Programmaboekje Beeldende muziek 1040

di r ig ent Michel Tabachnik

PrograMMa PR I J S € 1, 50 [ Vr iendenNNOgr at i s]

ein heldenlebenStrauSS

d e b u s s y | s t r a u s s | n n o 2

beeldende Muziek

vrijdag 8 oktober | 20.00 uur *Drachten | De Lawei

zaterdag 9 oktober | 20.15 uur *Groningen | De Oosterpoort

zondag 10 oktober | 15.00 uur *Leeuwarden | De Harmonie

Dirigent Michel Tabachnik

Debussy Prélude à l’après-midi d’un fauneDebussy La Mer - Trois esquisses symphoniques

Pauze

Strauss Ein Heldenleben, opus 40

* Gratis inleiding over het concert 1 uur voor aanvang. In Groningen begint de inleiding om 19.00 uur.

heT noord nederlandS orkeST

Het Noord Nederlands Orkest (NNO) heeft wortels in het jaar 1862, toen het Orchest der Vereeniging De Harmonie werd opgericht als onderdeel van sociëteit De Harmonie. In 1926 ging het orkest zelfstandig verder als Groninger Orchest Vereeniging. In 2012 viert het NNO het 150-jarig bestaan van een orkest met Groningen als standplaats. Het NNO kan dus als het oudste nog bestaande symfonieorkest van Nederland gezien worden. Het NNO is tevens het grootste regionale symfonieorkest in Nederland, waarvan Michel Tabachnik sinds 2005 chef-dirigent is. Het orkest verzorgt zo’n 140 concerten per seizoen in de provincies Groningen, Friesland en Drenthe, maar ook op belangrijke podia in de rest van Nederland, waaronder het Concertgebouw in Amsterdam en de Doelen in Rotterdam. Het NNO treedt ook regelmatig op in het buitenland, zoals in 2007 in Salle Pleyel en Cité de la Musique in Parijs en in 2009 in Perugia, Italië, tijdens het 64e Festival Sagra Musicale Umbra. Het NNO is geregeld te beluisteren tijdens radio-uitzendingen en heeft de afgelopen jaren diverse CD’s op gerenommeerde labels uitgebracht. De programmering van het orkest onderscheidt zich door durf en originaliteit. In elk seizoen zijn cross-overs te vinden met andere muziekstijlen - zoals jazz en popmuziek - naast bijzonder samengestelde programma’s van barok tot 21e-eeuws. Daarnaast organiseert het NNO samen met diverse partners elk jaar een festival rondom een prominente hedendaagse componist. Kijk voor de meest actuele informatie over onze concerten op www.nno.nu.

beeldende muziek

> vrijdag 8 oktober | 20.00 uur * Drachten | De Lawei> zaterdag 9 oktober | 20.15 uur * Groningen | De Oosterpoort> zondag 10 oktober | 15.00 uur * Leeuwarden | De Harmonie

Dirigent Michel Tabachnik

Debussy Prélude à l’après-midi d’un faune

Debussy La Mer

Pauze

Strauss Ein Heldenleben, opus 40

* Gratis lezing over het concert 1 uur voor aanvang. In Groningen begint de lezing om 19.00 uur.

d e b u s s y | s t r a u s s | n n o3

In de afgelopen seizoenen dirigeerde hij er de Prague Philharmonia, het Brussels Philharmonic en het Noord Nederlands Orkest. Sinds september 2005 is Michel Tabachnik chef-dirigent van het NNO. Hij heeft grote affiniteit met jonge musici en dirigeerde verschillende internationale jeugdorkesten. Hij was artistiek directeur van L’Orchestre des Jeunes du Québec en l’Orchestre des Jeunes de la Méditerranée. Ook gaf hij vele masterclasses in onder andere Hilversum (NOS), Lissabon (the Gulbenkian Foundation) en aan de conservatoria van Parijs, Stockholm en Kopenhagen. Michel Tabachnik is bovendien een gerespecteerd componist. Daarnaast is hij vanaf seizoen 2008-2009 ook de chef-dirigent/artistiek directeur van het Brussels Philharmonic.

Michel Tabachnik studeerde piano, compositie en orkestdirectie in Genève en werd gecoacht door grote dirigenten als Igor Markevitsj, Herbert von Karajan en Pierre Boulez. Vier jaar lang was hij ook assistent-dirigent van Boulez. Michel Tabachnik was chef-dirigent van het orkest van de Gulbenkian Foundation in Lissabon, het Orchestre Philharmonique de Lorraine en het Ensemble InterContemporain in Parijs. Het CV van Tabachnik toont verder engagementen bij de Berliner Philharmoniker, het Concertgebouworkest, het Filharmonisch Orkest van St. Petersburg en het Orchestre de Paris. Hij was gastdirigent bij de Canadese Opera Company in Toronto alwaar hij Lohengrin, Butterfly, Carmen en Rake’s Progress dirigeerde. Michel Tabachnik is een reguliere gast in ‘Cité de la Musique’ en ‘Salle Pleyel’ te Parijs.

Michel Tabachnikdir igent


claude debussy (1862 - 1918)

Prélude à l’après-midi d’un faune (1894)

Debussy’s faun was oorspronkelijk het onderwerp van een symbolistisch gedicht van Stéphane Mallarmé, L’après-midi d’un faune (‘De namiddag van een faun’, 1876). De faun (een soort bosgeest, half mens, half geit) ontwaakt uit zijn middagslaap en herinnert zich zijn avontuur, die ochtend, met enkele nimfen die hij achterna zit maar uiteindelijk moet laten gaan. Het gedicht is vooral een poëtische weergave van erotische verlangens en seksuele begeerte in een droomwereld op de grens van waken en slapen, van verbeelding en werkelijkheid.

Het is deze kwaliteit van het gedicht die Debussy in zijn Prélude in klanken probeert te vatten. In zijn eigen woorden: ‘De muziek van deze prelude is een zeer vrije weergave van het mooie gedicht van Mallarmé; ze pretendeert niet er een samenvatting van te geven. Het is meer een reeks scènes waar de verlangens en dromen van de faun in de hitte van die namiddag zich doorheen bewegen. Moe van het vervolgen van de bang geworden nimfen en najaden, geeft hij zich ten slotte over aan een bedwelmende slaap vol eindelijk verwezenlijkte dromen, geheel in de ban van de alomvattende natuur.’

Heel voorzichtig komt de muziek uit de stilte te voorschijn. Een eenzame fluit speelt een lome melodie en roept, juist door die eenzaamheid, een onmetelijke ruimte op. Het orkest omhult de fluit en neemt de gedaante aan van een uitgestrekt landschap bestraald door de warme namiddagzon. Het is de tijd van de dag dat de schaduwen langer worden en dat de energie van de morgen

plaatsmaakt voor een trage loomheid. De muziek ontwikkelt zich organisch en in volledige vrijheid; de erotische mijmeringen van de faun bereiken een hoogtepunt voordat de muziek weer tot rust komt.

De Prélude à l’après-midi d’un faune is het eerste symfonische meesterwerk van Debussy. Ongrijpbare melodieën, gekleurd door tegenstrijdige harmonieën, bewegen zich boven subtiele ritmische patronen, verdampen of gaan naadloos in andere over. Maar voor het publiek anno 1894 was een gevoel van bescheidenheid, van breekbaarheid misschien wel het opvallendste kenmerk van de Prélude, in een tijd waarin de meeste componisten de invloed ondergingen van de zelfbewuste grootspraak van Richard Wagner.

Pepijn van Doesburg


kleur in het palet van klanken. Met enige fantasie zou men de compositie La Mer met ‘symfonisch schilderij’ kunnen aanduiden. Dat opschrift zou dit grote orkestwerk van Debussy zeker niet misstaan. De titel Trois esquisses symphoniques (Drie symfonische schetsen), waaronder Debussy het werk in 1905 publiceerde, is in dat verband een veelzeggende aanduiding. Elk van de drie delen heeft een eigen opschrift meegekregen. Daarin wordt de stemming weergegeven die de zee in haar wisselende verschijningsvormen bij de componist heeft opgeroepen.

1. De l’aube à midi sur la Mer (van de ochtend tot de middag op zee). De vage stemming van het begin suggereert de ochtendschemering met de eeuwig veranderende en toch telkens op elkaar gelijkende golfslag van de zee. De zon komt op. Houtblazers begeleiden de lichter wordende ochtend en de wegtrekkende damp. De koperblazers laten een tweede thema horen, de zonneschittering in het water. De orkestklank wordt geleidelijk weelderiger, de fluit speelt zijn triolenmelodie tegen een achtergrond van het strijkersensemble. Een groot unisono vormt het einde van het eerste deel als een hymne aan de oneindige watervlakte.

In de tweede helft van de 19e eeuw ontstaat in het Duitstalige muziekgebied een vorm waarin het huwelijk tussen de woordkunst en de muziek bezegeld wordt: het symfonische gedicht. De naam van Liszt is daaraan nauw verbonden. Heel bekend werd Les préludes, waarin de sfeer en de vormgeving ontleend zijn aan het gedicht Le lac van Lamartine. De muziek, die in de Duitse romantiek zo sterk in de ban van de letteren vertoefde, vindt in Frankrijk rond de eeuwwisseling een nieuwe partner: de schilderkunst. Schilders als Monet (met zijn zeegezicht getiteld ‘Impression’), Manet, Degas, Renoir en Sisley worden de grote vertegenwoordigers van een nieuwe kunstfilosofie: het Impressionisme. Zij beogen geen exacte weergave van de waargenomen werkelijkheid, maar veeleer een weergave van de stemming die het geziene innerlijk opwekt en achterlaat. Duidelijke contouren, die dienen om de waargenomen werkelijkheid te begrenzen, vervagen of verdwijnen. Naar de muziek vertaald, manifesteert het impressionisme zich in een verfijning van het timbre, de klankkleur van de afzonderlijke orkestinstrumenten en van hun samenklank. Een vast metrum (aaneenschakeling van gelijke tijdseenheden) waardoor een muziekstuk duidelijk contouren krijgt en meetbaar wordt, zal men zelden waarnemen. De akkoorden die traditioneel dienen om melodieën te ondersteunen krijgen nu een zelfstandige functie: zij worden zelf tot

claude debussy (1862 - 1918)

La Mer - Trois esquisses symphoniques (1903/05) De l’aube à midi sur la Mer (van de ochtend tot de middag op zee)Jeux des vagues (spel van de golven)Dialogue du vent et de la Mer (dialoog tussen wind en golven)


2. Jeux des vagues (spel van de golven). In een scherzoachtig gedeelte laat de componist, als het ware betoverd door de natuurelementen, vluchtige motieven en heel lichte klankkleuren horen, die de rustig deinende golven verbeelden, nu en dan onderbroken door een langere deining. Een glissando van de harp geeft een roller weer. Als de wind opsteekt en de hoorns zich in het spel der klanken mengen, vervaagt meteen het stuk en komt het rustige en fluisterende einde.

3. Dialogue du vent et de la Mer (dialoog tussen wind en golven). In een duidelijke dialoog karakteriseert Debussy hier een ruisende wind en de rollende golven. Het weer wordt ruw, harde wind, regen en onweer steken op. Het stuk eindigt via een grote climax in een majestueuze lofzang op de zee.

Archief Het Gelders Orkest

zijn krijgsvertoon, zijn vredeswerken en zijn afzondering van de wereld.

Viel Strauss, nauwelijks vierendertig jaar oud, hier ten prooi aan schaamteloze zelfverheerlijking? Is Ein Heldenleben een uit de hand gelopen symfonische egotrip, met als voornaamste kenmerken overdaad, oppervlakkigheid en slechte smaak? Zag de componist zich echt als mythische held? De realiteit is dat Strauss een burgerlijk leven leidde, gedrenkt in spreekwoordelijke Beierse gemoedelijkheid. Strauss als mens was allesbehalve een held, dat wist hij zelf als geen ander en dat heeft hij toen het er écht op aan kwam duidelijk laten blijken. Anderzijds, als geniaal musicus met een

Sinds Hector Berlioz heeft geen componist zich zo openlijk tot onderwerp van zijn eigen muziek gemaakt als Richard Strauss. Vergeleek Berlioz zijn leven met een uiterst boeiende roman, waarvan hij één episode verklankte in zijn Symphonie Fantastique, Strauss vond zichzelf even interessant als Napoleon en Alexander de Grote en achtte zich zeker een symfonie waard. Het resultaat: zijn symfonisch gedicht Ein Heldenleben, een soort kruisbestuiving van de Symphonie Fantastique met Beethovens Eroica-symfonie. Want die held, dat is Richard Strauss zelf. In zes in elkaar overvloeiende secties karakteriseert de componist achtereenvolgens de persoonlijkheid van de held, zijn tegenstanders, zijn levensgezellin,

richard Strauss (1864 - 1949)

Ein Heldenleben, opus 40 (1898) Der HeldDes Helden WidersacherDes Helden GefährtinDes Helden WalstattDes Helden FriedenswerteDes Helden Weltflucht und Vollendung


klankkleuren, de verbluffende orkestratie, de hijgende climaxen, de momenten van gelukzalige intimiteit en bovenal de tomeloze vitaliteit - in ieder opzicht ademt het werk de geest van de Gründerzeit, de periode van ongekende economische expansie van het nieuwgevormde Duitse Rijk, van een ongebreideld optimisme, van een intellectueel klimaat dat het uiterste individualisme als levensopvatting propageerde. Op de drempel van een nieuwe eeuw besluit en bekroont Ein Heldenleben Strauss’ jonge carrière als componist van symfonische gedichten. Een tweede leven als muzikale held lag in het verschiet: dat van Richard Strauss als operacomponist.

Pepijn van Doesburg

onovertroffen vakmanschap kon hij zich wel degelijk een held wanen. De conclusie moet zijn dat de componist het heroïsche vocabulaire toepast om het innerlijke en uiterlijke leven van een kunstenaar te schilderen - zijn persoonlijkheid, creativiteit, worstelingen, huiselijk leven, verhouding met de rest van de wereld inclusief zijn criticasters. Ein Heldenleben als allegorie - zo bezien weerspiegelt het werk Nietzsches ideologie van het recht van het individu op zelfbeschikking ten aanzien van een vijandige wereld.

Zoals de held zijn tegenstanders overwint, zo wordt uiteindelijk elke kritiek op het megalomanische Ein Heldenleben gesmoord door de intense kracht van de muziek zelf. De caleidoscoop aan

s t e u n h e t o r k e s tw o r d v r i e n d v a n h e t n n om e e r in fo ve rkri jgba ar bi j de vrie n de n balie e n op www.nno.nu

Programmaboekje Beeldende muziek 1040

Documents

Transcript of Programmaboekje Beeldende muziek 1040