PRAKTIJKBESCHRIJVING EMMEN / KLAZIENAVEEN | 1

Emmen/Klazienaveen: de Bibliotheek op school ‘avant la lettre’

Esdal College Emmen/Klazienaveen en Bibliotheek Emmen

Lidy Swieters is sinds tien jaar vanuit bibliotheek Emmen gedetacheerd op twee vmbo-locaties van het Esdal

College, in Emmen (locatie Boermarkeweg) en in Klazienaveen. In Klazienaveen werkt ze nauw samen met

Richard Otten, docent Nederlands en aardrijkskunde, sectievoorzitter Nederlands en teamleider tl-3 en 4.

Tineke Luchies is teammanager educatie van Bibliotheek Emmen. Ze is oorspronkelijk opgeleid als leerkracht in het

basisonderwijs, maar werkt na de bibliotheekopleiding al sinds 1982 bij Bibliotheek Emmen, waar ze verschillende

functies heeft bekleed op het gebied van educatie.

Het Esdal College – locatie Klazienaveen

Het Esdal College heeft zes locaties, van vmbo-beroepsgericht tot gymnasium. Op de locatie Klazienaveen

kunnen leerlingen met een vmbo-beroepsgericht-, mavo/havo- en havo/vwo-advies terecht; deze locatie heeft

een echte regionale functie. Op school is gekozen te werken volgens de uitgangspunten van meervoudige

intelligentie. Op de website van de school staat te lezen: ‘Dat betekent dat iedere leerling bepaalde talenten

en daardoor bepaalde voorkeuren voor leren heeft. Wij brengen deze talenten in beeld. De lessen worden

vervolgens zo gegeven dat leerlingen deze talenten kunnen inzetten. Doordat wij in de lessen aansluiten bij

de favoriete manier van leren, gaan de prestaties bij theorievakken (als Nederlands, Engels, Duits, Frans, wis-

kunde, aardrijkskunde, biologie en geschiedenis) omhoog.’

Bibliotheek Emmen

Bibliotheek Emmen heeft een jarenlange traditie op het gebied van samenwerking met scholen. Samen met de

andere bibliotheken in Drenthe bundelen ze hun krachten op het gebied van educatie in de doorgaande lees-

lijn. Daarnaast werken er vanuit de bibliotheek al twintig jaar mediathecarissen op vo-scholen in de gemeente

Emmen. De visie van de Emmense bibliotheek voor de toekomst is te vinden op de website www.obein2022.nl/.

PraktijkbeschrijvingDoor: Marleen Kieft, Oberon MEI 2013

PRAKTIJKBESCHRIJVING EMMEN / KLAZIENAVEEN | 2

Mediathecaris vanuit de Bibliotheek op school

Bibliotheek Emmen heeft al jaren nauwe banden met de vo-scholen in haar werkgebied door medewerkers

vanuit de bibliotheek als onderwijsmediathecaris op scholen te detacheren. De bibliotheek is daarmee al in

1993 begonnen, lang voordat Kunst van Lezen en de Bibliotheek op school bestonden. Op dit moment (het

voorjaar van 2013) zijn er zeven gedetacheerde mediathecarissen werkzaam op vier vo-scholen in de gemeente

Emmen. Dat zijn er in het verleden meer geweest, maar het gebeurt regelmatig dat een mediathecaris in vaste

dienst van de school komt.

Rondom het detacheren van mediathecarissen maakt Bibliotheek Emmen bewuste beleidskeuzes. Ten eerste

wordt gewerkt in duo’s van mediathecarissen, er werken dus altijd twee bibliotheekmedewerkers op één school,

meestal samen zo’n twintig uur in de week. De reden daarvoor is dat hierdoor de continuïteit gewaarborgd is

en dat mediathecarissen elkaar aanvullen. Luchies vertelt: ‘Vaak houdt de één van ontwikkelwerk binnen de

school en is de ander wat beter in het leggen van de contacten binnen de school. Dat ontstaat gaandeweg.

Het is niet zo dat we bewust duo’s met verschillende competenties bij elkaar zoeken.’ De duo-mediathecarissen

overleggen natuurlijk onderling, maar ze vormen gezamenlijk ook een netwerk. Vier keer per jaar komen ze

bij elkaar om de ontwikkelingen op hun scholen te bespreken en hun kennis en expertise te delen.

Een tweede beleidskeuze is dat elke mediathecaris naast de uren op school, ook voor minstens een dagdeel

werkzaam is in de bibliotheek. Daardoor is de ontwikkeling van deskundigheid gewaarborgd: een media -

thecaris krijgt zo de ontwikkelingen in het bibliotheekveld mee en kan die weer meenemen naar school.

Op die manier is de mediathecaris ook een logische schakel tussen bibliotheek en school. Ze kunnen leerlingen

goed verwijzen naar de collectie van de bibliotheek als een boek niet aanwezig is op school. Teammanager

Luchies vindt dat het inzetten van mediathecarissen in zowel school als bibliotheek goed werkt: ‘Het is een

wisselwerking waar beide profijt van hebben.’ Ook mediathecaris Lidy Swieters is blij met de combinatie van

werken op school en in de bibliotheek. Hoewel ze niet veel in de bibliotheek werkt (één dagdeel in de week),

zou ze die uren toch niet willen missen. Die bibliotheekuren maken dat ze goed op de hoogte is van wat er in

de bibliotheek speelt en er de mensen kent. Ook voor leerlingen is het prettig. Swieters vertelt: ‘Zeker voor

leerlingen die niet gewend zijn om naar de bibliotheek te gaan, is het prettig dat ik kan zeggen “Kom dan en

dan naar de bibliotheek, dan ben ik er en dan help ik je”.’ Zo gaat ze bijvoorbeeld soms met een groepje dys-

lectische leerlingen naar de bibliotheek. ‘Die vinden de bibliotheek vaak eng, maar ik laat ze dan zien dat dat

echt niet zo is. Het gaat me er niet om ze de boeken te laten zien en ze te demonstreren wat waar in de kast

staat. Maar ik wil ze wel de sfeer laten proeven.’ Zo wordt de bibliotheekdrempel voor leerlingen lager.

De formele kant van de samenwerking

Contractueel wordt vastgelegd dat de bibliotheek de deskundigheid levert en de school die betaalt. Team -

manager Luchies vertelt: ‘Dat is duurder voor de scholen dan zelf iemand in dienst nemen, maar ze doen dat

toch omdat ze er het voordeel van inzien. De bibliotheek is namelijk verantwoordelijk voor de bezetting en

eventuele vervanging als dat nodig is. Bovendien heeft de bibliotheek de kennis in huis. Een mediathecaris die

naast het werk op school ook werkzaam is in de bibliotheek, heeft een behoorlijke plus ten opzichte van een

geïsoleerde persoon in de school, want via de bibliotheek wordt de deskundigheid op peil gehouden.’ Alle

kosten voor de mediatheek worden door de school betaald.

In de loop van de twee decennia samenwerking met het voortgezet onderwijs is er ook een goede manier van

overleg en evaluatie ontstaan. Er is regelmatig overleg tussen mediathecarissen en schoolleiding over het reilen

en zeilen van de mediatheek, het budget, de gang van zaken, enzovoort. Ook Tineke Luchies evalueert met de

schoolleiding vanuit de bibliotheek het functioneren van de mediathecarissen. Daarnaast maken de mediathe-

carissen ieder jaar een jaarverslag, dat ze bespreken met hun leidinggevende op school en in de bibliotheek.

Het al lereerste beginDe detachering van mediathecarissen is in 1993 voor het eerst opgezet. De bibliotheek vernam – via via – dat

een vo-school in Emmen iemand zocht om de mediatheek op te zetten. De sollicitatieprocedure was zelfs al

gestart en er was al een kandidaat. De toenmalige bibliotheekdirecteur heeft deze school het voorstel gedaan

om samen te gaan werken op de manier zoals die nu, twintig jaar later, nog steeds bestaat. De sollicitant die

de school wilde aanstellen is dus niet in dienst gekomen van de school, maar van de bibliotheek.

Vanaf dat moment heeft de samenwerking zich verder uitgekristalliseerd. Zo was één van de vervolgstappen

een notitie van de directeur over de samenwerking met het vo onder het motto ‘Als Mohammed niet naar de

berg komt, dan komt de berg naar Mohammed…’ (want ook twintig jaar geleden was het al zo dat jongeren

niet makkelijk naar de bibliotheek kwamen). Met deze notitie in de achterzak en de goede eerste praktijk -

ervaringen, heeft de directeur actief alle vo- en mbo-scholen in de gemeente benaderd voor een gesprek.

De tijdgeest zat ook mee: het was de tijd van de opkomst van het Studiehuis, dat uitging van zelfstandig werken

van leerlingen. De Emmense vo-scholen ontdekten vanaf die tijd dat de bibliotheek veel ervaring en expertise

te bieden heeft.

Kennis en vaardigheden

Lidy Swieters werkt als mediathecaris op twee locaties van het Esdal College. ‘Sinds tien jaar al’, zo vertelt

ze, ‘en ik voel me echt deel van het team, ik hoor er helemaal bij.’ Hoe heeft ze die positie verworven? ‘Wees

zichtbaar’ en ‘praat met docenten’ zijn voor haar belangrijke richtsnoeren. Ze kreeg die aanbevelingen lang

geleden, ze weet niet eens meer van wie, maar brengt ze – nog steeds – dagelijks in de praktijk. Zo doet ze aan

zoveel mogelijk schoolse activiteiten mee en is ze vorig jaar als begeleider mee geweest tijdens een Romereis.

Teammanager Luchies denkt dat niet alleen de persoonlijkheid van de mediathecaris, maar ook de school een

rol speelt bij het verwerven van een plek binnen de school. Ze vermoedt dat het voor een mediathecaris op een

vmbo-school gemakkelijker is om een centrale rol binnen de school te vervullen, dan in het havo/vwo. ‘In het

vmbo werkt een ander type docenten, zij gaan anders om met leerlingen en andere docenten. Het gaat ze niet

alleen om kennis, maar ook om het bijbrengen van gedrag en communicatie. Een mediathecaris krijgt dan

gemakkelijker een plek in het team.’

In alle drie de gesprekken in Emmen en Klazienaveen hebben we gevraagd naar eigenschappen en vaardig -

heden die van belang zijn voor een mediathecaris. Allereerst is het natuurlijk belangrijk om affiniteit te heb-

ben met de leeftijdsgroep van 12 tot 16 jaar. Oftewel: het moet je liggen met jongeren om te gaan. Vanuit de

bibliotheek benadrukt Luchies dat bij sollicitaties ook echt wordt gevraagd naar de vaardigheden in het om-

gaan met leerlingen. ‘Je moet leerlingen kunnen bereiken en je moet begrijpen wat er speelt op een school.’

De bibliotheek is daar ook heel kritisch op: ‘We willen kwaliteit waarborgen, want de scholen betalen ons

daarvoor.’ Ook docent Nederlands Otten vindt sociale vaardigheden voor een mediathecaris belangrijker dan

boekenkennis. ‘Juist bij vmbo-leerlingen moet je een klik hebben met onze leerlingen’, meent hij, ‘een media-

thecaris moet luisteren naar een leerling en dan een boek kunnen adviseren vanuit het gevoel.’ Swieters noemt

zichzelf geen grote lezer, maar vindt dat ook niet nodig. ‘Je hoeft niet alles te lezen, als je maar goed luistert.

Ik hoor veel over boeken van de leerlingen, en dat vertel ik dan weer door.’

Daarnaast is het aan te raden voor een mediathecaris om door opleidingen en cursussen de eigen deskundigheid

te vergroten. Zo heeft Swieters in de loop der jaren allerlei opleidingen en cursussen gevolgd om op de hoogte

te blijven, zoals onder andere jeugdbibliotheekwerk, de bekende ‘23 dingen’ en mediacoach. Swieters vindt het

daarnaast heel belangrijk om nieuwe ontwikkelingen goed bij te houden. ‘Je moet als mediathecaris precies weten

wat er allemaal is. Ik vind dat ik moet voorliggen op de leerlingen op het gebied van digitale ontwikkelingen.’

PRAKTIJKBESCHRIJVING EMMEN / KLAZIENAVEEN | 3

PRAKTIJKBESCHRIJVING EMMEN / KLAZIENAVEEN | 4

De vmbo-doelgroep

Lidy Swieters voelt zich op de beide vmbo-scholen waar ze werkt helemaal in haar element. Ze heeft ook

ervaring als schoolmediathecaris op een havo/vwo-school, maar daar ‘kon ik m’n ei niet kwijt’. Havo/vwo-leer-

lingen zoeken het zelf wel uit, merkte ze, in tegenstelling tot vmbo-leerlingen, die je graag willen leren kennen.

‘Ze houden van informele gesprekjes en hebben je hulp echt nodig.’ Ze citeert een uitspraak van de schrijver

Antoine de Saint-Exupéry: ‘Als je een boot wilt bouwen, ga dan niet meteen hout verzamelen, planken zagen

en hout verzamelen, maar zorg dat de mensen verlangen naar de grote volle zee.’ Zo is het ook precies met

lezen in het vmbo, vindt ze. ‘Vmbo-leerlingen in de leeftijd 12-16 jaar zijn geen lezers, je moet ze op de een

of andere manier weten te prikkelen om ze tot lezen te laten komen. Je moet ze het mooie van een boek echt

laten voelen en ervaren. Als ze dat gevoel eenmaal hebben, krijg je ze wel aan het lezen.’ Wát ze lezen vindt

Swieters daarbij niet belangrijk, áls ze maar lezen. Ze zorgt daarom voor een breed assortiment aan leesmaterialen

in de mediatheek, zo neemt ze bijvoorbeeld ook (goedkope) proefabonnementen op echte meisjestijdschriften

over make-up en kleding. Jongens zijn heel enthousiast over de boeken Guinness World Records. Zij willen

graag boeken waar je iets uit kunt leren, weet Swieters.

Leesbevordering en mediawijsheid

Zuidoost-Drenthe is vanouds een taalarm veengebied waar veel leerlingen een taalachterstand hebben. Volgens

docent Nederlands Otten zijn veel ouders zich niet bewust van het belang van lezen en komt het niet vaak voor

dat ze hun kind stimuleren tot thuislezen. ‘Ze denken: “M’n kind kan toch al lezen en dan is het toch goed?”.

Alles wat te maken heeft met leren en lezen laten ze over aan de school.’ Voor een incidenteel evenement

zoals een voorleeswedstrijd merkt hij dat er wel animo is, ook bij ouders, maar vooral bij de ouders die toch al

lezen en de school zou juist graag de andere ouders ook willen bereiken.

Vanwege de taalachterstanden in Emmen en omgeving heeft leesbevordering van oudsher een prominentere

plaats in de samenwerking tussen bibliotheek en school dan mediawijsheid. Mediathecaris Swieters is dan ook

veel bezig met leesbevordering. Ze ontwikkelt lesmateriaal en leesbevorderingsprojecten, vaak samen met

docenten, zoals Richard Otten. Hij memoreert het gezamenlijke project rond het boek Isa’s droom van Marco

Kunst, voor alle derde klassen vmbo-tl. ‘Zo’n project kost heel veel tijd, maar het zijn wel de krenten in de pap!’

Recent is op het Esdal College ingevoerd dat alle leerlingen verplicht een boek in de tas hebben, waarin

ze moeten lezen als er een les uitvalt. Daarnaast is er voor de eerste klassen een vast leesuur op het rooster.

‘Het lezen van boeken voor de lijst, met het schrijven van bijbehorende boekverslagen, is afgeschaft’, vertelt

Otten, ‘want er werd te veel overgeschreven of gekopieerd van internet door de leerlingen.’ Leerlingen maken

nu verwerkingsopdrachten gebaseerd op het principe van meervoudige intelligentie bij de boeken die ze gelezen

hebben. Zo zijn er verwerkingsopdrachten die ‘beeldslim’ zijn (het maken van een plattegrond), opdrachten

die ‘rekenslim’ zijn (zoals het maken van een tijdbalk), et cetera. Leerlingen mogen ook zelf met ideeën voor

verwerkingsopdrachten komen, zo had een leerling inspiratie voor het schrijven van muziek bij een boek dat

hij had gelezen.

Op de school in Klazienaveen is nog weinig aandacht voor mediawijsheid: niet in het lesprogramma en ook

niet in het mentoraat. Docent Otten weet echter wel dat er vraag naar is, niet alleen vanuit docenten, maar

ook vanuit de Ouderraad. Ook de mediathecarissen op de verschillende scholen signaleren dat leerlingen vaar-

digheden missen bij het schrijven van werkstukken en bij het zoeken van betrouwbare informatie.

Overigens ziet Swieters leesbevordering en mediawijsheid niet los van elkaar. Zo ontwikkelde ze een werk-

boekje rond schrijfster Anna van Praag, waarin onder andere ook informatievaardigheden en de Jonge Jury

verwerkt zaten. Ook maakt ze een poëzieproject waarbij leerlingen gebruikmaken van snufjes op de mobiele

PRAKTIJKBESCHRIJVING EMMEN / KLAZIENAVEEN | 5

telefoon, zoals Animoto, een programma waarmee foto’s en video’s van effecten en muziek kunnen worden

voorzien. Ideeën voor het toepassen van sociale media in het onderwijs haalt ze onder andere uit het boek

Smihopedia. Aan de slag met sociale media in het onderwijs (2012) van Erno Mijland.

Borging in het onderwijs

Borging in het onderwijs is een stuk lastiger. Er gebeurt van alles op uitvoerend niveau, maar vaak is dat

nog incidenteel en projectmatig. Zo is Lidy Swieters als mediathecaris vooral betrokken bij het aanleveren van

materialen, het werken aan leesbevordering bij Nederlands en biedt ze ondersteuning bij andere vakken onder

andere CKV, Duits, Engels et cetera. Bij het opstellen van visie- en beleidsplannen wordt ze doorgaans niet

betrokken.

Mediathecarissen proberen regelmatig op school aan te kaarten dat er meer elementen van leesbevordering

en mediawijsheid een vaste plaats in het curriculum zouden moeten krijgen. Maar het is – ook hier in Emmen/

Klazienaveen – lang niet eenvoudig docenten zover te krijgen. Ze zijn gehecht aan hun autonomie en aan de

jaarplannen voor hun vak. Creativiteit van de mediathecaris is onontbeerlijk. ‘Docenten hebben vaak de neiging

om te zeggen “sorry, dat past niet in het jaarplan”, maar ik probeer altijd samen met hen een manier te vinden

om het er toch in te laten passen’, vertelt Lidy Swieters.

Docent Otten raadt bibliotheken aan vooral bij docenten te benadrukken dat leesbevordering en mediawijsheid

niet iets extra’s is, maar dat de bibliotheek kan helpen en ondersteunen bij het op een andere manier werken

aan dezelfde lesdoelen. Hij heeft ook wel een kritische noot: de bibliotheek moet meer gaan denken in het

ritme van de school. ‘De bibliotheek komt dan bijvoorbeeld in januari met allerlei activiteiten en boekentips

voor in april, rond de Tweede Wereldoorlog. Dat is te laat! Voor een school moet in september het hele jaar-

programma rond zijn.’ Een mediathecaris die op school werkt, heeft dat probleem niet, die is al helemaal ge-

wend aan het schoolritme. Je moet als mediathecaris niet een houding hebben van ‘ik weet het allemaal heel

goed’, maar probeer te denken vanuit de school en weet wat er speelt. Docent Otten vindt vooral innovatief

en ‘out of the box’-denken belangrijk. ‘Docenten en mediathecaris, maar ook schoolleiders moeten veel meer

in kansen denken. Tijd en mentaliteit zijn echt belangrijker dan geld. Als de bevlogenheid er is, dan kan er een

heleboel!’

Links

www.esdalcollege.nl

www.bibliotheekemmen.nl

www.lezenvoordelijst.nl

www.kunstvanlezen.nl