1

Othello Theater deToekomst

LESMAP

Inhoud

1. Inleiding 2. Shakespeare en de inhoud van het stuk 3. De makers 4. De Moor van Venetië, een zwarte Othello 5. De keuze voor een zwarte Othello 6. De link met vandaag, getuigenissen 7. Mogelijk groepsgesprek 8. Jaloezie, motor van het stuk 9. Speellijst 2016 10. CV Theater deToekomst / vzw Kollektief D&A

Theater deToekomst is een organisatie van vzw Kollektief D&A • Poperingestraat 87 9000 Gent • 0472/503 007

theaterdetoekomst@skynet.be • www.theaterdetoekomst.be

2

1. Inleiding

‘ zoet was nog nooit zo bitter ‘ Hoe vaak ook verteld, het verhaal blijft iedereen raken. Het snijdt in je vel omdat het zo scherp is, zo gevaarlijk dichtbij. De totale verbijstering van het verstand.

Othello: intrige, geweld, en passie samen in een hoofdrol.

Othello is een machtige brok theaterliteratuur die toont waartoe onverdraagzaamheid kan leiden. Maar evengoed zijn passie, en meer nog, allesverwoestende jaloezie de motoren van het stuk.

Een universele tragedie met straffe acteurs, in een heldere taal, een strakke vorm en meeslepende muziek. In oktober, november en december 2016 op de scène.

Othello trailer https://www.youtube.com/watch?v=FRu4WWqV2QI

een sfeervolle teaser van slechts 1,5 minuut waarin je alle karakters te zien krijgt. Joren Seldeslachts, Jago in de trailer, wordt in de productie vervangen door Daan Hugaert.

2. Shakespeare en de inhoud van het stuk

Othello, een tragedie Othello is één van Shakespeare’s grootste tragedies en werd geschreven tussen 1601 en 1604 in de periode dat ook Hamlet (1600) en Macbeth (1606) het licht zagen. Shakespeare liet zich voor de inhoud van het stuk inspireren door een kortverhaal uit de Hecatommithi (1565) van de Italiaanse schrijver Giraldi Cinthio. Het is een huiselijke tragedie en hoewel Othello en Desdemona geen kinderen hebben, zouden de kranten het nu een gezinsdrama noemen. Bij Shakespeare vormt een obsessie de basis van elke tragedie en bij Othello is dat jaloersheid.

Het verhaal De blanke adelijke Desdemona is getrouwd met de zwarte generaal Othello. Brabantio, Desdemona’s vader is geschokt en denkt dat ze door Othello gedwongen werd. Maar Desdemona, dolverliefd, kiest voor hem met haar hart. Als Othello ten oorlog moet trekken tegen de Turken reist Desdemona met hem mee naar Cyprus. Jago, Othello’s rechterhand, is wrokkig omdat Othello de jonge Cassio tot luitenant heeft benoemd en niet hem. De wraakzuchtige Jago lokt Othello welbewust in een val. Hij wil die laatste laten geloven dat Desdemona hem bedriegt met Cassio. Aanvankelijk is Othello nog overtuigd van Desdemona’s trouw maar de jaloezie vreet aan hem. Emilia, Jago’s vrouw, is de bediende van Desdemona. Jago kan Emilia overhalen Desdomona’s lievelingszakdoek, een cadeau van Othello, te stelen. Jago maakt Othello wijs dat hij Cassio zag met Desdemona’s zakdoek. Wanneer Othello haar om de

3

bewuste zakdoek vraagt kan Desdemona hem niet tonen, ze is het kostbare cadeau kwijt. Othello ziet dat als het ultieme bewijs van haar bedrog. Othello, verscheurd door verdriet, besluit Desdemona te doden en geeft Jago de opdracht hetzelfde te doen met Cassio. Jago sleurt met zijn gruwelijke wraak uiteindelijk iedereen mee in zijn val.

3. De makers

Jolijn Antonissen als Desdemona (oa. Théâtre Le Public , Zwarte Komedie, Uitgezonderd Theater, Ensemble Leporello, Kollektief D&A)

Dirk De Keyzer vertaling, regie en scenografie (oa. Kollektief D&A, Nieuwpoorttheater, Limelight, Monty)

Maarten Goffin als Othello (oa. Bleeding Bulls, Het Gevolg, Toneelhuis/Stuk (Italië), Music Hall, Ontroerend Goed, voor televisie oa. Wolven, Spitsbroers, The Missing, Zone Stad, Thuis, films oa. The Eagle Path, Wolf, Vermist, JCV)

Daan Hugaert als Jago (oa. NTGent, Vernieuwd Gents Volkstoneel, De Grote Foulée, voor televisie oa. Thuis, Witse)

Reinhilde Van Driel als Emilia en de Doge

(oa. Het Gevolg, NTGent, Speeltheater Gent, De Paardenkathedraal, Artemis, Kollektief D&A, voor televisie oa. Buiten de Zone)

Jonas Van Thielen als Brabantio, Cassio en Lodovico

(oa. De Leeuw van Vlaanderen: een tribute, Het Nieuwstedelijk, Ultima Thule, Kollektief D&A, voor televisie oa. De Laatste Show, tv-serie Ten Oorlog)

Stefan Wellens compositie en uitvoering soundtrack (oa. Wannes van de Velde, Geike Arnaert, KNS, KVS, Theater De Spiegel, Compagnie Kaiet, Kollektief D&A)

4. De Moor van Venetië, een zwarte Othello

De Moor van Venetië is de ondertitel van Shakespeare’s beroemde toneelstuk. Othello is dus een zwarte of getaande man. Ondanks zijn vreemde origine, heeft hij zich kunnen opwerken tot generaal in het leger. Hoewel hij een gerespecteerd man is, krijgt Othello te maken met onderhuids en zelfs openlijk racisme. Desdemona kiest ervoor om Othello te huwen tegen de zin van haar vader, Brabantio. Hij is woest over de ‘onnatuurlijke’ liefde van zijn dochter voor een zwarte man. Shakespeare heeft met zijn Othello zeker geen boodschap van haat willen verspreiden. Hij wist gewoon het universele thema van vooroordelen en racisme in een aangrijpende tragedie voor een breed publiek te gieten.

4

Voor zowel jongeren als volwassenen waren er de laatste jaren verschillende versies van het stuk, allemaal met een eigen benadering. Eén ding hadden ze allemaal gemeen en dat was dat Othello door een blanke acteur werd gespeeld. In Vlaanderen zijn er niet zoveel zwarte acteurs, dat is misschien de reden. Of jaloezie werd als thema het meest benadrukt. In onze bewerking wordt Othello wél door een zwarte acteur gespeeld, Maarten Fabricio Goffin (Belg met Braziliaanse roots). Alle racistische insinuaties komen harder aan en je beseft des te meer hoe tijdloos het stuk is. In theater was het tot voor kort de gewoonte om Othello door een blanke man met zwart geschminkt gezicht te laten spelen. De blanke Britse acteur Laurence Olivier speelde in 1966 de zwart geschminkte Othello in de filmversie. Het Afro-Amerikaans publiek nam terecht aanstoot aan deze film en na drie dagen verdween hij uit roulatie. Hoewel er in Groot Brittanië veel zwarte acteurs zijn, was het daar tot in de jaren negentig de gewoonte dat Othello werd gespeeld door een blanke acteur (zie de afbeelding van de blanke Richard Burton). Nu wordt Othello in de Londense theaters gespeeld door een zwarte acteur. In de opera zijn de tradities nog hardnekkiger, pas in 2013 besliste de New Yorkse Metropolitan Opera om de zwart geschminkte Othello achterwege te laten. De Othello in hun opera van Verdi was gewoon een blanke tussen alle andere blanken. De Othello in de Vlaamse Opera vorig jaar had een rond donkerblauw geschminkt maskertje. Regisseur Michael Thalheimer wou het raciale in zijn Othello niet benadrukken maar wel laten zien dat Othello een outsider is.

Richard Burton – Othello in 1956 bij The Old Vic Company

5

Desdemona, Othello en Jago bij het National Theatre in 2013

5. De Keuze voor een zwarte Othello

Regisseur/scenograaf Dirk De Keyzer over zijn keuze om een zwarte acteur te casten voor Othello van Theater deToekomst:

“De vraag is waarom wij met ons gezelschap het enige zijn dat kiest voor een acteur met een donkere huidskleur voor de rol van Othello. Andere regisseurs vermijden die keuze angstvallig en gaan daarmee voorbij aan één van de essenties van het stuk. Het valt me op hoe men zich tegenwoordig uitslooft in het bedenken van secundaire argumenten om toch maar geen Othello op de planken te zetten met een ander huidskleur dan de blanke. Nadat Zwarte Piet helemaal politiek incorrect is verklaard, is nu Othello aan de beurt? Hij is om het zo te zeggen nu de ‘zwartepiet’. De huidskleur van generaal Othello zou volgens sommigen niet ter zake doen. “Een zwarte man casten in de rol van Othello werkt de stigmatisering van het zwarte ras in de hand.”

(dixit de dramaturg bij de Vlaamse Opera n.a.v. Otello van Verdi, in De Morgen op 06/02/2016)

Daarover zeg ik: “wanneer je denkt dat je door te stellen dat het stuk niet (ook) over racisme gaat, ervoor kan zorgen dat racisme niet (meer) bestaat, je de bal behoorlijk misslaat.” Alsof je stereotypering uit de wereld zou helpen door de rol niet aan een zwarte acteur te geven. Kijk om je heen en je zal merken dat racisme ook in onze huidige maatschappij zo goed als voortdurend en overal zichtbaar of minstens latent aanwezig is.”

6

Om het even met de woorden van Maarten Goffin (onze Othello) te zeggen:

“Ik zit als zwarte acteur nog steeds te wachten op de dag dat ik gecast word voor een rol als rechter of advocaat. Alleen blanke acteurs krijgen die rol, alsof dat dan niet stereotiep is?”

Je hoeft niet tussen de regels te lezen om te constateren dat de afkomst én de huidskleur van Othello wél een cruciaal item is. Er zijn weldegelijk raciale connotaties. Het staat er ‘zwart op wit’. Of wat te denken als je dit hoort : (enkele citaten uit het stuk van Shakespeare)

Uit de mond van de Doge (tegen Desdemona’s vader): “Eedle heer, hij ontbeert geen deugd, hij is goed van hart. Volgens mij is uw schoonzoon eerder blank dan zwart.”

Uit Jago’s mond (tegen Othello zelf): “Zeg nu zelf… om op niet één van al die vragen om te trouwen ja te zeggen… volk van haar eigen land, rang en stand. Mocht ze de natuur van de dingen volgen… Excuseer mij maar er komt toch een moment dat haar gezond verstand gaat inzien dat er iets niet klopt wanneer ze u met haar eigen komaf vergelijkt, dat ze danig spijt krijgt van wat ze gedaan heeft.”

Volgens ons doet Shakespeare met zijn Othello een oproep aan ons gezond verstand om niet te oordelen over iemand anders, of om ons niet anders te gedragen tegenover iemand anders, op basis van zijn/haar uiterlijk, op basis van vooroordelen dus.

Wij sluiten ons daar graag bij aan en doen met onze versie van Othello alleszins een oproep vòòr verdraagzaamheid én diversiteit op scène en overal daarbuiten. Hopelijk kunnen we door de inhoud van het stuk en hoe wij ermee omspringen ogen openen en zo racisme en haat mee uit de wereld helpen.

6. De link met vandaag, getuigenissen

Othello werd geschreven begin 17de eeuw maar de thematiek is nog steeds actueel. Racisme en jaloezie, ongeloof dat een zwarte, een migrant of nieuwkomer opklimt op de maatschappelijke ladder komen helaas nog dagelijks voor....

De Nederlandse rapper Typhoon plaatste einde mei een berichtje op de sociale media. Toen hij met zijn zuurverdiende centen zich een nieuwe wagen aanschafte, werd hij door agenten aangehouden. Een jonge zwarte man in een dure auto dat kon allleen maar verdacht zijn, vonden ze. Het voorval zwengelde een flinke discussie aan in Nederland. De politie bood uiteindelijk excuses aan. Typhoon werkt nu mee aan een campagne tegen racisme bij de politie.

De Nigeriaans-Belgische schrijfster Chika Unigwe ging naar een vdab-kantoor om werk te zoeken. Het meisje aan de balie zei dat ze nog poetsvrouwen zochten en dat ze meteen kon beginnen. Chika Unigwe heeft twee universitaire diploma’s en werkte op dat moment aan haar doktoraat. Het meisje van de vdab vond het niet nodig haar daar naar te vragen. Bij een blanke werkzoekende zou dat wel gebeurd zijn. “Ik werd pas zwart door naar België te komen” getuigt Chika.

7

Toen we Maarten Goffin (Othello) vertelden over onze visie op het stuk, had hij meteen enkel persoonlijke negatieve herinneringen:

“Als gekleurde baby werd ik geadopteerd door een Vlaamse familie. Elke zondag gingen we met het hele gezin naar de kerk. Na een misviering wou de pater-missionaris ons nog even spreken. Hij zei dat er pilletjes bestonden om van zwarte kinderen, blanke kinderen te maken. Vanaf die dag zijn we nooit meer naar de kerk gegaan.”

“Ik was met mijn auto op weg naar een auditie voor een rol in een theaterproductie. Ik reed op de Afrikalaan in Gent en werd tegengehouden door de politie. Ik had op dat moment dreadlocks en werd aanzien als drugsdealer. Ik zei hen dat ik acteur was en op weg naar een belangrijke auditie. “Auditie, wat is dat?” vroegen ze domweg en ze begonnen mijn wagen helemaal ondersteboven te keren. Het onderzoek duurde een halfuur en ze vonden natuurlijk niets. Er volgden geen excuses.”

“Als jonge gast was ik aan het dansen op een fuif. Een andere jongen danste voortdurend vijandig rond me heen en zei plots: “Ik ben de broer van Adolf Hitler!” Ik zei: “Laat me met rust.” Maar de jongen bleef mij aanporren en uitdagen met de Hitlergroet. Met een paar vrienden jaagden we de neo-nazi in het bezemhok en we haalden er de politie bij. Ik kreeg een aanklacht aan mijn been want de politie beweerde dat ik de aanstoker was…”

Ook toont Shakespeare in Othello dat een gemengde relatie niet door iedereen wordt aanvaard. Zowel Brabantio als Jago verzetten zich tegen de relatie tussen Othello en Desdemona.

Dat een gemengde relatie ook vandaag nog moeilijk ligt, kan je zien in het volgend filmpje. Noor mag na zeven jaar eindelijk gaan samenwonen met haar zwarte vriend. http://newsmonkey.be/article/67358

7. Groepsgesprek

Deze getuigenissen kunnen een aanleiding zijn om een groepsgesprek te houden rond vooroordelen, racisme en gemengde relaties. Leerlingen met Afrikaanse of Noord-Afrikaanse roots zullen zeker verhalen kunnen vertellen over racisme en uitsluiting. Ben je zelf een kind uit een gemengde relatie? Hebben je ouders of jij zelf hier ooit problemen mee gehad? Of heb je alleen positieve ervaringen?

Maar vooroordelen hebben niet altijd en alleen met ras te maken. Misschien werd je buiten gesloten om andere redenen, je studierichting, je manier van kleden, het milieu waarin je bent opgegroeid. Ben je bevriend met iemand die er anders uitziet en word je daardoor niet aanvaard door de anderen?

8

8. Jaloezie, motor van het stuk

Jaloezie – ‘een monster met groene ogen’

Othello is een machtige brok theaterliteratuur die toont waartoe onverdraagzaamheid (racisme ook) kan leiden. Maar evengoed zijn passie, en meer nog, alles verwoestende jaloezie de motoren van het stuk. Jago organiseert een feest van virtuoos venijn, hij construeert een Toren van Babel van leugens en intriges. Zijn handelen en spreken getuigen van de dodelijke efficiëntie van het juiste woord op het juiste moment. Jago’s timing is weergaloos en zijn woorden ontploffen in het hoofd van Othello.

“ Pas op generaal, pas op voor jaloezie. Het is een monster met groene ogen, het bespot het vlees dat het vreet. Het is een gelukkige hoorndrager, hij die weet dat hij bedrogen wordt, wanneer hij diegene die hem bedriegt haat. Maar owee: hoeveel vervloekte minuten moet hij doorstaan die verliefd is, twijfelt, verdenkt maar toch oprecht bemint.” Jago is de architect van een meesterlijke intrige. Het ene na het andere belasterend beeld van Desdemona hangt hij op voor Othello, de verbeelding van die laatste doet de rest. Jaloezie is de hoofdoorzaak van het hele drama in Othello. Volgens psychologen is jaloezie niet één emotie maar een hele verzameling van gevoelens. In het begin van het stuk zien we de jaloezie bij Jago in de vorm van afgunst. Hij is jaloers op Cassio omdat deze promotie krijgt en Jago voelt zich daardoor gekleineerd. Hij wil wraak nemen op Othello en Cassio en slaagt in zijn opzet. Othello gelooft het leugenachtige verhaal dat Desdemona hem bedriegt. HIj wordt verschrikkelijk jaloers wat gepaard gaat met heel wat gevoelens: angst, verdriet en zich minderwaardig voelen.

“Het is omdat ik zwart ben dat ik haar kwijt ben.”

Othello wordt woedend en gaat Desdemona controleren en bespioneren. Hij raakt zo verstrikt in zijn jaloezie dat hij gewelddadig wordt. In de psychologie wordt deze vorm van ziekelijke jaloezie het Othello Syndroom genoemd.

Rond het thema jaloezie kan er een kringgesprek ontstaan. Jaloezie, is een herkenbare emotie voor veel jonge mensen. Het ontstaat als leeftijdsgenoten populairder, talentvoller of socialer lijken dan jijzelf. Maar ook bij de eerste liefde kan jaloezie een spelbreker zijn. Net omdat jongeren vaak nog onzeker zijn, zien ze liefdesrivalen die er niet zijn. Net zoals bij Othello...

9

9. Speellijst 2016

SEPTEMBER vr 30 CC De Herbakker Eeklo 10u – 13u45

OKTOBER

ma 3 CC ‘t Schaliken Herentals 13u30

di 4 CC ‘t Schaliken Herentals 10u – 13u30

vr 7 CC De Steenoven Herzele 13u30 – 20u15

di 11 CC De Velinx Tongeren 13u30

do 13 CC De Steiger Menen 14u

di 18 CC De Plomblom Ninove 10u30 – 13u30

do 20 CC De Meent Beersel 13u30

za 22 CC Den Blank Overijse 20u30

di 25 CC De Mol Lier 10u – 14u

vr 28 CC Lokeren 20u15

NOVEMBER

di 8 CC Lanaken 10u15 – 13u15

wo 9 CC Scharpoord Knokke-Heist 20u

ma 14 CC De werft Geel 13u45

di 15 CC De werft Geel 10u30 – 13u

wo 16 CC De werft Geel 9u30

vr 18 GC De Pit Buggenhout 14u – 20u

ma 21 CC Westrand Dilbeek 10u – 14u

di 22 CC De Schakel Waregem 14u

do 24 OC De Buiting Beringen 13u30

zo 27 Arca Gent 15u

ma 28 Arca Gent 10u – 14u

10

DECEMBER

vr 9 CC De Woeker Oudenaarde 20u30

wo 21 CC Westrand Dilbeek 20u30

de voorstellingen in grijs staan nog steeds in optie

Jago en Othello foto Giovanni De Timmerman

11

10. CV Theater deToekomst / vzw Kollektief D&A

PRODUCTIES VOOR VOLWASSENEN

1991 – 1997

Don Juan, Waanzinnen, Melanckoly, Nachtengel en Maria, Het Nieuwe Leven, Het lijden van de jonge Werther, Tijlozen, Vier Mannen, Quando Corpus Morietur, Marie, Pallaksch.

PRODUCTIE VOOR JONGEREN EN VOLWASSENEN

2004 – 2007

Rocking David Copperfield naar Charles Dickens/Reinhilde Van Driel

2007 – 2008

Als Shakespeare Speelt/As you like it eigen creatie Luc Van Autreve, Reinhilde Van Driel

2008 – 2009

Als Shakespeare Speelt/As you like it eigen creatie Luc Van Autreve, Reinhilde Van Driel

2009 – 2010

Armada eigen creatie Dirk De Keyzer

Prins eigen creatie Steven Beersmans, Dirk De Keyzer, Koen Monserez, Stefan Wellens

2010 – 2011

Prins eigen creatie Steven Beersmans, Dirk De Keyzer, Koen Monserez, Stefan Wellens

Armada eigen creatie Dirk De Keyzer

2011 – 2012

Romeo en Julia naar Shakespeare/Dirk De Keyzer

2012 – 2013

12

Romeo en Julia naar Shakespeare/Dirk De Keyzer

Weerkeer en Spiegelman naar Ovidius/Dirk De Keyzer

2013 – 2014

Trojaanse Helden naar Homeros/Dirk De Keyzer

Weerkeer en Spiegelman / Echo en Narcissus naar Ovidius/Dirk De Keyzer

2016 – 2017

Othello naar Shakespeare/Dirk De Keyzer

2017 – 2018

Romeo en Julia naar Shakespeare/Dirk De Keyzer

Othello naar Shakespeare/Dirk De Keyzer

Theater deToekomst is een organisatie van vzw Kollektief D&A • Poperingestraat 87 9000 Gent • 0472/503 007 theaterdetoekomst@skynet.be • www.theaterdetoekomst.be