Ovelgönne, 25 juni 2013 Verslag bezoek van Praktijknetwerk ‘Van graslandvernieuwing naar graslandverjonging’ aan Landwirtschaftskammer (LWK) Niedersachsen.

Door: Egbert Jonkheer

1e presentatie (beknopt): Dirk Albers, praktijkonderzoeker graslandmanagement en rundveehouderij De LWK beschikte in het verleden over een eigen proefbedrijf maar heeft dit moeten afstoten. In plaats daarvan vindt het onderzoek nu plaats op praktijkbedrijven en op andere proefstations waarmee wordt samengewerkt. Duitsland kent een ruimhartigere mestregelgeving dan Nederland (er mag langer mest worden uitgereden; tot 30 oktober. Wie voor 1 oktober stopt met mest uitrijden, mag op 1 januari weer beginnen). Niettemin worden ook in Duitsland de regels steeds verder aangescherpt, deels verplicht door de EU. Zo moeten de mineralen die met plantaardige grondstoffen (veelal maïs) worden aangevoerd in biogasinstallaties(covergisting) straks ook worden meegeteld in de mineralenboekhouding. De grond in Niedersachsen wordt steeds intensiever benut en ook van de koeien wordt steeds meer gevraagd. Dat zorgt voor een sterkere concentratie van mineralen/mest, waar in de directe omgeving geen plaatsingsruimte meer voor is. De landbouwsector in Niedersachsen wil de regio daarom meer als geheel zien om zo tekort en overschot aan mineralen met elkaar te verbinden (koppeling akkerbouw en veehouderij). Ook wordt er, net als in Nederland, ingezet op mestverwerking. Tegelijkertijd wordt er geprobeerd om zoveel mogelijk voer te oogsten van eigen grond. Doorzaai past daarin. 2e presentatie Dr. Christine Kalzendorf, graslandspecialist LWK Niedersachsen Wat verwachten we van goed grasland?

Hoge opbrengsten gedurende vele jaren Hoge voederwaarde en smakelijkheid Groeikracht/herstelvermogen Tegen een stootje kunnen Geringe ziektegevoeligheid Weinig kosten voor onderhoud

Oorzaken voor achteruitlopende kwaliteit:

Weersinvloeden Onjuist gebruik (bijv. tijdstip van maaien) Gebrekkige verzorging (bijv. achterwege laten rollen/slepen) Verkeerde bemesting

Definitie doorzaaien: In Duitsland spreekt men van ‘Nachsaaten’ (nazaaien): het zaaien van gras in een landbouwkundig nog niet afgeschreven zode. De Duitsers onderscheiden ‘uebersaaten’ en ‘durchsaaten, vrij vertaald bijzaai en doorzaai.

Onder bijzaai wordt verstaan het breedwerpig strooien van zaad gecombineerd met een wiedegbewerking:

Dient als onderhoudsmaatregel Bevordert een dichte zode Onderdrukt onkruid 5-8 kg zaaizaad per ha Simpele techniek Lage kosten

De term doorzaai is voorbehouden aan machines die het zaad in de grond brengen, met behulp van schijven, tanden of anderszins:

Heeft de voorkeur bij sterk beschadigde zode

15-20 kg zaaizaad per ha Techniek duurder, maar resultaat meestal

beter dan bijzaai Werkt i.h.a. sneller dan bijzaai

Onderzoek naar verschillende zaaisystemen (1992, LOLF, Kleve-Kellen) laat zien het vernietigen van de oude zode en herinzaai op korte termijn de beste resultaten geeft (tot 25% meer Engels raaigras dan bij over-/doorzaai). Na drie jaar is het aandeel gewenste grassen bij over- en doorzaai echter ongeveer net zo groot als bij de nieuw ingezaaide percelen (rond 50%). In onbehandeld grasland blijft dit aandeel steken onder de 20% (zie bijlage voor grafiek). Wanneer zaai je door?

In het voorjaar: genoeg water, maar meer concurrentie. Werkt vaak goed op percelen die in de zomer snel uitdrogen

Midden in de zomer: kan alleen daar waar geen droogteproblemen ontstaan In de nazomer/herfst: tot midden september. Minder concurrentie, meestal meer

water Wat verhoogt slagingskans van doorzaai?

Doorzaai moet vaak meerdere malen per jaar, Na elke doorzaai rollen (liefst met geprofileerde rol) Juiste vochtvoorziening Matige groeikracht van de oude zode Perceel op tijd weer maaien Niet te zwaar bemesten

Welk zaadmengsel? - altijd ‘Deutsche weidelgras’, ofwel Engels raaigras. Heeft de sterkste concurrentiekracht, en combineert dat met hoge voederwaarde. Verder hangt de keuze voor de samenstelling van het mengsel vooral af van het perceel (droog/nat). Concurrentiekracht voedergrassen: grassoort concurrentiekracht verdringingsvermogen

jeugdstadium volwassenstadium Engels raaigras I II 1 beemdlangbloem II III 3 kropaar III I 4 grote vossenstaart III I 4 timoteegras III III 4 veldbeemd III III 5 Witte klaver III III 5 I sterk, II middelmatig, III zwak. 1 zeer sterk, 2 sterk, 3 matig, 4 tot 5: wordt gemakkelijk verdrongen. Voor meer of minder structuur kan gevarieerd worden met het aandeel latere of vroegere rassen Engels raaigras (hoe vroeger, hoe meer prik). Onder droge omstandigheden kan klaver in de mat welkom zijn, voor extra eiwit. Doorzaai (10% witte klaver) is soms zelfs de enige manier om klaver in de mat te krijgen, omdat nieuw ingezaaide graslandpercelen vaak nog een keer tegen breedbladigen worden gespoten, waarbij ook de klaver sneuvelt. Voederwaarde jonge mat versus oude mat (Albers 2009) Parameter (verteerbaarheid in %) Nieuwe zode Oude zode verschil Organische stof 82,1 76 6,1 Ruw eiwit 78,4 75,1 3,3 Ruw vet 64,2 58,9 5,3 Ruwe vezel 85,6 78,8 6,8 Koolhydraatfractie (NfE) 83,8 76,5 7,3 Energie (MJ NEL/ kg ds) (1 MJ NEL ≈ 140 VEM) 6,7 6,3 0,4 Doorzaai verhoogt opbrengst (Van der Weerd, 2010) Drogestofopbrengst (x 100kg) potentieel holle mat na doorzaai Gewenste grassen 120 90 108 Ongewenste grassen 80 3,2 3,2 (on)kruiden 40 1,6 1,6 Totale massa: 240 94,8 112,8 ‘Een geslaagde doorzaai verhoogt de opbrengst met 1.800 kg d.s. per ha en verhoogt daarnaast de voederkwaliteit’

Bezoek aan Jens Tollner, melkveehouder

Jens Tollner melkt 120 koeien en beschikt over 120 hectare grasland. Dit bestaat uit zeer zware klei op veen (kleipakket op sommige plekken maar 20 cm dik). Hij wil toegroeien naar een omvang van 200 tot 220 koeien. De koeien komen niet buiten. De gemiddelde melkopbrengst is met 7.500 kg niet hoog, maar hij melkt dan ook naar eigen zeggen ‘alles wat melk geven wil’. Hij koopt geen vee aan. Tollner heeft goede ervaringen met doorzaaien. Samen met een andere veehouder heeft hij een 9 meter brede wiedeg met strooiunit (de combinatie kost 16.000 euro) aangeschaft. Percelen die gerepareerd moeten worden, zaait hij meerdere malen per jaar door met 5-6 kg zaad per ha. Als maaihoogte houdt hij minimaal 7 cm aan. De N-bemesting is ongeveer 100 kg zuiver per ha per jaar. Na het doorzaaien rolt hij de percelen altijd na met de wals. Volgens hem is dat noodzakelijk om te zorgen voor een goede aanslag van het zaad. Wel kost het een paar groeidagen. Hij heeft ooit geprobeerd om gras te zaaien met de drijfmesttank (de mest wordt met slangen aan een verdeelboom op de zode gelegd). Dit werkt alleen als het daarna flink regent. Anders ‘verbranden’ de jonge kiemplantjes.

Loonwerker Godfried van Eijden, ‘buurman’ van Tollner Houdt zich veel bezig met graslandvernieuwing en –verbetering. Voorlopig heeft hij nog volop werk met perceelsverbetering (percelen die nog nooit grondig aangepakt zijn). Hij legt ze opnieuw rond en zaait ze in. Voor graslandonderhoud beschikt hij zowel over een Vredo doorzaaimachine als wiedeggen met strooiertjes. Hij juicht het toe als veehouders zelf in een eenvoudige doorzaaicombinatie investeren. “Ik kom niet langs voor 3 hectare”, zegt hij daarover. Beide doorzaaitechnieken (door- en bijzaai) hebben voor- en nadelen. De wiedeg trekt in de herfst oogstresten goed weg. Maar de aanslag van het zaad is minder. Zijn ervaring is dat van elke 10 kg gebruikt zaad bij het Vredo-systeem 9 kg kiemt en bij de wiedeg 6 kg. Daar staat tegenover dat de Vredo erg weersgevoelig is. Als het nat is, koekt de boel snel aan, is zijn ervaring. In 2013 heeft hij de Vredo tot en met juni nauwelijks kunnen gebruiken. Vredo heeft inmiddels een kluitenvanger geleverd om dit probleem te verminderen. Ook het gebruik van banden met minder hoge nokken kan helpen om minder losse grond op te werpen. Van Eijden heeft samen met de plaatselijke Landhandel een graszaadmengsel samengesteld, specifiek voor de groeiomstandigheden in de regio. Bij het doorzaaien met de Vredo houdt hij gemiddeld 10-15 kg aan. De chauffeur kijkt mee en regelt de hoeveelheid gaandeweg bij. De loonwerker rekent 33 EUR per ha voor het doorzaaien. Daar kan een ‘dieseltoeslag’ bij komen.

Bijlage I (Uit de presentatie van Frau Kalzendorf) De grafiek toont het aandeel Engels raaigras in de mat 1-3 jaar na opnieuw inzaaien, versus doorzaai, versus niks doen (Kontrolle).

(Bron: LÖLF, Kleve-Kellen 1992)

Vertaling: Uebersaat 3x8 kg: bijzaaien 3x8 kg Uebersaat nach Egge: bijzaaien na wiedeggen Scheiben Drillmachine: schijvenzaaimachine Direktzaad nach Totalherbicide: directzaai na doodspuiten oude zode Neuansaat (Frase, Pflug) opnieuw inzaaien na frezen en ploegen

Bijlage II (Uit de presentatie van Frau Kalzendorf) De grafiek toont het effect van doorzaaien op de voederwaarde.

(Bron: Infeld 1992)

Vertaling: Linker Y-as: aandeel in drogestof Rechter Y-as: MJ NEL/kg drogestof (1 MJ NEL ≈ 140 VEM) RP= rohprotein (ruweiwit) Rfa= rohfaser (ruwe vezel) NEL= Netto Energie Laktation (1 MJ NEL ≈ 140 VEM)