Prenatale Preventie Best practices in de jeugdgezondheidszorg (JGZ)

Inzet van Prenatale PreventIe door de JeugdgezondheIdszorg (Jgz)

Preventie is de essentie van de JGZ en heeft zowel voor het kind en zijn context als voor de maatschap-pij toegevoegde waarde. De visie 1001 kritieke dagen onderschrijft het belang van preventieve activiteiten vanaf het moment van conceptie tot de leeftijd van twee jaar. Deze vroege interventies zijn vele malen effectiever dan latere interventies, als gedragspatronen zich hebben vastgezet.

Het krijgen van een kind is een belangrijke gebeur-tenis voor ouders. De eerste twee jaar zijn voor een gezonde ontwikkeling van een kind cruciaal. Daar-om maken goede informatie en begeleiding aan ouders, over thema’s als het ouderschap en het vei-lig en gezond opgroeien van hun kind, juist in deze periode het verschil. De JGZ heeft al een belangrijke rol in de ondersteuning van ouders in de eerste twee jaar van hun kind. Door met aanstaande ou-ders voor de geboorte al contact te leggen, ontstaat nog eerder een vertrouwensband tussen ouders en JGZ. Dit heeft een positief effect op het stimuleren van onder andere een veilige hechting.

GeboortezorgJGZ-organisaties geven aan het belangrijk te vinden kinderen de beste start te geven. Vroegtijdig antici-peren kan het kind betere opgroei-en ontwikkelkan-sen geven. Door prenatale zorg naadloos aan te laten sluiten op postnatale zorg worden de krachten rondom geboortezorg gebundeld. Hierdoor wordt een complete geboorteketen aangeboden van ver-loskundigen, gynaecologen, kraamverzorgenden, huisartsen en JGZ professionals.

Best practices van prenatale activiteitenIn de JGZ sector is men al actief bezig met prenatale preventie. Er is aandacht voor aanstaande ouders en ouderschap in het algemeen en in het bijzonder voor kwetsbare ouders. Dit overzicht geeft inzicht in de best practices van de JGZ-sector op prenataal vlak*. Welke initiatieven zijn er ontwikkeld? Welke

interventies worden veelal gebruikt? En wat zijn hierin de succesfactoren en uitdagingen?

Prenatale preventie op de kaart zettenEr is een interactieve tekening beschikbaar waarin het belang van prenatale preventie, en de rol van de JGZ hierin, naar voren komt. De interactieve teke-ning en dit overzicht vormen samen een pakket, wat zowel intern als extern te gebruiken is om het ge-sprek met gemeenten, ketenpartners en professio-nals aan te gaan. Deze handvatten maken het mo-gelijk om de samenwerking in het preventieve veld uit te bouwen of op te starten.

* Dit overzicht is tot stand gekomen in samenwer-king met een groot aantal JGZ-organisaties. Dit do-cument is een momentopname (december 2016).

overzIcht best PractIces Per Jgz organIsatIe

Onderstaande tabel geeft overzicht en inzicht van de best practices op prenataal gebied binnen de JGZ. Daarnaast biedt het overzicht de mogelijkheid om

verbinding te zoeken met andere organisaties. Op deze wijze kunnen kennis en ervaringen over prenataal werken gedeeld worden.

JGZ-organisatie Prenatale huisbezoeken Multidisciplinair Overleg Interventie en/of methodieken

1 GGD Hollands Noorden - Prenataal huisbezoeken (max. 3x) - Warme overdracht van verloskundige-JGZ - Informatiebijeenkomst bevalling en Informatiebijeenkomst borstvoeding (eenmalig, 25 wk. zwangers.)

- Cursus zwanger gezond en fit en Cursus Mindful zwanger (7x, vanaf 25 wk. zwangers.)

- Workshop Een baby!- Livestream borstvoeding- Stevig ouderschap (in de toekomst)- VoorZorg- Workshop Praten met je baby!

2 GGD IJsselland - In diverse gemeenten locale afspraken met verloskun-dige over afleggen prenatale huisbezoeken bij gesig-naleerde risico zwangeren. In de gemeenten Raalte, Deventer,Hardenberg project VroegErbij (samenwerking met VSV) 3. Voornemens VoorZorg

- Voorlichtingsavonden voor aanstaande ouders waarin voorlichting over zwangerschap en geboorte (verloskundige & kraam) en over ouderschap

- In de gemeenten Raalte, Deventer,Hardenberg project VroegErbij (samenwerking met VSV) 3. Voornemens VoorZorg

3 GGD Twente - Richtlijn prenataal huisbezoeken Twente en stappenplan => prenataal huisbezoeken door jv. of verlosk., met toestem-ming van ouder gegevens naar betrokken ketenpartners, registratieformulier en folder

- Samenwerkingsafspraken met kraamzorgorganisaties => oa. elkaar informeren wanneer bij zwangerschap risicovolle gezinssituatie aanwezig is

- JGZ neemt deel aan werkgroep kwetsbare zwangere (van het VSV Twente)

4 Yunio - Prenatale huisbezoeken - Pre-Spark

5 JGZ Kennemerland - Platform PP (midden & zuid)- Zorgpaden VSV- Multidisciplinair overleg => omzetten naar direct betrokken

bij gesprekken met ouders

- Project PP- Platform PP (midden & zuid)- Stevig Ouderschap prenataal- Workshops aanstaande ouders (ism Babywerk)- Workshop ‘klaar voor het ouderschap’ (ism Babywerk)- Communiceren met je ongeboren baby ism Babywerk- Lactatiekundigen: themabijenkomst borstvoeding- Zwangerschapscursus ih. Arabisch, Turks en Pools- ‘Een kindje krijgen’ voorlichtingsmateriaal implementatie

laaggelet. (ism Babywerk)- Niet JGZ’er (voormalig ambulant beg gehandicaptezorg)

mensen met een beperking begeleiden- 2017: Workshops: Vroege voorlichting

6 SAG Amsterdam - Prenatale huisbezoeken. Uitkomsten uit dit huisbezoek worden teruggekoppeld met de huisarts en verloskundigen

- Cursusaanbod RDG (pre/postnatale varianten) (lage SES)

7 Volksgezondheid Utrecht - Prenatale huisbezoeken door de JGZ - Regionaal convenant geboortezorg- netwerkbijeenkomsten- ZAOK

- VoorZorg- Regionaal convenant geboortezorg- netwerkbijeenkomsten- ZAOK- HP4ALL

8 Icare - Prenatale huisbezoeken - Samenwerking met VSV Lelystad om integrale geboorte-zorg vorm te geven

- POP team

- Prezorg- VoorZorg- PREMACARE- (MIM (Moeders Info Moeders)

9 VGGM - Prenatale huisbezoeken - Projectgroep kwetsbare zwangeren- Groepsvoorlichting zwangeren im samenwerking met ver-

loskundigen, kraam, JGZ (diëtist + kinderfysiotherapeut)- Zorgpad kwetsbare zwangere- VoorZorg

10 GGD Hollands Midden - Samenwerkingsafspraken verlosk. en kraamzorg- Samenwerkingsafspraken in de vorm van convenanten

voor verslaafde zwangeren en zwangeren met een licht verstandelijke beperking

- Stevig Ouderschap prenataal

11 Jong Florence - Prenatale huisbezoeken - Samenwerkingsafspraken met kraamzorg, gynaecologen en verloskundigen

- Gezamenlijk overdrachtsformulier- Participeren in VSV’s in Den Haag

- Stevig Ouderschap

12 Jeugdgezondheidszorg Zuid-Holland West - Dossier ongeboren kind (bij inzet van Prenataal Stevig Ouderschap en/of bij informatie van Veilig Thuis), dat meteen na de geboorte wordt samengevoegd met het dossier dat dan wordt aangemaakt

- JGZZHW is lid van VSV Reinier en nauw betrokken bij het ontwikkelen van zorgpaden

- Project Zoetermeer “Gezond ouder worden begint in de baarmoeder”, een samenwerking tussen VSV, eerstelijns-gezondheidzorg en JGZ => ontwikkeling 11 niet-medische zorgpaden en structurele plaats R4U screeningsinstrument in geboortezorgketen. Doel: uitkomsten R4U, met toestem-ming van ouders, worden meegenomen in de GIZ-analyse door de JGZ

- Inzet prenataal Stevig Ouderschap bij kwetsbare zwangeren

13 CJG Capelle aan den IJssel - Prenatale huisbezoeken (1 of meer, zo nodig met zorg-coordinatie, start rond 20 wk.)

- Prezorg (6 huisbezoeken, waarvan 5 prenataal, start rond 12 wk.)

14 CJG Rijnmond Rotterdam:- pilot huisbezoeken lage-SES wijkenSchiedam en Vlaardingen:- Prenatale huisbezoeken bij berzorgdheid verlosk. (nadruk

is signaleren mogelijke risico’s op psychisch, lichamelijk en sociaal gebied => zo vroeg mogelijk passende ondersteuning bieden)

Krimpen aan de IJssel:- Prenataal huisbezoeken (nadruk ligt op gezondheids-

voorlichting voor ouders en kind => bij mogelijke zorgen doorverwijzen)

Hele Rijnmondgebied:- thema- en voorlichtingsbijeenkomsten voor aanstaande

ouders (doel is voorkomen opvoedvragen en -problemen door bieden preventie aan de hand van anticiperende voorlichting op een specifiek (opvoed)thema)

Rotterdam:- VoorZorg- Pre-Zorg- cursus BéBé 4x per jaar (bevorderen contact met

(ongeboren) kind en veilige en gezonde sociaal-emotionele relatie tussen moeder en kind)

15 (Rivas/) Careyn - Prenatale consult huisbezoeken - Netwerk kwetsbare zwangeren - VoorZorg- Prezorg

16 West Brabant - Prenatale begeleiding is ingebed (alle verpleegkundigen voeren dit uit

- Prenatale voorlichting sinds 2015 door verpleegkundigen/lactatiekundige (= maandelijks)

- algemeen aanst. ouderschap, lactatiek.- borstvoeding bijeenkomst in het MKC van het ziekenhuis

- Multidisciplinair overleg voor kw. zw. (1x per 6 weken) - Protocol kwetsbare zwangere- Prenatale voorlichting sinds 2015 door verpleegkundigen/

lactatiekundige (= maandelijks)- algemeen aanst. ouderschap, lactatiek.- borstvoeding bijeenkomst in het MKC van het ziekenhuis

17 GGD Hart voor Brabant - Prenatale huisbezoeken op indicatie - Een werkgroep is bezig handvatten te geven aan de prenatale huisbezoeken. Van belang is dat de risicofactoren en beschermingsfactoren in kaart worden gebracht. Tevens moet er gekeken worden naar de zorgpaden en moet de sociale kaart scherp zijn.

- VoorZorg- Stevig Ouderschap

18 Zorgboog - Prenatale huisbezoeken op indicatie bij risicogezinnen - BOBP (= baby’s van ouders met bijzondere problemen), doelgroep is psychiatrisch & verstandelijke beperking

19 GGD Zeeland - Prenataal huisbezoeken: Na verwijzing (huisarts, verloskun-dige, project Veilige Start, Jonge moeder-groep) 1 of meer huisbezoeken door Jeugdverpleegkundige

- Pre-Spark => risico op het ontstaan eventuele problematiek wordt meteen in kaart gebracht en preventie kan meteen ingezet worden indien nodig

20 GGD Brabant Zuid-Oost - Geen prenatale preventie in verband met 4-18 jr.

21 Zuidzorg - Prenatale huisbezoeken (max. 3), gezien richtlijn KiMi

22 Limburg Noord - Prenatale huisbezoeken - Samenwerking verloskundigen - DMOP/SamenStarten (gespreksvoeringsprotocol)

23 Zuyderland (JGZ) - prenatale huisbezoeken (JGZ, kraam, OORZ etc.) - OORZ (overleg oorgaan risco zwangeren)(Multi disciplinair)

24 JGZ Meander - prenatale huisbezoeken (JGZ, kraam etc.) - Platform kwetsbare zwangeren (multi disciplinair). Dit is een maandelijks structureel overleg kraam + verloskunde

Prenatale huIsbezoeken

Een groot aantal van de bevraagde JGZ-organisaties bieden prenatale huisbezoeken. Aangegeven wordt dat prenatale huisbezoeken een positieve invloed hebben op de vertrouwensband met ouders. Je kent de vader en moeder namelijk al vanuit de zwangerschap wat maakt dat je geen vreemde meer bent. Naar ouders toe kan een vloeiende ondersteunde lijn geboden

worden van partners die samenwerken. Vragen kunnen vroegtijdig opgepakt worden en ouders worden ver-sterkt in hun ouderschap. Er wordt ingezet op een veilige en gezonde hechting, op het voorkomen van opvoedvragen / problemen en het signaleren van mogelijke risico’s om zo vroeg mogelijk passende ondersteuning aan te bieden.

Overzicht deelnemende JGZ organisaties: Aanbod prenatale huisbezoeken

1 2

3

4

5

6

7 8

910

1112

1314

15

1617 18

19

20 21 22

23

24

MultIdIscIPlInaIr overleggen

De tabel laat zien dat er diverse vormen van multidisci-plinaire overleggen zijn opgezet. De aandacht voor sa-menwerking binnen de geboorteketen zie je terug in deze overleggen.

Het intensiever samenwerken wordt als een van de succesfactoren gezien. Dit heeft een positieve uitwer-king op het contact tussen de professionals onderling.

Er is meer uitwisseling van ieders deskundigheid en partners zijn beter geïnformeerd. Zo is er meer zicht op wat je van elkaar mag verwachten. Hoewel de opgang gebrachte samenwerking als een succesfactor wordt gezien, geeft men tegelijkertijd aan hier nog meer in te willen investeren. De interactieve tekening is daar een instrument voor.

Overzicht deelnemende JGZ organisaties: Multidisciplinaire overleggen

1 2

3

4

5

6

7 8

910

1112

1314

15

1617 18

19

20 21 22

23

24

InterventIes en MethodIeken

Opvallend is dat lokaal diverse vormen van groeps-bijeenkomsten worden aangeboden, zoals voorlich-tings- en themabijeenkomsten en workshops aan aanstaande ouders. Daarnaast worden interventies en methodieken ingezet die zich o.a. richten op kwetsbare zwangeren. Voorbeelden hiervan zijn:

VoorZorgVoorZorg is een opvoed-, leefstijl, gezondheids- en ontwikkelingsondersteuningsprogramma, gericht op jonge vrouwen tot 25 jaar die zwanger zijn van hun eerste kind en weinig of geen opleiding hebben genoten. Zij krijgen preventieve verpleegkundige ondersteuning tijdens hun zwangerschap en de eerste twee levensjaren.Bron: www.voorzorg.info

PreZorgPrezorg is een individueel programma voor aan-staande moeders. De prezorgverpleegkundige geeft op maat ondersteuning en begeleiding gedurende de zwangerschap en gaat door tot vier weken na de bevalling.Bron: https://cjgrijnmond.nl/prenataal-aanbod-prezorg

Stevig Ouderschap (prenataal)Bij Stevig Ouderschap Prenataal wordt tijdens de zwangerschap ongeveer vier huisbezoeken door de jeugdverpleegkundige aangeboden. Bij 16 weken zwangerschap wordt er contact opgenomen om een afspraak te plannen rond de 24e, 30e en 36e week van de zwangerschap. Bron: https://www.stevigouderschap.nl/voor-ouders/

wat-houden-de-huisbezoeken-in

PreSparkOm jeugdverpleegkundigen te ondersteunen bij het uitvoeren van een prenataal huisbezoek is de preSPARK ontwikkeld. Dit gespreksprotocol -geba-seerd op de gevalideerde SPARK- zorgt voor afstem-ming van zorg aan de behoeften van de aanstaande ouder. Bron: http://www.zonmw.nl/nl/onderzoek-resultaten/jeugd/

programmas/project-detail/versterking-uitvoeringspraktijk-

jeugdgezondheidszorg/effecten-en-validiteit-van-de-

prespark-als-inrichting-van-het-prenataal-contactmoment

1 2

3

4

5

6

7 8

910

1112

1314

15

1617 18

19

20 21 22

23

24

overzIcht deelneMende Jgz organIsatIes aan de InventarIsatIe best PractIces Prenatale PreventIe

Colofon

TitelPrenatale preventie Best practices in de jeugdgezondheidszorg (JGZ)

Een publicatie vanNederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ)www.ncj.nl

Publicatiecode NCJ159

© NCJ - Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, Utrecht, december 2016