266

mei 1998

OVER SCHOONHEID

Eigenlijk was ik van plan U te verrassen metiets heel merkwaardigs over Pythagoreïschegetallen, maar toen ik mijn aantekeningenwilde uittypen kwam ik op heel iets anders.Wellicht vraagt U zich na lezing af: wat haddat nu te maken met Ars et Mathesis? Zonderpogingen te doen om min of meer kunstmatighet verband te leggen waag ik het er op Utwee gedachten voor te leggen, die bijU misschien een reactie uitlokken,in ieder geval... die U even aanhet denken zetten. Vorig jaar lag ik na eenoperatie in het ziekenhuis.Geen zin om te lezen,geen goede gedachten omte koesteren... gewoon ver-velend. Er moest toch ietsin mijn hoofd zitten dat mijin een gelukkiger stem-ming zou brengen! Ikbesloot uit mijn geheugen hetmooiste schilderij naar voren tehalen om daarvan te genieten.Dat werd een miniatuur uit een mid-

deleeuws getijdenboek, dat ik goed ken enwaarover ik vijf verschillende boeken in mijnbezit heb: Les tres riches heures du Duc deBerry. Ik koos de miniatuur bij de maand fe-bruari: eerst de dartelend pikkende kouwen ophet omheinde, besneeuwde erfje.Het opengewerkte huisje met de drie mensen

die zich voor het vuur zitten te warmen......het lukte niet. Waar ik anders zo

gemakkelijk door werd ontroerdkon mij niet boeien. Het hleef

buiten mij en deed me niets,hoe levendig ik me het ookvoor de geest haalde. Toen kwam vanzelf watanders: een groot bladtekenpapier, zo’n 50 x60cm. Een wit blad meteen korrelige structuur

als van handgeschept pa-pier. Op dat blad was in

het midden, van boven naaronder, een lijn getrokken met

zwarte inkt. Niet kaarsrecht alsmet een lineaal, maar licht beweeg-

twee mededelingen

Een dunnere Arthesis dan anders, omdat dit keer Pythagoras wordt meegezonden.

Verzoek aan alle donateurs om hun jaarlijkse bijdrage over te maken; zie voor de

benodigde gegevens het Ars et Mathesis informatiekader op de volgende pagina.

267

Stichting Ars et Mathesis

Inlichtingen en aanmelding als donateur, evenals kopij voor Arthesis: Beverodelaan 205, 6952 JH Dieren, tel. 0313-413307.

Financiële bijdragen (minimumdonatie fl 30,- per jr) kunnen worden overgemaakt op bankreke-ningnummer 55 27 11 896 t.n.v. Ars et Mathesis te Baarn (gironummer van de ABN/AMRO-bankte Baarn: 32750). S.v.p. duidelijke vermelden uw eigen naam en adres, en “Ars et Mathesis”.

lijk, alsof de lijn langzaam en zorgvuldig dooriemand uit de hand getekend was. Het wasgeruststellend en tegelijk fascinerend en hetbekijken van deze levendige lijn op wit papierhield mij lang bezig. Keek ik naar eenkunstwerk? Waarom werd ik zo geboeid dooreen zwarte lijn uit de losse hand getekend,zoals Oscar REutersvard de rechte lijnen voorzijn onmogelijke figuren tekent? Een rechtelijn, zwart op wit, maar verlevendigd door devrij en doelbewust bewegende menselijkehand. Ik houd van beeldhouwkunst, van driedimen-sionale vormen. In Utrecht op de Oude Gracht,is een galerie die altijd een uitgebreide col-lectie beeldhouwwerk toont van zeer realis-tisch tot abstract. Het prettige is, dat men decollectie zeer frequent vernieuwt, zodat jeminstens eens in de twee weken een bezoekmoet brengen om niets te missen. Er zijn aller-lei facetten die boeien. Zo zijn er realistischebronzen, die je laten lachen. Ik herinner meeen klein varkentje, dat uitbundig vrolijk opzijn pootjes stond met het kopje naar me opge-heven alsof het met zijn hele lijf uitnodigde tot

blijdschap. Maar ook de abstracte volumeskunnen me in verrukking brengen door hunbezielde schoonheid. Wat ik er dan zo mooiaan vind is niet zo gemakkelijk te beschrijvenals bij het lachende varken. Maar als mij ge-vraagd wordt, wat ik het boeiendste, nooit te-leurstellende en altijd interessante ruimtelijkebeeld vindt, dan komt altijd weer de volmaaktebol op de eerste plaats. Thuis hebben we velebollen, grote en kleine van allerlei materiaal:hout, bergkristal, sterrozenkwarts, obsi-diaan...... Als het technisch mogelijk is en ikhad het geld ervoor, zou ik mijn ideale beeld-houwwerk laten maken en op een ideaal pleinin een ideale rustige stad laten plaatsen. Ditzou een volmaakt gepolijste bol van granietzijn met een middellijn van minimaal tienmeter. Zoiets prachtigs kan ik me helaas al-leen maar voorstellen... het zou een wereld-wonder zijn. Dus toch iets voor Ars et Mathesis: de schoon-heid van de levende rechte lijn en de glorievan de perfecte bol.

J.A.F. de Rijk

SCHOONHEID IN DE NATUUR

Zoals bekend is ook in de natuur allerhande schoonheidmet een wiskunstige inslag aan te treffen. Wat dacht u bijvoorbeeld van Fibonacci in de tuin? Hettuinseizoen is weer aangebroken: probeer het eens metzonnebloemen, daar valt veel aan te bekijken! In hetafgelopen jaar (1997) werd de zonnebloem waarvan weu bijgaand de restanten laten zien 3,50 m hoog. Bijnauwkeurig natellen van de rechts- en linksom draai-ende zaden blijken er 55 rechtsom en 89 linksom tedraaien; een bekend verschijnsel, maar toch altijd weerboeiend. Heeft u in uw naaste omgeving ook mooie voorbeeldenvan de Fibonacci reeksen, laat het ons dan even weten

H.P. van Tongeren

268

IN MEMORIAM FONS DE VOGELAERE

Op 5 maart 1998 stierf Fons de Vogelaere,een kunstenaar die zich sterk verbondenvoelde met Ars et Mathesis. Hij bezocht vrij-wel alle Ars et Mathesisdagen en werktedestijds ook mee aan onze grote tentoon-stelling in Utrecht: IMPOSSIBLE FIGURES.Zijn eigen creaties op dit gebied noemde hij :Piraneschereyen. In dit woord vinden we denaam Piranesi van de 18–de eeuwse architecten tekenaar Giovanni Piranesi terug, die inzijn album Carceri d’inventione de meestwonderbaarlijke en dikwijls bizar onmoge-lijke kerkers heeft geëtst. En verder de naamvan Escher en die van Jos de Mey, daarmeedrie belangrijke kunstenaars verenigend diezich met onmogelijke figuren bezighielden(wat de laatste betreft: houden). Zijn eigenwerk op dit gebied van de onmogelijkeafbeeldingen getuigt van een grote sensiti-viteit en inventiviteit. Hij werd in 1922 in Gent geboren en was van-af zijn vroegste jeugd gefascineerd door hettekenen. Op zijn vijftiende begon hij zijn op-leiding aan de Koninklijke Academie voorSchone Kunsten in Gent, waar hij tien jaarlater ook leraar tekenen en kleurenleer werd.Hij bleef daar doceren tot zijn pensionering:39 jaar lang. Tegelijk met zijn artistieke vor-ming begon hij een universitaire opleiding in

kunstgeschiedenis en archeologie die hij meteen licentiaat afrondde. Hij was zeer veelzij-dig en ontpopte zich als een bekend en bril-jant kunstcriticus. Hij was lid ven vele genoot-schappen en gaf veel lezingen. De avond vanzijn dood kwam hij juist van een bijeenkomst,waar hij een voordracht had gehouden. In zijn studietijd had hij Carmen Dionyse opde academie leren kennen. Zij werd zijnvrouw en zij groeide uit tot een keramiste vaninternationale vermaardheid. Enige tijd ge-leden schreef hij me nog vol trots dat zijnCarmen voor haar verdienste op kunstgebied,waardoor zij in deze wereld belangrijkepromotionele waarde voor België had, in deadelstand was verheven. Wij wensen CarmenDionyse sterkte met het grote verlies. Ook zijn vaderstad Gent, waarin hij zoveelbetekende voor het culturele leven van zijngeboortestad, is met zijn dood armer gewor-den en wij zullen ons altijd de bescheiden enbeminnelijke kunstenaar herinneren, die onszijn Pinareschereyen geschonken heeft, waar-van er hierbij een is afgebeeld, die in zijn al-gemene strekking sterk aan Escher’s Belve-dere doet denken. Hij gaf het de titel ”Draagonders” mee.

J.A.F. de Rijk

269

werk Koos Verhoeff onthuld inDommelen

Onlangs is op een rotonde in Dommelen -als eerste stap in wat een krantenberichtover de gebeurtenis noemde “het versierenvan Valkenswaard” door de Dommelsekunstenaar Koos Verhoeff - het hiernaastafgebeelde kunstwerk van Verhoeffonthuld.

We halen het krantenbericht opnieuw aan:De 450 kg wegende roestvrijstalen spiralo-saurus bestaat uit drie spiralen die links- enrechtsom in louter haakse hoeken naar bo-ven kronkelen. Aan de bovenkant wijzendrie punten naar de drie wegen die op derotonde uitmonden. “Zo zou elke rotonde inValkenswaard een typisch eigen kunstwerkmoeten krijgen”, zegt Verhoeff, verwijzendnaar zijn tweede kunstwerk dat vier puntenheeft voor de vier wegen die elkaar op hetverkeersplein bij de Nieuwe Waalresewegin Valkenswaard ontmoeten.

De plannen voor dit tweede werk in Val-kenswaard lijken nog dit jaar hun beslag tekunnen krijgen; een schaalmodel staat alklaar.En dan te bedenken hoeveel rotondeser verder nog in Nederland zijn. Koos

Vast noteren: datum jaarlijkse Ars et Mathesisdag zaterdag 7 november 1998 te Baarn

Op deze dag in Baarn ( de plaats waar M.C. Escher bijna 30 jaar woonde en werkte) zullen wehet ochtendprogramma rond het werk van deze graficus opbouwen. 's Middags vindt deuitreiking plaats van de prijsvraag die door Pythagoras en Ars et Mathesis is uitgeschreven tergelegenheid van de 100e geboortedag van Escher. Omdat we toch op deze dag in Baarn zijn

ligt een bezoek aan de Escher-tentoonstelling in Kasteel Groeneveld eveneens voor de hand.

Pythagoras plus prijsvraag!Bij deze Arthesis ontvangt u tevens het aprilnummer van het wiskundetijdschrift voor jongerenPythagoras, grotendeels gewijd aan M.C. Escher, ter gelegenheid van diens 100e geboortedag:een bijzonder mooi, in kleur uitgevoerd, nummer met vele gevarieerde bijdragen rond Escher’swerk. Het bestuur hoopt van harte u plezier te doen met toezending van dit speciale nummer!Samen met Pythagoras heeft Ars et Mathesis een prijsvraag georganiseerd voor scholieren. Opbladzijde 18 en 19 van dit tijdschrift treft u deze prijsvraag aan . Er is gekozen voor een drietalthema's : de vlakvullingen; onmogelijke figuren; betegelingen op oppervlakken in de ruimte. Deprijsuitreiking van de prijsvraag zal plaatsvinden op onze jaarlijkse Ars et Mathesisdag op

zaterdag 7 November in Baarn.