Van beleidsplan naar docentgedrag in de klas

Etalageconferentie 7 februari 2013 Geppie Bootsma

g.bootsma@aps.nl

Opzet lezing

• Taalbeleidsplan in de school • Taalbewust gedrag in de les • Onderzoek naar taal (en rekenen) in de

vakken: factoren

Kwestie

• Hoe brengen we het taalbeleidsplan zo de school in dat uiteindelijk in alle lessen zichtbaar is dat docenten taalbewust zijn?

Schoolbeleid/ taalbeleid

1. Docenten Nederlands

2. Vakdocenten

3. Medewerkers

buiten de gewone lessen

Doorlopende leerlijnen taal

Van 1F naar 2/3/4F

Taal als instrument om de inhoud van het

vak te leren beheersen

Wegwerken van achterstanden

Van taalbeleid naar zichtbare activiteiten in de school

1. Docenten

Nederlands

2. Vakdocenten

3. Medewerkers

buiten de gewone lessen

Doorlopende leerlijnen taal

Van 1F naar 2/3/4F

Taal als instrument om de inhoud van het vak

te leren beheersen

Wegwerken van achterstanden

Realisatie taalbeleidsplan: Wie doet wat? Taken en rollen

Taalbewuste docenten Werken aan vergroten taalvaardigheid leerlingen: • Maken afspraken met collega’s en houden zich daaraan • Hebben aandacht voor vak- en schooltaalwoorden; • Leggen relaties met wat in voorgaande lessen is gebeurd; • Gebruiken activerende werkvormen

• Laten leerlingen zelf verwoorden wat een opdracht van hen vraagt; • Laten leerlingen leerstof in eigen woorden weergeven; • Stellen denkvragen en geven korte denktijd aan de leerlingen • Enkele keren per les: denken-delen-uitwisselen

• Sluiten met hun taalgebruik aan bij het niveau leerlingen (n+1); • Bespreken strategieën met de leerlingen; • Bekijken de toetsen kritisch, op vraagformuleringen; • …

Onderzoek “Taal en rekenen in de vakken”

• Wat maakt dat vakdocenten daadwerkelijk taal- en rekenbewust gaan lesgeven en wat maakt dat ze dat blijven doen?

Onderzoek onder betrokkenen

• Vakdocenten: factoren die ertoe leiden dat vakdocenten TVO/RBVO in hun lessen integreren

• Taal/rekencoördinatoren: wat doen zij om TVO en RBVO in de school te realiseren?

• Docenten Nederlands/wiskunde/rekenen: wat kunnen zij daaraan bijdragen?

• Schoolleiding: wat zijn succesvolle interventies die leiden tot verankering van didactiek TVO/RBVO

Organisatie

Taalbeleid

Zichtbaar in de les

Persoon

Concept

Praktijk Taalgericht

vakonderwijs

Ontwikkeling

Toekomst en verwachting

Sturing en stimulans

Opbrengsten interviews: 7 aspecten 1. Persoon

- ervaring, achtergrond, overtuigingen sturen het gedrag - docenten in verschillende fasen van betrokkenheid: van enthousiast tot weerstand Wat helpt? - Kennis vergroten van inhoud (domeinen van taal, wat is het wel en wat niet? en van didactiek (hoe kan ik aandacht besteden aan lezen?) - Belang zien van de betekenis van taal in het eigen vak - Wegnemen van zorgen, - Inspiratie Middel: studiemiddag met informatie en concrete praktijkvoorbeelden

Docente consumptief

• “Taal is binnen mijn vakgebied heel belangrijk. Voorbeelden: receptuur lezen, communiceren met gasten. Vaktaal en communiceren in vaktaal is het probleem niet. Maar lezen is voor mijzelf heel gemakkelijk, maar voor de leerlingen niet.”

Organisatie

Taalbeleid

Zichtbaar in de les

Persoon

Concept

Praktijk Taalgericht

vakonderwijs

Ontwikkeling

Toekomst en verwachting

Sturing en stimulans

2. Concept: brede visie op taal in de school

Conceptuele uitspraken - Alle docenten zijn taalbewust - Het vak is de basis, aandacht voor taal versterkt het vak

Wat helpt? - Taalbeleid laten aansluiten bij speerpunten van

schoolbeleid - (School-)visie op taalgericht vakonderwijs en taalbewuste

docenten

Middelen: taalbeleidsplan, lesobservaties, folder voor ouders

Taal telt! Taal op het Kamerlingh Onnes Elke docent gebruikt taal: hij spreekt met leerlingen, geeft instructie, vertelt, stelt vragen, geeft een opdracht, laat een film zien en draagt natuurlijk ook kennis en vaardigheden over. Bij sommige vakken is de taal een doel op zich (bijvoorbeeld Engels of Frans). Bij álle vakken is taal vooral een middel, ook bij geschiedenis, economie en zelfs bij wiskunde. Zonder taal kun je niet leren. Niet alleen lezen en schrijven zijn belangrijk, maar ook spreken en luisteren. Docenten op het Kamerlingh Onnes zijn zich daarvan bewust en zijn dus taalbewuste docenten. Voor hen geldt: taal telt! Deze folder beschrijft het taalbeleid van het Kamerlingh Onnes. Leerlingen en docenten presteren beter als ze hun taal beter beheersen.

Organisatie

Taalbeleid

Zichtbaar in de les

Persoon

Concept

Praktijk Taalgericht

vakonderwijs

Ontwikkeling

Toekomst en verwachting

Sturing en stimulans

3. Praktijk

Uitbreiding van het eigen didactisch repertoire m.b.t. taalgericht lesgeven Afspraken in de sectie, in het team, in de school Wat helpt? - Samen leren en ontwikkelen in sectie- of teamverband - Uitproberen in de praktijk en reflecteren - Tijd en ruimte; regelmatig op de agenda - Sturing door management; begeleiding en inspiratie door

werkgroep

Middelen

• Voorbeelden van good practice (ook van collega’s in de school)

• DVD Zo gaan ze lezen; Heeft een kwal botten? Etc

• Werkvormen woordenschatuitbreiding • Werkvormen lezen • ...............

PUBLICATIES

Docent wiskunde

• Ik besteed aandacht aan lastige woorden, check of leerlingen die kennen en schrijf ook woorden op het bord. Ook heb ik aandacht voor begrijpend lezen en verbanden leggen. Ik oefen met leerlingen in het highlighten van hoofdzaken, schetsjes maken en een plan van aanpak maken. Sommigen pakken dat op.

• Ik zie hoe langzaam veranderingen gaan, maar ik vind het fantastisch. In mijn eigen lessen werk ik bewust aan didactiek en een goede leeromgeving.

Docent natuurkunde

• Ik merk dat leerlingen vooral het verwoorden van wat ze bedoelen lastig vinden. Daar besteed ik in gesprekken en bij begeleiding aandacht aan. Ik ben steeds meer gaan zien wat voor soort misvattingen er bij leerlingen kunnen zijn. Dat kunnen misconcepties bij natuurkundige theorie zijn, maar ook bij gelezen tekst. Ik maak gebruik van andere leerlingen als een leerling een vraag stelt, ik geef niet meteen zelf het antwoord of de uitleg.

Organisatie

Taalbeleid

Zichtbaar in de les

Persoon

Concept

Praktijk Taalgericht

vakonderwijs

Ontwikkeling

Toekomst en verwachting

Sturing en stimulans

4. Sturing en stimulans

Rol schoolleiding cruciaal Werkgroep en taalcoördinator erkend en herkend; toegankelijk Wat helpt? - Heterogene werkgroep; een van de leden is een

teamleider als link met het management - Facilitering van de werkgroepleden - Monitoring van de uitvoering van de plannen - Keuzevrijheid binnen de kaders

Organisatie

Taalbeleid

Zichtbaar in de les

Persoon

Concept

Praktijk Taalgericht

vakonderwijs

Ontwikkeling

Toekomst en verwachting

Sturing en stimulans

5. Ontwikkeling

• Het proces als ontwikkeling inrichten: behapbare stappen, reflectie, vieren van resultaat

• Plan maken, uitproberen in de les, evalueren en reflecteren, nieuw plan maken (PDCA)

Middelen • Activiteitenplan met concrete doelen en

opbrengsten • Materialen en voorbeelden aanbieden aan

vakdocenten

Organisatie

Taalbeleid

Zichtbaar in de les

Persoon

Concept

Praktijk Taalgericht

vakonderwijs

Ontwikkeling

Toekomst en verwachting

Sturing en stimulans

6. Toekomst en verwachting

Beeld van hoe het worden gaat en wat er verwacht wordt in de les Wat helpt? - Gesprek(ken) over verwachtingen en waar het

naar toe gaat. Middelen: - Analyse van de bestaande situatie en een duidelijke koers

Organisatie

Taalbeleid

Zichtbaar in de les

Persoon

Concept

Praktijk Taalgericht

vakonderwijs

Ontwikkeling

Toekomst en verwachting

Sturing en stimulans

7. Organisatie

Systemen Aandacht voor taal in gesprekkencyclus en sollicitatie Cultuur Lerende cultuur Afstemming en samenwerking Vakgenoten en vakoverstijgend Momenten creëren om samen te werken

Belangrijkste waarneming

• De communicatie tussen de lagen in de school is cruciaal: verbinding realiseren

• Verschillende fasen 1. “Start” 2. “Op de rit” 3. “Onderhouden en aanpassen”

• Verschillende betrokkenheid

Fasen van Betrokkenheid CBAM: Concern Based Adaption Model, uit Spel van Verandering

Ik-/zelf-betrokkenheid Wat betekent dat voor mij?

Taak-betrokkenheid Hoe pak ik dat aan?

Ander-betrokkenheid Wat betekent dat voor mijn leerlingen en collega’s?

Tot slot

Dank voor uw aandacht