Bodemonderzoek

MarloesMeijerinkenTeunBenningH5AWSM

18December2014

2

Voorwoord

Hetkiezenvaneenleukeninteressantonderwerpvooronsprofielwerkstukvondenwijbestmoeilijk.Onzeeerstekeuzezoufotosyntheseworden,maarachterafbleekditeentemakkelijkonderwerp,engingenweopzoeknaareenanderonderwerp.Nagoedoverleghaddenweeenanderonderwerp:bodemonderzoek.Opinternethebbenwegoedrondgekekenoferoveronsonderwerpgenoegtevindenwas,omdatdebodemeenergbreedbegripiskondenwegenoegoverditonderwerpvinden.HetpraktischegedeeltebestaatuithetmetenvanhetCO2-gehaltedoormiddelvantweeverschillendemethodes.Inonsprofielwerkstukvergelijkenwedetweemethodesmetelkaar,maarookvergelijkenwijditmetresultatenvananderescholen.Nuweeenpassendonderwerphaddenenwistenwatwewildenonderzoeken,kondenwebeginnenmethetopstellenvandedeelvragen.Dehoofdvraagendedeelvraagstondenvastenwezijnmetallemoedbegonnenaanonsprofielwerkstuk.

3

Inhoudsopgave

Inleiding Blz.5Waaromwordterwetenschappelijkonderzoekgedaannaarbodemverbetering?Blz.6

Ø Wathoudtbodemverbeteringin? Ø Watiseenbodemverbeteraar?Ø Watisheteffectvaneenbodemverbeteraar?Ø Waaromenhoewordterbodemonderzoekgedaan?

Watishetdoelvanbodemonderzoek?Blz.9Ø Watishetverschiltussendegrondendebodem?Ø Uitwelkelagenisdebodemopgebouwd?Ø Watisdefunctievandebodem?Ø Welkegrondsoortenbestaaner?Ø Hoekunjedegrondsoortenvanelkaaronderscheiden?Ø Wievoertbodemonderzoekuit?Ø Waaromwordterbodemonderzoekuitgevoerd?

HoebepaaljedehoeveelheidCO2indebodem?Hoegajeditvergelijken?Blz.16Ø WelkemanierenzijneromdehoeveelheidCO2indebodemtemeten?Ø Hoewordenbeidemethodesuitgevoerd?Ø Waarvoerjedezemanierenuit?Ø Wanneervoerjedezemanierenuit?Ø Hoegajedeverschillendemanierenmetelkaarvergelijken?

IsdestandaardCO2DrägermethodevervangbaardoordeCO2sensorvanLabquest?Blz.19

Ø Watzijndemeetresultatenvandeverschillendemethoden?Noteerookdeverschillendeomstandigheden.(grafiekentabel)

Ø Zijndemeetresultatenmetelkaartevergelijken?(eigenmethodesenanderescholen)

Waarzittenmeerdiertjesindegrond,opplekkenwaarmeerCO2ofopplekkenwaarminderCO2indebodemzit?Blz.25

Ø Welkebodemdiertjeskomenhetmeestvoor?Ø Welkediertjeshebbenwijgevondenenopwelkeplekvondenwijdezediertjes?Ø Welkeconclusieskunjetrekkenoverhetaantaldiertjesndegronddoorte

kijkennaardeplekenhetCO2-gehalte?Welkefactorenbeïnvloedendezuurgraad(pH)vandebodem?Blz.29

Ø Hoekunjehetbegripzuurgraad(pH)omschrijven?Ø HoekunjedepHbepalen?Ø WelkepHwaardenhorenbijdeverschillendegrondsoorten?Ø Totwelkegrondsoortbehoortonzeonderzochtegrond?Ø Welkefactorenbeïnvloedendezuurgraadvandebodem?Ø Watzijndevoor-ennadelenvaneenlagepHwaarde?Ø Watzijndevoor-ennadelenvaneenhogepHwaarde?

Watisdeinvloedvanhetbroeikaseffectindebodem?Blz.36Ø Watishetbroeikaseffect?Ø Watisdeinvloedvanhetbroeikaseffectopkortetermijnopenindebodem?Ø Watisdeinvloedvanhetbroeikaseffectoplangetermijnopenindebodem?

4

Heeftklimaatveranderinginvloedopdebodem?Blz.39

Ø Watisklimaatverandering?Ø Wanneerisersprakevanklimaatverandering?Ø Welkefactorenspeleneenrolbijklimaatverandering?Ø Watishetverbandtussenklimaatveranderingendebodem?Ø HeefteentemperatuursveranderinginvloedophetCO2-gehaltevandebodem?

Bodembeheerindelandbouw.Blz.43Ø Watisbodembeheer?Ø Watzijndedoelenvanbodembeheer?Ø Watisgewasbescherming?Ø Waaromgebruikenboerengewasbeschermers?Ø Watisdeinvloedvangewasbeschermersopdebodem?

Watisbodemverontreinigingenhoeisditteverhelpen?Blz.47Ø Watisbodemverontreiniging?Ø Watkanjedoenalsdebodemverontreinigdis?Ø Hoewordteenvervuildebodemgesaneerd?Ø WatisdeinvloedvanverontreinigingopdehoeveelheidCO2vrijkomt

uitdebodem?Interview Blz.50ConclusieBlz.53Discussie Blz.54BronnenlijstBlz.55Bijlage Blz.57

5

Inleiding

HeefthetCO2-gehalteinvloedophetbodemlevenofheefthetbodemleveninvloedophetCO2-gehalte?ZijnerverschillendemethodesomdehoeveelheidCO2indebodemtemeten?Zoja,zijndezemethodesmetelkaartevergelijkenofwijkendeantwoordenveelvanelkaaraf?Ditwarenvragenwaarwijalseersteaandachtenbijhetonderwerpbodemonderzoek.Onzehoofdvraagisdaarom‘HebbenhetCO2-gehalteendetemperatuurinvloedophetbodemlevenofheefthetbodemlevenendetemperatuurinvloedophetCO2-gehalte?’gewordenengevenwijmetde9deelvragenantwoordopdezehoofdvraag.Inonzedeelvragenkomendeonderwerpenlandbouw,bodemverbetering,bodemonderzoek,zuurgraad,klimaatverandering,broeikaseffectenlandbouwaanbod.Aanheteindevanonsprofielwerkstukhopenwijdatwegenoegpracticahebbenuitgevoerdenvoldoendeinformatiehebbengevondenomeenvolledigantwoordtekunnengevenoponzehoofdvraag.

6

Deelvraag1 Waaromwordterwetenschappelijkonderzoekgedaannaarbodemverbetering?

Wathoudtbodemverbeteringin?Bodemverbeteringissimpelwegeentoenamevandekwaliteitvandebodem.Ditkanbijvoorbeeldeentoenamevandedoorlaatbaarheidvandebodemzijn.Dooreentoenamevandetoelaatbaarheidvandebodemisermeerruimtevoordewortelsvanplantenomtegroeien,tevensisermeerruimtevoorwater(H2O)enkoolstofdioxideCO2.DezeextraruimtediebeschikbaarisvoorCO2enH2Ozorgtervoordatplantenbeterkunnengroeien.Ookkandebodembijeenverbeteringvoedingsstoffenbeterregelenenhoudthetwaterbetervast.Bodemverbeteringkanookinhoudendateenbodembeterbestandistegenziektesenplagen.GlobewetenschapperLiesbetDirvengafineeninterviewmetonsdevolgendedefinitieaanbodemverbetering:Debodemwordtdanbetervankwaliteit,debodemkrijgtdano.a.meerweerstandtegenziekteenplagenenkanbeterdevoedingsstoffenregulerenenhetwatervasthouden.Ditnoemenweookwelrobuusterwordenvandebodem.Bodemverbeteringkanookzijnhetmeerdoorlaatbaarmakenvandebodemzodatermeerruimteisvoorzuurstof,waterenplantenwortelsindebodem.Watiseenbodemverbeteraar?

Watiseenbodemverbeteraar?Bodemverbeteraarszijnstoffendieaandebodemtoegevoegdwordenzodatdeplantenbetergroeienengezonderzijn.Eenbodemverbeteraarverhoogtdebodemvruchtbaarheid.Naasthetgebruikvanbodemverbeteraarszijnsomsanderemanierennodigomdebodemvruchtbaarheidteverhogen.Bijvoorbeelddrainagebijtehogewaterstand.Ookplantenkunnenalsbodemverbeteraarfungeren.Eenvoorbeeldhiervanisdeklaver,diestikstofuitdeatmosfeerbindtenzodevruchtbaarheidvandebodemverhoogt.Welkebodemverbeteraar(s)nodigis/zijn,endetoetevoegenhoeveelheid,hangtafvandebestaandebodemsamenstelling,hetklimaatendebeoogdeplanten(bron:http://nl.wikipedia.org/wiki/Bodemverbeteraar)

7

Eenbodemverbeteraarisduseenproductdatdientvoorhetverbeterenvandebovenstelaagvandebodemhierbevindtzichdewortelzonevandeplantendieergroeien.Hierdoorneemtdevruchtbaarheidvandebodemtoe,ookwordtdestructuurvandebodemverbeterdmetalsresultaatdatplantenbeterkunnengroeien.Doorhetgebruikvaneenbodemverbeteraarneemtookdehoeveelheidlevende(organische)stoftoe,degrondwordhierdoorlosserwaardoorhetwaterindebodembeterwordvastgehouden.Watisheteffectvaneenbodemverbeteraar?Meteenbodemverbeteraarkandusdekwaliteitvandebodemwordenverbeterd.Alsdekwaliteitvandebodemtoeneemtdanwordtdebodemgezonderwaardoorvegetatiebeterkangroeien.Dekwaliteitvandebodemgaatomhoogomdatdoordebodemverbeteraarsdevruchtbaarheidvandebodemtoeneemt.Welkebodemverbeteraar(s)nodigis/zijn,endehoeveelheiddieervanmoetwordentoegevoegd,hangtafvandesamenstellingvandebodem,hetklimaatendevegetatie.Jehebttweesoortenbodemverbeteraars:natuurlijkeennietnatuurlijke.Dekwaliteitvanbodemkanwordenverbeterddoorveelverschillendebodemverbeteraars,enkelenhiervanhebbenwijhieronderweergegeven.Mest:meststoffenzoalscompostenkunstmestzijnstoffendiedienenalsvoedingsstoffenvoordebodem.Gewassenkunneninhundirectevoedingsmiddelenbehoeftevoornamelijkwordenvoorziendoorkunstmeststoffen,maarditkanookdeelsdoororganischemeststoffen.Voedingsmiddelen(nutriënten)zijninorganischemeststoffendeelsdirectbeschikbaarnatoevoegingvandestofendeelskomenzeindeloopderjarenvrijdooreenprocesdatmineralisatiewordgenoemd.

Bodemverbeteraarsdienenverwerkttewordendoordebovenlaagvandetuin,indewortelzonevandeplanten,zodatplantenbetergroeienengezonderzijn.Opdezemanierwordtdegrondstructuurverbeterdendebodemvruchtbaarheidwordtverhoogd.Bodemverbeteraarszijnnietgeschiktalspotgrond.Daarnaastzijnbodemverbeteraarsvoornamelijkbedoeldomdehoeveelheidorganischestofindebodemteverhogen.Verhogingvandeorganischestofheefttotgevolgdatdewaterhuishoudingwordtgeoptimaliseerd;hetwaterwordtbetervastgehouden,omdatdegrondrulleris(losservansamenstelling).(bron:www.rhp.nl)

8

Alsereentekortaanwaterineenbodemiszoujeerschorsopkunnenstrooien,schorsiseenstofdatwatergoedkanvasthouden.Heteffectisdaterminderwaterverlorengaatnabijvoorbeeldeenregenbuiofnahetsproeien.Ookneemtdehoeveelheidwaterinenopdebodemtoedoorschors.Bijeenoverschotaanwaterinenopdebodemkanerdrainagewordentoegepast.Hierdoorneemtdewaterconcentratiejuistaf.Doordrainagewordtnamelijkdegrondwaterspiegellager.Hierdoorkandemeestgunstigewaterstandwordenbereikt.Afbeelding:situatiezonderdrainage(boven)enmetdrainage(onder)Bron:http://www.dlvplant.nl/nl/content/spaarwater.html

Waaromenhoewordterbodemonderzoekgedaan?Debodemiseenietsdatmensenkanvoorzienvandingenzoalsschoondrinkwatervoedselenrecreatie,wijmoetendaarvoorietsteruggevenzodatweheellangnogvandebodemkunnenprofiteren/genieten.Vooronsvoedselzijnweafhankelijkvandebodem.Dusdaaromishetheelbelangrijkdatweveelvandebodemweten,zoalsoverwaterregulatieennutriëntenkringlopenindebodem.ErwordtonderzoekgedaanopuniversiteitendaardoenzeheelspecifiekonderzoekzoalsopdeWUR.Erwordtookindepraktijkmetboerenoftuinderssamenonderzoekgedaanzoalsnaardeziekteweringvandebodem.Erwordtoplaboratoriaonderzoekgedaannaardesamenstellingvandebodemzoweldechemischealsdebiologische.(bron:LiesbetDirven

9

Deelvraag2 Watishetdoelvanbodemonderzoek?

Watishetverschiltussendegrondendebodem?

Hetverschiltussendegrondendebodemismoeilijkuitteleggen,maartochisereengrootverschil.Inhetwoordenboekstaathetvolgende:

Uitdezedefinitieskunjehetverschiltussendegrondendebodemnietopmaken.IndegecertificeerdeNLTmodulevoorhavoversie1.2‘DeBodemLeeft’,staathetvolgende:

àbodem(de; m; meervoud: bodems; verkleinwoord: bodempje)

1(van tonnen, manden, kisten, glazen) vlak dat op de grond rust: iemands verwachtingen de bodem inslaan ze vernietigen; iets tot op de bodem uitzoeken zeer grondig; een dubbele bodem een tweede, niet direct merkbare betekenis 2schip: oorlogsbodem 3bedding, vaste ondergrond: de bodem van de zee 4aardkorst, aardoppervlakte 5grondgebied: op Hollandse bodem àgrond(de; m; meervoud: gronden)

1oppervlakte van de aarde: de begane grond de benedenverdieping; iets met de grond gelijk maken verwoesten; iets van de grond krijgen voor elkaar krijgen 2de stof van de aardkorst; aarde; zandgrond 3bodem onder het water; te gronde gaan zinken, verloren gaan; de grond in boren (a) (van een schip) tot zinken brengen; (b) verpletterend verslaan, vernederen 4motief, aanleiding: op grond van op basis van 5kern: een zaak in de grond onderzoeken

Gratiswoordenboek|VanDale

Eriseengrootverschiltussengrondeneenbodem.Degrondiseenlaagverweerdmateriaal.Eenbodemiswatdenatuurendetijddaarvanhebbengemaaktindeloopvandeeeuwen.

10

Inhetonderstaandestukjetekststaatdepreciezeuitlegvandebodemendegrond,hieruitkunjedushetverschilopmakentussendegrondendebodem:

Determgrondwordtvakergebruiktdandebodem,jezegt‘kijk,daarligteenpapiertjeopdegrond’enniet‘kijk,daarligteenpapiertjeopdebodem’.Uitwelkelagenisdebodemopgebouwd?Alsjeeengatgraaftkomjeallerleilagentegen,dezeverticalelagennoemtmenhetbodemprofiel.Erzijndrieverschillendesoortenlagen:

§ MaailandàDitisdelaagwaarzichdebovengrondseplantendelenbevinden.Hetisdusnietechteenbodemlaag(inhetplaatjeletterO).

§ BouwvooràDitisdebovenstegrondlaagdieregelmatigwordtbewerktenbemest.Vaakisdezelaagdonkerdervankleurdanderestvandegrond(inhetplaatjeletterA).

§ Ondergrondàditisdeverzamelnaamvoordeonderliggendebodemlagen(inhetplaatjelettersBenC).

o Biseenmineralehorizontwaarindeeigenschappenvanhetmoedermateriaalnauwelijksofvaagzijnteherkennen.

o Ciseenmineralehorizontvanongeconsolideerdmateriaal,ditishetmoedermateriaalwaaruitdebovenliggendehorizontenzijnontstaan.

http://www.tuinkriebels.nl/tuinonderhoud/aarde-bodembewerking-meststoffen/is-er-leven-in-de-bodem

Striktgenomenisdebodemdebovenstetweemetervandeaardkorstmetdaarinallelevendeprocessendiezorgenvoorvoedingengroeivanplanten.Datisnaarverhoudingvergelijkbaarmetdediktevandeschilvaneenappel.Kwetsbaardus!Debodemwordtookwel‘thelivingskinofearthgenoemd’.Grondisdedagelijksetermdieveelalindesamenlevingwordtgebruikt;grond,grondsoort,stukjegrondengeboortegrondbijvoorbeeld.Hetwoordbodemwordtmeestaldoordevakmensengebruikt.

BewustBodemgebruik|Bodem-bodemofgrond

11

Watisdefunctievandebodem?Debodemheeftdevolgendefuncties:

§ Bodemalsmediumvoorwortelgroei:verankering§ Opslagvankoolstof:dehoeveelhedenorganischestofdieinbodemsvan

verschillendeecosystemenzijnopgeslagenverschilt§ Hetvasthoudenenhetafgevenvanwater,maarookhetopslaanvanwater§ Hetopslaanenhetafgevenvanvoedingsstoffen,dezevoedingsstoffenzijnbedoeld

voorplantenendieren§ Hetreinigenenhetopleverenvanschoongrondwater§ Vastleggenenafbraakvanverontreinigendestoffen§ Draagfunctie,hetbouwenopdegrond/bodem§ Productiefunctie,hetproducerenvanlandbouwproducten§ Indebodemwordtenergieopgeslagen

Debodemwordtvoorheelveelverschillendeprocessengebruikt,maarhetmeestvoordeopslagvanwater,koolstofverbindingenenanderestoffen.Welkegrondsoortenbestaaner?Nederlandkentverschillendegrondsoorten,dezegrondsoortenzijngevormdonderverschillendeomstandigheden.Jekandeverschillendegrondsoortenonderscheidenvanelkaardoortekijkennaardestructuurendesamenstelling.DevolgendefactorenbeïnvloedendestructuurendeopbouwvandeNederlandsebodem:

§ IJstijdenafgewisseldmetdewarmereperiodenvannu§ Deloopvanderevierbeddingen§ Erosie(verwering)§ Vervening

DebekendstegrondsoorteninNederlandzijnzandgrond,kleigrond(rivierkleigrondenzeekleigrond),veengrond,zwavelgrondenlöss-ofleemgrond.

12

Hoekunjedegrondsoortenvanelkaaronderscheiden?

Grondsoort Kenmerken FotoZandgrond § Lichtvankleur

§ Afkomstigvankwartsgesteente(bevatweinigvoedingsstoffen)

§ Tamelijkgrotesteentjesmetweinigsamenhang

§ HetNederlandsegrondoppervlaktebestaatvoorzo’n40%uitzandgronden

§ éénvandeouderegronden§ Zandwarmtsnelopenlaatwater

enluchtgoeddoor,hetdroogtsneluit

§ weinigvoedselenhoudtvoedingsstoffenslechtvast

§ EenlagepH-waarde.

Kleigrond § Ontstaanuitgraniet-enbasaltgesteente(rijkaanvoedingsstoffen)

§ Fijnvanstructuur,vastestructuur.§ Grijsvankleur§ Weinigorganischestoffen.§ Veelvoedingenhoudtvochtvast§ Slechteplantengroei§ Weinigbodemleven§ Slechtewaterafvoer/ventilatie§ Kalkzorgtvooreenbetere

structuur.

Veengrond § Opgebouwduitplantenresten§ Bruin/zwartvankleur.

Zwavelgrond § Samenstellingtussenzand-en

kleigrond§ Zeergoedegrondsoortvoor

tuinplanten

13

Lössgrond § Geelbruintotbruinvankleur§ Kleiachtig§ Zacht.

è Opditkaartjekunjezienwaardevolgendegrondsoortenvoorkomen:zand,veen,klei,rivierkleienlöss.ZavelgrondkomtverspreidinheelNederlandvoor.

Wievoertbodemonderzoekuit?Deeigenaarvaneenstukgrondmoetzelfhetbodemonderzoekregelen,deeigenaarkanverschillen.Somsiseenbedrijfdeeigenaarvaneenstukgrond,maarditkanookeenparticulierofdegemeentezijn.Eenbodemonderzoekwordtaltijddooreenmilieuadviesbureauuitgevoerd.Eenmilieuadviesbureaumoetvoordeveldwerkzaamhedenzijngecertificeerd.Erzijnverschillendebedrijvendiebodemonderzoekuitvoeren,dezebedrijvenstaanindeGoudenGidsofinDeTelefoongidsbijhetonderwerpbodemonderzoekofmilieu-onderzoek.Hfghh

• BoluwaEcoSystems• Grondbereik(Zuidwolde)• MKDMilieukundigveldwerkbedrijf(Hardenberg)• BackMilieuAdviesenOnderzoekBV(Wapserveen)• KoopsGrondmechanica(Meppel)• MonolithicArcheologie(Ommen)

Bodem-engrondonderzoekinhoogeveen|DeTelefoongids,Telefoonboek

14

Wathoudtbodemonderzoekin?Bijeenbodemonderzoekwordtmeestaldegrondensomsookhetgrondwateronderzochtennagegaanoferverontreinigingaanwezigis.Bodemonderzoekbestaatuiteenaantalstappen:

1) Historischonderzoek/vooronderzoekàErwordtgezochtnaardegeschiedenisvandebodem,watvoorbedrijvenhebbenhiergestaan?Kunnenweopdezeplekbodemverontreinigingverwachten?

2) VerkennendonderzoekàVeldwerkersgaanoppadmeteengrondboor,zeverrichtenboringenenplaatsenpeilbuizen.Hierwillenzegrond-engrondwatermonstersmeenemenopverdachteplaatsen.Develdwerkersnoterenallesennemenpotjesmetgrondenflesjesmetgrondwatermeenaarhetlaboratorium.Deresultatenkomenineenspeciaalrapportendeopdrachtgeverweethoedegrondglobaalinelkaarzit.

3) AanvullendonderzoekàZijnermonstersdieverontreinigdzijn?Danmoetditwordenonderzoekmeteenaanvullendonderzoek.Tijdenseenverkennendonderzoekwordendegrondmonstersmeestalgemengd,ineenaanvullendonderzoekenwordendemonstersafzonderlijkgeanalyseerd.

4) NaderonderzoekàBlijktuithetverkennendonderzoekdatdebodemvervuildis,danmoetereenonderzoekgestartworden.Uithetnaderonderzoekleerje:

• welkestoffenhetzijn?

• waardeplekpreciesis(ookbijdeburen?)

• hoediepdevervuilingzit(ookinhetgrondwater?)

• oferrisicoisvoormensenofhetmilieu

• ofhetzichkanverspreiden,enzoja,hoesneldatzalgaan

• ofsanerennodigisenhoesneldatmoet

• wiedebodemheeftvervuildenopwelkemanierdezepersoondebodemheeft

vervuild,hetismoeilijkomhierachtertekomen.Jeweetnietprecieswanneerde

bodemverontreinigdis,daaromishetmoeilijkomdepersoonteachterhalen.

15

Erissprakevanbodemverontreinigingals:• meerdan25m3grondmeteenconcentratiebovendeinterventiewaarde

en/of• meerdan100m3grondwatermeteenconcentratiebovendeinterventiewaarde.

Bodemverontreinigingkanookgevolgenhebbenvoordegezondheidvandemens,bijvoorbeeldalsopdeverontreinigdegrondgewassenwordenverbouwd.Waaromwordterbodemonderzoekuitgevoerd?Erzijnverschillenderedenenwaarommenbodemonderzoekuitvoert:

o Aardrijkskundigeonderwerpen

§ Deaanlegvaninfrastructurelewerken§ Bijaanvraagvaneenbouw-ofmilieuvergunning§ Hetwinnenvanbouwstoffen§ Hetrealiserenvangebouwen§ Hetbouwrijpmakenvandebodemo Biologischeonderwerpen

§ Omtekijkenhoevruchtbaardelandbouwgrondis§ Omtekijkenhoeveelmeststoffendebodemnodigis§ Groenvoorziening§ Omerachtertekomenwatdeoorzaakisvanhetslechtgroeienvanplanten§ Zorgenoverdegezondheid

16

Deelvraag3 HoebepaaljedehoeveelheidCO₂indebodem?Hoegajeditvergelijken?WelkemanierenzijneromdehoeveelheidCO2indebodemtemeten?ErzijnverschillendemanierenomhetCO2gehalteindebodemtemeten,inditpracticummakenwegebruikvandeDräger-methodeendeLabquest-methode.Werkplan CO2meten

Hypothese:DemethodevanLabquestgeeftdehoeveelheidCO2dievrijkomtuitdebodemnauwkeurigeraandanhetgasbuisjevanDräger.Benodigdheden

§ 2injectienaalden§ 2rubberenslangetjes§ 100mlspuit§ knijptang§ 2Drägergasmeetbuisjes(perlocatie)metknijptangvoorafbreken§ Dekselmettweerubberenstoppen+1rubberen‘gat’voordeCO2-sensor§ PVC-ringvan15cmhoogen15cmindoorsnee(binnenmaat)§ Rubberhamereneenblokhout§ Labquestsensor§ Labquestkastje(slaatmetingenop)

Werkwijze

1) DrukofsladePVC-ringindegrond.Deringmoetongeveer5cmbovendegronduitsteken,anderssteektdeCO2-sensorinhetzand

2) PlaatsdedekselmetdetweerubberenstoffenenhetrubberengatvoordeCO2-sensoropderingenplaatsdeCO2-sensorinhetgat

3) SluitdeCO2-sensoraanopdeLabquest-meter,steldemeterinop40minutenmet2metingenperminuut(intotaalkrijgjedus80kleinemetingen)

4) Startdemeting,indietijdkunjeeentabelmaken(80vakjesnaarbenedenen3opzij)

5) Rondde28minutenbreekjehetDrägerbuisjeaanbeidekantenafmeteenknijptang

6) Bevestigéénvandetweeslangetjesaandeingeschovenspuit,bevestigaanditslangetjehetafgebrokenDrägerbuisjemetdepijlrichtingdespuit

7) BevestigaandeanderekantvanhetDrägerbuisjehetandereslangetje,aanditslangetjebevestigjedenaaldè

17

8) Na30minutenplaatsjeeenlossenaaldinéénvanderubberenstoppen9) IndeandererubberenstopplaatsjedenaaldmetdaaraanhetDrägerbuisjeendespuit10) Zuigmetdespuitlangzaam100mlluchtuitdePVC-ring,haaldespuitvanhetslangetjeen

zorgdatdeluchteruitgaat11) Herhaalditnog4keer(intotaalhebje500mlluchtuitdePVC-ringgezogen)12) AlshetgoedisziejehetDrägerbuisjeverkleuren,leeshetbuisjeafbijde5n13) HaaldenaaldenuitdetweerubberenstoppenenlaatdeLabquest-meterdoorgaantotde40

minuten,degetallendieindetabelstaannoteerjeindetabelopdecomputer14) Ditwasdeeerstemeting,herhaaldezemetingnogéénkeeropdezelfdeplek

Wanneervoerjedezemanierenuit?Beidemethodesmoetenwordenuitgevoerdbijelkemetingdiejemoetuitvoeren,dusopelkeplekdiejewiltgebruikenvoerjeeenmetinguit.Demetingenkunnennietwordengedaanalshetregent.Devochttoestandvandebodemmaaktnietuitwantalsersprakeisvaneenvochtigebodemkunnendemetingenookwordenuitgevoerd.Hetbesteisomdeomstandighedenongeveerhetzelfdetehebbenzodatjesamenderesultatengoedkanvergelijken.

VoorhetmetenvandehoeveelheidCO2dievrijkomtuitdebodemwordeninditpracticumdevolgendemethodengebruikt:deDrägermethode(links)endesensorvanLabquest(rechts).

18

Hoewordenbeidemethodenuitgevoerd?DeeerstemethodeisdemethodevanLabquestwaarbijgebruikwordgemaaktvaneenCO2

sensor.BijhetgebruikenvandeLabquestmethodewordtdesensoraangeslotenopeenkastjevanLabquestdiedemetingenopslaat.VoordemetingenmetdesensorworddoordeonderzoekereenbepaaldetijdsperiodeingesteldwaarindehoeveelheidCO2gemetenwordt,ditkanbijvoorbeeldomde30seconden.TelkensalseenperiodedanvoorbijisdanwordtdehoeveelheidCO2indebodemopdatmomentgemeten,dezeintervallenmetdewaardenvandeCO2resulterenineenreeksgetallendiehetCO2gehalteweergeven.VanuitdezereeksgetallenkandegemiddeldehoeveelheidCO2berekendwordenofkunnendegemetenwaardenuitgezetwordenineengrafiek.

DetweedemethodediehebbengebruiktisendienuuitgelegdwordtisdeDrägermethode.DeDrägermethodewerktalsvolgt:voordemetingwordergebruikgemaaktvanéénglazenbuisjedieéénkeergebruiktkanwordenomhetCO2-gehalteindebodemtemeten.Omdemethodeteactiverenmoetervanbeidekanteneenstukjeafgebroken.Vervolgensmoet,netzoalsopdeafbeeldinghiernaastaanbeidekanteneenrubberenslangetjewordenbevestigd,aaneenkantkomtdepompenaandeanderekanteennaalddieindedekselvandePvc-buismoet.ZokandeCO2doorhetmeetbuisjegezogenworden.VervolgensverkleurthetmateriaalinhetbuisjevooreendeelenkaneraandegetallenafgelezenwordenhoeveelCO2eropdieplekuitdebodemvrijkomt.Waarvoerjedezemanierenuit?Deplekkenwaarjedezemethodenuitvoertkanjezelfkiezen.Jemoet5verschillendeplekkenzoekenwaarje2metingenkandoen.Omtotgoedtoteenconclusietekomenmoetjeookdegrondsoortbepalen.Vervolgenszoujedushetbesteop5plekkenmet5verschillendegrondsoortenkunnengaanmeten.Hoegajedeverschillendemanierenmetelkaarvergelijken?VoordemethodevanLabquesthebbenweindeelvraag4vandereeksengetallengrafiekengemaakt.JehebtdaneenbepaaldpuntwaaropjestarttemetdemethodevanDräger,bijvoorbeeldopminuut28.0.DehoeveelheidCO2leesjeafophetbuisjevanDräger,ditvergelijkjevervolgensmethetpuntwaardemetingvandeDrägermethodestartte.DatpuntleesjeafindegrafiekvanLabquestdiejegemaakthebt.

19

Deelvraag4 IsdestandaardCO2-drägermethodevervangbaardoorde CO2sensorvanLabquest?HoeishetverloopvanhetCO2-gehalteuitgezettegendetijd?

00,020,040,060,080,1

0,120,140,160,180,2

0 5 10 15 20 25 30

CO2gehalte(%)

Tijd(min)

Plek1

mepng1

mepng2

Plek1meting1 Plek1meting2Waar?Tussendeplantenindetuin Waar?TussendeplantenindetuinWeer-bewolkt,vochtig/nat Weer-bewolkt,nietvochtigenafentoezonBodem-zandgrond,aandenattekant Bodem-Zandgrond,aandedrogekantTemperatuur-17.4ͦC 19.5ͦCTijd-17:20tot17:55 17:20-17:55

20

Plek2meting1 Plek2meting2Waar?Naastdevijver,tussendeplanten Waar?Naastdevijver,tussende

plantenWeer-enkelewolken,blauwelucht,zonenvochtig

Weer-bewolkt,afentoezon,droog

Bodem-vochtig Bodem-ietsvochtigTemperatuur-17.1ͦC Temperatuur-18.8ͦCTijd-19:00tot19:25 Tijd-18:00tot18:35

Plek3meting1 Plek3meting2Waar?Inhetzandentussendeplanten Waar?Naastdevijver,tussendeplantenWeer-droog,bewolkt,afentoezonenvanmorgenveelmist

Weer-bewolkt,mist,grijzelucht

Bodem-droog Bodem-ietsvochtigTemperatuur-23ͦC Temperatuur-18.0ͦCTijd-15:00tot15:40 Tijd-12:00tot12:40

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0 5 10 15 20 25 30

CO2gehalte(%)

Tijd(min)

Plek2

mepng1

mepng2

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

0 5 10 15 20 25 30

CO2gehalte(%)

Tijd(min)

Plek3

mepng1

mepng2

21

Plek4meting1 Plek4meting2Waar?Inhetzandentussendeplanten Waar?Naastdevijver,tussende

plantenWeer-droog,bewolkt,afentoezonenvanmorgenveelmist

Weer-bewolkteneengrijzelucht

Bodem–droog Bodem-ietsvochtigTemperatuur-22.1ͦC Temperatuur-20.0ͦCTijd-16:00tot16:40 Tijd-13:10-13:50

WatzijnderesultatenvandeDrägermethode?Plek Meting Dräger1 1 0.25vol.%1 2 0.2vol.%2 1 0.15vol.%2 2 0.2vol.%3 1 0.3vol.%3 2 0.3vol.%4 1 Tussende0.1vol.%ende

0.2vol.%(0.15vol.%)4 2 Tussende0.1vol.%ende

0.2vol.%(0.15vol.%)

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0 5 10 15 20 25 30

CO2gehalte(%)

Tijd(min)

Plek4

mepng1

mepng2

22

Hoegajedetweemethodesvergelijken?Watzijndevergelijkingen?DeDrägermethodehebbenwenaeen+/-28minutentoegepast,meteenspuithaalje5keer100mLCO2uitdepvcbuis.DitkunjeookzienaandegrafiekenwaarjedehoeveelheidCO2uitzettegendetijd,erontstaateendal.Nadatje500mLCO2uitdepvcringhebtgezogendanneemtdehoeveelheidCO2weertoe.OmdezetweemethodesmetelkaartevergelijkenkijkenwenaarhetpuntwaarhetdalvandeLabquestmethodebegintmetdeDrägermethode.Wekijkennaarhetbeginpuntvanhetdal,omdatjedanalleCO2uitdepvcringhaaltendusdoorhetDrägerbuisjegaat.DusdaaromisdithetpuntwaardehoeveelheidCO2aanelkaargelijkis.UitdegrafiekenishetmoeilijkomdewaardevandeLabquestmethodepreciesaftelezen,daarommakenwegebruikvangedeeltenvandetabellen(dezetabellenstaanonderbijlageàachterinhetprofielwerkstuk)diewegebruikthebbenvoordegrafiekjes.InonderstaandetabelstaandevergelijkingenPlek Meting Labquest Dräger1 1 +/-0.18% 0.25vol.%1 2 +/-0.22% 0.2vol.%2 1 +/-0.17% 0.15vol.%2 2 +/-0.20% 0.2vol.%3 1 0.2358% 0.3vol.%3 2 0.1092% 0.3vol.%4 1 0.1350% 0.15vol.%4 2 0.1219% 0.15vol.%Inbovenstaandetabelstaatonderhetkopje‘Labquest’verschillendegetallen,tijdenshetmetenhebbenwijopgeschrevenwanneerwijbegonnenzijnmethetCO2uitdepvcringtezuigen.DezewaardehebbenwijgebruiktomdeLabquestmethodetevergelijkenmetdeDrägermethode.ZijndeDrägerresultatentevergelijkenmetdeDrägerresultatenvanGLOBE?VanLiesbetDirvenhebbenwijeenExcelbestandgekregenmetinformatieoverdeCO2-gehaltenvanverschillendegrondsoortenopverschillendeplekken.DitisgemetendoormiddelvandeDrägermethode.Eerstvergelijkenwedewaardenvanzandenveenmetelkaar,ditdoenwedoormiddelvanhetgemiddelde

• veenà0,38125%• zandà0,52385%

Hetgemiddeldevanzandgrondishoger,ditbetekentdatzandgrondmeerCO2bevat.

23

NuzullenwedetemperatuuruitzettentegendeCO2gehalten,hierdoorontstaantweegrafiekjes.Veen

ZandUitdetrendlijnkunjeeenglobaleconclusietrekken.Hoehogerdetemperatuurwordt,hoemeerCO2erindebodemzit.Dezeconclusieisduidelijkeroptemakenuitdetweedegrafiek,hierisderichtingscoëfficiëntvandelineairetrendlijngroter.

y=0,0155x+0,1831

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

10 10,5 11 11,5 12 12,5 13 13,5 14 14,5 15

CO2-gehalte(%)

Temperatuur(°C)

VerschilCO2endeTemperatuur

y=0,0603x-0,277

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

10 11 12 13 14 15 16

CO2-gehalte(%)

Temperatuur(°C)

VerschilCO2endetemperatuur

24

NuzullenwijonzeDrägerwaardenvergelijkenmetdeDrägerwaardenuithetExcelbestand.Wegebruikenhiervoordewaardenvanzand,wantwijhebbentemakenmetzangrond.Indebijlagestaateentabeldiewegebruikthebbenvoordevergelijkingen.Delaagstewaardeis0.1vol.%endehoogstewaardeis1.0vol.%.Onzegemetenwaardenliggenallemaaltussende0.15vol.%en0.3vol.%.Dewaardenwijkendusveelvanelkaaraf,ditkantemakenhebbenmetdetemperatuurverschillen.Onzegemiddeldetemperatuurlagrondde20gradenCelsiusendievandeGLOBEsiterondde12graden,ditbetekenddatdetemperatuursveranderingwelinvloedheeftgehadopdehoeveelheidCO2indegrond.ConclusieDeDrägerwaardenvanonzeeigenmetingenzijnniettevergelijkenmetdeDrägerwaardenvandeGLOBEsite.Dewaardenwijkenergvanelkaaraf.DiscussieDewaardenzijnnietgelijkaanelkaar,ditkomtomdatdeDrägerbuisjesnietheelnauwkeurigzijnaftelezenenjesteedstemakenhebtmetanderebodemkwaliteit.Deenekeerisdebodemdrogerdandeanderekeer,deenekeerheefthetnetgeregendofishetbuitenwarmer.

25

Deelvraag5 Waarzittenmeerdiertjesindegrond,opplekkenwaarmeerCO2ofopplekkenwaarminderCO2indebodemzit?Welkebodemdiertjeskomenhetmeestvoor?Inonderstaandetabelstaateenoverzichtvandemeestvoorkomendebodemdiertjes.Hetraderdiertje

Deduizend-enmiljoenpoot

Demijnspin

Debodemmijt

26

Deloopkever

Demier

Depissebed

Deregenworm

27

Welkediertjeshebbenwijgevondenenopwelkeplekvondenwijdezediertjes?plek Hoeveelheiddiertjes+soort

(stukvan20bij20cmen40cmdiep)

Fotovandeonderzochtegrond

1 0-10cm:1regenwormen1zwartemier10-20cm:1zwartemier,2spinnetjes(zwartmetrood)en1larve

2 0-10cm:2zwartemieren,4regenwormen,1spin(zwartmetrodepoten)en1kever10-20cm:6regenwormen,2zwartemierenen2rodemieren

3 0-10cm:geendiertjes10-20cm:geendiertjes

4 0-10cm:2regenwormen10-20cm:3regenwormen

28

WelkeconclusieskunjetrekkenoverhetaantaldiertjesindegronddoortekijkennaardeplekennaarhetCO2-gehalte?

Alsjealleennaardehoeveelheidbodemdiertjeskijkt,danziejedatopplek2en4veelmeerbodemdiertjesindegrondzitten.Kijkjenaardeomgevingvandezeplekdanziejedatdeplekindebuurtzitvaneenvijver,hieruitkunjedeconclusietrekkenhoenatterdegrond,hoemeerbodemdiertjesertevindenzijn.

AlsjekijktnaarhetCO2-gehalte(ophethoogstepuntvandegrafiek)incombinatiemethetaantalbodemdiertjes,danzieje:

Plek1Opplek1hebbenwe1regenworm,2zwaremieren,2spinnetjesen1larvegevonden.HetCO2-gehalteindezebodemisvolgensdeDrägermethode0.2vol.%enhetgemiddeldevandehoogstegetallenvanmeting1en2:0.1843+0.1684/2=0.17635&Plek2Opplek2hebbenwe4zwartemieren,10regenwormen,1spin(zwartmetrodepoten),2rodemierenen1kevergevonden.DeDrägermethodegafbijdezemetingen0.2vol.%aanenhetgemiddeldevandetweehoogstewaardenvandeLabquestmeting(1en2):0.2195+0.1993/2=0.2094%Plek3Opplek3hebbenwegeendiertjesgevonden.Hierhebjetemakenmeteendrogegrond,enhetCO2-gehalteisvolgensdeDrägermethode0.3vol.%enhetgemiddeldevandehoogstegetallenvanmeting1en2:0.2588+0.3073/2=0.28305%Plek4Opplek4hebbenwe5regenwormengevonden,ditiseenvochtigepleknetnaasteenvijver.HetCO2-gehalteisvolgensdeDrägermethode0.15vol.%enhetgemiddeldevandehoogstegetallenvanmeting1en2:0.1518+0.2193/2=0.18555%ConclusieOpplek3waardeDrägermethode0.3vol.%hebbenwegeendiertjesgevonden.DitwasdehoogstewaardevandeDrägermethode,ookgafdeLabquestmethodehierhethoogstegemiddelde.Kortom,hoehogerhetCO2hoeminderdiertjeserindebodemleven.DiscussieHetkanzijndatjenetopeenverkeerdeplekhebtgegravenofhadjeietsdieperhadmoetengraven.Diertjesverplaatsenzich,hierdoorishetmoeilijkomhetaantaldiertjesvasttestellen.Ookkunnenweersomstandighedeneenrolspelen,ishetbuitennatenvochtigzullenermeerbodemdiertjesindegrondtevindenzijn.

29

Deelvraag6 Welkefactorenbeïnvloedendezuurgraad(pH)vandebodem?

Hoekunjehetbegripzuurgraad(pH)omschrijven?

DepH-waardevarieertvande0tot14.DepH-waardevanzuiverwateris7,ditnoemtmenneutraal.EenpH-waardedielagerligtdan7iszuureneenpH-waardediehogerisdan7wordtbasischgenoemd.

HoekunjedepHvandebodembepalen?

ErzijntweemanierenomdepHvaneenstukbodemtebepalen.

Manier1

Benodigdheden

§ 100mlmaatcilinder§ 4containersvan100ml§ Dataformulier§ Gedestilleerdwater§ Gedroogdengezeefdbodemmonstervandebodemlaag0-10cmen10-20cmdiep§ Glazenroerstaafje§ Penofpotlood§ pHmeterofpHpapier§ Weegschaal/balans(tot0,01g.nauwkeurig)

Dezuurgraad/pHiseenmaatvoorconcentratieaanvrijewaterstofionen(H⁺).Hoemeervandezeionen,hoezuurderietsis,enhoelagerdepH.

http://www.agriton.eu/nl/Archief/

30

Werkwijze

1) Neemopdemeetlocatiedriebodemmonstersvandebodemop0-10cmendriebodemmonstersop10-20cm

2) Laatdemonstersdrogenenzeefdeze.3) Meng4,0gramvanhetbodemmonstermet20mlgedestilleerdwater/demiwater

(eenanderehoeveelheidkanook,maarhouddeverhouding1staattot5aan)4) Gebruikhetglazenroerstaafjeomhetmengselgoedtemengen5) Roerhet30secondenenlaathetgeheeldan3minutenbezinken6) Herhaaldit5keer7) Laathetmengselenade5herhalingen5minutenstaantotdateenhelderevloeistof

bovenhetbezinkselontstaat.8) MeetdepHvandehelderevloeistofbovenhetbezinkselmetbehulpvanhetpH

papierofdepHmeter9) NoteerdewaardevandepH10) Herhaalstappen3totenmet9voornogtweemonstersuitdezelfdediepte

è Inonderstaandetabelkunjezienmetwelkebodemsoortjetemakenhebt.Manier2Benodigdheden• Gedestilleerdwater• Reageerbuisje• Bodemmonsters(0-10cmen10-20cm)• Indicatorenuittabel52A(BINASzesdeeditie)

Werkwijze

1) Losjebodemmonsteropinheteenreageerbuisjemetgedestilleerdwater2) Voegeendruppelvanéénvandeindicatorentoe3) Kijkwelkekleurdeoplossingwordt,hieruitkunjeafleidentussenwelketwee

waardenjepHligt

Manier1werktnauwkeuriger,wantbijmanier2kunjedekleurvandeoplossingmindergoedzienomdatzandvanzichzelfaleendonkerekleurheeft.

31

WelkepHwaardenhorenbijdeverschillendegrondsoorten?

BijelkegrondsoorthoorteenbepaaldepH-waarde,weetjedepHdankunjeuitdetabelmakkelijkdegrondsoortaflezenofandersom.

o Zandgronddientzwaktezijn:5,0-6,0omdatdegrondandersslechtvoedingsstoffenopneemt.

o Kleigrondisbeterneutraaltotbasisch:7,0-7,5.

Bodem pH-waardenZandgronden 5.7-6.3

Zand-leemgronden 6.3-7.0Leemgronden 7.0-7.6Kleingronden 7.5-8.0

http://www.tuinkrant.com/Bodemkunde%20in%20de%20tuin%3A%20de%20pH%20of%20zuurtegraad.%20Zelf%20meten%3F

Totwelkegrondsoortbehoortonzeonderzochtegrond?

HypotheseWijdenkendatwetemakenhebbenmetzandgrond,ineentabelonderdeelvraag2staandekenmerkenvanzandgrond.Onzegrondvoldoenaandezekenmerken.MethodeHetwerkplanstaatopdevolgendebladzijde.

32

Werkplan pHvandebodem

ElkebodemsoortheefteenanderepH,dusdoormiddelvandepHkunjedebodemsoortachterhalen.

Benodigdheden

§ 100mlmaatcilinder§ 4containersvan100ml§ Dataformulier§ Gedestilleerdwater§ Gedroogdengezeefdbodemmonstervandebodemlaag0-10cmen10-20cmdiep§ Glazenroerstaafje§ Penofpotlood§ pHmeterofpHpapier§ Weegschaal/balans(tot0,01g.nauwkeurig)

Werkwijze

11) Neemopdemeetlocatiedriebodemmonstersvandebodemop0-10cmendriebodemmonstersop10-20cm

12) Laatdemonstersdrogenenzeefdeze.13) Meng4,0gramvanhetbodemmonstermet20mlgedestilleerdwater/demiwater

(eenanderehoeveelheidkanook,maarhouddeverhouding1staattot5aan)14) Gebruikhetglazenroerstaafjeomhetmengselgoedtemengen15) Roerhet30secondenenlaathetgeheeldan3minutenbezinken16) Herhaaldit5keer17) Laathetmengselenade5herhalingen5minutenstaantotdateenhelderevloeistof

bovenhetbezinkselontstaat.18) MeetdepHvandehelderevloeistofbovenhetbezinkselmetbehulpvanhetpH

papierofdepHmeter19) NoteerdewaardevandepH20) Herhaalstappen3totenmet9voornogtweemonstersuitdezelfdediepte

è Inbovenstaandetabelkunjezienmetwelkebodemsoortjetemakenhebt.

33

Meting pH-waarde GrondsoortPlek1meting1(0-10cm)àRuinen 6.0 ZandgrondPlek1meting1(10-20cm)àRuinen 6.0 ZandgrondPlek1meting2(0-10cm)àRuinen 6.0 ZandgrondPlek1meting2(10-20cm)àRuinen 7.0 (zand)-leemgrondPlek2meting1(0-10cm)àRuinen 6.0 ZandgrondPlek2meting1(10-20cm)àRuinen 5.5 ZandgrondPlek2meting2(0-10cm)àRuinen 5.5 ZandgrondPlek2meting2(10-20cm)àRuinen 6.0 ZandgrondPlek3meting1(0-10cm)àHollandscheveld 5.5 ZandgrondPlek3meting1(10-20cm)àHollandscheveld 5.5 ZandgrondPlek3meting2(0-10cm)àHollandscheveld 6.0 ZandgrondPlek3meting2(10-20cm)àHollandscheveld 5.5 ZandgrondPlek4meting1(0-10cm)àHollandscheveld 6.0 ZandgrondPlek4meting1(10-20cm)àHollandscheveld 6.0 ZandgrondPlek4meting2(0-10cm)àHollandscheveld 6.0 ZandgrondPlek4meting2(10-20cm)àHollandscheveld 6.0 Zandgrond

ConclusieUitdebovenstaandetabelkunjeafleidendatjeopalle4deplekkentemakenhebtmetzandgrond.Onzehypotheseklopt,ditkloptookmetdewaarnemingenuitdetabelvandeelvraag2.

DiscussieHetpHpapierisnietopeendecimaalachterdekommaaftelezen,jekrijgtdusaltijdtemakenmetheleofhalvegetallenalsdekleurenpreciestussentweewaardenvalt.DaaromhaddenwedezeproefbetermeteenpH-meterkunnenuitvoeren,maardatisachteraf.PlantenendierenbeïnvloedendepHvandebodem,Plantenademenkoolzuurinenwordendaarmeezuur.Dierenademenkoolzuuruitenwordendaarmeebasisch.MisschienstaanopdeeneplekwelmeerplantendanopdeandereplekenwordthierdoordepHvandebodembeïnvloedt.

34

Plek Omgeving Afbeelding1 § gras

2 § vijver

3 § Droog§ Stenen§ Groen(planten)

4 § Vijver§ Nat§ Groen(planten)

35

Welkefactorenbeïnvloedendezuurgraadvandebodem?

Devolgendefactorenbeïnvloedendezuurgraadvandebodem:

§ Regenwater(pH5,4)§ Ademhalingvanplanten§ KalkgehalteindebodemàpHwordtverhoogd§ BemestingvandebodemàpHwordtverlaagd§ Bodembewerking(luchtindegrondbrengen,gevormdkoolzuurgaskanontsnappen

endegrondkandrogen)àpHwordtverhoogd

Watzijndevoor-ennadelenvaneenlagepH-waarde(zurebodem)?

DenadelenvaneenlagepHwaarde:

§ Nadeligeinvloedopdegroeivangewassen(idealegroeipHtussende5.5en7.0)§ Overmaataanmangaan,aluminiumenijzeràplantkaneenvergiftigingoplopen§ Weinigbodemleven

DevoordelenvaneenlagepHwaarde:

§ Deafbraakvanorganischestoffenneemtsterktoe

Watzijndevoor-ennadelenvaneenhogepH-waarde(basischebodem)?

DenadelenvaneenhogepHwaarde:

§ Allegebreksziektenzijnmogelijk§ Deafbraakvanorganischestoffenneemttoe§ Deafbraakprocessenwordenverstoordzodatweteveelammoniakzullenkrijgen

DevoordelenvaneenhogepHwaarde:

§ IkhebgeenvoordelenkunnenvindenvaneenhogepHwaarde,duseenbasischebodem.

36

Deelvraag7 Watisdeinvloedvanhetbroeikaseffectopdebodem?

Wathoudthetbroeikaseffectin?

Hetbroeikaseffectisgeenprobleemvooronzeaarde,zonderditbroeikaseffectzouergeenlevenopaardezijn.Alleenhetversterktebroeikaseffectiseenprobleem.

Hetbroeikaseffectishetopsluitenvanhitteindeatmosfeer.Dehittewordtopgeslotendoorbroeikasgassen;metnamekoolstofdioxide(C02)endedampvanwater(H2O).Dezegassenvormenrondomonzeplaneeteensoort"deken".Zonderdezedekenzouergeenlevenopaardemogelijkzijn.Hetbeschermtonsonderanderetegendekouvanhetheelal.Zonderdebroeikasgassenzouhetongeveer-18°Czijn,nuishetgemiddeld15gradenopaarde.OpVenuszijnerteveelbroeikasgassen,daardooriserookgeenlevenmogelijk.

http://globalwarming.berrens.nl/broeikaseffect.htm

Hetversterktebroeikaseffectwordtintegenstellingtothetnatuurlijkbroeikaseffectdoordemensveroorzaakt.Ditdoetdemensdoorverschillendegassenuittestoten,diemeerwarmteopdeaardevasthouden.Degrootsteoorzaakdaarvanisdeindustriëlerevolutie.Doorhetgebruikvanfossielebrandstoffenisdehoeveelheidkooldioxideindeatmosfeersterktoegenomen.Daarnaastvermindertdemensdenatuurlijkemogelijkhedenomkooldioxideoptesluitenindenatuur;doorhetkappenvanbossenkomtdeco2vrijdiedoordenatuurwasopgeslagen.

http://globalwarming.berrens.nl/broeikaseffect.htm

Dewerkingvanhetbroeikaseffectisalsvolgt:dezonbeschijntdeaarde,ditzorgtnietalleenvoorlichtmaarookvoorenergie.Dezeenergiewordtomgezetinwarmte.Eendeelvandezewarmteblijftbinnendeatmosfeereneendeelwordteruggekaatstderuimtein.Nietalleteruggekaatstewarmteverdwijnt,eendeelwordtegengehoudendoorbroeikasgassen.Dezegassenzijnvoornamelijkwaterdamp,koolstofdioxide,methaanenstikstofoxiden.Inprincipegeeftditgeenproblemen,wanthierdoorontstaatereenleefbaarklimaat.

http://www.scholieren.com/werkstuk/35110

37

Watzijndeoorzakenvanhetversterktebroeikaseffect?

o DeenergievoorzieningàDebehoeftenaarenergiestijgtvoordurend,demeestevandezeenergiewordtgeleverddoorfossielebrandstoffen.

o HetverkeeràHetaantalfilesblijftgroeien,deuitlaatgassen(koolmono-oxide),koolstofdioxide,zwaveldioxideenstikstofoxide)zorgenvoordeuitstootvanschadelijkegassen.

o DeontbossingàBossenzijndegrootstegebruikersvanCO2(zettenditominzuurstof),maardoordevelebosbrandenofdeontbossingneemtdehoeveelheidbosingroottemateafenblijftdeCO2indeatmosfeer.

o Hetenergieverbruikopaardeo Fossielebrandstoffen(aardolie,aardgas,turf,steenkoolenbruinkool)

àZijnopgebouwduitdeelementenkoolstofenwaterstof,dezestoffenreagerensamenmetzuurstofbijeenbepaaldetemperatuur,hierkomtveelwarmtebijvrij.

Watzijndegevolgenvanhetversterktebroeikaseffect?

o Dezeespiegelstijgt

àDitkomtdoorhetsmeltenvanhetlandijsenhetuitzettenvanzeewaterdoorverwarming.

o NeerslagneemttoeàDoordetemperatuurstijgingkandeatmosfeermeervochtbevatten.

o SneeuwvalverminderdàDoordathetsteedswarmerwordt,valtermindersneeuw.Desneeuwdievalt,smeltineenkorteperiode.

Watechterweleenprobleemis,ishetversterktebroeikaseffect.Doortoedoenvandemenswordendehoeveelhedenbroeikasgassenindeatmosfeersteedsmeerverhoogd.Dezegassenwordenonderandereuitgestotendoorfabriekenenauto’s.Dehogereconcentratiebroeikasgassenzorgtervoordatereensteedsgroterehoeveelheidwarmteindeaardseatmosfeerblijfthangen.Hierdoorstijgtdegemiddeldetemperatuuropaarde

http://www.scholieren.com/werkstuk/35110

38

Watzijndegevolgenvanhetversterktebroeikaseffectopdebodem?Ditwaséénvandevragenwaaropwijnieteenpassendantwoordkondenvinden,daaromhaddenwijdezevraaginonsinterviewgestopt.InhettekstvakhierondervindtjehetantwoordvanLiesbetDirven,GLOBEwetenschapper.

Deconclusiediejehieruitkuntopmaken:debodemwarmtlangzaamop,erkomenmeerzuidelijkebodemdieren.Ditisopallemaaloplangetermijn,wantdedierenzijnnietsnel.Deprocessenindebodemgaansneller,stoffenwordensnelleropgebouwdmaarooksnellerafgebroken.

Debodemzallangzaamopwarmendoorbroeikaseffecten.Hierdoorzaldesoortensamenstellingvandebodemfaunaveranderen.WaarschijnlijkzullenmeerzuidelijkesoortenhunintredendoenindeNederlandsebodem.Maardatgaatnietheelsnelwantbodemdierenzijnimmersnietzosnelterbeen.Ookzullenwaarschijnlijkdeprocessenindebodemsnellergaandoordatdeactiviteitvandeorganismenhogerisdoordeopwarmingvandebodem.Hierdoorkanhetorganischstofindebodemsnellerafbrekenmaartegelijkertijdookweersnelleropbouwen.Hetisonduidelijkwathetnettoeffectis.Erkanookverdrogingenerosievandebodemplaatsvindendooropwarming.Waarmenbangvoorisdatdoorzeespiegelstijginghetveenpakketonderdepermafrostvrijzalkomenenzaloxiderendeveenbodemzaldandaarafgebrokenworden.

InterviewLiesbetDirven,GLOBEwetenschapper

39

Deelvraag8 Heeftklimaatveranderinginvloedopdebodem?

Watisklimaatverandering?

Deaardrijkskundigedefinitiesdiewordengegevenvoorhetbegripklimaatveranderingzijn:

Wikipediageeftdevolgendedefinitie:Inwoordenboekenhebbenwijgezochtmaarwekondenhelemaalnietsvindenoverhetbegrip”klimaatverandering”.Dedefinitievanklimaatis:Hetgemiddeldeweerovereenperiodevanminstens30jaar.Hierbijisdetoestandvandeatmosfeerhetweer.Hetveranderenvanhetklimaatkangebeurendoortweeverschillendefactoren,dezefactorenzijnnatuurlijkofmenselijk.Natuurlijkefactorendiezorgenklimaatverandering-Uitbarstingvaneenvulkaan.Bijeenvulkaanuitbarstingkanzoveelasindeatmosfeerterechtkomenwaardoorhetzonlichtwordtegengehouden,watweerinvloedkanhebbenophetklimaat.-Koeiendieveelmethaanuitstoten.Methaan(CH4)isbekendalseenzogenoemdbroeikasgas.Onderanderehetbroeikasgasmethaanhoudtinfrarodestralingvastwaardoordeatmosfeerenhetaardoppervlakopwarmen.Ditheeftalsgevolgdatdetemperatuurhogerwordtwaardoorklimatenveranderen.Bijvoorbeeldmeertropischestormenenorkanendoordathetzeewaterlangerdebenodigdetemperatuurheeftomdezestormentevormen.Voorbeeldenvanmenselijkeoorzakenvoorklimaatverandering-Demenselijkeoorzakenvoorklimaatveranderingkomenvooraldoorhetverbrandenvanfossielebrandstoffenzoalsolie,kolenenaardgasvoorenergie,bijdeverbrandingvanbrandstoffenkomthetgaskoolstofdioxide(CO2).Ookkoolstofdioxideiseenbroeikasgas,dusookdezehoudtinfrarodestralingtegenwaardoorhetklimaatverandert.

Eenveranderingvanhetklimaatineengebieddoornatuurlijkeofmenselijkeoorzaken. (bron:Aardrijkskundeboekhavo4/5)

Eenveranderingvanhetgemiddeldeweerovereenperiodevan30jaar.(bron:Aardrijkskundeboekhavo4/5)

Klimaatveranderingisdeveranderingvanhetgemiddeldeweertypeofklimaatovereenbepaaldeperiode.

(bron:http://nl.m.wikipedia.org/wiki/Klimaatverandering)

40

Wanneerisersprakevanklimaatverandering?

Destijgendehoeveelhedenvankoolstofdioxideenanderebroeikasgassenindeatmosfeerzorgenervoordatersteedsmeerwarmtewordvastgehouden.Ditzorgtervoordatersteedsmeernadeligeeffectenontstaaninecosystemenenklimatenzoals:eenstijgendezeespiegel,brandenendroogte,toenamevanextremestormen,smeltendsneeuwenijs,meerregenenoverstromingen.Dezeeffectenhebbeninvloedop:demenselijkegezondheid,landbouw,bossen,milieu,kustlijnen,zoetwatervoorzieningenmeer.Omdaterzoveeleffectenzijngekoppeldaaneenklimaat,kanerdooreenveranderingvaneenbepaaldeffecteenanderklimaatwordengevormdofeenklimaatmetanderekenmerkenontstaan.Bijvoorbeeld:dooreenstijgingvandetemperatuurkunnenbepaaldeplantennietmeergroeien.(bron:Aardrijkskundeboek4havo)

Welkefactorenspeleneenrolbijklimaatverandering?

Devolgendekunnenveranderingenineenklimaatveroorzaken:-Veranderingenvandesamenstellendestoffenindeatmosfeer-Toenamevanvulkanischeactiviteit-inslagvaneenmeteoriet-veranderingenvanhetreflectievermogenvanhetaardoppervlak-Toenamevanbroeikasgassen-Opwarmingvanzeewateràmeerstormen/andereklimaatkenmerken

Watishetverbandtussenklimaatveranderingendebodem?

Doorveranderingenvaneenklimaatkandegemiddeldejaartemperatuurstijgen,alsdetemperatuurtoeneemtdanvindterookmeerverdampingvanvochtplaats.Alserveelvochtindebodemverdamptdanwordtdeconcentratievanzouteninenopdebodemhogerditwordtookwelverziltinggenoemd.-Doorklimaatveranderingvinderooklanddegradatie(ookwelbodemdegradatie)plaatsditis

Alleveranderingeninhetlandschapdiehetvermogenvanbodemengrondomgezondvoedsel,gewassen,zoetwater,brandhout(natuurlijkehulpbronnen)teproducerenverminderen.

(bron:www.encyclo.nl/begrip/landdegradatie).

41

-Eenvormvanlanddegradatieisverwoestijning,ditiseenvandeergstevormenvanlanddegradatie.Bijverwoestijningkrijgteengebieddooreengeleidelijkprocesvanklimaatveranderingensteedsmeerwoestijnachtigekenmerken.Gebiedenrondomwoestijnenwordenvanzelfookonderdeelvandiewoestijnen.Verwoestijningkanontstaandoortoedoenvandemens:deschaarsenatuurlijkevegetatieineengebiedwordweggehaald,vaakzijnditstruikenenkleinebomendiewordengebruiktalsbrandstofdoorboeren.Ookkandenatuurlijkevegetatieverdwijnendooroverbeweidingvanveedieplantenendergelijkeopeten.Klimaatveranderingzorgtookvoorlanddegradatie:debodemwordtdrogerdoordaterminderneerslagvalt,enerwordtmeerwaterindebodemverdampt.Hierdoorwordtdevochttoestandindebodemminder.HeefteentemperatuursveranderinginvloedophetCO2-gehaltevandebodem?

BijdeCO2metingenwarenerverschillendetemperaturen:Plek1meting1:17.4°CPlek1meting2:19.5°Cplek1meting3:4.3°C

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0 5 10 15 20 25 30

CO2-gehalte(%)

Tijd(min)

Plek1

mepng1

mepng2

mepng3

42

Plek2meting1:17.1°CPlek2meting2:18.8°Cplek2meting3:4.8°C

Jezietdaterbijdederdemetingopbeideplekken(laagstetemperatuur)veelminderkoolstofdioxidevrijkomtdanbijdeanderemetingenwaardetemperatuurveelhogeris.Conclusie:AlsdetemperatuurhogerwordtdanneemtdehoeveelheidCO2dievrijkomtuitdebodemtoe.AlsdetemperatuurdaaltdandaaltdehoeveelheidCO2mee.DusdetemperatuurheeftinvloedophetCO2gehaltedatvrijkomtuitdebodem.

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0 5 10 15 20 25 30

CO2-gehalte(%)

Tijd(min)

Plek2

mepng1

mepng2

mepng3

43

Deelvraag9 Bodembeheerindelandbouw

Watisbodembeheer?

EigendefinitieAllebewustekeuzesdieeenlandbouwermaaktomzozijninvloeduitteoefenenopzijnbodem,enhierdoorzijnbodemteverbeteren.

Watzijndedoelenvanbodembeheer?

Hetdoelvanbodembeheerisomtezorgendatereigenlijkzominmogelijkmoetwordengedaanenaangepastaaneenbodem,maarermoetzoweleenzohoogmogelijkeopbrengstwordengehaaldperhectare.Enkeledoelenzijn:-Voorkomendatnatuurlijkekringlopenwordenaangetast-Zorgenvoorhogekwaliteitsproducten-Verontreinigdegrondsnellatensaneren-Zominmogelijkirrigatietoepassen

Watisgewasbescherming?

Gewasbeschermingisduseencombinatievanmaatregelenvaneenlandbouweromzijngewas(sen)tebeschermentegenconcurrentiemetandereplanten(onkruid)ofbeschermingtegenziektesenplagen.

Allekeuzen,handelingenenmaatregelenofweldetoolkitvandeondernemerdiedebodembeïnvloeden,inclusiefhandelingendiedaarmeenauwverwantzijnendedirecteomgevingvandebodembeïnvloeden.(bron:http://edepot.wur.nl/167923)

Gewasbeschermingishetnemenvanmaatregelenomdenormaleontwikkelingvaneengewastewaarborgen.Hierbijgaathetvaakomhetbestrijdenvannietgewensteplantengroeienplantenziekten.

(Bron:http://nl.wikipedia.org/wiki/Gewasbes+cherming)

Gewasbeschermingishetnemenvanmaatregelenomjegewastebeschermentegenaantasting.

(Bron:http://www.woorden.org/woord/gewasbescherming)

44

Waaromgebruikenboerengewasbeschermers?

Landbouwers(boeren)willeneenzohoogmogelijkeopbrengsthalenperhectare,daardoorzijnandereplanten(onkruid),insectenenziektennietwelkom.OnkruidEengewaskanoptimaalgroeienalsergeeninvloedvanonkruidis,hetonkruidindezeziniseenplantdienietophetstuklandhoorttegroeienwaarhetgewasstaat.Alseronkruidtussengewassenstaatdangaatdeopbrengstperhectareomlaag,ditkomtomdatdeonkruidplantenruimteinnemenwaarookdegewassenhaddenkunnengroeien.Ookonkruidiseenplant,ditbetekentdatdezeookvoeding(waterenCO2)enzonlichtnodigheeftomtekunnengroeien.Metdestoffenwater(H2O)enkoolstofdioxide(CO2)gecombineerdmetzonlichtkaneenplantzijneigenvoedselmakenomtegroeien.Dooronkruidneemtdebeschikbarehoeveelheidwater,CO2enzonlichtperplantaf,waardoorplantendusmindergoedkunnengroeien.Omtewetentekomenwatboerenhebbengebruiktomonkruidtebestrijdenhebbenwij2boerenindebuurtgebeld,éénboerwistnietprecieswathijlietspuitenopzijnland.Deandereboerverteldeduidelijkhoehijzijnonkruidbestreed:

-Eerstploegen(eindmaart)àDanmetdecultivatordoorhetland.-Doorhetmoetenwachtenophetbedrijfdathetgewaszaaiternogeensmetdecultivatordoorheengegaan,hierdoorweinigonkruid.-Zaaienvanhetgewas(30april)Eindvoorjaardegewassenlatenbespuitenmeteenmixvan:-Kart(ijzer)-Milagro-Akris-Laudris

AlslaatsteindezomerderandenvanhetlandlatenspuitenmetSterraanomakkerwinde(wikkeltzichomplanten)tebestrijden.

PlantenziektenZiektesdiezorgenvooraantastingvandeplantkunnenontstaandoor:bacteriën,schimmelsenvirussen.InNederlandzijnschimmelsdegrootsteveroorzakersvanplantenziektes.Enkeleziektesdiedoordeschimmelswordenveroorzaaktzijnkanker(hier:plantenziekte),meeldauwenschurft.-Schimmelziektenopplantenwordenvaakbestredenmetchemischemiddelenomdaterweinigbiologischemiddelenzijnvoordebestrijdingvanschimmels.

45

Bacteriënkunnenookplantenziektesveroorzaken,vaakzijnbacterieziektenvrijbesmettelijkenschadelijk.Schadelijkvoordeplantbetekenthierdatdeplantzichhiervannietkanherstellen.OokkunnenzeerkleinebacteriënookwelFytoplasma’sdeoorzaakzijnvanplantenziekten.Zezijnbijvoorbeeldveroorzakersvanheksenbezemsdievaakinberkenbomenvoorkomen.-Alsplanteneenplantenziektehebbendankunnenzewordenmetchemischebestrijdingsmiddelenenmeestalnietmetnatuurlijkemiddelenomdatdezeerbijnanietzijnvoordebestrijdingvandeplantenziekten.

VraatschadeInsectenzijndiertjesdiezorgenvoorvraatschadeaandeplantontstaat.Hetgevolgisdaterdoordevraatschadebladerenwordenaangetast,daardoorkunnendebladerenmindervoedingsstoffen,waterenzuurstofopnemen.Ditheeftweeralsgevolgdatdeplantenmindergoedgroeien,entevenswordtdeproductievandefotosyntheseverminderd.-Deinsectendiedevraatschadekunnenwordenbestredendoornatuurlijkevijandentegenzeintezetten.Alseenvoorbeeldzoujehetbestrijdenvanbladluiskunnengebruiken,hierbijwordthetlieveheersbeestjeingezettegendebladluis.Hetwerktalsvolgt:eerstzittenerbladluizenopeengewas,dezezorgenvoorvraatschade.DanwordenerlieveheersbeestjesnaarhetgewassenlandgeloktdoorbijvoorbeeldeenspeciaallokhuisjeàLieveheersbeestjesetenvervolgensdebladluizenop,waardoorernaareentijdjegeenbladluizenmeeroverzijn.

lieveheersbeestjeslokhuisje

46

Watisdeinvloedvangewasbeschermersopdebodem?

Omeenbepaaldgewastebeschermenwordtervaakgebruikgemaaktvanbestrijdingsmiddelen.Nahetbespuitenvaneengewaskunnenerbestrijdingsmiddelenachterblijvenopdebodem.Dezeovergeblevenmiddelenvormenvaakeenbedreigingvoorbepaaldeecosystemen.Ookkunnendebestrijdingsmiddelendoorbijvoorbeeldregenuitspoelennaargrond-enoppervlaktewater,ditzorgtvooreenverminderingvandekwaliteitvandrinkwater,ookwordenecosystemeninenopdebodemhierdooraangetast.Hetzoutevensmogelijkzijndatnahetbespuitenvaneengewassenlanderpersistentemiddelenoverblijven.Persistentemiddelenzijnstoffendieheellangzaamwordenafgebrokeninhetmilieu,ditisheelnadeligvoordebodemomdatdezemiddelenvaaknatientallenjarennogzijnterugtevindenindebodem.

47

Deelvraag10Watisbodemverontreinigingenhoeisditteverhelpen?Watisbodemverontreiniging?Bodemverontreinigingontstaatalserdoordemensstoffenindebodemofinhetgrondwaterterechtkomendieervannaturenietinhoren.Dezestoffenleidenofkunnenleidentotschadeaanecosystemen.Watkanjedoenalsjebodemverontreinigdis?Alsersprakeisvaneenverontreinigdebodemdanzoujedezekunnensaneren.Sanerenbijbodemverontreinigingbetekent:hetweergezondmakenvandebodem.Hoeschadelijkeenstofindebodemis,hangtonderandereafvandeconcentratiewaarindestofvoorkomt.Omdeernstvaneenverontreinigingtebepalenheeftdeoverheidgrenswaardenvoorstoffenindebodemeninhetgrondwateropgesteld.Erzijndriegrenswaarden:Destreefwaarde:concentratiesvanstoffenindebodembijonverdachtelocaties.Ligtdewaardeonderdestreefwaardedanwordtdegrondschoongenoemd.Deinterventiewaarde:demaximaaltoelaatbareconcentratieeenstof.Alsdewaardehogerisdandeinterventiewaardeisereenpotentieel(mogelijk)risicovoormens,ecosysteemofverspreiding.VolgensdeWetBodembeschermingmoetdezegrond(ooit)wordengesaneerd.Tussenwaarde:hetgemiddeldevandevandestreefwaardeeninterventiewaardevooreenstof.Samengevatineentabel:Ligthetgehalteaanstoffen: Danheetdegrond: Dezegrond:

OnderStreefwaarde Schoon Isvoorelkgebruikgeschikt

BovenStreefwaarde Lichtverontreinigd Kanwordenhergebruikt

BovenTussenwaarde Matigverontreinigd Moetverplichtnaderonderzocht

BovenInterventiewaarde Sterkverontreinigd HeeftSaneringsnoodzaakUitdebovenstaandetabelisaftelezenwanneereenbodemgesaneerdmoetworden.Demaximaaltoelaatbareconcentratievaneenbodemvervuilendestofverschiltperstofomdatelkestofanderestofeigenschappenheeft.Hoewordteenvervuildebodemgesaneerd?Erzijnmeerderetechniekenomeenbodemtesaneren.Dekeuzevandetechniekdie

48

gebruiktkanwordenhangtafvandeplaats,dematevanverontreinigingendefunctievandebodem(landbouw,industrie,enz.)Detechniekenzijnonderteverdelenin3groepen:1.Saneringzondergrondverzet,hierwordtdeverontreinigingterplaatseverwijderd.2.Verontreinigdegrondwordtafgegravenenterplaatsegereinigdenvervolgensteruggestort.3.Verontreinigdegrondwordtafgegravenenvervolgensergensandersgereinigd,omdaarnaweerteruggestortteworden.WerkplanverontreinigingHetisbelangrijkdateenbodemnietvervuiltis,omdatditbijvoorbeeldschadelevertaanecosystemen.Jegaatmetditpracticumbepalenwelkbodemmonsterdemeesteverontreinigingbevatenwelkehetminst.Benodigdheden:

• 4potjesmetbodemmonster• 4bekerglazen(250ml)• 1spatel • 2paarhandschoenen• 1waterspuitfles• 1weegschaal• 1watervastestift• 4stukjesweegpapier• Liniaalofgeodriehoek(omhoogtewatertemeten)

Werkwijze:1.Trekdehandschoenenaan;2.Nummermeteenwatervastestiftdebekerglazenvan1tot5;3.Gietinelkbekerglaseenlaagjewatervan4cm;4.Weegvanbodemmonster‘1’20gramafopeenweegpapiertje;5.Veegditmetdespatelinhetbijbehorendebekerglasmetwaterenzwenkheelevenmethetbekerglasofpotjezodatdeaardeeenbeetjeloskomt;6.Maakdespatelschoon;7.Herhaalstap4t/m6bijdeanderebodemmonsters(nr.2-5);8.Laatdebekerglazen8-10minutenstaan.Kunjehetnietgoedzien?Dankunjehetvolgendeproberen:kijktegenhetlichtin–danisheteffectvandeverontreinigingwaarschijnlijkbetertezien.Ookeendonkereondergrondenachtergrondkunnenhelpenomheteffectbeterwaartenemen(denkdaarbijaanbijvoorbeeldzwartkarton).analysevanonzebodemmonstersminstverontreinigdàmeestverontreinigd.Opvolgorde:meetplek4ishetminstverontreinigd,dan1ietsmeer,2nogmeeren3ishet

49

meestverontreinigd.WatisdeinvloedvanverontreinigingopdehoeveelheidCO2dievrijkomtuitdebodem?Hypothese:DoorverontreinigingneemtdehoeveelheidCO2dieuitdebodemvrijkomttoe.OmtekijkenofhetCO2gehaltebeïnvloedwordtdoordemateverontreiniging,moetjevanelkeplekvandeeersteCO2metinghethoogstegetalweten:Plek1:0,1868%CO2

Plek2:0,2155%CO2Plek3:0.2361%CO2Plek4:0.1372%CO2Alsjedegetallenvanhoognaarlaagzouzettendankrijgjeplek4eerst,danplek1,dan2endan3.Dezevolgordeishetzelfdealsdevolgordevandematevanverontreiniging.Conclusie:HoemeereenbodemvervuiltishoemeerCO2ervrijkomtuitdebodem.

50

Interview

WijhebbeneeninterviewgehoudenmetLiesbetDirven,LiesbetiseenGLOBEwetenschapper.Wijvroegenonsafwatditpreciesinhoudtenwehaddenooknogeenpaarvragen,waarvanwijdeantwoordennietvankondenvinden.Ditalleshebbenwijviademailgestuurdenhebbenhieropantwoordengekregenwaarweookwatmeekonden.

1) OpdeGLOBEsitestaatdatueenGLOBEwetenschapperbent,wathoudtuwberoeppreciesin?

HetberoephoudtindatikeenvandewetenschappersbendiedeelneemtaanhetGLOBEprogramma.SamenmetwetenschappersvanWageningenuniversiteit,Alterraeneenbiologiedocenthebbenwedebodemmodulegeschrevenvoorleerlingenendocentenvanhetvoortgezetonderwijs.DezemodulewordtgebruiktdoorscholendielidzijnvanGLOBE.Ikzelfbenaanspreekpuntvoordebodemmodule.

2) Waaromheeftugekozenomditwerktegaandoen?ErzijneenaantalredenenwaaromikhebgekozenomGLOBEwetenschapperteworden.Ikvindhetbelangrijkdatdebodemmeerbekendheidkrijgt.Endatereenbodemlesisinhetonderwijswaarleerlingennaarbuitengaanenzelfaandeslaggaanmetdebodemendebodemookechtzien,ruikenenvoelenJ.Ennatuurlijkhetcontacttussenwetenschapperenleerlingen,leerlingenkunnendanookzelfbijdragenaanonderzoekendatkaninhetGLOBEprogramma.

3) Watvindtuzoleukaanuwberoep?MijnberoepomvatmeerdanGLOBEwetenschapper.Maarhetheeftwelaltijdtemakenmetbodem.Zodoeikookonderzoeknaarbodemenklimaat,stadslandbouw,enbodemengezondheid.Dusheelgevarieerdeonderwerpenenzokomeneriederjaarweernieuweonderwerpenbijenvalterweerietsaf.

4) Wathoudtbodemonderzoekpreciesin?Erwordtopallerleimanierenonderzoekgedaanindebodemzoalsnaardraagkracht,grondverzetengrondverzetennogeenheleboelmeerkijkmaaropbodemambities.Hetonderzoeknaarbodemenklimaatbijvoorbeelddoeikookonderzoeknaarhoedebodemkanbijdragenbijhetopvangenvandeklimaatextremen,zoalsextremebuienenhitte.Debodemkanbijdragendoorhetwateroptevangenenverkoelinggevenviadebomenenplantendieopdebodemkunnengroeien.Eengezondebodemkaneenextrabijdrageleverenvergelekenmeteenmindergezondebodem.Vragenzoalswatiseengezonderebodemenhoekaneenbodemmeerwatervasthoudenprobeeriktebeantwoorden.Enook

51

vragenalshoekandebodembijdragenaaneengezonderleven.Jemoethetzoziendatdebodemdemensietslevert,zoalsvoedsel,schoonwaterenrecreatie,wijmoetendaarvoorietsteruggevenzodatweheellangnogvandebodemkunnenprofiteren/genieten.Endatsoortonderzoekkanbodemonderzoekinhouden.

5) Waaromwordteronderzoekgedaannaarbodemonderzoek?Jemoethetzoziendatdebodemdemensietslevert,zoalsvoedsel,schoonwaterenrecreatie,wijmoetendaarvoorietsteruggevenzodatweheellangnogvandebodemkunnenprofiteren/genieten.Vooronsvoedselzijnweafhankelijkvandebodem.Dusdaaromishetheelbelangrijkdatweveelvandebodemweten,zoalsoverwaterregulatieennutriëntenkringlopenindebodem.

6) Opwelkeverschillendemanierenwordteronderzoekgedaannaarbodemonderzoek?

ErwordtonderzoekgedaanopuniversiteitendaardoenzeheelspecifiekonderzoekzoalsopdeWUR.Erwordtookindepraktijkmetboerenoftuinderssamenonderzoekgedaanzoalsnaardeziektewerendheidvandebodem.Erwordtoplaboratoriaonderzoekgedaannaardesamenstellingvandebodemzoweldechemischealsdebiologische.

7) Wathoudtbodemverbeteringin?

Debodemwordtdanbetervankwaliteit,debodemkrijgtdano.a.meerweerstandtegenziekteenplagenenkanbeterdevoedingsstoffenregulerenenhetwatervasthouden.Ditnoemenweookwelrobusterwordenvandebodem.Bodemverbeteringkanookzijnhetmeerdoorlaatbaarmakenvandebodemzodatermeerruimteisvoorzuurstof,waterenplantenwortelsindebodem.

8) Watiseenbodemverbeteraar?Datkunnenmechanischedingenzijnzoalshetlosmakenvandegrondmetmachinesmaarookhetminderberijdenvandegronddoormachineszodatdegrondminderingedruktwordt.Hetkanookeenbepaaldemaniervanbemestenzijn.Stoffentoevoegenaandebodemdiezorgendatplantenmeermineralenuitdebodemopkunnennemenzodatplantenbetergroeien.BijvoorbeeldstoffendiedepHreguleren.Maarookorganischmateriaaldathetorganischstofgehaltevandebodemverhoogt.

9) Bestaanerooknatuurlijkebodemverbeteraars,zojawelke?Ja,datzijnorganischemeststoffen.

10) Hoekunjedebodemofgrondteverbeteren?Doormiddelvanorganischebemestingkanjedebodem,beterlaatpresteren.Dusdevoedselproductieoptimaliseren.Organischemestzorgtvoordeopbouwvanorganischestofindebodemenistevensmestindevormvannutriënten.Ditmaaktplantenbeterbestand

52

tegenschadelijkebacteriënenschimmelsenhoudtbovendienhetbodemlevengezondenheefteenpositiefeffectophetwaterbergendvermogenvandebodem(klimaatfunctie)endebodemtextuurbijklimaatextremenzoalsdroogte,hitteenhoosbuien.

11) Watzijndegevolgen(korteenlangetermijn)vanhetbroeikaseffectopdebodem?

Debodemzallangzaamopwarmendoorbroeikaseffecten.Hierdoorzaldesoortensamenstellingvandebodemfaunaveranderen.WaarschijnlijkzullenmeerzuidelijkesoortenhunintredendoenindeNederlandsebodem.Maardatgaatnietheelsnelwantbodemdierenzijnimmersnietzosnelterbeen.Ookzullenwaarschijnlijkdeprocessenindebodemsnellergaandoordatdeactiviteitvandeorganismenhogerisdoordeopwarmingvandebodem.Hierdoorkanhetorganischstofindebodemsnellerafbrekenmaartegelijkertijdookweersnelleropbouwen.Hetisonduidelijkwathetnettoeffectis.Erkanookverdrogingenerosievandebodemplaatsvindendooropwarming.Waarmenbangvoorisdatdoorzeespiegelstijginghetveenpakketonderdepermafrostvrijzalkomenenzaloxiderendeveenbodemzaldandaarafgebrokenworden.

12) WijhebbendeCO2-gehaltevandebodemgemetenmetdelabquestmethodeende

Drägermethode,wijzoudenonzemetingenwillenvergelijkenmetmetingenvanandereleerlingen/personen.Isditmogelijk,heeftulinkdiewijkunnengebruiken?

IkstuureenExcelbestandmeemetmetingendoorleerlingenvananderescholen.InditExcelbestandstaanookgegevensvanrespiratiegegevensuithetBodemBiologischonderzoek(BoBi)vanhetRIVMopverschillendebodemtypes(zand,veenenklei)methetzelfdebodemgebruik(Melkveehouderij)

53

Conclusie

HebbenhetCO2-gehalteendetemperatuurinvloedophetbodemlevenofheefthetbodemlevenendetemperatuurinvloedophetCO2-gehalte?

DetemperatuurheeftinvloedophetCO2gehaltevandebodem,dezeconclusiekunjetrekkenuitdetabellenbijdeelvraag8‘Heeftklimaatveranderinginvloedopdebodem?’Alsdetemperatuurstijgt,danneemtdehoeveelheidCO2toe,ditkunjeopmakenuitdetweegrafiekjes.Dederdemeting(gedaaninnovember)ligteenheelstuklagerdandetweemetingendieweinseptemberhebbengedaan.HetbodemlevenheeftinvloedophetCO2-gehaltevandebodem,dezeconclusiekunjetrekkenuitdetabellenbijdeelvraag5‘Waarzittenmeerdiertjesindegrond,opplekkenwaarmeerCO2ofopplekkenwaarminderCO2indebodemzit?’Alsermeerdiertjesindebodemzitten,danneemtdehoeveelheidCO2af.Kortom,hetbodemlevenendetemperatuurhebbeninvloedophetCO2-gehaltevandebodem.

54

Discussie

WijvindendaterwelenkeledingenbeterkondentijdenshetPWS:Vooronsprofielwerkstukhebbenwe2methodesgebruiktomtemetenhoeveelCO2ervrijkomtuitdebodem:desensorvanLabquestendemethodeDräger.DemethodevanDrägervondenwijnietpraktischomdatjemet1buisjeookmaaréénmetingkandoen,ookishetzodatjehetgetalvervolgensnietaflezen,ditgetaliszeeronnauwkeurigenzonderdecimalen.BijdemethodevanLabquestkanjeveelnauwkeurigerentevensmeerderemetingendoen.BijdemetingenvandehoeveelheidCO2moestjeookeenthermometergebruikenwaarmeejedandetemperatuurvandebodemkonmeten.Dezehaddenwijniettotonzebeschikking,maarditheeftgeeninvloedgehadopdehoeveelheidCO2dievrijkwam.Welhadhetinvloedophetdeelonderwerp:‘heefteenverschilintemperatuurinvloedophetCO2gehaltedatvrijkomtuitdebodem?’Omstresstevoorkomenhaddenweonsbeteraanonzeplanningmoetenhouden.Nuwashetzodatwenadetoetsweekpasgoedbeziggingenenveelmaken,terwijlweditaleerderhaddenkunnendoen.Zozoujealledeelvrageninallerustkunnenmaken,terwijlhetnuwelafentoestressenwas.Vlakvoorhetinleverenvanhetconceptbedachtendatwenogbestveelpracticamoestendoen.Alsweditgewoongelijkhaddengedaanaanhetbeginvanhetschooljaardanwasdatslimmergeweestomdatjedanminderstresszouhebben.Bijhetzoekennaarbodemdiertjeskanhetzijndatjenetopeenverkeerdeplekhebtgegravenofhadjeietsdieperhadmoetengraven.Diertjesverplaatsenzich,hierdoorishetmoeilijkomhetaantaldiertjesvasttestellen.Ookkunnenweersomstandighedeneenrolspelen,ishetbuitennatenvochtigzullenermeerbodemdiertjesindegrondtevindenzijn.HetpHpapierisnietopeendecimaalachterdekommaaftelezen,jekrijgtdusaltijdtemakenmetheleofhalvegetallenalsdekleurenpreciestussentweewaardenvalt.DaaromhaddenwedezeproefbetermeteenpH-meterkunnenuitvoeren,maardatisachteraf.PlantenendierenbeïnvloedendepHvandebodem,Plantenademenkoolzuurinenwordendaarmeezuur.Dierenademenkoolzuuruitenwordendaarmeebasisch.MisschienstaanopdeeneplekwelmeerplantendanopdeandereplekenwordthierdoordepHvandebodembeïnvloedt.

55

Ookishetmoeilijkomverontreinigingaantetonen,wijkunnenditnietzoprecies.Wegebruikeneenschepjeomhetzandtegraven(niethelemaalschoon),debekerglazendiejegebruiktzijnniethelemaalschoon.Ookishetproefjenietprecies,ditisglobaalaantonenofjetemakenhebtmetverontreiniging.

Bronnenlijst

Bronnummer

Bron

1 www.agriton.nl2 www.tuinkrant.com3 www.wikipedia.org/bodemvruchtbaarheid4 www.ecostyle.nl5 www.hlbbv.nl6 www.globenederland.nl7 www.globe.gov8 http://nl.wikipedia.org/wiki/Bodemverbeteraar9 www.rhp.nl10 www.kennisakker.nl/kenniscentrum/document/effecten-van-organische-

stofaanvoer-op-bodem-en-productie11 Gratiswoordenboek|VanDale12 BewustBodemgebruik|Bodem-bodemofgrond13 Bodem-engrondonderzoekinhoogeveen|DeTelefoongids,Telefoonboek14 www.kennislink.nl15 http://globalwarming.berrens.nl/broeikaseffect.htm16 http://www.scholieren.com/werkstuk/3511017 www.encyclo.nl/begrip/landdegradatie18 http://nl.m.wikipedia.org/wiki/Klimaatverandering19 http://edepot.wur.nl/16792320 http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl0264-

Bestrijdingsmiddelen-in-de-bodem.html?i=11-1421 http://nl.wikipedia.org/wiki/Gewasbes+cherming22 http://www.woorden.org/woord/gewasbescherming22 http://www.bodemacademie.nl/index.php?i=14123 http://nl.wikipedia.org/wiki/Chemisch_bestrijdingsmiddel#Risico.27s24 http://www.tuinkriebels.nl/tuinonderhoud/aarde-bodembewerking-meststoffen/is-er-

leven-in-de-bodem25 http://nl.wikipedia.org/wiki/Bodemhorizont26 http://www.nutrinorm.nl/nl-nl/Paginas/Bodemtypen-in-Nederland-en-

Vlaanderen.aspx#.VI1_CCNgWUk27 http://www.tuinieren.nl/a/bodemonderhoud/grondsoorten28 http://www.tuinieren.nl/a/bodemonderhoud/zuurgraad-grond29 http://www.freewebs.com/belevenissen-van-een-tuinkabouter/welkegrondsoort.htm#30 http://www.maastricht.nl/web/Home/Mediaitem-tonenop/Bodemonderzoek.htm

56

31 http://www.vandijktech.nl/bodemonderzoek.html32 http://www.gaiabodem.nl/achtergronden/zuur+basisch/33 http://www.ecostyle.nl/tuin/moestuin/onderhoud/juiste-zuurgraad-bodem34 http://www.freewebs.com/belevenissen-van-een-tuinkabouter/welkegrondsoort.htm35 http://www.tuinkrant.com/Bodemkunde%20in%20de%20tuin%3A%20de%20pH%20of%

20zuurtegraad.%20Zelf%20meten%3F36 Debodemleeft37 Grondenbodem38 Aardrijkskundeboekhavo4/5

57

BijlageTabellenCO2-gehalte

Plek1Meting

1Meting

2Tijd(min) CO2(%) CO2(%)

0 0,0019 0,00221 0,1148 0,11412 0,1176 0,11353 0,1194 0,11484 0,1232 0,1165 0,1266 0,11696 0,1294 0,11917 0,1328 0,12138 0,1366 0,12639 0,1397 0,128210 0,1419 0,137511 0,1438 0,138112 0,146 0,137213 0,1484 0,139414 0,1503 0,14115 0,1541 0,142816 0,1566 0,144417 0,1603 0,14618 0,164 0,147219 0,1668 0,149420 0,1703 0,152221 0,1715 0,154122 0,174 0,154723 0,1762 0,156924 0,1769 0,159725 0,1784 0,162226 0,1812 0,164327 0,182 0,1668

58

28 0,1843 0,168429 0,1796 0,1730 0,1478 0,141631 0,1369 0,101132 0,0901

Plek2Meting

1Meting

2Tijd

(min) CO2(%) CO2(%)0 0,0047 0,00251 0,0883 0,08172 0,0879 0,08673 0,0914 0,09084 0,0954 0,09295 0,102 0,09826 0,1088 0,10457 0,1157 0,11018 0,121 0,11459 0,1275 0,118310 0,1356 0,122911 0,1422 0,128812 0,1469 0,133813 0,1525 0,138814 0,1581 0,142215 0,1656 0,152816 0,1718 0,151917 0,1765 0,156218 0,1806 0,160619 0,1849 0,16520 0,1905 0,16421 0,1974 0,17422 0,2018 0,176823 0,2071 0,179324 0,2099 0,182425 0,2136 0,186526 0,2164 0,190227 0,2195 0,194628 0,2155 0,199329 0,213 0,206530 0,2001 0,185631 0,1903 0,1702

59

32 0,1868 0,1644

Plek3Meting

1Meting

2Tijd

(min) CO2(%) CO2(%)0 0,0501 0,05051 0,0616 0,05972 0,0709 0,07473 0,0797 0,08624 0,0883 0,10335 0,0968 0,11236 0,1067 0,12197 0,1114 0,13198 0,1188 0,13789 0,125 0,145310 0,1366 0,155211 0,1422 0,162412 0,1453 0,170213 0,1565 0,178514 0,1661 0,188815 0,1733 0,196916 0,1792 0,202817 0,1829 0,209718 0,1929 0,216219 0,2003 0,220220 0,2078 0,227421 0,2078 0,233922 0,2109 0,241723 0,2199 0,248824 0,2283 0,25625 0,2367 0,26526 0,2414 0,271227 0,2498 0,278428 0,2538 0,282729 0,2414 0,28930 0,2358 0,273431 0,1052 0,1092

60

32 0,0616 0,052933 0,0495 0,099234 0,1073 0,207835 0,1779 0,257936 0,2199 0,282437 0,2482 0,282738 0,2541 0,295239 0,2541 0,307340 0,2588 0,2684

Plek4Meting

1Meting

2Tijd

(min) CO2(%) CO2(%)0 0,0964 0,06071 0,0859 0,05572 0,0722 0,06133 0,0747 0,06854 0,08 0,07595 0,0859 0,08156 0,0834 0,08967 0,0859 0,09438 0,0893 0,09839 0,0971 0,106710 0,1005 0,106111 0,1058 0,106712 0,1067 0,110713 0,108 0,121914 0,112 0,130715 0,1017 0,134716 0,1129 0,140917 0,1132 0,121318 0,1266 0,139719 0,1366 0,150621 0,1341 0,163322 0,1362 0,169223 0,1356 0,165824 0,1325 0,172325 0,1406 0,181427 0,1518 0,190728 0,1415 0,196929 0,135 0,187630 0,1154 0,1219

61

31 0,0669 0,064432 0,0504 0,126933 0,0871 0,151534 0,1219 0,176436 0,1406 0,196337 0,1502 0,201938 0,1154 0,207839 0,125 0,213740 0,126 0,2193

Tabellentemperatuursverandering.

Plek1Meting

3Tijd

(min) CO2(%)0 0,04731 0,05082 0,05393 0,05894 0,06045 0,0626 0,06327 0,06448 0,06639 0,064410 0,06611 0,067612 0,068813 0,07114 0,07515 0,07616 0,077817 0,078518 0,079119 0,080320 0,077521 0,078122 0,078523 0,079124 0,0825 0,0825

62

26 0,083427 0,083828 0,0844

Plek2Meting

3Tijd(min) CO2(%)

0 0,04891 0,05232 0,05393 0,05734 0,05925 0,0616 0,06167 0,06578 0,06889 0,072610 0,074411 0,077212 0,076313 0,077514 0,078515 0,079716 0,079417 0,083418 0,084419 0,08520 0,086621 0,086322 0,087823 0,089424 0,090625 0,092526 0,095327 0,0946

63

TabellenGLOBE(temperatuurenCO2)

VeenTemp.

(gradenCelsius) CO2(%)

10,9 0,2511,6 0,311,6 0,311,8 0,3512,1 0,512,4 0,612,4 0,412,5 0,612,8 0,412,8 0,412,9 0,3513 0,313 0,3513 0,313 0,413 0,2

13 0,2513 0,5

13,1 0,4513,1 0,4513,5 0,2513,9 0,414,1 0,514,4 0,35

64

ZandTemp.

(gradenCelsius) CO2(%)

10,8 0,3511 0,311 0,5

11,5 0,411,8 0,5512 0,312 0,4012 0,4012 0,4512 0,40

12,6 0,4512,9 0,8013 0,4013 0,313 0,713 0,4213 0,1

13 0,513 0,513 0,55

13,2 0,6513,2 0,713,2 0,513,3 0,5513,4 0,613,6 0,4514 0,714 114 0,4

14,1 0,314,2 0,9

65

14,3 0,714,6 0,814,8 0,615 0,3515 0,35