen symptomen, op zijn hoede zijn is dan ook essentieel. Vanaf deleeftijd van 45 jaar is het best dat elke man aan zijn arts om een PSA-testvraagt. Het resultaat van deze eenvoudige test kan informatie opleveren over degezondheidstoestand van de prostaat en of verdere testen aangewezen zijn.

www.europa-uomo.org/awareness

EEN HARDE NOOT OM TE KRAKEN


Prostaatinfo Werkversie Maart 2017 - Wij Ook · belangrijk onderzoek bij de diagnose en de...

Documents

Transcript of Prostaatinfo Werkversie Maart 2017 - Wij Ook · belangrijk onderzoek bij de diagnose en de...