Het dilemma van het baggeren van rivieren, een zege of bron van vervuiling?

Wat is baggeren?Een mooie start van dit onderwerp en het begrijpen van dit dilemma is het exact definiren van baggeren. De meeste mensen associren baggeren namelijk enkel met het weghalen van bodemmateriaal zoals zand en slib, maar baggeren is ook het aanbrengen van nieuw materiaal op de bodem, als ook het zuiveren van het watermilieu (voornamelijk de bodem). Het definiren van deze minder vanzelfsprekende kenmerken van baggeren heeft vergaande gevolgen in dit dilemma. Een mooi voorbeeld van landaanwinning vinden we in Dubai, waar hele eilanden kunstmatig werden aangelegd. Dit is echter in kustgebied, hoewel we hier vooral concentreren op riviergebied. Hier wordt op deze manier minder aan landwinning gedaan.

Welk doel heeft men voor ogen bij het baggeren?Op rivieren baggert men voornamelijk om de vaargeulen te vergroten. Dit om de rivieren bevaarbaar te houden. De rivierbodem wint namelijk jaarlijks zon 2 cm aan sedimentmateriaal. Dit materiaal kan afkomstig zijn van de bovenloop van de rivier (met de stroom meegesleurd) als ook van plantaardig of dierlijk materiaal. Men kan ook baggeren in verband met havenwerken. Deze baggerwerken kunnen zowel in kustgebied als in riviergebied plaatsvinden. Beide methodes zijn essentieel voor onze huidige economische maatschappij. Handel wordt namelijk voornamelijk gedreven via schip. Het vaarwater moet dus toegankelijk zijn voor deze schepen. Ten tweede kan men baggeren om overstromingen te vermijden. Als de bodem van de rivieren aangroeit, stijgt het waterpeil logischerwijze ook mee. Door te baggeren kan men de diepgang verhogen en bijgevolg het waterpeil verlagen om overstromingen te vermijden. Ten derde kan men bij het baggeren bouwmaterialen als zand of klei van de rivierbodem schrapen. Tegenwoordig worden er ook projecten gerealiseerd waarbij men het baggerslib rechtstreeks als bouwmateriaal gebruikt na droging. De zogenaamde GEOWALL bestaat uit panelen opgebouwd uit gedroogd baggerslib. Ook is het winnen van zware metalen een doel van baggeren. Het baggerslib kan bepaalde zware metalen bevatten die door scheiding gewonnen kunnen worden. Dit brengt ons bij een vierde essentile reden om te baggeren, namelijk het opzuiveren van waterlopen door het weghalen van vervuilde bodems. Hierbij worden die vervuilende componenten (zoals zware metalen) weggehaald en het zuivere slib weer afgezet.

Vanwaar komen die zware metalen dan?Zware metalen komen in lage concentraties voor in de aardkorst, waar ze door erosie in de rivieren kunnen terechtkomen. Dit gebeurd echter natuurlijk en in zeer lage hoeveelheden. Deze bron van zware metalen heeft dan ook geen zware gevolgen voor de rivieren. Door industrie kunnen daarentegen wel grotere hoeveelheden zware metalen in de rivieren terechtkomen. Ontginning of verwerking van ertsen aan rivieroevers kan zorgen voor geconcentreerde lozing van zware metalen in de rivieren. Een voorbeeld van zon sterk vervuilde rivier is de Lienne, een zijrivier van de Amblve. Ze ontspringt nabij Lierneux en in haar dalen zijn vroeger mangaanmijnen aanwezig geweest. Van 1879 tot 1934 werd daar mangaan ontgonnen, met zware vervuiling van de rivier tot gevolg. Momenteel is er geen mijnbouw meer, maar in 1963 werden metingen uitgevoerd en men schat de aanwezige reserves op 1 miljoen ton mangaan. Als deze metalen in de rivier terechtkomen, gaan ze dan niet oplossen en door de rivier weggevoerd worden? Nee, want het rivierslib bestaat uit sedimentaire gesteenten, voornamelijk klei. Naargelang het soort klei dat aanwezig is, is de CEC (cation exchange capacity = maat voor capaciteit om positief geladen deeltjes op te nemen) al wat hoger/lager als elders. Maar elke klei gaat in zekere mate negatief geladen zijn (door de aanwezigheid van negatieve hydroxylgroepen). Dit houdt in dat positief geladen metaalionen zich kunnen binden op deze kleipartikels en zo deel gaan uitmaken van de rivierbodem.

Enkel zware metalen als riviervervuiling?Nee, natuurlijk niet. Ook bijvoorbeeld organische polluenten kunnen door industrile activiteiten in de rivieren terechtkomen. Een voorbeeld is de aanwezigheid van Tributyltin (TBT) in de Waddenzee, net buiten de haven van Amsterdam. TBT wordt gebruikt in aangroei werende verf op de romp van schepen, om aangroei van algen of zeepokken te vermijden. Maar op deze manier komt TBT in het havenwater terecht en op die manier ook in het water van de Waddenzee. Hier gaat TBT het leven van de aanwezige organismen sterk benvloeden door zijn giftige werking. Bij dit voorbeeld biedt baggeren in de haven geen oplossing, maar het werpt wel licht op hoe die organische polluenten in het water kunnen terechtkomen. Amper het vermelden waard is de depositie van atmosferische organische polluenten in rivierwater. Dit door de kleine oppervlakteratio van de rivieren ten opzichte van de aardbodem. Op grote meren of zeen kan dit wel effect hebben. In totaal heeft men in de rivieren een vervuiling die als volgt verdeelt is : 2% is niet vervuild ; 22% is licht verontreinigd ; 34% is verontreinigd ; 42% is zwaar verontreinigd. Men vindt er zware metalen, PAKs (polycyclische aromatische waterstoffen), PCBs (polychloorbifenyl), minerale olie en bestrijdingsmiddelen.

Waarom zou baggeren slecht zijn voor het milieu?Er zijn verschillende redenen waarom baggeren nadelige effecten heeft op het milieu. Zoals eerder vermeld kan het baggerslib zeer vervuild zijn met bijvoorbeeld zware metalen en organische polluenten. Als dat in de bodem blijft is het in principe relatief onschuldig. Maar bij het baggeren kunnen door omwoelen van die bodem de polluenten vrijkomen en in het rivierwater terechtkomen, waar ze dan wel effectief schadelijk zijn. Een ander gevolg van baggeren is eventuele tijdelijke zuurstofdepletie in de rivierstroom. Dit vooral in rivierlopen met een heel laag debiet. Baggeren kan heel wat vertroebeling veroorzaken door omwoelen van de bodem. Hierdoor kan het zonlicht de bodem niet meer bereiken, waardoor fotosynthetische organismen geen zuurstof meer kunnen aanmaken, maar niet-fotosynthetische organismen wel zuurstof zullen verbruiken. Uiteindelijk volgt dan een zuurstofdepletie, wat een grote impact kan hebben op het leven in die zone van de rivier. Het spreekt voor zich dat in een snelstromende rivier de opgewoelde partikels gewoon worden meegevoerd. Een derde punt is het mogelijke verstoren van aanwezige ecosystemen. Bodemplanten worden door het baggeren verwijdert, wat gevolgen zal hebben van andere organismen die bepaalde (indirecte/directe) relaties hebben met die planten.

Is baggeren een zege? Of een vloek?In bepaalde situaties kan men baggeren zeker als een zege beschouwen. In streken met overstromingsrisico kan men zich inbeelden dat baggeren van essentieel belang kan zijn. Maar dat is voor de mensen een zege. Voor het milieu ook? Dat is een andere zaak. Idem geldt voor het baggeren van havens voor de economie en het ontginnen van ertsen.Wat voor het milieu wel een zege is, is het opzuiveren van vervuilde rivierbodems. Dat helpt vanzelfsprekend wel voor het milieu, maar zal ook wel gevolgen hebben. Het baggeren hier een zege noemen, daar moeten we voorzichtig mee zijn. We mogen niet alles over n kam scheren. In sommige gevallen kunnen we wel besluiten dat baggeren een vloek is voor het milieu. In gebieden zonder vervuilde bodem gaan baggeren kan enkel problemen veroorzaken binnen dat gebied, namelijk verstoren ecosystemen, zuurstofdepletie en andere.

Milieubewust baggeren1. Gebruik materiaal voor het baggeren.Men kan ten eerste bijvoorbeeld gebruik maken van anti-turbidity systemen. Dit zijn systemen die proberen het opgewoelde slib uit suspensie te houden. Dit voorkomt voor het milieu wel wat problemen. Ten tweede kunnen ook ziltschermen worden gebruikt. Hierbij wordt het zuivere water gescheiden van het troebele water. 2. Verwerking baggerspecie.Volgens onderzoek verricht in 2007 in de Vlaamse waterwegen voldoet 82% van het baggerslib aan de normen voor hergebruik. 23% hiervan voldoet aan normen voor hergebruik als bodem en 59% hiervan aan normen voor hergebruik als bouwstof. 5% van het baggerslib kan hergebruikt worden na behandeling en 13% van het baggerslib zou gestort moeten worden. In werkelijkheid wordt ongeveer 70% van het baggerslib gestort, omdat dat goedkoper is. Milieubewust storten is hierbij zeer belangrijk. Zo kan men bijvoorbeeld laguneren, waarbij het slib te drogen wordt gelegd op laguneringsvelden en achteraf wordt verwerkt naargelang toxiciteit. Een vergelijkbaar systeem is de verwerking via geocontainers. Hierbij wordt sterk verdund slib ingespoten met polymeren, die het water gaan scheiden van droog slib. Ook hier wordt het droge slib verwerkt naargelang toxiciteit.

ConclusieIn de meeste gevallen is er een bepaalde dualiteit. Er zullen zowel goede kanten als slechte zijn aan het baggeren. Neem bijvoorbeeld het opzuiveren van een vervuilde rivierbodem. Natuurlijk is het positief dat de vervuilende componenten worden verwijderd uit de bodem. Maar de problemen voor het ecosysteem en de zuurstofdepletie zijn ook aanwezig.In het algemeen kan men wel stellen dat de kwaliteit van de Vlaamse wateren over de jaren heen is verbeterd dankzij de baggerwerken.

Referenties

Anonieme auteur, laatst bewerkt in 2014, Baggeren, Wikipedia. Webadres : http://nl.wikipedia.org/wiki/Baggeren

Ghent Dredging nv, Activiteiten, Verwerking van Baggerspecie. Webadres :http://www.ghentdredging.be/view/nl/Activiteiten/VerwerkingBaggerspecie.html

Indra Waardenburg, 18/12/2014, TW technische weekblad, Baggerslib als bouwmateriaal. Online versie: http://www.technischweekblad.nl/baggerslib-als-bouwmateriaal.389712.lynkx

Ernst A.J. Burke, Instituut voor Aardwetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam, Ertswinning in Belgi: een rijk verleden. Online versie : http://natuurtijdschriften.nl/download?type=document&docid=414801

Anonieme auteur, 26/04/1999, Greenpeace protesteert tegen dumpen giftig slib. Webadres :http://www.waterbodem.nl/waterbodem-nieuws_detail.php?id=806

P. Nielsen, 08/2007, inzet van bagger- en ruimingsspecie ter vervanging van primaire grondstoffen in Vlaanderen. Online versie: http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/inzet-van-bagger-en-ruimingsspecie-ter-vervanging-van-primaire-grondstoffen-in-vlaanderen

Anonieme auteur, laatst bijgewerkt in juli 2014, Milieurapport Vlaanderen, Waterbodemkwaliteit. Webadres : http://www.milieurapport.be/nl/feitencijfers/milieuthemas/kwaliteit-oppervlaktewater/waterbodemkwaliteit/waterbodemkwaliteit/