OVERZICHT ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE: DEEL 2

Hoofdstuk 11: Fysieke en cognitieve ontwikkeling in de adolescentie

FYSIEKE ONTWIKKELING

1. Conceptions of Adolescence· Biologische perspectief

o Storm-und-stress perspectief (Jean-Jacques Rousseau)o Genitale fase (Anna Freud)

· Sociaal perspectiefo Margaret Mead

· Gebalanceerd perspectiefo Vroege adolescentie (11-12 tot 14 jaar)o Midden-adolescentie (14 tot 16 jaar)o Late adolescentie (16 tot 18 jaar)

2. Puberteit: de fysieke overgang naar volwassenheid· Hormonale veranderingen

o Groeihormoon (GH) en thyroxineo Estrogenen en androgeneno Testosterono Adrenal androgens

· Lichaamsgroeio Groeispurto Lichaamsproportieso Spier-vet verhouding en andere interne veranderingen

· Motorische ontwikkeling en fysieke activiteit· Seksuele maturatie

o Primaire en secundaire geslachtskenmerken (TABEL p.366)o Menarche en spermarche

· Individuele verschillen in puberale groeio Seculaire trend

· Hersenontwikkeling· Veranderende states of arousal

3. Psychologische impact van puberale veranderingen· Reacties op puberale veranderingen

o Initiatieceremonie· Puberale verandering, emoties en sociaal gedrag

o Adolescente humeurigheido Ouder-kind relaties

§ Psychologisch afstand nemen· Puberale timing

o Rol van fysieke aantrekkelijkheido Belang van “erbij horen”o Langetermijngevolgen

4. Health Issues· Voeding· Eetstoornissen

o Anorexia nervosa

o Boulimia nervosa· Seksuele activiteit

o Impact van cultuuro Seksuele attitudes en gedrago Karakteristieken van seksueel actieve adolescenteno Gebruik van anticonceptieo Seksuele geaardheid

§ Holebi-jongeren: Uit de kast komen tegenover jezelf en anderen (BOX p.376)· SOA’s

o AIDS· Tienerzwangerschap en ouderschap

o Correlaties en gevolgen van adolescente ouders§ Opleiding§ Huwelijkspatronen§ Economische omstandigheden

o Preventiestrategieëno Interventie voor adolescente ouders

· Middelengebruik en –misbruiko Experimentereno Correlaties en gevolgen van middelenmisbruik bij adolescenteno Preventie en behandeling

COGNITIEVE ONTWIKKELING

5. Piaget’s theorie: Formeel-operationeel stadium· Hypothetisch-deductisch redeneren

o Pendulumprobleem· Propositioneel denken· Vervolgonderzoek over formeel-operationeel denken

6. Informatieverwerkingsperspectief van cognitieve ontwikkeling in adolescentie· Wetenschappelijk denken: theorie met evidentie coördineren (figuur 11.9, p.384)· Hoe wetenschappelijk denken zich ontwikkelt

o Metacognitief begrijpen

7. Gevolgen van cognitieve ontwikkeling in adolescentie· Zelf-bewustzijn en zelf-focussen

o Imaginair publieko Persoonlijke fabel

· Idealisme en kritieko generatiekloof

· Beslissingen nemen

8. Geslachtsverschillen in mentale vaardigheden· Verbale vaardigheden· Wiskunde

o Stereotype threato Geslachtsverschillen in ruimtelijke vaardigheden (BOX p.388)

9. Leren op school· Schoolovergangen· Academische prestaties

o Opvoedingspraktijken

o Ouder-school partnerschapo Invloeden van leeftijdsgenoteno Eigenschappen van de school

§ Leerervaringen in de klas§ Tracking

o Deeltijds werk· Stoppen met school

o Factoren gerelateerd aan stoppen met schoolo Preventiestrategieën

§ Hoge kwaliteit van beroepstraining§ Bijles en therapie die persoonlijke aandacht biedt§ Pogingen om factoren gerelateerd aan stoppen met school aan te pakken§ Deelname aan buitenschoolse activiteiten

· Buitenschoolse activiteiten: contexten voor positieve ontwikkeling (BOX p.394)

Hoofdstuk 12: Emotionele en sociale ontwikkeling in de adolescentie

1. Erikson’s Theorie: identiteit versus rolverwarring

· Exploratie toewijding· identiteitscrisis

2. Zelf-begrip

· Veranderingen in zelf-concept· Veranderingen in zelfvertrouwen· Wegen naar identiteit

o 4 identiteitsstaten (TABEL p.402)§ Identity achievement§ Identity moratorium§ Identity foreclosure§ Identity diffusion

· Identiteitsstatus en psychologisch welzijno Informatie-verzamelende cognitieve stijlo Dogmatische, inflexibele cognitieve stijlo Diffuse-vermijdende cognitieve stijl

· Factoren die identiteitsontwikkeling beïnvloedeno Identiteitsontwikkeling bij etnische minderheden (BOX p.)

3. Morele ontwikkeling

· Piaget’s theorie van morele ontwikkelingo Heteronome moraliteito Autonome moraliteit

· Kohlberg’s uitbreiding van Piaget’s theorieo Morele dilemma’s

§ Heinz dilemmao 6 stadia van morele ontwikkeling

§ Preconventioneel niveau1) Straf en gehoorzaamheid2) Instrumenteel doel

§ Conventioneel niveau3) Good boy – good girl (moraliteit van interpersoonlijke samenwerking)4) Behoud van sociale orde

§ Postconventioneel niveau5) Sociaal contract6) Universele ethische principes

o Vervolgonderzoek over Kohlberg’s stadia· Zijn er geslachtsverschillen inzake moreel denken?

o Ethic of care (Carol Gilligan)· Coördineren van morele, sociaal-conventionele en persoonlijke bezorgdheden· Invloeden op morele ontwikkeling

o Opvoedingo Scholingo Leeftijdsgenoteno Cultuur

· Moreel denken en gedrag

o Morele zelf-relevantieo Ontwikkeling van burgerzin (Box p.412)

· Religiositeit en morele ontwikkeling

4. Gender typing

· Gender intensificatie

5. De familie

· Ouder-kind relaties· Familiale omstandigheden (TABEL p.415)· Broers en zussen

6. Relaties met leeftijdsgenoten

· Vriendschappeno Eigenschappen van vriendschappen in adolescentie

§ Intimiteit§ Trouw

o Geslachtsverschillen inzake vriendschappen§ Corumineren

o Vrienschappen op het interneto Vrienschappen en aanpassing

§ Jezelf en de ander leren begrijpen§ Basis voor toekomstige intieme relaties§ Helpen omgaan met stress van adolescentie§ Attitudes t.o.v. school verbeteren

· Kliekjes en “crowds”· Dating

o Intern werkmodel· Conformiteit met leeftijdsgenoten

7. Ontwikkelingsproblemen

· Depressieo Factoren gerelateerd aan depressieo Geslachtsverschillen

· Zelfmoordo Factoren gerelateerd aan zelfmoordo Preventie en behandeling (TABEL p.421)

· Delinquentieo Factoren gerelateerd aan delinquentie

§ 2 wegen naar adolescente delinquentie (BOX p.423)o Preventie en behandeling

§ Multisystemic Therapy

Hoofdstuk 13: Fysieke en cognitieve ontwikkeling in vroege volwassenheid (18-40 jaar)

1. Een graduele overgang: emerging adulthood

FYSIEKE ONTWIKKELING

· Biologische veroudering (senescence)· Asynchroon· Multidirectioneel en multidimensioneel

2. Biologische veroudering

· Wear-and-tear theorie· Veroudering op niveau van DNA en lichaamscellen

o Geprogrammeerde effecten van specifieke geneno Cumulatieve effecten van willekeurige gebeurtenissen

§ Vrije radicalen· Veroudering op niveau van organen en weefsels

o Cross-linkage theorie

3. Fysieke veranderingen

· TABEL p.433· Cardiovasculair en ademhalingssysteem

o Hypertensieo Arteriosclerose

· Motorische performantie· Immuunsysteem

o T-cellen en B-cellen· Voortplantingsvermogen

4. Gezondheid en fitheid

· Voedingo Overgewicht en obesitas

§ De obesitas-epidemie: hoe Amerikanen de zwaarste mensen ter wereld werden (BOXp.440-441)

o Vet in voeding§ Verzadigde en onverzadigde vetten

· Beweging· Middelenmisbruik

o Rokeno Alcohol

· Seksualiteito Heteroseksuele attitudes en gedrag

§ Geslachtsverschillen inzake attitudes t.o.v. seksualiteit (BOX p.445)o Homoseksuele attitudes en gedrago SOA’so Aanrandingo Menstruele cyclus

§ Premenstrueel syndroom (PMS)· Psychologische stress

COGNITIEVE ONTWIKKELING

· Postformeel denken

5. Veranderingen in structuur van denken

· Perry’s theorie: Epistemische cognitieo Ontwikkeling van epistemische cognitie

§ Dualistisch denken§ Relativistisch denken§ Toewijding binnen relativistisch denken

o Belang van interactie met leeftijdsgenoten en reflexie· Labouvie-Vief’s theorie: pragmatisch denken en cognitief-emotionele complexiteit

o Emotionele intelligentie

6. Expertise en creativiteit

· Verschuiving van “oplossen van problemen” naar “vinden van problemen”

7. Verder studeren

· Psychologische impact van verder studeren· Stoppen met studeren

8. Beroepsleven

· Een beroep kiezeno Fantasie periodeo Tentatieve periodeo Realistische periode

· Factoren die beroepskeuze beïnvloedeno Persoonlijkheid

§ Onderzoekende persoon§ Sociale persoon§ Realistische persoon§ Artistieke persoon§ Conventionele persoon§ Ondernemende persoon

o Familiale invloedeno Leraarso Gender stereotypes

§ Mannelijkheid aan het werk: mannen die niet-traditionele carrières kiezen (BOX p.457)· Beroepsvoorbereiding van niet-studerende jonge volwassenen

o Werk-studie combinatie in Duitsland (BOX p.458)

Hoofdstuk 14: Emotionele en sociale ontwikkeling in de vroege volwassenheid

1. Erikson’s theorie: Intimiteit versus isolatie

2. Andere theorieën over psychosociale ontwikkeling in volwassenheid (TABEL p.465)

· Levinson’s seizoenen van het leveno Levensstructuuro Dromen en mentorso Leeftijd-30 overgango Zich settelen voor mannen, verdere instabiliteit voor vrouwen

· Vaillant’s aanpassing aan het leveno 20: intimiteito 30: carrière consolidatieo 40: generativiteito 50-60: keepers of meaningo 70: spiritualiteit

· Beperkingen van Levinson’s en Vaillant’s theorieën· Sociale klok

3. Hechte relaties

· Romantische liefdeo Een partner kiezen

§ Gehechtheidspatronen in kindertijd en romantische partnerrelaties (BOX p.470-471)o Onderdelen van liefde

§ Triangulaire theorie van liefde (Robert Sternberg)· Intimiteit· Passie· Toewijding

o Cultuur en de ervaring van liefde· Vriendschappen

o Vriendschappen met hetzelfde geslachto Vriendschappen met het andere geslachto Broers en zussen als vrienden

· Eenzaamheid

4. De familiale levenscyclus

· Alleen gaan wonen· Verenigen van families door huwelijk

o Huwelijksrollen§ Traditioneel huwelijk§ Egalitair huwelijk§ Tweeverdienersgezinnen

o Huwelijkstevredenheid§ TABEL p.476§ Partnermisbruik (BOX p.478-479)

o Verwachtingen en mythes over het huwelijk· Ouderschap

o Beslissing om kinderen te krijgeno Overgang naar ouderschap

§ Eerste en latere geboorten§ Interventies

o Gezinsgrootteo Gezinnen met jonge kindereno Gezinnen met adolescenteno Ouderschapslessen

5. Diversiteit van volwassen levensstijlen

· Single zijn· Samenwonen· Kinderloosheid· Scheiding en hertrouwen

o Factoren gerelateerd aan scheidingo Gevolgen van scheidingo hertrouwen

· Verschillende stijlen van ouderschapo Stiefouderso Nooit-getrouwde alleenstaande ouderso Holebi-ouders

6. Ontwikkeling van carrière

· Een carrière uitbouwen· Vrouwen en etnische minderheden

o Vrouwen met carrières die ervoor kiezen om thuis te blijven (BOX p.491)· Werk en gezin combineren

o tweeverdienersgezinnen

Hoofdstuk 14: fysieke en cognitieve ontwikkeling in midden volwassenheid (40-65 jaar)

FYSIEKE ONTWIKKELING

1. Fysieke veranderingen

· Zichto Presbyopiao Glaucoom

· Gehooro Presbycusis

· Huid· Spier–vet verhouding

o Anti-verouderingseffecten van caloriebeperkend dieet? (BOX p.503)· Skelet

o Osteoporose· Voortplantingssysteem

o Overgango Veranderingen bij vrouwen

§ Menopauzeo Hormoontherapie

§ Estrogen replacement therapy (ERT)§ Hormone replacement therapy (HRT)

o Psychologische reacties van vrouwen op menopauze§ Menopauze als een bioculturele gebeurtenis (BOX p.506)

o Veranderingen bij mannen

2. Gezondheid en fitheid

· Seksualiteit· Ziekte en handicaps

o Kanker§ Oncogenen§ Tumoronderdrukkende genen§ Stabiliteitsgenen

o Cardiovasculaire ziekten§ Arteriosclerose§ Hartaanval§ Hartritmestoornissen§ Angina pectoris§ Angioplastiek

o Osteoporose· Vijandigheid en woede

o Type A gedragspatroono Geuite vijandigheid

3. Aanpassing aan de fysieke uitdagingen van midlife

· Stress managemento Problem-centered VS emotion-centered coping

· Sporteno Self-efficacy

· Een optimistische visie

o Hardiness§ Controle§ Toewijding§ uitdaging

· Gender en veroudering: een dubbele standaard

COGNITIEVE ONTWIKKELING

4. Veranderingen in mentale capaciteiten

· Cohort effecteno Seattle Longitudinal Study

· Crystallized en Fluid Intelligenceo Schaie’s Seattle Longitudinal Studyo Verandering in mentale vaardigheden verklaren

· Individuele en groepsverschillen

5. Informatieverwerking

· Verwerkingssnelheido Neuraal netwerk visieo Informatieverlies visie

· Aandachto inhibitie

· Geheugeno Feitelijke kenniso Procedurele kenniso Metacognitieve kenniso Praktische intelligentie (cfr. Sternberg)

· Praktisch probleemoplossen en expertise· Creativiteit· Informatieverwerking in context

6. Beroepsleven en cognitieve ontwikkeling

7. Volwassen leerlingen: gaan studeren in midlife

· Karakteristieken van terugkerende studenten· Terugkerende studenten ondersteunen

Hoofdstuk 16: Emotionele en sociale ontwikkeling in midden volwassenheid

1. Erikson’s theorie: generativiteit versus stagnatie

· Generatieve volwassenen vertellen hun levensverhalen (BOX p.531)

2. Andere theorieën van psychosociale ontwikkeling in midden volwassenheid

· Levinson’s seizoenen van het leveno Leeftijd-40 overgang

§ TABEL p.533o Aanpassen van de leveingsstructuur: gender gelijkenissen en verschilleno Levensstructuur in sociale context

· Vaillant’s aanpassing aan het leveno Keepers of meaning

· Midlife crisis· Stadia of levensgebeurtenissen benadering

3. Stabiliteit en verandering in zelf-concept en persoonlijkheid

· Mogelijke zelven· Zelf-aanvaarding, autonomie en beheersing v/d omgeving

o Welke factoren beïnvloeden psychologisch welzijn in midlife? (BOX p.538-539)· Coping strategieën· Gender identiteit

o Parental imperative theory· Individuele verschillen in persoonlijkheidstrekken

o Big Five persoonlijkheidstrekken (TABEL p.540)

4. Relaties in midlife

· Huwelijk en scheidingo Vervrouwelijking van armoede

· Veranderende ouder-kind relatieso kinkeeper

· Grootouderschapo Betekenissen van grootouderschapo Grootouder-kleinkind relatieso Recente trends in grootouderschap

§ Grootouders die kleinkinderen opvoeden: het overgeslagen-generatie gezin (BOX p.546)· Volwassen kinderen en hun ouder wordende kinderen

o Frequentie en kwaliteit van contacto Voor ouder wordende ouders zorgen

§ Sandwich generatie· Broers en zussen· Vriendschappen· Relaties over generaties heen

5. Beroepsleven

· Jobtevredenheido burnout

· Ontwikkeling van carrière

o Jobtrainingo Gender en etniciteit: het glazen plafond

· Carrièreverandering in midlife· Werkloosheid· Pensioen plannen

Hoofdstuk 17: Fysieke en cognitieve ontwikkeling in late volwassenheid (vanaf 65 jaar)

FYSIEKE ONTWIKKELING

1. Levensverwachting

· Verschillen in levensverwachtingo Active lifespan

· Levensverwachting in late volwassenheido Levensverwachting crossovero Activities of daily living (ADLs)o Instrumental activities of daily living (IADLs)o Wat kunnen we leren over verouderen van eeuwelingen? (BOX p.566-567)

· Maximale levensduur

2. Fysieke veranderingen

· Zenuwstelsel· Zintuigstelsel

o Zicht§ Cataract§ Maculaire degeneratie

o Gehooro Smaak en geuro Tast

· Cardiovasculair en ademhalingsstelsel· Immuunsysteem

o Auto-immuun respons· Slaap

o Slaap apneuo “Rusteloze benen”

· Fysiek uiterlijk en mobiliteit· Aanpassing aan fysieke veranderingen van late volwassenheid

o Effectieve coping strategieëno Assisterende technologieo Stereotypes over veroudering overwinnen

§ Stereotype threat§ Culturele verschillen in de ervaring van ouder worden (BOX p.574)

3. Gezondheid, fitheid en handicaps

· Terugdringen van morbiditeit· Voeding en sporten· Seksualiteit· Fysieke handicaps

o Primair en secundair ouder wordeno Fragiliteito Emfyseemo Pneumonieo Beroerteo Artritis

§ Artrose (osteoartritis)

§ Reumatische artritiso Diabeteso Onbedoelde verwondingen

§ Auto-ongevallen§ Vallen§ Onbedoelde verwondingen voorkomen

· Mentale handicapso Ziekte van Alzheimer

§ Symptomen en verloop van de ziekte§ Hersenverval

· Neurofribrillaire tangles· Amyloïde plaques· Neurotransmitters

§ Risicofactoren· Familiaal en sporadisch type· ApoE4 gen

§ Beschermende factoren§ Alzheimerpatiënten en hun verzorgers helpen

· Interventies voor verzorgers van ouderen met dementie (BOX p.584-585)o Cerebrovasculaire dementieo Misgediagnosticeerde en omkeerbare dementie

· Gezondheidszorgo Kosten van gezondheidszorg voor de oudereno Lange-termijn zorg

§ Geassisteerd wonen

COGNITIEVE ONTWIKKELING

· Selectieve optimalisatie met compensatie

4. Geheugen

· Doelbewust versus automatisch geheugeno Impliciet geheugen

· Associatief geheugeno Associatieve geheugenstoornis

· Remote (“verafgelegen”) geheugeno Autobiografisch geheugen

· Prospectief geheugen

5. Taalverwerking

6. Probleemoplossen

7. Wijsheid

8. Factors gerelateerd aan cognitieve verandering

· Terminale achteruitgang

9. Cognitieve interventies

· Adult Development and Enrichment Project (ADEPT)· Advanced Cognitive Training for Independent and Vital Elderly (ACTIVE)

10. Levenslang leren

· Types van programma’so Elderhostelo Routes to Learning

· Voordelen van voortgezet onderwijs

Hoofdstuk 18: Emotionele en sociale ontwikkeling in late volwassenheid

1. Erikson’s theorie: integriteit versus wanhoop

2. Andere theorieën over psychosociale ontwikkeling in late volwassenheid

· Peck’s taken van ego-integriteit (Robert Peck)o Ego differentiatie versus werkrol preoccupatieo Lichaamstranscendentie versus lichaamspreoccupatieo Egotranscendentie versus ego preoccupatie

· Joan Erikson’s gerotranscendentie· Labouvie-Vief’s emotionele expertise

o Affect optimalisatie· Reminiscentie en herzien v/h leven (life review)

o WO II-vluchtelingen en geëvacueerde kinderen kijken terug op hun leven (BOX p.602-603)

3. Stabiliteit en verandering in zelf-concept en persoonlijkheid

· Veilig en veelzijdig zelfconcept· Veerkracht

o Meegaandheido Sociabiliteito Acceptatie van verandering

· Spiritualiteit en religiositeito Stadia van geloofsontwikkeling (James Fowler) (TABEL p.605)

§ Intuïtief-projectief§ Mythisch-letterlijk§ Synthetisch-conventioneel§ Individualistisch-reflectief§ conjunctief

4. Individuele verschillen in psychologisch welzijn

· Controle versus afhankelijkheido Afhankelijkheid-ondersteuning scripto Onafhankelijkheid-negerend script

· Gezondheido Zelfmoord bij ouderen (BOX p.608-609)

· Negatieve levensveranderingen· Sociale steun en sociale interactie

o Gepercipieerde sociale steun

5. Een veranderende sociale wereld

· Sociale theorieën van verouderingo Disengagement theoryo Activiteitstheorieo Continuïteitstheorieo Socio-emotionele selectiviteitstheorieo Ouder worden, tijdsperceptie en sociale doelen (BOX p.613)

· Sociale contexten van veroudering: gemeenschap, buurt en huisvestingo Gemeenschappen en buurteno Huisvesting

§ Gewone huizen§ Residentiële gemeenschappen

· Congregate housing· Life care communities

§ Rusthuizen

6. Relaties in late volwassenheid

· Sociaal convooi· Huwelijk· Holebi-relaties· Scheiden, hertrouwen en samenwonen· Weduwschap· Nooit-getrouwde, kinderloze ouderen· Broers en zussen· Vriendschappen

o Functies van ouderenvriendschappen§ Intimiteit en gezelschap§ Aanvaarding als basisaspect van hechte vriendschap§ Verbondenheid met grotere gemeenschap§ Bescherming tegen psychosociale gevolgen van verlies

o Karakteristieken van ouderenvriendschappen§ Secundaire vrienden

· Relaties met volwassen kinderen· Relaties met volwassen kleinkinderen en achterkleinkinderen· Oudermishandeling

o “Granny dumping”o Risicofactoren

§ Afhankelijkheid van het slachtoffer§ Afhankelijkheid van de geweldpleger§ Psychologische verstoring en stress van de geweldpleger§ Voorgeschiedenis van familiaal geweld§ Institutionele omstandigheden

o Preventie

7. Pensioen en ontspanning

· De beslissing om op pensioen te gaan· Aanpassing aan pensioen· Ontspanningsactiviteiten

8. Succesvol ouder worden