Voor de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs ____________________________

Nederlands, taalbeschouwing, kunstzinnige oriëntatie

PerUurWijzer

POËZIE ‘Ik zie, ik zie wat jij ook ziet,’ zegt de dichter, ‘hoe jij het ziet dat weet ik niet. Ik zie het zoals ik het zie

En wat ik zie dat zeg ik dan Zoals alleen maar ik het kan. En dat is poëzie.’ Mies Bouhuys

GEDICHTEN & GEDICHTEN Lees de volgende twee gedichten eens in gedachten hardop voor jezelf voor.

Ik wil alleen maar weten Ik wil alleen maar weten wie ik ben.

Een andere reden om te schrijven heb ik niet. Maar wie ik ben gaat niemand wat aan.

Jan Arends

Chocoladeletters

Zesentwintig lettertjes

zitten er in het alfabet.

We maakten ze van snoepgoed

en hadden daarbij pret.

We bakten ze van chocola,

van suikergoed en marsepein.

Ook letters van banket

kunnen heel smakelijk zijn.

Ik ga hier niet verklappen

wat er in dit pakje zit.

Maar geef wel deze goede raad:

Poets na gebruik grondig je ge-

bit! Sint en Piet

Zie je verschil tussen de twee gedichten? Het eerste is een mooi sinterklaasge-dicht en het andere wordt gezien als belangrijke Nederlandse poëzie. De dichter Jan Arends zou voor zijn werk zelfs de Multatuliprijs krijgen. Dat ging niet door omdat hij vlak daarvoor stierf. Het verschil tussen het éne en het andere gedicht zit vooral in de vorm en de inhoud. ‘Echte’ poëzie is vaak wat raadselachtig.

Vorm Gedichten bestaan vaak uit coupletten of strofen: je hebt stro-fen van twee regels, van drie regels (terzet), van vier regels (kwatrijn), van vijf regels, van zes regels, van zeven regels en van acht regels. Soms rijmt de tweede regel op de eerste. Een ander keer is het de derde of de vierde. Dit rangschikken van rijmwoorden heet een rijmschema. Een rijmschema wordt uitgedrukt met letters. Als er staat a-a-a-a, dan wil dat zeg-gen dat vier regels op elkaar rijmen (klank-dank-plank-stank). Er kan ook staan a-b-a-b: de derde regel rijmt op de eerste en de vierde op de tweede. (juf-vaag-duf-traag)

Een van de populairste dichtvormen door de eeuwen heen is het sonnet. Een sonnet bestaat uit twee kwatrijnen (a-b-a-b/b-a-b-a of a-b-b-a/b-a-a-b), ge-volgd door twee terzetten (c-d-e/e-d-c)

Een voormalige dichter des Vaderlands, Driek van Wissen, maakt ook vaak ge-bruik van deze dichtvorm. De dichter des Vaderlands maakt gedichten bij be-langrijke gebeurtenissen in ons land. Van hem is het gedicht op de volgende pagina.

Driek van Wissen

Oranje down

Na het verlies van onze voetbalploeg

Veegt iedereen zijn eigen straatje schoon

En afgeschminkt en zonder plastic kroon

Treurt heel het land verslagen in de kroeg.

Wie gister nog oranje kleren droeg

Valt nu alleen maar pijnlijk uit de toon

En dus doen alle fans maar weer gewoon;

Ze deden trouwens toch al gek genoeg.

Hun toeters en hun bellen en hun vlag

Verdwijnen in de doos, maar doelbewust:

Die spullen komen straks weer voor de

dag, Want voetbal blijft hun leven en hun lust

En Holland komt na deze tegenslag

Na twee jaar weer het veld op. Het is rust.

© Driek van Wissen

Inhoud Een gedicht is meestal niet alleen maar vorm, het gaat vaak ook ergens over. Die inhoud is voor de lezer niet altijd meteen duidelijk Soms verzint een dichter zelfs nieuwe woorden. Wel is het zo dat goede poëzie altijd beelden en gevoelens bij de lezer oproept. Met poëzie kan iets doodgewoons speciaal worden, iets langs en ingewikkelds misschien kort en bondig. Door het lezen van een gedicht kijk je door de ogen van de dichter naar de wereld. En een goede dichter kan dingen zo zeggen dat het je raakt. De vorm en de inhoud van een ge-dicht versterken elkaar vaak. Als je het hardop leest, hoor je het ritme van de zinnen. Soms worden zin-nen herhaald of is er een regel wit. De dichter hoopt zo een bepaald effect te bereiken bij de lezer. Dat is de magie van poëzie. Het is een vorm van kunst, net als muziek of schilderkunst.

opdracht

1) Lees het gedicht “Oranje Down” van Driek van Wissen. Beantwoord dan de vol-gende vragen: a - Waar gaat het gedicht over? b - Welke vorm heeft het gedicht?

opdracht

2) Kijk goed naar de afbeelding hiernaast. Wat zie je? Kun je zo’n afbeelding vergelijken met een gedicht? Waarom wel of waarom niet?

opdracht

3) Niet iedereen kan een beroemd dichter of dichteres worden. Maar iedereen kan wel een elfje maken. Een elfje is een gedicht van elf woorden. De vorm is: 1 woord; 2 woorden; 3 woorden; 4 woorden en weer 1 woord.

Een voorbeeld: Opdracht: Maak zelf een elfje.

Geel De ogen In het donker Zijn het misschien kattenogen Miauw

PerUurWijzer De lesbrieven in de reeks PerUurWijzer bieden lesstof voor één lesuur. Ze zijn gericht op leerlingen van de groepen 5/6 of 7/8 van het basisonderwijs en geschreven voor ver-schillende vakken. De lesbrieven bevatten alle één of meer kennisopdrachten, één of meer meningsopdrachten en één of meer handelingsopdrachten, herkenbaar aan hun

opdracht opdracht opdracht

Deze lesbrief richt zich op leerlingen van de groe-pen 7 en 8 en is geschreven voor Nederlands, taalbeschouwing, kunstzinnige oriëntatie.

Antwoorden op de opdrachten: 1) Het gedicht “Oranje down” gaat over de uitschakeling van Het Nederlands elftal tij-dens WK voetbal in Duitsland in 2006. De vorm van het gedicht is een sonnet Het rijmschema is a-b-b-a a-b-b-a c-d-c e-f-e 2) Leerlingen mogen hier vrij associëren. Waarschijnlijk zien ze wel dat het om een deel van een boomblad gaat. De werkelijkheid is in beeld, maar wel enigszins verknipt of verhuld door de vorm waarin ze wordt gepresenteerd. Het plaatje kent verder elemen-ten als herhaling, ritme en lengte. Elementen, die ook dikwijls deel van een gedicht uit-maken. 3) Het kan handig zijn de leerlingen een bepaalde structuur aan te dragen voor het ma-ken van het elfje. Een voorbeeld van zo’n structuur is: 1. Je kiest voor jezelf bijvoorbeeld een kleur, maand, getal, dier of ding. (1 woord) 2. Dan geef je dat wat je bij 1 hebt geko-zen een bepaalde indruk bij jezelf. (2 woorden) 3. Dan vraag je waarom? aan die indruk en antwoord je met 3 woorden. 4. Dan stel je een vraag aan het onder-werp met 4 woorden. 5. Het voorwerp geeft dan een reactie op die vraag in 1 woord. Laat een aantal kinderen hun elfje voor-dragen Meer over poezie in het onderwijs Wilt u meer aandacht aan poezie beste-den, dan kunt u daarvoor de PerDagWij-zer “Wereldpoeziedag”gebruiken die CMO voor Kennisnet heeft ontwikkeld. Ga voor een word-versie van deze lesbrief naar http://www.kennisnet.nl/po/leerkracht/perdagwijzer/poezie/doc/wereldpoeziedag-lesbrief.doc. Enkele bruikbare websites over poëzie: www.skep.nl www.gedichtendag.org www.plint.nl Uw mening Wij horen graag uw mening over onze nieuwe reeks PerUurWijzer. Wat vindt u van de nieuwe reeks? Welke onderdelen heeft u wel en welke niet gebruikt? Ga naar onze website http://www.cmo.nl/puw/enquete.html en vul daar de enquête in. U krijgt als presentje gratis nog enkele PerUurWijzers toegestuurd.