De nertsenhouderij

LeerlingenBovenbouw basisonderwijs - Onderbouw voortgezet onderwijs

Pelsdierenin Nederland

ColofonTekst: Jacqueline Manders

Foto’s: Jos Jansen, Jacqueline Manders

Vormgeving: Imagro BV, Ottersum

Druk: Graphiset bv, Uden

Copyright: NFE, Nederasselt

Eerste druk: maart 2005, oplage 5.000

Tweede druk: oktober 2007, oplage 3.000

Derde druk: augustus 2009, oplage 1.000

Vierde druk: mei 2011, oplage 2.000

Herziene uitgave van:

Pelsdieren in Nederland

Tekst: Jos van Ommeren

Foto’s: Jos Jansen, Bart Nijs

Illustraties en vormgeving: Noud Janssen en Hans Huizing

1991 t/m 1999 oplage totaal 160.000

VerantwoordingDeze uitgave van de Nederlandse Federatie van Edelpelsdierenhouders (NFE) is samen-

gesteld voor de bovenbouw van het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet

onderwijs. Doel van dit lesboekje is inzicht te geven in de pelsdierenhouderij. Voor leer-

krachten is er het begeleidende boekje ‘Pelsdieren in Nederland’, waarin aanvullende

informatie wordt gegeven.

Overname uit dit lesmateriaal is toegestaan mits geen wijzigingen in de tekst worden aange-

bracht en mits als bron wordt vermeld: Lesboek ‘Pelsdieren in Nederland’, uitgave NFE.

Over nertsen en andere pelsdieren

2

Voor meer informatie kun je terecht bij:NFE, Postbus 488, 6600 AL Wijchen

Tel.: (024) 622 19 80

e-mail: info@nfe.nl

www.nfe.nl

Over koeien, varkens, schapen en kippen heb je vast al het een en ander geleerd. Maar over

pelsdieren misschien nog niet. Toch worden ook deze dieren op boerderijen gehouden.

Zo’n boerderij noemen we een pelsdierenhouderij. Omdat in Nederland alleen nertsen

worden gehouden, noemen we het hier vaak een nertsenhouderij.

Over pelsdieren valt veel te vertellen. In dit boekje willen we je een goed beeld geven van

de nertsenhouderij in Nederland. Aan de hand van voorbeelden laten we je zien hoe het er

op een nertsenbedrijf aan toe gaat. We laten je zien hoe de nerts op Nederlandse bedrijven

leeft en vertellen over het werk van de nertsenhouder.

Achterin dit boekje staan vragen waarmee je kunt controleren of je het verhaal begrepen

hebt. Mocht je nog vragen hebben, dan kan de meester of juf die vast voor je beantwoorden.

Ook op de website www.nfe.nl staat veel informatie. Heb je het antwoord op je vraag dan

nog niet gevonden, dan kun je altijd nog een e-mailtje sturen naar info@nfe.nl. Wij zullen

je dan het antwoord terug mailen.

Inhoud

Over nertsen en andere pelsdieren

INHOUDSOPGAVE 4 De Nederlandse landbouw en pelsdieren

6 Welke pelsdieren worden in ons land gehouden?

8 Een kijkje op het pelsdierenbedrijf

12 Hoe leeft een nerts eigenlijk?

14 Kip en vis als hoofdgerecht

15 De kalender van de pelsdierenhouder

20 Vragenlijst

Op het platteland ben je zeker al wel eens geweest.

Misschien wóón je er zelfs. Dan heb je wellicht gezien

dat er boeren zijn die gewassen telen, zoals aardap­

pelen, suikerbieten en tarwe. Deze boeren noemen we

akkerbouwers. Andere boeren verdienen hun brood

met het houden van dieren zoals koeien, varkens en

kippen. Dit zijn rundveehouders, varkenshouders en

pluimveehouders. Een boer die pelsdieren houdt, heet

pelsdierenhouder. In dit hoofdstuk vertellen we meer

over de pelsdierenhouderij en nemen we een aantal

verschillen onder de loep.

De Nederlandse nerts stamt af van de wilde Amerikaanse nerts. De eerste, donkerbru-

ine nertsen werden hier al ruim 100 jaar geleden naar toe gebracht. Er zijn ook witte en

grijze nertsen, zelfs nertsen met een koeienprint. Maar van de Nederlandse nertsen is het over-

grote deel donkerbruin of zwart. Op een bedrijf tref je meestal maar enkele pelskleuren aan.

Als gevolg van het houden van nertsen op bedrijven is de pelskwaliteit in de loop der jaren

beter geworden. De Nederlandse nerts is ook groter geworden. Doordat enkele mensen

in ons land veel wisten over het verzorgen van nertsen en veel deden voor de nertsen -

houderij, is de Nederlandse pelsdierenhouderij gegroeid. Andere oorzaken zijn de goede

infrastructuur, zoals goed begaanbare wegen, het voor nertsen prettige Nederlandse

klimaat en het goede voer. In de landen om ons heen waren de omstandigheden doorgaans

minder goed, zodat de nertsenhouderij zich minder sterk ontwikkelde dan bij ons.

Sommige dieren zie je niet buitenKoeien, schapen en paarden zie je vaak buiten in de wei lopen. Als het kouder wordt,

bijvoorbeeld ’s nachts of in de winter, gaan ze de stal in. Varkens en kippen zie je maar

zelden buiten. Pelsdieren, zoals nertsen en vossen, komen nooit buiten hun stal. Hier is een

reden voor. Ze zouden kunnen weglopen en dan onder een auto kunnen komen of door

gebrek aan voedsel dood kunnen gaan. Dieren uit verschillende nesten zouden waarschi-

jnlijk ook gaan vechten als zij samen in één ruimte gehouden worden. Daarom worden

nertsen binnen gehouden en heeft elke familie zijn eigen leefruimte.

Pelsdieren op de boerderij

De Nederlandse landbouw en pelsdieren

4

Het verschil tussen wilde dieren, gezelschapsdieren en landbouwhuisdieren Dieren kunnen ingedeeld worden naar hoe ze leven of hoe ze gehouden worden. We

kennen wilde dieren, zoals olifanten en leeuwen. Deze leven buiten in de vrije natuur. Ook

kennen we gezelschapsdieren zoals een hond, een kat of kanarie. Het woord gezelschap

zegt het al, deze worden gehouden om de mens gezelschap te houden. Misschien heb je

zelf thuis ook wel een huisdier.

Zo zijn er ook dieren, die niet voor de gezelligheid gehouden worden, maar om ons aan

voedsel of andere producten te helpen. Deze noemen we landbouwhuisdieren. Vaak

worden deze dieren voor vlees gehouden. Maar een kip zorgt ook voor eieren, een koe voor

melk en schapen voor wol. Pelsdieren, de naam zegt het al, worden vooral gehouden om

hun pels, dus om hun mooie vacht.

De Nederlandse landbouw en pelsdieren

5

Aan de buitenkant van een stal is vaak niet te zien welke dieren er wonen. Daardoor kun je een bedrijf met pels-dieren niet altijd herkennen. Hier zie je een bedrijf waar nertsen worden gehouden.

In ons land zijn ongeveer

200 bedrijven waar pels-

dieren worden gehouden.

Op dit kaartje zie je de

verdeling over Nederland

Van veel diersoorten op de boerderij gebruiken we niet alleen de melk, wol

of vlees, maar ook de vacht of pels. Zo gebruiken we de huid van een koe

als leer voor kleding, meubels, schoenen en tassen. Van schapen verwerken

we niet alleen de wollen vacht tot bijvoorbeeld truien en mutsen. Ook de

(lederen)huid wordt gebruikt voor jassen en laarzen. Van pelsdieren wordt de

pels gebruikt voor jassen, kragen, mutsen en tassen. Tegenwoordig zie je de

pelzen ook steeds vaker terug in bijvoorbeeld kleden en kussens.

Niet ieder pelsdier heeft een even sterke pels. Een konijn heeft maar een dun

vachtje, bovendien zijn de haren niet heel stevig in de huid ingeplant. Soms

is de pels juist heel mooi en sterk, zoals bij de nerts en de vos. Om die reden

noemen we deze laatste twee diersoorten ook wel ‘edelpelsdieren’. Op deze

bladzijden beschrijven we enkele soorten pelsdieren.

De nertsIn Nederland worden alleen nertsen gehouden. De nerts is

lid van de marterachtige familie. Hij is dan ook verwant aan

de bunzing, de hermelijn, de otter en de das.

Nertsen komen in Nederland niet in het wild voor. Wel leven

ze in het wild in Noord-Amerika en Canada. Ze zijn daar

gewend aan hete zomers en koude winters. Wilde nertsen

zijn echte jagers. Ze doden alles wat ze te pakken kunnen

krijgen. Vis, maar ook vogels, knaagdieren en muskusratten.

Nertsen hebben zich echter ook heel gemakkelijk aangepast

aan de omstandigheden op een boerderij.

Wilde nertsen wonen in holen tussen boomwortels of rotsen en jagen andere nertsen

die in de buurt komen weg. Volwassen nertsen leven alleen. In de paartijd kunnen de

mannetjes en vrouwtjes elkaar met behulp van een lokroep vinden, maar meteen na het

paren vertrekt het mannetje weer. Het vrouwtje zorgt gedurende de zomer alleen voor haar

jongen.

Soorten pelsdieren

Welke pelsdieren worden in ons land gehouden?

6

De vosDe gewone vos of roodvos is de voorouder van de zilvervos

en de blauwvos. Deze laatsten worden, vooral in Finland, op

pelsdierenfarms gehouden vanwege hun mooie vacht. De

roodvos komt overal op het Noordelijk halfrond voor, zowel

in bergen als in bossen, duinen, heide en de laatste jaren

zelfs midden in steden. Vossen zijn erg voorzichtig. Ze laten

zich zelden zien. De vos leeft voornamelijk van muizen en

konijnen, van afval en van de boer z’n kippen. Vossen leven

alleen of in paren en wonen in grote zelf gegraven holen.

Jonge vosjes zijn tot zo’n 18 dagen na de geboorte blind. Ze drinken de eerste 3,5 week

melk en gaan daarna langzaam hetzelfde eten als de moeder. Vossen worden vooral in

Scandinavische landen gehouden. In Nederland zie je geen bedrijven meer waar vossen

worden gehouden. De huisvesting is vergelijkbaar met die van nertsen, alleen zijn de rennen

een stuk groter.

Het konijnWie kent het konijn niet? Met z’n witte staart en de konijnen-

keutels? Hij woont in een holletje in het bos of in de duinen.

Konijnen leven in grote kolonies en in zelf gegraven holen.

Een konijnenfamilie kan enorm hard groeien: per jaar kan

een vrouwtjeskonijn wel 30 jongen krijgen!

Konijnen zijn al jaren geleden tam gemaakt en worden

ook op bedrijven gehouden. Ze worden vooral gefokt voor

het vlees. De pels is een restproduct en wordt gebruikt voor

kleding.

De chinchillaChinchilla’s zijn knaagdieren, iets kleiner dan een konijn. De chinchilla leeft van planten en

kan 12 tot 14 jaar worden. Pasgeboren chinchilla’s hebben hun ogen al open en bezitten

zelfs een vachtje. Binnen twee weken kunnen ze al hooi eten. De pels van de chinchilla

is enorm dicht en beschermt hen goed tegen de kou. Per vierkante centimeter zijn er wel

20.000 haartjes! De chinchilla wordt in Nederland niet gefokt voor de pels, maar wordt

alleen gehouden als gezelschapsdier.

Verder zijn er minder bekende pelsdieren zoals de finnracoon (wasbeer) en de fitch

(een soort bunzing). Deze worden in andere landen ook voor hun pels gehouden.

Voor Nederland is alleen de nerts belangrijk. Daarom gaan we op de volgende

blad zijden eens kijken hoe nertsen wonen.

Welke pelsdieren worden in ons land gehouden?

7

8

Ooit een pelsdierenstal van binnen bekeken? Vast niet. Daarom nemen we

je in dit hoofdstuk mee naar een nertsenhouderij, ook wel nertsenfarm

genoemd. Niet iedereen in Nederland kan zomaar nertsen gaan houden.

Nertsenhouders moeten zich natuurlijk net als andere veehouders aan aller­

lei regels houden. Bijvoorbeeld hoe de nerts verzorgd moet worden en hoe

groot de ren moet zijn. Wat betreft huisvesting kijken we hier in twee ver­

schillende stallen, een open stal en een gesloten stal.

De open stal (shed): buiten en toch droogEen open stal is eigenlijk een vreemd bouwsel. Je kunt er van de buitenkant dwars doorheen

kijken. Eigenlijk is het niet meer dan twee of vier rijen met rennen van gaas met daaraan

een dicht nachthok. De rijen met rennen zijn door gangpaden van elkaar gescheiden. Zo kan

de pelsdierenhouder de dieren makkelijk verzorgen. Het dak bestaat meestal uit golfplaten.

Zijwanden zijn niet aanwezig. Daardoor kan de buitenlucht ongehinderd door de stal trek-

ken. Ook ’s winters als het erg koud is. Maar daar kunnen nertsen goed tegen. De zon en

regen worden wel tegengehouden, want daar kunnen nertsen minder goed tegen. Zo’n

open stal wordt ook wel shed genoemd. Dat is het Engelse woord voor schuur of afdak.

De gesloten stal of kas: binnen en toch frisse luchtEen gesloten stal of kas heeft wel wanden. Om toch voldoende frisse lucht binnen te laten,

zijn in de wanden of in het dak verstelbare kleppen gemaakt. Ook deze stal wordt ’s winters

niet verwarmd. De gesloten stal is veel breder dan de shed en daardoor kunnen meer rijen

met rennen naast elkaar worden opgesteld. De huisvesting voor de dieren is hetzelfde als

die in de open stal.

De huisvesting

Een kijkje op het pelsdierenbedrijf

Een shed (het Engelse

woord voor schuur of afdak)

is een open stal met een dak

van golfplaten. Nertsen

kunnen goed tegen kou,

maar worden wel graag be-

schermd tegen zon en regen.

De leefruimteDe leefruimtes voor de dieren staan op een hoogte van 60 cm aan weerskanten van het

pad. De wanden zijn net als de bodem en de bovenkant gemaakt van een speciaal soort

gaas (soms ook van kunststof). Dit speciale gaas is zo sterk dat de nertsen het niet kapot

kunnen bijten, maar ook zo fijn dat ze er goed op kunnen lopen. Ook kan de ene nerts

niet een buurman of buurvrouw in de naastgelegen ren, ook wel compartiment genoemd,

aanraken of bijten.

Klauter-renDe leefruimte van de nerts bestaat uit minimaal één nachthok van 20 x 20 cm en één of meer-

dere rennen naast of boven elkaar. Een basisleefruimte voor twee volwassen nertsen is mini-

maal 85 x 30 x 45 cm (l x b x h) groot. Daar mag één ren van een vloeroppervlakte van minstens

1.700 cm2 boven op gezet worden. Een erg technisch verhaal, het bovenstaande plaatje maakt

het misschien duidelijker. De nerts kan dan naar boven klauteren en daarom noemen we dit

klauter-rennen. Naar de leefruimte van nertsen is veel onderzoek gedaan. Uit dit onderzoek is

gebleken dat een nerts zich prettig voelt in de hierboven beschreven ren.

Een kijkje op het pelsdierenbedrijf

9

De leefruimtes van nertsen

zijn tegenwoordig vaak

horizontaal en/of verticaal

gekoppeld tot klauter- of

familierennen. Hierdoor

kunnen zij een groter nest

(of een deel daarvan) tot

de pelstijd bij elkaar houden.

Een leefruimte bestaat uit ten minste één compartiment van minimaal 85 cm lang, 30 cm breed en 45 cm hoog. Elke leefruimte heeft mini-maal één nestbox met strooi-sel, minimaal 20 cm lang, 20 cm breed en 15 cm diep.

De huisvesting

10

FamiliekooienNertsenhouders mogen meerdere ruimtes náást elkaar koppelen, waardoor zij een groter

nest tot de pelstijd bij elkaar kunnen houden. Dit noemen we familiekooien. Jonge nertsen

groeien dus steeds vaker samen op in groepshuisvesting.

SpeelgoedIn de rennen liggen ook speeltjes, zoals een platform waarop ze kunnen klimmen of een

buis, ook wel cilinder genoemd, waar ze doorheen kunnen kruipen. Een nerts hoeft zich zo

nooit te vervelen. Die speeltjes in de ren noemen we kooiverrijkingen.

NachthokAan de voorzijde van de leefruimte bevindt zich het houten nachthok, gevuld met stro of

zaagsel. Hierin trekken nertsen zich vooral in de winter terug om te slapen. Ook worden

in het voorjaar hierin de pups geboren. De pups blijven een aantal weken in het nachthok

voordat zij zich naar buiten wagen. In de ren ligt dan gedurende die eerste periode een

extra mat van fijn gaas, zodat zij niet door het gaas naar beneden vallen en zich makkelijker

kunnen bewegen.

Wat gebeurt er met de mest?Het toilet van de nerts is achter in de leefruimte. Pups leren al snel van hun moeder zo ver

mogelijk van het nest te mesten. De mest die de dieren daar achterlaten valt tussen het

gaas door in een mestgoot of op een mestband. Tegenwoordig zijn veel stallen, ook wel

groenlabelstallen genoemd, voorzien van een systeem waardoor de mest meerdere malen

per dag automatisch afgevoerd wordt naar een mestput. Deze mest wordt gebruikt als

voedingsstof voor landbouwgewassen, zoals bijvoorbeeld maïs. Elk landbouwhuisdier heeft

zijn eigen luchtje. Dichtbij de stal kun je duidelijk de aparte lucht van nertsen ruiken. Het

is een mengsel van de geur van de dieren zelf, van hun voedsel en van de mest. Vreemd

genoeg gaat die geur niet in je kleren of in je haar zitten. Als je na bezoek aan een nertsen-

stal thuis komt, kunnen ze niet ruiken waar je bent geweest. Alleen de hond merkt het.

Mede dankzij kooiverrij kingen

in de vorm van bijvoorbeeld

cilinders of platforms, hoeven

nertsen zich nooit te vervelen.

11

Uiteraard kunnen we in dit boekje niet alle regeltjes behandelen.

Wil je meer weten over de huisvesting van nertsen, dan kun je dit vinden in

de “Verordening welzijnsnormen nertsen 2003” op de al eerder genoemde

website: www.nfe.nl. onder de kop: regelgeving.

Drinknippel voor vers waterFris drinkwater is voor nertsen erg belangrijk. Daarom hebben nertsen in alle staltypes de

beschikking over een waterbakje of, wat je steeds meer ziet, een drinknippel. Dat is een

knop waar water uit komt, zodra de nerts er met zijn snuit tegenaan drukt.

Wat kiest de nerts?Nertsen groeien dus op onder natuurlijke, klimatologische omstandigheden, zonder extra

warmte en vaak zonder extra licht. Zij krijgen maar één keer per jaar jongen en er wordt niet

geprobeerd om dit te versnellen. Wat zou de nerts het fijnste vinden: een open shed of een

gesloten stal of kas? Onderzoekers hebben geprobeerd het antwoord te vinden, maar een

duidelijke voorkeur toonden de nertsen niet. Ook voor de kwaliteit van de pels maakt het

niet uit. De keus is dus aan de pelsdierenhouder.

ToezichtAlle bedrijven worden jaarlijks door diverse instanties gecon-

troleerd op de naleving van allerlei regels. Zo worden de bedri-

jven gecontroleerd op de naleving van welzijnsregels en de opslag

en verwerking van het voer. Mensen van de gemeente komen

kijken of de milieuregels worden nageleefd en ook de dierenarts

komt regelmatig op bezoek.

De regels zijn vastgelegd in de “Verordening welzijnsnormen nertsen 2003”, die

op 1 januari 2004 is ingegaan. Deze verordening staat vol met voorschriften, zodat

zaken op het gebied van administratie, de verzorging en huisvesting van nertsen

etc. goed geregeld zijn. Vaak zijn dit nieuwe regels en moet de nertsenhouder nog

aanpassingen in zijn bedrijf doorvoeren. Omdat dit alles veel geld kost, mogen

nertsenhouders deze aanpassingen verspreid over meerdere jaren invoeren.

Bij nertsen noemen we een vrouwtjesdier een teef. Het mannetje, een flink

stuk groter dan het vrouwtje, heet reu. De jonge nertsjes noemen we pups.

In dit hoofdstuk gaan we eens kijken hoe een nerts eruit ziet en wat het dier

zoal doet.

Meteen als je de stal binnenkomt valt al op dat nertsen verschrikkelijk nieuwsgierig zijn. Hij,

of zij, heeft je direct in de gaten en volgt voortdurend al je bewegingen.

Bang is de nerts ook helemaal niet. Vooral als er jonge nertsen in het hok zijn, zal de

moeder alles doen om haar pups te verdedigen. Daarbij gebruikt ze de vier ijzersterke

tanden in boven- en onderkaak. De pelsdierenhouder draagt daarom leren handschoenen

als hij met zijn handen in het hok moet komen. In die handschoenen mag de moeder- of

vadernerts gerust bijten.

De nerts heeft zowel in de boven- als onderkaak zes scherpe snijtanden en aan weerskanten

daarvan twee sterke hoektanden. Achterin de kaken bevinden zich in totaal 20 kiezen.

De tanden van de nerts zijn erg geschikt om vlees te eten.

Warm nestjeVoordat de pups geboren worden, maakt de teef een nest. Dat doet ze in het nachthok, waar

ze zich rustig kan terugtrekken. Het nestmateriaal, meestal stro, wordt door de pelsdieren-

houder op het gazen dak van het nachthok gelegd. De teef trekt net zoveel stro als nodig

Het leven van een nerts

Hoe leeft een nerts eigenlijk?

12

Een nerts heeft ijzersterke

tanden. Daarom draagt

de pelsdierenhouder meestal

leren handschoenen als hij

met zijn handen in het hok

moet komen.

door het gaas het nachthok in en bouwt zo zelf een warm nestje. Ze houdt zelf goed in de

gaten of haar pups het niet te warm of koud krijgen. Wordt de buitentemperatuur hoger,

dan haalt ze wat nestmateriaal uit het nachthok weg, wordt het kouder dan brengt ze er juist

extra stro naartoe. Als een vrouw een kind krijgt, noemen we dit baren. Een nerts baart niet,

maar werpt. Gemiddeld werpt een teef één keer per jaar zo’n vijf à zes pups. Na de geboorte

van de pups is de teef extra druk. Ze verzorgt de jonge dieren en leert ze ondermeer dat ze

alleen achterin het hok hun behoefte mogen doen.

Bezigheden van de nertsBehalve eten en drinken, het verslepen van voer- en nestmateriaal brengt de nerts z’n dag

vooral door met slapen. En niet te vergeten, met het verzorgen van zijn pels. Hij likt en

poetst zijn vacht net zo keurig als een poes dat doet.

Hoe leeft een nerts eigenlijk?

13

Een nerts laat zijn eten niet bevriezenDe nertsenhouder geeft de dieren te eten door het voer boven op de ren

te leggen. Dit voer is een stevige brij, die bij stukjes en beetjes door de nerts

naar binnen wordt getrokken. Wanneer de pups na enkele weken vast voer

gaan eten, voert de boer eerst op het nachthok. Zo kunnen de pups makkelijk

bij het voer. Grappig is dat de nerts ’s winters een deel van dit voedsel naar het

nachthok brengt om te voorkomen dat het bevriest.

Gemiddeld werpt een teef

5 à 6 pups in een nachthok

met veel stro.

Wij mensen zijn eigenlijk maar vreemde wezens. We eten alles door elkaar:

vlees, vis, fruit, groenten, aardappelen en soms kauwgom of chocola. Ook

bij de dieren zijn er soorten die zowel vlees als planten eten. Denk maar

aan apen en varkens. Deze alleseters noemen we omnivoor. Daarnaast

zijn er dieren die alleen vlees eten, zoals tijgers. Die noemen we carnivoor.

Planteneters, zoals een koe, heten herbivoor.

De nerts hoort bij de tweede groep, de carnivoren. En om die reden krijgt hij

vooral vlees te eten. Dat vlees is afkomstig van pluimveeslachterijen en vis-

verwerkende bedrijven. Daar blijft na het klaarmaken van vis en kip voor de

verkoop, veel restmateriaal over dat wij mensen niet lekker vinden. Vleesetende

dieren vinden het echter een lekkernij. Maar voordat ze het te eten krijgen wordt

het vlees in een voerfabriek gemalen. Net zoals het gehakt bij de slager. Daarna

worden er vitaminen en mineralen aan toegevoegd. Dat is goed voor de gezond-

heid van de nerts. Vanaf de fabriek wordt het voer dagelijks per tankauto naar een

opslagtank op het pelsdierenbedrijf vervoerd.

EtenstijdVlak voordat het voor de nertsen etenstijd is, vult de pelsdierenhouder zijn voerwagen van-

uit de opslagtank. Rijdend op het gangpad legt hij bovenop elke ren een portie voer. De

hoeveelheid voer en de samenstelling ervan hangt samen met de behoefte van de dieren. Je

begrijpt dat een teef extra voer nodig heeft in de weken dat ze melk voor haar pups produ-

ceert. Ook voor het krijgen van een groot aantal gezonde pups en voor het ontwikkelen van

een goede pels wordt het voer op verschillende tijdstippen van het jaar aangepast.

De voeding

Kip en vis als hoofdgerecht

14

Kip en vis als hoofdgerecht

De jaarcyclus

De kalender van de pelsdierenhouder

Zullen we eens bladeren in de kalender van de pelsdierenhouder? Niet om

te kijken wanneer hij jarig is, maar om de andere gebeurtenissen op zijn

bedrijf te bekijken. Deze gebeurtenissen worden bepaald door het natuurlijke

ritme van de nertsen. Zo’n serie opeenvolgende gebeurtenissen noemen we

een cyclus. De cyclus in de nertsenhouderij is een jaarcyclus. Hiermee wijkt

deze sector af van veel andere veehouderijtakken. In de pluimveehouderij

komen elke dag van het jaar kuikens uit het ei en biggen worden ook het hele

jaar door geboren. Een echt jaarritme is daar niet aanwezig. In dit hoofdstuk

leggen we uit, hoe het werk in de nertsenhouderij van maand tot maand

verschilt.

In grote lijnen ziet de cyclus van een nerts er zo uit:

Na de winter worden de mannetjes- en vrouwtjesnertsen bijeengebracht voor het paren.

Bijna twee maanden later worden daaruit de jonge nertsjes geboren. Aan het eind van de

zomer zijn de jonge dieren al volwassen. Het jaar daarop kunnen ze zelf al jongen krijgen.

MaartWe beginnen in maart, de paarperiode. In deze maand brengt de pelsdierenhouder de teven

één voor één bij de reu. Dit paren is voor de teef nodig om jongen te kunnen krijgen.

Dat betekent veel werk voor de eigenaar, want een nertsenhouderij telt al gauw zo’n 4500

teven. Een reu paart in de regel vier tot vijf teven.

April-meiDe teef draagt vanaf maart de jongen in haar buik. Na een draagtijd van gemid-

deld 54 dagen, dus bijna twee maanden, worden de pups geboren. Dat gebeurt

in het nachthok, meestal als er niemand in de buurt is. Een teef krijgt vijf tot

zes pups per worp. Hoe meer pups een nest telt, des te minder melk een pup

van de moeder krijgt. Om die reden legt een nertsenhouder wel eens één of

twee jongen uit een heel groot nest over in een heel klein nest. Daardoor

krijgen alle pups ongeveer even veel melk. Het overleggen kan alleen

binnen twee dagen na de geboorte, omdat de nieuwe moeder de pups

anders niet meer accepteert.

De pups zijn vlak na de geboorte zo groot en dun als een pink en helemaal kaal.

De jaarcyclus

Om te voorkomen dat ze door de gazen bodem van de ren vallen, ligt daar in deze maan-

den een mat met extra fijn gaas. De jongen drinken melk bij hun moeder. Dit heet zogen.

Op een kaartje boven de ren schrijft de pelsdierenhouder hoeveel mannetjes (reuen) en

vrouwtjes (teven) er zijn geboren. Hij schrijft ook op of er pups zijn doodgegaan. Later

kan hij aan de hand van die gegevens vaststellen welke teven de meeste jongen hebben

grootgebracht.

JuniIn de maand juni worden de nertsen ingeënt tegen ziekten.

JuliSoms worden nertsen na de zoogperiode, op zijn

vroegst vanaf 1 juli, gespeend. Verspenen betekent

dat ze niet meer per se bij hun moeder hoeven te zijn

en naar een eigen ren kunnen. Drinken bij hun moe-

der is dan niet meer nodig, want ze hebben ge leerd

om zelf te eten. Twee aan twee worden ze dan in

een andere ren ondergebracht, meestal een broer

en een zus samen. Dat kan alleen als ze samen zijn

opgegroeid, want zoals we eerder ook al aangaven

accepteren nertsen geen ‘vreemden’ in hun territo-

rium, in dit geval de ren.

Steeds vaker groeien nertsen op in groepshuisvesting, samen met hun moeder en enkele

of alle broertjes en zusjes. De pelsdierenhouder rekent dan uit hoeveel ruimte de dieren

gezamenlijk nodig hebben en koppelt de rennen aan elkaar. Hoe groot de ren moet zijn

staat precies vermeld in de al eerder genoemde ‘verordening’. Ook rekent hij uit op hoeveel

nestboxen en speeltjes de dieren recht hebben. 16

Op een kaartje boven de ren

schrijft de pelsdierenhouder

allerlei gegevens op over de

dieren. Later kan hij aan de

hand van die gegevens o.a.

vaststellen welke teven de

meeste en de beste jongen

hebben voortgebracht.

AugustusIn augustus gebeurt er niet zo veel opvallends op het bedrijf. De jongen groeien en groeien

en de pelsdierenhouder controleert dagelijks of de gezondheid van de dieren goed is.

September en oktoberNa ongeveer een half jaar, dus rond september/oktober, zijn de pups volwassen. In deze

periode verandert ook de pels van de nertsen. Ze krijgen een wintervacht. De zomerharen

vallen uit en daarvoor in de plaats komen de winterharen. Ze zijn dan in de verharings-

periode, net zoals een hond in de rui kan zijn.

We vertelden zojuist al dat de pelsdierenhouder nauwkeurig opschrijft hoeveel pups een

teef ter wereld brengt. Aan de hand van die gegevens kan hij in oktober de beste teven en

reuen kiezen voor de paring van volgend jaar. Daarbij let hij vooral ook op de kwaliteit van

de pels, de juiste inplant van onderwol en bovenharen (zie tekening in het kader), de kleur,

maar ook op het gedrag van de dieren. Onrustige, agressieve nertsen mogen geen pups

meer krijgen. De uitgekozen fokdieren krijgen in afwachting van het komende paarseizoen

ieder een eigen ruimte.

November en decemberNovember en december zijn de drukste maanden voor de nertsenhouder. De wintervacht

is dan op zijn best en om de vacht is het in de nertsenhouderij te doen. Dieren waarmee

de nertsenhouder niet verder fokt, worden door de pelsdierenhouder zelf op het bedrijf

gedood. De pelsdierenhouder vindt dit uiteraard niet prettig om te doen, maar hij weet dat

dit nu eenmaal bij het houden van pelsdieren hoort. Het dier wordt in een kist geplaatst.

De kist wordt gevuld met zuiver koolmonoxidegas. Zodra het dier dit gas inademt, raakt het

verdoofd. Het sterft pijnloos, binnen enkele seconden.

Een goede pels heeft een dichte, egale ondervacht. Boven de ondervacht

liggen de kroonharen, het vachtje dat je dus meteen ziet. Deze kroonharen

zijn bij een goede pels even lang. Een pels met dunnere of ongelijkmatige

ondervacht is minder goed. Datzelfde geldt voor pelzen waarvan de kroon-

haren sterk in lengte verschillen. De linker pels op de tekening is heel goed.

Daarnaast zie je drie voorbeelden van een minder goede pelsopbouw.

17

18

De jaarcyclus

Ook het verwijderen van de pels, het pelzen, gebeurt vaak op het eigen bedrijf of in spe-

ciale pelzerijen. Denk bij zo’n pels bijvoorbeeld aan een schapenvacht: de ene kant wol,

de andere kant leer. Na het schoonmaken en drogen van de pelzen, worden deze in een

veilinghuis verkocht. De pelsdierenhouder moet maar afwachten welke prijs daar voor zijn

pelzen wordt gegeven. Na de verkoop worden de pelzen verder verwerkt tot jassen, mut-

sen, kragen en andere bontproducten. Wat na het pelzen van de nerts overblijft, wordt in

Nederland door een speciaal bedrijf opgehaald en verbrand. Het vet wordt in veel landen

gebruikt voor geneesmiddelen en schoonheidsproducten.

Januari en februariJanuari en februari zijn de maanden waarin de pelsdierenhouder zich voorbereidt op het

nieuwe seizoen. Stallen en leefruimtes van de nertsen worden leeggemaakt, schoon-

gespoten en ontsmet. Op die manier probeert hij de kans op ziekten onder de nertsen

zoveel mogelijk te beperken. Ook voor de pelsdierenhouder is het prettig om op een mooi

schoon bedrijf te werken.

Na het schoonmaken is de jaarcyclus van de nertsenhouderij rond.

De nertsen zelf worden via een uitgekiende voeding voorbereid op de paartijd. Om een zo

groot mogelijk aantal pups te krijgen, mogen de teven niet te veel vet hebben. In april en

mei worden dan de jonge nertsen weer geboren.

In januari en februari wor-

den de stallen en leefruimtes

schoongespoten en ontsmet.

In maart begint de pelsdie-

renhouder met een schoon

bedrijf, en met de beste fok-

dieren, aan de paartijd.

Het dagelijkse werkBehalve deze seizoensgebonden gebeurtenissen, is er veel werk dat élke dag moet

gebeuren. Net zoals bij jullie thuis in de huishouding. Zeven dagen per week, en dat het

gehele jaar door, besteedt de nertsenhouder aan een uitgebreide zorg voor zijn dieren.

Zo moet hij de dieren natuurlijk elke dag voeren. Hij geeft ze regelmatig vers stro en con-

troleert ook of ze nog allemaal rustig en gezond zijn. Daarnaast steekt hij veel tijd in het

schoonhouden van het bedrijf.

Bovendien is er regelmatig onderhoud nodig aan de rennen, aan de stal of aan het erf. En of dit

alles nog niet genoeg is: hij moet een goede boekhouding bijhouden, waarin zowel de inkom-

sten als uitgaven van het bedrijf staan. Ook moet hij veel gegevens opschrijven over de dieren,

zodat hij later weet met welke dieren hij volgend jaar verder kan fokken. Een nerts krijgt alleen

voldoende jongen en een mooie pels als hij goed verzorgd wordt. Pelsdierenhouders worden

in Nederland door de overheid jaarlijks gecontroleerd of ze de dieren verzorgen volgens de

afgesproken regels. Zo niet, dan staat hen een fikse boete te wachten.

Je begrijpt dat de pelsdierenhouder dit werk vaak niet alleen kan doen. Ook de nertsen-

houderij heeft te maken gekregen met schaalvergroting. Veel bedrijven zijn de laatste jaren

erg gegroeid en de hoeveelheid werk is bovendien, als gevolg van de invoering van veel

nieuwe regels, alleen maar meer geworden. Vroeger was een pelsdierenhouderij vaak een

familiebedrijf. De pelsdierenhouder was blij met de hulp die hij kreeg van zijn vrouw en

kinderen. Tegenwoordig is deze hulp meestal niet meer voldoende en hebben veel nertsen-

houders, zeker in drukke periodes, professionele hulp op hun bedrijf.

Ziezo. Je hebt een heleboel over de werkzaamheden van de nertsen-

houder en het leven van de nerts gelezen.

Heb je het ook goed onthouden? Dat kun je testen door de vragen op

de volgende bladzijde te beantwoorden. 19

20

Vragenlijst

1. Geef met een kruisje op het kaartje aan waar jij zelf woont.

2. Ligt er in jouw omgeving een bedrijf met pelsdieren?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

3. In welke provincies vind je de meeste nertsenhouderijen?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

4. Ben je zelf wel eens een pelsdier tegengekomen? In de natuur of in de dierentuin,

of misschien ergens anders?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

5. Teken enkele voorwerpen die jullie thuis hebben en die gemaakt zijn van de huid, de pels

of de vacht van dieren.

6. Wat is het verschil tussen een huisdier en een landbouwhuisdier?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

7. Heb je zelf een dier? Zo ja, wat voor dier is dit?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

8. Wat heb je nodig om jouw dier goed te verzorgen?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

9. Als je geen dier hebt, zou je er dan een willen hebben? Wat voor dier zou dat dan zijn?

En wat zou je allemaal nodig hebben voor de verzorging hiervan?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

10. Wat voor stal zou jij bouwen als je nertsen had? Waarom zou je het zo doen? Probeer

eens zo’n stal te tekenen.

21

22

Vragenlijst

11. Wat haalt de nerts door het gazen dak van zijn leefruimte allemaal naar binnen?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

12. Waar blijft de mest van nertsen?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

13. Ken je een andere naam voor een mannetjesnerts? En voor een vrouwtje? Hoe noemen

we jonge nertsen ook wel?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

14. Ken je nog een diersoort waarbij deze namen worden gebruikt?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

15. Wat ben jij: een herbivoor, een carnivoor of een omnivoor? En wat is een nerts?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

16. Wat krijgt een nerts op een nertsenhouderij te eten?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

17. Een rekenvraag: hoeveel reuen zijn er nodig om 3000 teven te paren?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

18. Hoeveel jonge nertsen krijgt een moedernerts gemiddeld? En hoeveel keer per jaar

gebeurt dat?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

19. Waarom zou een nertsenhouder wel eens pups van een groot nest naar een klein nest

overleggen?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

20. Wat doet een nertsenhouder als hij de jonge nertsen verspeend? Worden nertsen tegen-

woordig nog vaak verspeend?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

21. Waarom zou een pelsdierenhouder kiezen voor groepshuisvesting in bijvoorbeeld klau-

ter- of familiehuisvesting?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

22. Waarom krijgen nertsen tegenwoordig speelgoed in de ren? Kun je voorbeelden van

‘kooiverrijkingen’ noemen?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

23. Waar let de pelsdierenhouder op als hij de beste teven uitzoekt om mee verder

te fokken?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Voor klassen die de dvd ‘pelsdierenhouders aan het woord’ zien:1. Wat vind je het meest opvallende aan het nertsenbedrijf? En aan de nerts zelf?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

2. Veel nertsen blijven tot de pelstijd bij de moeder. Vanaf wanneer zijn jonge nertsen al zo

volwassen dat ze zelfstandig gehuisvest zouden kunnen worden?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

3. Waar komt het voer voor nertsen vandaan? En wat zit erin?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Voor klassen die een pelsdierenboerderij bezoeken:Maak een verslagje over het bedrijf en beantwoord hierin de volgende vragen:

• Wat vond je het meest opvallende op het bedrijf?

• Wat waren de dieren aan het doen?

• In welk stukje van de jaarcyclus waren de dieren? 23

Beoordeling

Beoordeling: _________________________________________________________________________

Naam: ______________________________________________________________________________

Adres: ______________________________________________________________________________

Woonplaats: _________________________________________________________________________

Klas: ________________________________________________________________________________

Leeftijd: _____________________________________________________________________________