ORGANISCHE ARCHITECTUUR

Emy Spekschoor, 2012

EIND 19E EEUW – BEGIN 20E EEUW

Eind 19e eeuw ontstonden er nieuwe

materialen om mee te bouwen. IJzer en staal

werden ingezet als een stevig bouwframe

waardoor ze groot konden bouwen. Glas was

ook nieuw en samen met beton ontstonden

er gebouwen zoals de Eiffeltoren (1889), en

the Crystal Palace (1854).

The Crystal Palace, London, 1854, Joseph Paxton.

De Eiffeltoren, Parijs, 1889, Eiffel e.a.

Dit zijn gebouwen die niet bewoonbaar zijn voor

mensen, The Crystal Palace is zelfs afgebrand

vanwege al dat glas. Maar deze nieuwe materialen

en bouwtechnieken schepte mogelijkheden om te

groeien. In de hoogte!

Louis Henry Sullivan heeft de eerste wolkenkrabber

helpen ontwikkelen eind 19e eeuw. Dit gebeurde

doordat hij geïnspireerd door de natuur op nieuwe

bouwconstructies kwam. Zoals de lift. Dankzij deze

lift kon het gebouw overeind blijven staan.

Grond was duur, in de hoogte bouwen bespaarde kosten. Sullivan speelde in op

de behoefte van de mensen door er winkels én kantoorpanden in te bouwen. Zo

werd het gebouw heel functioneel: alle ruimte werd optimaal gebruikt.

Dit idee, dat alles zijn functie heeft en anders overbodig is, haalde Sullivan uit

de natuur. Hij liet zich inspireren door organische structuren voor bijvoorbeeld

het stalen skelet van het gebouw. Maar ook de mens is onderdeel van de

natuur, volgens hem, en daardoor moest een gebouw bijdragen aan het leef

gemak. Alsof het gebouw zelf ook een organisme was, altijd meegroeiend met

de mens.

Wainwright Building, St. Louis, 1891.

Adler & Sullivan

FRANK LLOYD WRIGHT

Wright was een student van Sullivan. Hier kreeg hij ook zijn

liefde voor organische architectuur van mee. Maar Wright

nam het een stapje verder en betrok de omgeving van het

gebouw ook in zijn ontwerp. Binnen- en buitenruimte

moesten samenwerken. Het huis Fallingwater is hier een

goed voorbeeld van. Dit huis lijkt haast onderdeel van de

natuur, ook al is het door de mens gemaakt. De daken

lijken op de stenen van de waterval en de grote ramen

geven je het gevoel tussen de bomen te zitten.

Fallingwater, Pennsylvania, Frank Lloyd Wright, 1939

ANTONI GAUDÍ

Gaudí gebruikt op een veel extremere manier het materiaal dan

zijn voorgangers. Zijn voorgevels zijn voorzien golvende stukken

natuursteen, de daken lijken soms op de schubben van een vis en

er lijkt geen rechte hoek te vinden. Hoe komt het dat deze

architect toch zo goed past in organische architectuur? In de

constructie van het gebouw heeft Gaudí goed gekeken naar de

krachtwerking in de natuur. Zijn schuinstaande kolommen zijn hier

een voorbeeld van en kun je goed zien in de kerk Sagrada Familia.

Ook hoe het ontwerp voor zijn gebouwen tijdens het bouwen

meegroeit en ontwikkelt is typerend iets voor organische

architectuur. Zijn gebouwen krijgen vaak een sterke associatie met

de natuur, zoals stengels van bloemen en bomen.

Maar Wright was ook de ontwerper van het Guggenheim museum. Deze staat

midden in de stad en heeft een heel andere vorm. Toch is dit ook organische

architectuur. Want Wright heeft het over buitenruimte. Als dit in de stad is,

moet het gebouw zich daar ook tot toe verhouden. Hij gebruikt wel nog steeds

natuurlijke materialen zoals natuursteen en ook beton die terplekke werd

gegoten. Maar de vormen van het Guggenheim zijn meer een verbreding van

organische architectuur. Het gebouw staat volgens hem namelijk op zichzelf.

Een levend iets wat in zijn eigen tijd en omgeving past, maar ook vooral bij de

mensen die er gebruik van maken.

Bin

ne

nk

an

t G

ugge

nh

eim

, N

ew

Yo

rk,

F.L

. W

righ

t, 1

95

9

Binnenkant Sagrada Familia, Barcelona, Gaudí, 1926

VEEL VORMEN

Organische architectuur lijkt aan de buitenkant dus

heel divers. De gebouwen lijken soms amper op elkaar.

Wat is dan wel overeenkomstig?

Het gebruik van nieuwe materialen is een impuls

geweest voor het organische bouwen. Nieuwe

mogelijkheden zowel in constructie als in vormgeving.

Organische architectuur heeft ook een spirituele

achtergrond. Onder andere werd het gezien dat God, of

het Goddelijke, natuur gemaakt heeft en daar heel

veel kennis en wijsheid in zit. Deze kennis van

structuren in de natuur bleken heel erg bruikbaar als

de basis en geraamtes van huizen. Het bouwen (het

laten ontstaan) zonder nauwkeurige plattegrond, heeft

ook iets organisch, zoals het groeien van een plant.

De beleving van de natuur zorgt ook voor persoonlijke

ontwikkeling van de mens en verbinding met het

spirituele.

De logica van de natuur was dus één. Maar ook hoe de

mens zich verhoudt tot deze natuur is belangrijk. De

gebouwen moeten bijdragen aan het leefgemak van de

mens. Een gebouw krijgt dan een vormgeving die echt

bij zijn functie past. Dit zonder de ruimte er om heen te

storen, maar juist te helpen ontwikkelen naar iets

beters, completer. De mens en natuur levend in

harmonie met elkaar. Hu

nd

ert

wa

sse

rha

us 1

98

5

N

otr

e D

am

e d

u H

au

t, L

e C

orb

usie

r 1

95

0

G

lash

au

s, S

tein

er

19

14

SANTIAGO CALATRAVA

En het bouwen gaat door. Calatrava, geboren in 1951,

neemt het organische bouwen weer een stap verder.

Zijn inspiratie komt uit de levende natuur, zo ook de

mens. Beweging is zijn fascinatie en komt dankzij

onderzoek op een basis structuur die ook als waarheid

(wetmatigheid) gebruikt kan worden bij het bouwen.

Zoals de werking van de ruggengraat van een mens

ingezet kan worden als een brug. Hij laat beweging

terug komen in zijn werk en houdt graag de basis, het

skelet, zichtbaar in zijn vormgeving. Versiering of

aankleding is niet nodig, stelt hij.

Organische architectuur ontwikkelt zich steeds verder, ook nu

nog. Het is een vooruitstrevende manier van bouwen waarbij

groei voorop staat. Het heeft tegenwoordig een focus op

duurzaam en groen bouwen. Wat weer heel erg goed past bij het

idee dat mens en natuur in evenwicht met elkaar moeten leven.

Deze gebouwen zijn vaak opvallend van vorm en hebben deze te

danken aan de functie waaraan het gebouw ondergeschikt is.

Form follows function, zoals ze zeggen in het functionalisme

waar Louis Henry Sullivan, de eerste organische architect, uit

voort kwam. Nox house , Nederland, Lars Spuybroek 2004

Schetsen van Turning Torso, Malmo, Calatrava, 2005