A.B. KLEBREKOPER

OPROT RI GE KRABB F;LS

NV, DE ARBEIDERSPERS AMSTERDAM

OPROERIGE KRABBELS

A. B. KLEEREKOPER

OPROERIGE KRABBELSVERZAMELD EN INGELEID DOOR

JOH. WINKLER

1933N.V. DE ARBEIDERSPERS - AMSTERDAM

VOORWOORD

Vijftien jaar geleden verscheen de eerste bundelOproerige Krabbels van A. B. Kleerekoper.Ziehier de tweede!Die ongetwijfeld een minstens even goede ont-vangst zal genieten, die ongetwijfeld even gretiggelezen zal worden.Krantenwerk worth zelden gebundeld. Het wordtimmers niet opzettelijk en met voorbedachten rade„voor de eeuwigheid" geschreven, wat met slechteromans en verzen wel het geval pleegt to zijn.Ziehier echter krantenwerk, dat als 't ware ombundeling roept.Hij, die Kleerekoper's Oproerige Krabbels nu nogeens stuk voor stuk in jaargang na jaargang vanden krantenlegger nalas, werd er telkens weerdoor getroffen, dat deze journalistieke „eendags-vliegen" dien naam waarlijk on-eer aandoen.Wat is dit alles, of het nu uit 1915, 1919, 1923 ofuit welk jaar ook is, nog frisch of het pas ge-schreven werd!Wat een voortreffeliiken kijk bieden deze dagelijk-sche apercus, schetsen, duodecimo-essays, of hoege ze noemen wilt, den lezer op de merkwaardigeontwikkeling van het politieke en geestelijke 'evenvan ons land in de laatste twintig jaren! Die ont-wikkeling werd fel en hartstochtelijk meebepaald,werd ontroerd-ontvankelijk meegeleefd door denchroniquer van het dagelijksche „hoekje" in HetVolk, en zooals hij telkens weer in een paar regelseen typisch ding-van-den-dag releveerde, critiseer-de, commentarieerde, ironisch, sarcastisch of mee-doogend, voegen al die genre-beelden zich thansbij herlezing bijeen tot een waarlijk historischschilderij....Maar.... zij hebben, deze „Krabbels", niet alleen

5

deze historisch-documentaire waarde, hun literairewaarde is waarlijk niet geringer. Want de „Dag-bladschrijver" Kleerekoper — Johan de Meestergaf terecht aan dit woord de voorkeur boven hetwoord journalist — bewijst, dat schrijven-voor-de-krant ook in ons land hier en daar gelukkig alsnog iets anders beoefend wordt dan er-maar-op-raak-schrijven. Hij bewijst dat goede journalistiek66k letterkunde is. Hij heeft dag in dag uit metonverrnoeide lief de voor zijn mooi schrijversberoepvan zijn „hoekje" telkens weer een gaaf, afgerond,of kunstwerkie gemaakt van een genre, dat veelnagevolgd maar nimmer geevenaard is.En hoe veelzijdig! Nu eens geeselt vlijmende spot;dan weer weent zachte ironie. Hier teekent eenenkel woord den grooten medemensch, dien hijontmoette of herdenkt; daar wordt een typeerendvoorval in enkele typeerende zinnen na verteld. Enden eenen keer straft hij fel, den anderen keerbemoedigt hij teer. Zeldzaam meesterschap overdie schoonste menschengave: het woord!Men leze en herleze en.... benijde hem die zichbij het verzamelen voor dezen bundel bij zijn lec-tuur van jaargang op jaargang niet behoefde tobepalen tot hetgeen den lezer hier geboden wordt.

JOH. WINKLER.

OPDRACHT

Het lezen van dezen tweeden bundel Krabbels,zooals Winkler dien uit den grooten voorraad heeftuitgezocht (wat een werk heeft hij daaraan gehad,en met welk een zorg en smaak heeft hij het vol-bracht!) is voor mij een gebeurtenis geworden.Want al was het een Dagboek van hetgeen dewereld in dien tijd had doorgemaakt, op den ach-tergrond daarvan verrees toch voor den lezer vanthans, die zelf de schrijver van toen was geweest,het beeld van zijn eigen leven, hoe het zich ont-wikkeld heeft, en wat er van geworden is. Zoo'nrevue van je eigen bestaan te bekijken, is eencurieuze gewaarwording. je gaat in de zaal zitten,en je ziet tegelijk jezelf daar op het tooneel je rolvervullen tusschen de anderen in, en dan weer deanderen weer om je zelf heen.... Was ik dat? ....Waren zti dat? .... En menige verbleekte schaduwrees op uit het graf.Toen ik dat alles ondergaan had, nam ik twee be-sluiten:Ten eerste om dezen bundel te laten eindigen inMei 1929. In die maand heb ik de pen neergelegd,en het heeft eenige jaren geduurd voor ik ha arweer in de hand nam. Er is een groot verschil,een innerlijk verschil, tusschen hetgeen ik daar-voor en daarna heb geschreven. De man voor 1929beschreef het leven zooals hij het zelf mee maakte.Die van daarna, zooals hij het als toeschouwer, inde stilte, gadesloeg. Daarom vormen de Krabbelstot 1929 een geheel. Die van daarna mogen laterkomen!Slechts twee uitzonderingen heb ik gemaakt. Op-dat de naam van twee groote dooden hier nietontbreken zou: Troelstra en Gorter, terwij1 aanzooveel anderen, die gegaan zijn, hier wel een af-

7

Scheid werd meegegeven. Een, de liefste en bestevan alien, om wien ik treurend ten grave zal gaan,blijft hier ontbreken, omdat ik in den tijd van zijnverscheiden niets wist van wat daarbuiten voor-viel, zelfs zijn dood niet. Moge zijn goede naamhier genoemd worden: Mr. G. W. Sannes. Zijn aan-denken zij ons tot zegen.Het tweede besluit was, dat (anders dan in deneersten bundel) hier bij elken Krabbel de datumvan zijn verschijnen zou worden aangegeven. Ineen tijd waarin zoo verbijsterend-veel gebeurd isen voortgaat te gebeuren, is dit hulpmiddel onmis-baar om oude vrinden niet in het drukke gewoelvoorbij te loopen, zonder dat men ze herkent. Ikverzoek den lezer, telkens den datum goed in zichop te nemen vOOr hij een stukje aansnijdt. Zonderdat hulpmiddel is de toomelooze vaart van onzentijd niet bij te houden. Maar bovendien zal hij danwonderlijke ontdekkingen doen, hoe het een.e nood-zakelijk uit het andere voort moest komen, al leekhet dan achteraf, toen het gebeurde, een grilligeonverwachtheid. Een keer heb ik dat achter dendatum nog eens geaccentueerd. De lezer zal welmerken -wair....Dat ik deze uitgave verschijnen zie, en er gezonden wel dezen aanloop bij kan doen, dank ik aller-eerst aan den man, wiens goedheid en bekwaam-heid mij behouden hebben, en wien zij daaromworde toegewijd: Prof. Dr. B. Brouwer.

29 Augustus 1933

8

OPROERIGE KRABBELS

DE GOUDEN GANSHet kind heeft 'n nieuw sprookiesboek gekregen enik lees voor: Peter ging naar het bosch om voorzijn vader een boom te kappen. Moeder had eenpannekoek en 'n flesch melk meegegeven. In hetbosch ontmoet hij een kabouter, die wat te etenvraagt, maar Peter houdt niet van deelen. En ter-wig hij nu aan 't hakken is, moet hij steeds weerdenken aan het hongerige kabo-utertje, en door dieverdrietige herinnering afgeleid, hakt hij natist hethout en de biji komt in zijn been terecht.Beschaamd keert hij naar huis terug.Maar den volgenden dag trekt de domme Karel erop uit, en die deelt met den kabouter pannekoeken melk. En het dankbare gezicht van het ver-zadigde aardmannetie geeft hem z6Oveel opgewek-te kracht, dat hij in een ommezien den boom heeftgeveld. En daaronder vindt hij een gans met gou-den veeren.We lezen driemaal dat prachtige verhaal. Dan pra-ten we erover. En we versieren onzen hoed met degouden veeren der liefdadigheid.„Ik heb 66k al wat weggegeven", zegt hij zelfbe-wust, „mijn oude prentenboeken voor de arme kin-deren."„ Je moest ook eens een paar nieuwe geven", opperik, bij wijze van voorzichtige proefneming.„Nee", beslist hij resoluut, „die arme kinderen d'rpappies willen niet werken, en daarom hebben zeBeen centen om wat voor d'r jongetjes te koopen."Ik kijk hem met groote oogen aan, want ik weetniet, hoe hij aan dezen kijk op het geval komt. Enik waag een woord van bescheiden twijfel.„Ik weet het zeker", zegt hit vastberaden, „wantde kinderen op school hebben het zelf gezegd."

9

OPROERIGE KRABBELS

Ik onderneem geen poging om aan de juistheid vandie bron afbreuk to doen. Dat zou me ook nietlukken!„Arnie kinderen", zegt hij nog eens met overtui-ging, „hebben slechte pappies. Daarom kunnen zeniks voor ze koopen."En daarmee is het sociale vraagstuk voor hedenopgelost.Maar later zullen wij samen de gouden veeren vande gans plukken, en het naakte beest herkennen,dat onder Bien praal verborgen zit.

• 4 Dec. 1915

AANRAKING

Plaats van handeling: Station Tilburg, waar ikwacht op den avondtrein, die me terug zal rijdennaar de plaats, welke mij onder haar grootburgerstelt.'t Signaal staat nog onveilig. In m'n late gedach-ten gedoken, ga ik het perron op en af. Nou zijnze aan 't slachten in 't abattoir van Verdun. Hoe-veel krijgen d'r kogel vannacht? Wat komt er vanal die weezen terecht? IToeveel zouen er gaan perminuut? Zouen die vechtende kerels nog denkenom thuis? Of zouen ze al bewusteloos zijn terwijize vooruitstormen? Zou mijn kleine kerel ook nogeens zoo'n dood sterven? Zou Jezus dienst gewei-gerd hebben? Of veldprediker geworden zijn? Wel-ke aandeelen zouen hooger noteeren: Krupp ofCreusot? Zouen er Duitsche aandeelhouders zijnvan Armstrong, van wie kinderen sneuvelen bijVerdun? Zouen die van d'r dividend blommetjeskoopen voor het graf van d'r jongen .... ?— „Meneer", dondert ineens een stem naast mijn00r.

10

OPROERIGE KRABBELS

Verbluft kijk ik op en m'n verbaasde oogen zienin het van-woede-bleeke gelaat van 'n officier.Bliksems, een hOOge, gouen strepen, en sterren als'n heldere Augustus-hemel.— „Meneer", zeg ook ik in uiterste verbijstering.„U heeft in 't voorbijgaan m'n schouder aange-raakt, meneer. En U is me al twee keer rakelingsvoorbijgeloopen, meneer. Wat beteekent dat, me-neer?"— „O, dat kwam dan blijkbaar doordat ik U nietzag, meneer", zeg ik zachtmoedig. Want men moetdeze patiènten met toegeeflijkheid behandelen.„Niet zag? Niet zag....", herhaalt hij wit van gif,„ik ken U niet, meneer."Uit den toon blijkt onmiskenbaar, dat-ie maar alte goed weet wie ik ben. Ook kan hij maar al temakkelijk weten, wat ik ter plaatse ben wezendoen vanavond. En mijn gedragslijn is dus aange-wezen:„Meneer", zeg ik glimlachend, en ik ontbloot eer-biedig mijn hoof d, „ik verzeker U, dat ik U welken. U zult dus wel inzien, dat het allerminst inmiin bedoeling kan hebben gelegen, met U in aan-raking te komen."En andermaal mijn hoed lichtend, verwijder ik mijmet 'n hoffelae buiging.

Als hij de helft krijgt van wat hij mit in gedach-ten nazendt, ben ik ruimschoots voldaan.

• 4 Maart 1916.

DE MAN, DIE SLAAGDEIn de Kalverstraat kwam ik hem tegen. In tienjaar had ik mijn dierbaren neef niet onder deoogen gehad. Maar dien geslepen blik in de loeren-

11

OPROERIGE KRABBELS

de brille-kijkers, die pap-wangen, de Mile kwalvan 'n vent, had ik dalijk uit 'n menigte van dui-zend menschen herkend.En hij lag onder twig! Bliksems, wat was dat Neerversierd. Hij blonk van goud en edelsteenen. Enware het niet, dat ik er voor terugdeinsde ommijn door de duurte geslachtofferde lezers de kari-ge levensmiddelen weer uit de maag te halen, zoozou ik hem beschrijpen. Maar ieder kent dat typewel van den knal-baron, die op een ridderorde naidles heeft waaraan je den rijk-geworden Manus-van-alles herkent.„Z(56, neef", zei-die grinnekend, en z'n weee pootsloeg zich om mijn saamgeknepen hand, „hoe gaathet jou temidden van de gesjochte heeren van deachterbuurt?"Ik deed 'n hopelooze poging om welwillend te zijn,maar mijn blik, sterker dan mijn wellevendheid,zei alles van mijn gewaarwordingen.„ Ja man", vervolgde hij zijn zelfvoldane begroe-ting, „ik kom nit Amerika. Ik heb ze geweertjesen kogels en granaaties verkocht tot ik genoeghad. Zoo zie je, geachte neef, dat ik het verderheb gebracht dan jij met je vechten tegen de lievewereld...."En hij bekeek met onverholen geringschatting deglans der vierde lente op mijn demietje.En ineens zag ik hem weer op den GraafschenWeg bij Nijmegen, waar ik hem ontmoette, toenwij nog jongens waren. Zeventien jaar geleden.Het was op een heeten dag en ik moest een verreboodschap. Ik had 'n dolle trek in een sigaar, maarzooiets was een half uur in den omtrek niet tekrijgen. Toen vroeg ik hem om een stinkstok enhij trok een koker met vier stuks.

12

OPROERI GE KRABBELS

„Ze zijn van de vier", zei de munitie-fabrikant-in-hope, „geef op een plak en je hat er een."En hij nam mijn eenige dubbeltje, gaf me zevencenten en een half je terug, en zwabberde zelfge-noegzaam verder.Bij Armstrong heeft-ie de rest van het ?yak geleerd.En nu, temidden eener verbloedende menschheid,grabbelt-ie in de millioenen.De man, die slaagde. 22 Mei 1916

•

EFFECT EN EFFECTEN

Vanavond heb ik geen tijd om een „Krabbel" teschrijven.En dat spijt me!Want ik heb zoo'n aardig gegeven. En 't kost maarvijf centen, wat vandaag-den-dag een schijntje is.Aan het kioskje op het station in Den Haag, waarhet lieve meiske tusschen d'r kranten bloeit en d'rtal- maar succes-looze bewonderaars begenadigtmet een glimlach en een avondblad, kocht ik straksde Nieume Rotterdamsche Courant.Het begon met een hoofdartikel. En de aanhefluidde zoo:Gisteren waren op de New-Yorksche beurs de fondsenaan het dalen. In den namiddag trad voor het koers-verlies echter koersverbetering in de plaats. „De gangvan zaken in de politieke wereld — aldus seint Reuter— scheen gunstigen invloed te oefenen."Ziehier dus bet effect van het antwoord van de Ententeop de nota van Wilson. Men weet wat het zeggen wil,wanneer de New-Yorksche beurs de gebeurtenissen inde politieke wereld „gunstig" beoordeelt. Men acht dande leans op een spoedigen vrede verkeken.

Ach, vrienden, welk 'n pracht van 'n gegeven....De vrede dreigt. Daling der koersen. .. . In den na-

13

OPROERIGE KRABBELS

middag de geruststelling.... Ze roeigeren den vre-de. . . . Herademing . . . . De koersen rijzen weer. . . .Een gunstige invloed....Helaas, dat ik geen tijd heb vanavond!

• 13 Januari 1917

DE FEESTGANGERS1k ben een avondle op stap geweest.Eerst naar een groot café op een hoofdplein vande stad. Muziek, zang en dans. Veel licht, ploer-ten en hoeren. Een glaasje met de fooi een pop.Op het podium een meisje van 1166gstens vijftienmet een blauw-zij broekje en bloote beenen. Op hetvan wreede berekening scherp-doorbeten snuffleklodders roode verf, en 't hal* bloot tot diep inde kinderlijke borst.Zij zong, en ik noteerde:

Men zei: all right,Ze moet een mooie naam,Want 't is een mooie meid.

VO6r ik hier stond, had ik geen rust,Want artist te zijn, dat is mijn lustAls ik U weet te amuseeren,Dan dient U mij te apprisieeren.

En dan eindeloos-triestig het slot:Als U mij niet aardig vindt,Denk dan: 't is nog maar een kind.

En het menschdom in de dOcirgerookte zaal stamp-te en bralde en juichte: Ho, ho! Ho, ho!Toen vluchtte ik naar een hotel-cafe daar in debuurt. VOOr den ingang stond een als heer verkleedmanspersoon, waggelend, tegen nog zoo'n creatuuraan, en bralde: „floor es, meneer Schuster, je bent

14

OPROERIGE KRABBELS

veel rijker dan ik, maar ik heb ook me cente...."En ze drukten elkaar de hand.En in de gang prijkte een zwierig uitgedost manmet een lief jong ding aan den arm. Deze ridderdicteerde een telegram aan den portier: „Kom van-avond niet thuis. Wees niet ongerust...."Het is voor dit uitvaagsel, lieve lezer, dat gij Uwspijzen en kleeren en huren te duur betaalt, opdathet zich verlustige voor het aangezicht des Heeren,naar Wiens beeld het heet geschapen te zijn.

♦ 25 Augustus 1917

HERKENNINGDe ergste slachtoffers van den oorlog, die zoo ver-minkt zijn, dat het menschelijk oog — hoezeer ookmet den jammer des tijds vertrouwd geraakt —den aanblik niet zou kunnen weerstaan zonder inwild verzet los te barsten, worden verborgen ge-houden. Zij worden dood-gemeld en hunne verwan-ten weten niet beter, of zij bestaan niet meer. Totde oorlog voorbij is ajthans, en het verzet der mas-se dus zijn duur niet meer bekorten kan. Een voor-zichtig beleid, dat in de geschiedenis der mensche-lijke verdwazing zijn voorbeelden bij dozijnen telt.Een vrouw in de hoofdstad van een der vechtenderijken — ik vernam dit nit den mond van een harervrienden — had bericht gekregen, dat haar mangesneuveld was. In de romans heet zulk een manjong, schoon en aangebeden. In dit verhaal derwerkelijkheid werd alleen dat laatste vermeld. Zjiaanbad hem, en haar rouw was mateloos. Tweejaar later ontmoette zij een van zijn krijgsmakkers,die met bevreemding haar weduwenkleed bezagen ontkende, dat haar man gesneuveld was. Hijwas zwaargewond van het slagveld weggedragen,

15

OPROERIGE KRABBELS

en werd sindsdien, naar hij vernomen had, in eenhospitaal verpleegd. Wie schetst de uitwerking vanzulk een. tijding? Zij begon een zwerftocht van laza-ret naar lazaret, en vond hem niet. Toen hoordezij van een spelonk der verlorenen, waar de leven-de mensch-brokken verborgen waren. Zij ging daar-heen. De chef was vriendelijk, maar onverbidde-lijk gesloten was het register met de namen zijnerpatienten. Doch toen haar smeeken om erbarminggeen einde nam, stand de directeur haar een proef -neming toe, waarvan hij den negatieven uitslagverzekerd achtte. Hij liet haar bins en op de zaalder mensch-fragmenten, en liet haar uitzoeken. Deproef was veilig. Geen dier menschen bezat meerdat geheel, dat wij een gelaat plegen te noemen.Doch toen de -vergeefsche zoekster in arren moedebij den uitgang stand der zaal, en hopeloos dennaam uitkreet van haar man, toen kwam uit eender menschrompen een toonlooze klank. En ditwas de herkenning van den man, die erger wasdan dood....Het is niet onze taak nOch onze gewoonte, onzelezers te doen smullen van ellende.Doch dit kon, dacht mij-, wel eens verteld worden.

♦ 7 September 1917

DE DERDE KLAS Voor H.O.Omdat-ie maar een dichter was,Zat hij natiliirlijk derde klas.Omdat ik 66k aan dichten dee,Ging ik natuurlijk met hem mee.

Ik wist niet, dat die derde klas,Zoo hevig-onfatsoenlijk was;Een meiske met de handen bloot,Zat z66 maar bij d'r vent op schoot.

16

•

OPROERIGE KRABBELS

Ilc merkte in de derde klas,Hoe leutig daar de liefde was.Het meiske blonk van levenslust,En werd schandalig afgekust.

En midst ons in de derde klas,Waar het orkest verborgen was,Daar speelde een harmonikaEen zoet-weemoedig tralala.

En toen, alsof de derde klasConcertzaal van een zangkoor was,Zong al dat yolk van geen credietMet sterke stem zijn hoogste lied.

Toen daverde de derde klas,Die vol van lol en leven was;Als ik verlang naar kleur en klank,Zit ik weer op de houten bank.

24 December 1917

HET OUE POPPET JEWe staan op het achterbalkon van 'n Haagschetram: Een staatsman van zeer conservatieven huizeen Uw onderdanige dienaar.Binnen zit een jonge vrouw, die een kleinen jon-gen op schoot heeft. Het kindle met een bontenpunt-mutsje op het appelronde kopje is om te ste-len. Het heeft een oud, verfomfaaid poppetje inde armpjes gekneld, dat het niet minder innig vast-houdt dan Ain moeder het jongske.De conservatieve politicus staat met kennelijk wel-gevallen het lieflijke kindle op te nemen.Dan tegen mil: „Dat is toch merkwaardig bij kin-deren. Geef ze nou de mooiste, nieuwste pop, enze blijven toch trouw aan de oudste en kapotste,

17

OPROERIGE KRABBELS

die ze hebben. Dat is nu een typische eigenschapvan kinderen."„Geachte Heer!", zeg ik beminnelijk, „daar heb-ben, bij mijn ziel, de kinderen het monopolie nietvan. Ik ben dagelijks samen. met 99 andere men-schen — U is er een van — en daar is geen eenkind bij. En de meesten zijn zoo, dat al hou je zehet mooiste en nieuwste idee voor, ze draaien erhun hand niet voor om, en klemmen zich vast aanhun oudste en kapotste idee, daar ze al jaren meegesold hebben, en vrijen er mee als dit jongske metzijn kaduke poppetje. Kwestie van gewoonte, col-lega!"

Waarmee voor dezen morgen de vriendelijke kouteen ontijdig einde neemt.

12 Maart 1919•

OVERTREDINGJe mag kinderen geen rookertjes geven. 't Is de pestvoor ze. Bestaat een verordening op. Al een jaarzoowat. Da's lang geleden. Dresselhuys veranderteen kwarteeuw in veertien dagen. Ik een eeuwig-heid in een etmaal. Het is dus aanmerkelijk langgeleden, dat ik gloeiend voor die verordening was.Maar Vrijdagmorgen toen ik op de tram stapte,stormde het en 't sneeuwde. Het was een vO6r-balkon van 'n oudmodelschen bijwagen. Heelemaalopen. Je verstijfde. Ik zette mijn kraag op. Naastme op het hoekje stond een jochie. Jaar of veer-tien, schat ik. Wollen bloesje. Niks erboven danbretels. En niks eronder. Ik heb het gevoeld metmijn hand op z'n spichtige schoudertje.ZOO stond-ie in de snijdende kou. Hij floot hard.Ik zei: „iij hebt lol in je leven".

18

OPROERIGE KRABBELS

En hij: „Ik ga naar mijn moeder. Vijf dagen op deboot geweest. Me moeder wacht op me. Fijn naarhuis, nou! Me moeder kijkt naar me uit."Hij zei driemaal moeder in 'n halve minuut....Ik: „Heb je geen jas?"En hij dapper: „Een Amsterdamsche jonge hip etniet koud."Ik heb hem 'n cigaret gegeven. Ik had niks andersbij me om hem 'n pleziertje te doen. En malingaan de ethische verordening.Geef ze dan eerst een Jas! 31 Maart 1919

•

BEVLIEGING

V6Or 'n cafetje op de Ceintuurbaan zit ik te krab-belen. In het vallen van den fijnen Mei-avond. Aanhet tafeltje vlak-naast fluisteren jonge verloofden.De vrijer staat op en stapt naar den bloemenwin-kel aan de overzij. Hij komt terug met rozen. Zij-heeft onderwiji geglimlacht en behoedzaam d'rhandschoenen uitgetrokken. Ze zijn samen en aande boomen ritselt het allereerste groen. En neerstrijkt de avond.Om den hoek van de Ferdinand Bol komen dichtedrommen kinderen. Straatmuzikanten stellen zichop. Ze blazen de Schiine Blaue Donau. En het balvan kabouters en elfjes begint. Wie de arbeidersbegrijpen wil in hun geluksbegeeren, moet hunkinderen zien dansen bij den straatweg.Twee jongeties komen bij mijn tafel. De kleinstezeit: „Trakkuteert U op 'n koppie koffie?" Hij isklein genoeg om het hem driemaal te laten her-halen. Dus heb ik twee gasten. Samen dertien jaar.Twee kleine meisies, de kopies tegen elkaar ge-leund, staren het wonder aan. Het onderhoud wordt

19

OPROERIGE KRABBELS

nu geanimeerd. En de muziek speelt voort zij-nwalsje. De kabouters en elfjes dansen. En de avondvalt boven het teere groen van de Mei....Zorgelijk zijn de tijden. Zwaar is de worsteling.Maar de oorlog is voorbij. En we moeten vooralniet vergeten, jong en gelukkig te zijn.VOCIr het te laat is! 16 Mei 1919

•DE VERLOSSER IN BOEIEN

Het zustertje vertelde:„Het was op de armen-afdeeling van ons zieken-huis. Daar lag een vrouwtje te sterven, miandenachtereen. Niet bij wijze van spreken. Het was let-terlijk zoo. Dag aan dag lag ze te sterven; iederoogenblik verwachtten we het uiterste. Maar zestierf niet. Week-in-week-uit bleef die toestandvan zieltogen voortduren, en terwiji ieder oogen-blik de dood nabij scheen, kwam het einde niet.Op een nacht, dat ik alleen met haar was, vatteik moed, en vroeg haar wat het was waarover zezoo tobde. Ze ontkende: ze tobde over niets. Maarik hield aan, omdat het niet langer mocht voort-duren met die marteling van een eindeloos sterf-bed. Toen kwam het eruit: Ze had een zoon in degevangenis in Leeuwarden, en ze verlangde zoonaar hem....Toen gingen we met ons alien aan het beraadsla-gen, aan het schrijven, aan het probeeren. En denvolgenden Vrijdag kwam er een dievenwagen, endaaruit, zwaargeboeid, een grove kerel. We namenhem mee naar boven, bang voor wat de vrouwzeggen zou als ze hem z(56 zag.Maar toen ik boven kwam, en de deur open deed,en hem binnen liet, richtte het vrouwtje zich op

20

OPROERIGE KRABBELS

in haar bed, en zei met een sterke stem: „Dat ismiin jongen!"En toen was ze dood." 3 Juni 1919

•

VOLKENRECHT

Om twee uur kwamen ze voor het pension, eenmet 'n spichtig-krijtende viool, een met 'n grom-mige mandoline.Maar nimmer is de bourgeoisie minder gesteld opden weedom der hongerige'Kunst dan wanneer zeter middaghoogte duttend spijsverteert.Dus werden zij weggejaagd.Zij waren, op het uiterlijk getaxeerd, zinkendescheepies, lek geslagen door den oorlogsorkaan,maar die terwij1 het verzwelgende water binnen-klokt, op het bovendek nog de brani vertoonen vaneen plezierjacht.En ze vertelden, dat ze Galiciers waren, als kin-deren reeds verjaagd naar Belgie, waar ze d'r leveelang als muzikanten 'n stuk brood hadden verdiend.Toen kwam de oorlog. En deze twee broers, dievan Oostenrijk niet de geringste herinnering beza-ten, werden als „vijanden" van Belgie uitgewezen.Hun huisje, dat op naam staat van den oudste,is met al de meubeltjes, nu pits na den oorlog, als„vijandelijk" bezit in beslag genomen. Dus alleskwijt.De jongste broer mag wel terug. Want toen hijgeboren werd, was hun vader verhuisd naar Ka-schaw, dat nu tot „Groot-Servie" behoort. Hij isdus „Geallieerde" — de broer is „Centrale". Zijzijn vijanden. Maar deze moderne Kain-en-Abel-krachtens-het-Volkenrecht, zijn kinderen uit eengezin, die nets hebben dan mekaar.

2

21

OPROERIGE KRABBELS

Dus zwerven zij in het vreemde land. En wordenweggejaagd voor vreemde pensions. En geven zooden indruk, dat deze gansche wereld een weinigpreOmd is. 13 Juni 1919•

ONZE CI JNSHEFFERSTegen half zeven verschijnen zij, vader en moedervoorop. H&j in de omknelling van zijn meneerigtooisel, puffend en blazend als 'n opduikend nijl-paard. Zij puilend uit 'n zwaarzijden mantel entorsend 'n wereld van lint en blommen op 't heetgeblakerd hoof d, dat moe-gestreden neerhangt.Volgt de dochter, opgekalefaterd als 'n visschers-boot, die voor plezierjacht in de wilde vaart wordtgebracht. Hand in hand met 'n vrijer, in wiens on-beschaamden oogopslag de harde weerschijn blinktvan fonkelnieuwe rijksdaalders. Nog 'n nuffig zus-sie van een jaar of zestien, de punt van d'r spitsenneus en dito wandelstokje hoog de lucht in. En'n knaapje van twalef, met 'n gouen ketting enhandschoenen, en met 'n hunkering naar verlorenvrijheid en bloote handen terug.Ze zitten.„Vier dinees en borden voor zes", commandeertluidkeels de Pa.„Dat kan niet, meneer, en 't zou ook niet goed-kooper zijn", schroomvalligt de kellner.„Goedkooper?", buldert de beleedigde, „man, dochtje, dat het om het geld was? Goedkooper? Wehebben om een uur ook al warme dinees gegeten.Dat is het geval!"Ze eten. Bourgogne. Havanna's. Cigaretten. Koffie.Poesjes.... 't Heele restaurant davert van hunkeet. De dochters rooken met lange uithalen. Ma

22

OPROERIGE KRABBELS

smookt amechtig, half gestikt van de voornamenoodwendigheid.De vrijer zit gemoedereerd met twee armen om degekalefaterde visschersboot, ter hoogte van den gol-venden voorsteven.Het kleine iongetje neemt voorzichtig de kom kof-fie op, die hij aan het eind van den langen maal-tijd natuurlijk niet lust, en begint met berustendenernst te drinken. Zijn smoeltje staat zoo plicht-matig, dat ik plotseling in lachen losbarst. En hijproest mee, en de kom koffie ligt over de tafel.Pa vergeet den nieuwen stand, en mept hem metzijn logge poot ongenadig om het kinderkopje....Ziedaar de adelijke klasse, door den oorlog en denvrede gefokt, waarvoor de massa slecht gevoed enin vervallen kleedij haar dagelijksche cijns neer-legt. 30 Augustus 1919•

DE DUIZENDSTE

Vrijdagavond werden wij door de goedheid eensmakkers verblijd met behouden aankomst van dezemissive:

Nijmegen, 15-1-'20.Den „Oproerigen Krabbelaar" IHartelijk gelukgewenscht met het verschijnen van den1000sten „Oproerigen Krabbel" en ik hoop, dat U nogvele malen „het bekende hoekje" met een „OproerigenKrabbel" zult versieren!

Met partijgroet,W. BOHNE.•

Het lag in onze bedoeling, dit feest onopgemerktte doen voorbijgaan. Want wie telt de som zijnereigen wandaden op? Dat plegen anderen voor onswaar te nemen. In casu de Nijmegenaar, die metverrassende voorkeur de statistiek mijner aldage-

23

OPROERIGE KRABBELS

lijksche zonden pleegt bij to houden. Hij roerde detrom, telatit. Hij had een feestcommissie, 'n albummet handteekeningen, 'n enveloppe met inhoud bij-een moeten brengen, toen de derde nul in 't jubi-leerende verschiet kwam. Hij verzaakte op het —laat ik maar, net als iedereen tegenwoordig, dieuitdrukking finaal-onjuist bezigen — "psychologi-sche oogenblik". Hetgeen ik smartelijk vaststel indeze, mijn 1005e opluistering van den geliefdenerker dezer courant, maar zonder bitterheid.Want het Krabbelen in Het Volk is in mijn dag-,taak geworden wat de „Krabbel" zelf in de krantis: 'n exquise apartigheid, welke aan al het andereglans en straling des lichts bijzet — 't zij met ge-paste bescheidenheid vastgesteld.Het schrijven zelf, de dagelijksche ontvangst vanzooveel brieven en knipsels van de breede schareder vrijwillige stofverzamelaars, de huilende In-dianen der vijandelijke pers, die dagelijks zoonauwkeurig registreeren, dat de mep raitk geweestis, dit alles zou ik niet meer kunnen noch willenmissen.Mogen wij volharden in de boosheid — gij, zwaar-beproefde lezer! en ik, veel-verwende schrijver.Naar de 2000e! 20 Januari 1920•

DE GEBRUIKELI JKE WEGAan de tramhalte zag ik ze staan: twee jongemeisjes. De eene bleek en donker. De andere metzoo'n blozend kinderkopje, dat U en ik een pop-pensnoetje noemen, maar waar 'n jongen van acht-tien een uur of langer met geduldig ongeduld opblijft wachten. Met kostbare kleertjes opgetuigd.Een drukke conversatie over reismoeilijkheden en

24

OPROERIGE KRABBELS

pas-visa. Duitsche burgeresjes, met de knaken inden zak, waarvoor de peer Sneevliet — niet ech-ter de rest der samenleving 'n auguuste minach-ting heeft.We stapten op de tram. Ik bleef buiten, op hetgriep-veilige achterbalkon. Die meisies namen dehoekplaatsen bij de open deur. En voort kletterdede Duitsche conversatie.Tegenover ze zaten twee knapen van krap twintig.Toffe jonges van de vlakte, zeggen wij in Amster-dam. Gestreken overhemd, met 'n blinkend knoopjevan voren, en verder niks om den gebruinden hals.Pet schuin op de overhangende lok der luchtig-proletarische levensbeschouwing. Van die straat-musschen: nooit zorg, nooit centers, altijd kits enaltijd lol.Alle twee keken ze de oogen uit naar het blozen-de poppensnoetje boven den zilvergrijzen bontman-tel. Hun gesprek stopte. In de strakke stilte vanhun gespannen blik daverde hun bewondering.Maar een van de twee most wat zeggen. Hij Meldhet niet uit. Het brandde in zijn mond.... En in-eens klaterde het luid-op door de tram: „Ik saleen affertensie motte sette in de krante: Heer soektkennismaking met Duitsche dame...."De lach golfde door den wagen. Het meisje praat-te door of ze niks verstaan had. Zoo'n domme nuf!

♦ 8 Maart 1920

„MOGEN WI J ZWI JGEN?"1k wou dit niet vertellen. Maar zooals er kleinewaarnemingen zijn, die je ondanks jezelf als inti-miteiten terughoudt, zoo vechten zich andere tegenje wil je pen uit:Ik liep 'n lunchroom in, omdat ik dalijk iemand

25

OPROERIGE KRABBELS

op moest bellen. Ze hebben daar 'n telefooncel. Diewas bezet. En ik wachtte dus voor de gesloten deur.Ik hoorde een meisjesstem:....„En nu weet ik niet wat ik in mijn betrekkingzeggen moet."

„ Ja, ik ben vanmiddag bij den dokter geweest. Ikmoet dadelijk opgenomen worden. Als ik er meedoor liep, zei-die, kon het heel erg worden. Het iserg besmettelijk."

„Dat zeg ik niet door de telefoon. 1k zal morgenbij je komen...."

„Nee, dat is het niet. Maar ik ichn het niet zeggendoor de telefoon. 't Is heel erg. Ik weet geen wegmeer. En wat moet ik nu met mijn betrekking?"

Meer heb ik niet gehoord. HE heb mijn beurt prijs-gegeven, ben gaan zitten, dronk iets, slikte hetafschuwelijke stuk gesprek weg.Toen kwam ze mijn tafeltje voorbij, de deur uit,die naar de telefooncel voerde: een frisch, piep-jong kind, de onschuld zelf om zoo to zien....En prompt een week later kwam ik haar tegen,'n jochie aan den arm. Enzoovoorts, enzoovoorts,een keten van verwoesting. 18 Maart 1920•BUITEN ZITTEN

De lente kwam de wereld in.Zij kwam, het allerliefste van je hart gelijk, dat

26

OPROERIGE KRABBELS

plotseling le werkkamer betreedt, wild openstoo-tend de deur en staande midden in het vertrek, ophet lachend gelaat die hoogste maiesteit der zeker-heid van blij te kunnen maken, door eigen inkom-ste alleen, wie daar binnen wachtten zoozeer.ZOO kwam de lente. Zij sloeg hare teere armen omons heen, en de warme wonne harer dartele jeugdombloosde ons. En van haar werd gezien de klarediepte van haren hemelsblauwen oogopslag, en delichte adem van haar opengaand levensbegeerendeed onzen mond beven in zwijgzaam gebed.En zie, daar ik zat aan den zoom van een pleinder groote stad, en de lente in stroomen van weel-de golven voelde, daar kwam een vrouwtje op mijtoe, oud en neergebogen.En wel was het wonderlijk, den blik te wendenvan de lente naar dit vrouwtje, waarvan alle vreug-de vergaan was tot 'n schamele reste van rimpelsen lompen. Haar voorhoofd reeds was een wonderweefsel van wanhoop, in wreed-gekerfde lijnensaamgevlochten.Zij strekte de hand uit en wachtte.En zie, een welgedane mensch, die seven mij zatin deze wonderbare wereld, sprak met luide stem:„Dat is nu de pest van het buitenzitten!"

• 6 April 1920

ONZE BESCHERMERSAls ik lieg, lieg ik in commissie. Het verhaal ech-ter komt van Jaapie. En die is 'n betrouwbaar,want partijgenootschappelijk wezen, dat met mis-leidende bijziendheid zeer pienter uit zijn bebrildedoppen kijkt. Bovendien behept met niet-erfeliike,maar door de opvoeding verkregen Christelijke aan-doeningen. En zellef had hij de bijzonderheid ver-

27

OPROERIGE KRABBELS

nomen uit den mond van een gezeten heer, die ver-mogensbelasting betaalt en een neef heeft bij deBurgerwacht.Op al deze gronden meen ik in deze zaak veiligto gaan.U kept dat gebouw van dat Genootschap tot zede-lijke verbetering van revolutionairen, dat als nieuw-ste apparaat voor moreele paedagogiek een beton-nen loopgraaf op het dak heeft, volgens andereneen mitrailleurnest, waarvan wij, als de revolutieeenmaal is uitgebroken — ten gerieve des heerenVan Lennep en zijne legioenen — zullen moetenveinzen, dat we het nog niet ontdekt hadden.Welnu, in dat gebouw, van-binnen, waar geen op-standige blik ooit doordrong, was een deur. Eenzwaarbeslagen- ijzeren deur. Een deur, welke -wt.-len Simson zelfs tevergeefs uit hare voegen zouhebben. gelicht.Wat Naar znyaarte aangaat tenminste!Wanneer dus de Hopman Homma met Spanjer deSpie en Don Torribio Wesselingh het gebouw voor-noemd zouden bestormen — ha, die deur zou deslagen der kolven tarten en onbewogen blijven bijhet rameien der mokers als het hart van Leninwanneer zijn gevolmachtigd, maar demissionair mi-nister-president om uitstel smeekt van executie.Doch wat ontdekte men bij de feestelijke openingvan het gebouw? Dat de scharnieren van deze yes-tingdeur . .. . aan de buitenzUde zaten, zoodat heteffect omgekeerd evenredig was aan het onmis-kenbaar-schoone doe'.Sindsdien is de fout hersteld. Maar toch 8temt zoo-iets niet rustig, ten aanzien der veiligheid, welkede heer Van Lennep ons zoo grootmondig garan-deert. 19 Mei 192028

OPROERIGE KRABBELS

DE BRIEF VAN EEN APOSTELIn de Nieuwe Groene van deze week staat eenbrief van Rosa Luxemburg. Ze schreef dien uit degevangenis aan de vrouw van Karl Liebknecht.Een brief van troost en bemoediging, toen Lieb-knecht 66k reeds lang in de cel zat.1k zou willen, dat iedereen dien brief, dat docu-ment van persoonlijke volmaking, las en herlas.Want het is wel het allermenschelijkste stuk, datin deze tijden ons onder de oogen kwam. Het isklaar en zuiver en verkwikkelijk, als helder bron-water.We hebben ook in Holland tal van geschriften ge-had, die in de laatste jaren door politieke gevan-genen van den kerker werden. uitgezonden. Ze wa-ren, bijna zonder uitzondering, weerzinwekkend omto lezen. Zelfverheffing in pralend martelaarschap,met een geillumineerde doornenkroon. Strijdroepen,vol leeg gebral, buiten elke werkelijkheid. En stui-tend geschimp op tinders-geloovigen, met de min-achting van kleine zielen voor alles wat buiten hetplatte vlak rijst hunner verbeeldinglooze voorstel-lingen.Hier niets dan eenvoud, rust en lievend mededoo-gen — zelfs met den schildwacht, wiens staag op-en-neer stappen Naar uit den slaap houdt. Zijnbeenen zouden anders zoo stijf- worden! Wees blij-moedig, geen stroef-ernstige levensverachter, maareen vreugdige strijdster, die goede dingen leest engoede dingen doet, roept de zelf-gekerkerde tot dewel eenzame maar toch vrije vriendin daarbuiten.En laat ons volharden in onzen plicht, met een ster-ken geest en een rustig hart. ...We kunnen niet allemaal zulke menschen zijn.Maar we kunnen het beeld voor onze oogen stel-

29

OPROERIGE KRABBELS

len, om er ons kleine zelf aan op te heffen. Deherinfiering aan zulke heiligen is de leuning vanonze steile levenstrap, waaraan wij ons vastklem-men bij 't moeizaam klimmen omhOOg.

•5 Juni 1920

DE STRAFHet was te Nijmegen, bij een betooging. In een tuin,van een welvarenden huizenrand omgeven.Juist toen de meeting aan zou vangen, verschenenboven het balkon van een dier hecht-doortimmerdeheerenhuizen een viertal niet-minder-soliede damesvan meer gevestigden dan aanlokkelijken leeftijd.Zij namen met zichtbaar onbehagen „dat yolk" be-neden op.Toen riep een der vieren het dienstmeisje van bin-nen. Hetzelve kwam. Minder voornaam, dock aan-merkelijk knusser om aan te zien. En wangen, Wierkleur, zelfs bij verre waarneming, die der betoo-ging zelf tartte. De oudste dame echter, wees haarbevelend op een rij oranjekleurige bloemen, welkezich daar slingerden om den balkonrand als eengordel van vaderlandsliefde. Het maagdeke plukteer vier af. En de bedaagde dames staken er elkeen op haar aanzienlijken boezem. En over dezemeer plant- dan kwaadaardige „tegendemonstratie"verheugden zij zich, en keken hoonend omlaag.Daar beneden echter verscheen de spreekster ophet podium. En daar vrouwen elkander steeds metvlotheid in zwak Casten, sprak deze, ten aan-hoore der gansche menigte, de dames in eenige wel-gekozen woorden welwillend toe. Het effect wasenorm. Een minuut later was de oranjebetoogingnaar de binnenkamer vertrokken.Maar op het balkon stond nog de roodwangige

30

•

OPROERIGE KRABBELS

deerne, in naam van oran je geroepen, maar blij-vende waar ze stond om zich uit de hoogte te ver-broederen met de betoogers in het aardsche rijk deropstandigheid. En ze luisterde, luisterde, met al dehartstocht van d'r jeugd.En aldus, tot straf voor hare pekelzonden, haddende oranjedames, uitgetogen om de betooging te fnui-ken, haar een hoorster toegevoegd, waar ze bin-nen plezier van kunnen beleven.

5 Januari 1921

WITTE TERREURDe wonderrabbi van Plotzk was een heilig man.Den ganschen dag zag men hem voor het vensterzitten, biddende en leerende. Zelfs de winkeliervan beneden, zijn huisheer, een Christen, zou hemzijn hebben en houden toevertrouwd hebben.Toen de Bolsiewieken binnendrongen in Plotzk,smeekte de winkelier zijnen bovenbuurman, datdeze zich in den winkel vertoonen zou. Want hijhad gehoord, dat de Russen zeer eerbiedig zijntegenover geestelijken. De oude Rabbi stond dusin den winkel. En de Russische soldaten, daar zijhem zagen, ontblootten het hoofd en betaalden al-les wat zij den winkelier ontnamen. En deze wasgered.Toen de Bolsjewiki weg waren uit Plotzk, werd degrijsaard gevangen genomen, „Verstandhouding metden vijand". Getuigen hoorde men niet. Hij had ingebarentaal teekenen gegeven aan den vijand. Fijiwerd ter dood veroordeeld. Hij hulde zich in Aingebedskleed, hij legde de riemen des verbonds omhet hoofd, en in zijn armen droeg hij de heilige wetvan Mozes. Aldus werd hij neergeschoten en on-gekist in den grond gelegd.

31

OPROERIGE KRABBELS

Sindsdien komt dagelijks een officier per rijtuignaar het graf, en bidt daar, geknield, het hoofdontbloot....

Er is geen witte terreur in Polen.Dit is internationale laster van socialisten.

♦ 22 October 1920

DE STEM

Ik ga naar het P.B. In den avond, wat andersnooit gebeurt. Met een trein, die uit Haarlem komt.Vlak vOOr Amsterdam staat hij stil, als altijd, op't verweerde bruggetje. Beneden loopen menschenin 't helverlichte straatje. Het is er vol, want hetis Zaterdag. En ze hebben allemaal haast, als ren-den ze hun geluk tegemoet. Ilc staar het drukkegedoe aan. En ik mijmer. Hier liepen honderd jaargeleden menschen, met dezelfde haast, d'r begeer-tetjes tegemoet. En over honderd jaar loopen daarweer menschen, in dezelfde haastige jacht naardezelfde kleine verlangens, of naar andere, evendwaze, leege, vergankelijke. En ik ga de wereldveranderen. Ilc ga naar het P.B.....

En weer rijdt even de trein. En weer staat-ie stil.Recht in een keukentje kijk ik, laag en nauw. Hethok van den Schotschen herder bij mijn Buren isgrooter. Een tafeltje aan den wand. Daaromheenvijf jongetjes, de koppetjes gebukt naar een bordmet brood.Een man, de vader, schenkt iets in de kroesjes, dievOOr de kinderen staan. Er is niets innigers denk-baar dan dat troepje etende mannetjes. En nietstriesters dan het keukentje, zonder 'n straal vanvreugdige huiselijkheid, zonder een knus meubel-

32

OPROERIGE KRABBELS

tje, zonder 'n spoor van de blank-en-lichte blij-heid van een woonkamer in den avond. Genade-loos neergekwakt zijn die nieuwe menschjes daarin die grove, leege, zwarte duisternis. ...

II ga gejaagd door het leege compartiment. Ik zouden trein willen duwen. Daat gaat-ie weer. Voor-uit ! Ik moet naar het P.B. De wereld veranderen!♦ 28 October 1920

BUITENLAND's Morgens in Den Haag spreken, 's middags ver-gaderen in Amsterdam. En in dien tusschentijd 'nbuitenlandsche reis makers.Onmogelijk, zegt gij, zêlfs per vliegmachien. Moge-lijk, zeg ik, en gebeurd ook, en per gewonen trein.Want van dien trein kwam de voorste helft uitBrussel, de achterste uit Parijs, en daartusschenwas de spijswagen. En daar ik als socialist gehou-den ben, de vreedzame verbinding tusschen devolkeren te bevorderen, stapte ik in dien spijs-wagen. En daar zat ik een oogenblik later bijknappend Fransch brood, z(56 versch uit Brusselmeegebracht, Fransche koffie, een Franschen kell-ner, een Franschen kok, een Franschen conduc-teur van de slaapwagens. Want al die heeren (ikgebruik hier het woord met voorbedachten nadruk)aten tegelijk met mij in den spijswagen, en andereliefhebbers waren er niet. En toen er een Fran-sche koek op tafel kwam, stralend-bruin van bui-ten en niet te doorgronden van binnen, en natuur-lijk ook mij een stuk werd aangeboden, toen zagik met verbazing uit het treinraam, dat midden inla France dorpen liggen, die Piet Gijzenbrug hee-ten en Bennebroek.Maar toen we alle litteekens van wooden hadden

33

OPROERIGE KRABBELS

bekeken en vastgesteld, dat ze pijn deden bij leelijkweer — anders dan de wonden der lief de, wantdie voelen wij juist, als 't weer mooi is, zoo zucht-te de kok — en toen we over ooze plaatsen vanherkomst spraken en wat dies meer zij, toen ver-klaarde de conducteur van de slaapwagens meteen stroom van woorden, dat hij geboren was inhet mandje onder een luchtballon. Zijn vader wasluchtvaarder, zijn moeder wou mee, hij was opkomst, de brave vrouw werd bang en opgewon-den, en vOOr ze weer beneden waren, was zijnintree in de hemelsche sferen geschied.H&j vertelde het zoo, dat alleen een garstig spek-handelaar hem niet geloofd zou hebben. En ik ver-klaarde haastig, dat er geen twijfel schemerde inmijn ziel. Want ik zelf was geboren op den bodemvan de zee. Hoe? Wat? Ja, herhaalde ik strak, opden bodem van de zee. Mijn vader was duiker,mijn moeder zette een scaphander op en ging mee.'t Was dieper en natter dan 't leek. En toen zeweer werden opgehaald, ping ik er bij, druipendvan water....'n Oogenblik zitten ze beduusd. Dan zegt die rappeconducteur van de slaa-pwagens, met zijn vingernaar mijn rosse haren wijzend: „Maar dat moetdan toch in de Roode zee geweest zijn."En terwij1 ik nog schaterend uitstap, zie ik totmijn bevreemding, dat we plotseling in Amster-dam zijn, in Holland.

• 4 Januari 1921

KERSTGESCHENK

Het boek der kronijken:Er werd een Kindeke geboren in Bethlehem, op25 December, van het jaar nul.

34

OPROERIGE KRABBELS

Vrede op aarde, in de menschen een welbehagen.Toen dit Kindeke groot was, werd het bespot, ge-geeseld, doodgeslagen.... Maar toen een zijnervrienden een mes trok om hem te beschermen, zooweerde hij die hulp af, en sprak:„Berg dat mes weer op, want wie een mes trektvoor een ander, die zal daarmede verwonden heteigen vleesch."Na dit gezegd te hebben stierf hij den folterdood.Zijn vriend echter, die voor hem het mes getrok-ken had, behield het open in de hand, en speedermede naar alle zijden, en wondde smartelijk ookzichzelf.En twintig eeuwen lang bleven zijne vrienden mes-sen trekkers, en sneden diep in het eigen vleeschen in dat van anderen, tot geheel de wereld, vanBethlehem tot Moscou en van Golgotha tot Rome,droop van bloed.... En zoo werd het weder 25December. Maar ditmaal niet van het jaar nul,doch van het jaar 1920 oozes Heeren.En nu, in de Nederduitsch Hervormde Kerk te Mus-selkanaal, kwamen zij bijeen om den geboortedagte vieren van het Kindeke van Bethlehem. Zij had-den een Kerstboom, waaraan kunstlicht gloeide, enblinkend van valsch goud.En aan ieder kind van het mannelijk geslacht, datdaar gekomen was om den jaardag van het Kind tevieren, schonken zij te zijner eere.... een speel-goedgeroeer.Want er is een Burgermacht in Musselkanaal.„En vallende op hunne knieen voor Hem, bespot-ten zij Hem, zeggende: „Weer gegroet, gij Koningder Joden"."

• 5 Januari 1921

35

OPROERIGE KRABBELS

HET RAADSEL

Het raadsel voor den prediker is het gemoed derschare.Wat denken zij? Hoe ontvangen zij ons woord?Hoever boort zich onze levenswil in hunne har-ten? Wat nemen zij mede als zij heengaan?Wij studcren economic, wij bekijken den gang derbedrijven. Wij berekenen het kansspel van denpartijen-strijd.Maar wat weten wij van het hart der massa?En hoe zullen wij het wezen der samenleving her-vormen, als wij het binnenste der menschen nietweten?Ik was in een eenvoudig lokaal. Daar was eensterk kunstenaar. Evert Cornelis. Hij speelde dehoogste schoonheid der menschen: de Sonate Pathe-tique van Beethoven.Ik zag arbeidersjongens, de pet achteloos-schuinop het hoof d. Straationgens zoo op 't oog. Tochhadden zij zestig cent geofferd, niet voor een bio-scoop of een bokswedstrijd, maar voor Beethoven.Zij lagen gebukt over den rand der gaanderij, enluisterden, luisterden.En gansch de zaal was vol van arbeiders. Hunstilte, gansch den avond, was van geluk vervuld.En hun geestdrift aan 't eind des avonds was eengetuigenis van wat zij beleefd hadden. Wie voorde menigte staat, al de dagen zijns levees, vergistzich daarin niet.Er is dus iets goeds in het hart dezer menschen,een hunkering naar schoonheid, een gemeenschapmet het allerheiligste.Zijn zij dus de onzen? En zijn wij de hunnen?Wien kiezen zij zich uit, als het om het heil derwereld gaat?

36

•

OPROERIGE KRABBELS

a weet het niet. Dit is het raadsel.Maar dit zag ik, dat hun ziel de schoonheid zoekt.En dat alleen wie hun iets schoons geven kan,hun hart voor zich bereid zal vinden.En die les wil ik onthouden.

15 Januari 1921

HET GIFIn 't Hollandsche dorp heb ik een oude, Romein-sche kerk gezien.Een juweel van klassieke bouwkunst en kostelijkbeeldhouwwerk. Een vrede van witte en bruinekleuren. Van kinderlijken eenvoud, vol klaar be-doelen, vol stille vroomheid.De preekstoel was een wonder van snijwerk. Doorde hooge boogramen vie! het blanke licht van ver-gane eeuwen.1k ging zitten in dat vredige huis en droomde wegin de koele stilte. Hier was geen strijd meer vanmenschelijke begeerten, van stoffelijke tegenstel-lingen, van hartstochten en vijandschap.Hier was God alleen. Die de dingen geschapenheeft om in eenvoud goed to zijn, zonder bedenk-selen. En in Wiens eeuwigheid onze roeping ligt.En toen ik verkwikt opstond, toen wees mij degeleider een bank in den hoek, z(545 kunstig ge-houwen, dat de eiken kap een fluweelen dekkleedgeleek, dat in zware plooien met een rand vankoorden neerhing.„Dit is", zoo sprak hij, „de plaats van den Land-heer. En hier is zijn eigen deurtje, waardoor hijalleen de kerk betreedt. Want hij gaat miciit doorde deur, waardoor de geroone menschen gaan."1k gaf geen bescheid. Immers, wat moet men daar-op zeggen?

3

37

OPROERIGE KRABBELS

En then bracht hij mij voor den prachtigen preek-stoel, en wees mij de rijen banken, welke vlakdaarvOeir stonden.„Die zijn zeker voor de dooven?", vroeg ik.Maar hij schudde ontkennend het grijze hoof d.„Die zijn voor de armen", zei hij, zichtbaar ver-ward door de domme vraag, „die zijn voor dearmen, meneer! Die kosten niets, omdat je daartoch het gezicht van den dominee niet kan zien."Toen ben ik gevlucht voor het aangezicht Gods.En buiten, op de graven der voorouders, die dezekerk gebouwd hebben, vervloekte ik het verlorengeslacht van heden, dat met zijn giftigen ademzelfs de sfeer der schoonste godshuizen verpest.

• 29 Januari 1921

EEN MOEDER OVER „DE OEFENINGDER RI JPERE JEUGD"

Kom eens hier mijn kleine jongen,En sta stil bij moeders knie;'k Ben niet bang om oud to wordenAls ik jou zoo voor me zie.Al het leed is dan vergeten,Waarmee 't leven mij bedacht,En ik weet alleen de vreugde,Dat ik jou heb voortgebracht.

1k zeg niet wat jij moet worden,Alsof ik dat weten kan....leder maakt zijn eigen leven,Elke sterke, vrije man.En ik leer jou niet geloovenWat de waarheid is voor mij;Zoek een nieuwe, groote waarheid,En maak daar de baan voor vrij.

38

OPROERIGE KRABBELS

Moeder heeft alleen te zorgen,Dat jij vrij-uit groeit, miin kind,Als een veulen in de weide,Dat in 't zonlicht vreugde vindt.Spring maar rond met wilde sprongen,Veulens zijn nu eenmaal dol;Drink de pure lucht, mijn. jongen,Haal je beide longen. vol.

Als je dan die vroege jarenVan je dauw-beloken jeugdHebt gevuld met klare klankenVan je kinderlijke vreugd,En je bent een sterke jongen,Frisch gelijk in Mei de wei,Dan genaakt de groote stonde,Dan treedt moeder stil terzij.

Op miin plaats komt dan de meesterVan der knapen rijpe jeugd,Die de zonen op moet voedenTot de ware burgerdeugd,En die zal je alles leerenWat den mensch maakt tot soldaat,Armen strekken, pas markeeren,En marcheeren in de maat.

Als jij dan die schoone kunstenVlot en vaardig hebt geleerd,En je riipe jeugd geoefendTot je moeder wederkeert,Dan is 't oogenblik gekomen,Waar de Staat zoozeer op wacht,Dat jij om soldaat te wordenIn het leger wordt gebracht.

39

OPROERIGE KRABBELS

In die kostelijke plunje,waar misschien jij trotsch op gaat,Loop je dan te paradeerenDoor ons huis of langs de straat.En men zal je leeren schietenOp een mensch, precies als jij,En je zult pistolen dragenEn een label aan je zij.

Kom eens hier, mijn kleine jongen!En sta stil bij moeders knie;'k Ben niet bang am oud te worden,Als ik jou zoo voor me zie. . . .Maar als ik nog moest beleven,Dat je zoo zoudt voor me staan,Zou ik om genade smeeken,Dat ik eerder dood mocht gaan.

• 5 Februari 1921

DE TOEG1FT

Het was in Nijmegen, de Eeuwige Stad van hetRoomsche Gelderland.Daar stand ik aan den Ganzenheuvel.En zie, daar was een winkel, waar de planten-boter van den arme verkocht werd, welke de melk-koe is van haren vervaardiger. En wie daar kocht,kreeg op den koop toe een geschenk.En zie, nu waren in die winkelkast de kostelijkevoorwerpen uitgestald, welke voor menschen, wierkoopkracht niet tot zuivel reikt, als lokmiddeldienden. Het was aardewerk van zeer grove make-14, misbaksel, voor den verkoop kennelijk niet goedgenoeg.En zie, in het midden dier geschenken king vier-maal de Christus aan het hout der smarten. En

40

OPROERIGE KRABBELS

aan elk kruis een bordje, vermeldende: 10 bons,12 bons, 14 bons. ...Want de hoeveelheid boter-voor-den-arme, die mendaar kocht, stond in rechte evenredigheid tot degrootte van den Christus, die men toe-kreeg. Immers,de Koning der Joden is voor de „Christenen" hetgeschenk, waarmede zij lokken den arme, opdatdeze willig het slechtste der wereld tot het zijnemake, en den zuiveren rijkdom der natuur vooranderen late. .. . En to grooter is de weg-geschon-ken Christus, naarmate grooter het deel der armoeis, dat de bezitlooze aanvaardt.En aldus komt het Heil der Wereld, tusschen descherven der pottenbakkers, in de uitstalkast te-recht der winstonderneming, welke aan armenkunstsmeer verkoopt, als ware dat de versche melkuit de borst van moeder Aarde.

21 Februari 1921•

VREEMDE BEGRAFENIS

(„Op vereerend verzoek" voor de kinderen)

Daar was ereis een ooievaar,Die stond juist met een mandie klaar,Dat moest hij op dien morgenBij menschen gaan. bezorgen,Waar in een wiegje, wit en zacht,juist een klein kindje werd verwacht.

Heer ooievaar vloog wondervlugAl met het mandje op zijn rug,En lei met een lief zetleHet kin.dje in zijn bedje;Toen hij zijn plicht zoo had gedaan,Vloog hij daar Wings weer vandaan.

41

OPROERIGE KRABBELS

Maar in zijn al to snelle vluchtAl door de hooge, koue lucht,Terwiji hij pet nOch hoed op had,Heeft then de vogel kou gevat,En then hij thuis kwam bij zijn. vrouw,Moest hij naar bed — hij moest en zou!

ZVn vrouw kwam angstig bij hem staan,Ze lei de thermometer aan;Ze stak dat ding maar onvervaard,Van achteren vlak bij zijn staart;Hij hield zich toen, zooals dat past,Van voren met zijn snavel vast.

Zijn vrouw kreeg tranen in d'r oog,Want, och, de koorts was toch zoo hoog,De toestand leek haar lang niet best,Ze liep onrustig door het nest;Ze zag: haar man was in gevaar,En riep den dokter-ooievaar.

De dokter nam den zieke op,En schudde droevig met zijn kop;Hij zeide: „deze zieke heerEet nooit een malsche kikker meer;De toestand staat mij lang niet aan,Ik vrees zeer, dat hij dood zal gaan."

En 's avonds was de droefnis grootWant vader ooievaar was dood;Er werd een kist in 't nest gebracht,Daarin lei men den doode zacht;ZOO werd hij in zijn laatste bedVoorzichtig op den grond gezet.

42

OPROERIGE KRABBELS

Dat wat me een begrafenis!Met bloemekransen, kleurig frischStond de familie ooievaarIn dichte rijen om de baar.Het was daar een beredderingAlsof men naar Egypte ging.

Toen is de stoet op weg gegaan,De lijkkoets ging vanzelf vooraan,Daar achter gingen zij aan zijDe ooievaars in lange rij.Het ging to poot, zooals U ziet,Want rijden doers de vogels niet.

Maar wat voor dier zag je daarbij?Daar liep een muschje in de rij.Die had den dooie goed gekend,En schreide om dien goeien vent,Waar hij zoo graag in 't nest bij zat,En menig hap je had gehad.

Maar nauwlijks was op weg de stoet,Of een van 't ooievaars-gebroedNam 't muschje bij zijn veeren beet,Dat hij pardoes de rij uit smeet,Terwiil hij riep: „Zeg, ben je dol?We loopen hier niet voor de loll"

En als je nu niet aanstonds snapt,Waarom die musch werd weggetrapt .. .Maak dan een stoet van kindren maar,Die stappen als een ooievaar,En een hupst als een muschje dan,Omdat zoo'n dier niet anders kan.

• 24 Februari 1921

43

OPROERIGE KRABBELS

DWAZE DAAD

Geef aan kinderen zoo weinig mogelijk, en aanbedel-kinderen in 't geheel geen geld in handen.Ziedaar een gedragsregel waar je gerust aan vastkunt houden om zeker te zijn, dat je in elk gevalhet kleinste kwaad gekozen hebt.'t Is een hard gelag om een arm kind, dat je na-loopt en zijn bedelvraagje opdreunt, niets te mogengeven. En een normaal mensch brengt dat nietvoor mekaar zonder zelf-beheersching.Maar.... dat weten de ouders van zoo'n. hummel-tje 66k, en daarop berust het beroep. En wie duszijn gevoel laat spreken en het dubbeltje offert,die offert 66k het kind.Dit is mit herhaaldelijk voorgehouden. Ik heb danin nederige erkenning van de waarheid het hoofdgebogen, om den volgenden dag op het pad derteere zonde terug te keeren.Ik ben daar volstrekt niet trotsch op. a kan nietanders. Niemand kan anders.Gisteren moest ik uit spreken, buiten de stad. Alsik aankwam, dan moest ik dadelijk door naar devergadering. En dus at ik vooraf. Het was noggeen etenstijd, en doodstil in dat eethuis.En juist toen dampend de maaltijd v6Or mil stond,begon een kinderstem hoog en beverig achter miite zingen:

Heb je me marremot gezien,'t Is zoo'n aardig beessie!

Het kindle was hoogstens zes, en dan nog onaan.-zienlijk voor zijn leeftijd. Een nietig hoop je vuil enrafels, waarin iets blonk van boven. Van honger,hebberigheid, angst voor klappen als het zondercenten thuiskwam? Ik weet het niet. Maar er

44

OPROERIGE KRABBELS

blonk jets. En dan ben ik een verloren man.De Ober, de kellner, de piccolo — de ganschebemanning stormde toe, om het kleine bedelmon-ster te verwijderen. Want in een net etablisse-ment, waar een goed publiek komt, is zooiets on-duldbaar.Want niet in de ellende is de smaad dezer wereld,maar in de zichtbaarheid der ellende.Als ik gedurfd had, dan zou het kind tegenovermij aan tafel hebben gezeten, om te schransen tothet niet meer kon.De meneer van de zaak zou het niet gedoogdhebben. Er was keet van gekomen. Dan had ikmoeten gaan, uit protest. En dat was aanstelleriggeweest, nietwaar?Al wat de gemiddelde beestigheid van fatsoenlijkpubliek te na komt, heet aanstellerij. Dus gedroegik me als een gewone heer met een hoed op. 1kstopte het kind wat in het knuistje, en het drib-belde weg, met malle pasies van kleine voetjes.Je mag niks geven aan bedelkindertjes. Iic weethet, Meneer!Je mag 66k niet vloeken. Ik weet het, Meneer!Maar een men sch heeft beide dingen soms vannoode, om bedaard te blijven, en zijn ziel te be-vrijden.• 12 Maart 1921

OPEN SCHRI JVEN AAN MEVROUW TILANUS„Als ik mij ongelukkig wil voelen, ga ik naar dePijp." Zoo zeidet gij, mevrouw.... Het was Zater-dagavond, en ik voelde mij ongelukkig. Vertrou-wend op U en op de homoeopathie, ging ik naar dePijp om genezing te zoeken. Verkwikt ben ik te-ruggekeerd.

45

OPROERIGE KRABBELS

Op den hoek van de Jan van der Heijden en deFerdinand Bol stond een knaap van hoogstens zes-tig jaren. Op zijn voorhoofd lag behaagziek de lokvan Mooie Karel. Om hem heen was een kring vanhoorders. In zijn ziel waren muziek en jenever ver-vloeid tot een harmonisch geheel. En hij zong. Eenlied van hopelooze liefde.... Als z456 de engelen-koren zingen, dan moet de zaligheid een oneindigePijp zijn en Lucifers emplooi geen ander dan vuurte geven aan wie haar rooken wil.... WV, om-standers, huiverden, en ik bood hem een kwartjeaan voor een bel jenever. Ach, wat is daarbij thyConcertgebouw, mevrouw?Maar in den voorhof van Jan Steen, mevrouw, gingeen jongeman her- en derwaarts en kreet: „Koopen lees De Wapens Neder!"....Geen mensch kocht, geen sterveling las, me-vrouw! Maar wat deerde dat den jongen? Is nietin het aanheffen zijner leuze de vreugde van denprediker?Toen kwam er een andere jongen, lichtvaardig uit-gedost en roodgeblomd en zeide: „Schei toch uitmet die nonsens. Hoe wou jij revolutie maken zon-der wapens?" En binnen twintig seconden warenwe met z'n honderden en in Moscou. Peter Kro-potkin en Had je me maar! Het Roode Leger, hetmilitarisme, het imperialisme, het Christendom, enweg met den Staat! Was dertig procent van Rus-land Bolsjewiek of veertig? Nee dertig, nee veer-tig! En reeds waren wij op het punt de zaak prin.-cipieel uit te maken, kloek van ziel en opgestrooptvan mouw, toen een oud en dus wijsgeerig manzeide: „Let op, daar zijn de acrobaten!" Waaroptwee Sbirren de meeting sloten, waar zij een straatverder met gelijken ijver werd voortgezet. Zij duurt

46

OPROERIGE KRABBELS

wig, mevrouw! Als gij U weer ongelukkig wiltvoelen, kunt gij haar nog bijwonen....Ik echter gun alien lieden van fijnen smaak hunsigaar. Zij is een kostelijk genot. Maar voor menhaar genieten kan, moet er de kop af, mevrouw!Mijn Pijp echter heeft juist in den kop het roodevuur, en de vonken spatten. eruit.En als ik ziek ben van de Lairessestraat, dan tijgik Haar de Pijp, mevrouw!In trouwe, Uw

O.K.

• 22 Maart 1921

GLEN GEMEENSCHAP

't Is Zondag, heel vroeg nog in den stralenden. voor-jaarsmorgen. De kiok van de Obrechtkerk roeptde geloovigen tezamen. De straat is vervuld vanzonnelicht en stilte, rust en vrede.Dan klept de brievenbus. Het ochtendblad. Ik vouwhet uit op de ontbijttafel, en lees:

COMMUNISTISCHE ACTIE

In Munchen werd in een vergadering van meerderheids-socialisten een handgranaat geworpen.

De krant is verpest voor me. Ik ga weer naar hetbalkon en tracht het bericht to bevatten.Als ik later op den dag in de duinen zit en naarhet spelende kind kijk, dat in deze wereld op moetgroeien, en alom is de zuiverheid van de lucht ende klaarheid van het licht der lente — overdenkik weer:„In een huishoudelijke vergadering der meerder-heidssocialisten werd een handgranaat geworpen!"En hier, in de zelf-beslotenheid van de ondoor-

47

OPROERIGE KRABBELS

dringbare stilte, zeg ik tot mezelf, dat wij vandeze menschen niet gescheiden zijn door verschil-len van tactiek en methode, terwij1 ons einddoeleen is, maar dat (Mar beroepsmisdadigers bezigzijn onder idealistische voorwendsels. Evengoed alsnationalistische kan men ook revolutionaire leuzenmisbruiken, om massale roof tochten te organiseeren.

• 6 April 1921

„SOLIDARISME"

Zoo eenvoudig weg vertellen ze je dat. Zondermerkbare trilling in d'r stem. Indien er te veelredeloos verzet is in de steden, — gezeten liedenbeweren het — op het platte land is de onder-worpenheid te groot. .. .Een bloeiend dorp. Een katholieke meerderheid.En een Baron van die natuursoort als burgemeester.In den Gemeenteraad twee sociaaldemocraten. Pro-beeren eenig leven te brengen in de brouwerij:betere loonen, beter onderwijs, schoolvoeding, en,wat daar verder volgt. „Teuge'', zeggen de Room-sche boeren. En afgeloopen!Maar tusschen de katholieken zit een klein winke-liertie. Man der kleine luyden. In het dorp be-kend als „een man van de arbeiders". En doorRome op de lijst gezet, om de schapen der kuddevoor vreemde begeerten te behoeden.Die kleine man stemt 66k niet voor de roode voor-stellen. Maar hij tracht er wat van te redden dooriets minder te bieden. Hij brengt daarmee verdeeld-heid in het Roomsche gelid. Sommigen volgen hem.En ook ooze menschen, als hun eigen voorstellenvermoord zijn, gaan met hem mede. En zoo wor-den zijn voorstellen dan aangenomen.

48

OPROERIGE KRABBELS

De Roomsche boeren willen dien lastpost kwijt. Zijwillen teuge zeggen in ongestoorden vrede.En das?Dus wordt den kleinen man de huur van zijn win-kelhuis opgezegd! De Huur-commissie? Bestaat nogniet, dank zij de sabotage van den EdelAchtbarenBaron. Dan maar stukje grond koopen en zelfbouwen. U kent dat soort boeren niet. De manbiedt en looft, maar grond krijgt hij niet. Moet hetdorp uit. Lastpost kwijt in den Raad. Teuge. Teuge.Weg met de socialen! En looft den Heere!Tegenwoordig heet dat bij de Roomschen — als ikmij niet bedrieg — Solidarisme.

• 8 April 1921

BURGEMEESTER TELLEGEN t

Voor dezen man waren inderdaad alle menschengelijk en gelijkwaardig. Hij bong voor niemand enachtte niemand beneden zich in rang of stand. Hijwas niemands meerdere, en zag op geen menschals op zijn mindere neer. Een hoofdcommissaris eneen diender, een directeur of een putjesman, deCommissaris der Koningin of zijn eigen bode — datwas hem om 't even. Mits hij den mensch maarmocht in beiden....En dit was bij hem geen uitvloeisel van beginselof levensrichting. Hij was vanzelf zoo, volkomenonbewust; hij zou niet anders gekund hebben. Hetwas hem aangeboren.En daardoor was er ook niets van hoogmoed, vanzich voelen, van zelf-verheffing to bespeuren bijden man, die toch bij nooit-vermoede bevorderingvan ambtenaar tot burgemeester der hoofdstad wasopgeklommen. Omdat hij — die geen menschen naar

49

OPROERIGE KRABBELS

rangen beschouwde — in beide ambten zichzelfgelijk bleef.Dit is een zeer zeldzame eigenschap: het gelijk-aanvoelen van alle menschen. Een socialist moeter naar streven uit beginsel. Maar helpt het harthet hoofd hier niet, dan slaagt men daar niet in.Goede wil baat hier niet altijd. Op den geborenaanleg komt het aan!Waarom hij geen socialist was, weet ik niet. Geenenkele burgerlijke partij was de uitdrukking vanwat hem dreef en vervulde. Als hij twintig jaarlater geboren was, zou hij van de onzen geweestzijn. Want in een wereld van klassen is voor de-zulken geen plaats om zich uit to levee. Geenmagistraat misschien. Stellig geen. president. Maariemand, die niets stoffelijks bezat nOch begeerde,die alleen zich geven wilde voor de gemeenschap,opdat zij beter en rechtvaardiger zijn zou vooralien.Een beste, beste kerel! 18 April 1921

•

VOORNAMIGHEID

De Bokkem is meer dan tachtig jaar. Met zijnwijde, blauwe broek, zijn spits-toeloopend mouw-vest, rood-omrand van boven, en 't zwarte petjeop 't fijn-belijnde grijskopje, is hij het glundersteoud-visschertje, dat (56it trippelde door een dorpjeaan de zee.Maar de Bokkem is meer den schilderachtig. Hijbekleedt een openbaar ambt van ruchtbaar aan-belang. Hij draagt in de gene hand een koperenbekken van stouten omvang, in de andere een ge-

50

OPROERIGE KRABBELS

politoerden stok. Hij spreekt luidkeels aan de hoe-ken der straten en op de wijde pleinen. Hij is deomroeper van het dorpje aan de zee.Waarom hij de Bokkem heet? Omdat hij het sap-pigste zeebanket is, dat zich denken laat; van zee-zout doortrokken en d6Orgerookt bovendien. Enheet hij daarom de Bokkem niet, dan weet geenmensch, waarom hij de Bokkem heet. De Bokkemis mijn vriend. Hoe onze verbinding ontstond, weetik 66k niet. Maar de vriendschappen zonder be-kenden oorsprong, evenals de soortgelijke kinderen,zijn natuurlijk en loopen bij den weg. En waar ikhem tegen kom, daar steekt hij zijn stok onder denarm en mij de hand toe. En we spreken als man-nen, die d'r weetie weten, over de feiten van dendag. De Bokkem komt den hoek om, den tekstzijner rede in de hand, gelijk Hare Majesteit in deRidderzaal op den 3den Septemberdinsdag. Ik stelmij nevens hem in de bescheiden tweede-rol, PrinsNimrod gelijk. En het auditorium verzamelt zich.In de eerste rij twee hecht-doortimmerde dames uitden gezeten middenstand, van meer-dan-overrijpemaagdelijkheid, welke geen verzoeking meer teduchten heeft.

De Bokkem spreekt:„Wordt gevraagd een Keukenmeisje en een Bin-nenmeisje, zich te melden: Oweeweg 13, tusschen7 en 8 uur. Ik heb gezegd!"„Ziehier, Bokkem!", zeg ik aanmoedigend, op detwee late lentes wijzend, „daar staan ze al, kanten klaar!"De Bokkem grijnst oolijk. Maar de oudste damesnerpt: „Wie denkt U wel, dat u fOOr hebt?"„Ik dacht iets beters voor te hebben dan het blijkt,juffrouw!", is prompt mijn bescheid.

51

OPROERIGE KRABBELS

De Bokkem drukt mij geroerd de hand en biedtmij een pruim aan uit zijn koperen magazijn.En wij kauwen en spuwen, maar voorzichtig, mastde dames.

• 9 Juli 1921

„VADER"

De meester zou met zijn klas een dagreis maken.Een Pooltocht bijna: meer dan een uur ver, met dentrein! De kinderen hadden daarvoor gespaard, velemaanden. De meeste althans. Enkele hadden nietsmeegebracht. Een weeshuis-kind onder anderen, datdaar op school ging. Maar daarvoor hadden anderekinderen het geld meegebracht, in het geheim metmeester. Een zelfs een heele gulden. 't Was eenarmen-school iHet weeshuis-kind kon dus niet vermoeden, dathet mee zou gaan. Tot een paar dagen voor denDag. Toen verkondde haar de meester die grootevreugde. Maar....Het kind had zes weken vroeger in het weeshuiseenige zonden begaan. Zeer erge of niet erge. Dathangt of van het paedagogisch inzicht, waarmeede beoordeelaar gezegend of verdoemd is. Maarambtelijk heetten het zonden. Ze waren begaan.Ze waren geboet. Maar afgekust waren ze niet.Want bij een weeskind liggen de kusjes in het graf.Maar er was een „Vader" in het weeshuis, die on-voorzien vernemende van de reis, daarin een on-gezochte gelegenheid zag voor een zeer gevoeligestraf met terugwerkende kracht. Zelf had hij nooitkinderen gehad. De Vader der weezen vergevehem dus, dat hij niet wist, wat hij deed.... Hetkind mocht niet mee.De onderwijzer, — in zijn vrije uren 66k vader —

52

OPROERIGE KRABBELS

sliep er niet van. Men weet, dat deze lieden slechtskort per dag werken, dus veel tijd hebben om overzulke onbenullige dingen na te denken. En hij be-dacht, dat het ontoelaatbaar was. Indien het kindgevoelig was, dan was de achterafsche folteringoverbodig. Was het stug, dan was zij de beste ver-hardingsmethode. In elk geval werd het kind ge-knauwd, misschien duurzaam. Wie van geen kin-deren weet, zegge niet te snel, dat dit overdreven is.De onderwijzer bewoog hemel en aarde. Gaf inoverweging, het kind op den vooravond der reiste zeggen, dat het vooruitzicht van niet mee temogen de beoogde straf was geweest, en dat zij nuondergaan en opgeheven was. De „Vader" hieldzijn gezag hoog. Het kind ging niet mee.Kinderloos te zijn is een grievend leed. 1k zie hetin. Maar het mag daarom nog niet gewroken wor-den op andermans onbeschermde nalatenschap,door menschen met actes, - deugden en brave be-doelingen, geknipt mogelijk voor een bloeiendeslagerij, maar in geen geval om vele -vaders enmoeders binnenshuis te vervangen.

• 12 Juli 1921

DANSMUZIEK

Daar komen de muzikantjes aan,Die voor de kindren spelen gaanHun allerwildste wijsjes;Zij blazen kleine kop jes dol,Hun longen leeg, hun fluiten vol,Komt, jongens, haalt de meisjes.

Kijk diuir eens — dear — dat dansend kind,Dat lijfje wiegend in den wind,Die zonneblonde haartjes.

OPROERIGE KRABBELS

ZOO gaan in 't zalig zomerweerDe halmen wuivend heen en weer,De blonde koren aartjes.

En (liar — daar springt die kleine man,Die nog niet Bens goed loopen kan,Zijn armpjes hoog-geheven;Dat is een toontie uit zoo'n fluit,Dat sprong er speelziek tusschen-uit,En is nu blijven leven.

En in die vreugdestad, op 't strand,Dat zilvert in den zonnebrand,Daar dansen duizend voetjes,En als de meester-muzikantTen dans weer noodt, omhoog de hand,Dan stralen duizend snoetjes.

Maar in de verte stikt de stadIn haar verzengend zonnebad,En kleine keeltjes hijgen.Daar danst de Dood de krotten door,Zingt armoe-kroost zijn wijsje voor,Tot dichte keelties zwijgen.

• 20 Juli 1921

VREEMDE ERVARING

Woensdagavond. Op den hoek der straat, waar degracht haar kruist, blazen de oempa's en dansende volkskinderen. Yolk zonder vorming. Feest zon-der ziel. Muziek zonder toon of maat. Het gekermuit de duisternis van den bodem des afgronds.Ik ga de blanke gracht op. Luwte van boomen envrede van zomer en stilte van nacht.

54

OPROERIGE KRABBELS

En ik sta voor een Gereformeerde kerk. Er is lichtop. Op een aankondigingsbord lees ik: „Op Woens-dagavond godsdienstoefening". Woensdagavond ishet. En 31 Augustus! Anti-revolutionairen. Neder-land en Oranje. Godes gratie. Daarbinnen zal 'tnu hoogtij zijn. Viert Gods gemeente haar yolks-feest....En de begeerte bekruipt mij te beproeven of al-thans in deze viering des daags een geestelijk ele-ment te beleven valt. Zal ik binnengaan? Stoornisin den dienst misschien? Maar de begeerte is . testerk. Zacht druk ik de deur open, en ik zie....Ik zie een oud man op den kansel. Hij leest denBijbel. In eenzaamheid. Want buiten eenige offi-cieele zwartelingen vooraan, die plichtmatig luis-teren, is er niemand in de kerk, geen sterveling,geen mensch! Hier en daar een eenzaam oud vrouw-ke. En verder holle ruimte. Wij zouden zeggen:een vergadering, om niet te laten doorgaan....Ziedaar een Gereformeerde godsdienstoefening opden avond van Koninginnedag, den vrijen avond.En buiten dansen de kinderen der zonde bij orgelen dansorkest, op de wits der „ Jantjes". En overal,waar die meisjes zijn, is bal....Ik begin te vreezen, dat het met deze samenlevinglang niet in orde is. Ondanks de Orde, zelfs dieop de borst van Broeder Smeenk.

•2 Sept. 1921

FEODALISME

Een prachtig zomerdorp. Een herstellingsoord voor„minvermogende" meisjes. Een wandelweg. Eengroot park. Bij den ingang geen spoor van menschnOch huis. Aileen een haan, rondstappend met dat

55

OPROERIGE KRABBELS

zichtbaar zelfbesef, dat meer-vermogenden eigenis. De meisjes wandelen het mooie park binnen.Wandelen bescheiden. Blijven binnen (juister in ditgeval: buiten) de perken....Verschijnen op den weg eenige dames, 66k al ophet oog niet bepaald onverraogend, tenzij dan naarden geest. Bieden den „minvermogenden" meisjeseen koele versnapering aan op de heete wande-ling? Niet precies! Roepen een huisknecht, om delandloopsters over de private grens te zetten. Eenvan de meisjes wil excuses maken, had de parti-culiere lucht niet geroken. Krijgt geen kans. VOOrzij een woord gestameld heeft, fluit de dame. Ver-schijnt een Rijksveldwachter. Pakt de „minver-mogende" meisjes bij de mouw, en brengt ze met-terdaad over de grens.Nadere bijzonderheden: de meisjes waren eenvou-dig maar netjes gekleed. Ze hadden geen blomberoerd. Een van haar is mij, Krabbelaar, bekendals een persoon van beschaving.Ik heb dezen zomer gewandeld in duinen en bos-schen, over heiden en langs velden. Overal, waarhet zeer bijzonder mooi was (in Zeeland, Brabant,op de Veluwe, in Noord-Holland), daar moest menwandelen waar het niet mocht, of waar het alleenmocht in ruil voor een al-of-niet betaalde toe-gangskaart. Op dit gebied bestaat nog het ergstefeodalisme, dat uit de oudheid overbleef.Ja, de socialisatie van den grond zal niet alleeneters, maar ook luchthappers vooral ten goedekomen.Want het is niet zoet, op Gods groote aarde tewandelen bij de gratie eener oude jonkvrouw.

• 13 September 1921

56

OPROERIGE KRABBELS

PENSIOEN

Er is niets sterkers noch schooners dan een vol-ledig Godsvertrouwen, dat geen kansen weegt engeen gevaren ducht, maar zich zorgeloos overgeeftaan den Beschermer, een kind gelijk, dat geleundin den arm-hoek zijns vaders, zich gaan laat, zon-der to vragen zelfs naar de richting, die zijn wegnemen zal.Ik meende altijd, dat de Mohammedanen, fatalis-ten als ze zijn, het hierin het verste hadden ge-bracht, en daarom zich Moslems noemden, wat+61maakten beteekent....Maar ik heb nu een Boer ontdekt, een Boer in Dok-kum, wiens vertrouwen, blind en vol, op den bij-stand van Boven den Moslem tart, ja verre over-treft.Want deze Boer in Dokkum had een knecht opvast loon, ook des winters, wanneer het werkkarig is.En indien deswege in wintertijd het weekloonslechts vier en een halve gulden bedroeg, in denzomer rees het dan ook tot zes.Toen deze knecht vier en dertig jaren van ditwerk „geleefd" en van dit loon „gegeten" had,was hij op, en hij werd door een jongen man ver-vangen.Maar de Boer, die hem een zak aardappelen mee-gaf op zijnen weg naar huis voorgoed, liet hemniet onverzorgd....Neen, hij schonk hem, niet als pensioen tot slechtsden dood, maar als onvervreemdbaar bezit, voorhem en voor zijne erfgenamen na hem, tot in alleeeuwigheid der dagen, een fraaien wandtekst:

De Heere zegene en behoede U.

57

•

OPROERIGE KRABBELS

Maar de Heere, Wiens wegen ondoorgrondelijk zijn,beloonde niet dit aandoenlijke, volledige, haastdrieste godsvertrouwen.En weinige maanden later was de knecht dood.Zijn weduwe, met drie gulden van Staat en eenpenning der Kerk, versterkt nu dagelijks — in-dien niet haar oude lijf — dan toch haar ziel, metde aanschouwing van het eeuwige pensioen vanhaar ontslapen echtgenoot. En als de auto vanhaar Godsvertrouwenden weldoener haar huisiepasseert, dan geeft zij hem met bevenden mond,dagelijks, dat vol pensioen terug: „De Heere zege-ne en behoede U...."

1 November 1921

NA DEN STORM

Toen ik een jongen was, heb ik meer dan Bens metverbazing en ergernis mij er aan gestooten, als ereen vreeselijk ongeluk, een troosteloos sterfgevalzich in onze omgeving voordeed, dat Vader berus-tend zei: „ie moet maar denken, 't is God, die hetgedaan heeft."Die troostgrond wou er bij mij niet in. Dat wasmeer dan ik slikken kon. Wordt een kwaad min-der erg door dengeen die het doet? Is een leedlichter to dragen door welke herkomst ook? Ligtde pijn van een tuchtiging in haar gevolg of inhaar oorsprong?Later, toen ik zelf het leven ondergaan had, hebik het anders geleerd en beter begrepen. Heb ikhet verschil leeren proeven tusschen leed, dat on-afwendbaar is, en leed, dat menschen elkanderaandoen, zonder noodzaak. Heb ik geleerd, datde hardste pijn deze is, als je tot jezelf moet zeg-

58

OPROERIGE KRABBELS

gen, dat het niet had hoeven te zijn, dat het andershad gekund, dat menschen het boos-opzettelijk hetje hebben aangedaan. Dat is de troostgrond in datberoep op Gods wil die het deed. 't Is de berus-ting, die voortkomt uit de noodwendigheid, uit deonafwendbaarheid, uit de noodzakelijkheid buitenen boven den wil der menschen, van hetgeen ge-schied is.Het heeft gestormd. Huizen zijn puin geworden.Bosschen liggen plat geveld. Kinderen zijn blindgeworden en verbrijzeld. Wie hun brood zochtenop de groote wateren, zijn verslonden door de ge-weldige golven der zee....Er is geen bitterheid in al dat leed. Menschen heb-ben het niet gedaan. 't Kon niet anders. Het washet noodlot zelf, dat de wonden geslagen heeft:„ Je moet maar denken: 't Is God, die het gedaanheeft."Daar zit het verschil. Daar zit de wrok tegen denoorlog, die de haat is tegen het militarisme. Hethad niet hoeven te zijn. 't Zijn menschen, die hetgewild hebben.En het is dit besef, dat de re volutie draagt, diedeze samenleving ten doode heeft opgeschreven.

• 10 November 1921

EEN JUBILEERENDE TEGENSTANDER

Nolens vijfentwintig jaar in de Kamer. Acht daar-van ken ik uit eigen aanschouwing. Ontbrekendoet hij nooit. Tenzij dan voor 'n enkele buiten-landsche zending, die altijd een zware beproevingvoor hem is.Als eenvoud inderdaad het ware typeert, dan isdit de echtste man op dit ondermaansche. De

59

OPROERIGE KRABBELS

machtigste en de allergewoonste Nederlander. Allesspreekt vanzelf aan hem, zooals de kleur en desmaak van bronwater. In de Kamer koffiedrinkendoet hij bijna nooit. Maar komt het voor, 'n enkelemaal, zie hem dan op en neer loopen met zijn sim-pele boterham in 't vuistje, waar hij als een jongenvan hapt. Zoo is de heele Nolens!Als een jongen.... Want de dominee, die me on-tangs haarfijn uitlei, dat Nolens met listige gesle-penheid ons alien met elkaar om den tuin leidtvan 't Vaticaan, was evenveel psycholoog als ikscherpschutter. Wat puntig is van nature, roordtniet geslepen. Humor en streken sluiten elkanderuit.... En de Nolens van de schoolbanken, die ineen opstel over het geraamte schreef, dat de borstvan het skelet op die van een..... gelen rijder leek,is nog de Nolens van vandaag. Zijn haar is nietgrijzer, zijn oog niet doffer, zijn mond niet stroe-ver dan van een fluitenden. straatjongen bij denweg. Wat een plezierige huisvader zou hij geweestzijn.Waar zit toch die brandkluis van binnen, waarhij Ain overtuiging in bewaart? En wat 'n over-tuiging! Een leven met niets dan werk, plicht,zichzelf-weg-denken. En nooit — daar zit het won-der — voel je den tegenstander in hem aan. Deleider van dat politieke Rome, een priester, dieniets in het leven heeft dan. dat. En minder daneenig ander partijganger in Nederland heeft hij erzijn gewone menschelijkheid bij ingeboet. Je zoueerder, daar bij de nonnetjes, zijn studeerkamerbinnenstappen om particulieren raad to vragendan bij duizend verlichte professoren met denmond vol over geestelijken vrijdom en wijsgeerigehumaniteit. Want deze man kan lachen! Niet dat

60

OPROERIGE KRABBELS

je 't hoort en nauwelijks zichtbaar. Maar van bin-nen. uit. En manners van veel weten, veel macht,veel werk, die lachen kunnen., zijn zeldzaam.

„De hoogste en nuttigste wetenschap is deze:zichzelf goed kennen en geringschatten. En grootewijsheid is: niets van zichzelf, maar van andere-nsteeds goed en hoog den.ken.... Allen zijn vrijwelzwak, maar gij, houd niemand voor zwakker danU zelf!"

Deze woorden van Thomas van Kempen (ImitatioI, 2, 2) schrijf ik heden over ter eere van den jubi-leerenden „tegenstander", die wel niemand vanons ooit heeft tegengestaan.

• 14 Nov. 1921

ROOKERS

Jawel, jawel, ik h6Or het U zeggen. 't Is alles deschuld van de groote stad. Met haar vexre afstan-den, die mogelijkheden scheppen zonder tal omongestraft to liegen. Met haar krotwoningen insloppen en stegen, die het kind een prooi makenvan de straat. De groote stad met haar geheimeverlokkingen en verholen afgronden....Jawel, wij kennen het lied en de wijs.Maar hier loop ik in een Geldersch dorp, waar deguile gezondheid in de lucht zit en fonkelt op debolle kinderwangen. Waar het alwijd is en onbe-grensd en toch alles vlak bij elkaar.'t Is Zaterdagavond. Er zijn centen op de vlakte.En alle kleine jongens loopen met een cigaretje inden mond. Het felle vuurpuntje, midden op hetsnuitje boven 't kleine figuurtje, is als een stekeliginsect op de kelk van een bloem. ZOO loopen ze bijhoopjes, enkele zelfs aan vaders hand.

61

OPROERIGE KRABBELS

Stil, daar komen twee kleine mannekens aan, armin arm, knuffelig tegen elkaar aan. Puntmuties op't kopie, een das om, als troostprijs voor 't gemisvan een taste. De oudste van de twee roept meal uit de verte toe: „Krieg ik 'n cigarette, meneer?"Ik treedt direct op ze toe, waarop de heeren aande haal gaan.„He, dat is flauw!" zeg ik hardop.Dat treft ze blijkbaar in hun mannenadel, en nakort beraad komen ze voetie voor voetje terug.„Krieg ik dan een cigarette?", zegt dadelijk weerhet oudste mannetie.„En hoe oud ben je dan?", is mien wedervraag.„Veertien", zegt het jongetje zonder weifeling.„Foei, jongen!", schoolmeester ik.„Acht!", zegt hit geschrokken.„En 't broertje?", vraag ik, op den kleinste wiizend.„Tien", zegt dat hoopie mensch, zonder zijn oogenneer to slaan. Ik neem ze eens op. En dan ver-maan ik: „En als je rookt, dan zal je vader hetaan je mondje ruiken, als-ie-thuiskomt, en dan ziter wat voor jullie op, jongens!"Maar ze kiiken me aan, met onverholen verbazing,en de oudste zegt, ditmaal zeker van ziin zaak:„Van me vader krijg ik juust elken Zondag eenduske vol!"Dan krijgen ze alle twee een sigaar, maar eenechte, die niet van tabak is, en kluivende gaan zearm-in-arm hues weegs, de twee doddige leuge-n aarties.Het is niet de groote stad, die ze kapot maakt,noch het platte land, dat ze redt.Het is de ruwe, onbehouen, beestige rommel zon-der beschaving, die men maatschappii noemt.

• 30 November 1921

62

OPROERIGE KRABBELS

HET OUDE LIED

Ik heb een heerlijken avond gehad. Zoo rijk, datde volheid van mijn hart een uitweg zoekt. In denantieken Begijnenhof, in het Engelsche kerkje,waar mevrouw Noordewier oude kerstliederen zongen Anton van der Horst haar meesterlijk begeleid-de op dat kleine orgeltje, sneeuwzuiver in de hoogetonen vooral.Dat hofje in zijn lieve grijsheid, dat kerkje waarde geschiedenis uit de muren spreekt, die liederendoor kinderharten gedicht en getoonzet. . . . De hel-sche omgeving onzer dagen was weggevaagd, enwe leefden weer in de vrome tijden, die verbleektzijn en verkild tot den groven jammer van hetheden.Ilc schrijf hier een der teksten voor U over, wieweet, hoe oud:

0, heer Jesu, Godt en mensch,Die aenveert hebt desen. staet,Gheeft my, dat ik voor U wensche,Gheeft my, door Uw kindsheyd raet,Sterkt my door Uw teere handen.Maekt my door Uw kleynheyd groot,Maekt my vry door Uwe banden,Maekt my ryk door Uwen Hoot,Maakt my blyde, door Uw lyden,Maekt my levend door Uw dood.

En in mijn verbeelding hoorde ik weer een FranschKerstlied, nog ouder misschien, waarin het Kindspeelt in den timmermanswinkel bij Josef, en eenkruisje knutselt in zijn speelsche onwetendheid:

Hij spreekt tot hem: Kindeke,Daar is Moeder! Daar is Moeder!Want ik — ik ben niet je ware Vader.

63

•

OPROERIGE KRABBELS

Want je Vader is in de heemlen,In de heemlen.

En ik zei tot mezelf, daar ik huiswaarts ging, datdeze menschheid alles wat goed is en vroom heeftverbrijzeld tusschen ijzeren fabrieksknuisten, endat er, ondanks alle gewild-verfijnde potserijen inalle takken van kunst, geen ware schoonheid enzuiverheid zal zijn voor wij de natuurlijke levens-vormen hervonden hebben.Er zal zuivere schoonheid noch diepe vroomheidzijn voor het socialisme volbouwd is — al hetandere is ijdelheid der ijdelheden en jagen naarwind.

29 December 1921

„STEUNTREKKENDEN"

leder, die over dit verschijnsel nog gesproken heeft,houdt staande, dat ons de moed ontbreekt, om erronduit onze eerlijke meening over te zeggen. Wantwij zijn Byzantijnen aan het Hof van Koning Ar-beid, en beducht voor onze dierbare Kiezers.Het feit zelf is oud: Ook steuntrekkende werkloo-zen hebben weinig zin om sneeuw te ruimen.Wie liever „trekt" dan werkt, is een mispunt. Eer-lijke arbeid is geen schande. Beter een verdiendeboterham dan een verkregen pa,stei....Dit is allemaal roaariMaar ik wensch te zeggen, dat ik op den avondvan dien ergsten sneeuwruim-dag na het eten eenbezoek heb afgelegd een eind van mijn huffs af.Het grootste deel van den weg deed ik met detram. Ik had goed gegeten dien middag. Mijn groot-vader zou gezegd hebben: „Dank God, die het ge-geven heeft". Ik had uitstekende schoenen aan. En

64

OPROERIGE KRABBELS

ik was goed doorwarmd then ik van huis vertrok.Welnu, ik ben daarginds aangekomen, doorweektaan de voeten, zoodat ik mijn schoenen en kousenmoest uittrekken, en verkleumd tot in mijn bin-nenste. En ik had heete thee hard noodig om weerop streek te komen. Ilc ben volstrekt niet vankoekedeeg en kan aardig wat hebben. Maar hetwas bar dien avond! Wie het hebben ondergaan,zullen het erkennen, als ze fatsoenlijk zijn.Als je nu dien goeden maaltijd niet in je buik, dieheele schoenen niet aan je voeten, die warme thuis-komst niet hebt, en je moet uren in die sneeuwstaan — niet om wat te verdienen, want dat gaatof van je uitkeering — maar uit eergevoel, omliever te Derdienen dan te krijgen....dan moet ik eerst zien wat al die mondhelden zou-den doen als je hen met die spa in de smurrie bijden weg zette.En dan moet ik eerst nog beleven, dat diezelfdemondhelden op de arbeidslooze inkomens loshak-ken aan den top der samenleving, die geridderdin d'r auto zitten bij slecht weer, en waar al dielofliederaars van den arbeidszegen voor geknieldliggen in het stof.Als alle menschen, die werken kunnen, werk heb-ben....Als alle menschen die werken roillen, werk krij-

gen....

dan zal ik loshakken op wie liever trekt dan ar-beidt, maar eerder niet!

• 11 Februari 1922

BOLLAND fHet krijgsrumoer is nog niet verstomd, maar deheld ligt verslagen. Zijn aanvallers zullen hun ver.

65

OPROERIGE KRABBELS

weer niet hebben. Hij is aan 't einde gekomen. Eneinde is de naam, zoo zeide hij altijd, van hetgeenaan het begin voorafgaat. Dus staat hij nu aan hetbegin.... van wat? In elk geval aan het begin vanonze wraaklooze herinnering, omdat hij nu in detijdlooze eeuwigheid is, waar onze menschelijkewaardeeringen niet genaken.Bolland is mislukt. Hij wilde een school van }lege-lianen stichten. In den aanvang scheen het alsofzij wordende was. Er kwam een tijdschrift metopbouwende jongeren. Maar het groeide niet. Wiehem getrouw bleven, werden niets, en wie watwerden, bleven hem niet getrouw. Uit zijner vol-gers kring kwamen zijne bestrijders voort.En erger nog: hij wilde de wereld in, hij was geenrustig bespiegelaar, neen, een heftig propagandist.Maar de kring der geestes-verfijnden, dien hij zocht,hield zich voor zijne leering gesloten. En wie vandaarbuiten kwamen, de nieuwe menschen met denzielshonger en den verschen wetensdrang, die ver-achtte, beschimpte, bespuwde hij.Want hij was uit de mindere menschen voortgeko-men, maar hij had ze vergeten, en hij was bij dehoogere standee binnengegaan, maar hij verstondze niet. En tusschen die beiden in, vereenzaamd,meende hij de uitzonderlijkheid der alwijsheid ge-vonden to hebben. Maar wat hij voor de bezinningder eenzame hoogte hield, dat was de verbitteringvan den daklooze, die de intieme sfeer van devreemde binnenkamer voor bedorven lucht uitkrijt,waaruit dood en verderf straks zullen losbarsten.Hij heeft den chaos gezien en uitgeschreeuwd, dathij woest was en ledig. Hij heeft de duisternis ge-zien boven den afgrond en den geest Gods bovende gezwollen wateren.

66

OPROERIGE KRABBELS

Maar niet vermocht hij te zeggen: „daar zij licht!",en daar merd ook geen licht, want een schepperwas hij niet.En in de duisternis rondom hem, klagende, dat dewereld geen licht meer had, is hij gestorven.

• 13 Februari 1922

DOMME MENSCHENHOK JES

In de winkelportiek stond het kindje, een meisjevan een jaar of acht. Maar naar binnen durfde zeniet. Want voor de deur stond zOO'n groote hond.„Ben je bang voor den hond?" vroeg ik, „zal ikeffe met je meegaan?"Het kind keek me vriendelijk lachend aan, maarantwoord gaf het niet. 06k niet then ik de vraagnog eens herhaalde. Het liep terug naar een man,die voor den winkel wachtte, verstopte d'r snoetjetegen zijn jas, en zei enkel: „Pappie!"„Ze is niet verlegen, maar ze zeit toch niks", klaag-de ik vroolijk mijn nood bij den vader, die haareens even.ties knuffelde.„En geen wonder, dat ze niks zeit, tegen U nieten tegen mij niet", zei de man, „want ze kan onsgeen woord verstaan. 't Is een Hongaarsch kind,en ze is vijf weken bij ons. We kunnen niet metd'r praten. Maar eten kan ze. U had d'r moetenzien tQen ze kwam! Uitgehongerd! En geen hemp jeaan, om zoo te zeggen. Nu is ze op slag, poor!Pappie en mammie voor en na, en naar de brievenvan d'r eigen moeder kijkt ze niet meer om. Entoch heeft ze in al die vijf weken tegen geen ster-veling nog een woord kunnen uitbrengen."We keken mekaar eens aan, het kind in ons mid-den. Er is een stille vertrouwelijkheid tusschen

67

OPROERIGE KRABBELS

twee groote menschen met zoo'n kind van smartentusschen zich in, dat ze geen van beiden verstaankunnen. Die man was een roomsch arbeider, datbleek uit het Hongaarsche kindje. En een primakerel, dat bleek uit de verzorging van het kindjeen uit de wijze, waarop ze 'n deuntje met 'mvrijde. En die man en ik waren nu „vijanden”,„tegenstanders”, door idealen gescheiden....Of er in hem hetzelfde omging? Want ineens zei-

die: „Ik ken U wel, ik heb U meer dan eens ge-hoord. Ja, ja, het is een rare wereld, meneer!"„Een rare wereldr, bevestigde ik.En met een handdruk gingen we uiteen. Hij meteen kindje, waarvoor hij een vader was, ofschoonhij het niet eens verstaan kon. Hij en ik, 66k alvan dezelfde familie, 66k met voor-elkaar-vreemdetalen, door de domme menschenhokjes gescheiden.

• 20 Maart 1922

VRAAG

Wat weten wij van de zielsbewegingen der menigte?Een schreeuwt er: Bezuiniging! Dan bruit het heelekoor: Bezuiniging!Een schreeuwt er: Langer werken! Dan bruit hetheele koor: Langer werken!Aileen zoo in de politiek?Larie, hoor! Waar komt dan de mode vandaan?Ineens korte rokken. Ineens slepen. Ik heb in mijnleven al de wijdste broeken zien dragen. Daar-v6Or moesten ze spannen om het been. Vestenwaar een heel overhemd uit keek. En vesten totaan je hals dicht. Wie begint er mee? Wie maakthet populair in een week?En dan de kinderspelen: Ineens staat er een kindbij je in de straat en tolt. Den volgenden dag tolt

68

OPROERIGE KRABBELS

heel het ondermaatsche Amsterdam. En in de vol-gende week, op een propaganda-reis, merk je ge-noegelijk, dat heel het Nederlandsche kleuterdomtolt.Toch wou ik het daar niet over hebben. 06k nietover die tol zelf. Maar over 't zweep je. Of liever:over de kinderen, die het hanteeren.Er is een tijd geweest, dat de kinderen stevig slaagkregen op school. Die tijd is voorbij. Er valt nogwel eens een tik. Een enkele keer een heusch pak.Maar 't is uitzondering geworden.Van de week zat ik to eten voor 't raam. Op denstoep, vlak v6Or me, waren kinderen, die schooltjespeelden. En vanwege de tol-mode had elk kindeen zweepje in de hand.En wat zag ik? Elk kind, dat op zijn beurt demeester of de juffrouw was, nam leerling na leer-ling over de knie, zwaaide met de zweep, en geenoue bullepees zou het verbeterd hebben....Ik ken de school, waar die kinderen op gaan.Daar is tuchtiging geheel onbekend.Wat moet daaruit worden afgeleid? Dat, naar destellige begrippen in kleine hoofden, bij echt school-tje-spelen een pak rammel hoort? Ligt daar eenaanwijzing in, dat wij met onze eeuwige redenee-ringen bij de opvoeding tegen de natuurlijke voor-stelling ingaan van 't kind, dat kort en scherprecht de natuurlijkste zaak van de wereld vindt?

De hemel beware mij, dat ik een pleidooi voorlijfstraf leveren zou.Ik wou alleen maar zeggen, dat die kinderen metd'r straffe hand, al spelende, me een vraag heb-ben op gedrongen.

• 25 Maart 1922

5 69

OPROERIGE KRABBELS

AAN MARIANNE

Einstein is in Parijs geweest. Heeft gesproken inhet groote Amphitheater van het College de France.De menschen drongen zoozeer om binnen te komen,dat de oud-Premier Painleve zelf aan de contralemoest helpen toezien op de toegangskaarten. Veelgeleerden en studenten. Applaus toen de Duitschegeleerde binnenkwam. Een begroetingsrede overhet universeele karakter der wetenschap. Toen despeech van Einstein, met een Fransch collega naastzich, die hem met de taal hielp, zoo dikwijls alsde vreemdeling in het nauw raakte met zijn woord-keuze. En een ovatie aan het slot, met vele hand.-drukken.Dit was de ontvangst van een „Boche” in de hoof d-stad van Frankrijk! En deze zelfde man werd inde college-zaal van zijn eigen vaderland, nog geenjaar geleden, uitgefloten tot zijn onderwijs onmo-gelijk was, omdat hij een Jood is.Wel sterk is de tegenstelling!En al kennen wij de militaire zonden van het hui-dige Frankrijk maar al te goed, toch is pier wederdiezelfde gulheid en vrijheidszin, die kinderlijkeonbevangenheid, waarmede dit yolk van edele op-wellingen ook zijn Dreyfus-zaak heeft geboet, toenhet Picquart minister maakte en den President derRepubliek als Bruidsvader stelde naast Zola's doch-ter.... Altijd weer kookt het bloed der vrijheids-helden omhoog, die dit yolk gemaakt hebben totbaanbreker der opstandigheid.En cladrin schuilt het geheim van die door geenfouten en misslagen uit te roeien voorkeur, waar-mede alle vrijgeesten op de wereld haar liefheb-ben: la France!♦ 10 April 1922 (dus elf jaar owl!)

70

OPROERIGE KRABBELS

HAAST U!Karnebeek, keer Wings uit Genua weder, op datwij haastiglijk gereed komen in de lien jaar, dieons resten voor het bouwen eener nieuwe oorlogs-vloot....Want toen ik in Amersfoort in den trein stapte,die uit Duitschland kwam, stood er in het gange-tje van den wagen een man, blootshoofds en inhemdsmouwen, een kindje van een jaar of vier opden arm.De man was zeer luidruchtig en het kleine meisjewas zichtbaar bang voor hem. Want hij sprak on-ophoudelijk, op zeer hoogen toon, en met gejaagdestem. Hij legde het kind alles uit: den spoorweg,het station, de signalers. En het kindje, door denwoordenstroom verbijsterd, zat versuft tegen hemaangezakt, niet eens meer in staat om eens frischjesuit te huilen.En toen ik geschrokken staan bleef bij dit vreem-de schouwspel, begon hij jachtig zijn verhaal tedoers:Hij was een Duitscher. In den oorlog zwaar ge-wond, en met kogels in het hoofd naar Frankrijkvervoerd. Ze hadden hem geopereerd en behouden,maar van de gevolgen was hij overspannen ge-worden. Toen hij als hersteld ontslagen werd, wasde oorlog voorbij. Ging hij naar Holland, waar hijwist werk te kunnen vinden. Nu was hij zOOverweer gezond, dat het kind bij hem mocht komen.Het kind was geboren in den oorlog, en bij defamilie in Duitschland onderdak gebracht. Nu washet hem een paar uur geleden aan de grens over-handigd. Nu zag hij voor het eerst in zijn levenzijn eigen kindje, Ain eigen kindje....

• 15 April 1922

71

OPROERIGE KRABBELS

„FOLKLORE"Het was in Antwerpen, de stad van Van Cauwe-laert en Kamiel, dat ik wandelde met een bekendpartij-genoot. En terwiji ik zoo naast hem liep, zagik een versiersel bungelen aan zijn horlogeketting,zooals vooral in roomsche streken bijna ieder zulkeen principieel aanhangsel ronddraagt ter opluis-tering van zijn voorgevel.„Wat is dat voor een medaille?" vroeg ik.„Dat is een gedenkpenning voor Ferrer", zei mijngenoot, en er volgde een warme uitweiding overdien Spaanschen martelaar.U begrijpt dus, wat voor een soort van „vrijden-ker" mijn buurman was.Toen stelde ik een vraag die me al eenige dagenhad beziggehouden.„ JuIlie hebt hier", vroeg ik, „wel honderden heili-genbeelden langs de straten hangen, met een bran-dend lampje ervoor. Ze zijn vastgemetseld aan par-ticuliere woningen. Dikwijls zijn de beelden heeloud, maar de huizen nieuw. Vinden de eigenaars,die toch telkens wisselen, en niet altijd Roomschzijn, dat altijd goed? En wie zorgt voor de lichtjes?"Toen vatte mijn vrijdenkende partijgenoot vuuren vlam: „Die beelden zijn van de stad, en diezorgt ook voor de lichtjes. En ge moet van de stadgedoogen, dat ze 't beeld weer aanzetten als hethuis vernieuwd wordt. Dat is allemaal verplich-ting voor de burgers, en dat gaat uit van de ge-meente zelf."„En vinden jullie in den Raad dat goed?", vroegik op z'n Hollandsch.„Goed, goed?", stoof mijn vrij-denkende partijge-noot op, „we zijn toch geen Liberalen? We gaantoch geen oude Folklore vernietigen. Dat is toch

72

OPROERIGE KRABBELS

schoon! Dat is toch historie! Dat gaat ge toch nietwegnemen? Dat doet toch niemand kwaad? Dathangt daar van eeuwen her. En dat blijft zoo!"En hij keek me dreigend aan, als ware hij Alva enik een beeldenstormer....De uitvinder van de stelling, dat een socialist vanzielswege een vijand is van religie, was wel eenbedrieger. Zelden voelde ik het sterker dan naastmijn Ferrerschen partijgenoot, den vrind van wathij „Folklore" noemde.

18 Mei 1922•

ALCOHOL

Dit vertelde de aardige man in den trein:„We hadden een jongetie uit Weenen in huis vanacht jaar. Een aardige knaap en buitengewoon be-gaafd. Hij las alles wat hij grijpen kon en begreepdadelijk Hollandsch. We hebben zelf geen kin-deren; dus U begrijpt hoe we genoten van datkereltje.Nu drink ik nooit iets, behalve bij het middagetenmijn glas bier. Dat is vast! En daar vraagt datjongetje: „Onkel, mag ik ook een slokkie proe-ven?" Nou, ik zag er niet dat groote kwaad in.Maar mijn vrouw hevig ertegen! Maar op een mid-dag, dat ze even onder het eten de kamer uit was,kwam hij bij mijn stoel staan. En hoe gaan diedingen? Ik heb hem een slokie gegeven....Toen zou-die weg gaan, terug naar huis.Mijn vrouw had met hem gesmoesd wat hij hetliefst voor zijn moeder mee wou nemen. En om-dat-ie dat zelf zoo verschrikkelijk lekker vond,zou hij voor zijn moeder een gebraden kippetjemeenemen.

73

OPROERIGE KRABBELS

Toen zeg ik zoo tegen hem: „En je vader dan?Die moet loch 66k wat krijgen van jou, als je weerthuis komt!"En then komt-ie bij me staan en fluistert: „Nou,dan een fijn fleschje Schnaps!"Ik keek hem zeker wat raar aan. Want toen zegtdie kleine kerel, als de natuurlijkste zaak van dewereld: „ Ja, Schnaps is nou zoo duur bij ons. Mijnvader zegt, dat-ie het niet meer betalen kan omeens dronken to zijn."Nooit van mijn leven Beef ik meer een kind eenslokje bier...."Dat vertelde de aardige man in den trein!

• 6 Juni 1922

DEUGD EN ZONDE

Er komt een iongetje ons huis voorbij. Dat is eenvrindje van mijn zoontje. Ze zijn elf jaar oud,deze heeren. Hun vaders zijn partijgenooten enook vrinden.U moet niet zeggen, dat deze persoonlijke verhou-dingen U niet aangaan. Want dat zijn kanten vanhet geval, dat ik voor U stellen wil.Het vrindje dan komt voorbij. En juist als hij mijnvenster passeert, haalt hij een cigaretje uit zijneenen, een duos je lucifers uit den anderen zak,steekt aan, en gaat dampende zijns weegs.Ik wist, dat hij dat wel eens doet. Want eens heb-ben mijn jongetje en ik samen hem zien rooken,al wist hij niet, dat we 't zagen.Ik was toen zeer boos en zei, dat ik zijn vaderzou waarschuwen. Maar mijn zoontie was daarheftig tegen. „N66it verraden!" De eereplicht derkinderen. Hij zou met den zondigen vrind in 't

74

OPROERIGE KRABBELS

gericht gaan. Dat beloofde hij. Ik mocht niets ver-raden. Dat moest ik beloven....Wat moet ik nu doen? Mijn zoontie is de stad uit,staat dus geheel buiten de sfeer van mijn jongstewaarneming. Ik moet alleen handelen. Als ik zwijg,verraad ik den vader van den kleinen rooker. Menmoet daar niet om lachen, alsof het half eengrapje was. Rooken op elf jaar is een groot kwaad,dat geen denkend ouder zal laten duren.Als ik spreek, verraad ik den zoon, en in zekerenzin den mijnen ook, die me vroeger liet belovennciiiit to klikken.Ziehier een moeilijk levensconflict. Zelf een preekhouden tegen den jongen zondaar? Dat zal hemalleen angst geven, dat zijn vader het gewaar wordt,en zoodra hij merkt, dat die niets weet, zal hij vanverademing een cigaret opsteken. Een vreemd ge-zag verstaat geen kind. Het moet natuurlijk ver-band voelen tusschen zichzelf en den opvoeder.En in dit geval moet ook niet op zijn hart gewerktworden. Hij moet op zijn ziel hebben. Die zitelders!Ik weet de oplossing niet, en vrees, dat mijn vrind-je voorloopig rooken bliift, dank zij onze afschuwvan verraad.Ziedaar de slechte kant van alle deugdzaamheid.Zij leidt niet altijd tot het beste doel.

• 19 Augustus 1922

IK RAMSCH EEN KERMIS

Langs den dorpsweg duikt plotseling in het daleen groot feest op. Een schiettent. Een kraam metspeelgoed. Een winkeltje met lekkernijen of watdaarvoor door moet gaan.

75

OPROERIGE KRABBELS

Maar wat beteekent dit alles in vergelijking totden draaimolen, die in het midden. staat?Het is een molentje van niks. Verveloos zijn derossen en de luchtschepen en de draaiende torpe-do's. Want het is een Duitsche draaimolen, van,krijgshaftige makelij. Als orgel dient een muziek-doosje, dat op een punt staat. Een hier noemdenwe dat als kinderen. En als beweegkracht dienende jongetjes. Een keer draaien is het loon. Anderskost het twee mark.Het kleine yolk in lompen en op bloote voetjes,door het klimmen op de rotsige bergwegen overalontstoken, staat al het heerlijks aan te staren. Geldhebben ze niet. Want ofschoon ze allemaal pad-destoelen en bessen en framboosies oogsten in debosschen en die verkoopen, de opbrengst is hardnoodig om niet geheel naakt en broodeloos randte loopen.En ineens komt de gedachte bij me op, dat ik hiereen rijk man ben. Dat hier lien gulden een ver-mogen beteekent, dat in de duizenden loopt. Datik hier den droom beleven kan van alles te kun-nen betalen, waarvan een behoorlijk Hollanderelders in Duitschland geen gebruik zal waken.En ik ramsch de heele kermis: de schiettent, denmolen, de kramen. En de heele familie draait enkauwt en schiet naar hartelust. En alle kermis-gangers drukken me de hand als mannen van be-schaving. Want Duitsche kinderen geven altijd eenhand en zeggen altijd iets liefs als ze wat krijgen!Een keer in mijn levee heb ik 66k een valuta-zwendel gedaan en een masseltje gemaakt!

• 11 September 1922

76

OPROERIGE KRABBELS

PRIKKEL-PRENT JEDrie broers, opgevoed bij moeder thuis als anderekinderen. Maar in een bordeel, wat wel een bij-zondere omgeving is voor de vorming eener kin-derziel. Terwiji mama die vorming voltooide en af-rondde door de kinderen to leeren stelen en hunhaken in de Jas naaide, waar de buit aan hangenkon. Ze waren then van zeven tot tiers jaar. „Oli-vier Twist" leeft dus nog!Vorige week hebben ze terechtgestaan voor een rijvan indrukwekkende inbraken, waarbij (ter te-rechtzitting bedoel ik) ze de volledige techniekvan het vak beheerschten, precies geschoten had-den war de zwakke kant der bewijsvoering school,en prompt in onderling verband de antwoordengaven, waardoor ze, met opoffering van een fir-man.t, de andere vennooten konden redden. En,als altijd dat soort boeven, talentvol. Geen twijfelaan: Een fatsoenlijke maatschappij had wat ge-maakt van die jongens. Hier krijgt het milieu devoile portie als oorzaak van drie verloren. levens.En prompt den volgenden morgen in de krant:een prachtkiek, technisch bijzonder knap, van dezedrie levend-dooden. Boven het portret, met grooteletters: Proces der Gebroeders Grootveldt.En als onderschrift:„De Gebroeders Grootveldt voor den rechter. Giste-ren werd voor de Amsterdamsche rechtbank dezaak behandeld tegen het beruchte inbrekerstrio,de Gebroeders Grootveldt. Een opname van de ge-broeders in de beklaagdenbank tijdens de recht-zitting."Rechts een iongen met de hand aan het hoof d, inbranige onverschilligheid De middelste vooruit,rechtop, in lefhouding. De linksche, de kin in de

77

•

OPROERIGE KRABBELS

hand, in aandachtige beschouwing van het tribu-naal. Alle drie keurig in de kleeren. De bode,manhaftig, naast de bank der eere. Vraag nu eensaan 'n vakman, of je 'n beroepsmisdadiger eengrooter genoegen kunt doen. Een heldenverhaalover je „in de fladder" is al schoon. Een veel-be-nijde grootheid onder de mannen van den beslotenkring. Maar een kiek, je beeld in de fladder! Omte rillen van genot. Een glorie om na te streven.Niemand heeft nut of gewin van deze drie facies,behalve de uitgever. Die speculeert op 'n slechtsoort nieuwsgierigheid, en levert een pracht vaneen prikkel aan de wereld van de misdaad.Zoo'n portret bieden en inbreken: alle twee manie-ren om aan geld te komen ten koste van anderen.Aileen: 't eerste heet fatsoenlijker, het tweede isdap p erder !

19 September 1922

KINDERMOORD

Het was op 'n dag voor Paschen, eenige jaren ge-leden, dat we van Amsterdam naar de Veluwespoorden om een wan.deltocht in dat paradijs tegaan ondernemen. We waren een vroolijk gezel-schap, van veel goeden moed en van leeftocht voorde groote reis in de ruimte voorzien. We vuldenbijna de gansche coupe. Maar juist toen de treinvertrekken zou, kregen we nog drie reizigers bin-nen. Drie jochies van 'n jaar of zestien, marine-m.atroosjes in den dop, op z'n Zondagsch uitgedost.Gebruinde snoeten, het mutsje luchtig op dengladgeknipten bol, de gestreken kraag plezieriggeplooid om de tengere schouders. Een leutig stel,blinkend van groene zeep en buitenlucht, extraopgepoetst voor moeder en de naaste omgeving.

78

•

OPROERIGE KRABBELS

Wat wonder, dat ze 't middelpunt werden van 'tgezelschap en onbehoorlijk bikten van onzen voor-raad, als hadden zij reeds de gansche Veluwe drie-maal doorkruist.Toen kwam het gesprek op den dienst, op hetleventje van 't opleidingsschip, op de vooruitzich-ten. En weg was het jolijt! Met spijtige mondenbitsten zij hun hekel uit tegen vrijwel alles wathen omving, tegen hun toekomst als matroos voor-al. En smartelijk was het om te hooren, hoe zijmet kinderlijke openhartigheid tegen vreemdenhun aanklacht uitten, dat hun vaders en moedersze dat hadden laten kiezen zonder eirst goed teinformeeren. Ja, e'en gaf eerlijk toe, dat hij zelfgedwongen had, maar dan had zijn vader hem tochmoeten tegenhouden, he, zeg nou zellef. .. . Entoen ze weg waren, in Amersfoort, zeiden we totelkaar, welk 'n gruwel het toch was om jongenseen besluit voor jaren te laten nemen, dat verbandhield met de soldaterij.

5 December 1922

DE FEESTGANGERSIk heb mijn lamp met hulst versierd,Ter eer van 't Kind, dat jaardag viert.

Het boomple staat met kaarsies klaar,Rood, Wit en Blauwe door mekaar.

Een kerstkrans ligt hier, met sukadeEn zoete vruchten zwaar beladen.

Een kostlijk wijntie, groengelakt,Is door den huisknecht uitgepakt.

Ik ruik een soepie van kalkoen,Wij zijn goddank in goeden doen.

79

OPROERIGE KRABBELS

Ook werd een stalleken gebouwd,Dat is mijn kindren toevertrouwd.

Een stalleken, heel kaal en klein,Waarin veel houten beestjes zijn.

Een kribie is het middelp ant,Waarin een kindle wiegen kunt.

Het kindle heeft slechts vodjes aan. . . .Het is heel Schrift-getrouw gedaan.

En 't ligt zoomaar op 't harde hout,Met watten sneeuw, heel arm en koud.

Ik heb een versje opgeschreven,Hoe 't kind in Bethlehem ging leven,

Waarbij mijn vrouw muziek verzon,Al op den vleugel in 't salon.

Dus is ons kerstfeest gansch volbracht0, breek nu aan, gewijde Nacht!

♦ 23 December 1922

„ZENDING”

Kerstfeest in Belgie. Sinterklaas en Kerstmis te-geliik! Alle kroegen, danshuizen, tingeltangels, openheel den nacht. Een orgie van borrels en hoeren.Op straat de politiek. Fransch of Vlaamsch, deGentsche Hooge School? Weg met Poulet! LeveFrankrijk! Hier, Potverdoom! En de jassen gaanuit en de messen open. Man tegen man, die geenvan beiden, noch hunne kinderen of kindskinde-ren tot in het derde en vierde geslacht, OOit zul-len weten wat dat is: een Universiteit. Dan zeter een de Marseillaise in. Bebloede koppen ont-bloot! Een soldaatje, zwaar beschonken, waggelteen stoep op, hand aan de kepi.... Heilige Nacht!

80

OPROERIGE KRABBELS

In een deftig danshuis: heeren met rok en lintjes.Dames, in minder dan avondkleeding, die zichgeven zooals ze zijn. Snollen ziet men niet. Deandere dames zien er 66k zoo uit! Zij steppen,wiegen, draaien. Jazz en Tango en Shimmy. In-diaansche krijgsdansen, rondom het lijk des Chris-tendoms.In een hoek de muziek, uit 'n andere wereld. Viernegers, een negerin. Rustig en fijn van gebaar spe-len zij op wonderlijke instrumenten de klagelijkewijzen van hun land. Met de stille bedachtzaam-heid hunner oogen bestaren zij het dansend ge-dierte in deze verlichte wildernis, dat op hunmelodieen hun dansen uitvoert.En ineens begrijp ik: deze negers zijn zendelin-gen, die het licht hunner beschaving laten schij-nen over de wilden van 't verre Westen. Maarhun zending is stil, bescheiden en ongevaarlijk.Zij zijn niet voorafgegaan door roovers en slach-ters. Achter hun muziek grijnst geen begeerte naargoudader of petroleumbron. Zij vervullen beschei-den hun zending: wat kleur en lijn en klank tobrengen in dit feest van Bethlehem.De blanken verven de vroomheid zwart, de zwar-ten spelen voor hen de blanke vroomheid op hunnevreemde luiten.

• 2 Januari 1923

DORPS-IDYLLEEr springt een knoop van mijn jas. En juist terwijlik op reis ben, door een vreemd dorp dwaal, MIrukwind en stormvlaag. Onder die omstandig-heden is de knoop onmisbaar. Dus vraag ik of ereen kleermaker is in het dorp. Nee, zeggen de kin-deren. Jawel, zegt een groote man, als je de eerste

81

OPROERIGE KRABBELS

straat links gaat en de huizen rechts in de gatenhoudt, dan zie je 'm vanzelf zitten bij zijn werk.Het klopt. Bij het venster zit hij op zijn disch.Verkleumd kom ik binnen. Lieve oogen, die alveel gezien hebben, nemen me bedachtzaam op.Hoe oud hij is? Tachtig jaar. Werkt nog den heelendag. „Anders mot je naar het Godshuis, meneer!"In deze lieve wereld woont in de hersenkas vanden arme God en.... angst altijd vlak bij mekaar.De knoop zit er aan. Ik geef den oude een kwartie.Hij bekijkt beduusd het geld en den stedeling.Dan bedankt hij me met een hartelijke hand. Enhij is zoo blij met deze onnoozele buitenkans, datik Wings de beenen neem.Als ik dit in het hotelletje aan de vrouw des huizesvertel, zelf nog pas kort in deze streek, zegt ze:„Toen ik drie jaar geleden hier voor 't eerst eenwerkster nam om de voorboel te doen en de kachelste poetsen en ze na een paar uur wegging, vroegik hoeveel ze hebben moest. „Dat kost hier 121cent", zei ze.„Mensch'', zei ik, „ga toch met je tijd mee." En ikgaf 66k een kwartje. Toen keek ze me vreemd aanen zei: „Ik vind het natuurlijk erg plezierig, maarhet is erreg mal." En sedert dien geld ik als ieman.d,die de loonen omhoog jaagt, en daar houden zehier niet van. ..."Ja, ja, „het proletariaat". Duizenden praten eroveren maken zich dan een voorstelling, die z66 vaneen prent is afgestapt: de groote kerel, de sterkevuist ter lucht gestrekt.Maar weinigen vermoeden wat daar warrelt enwoelt beneden in den put, hoe donker het daar is,en hoe lang en steil de weg omhoog.

• 9 Januari 1923

82

OPROERIGE KRABBELS

HET EERSTE BLOEDDe heldenmoed, waarmee sommige moordenaarsom borrels en cigarettes vragen voor zij het schavotbestijgen om „boete” te doen voor hun wandaden,maakt alleen indruk op menschen, die niet weten,dat pier geen angst-overheerschende geestkrachtvertoond wordt, maar diezelfde ziekelijke onaan-doenlijkheid, waaruit ook de misdaad zelf is voort-gesproten. De twee moordenaars der afgeloopenweek, Gaunaud in Frankrijk en Lederer in Duitsch-land, hebben het weer eens laten zien. De laatstesneed op van zijn koenen durf, wetende toch, datzijn hoofd ermee gemoeid . was, — de eerste, eenjongen van 22 jaar, dronk en rookte met welbeha-gen voor hij ter executie ging....Neen, wat sterker tot ons spreekt, dat is het woord,waarmee beide ter-dood-gewijden ons den sleutelgaven op hun gedrag. Toen de advocaat van Gou-naud hem moed insprak, zei hij: „hoed? Ik benmoedig. 1k ben een kind van mjjn tijd!" En toende voorzitter van het Volksgerecht tot Ledererzeide: „Hoe kwaamt gij tot die daad?", antwoord-de deze: „Ik kan nu eenmaal niet anders dan doenwat ik in den oorlog heb gezien."De Fransche jongen van 22 jaar had zijn eigenoom vermoord om hem te bestelen.... Wat deDuitscher deed is z(5,5 bekend, dat de walgelijkeplicht om het te beschrijven niet hoeft vervuld teworden. Laat nu hun beroep op wat deze tijd hungeleerd beef t, vertoon zijn van bluf — wie ont-kent niettemin de juistheid? Hoe Um de rechts-vergelding van moord-om-roof, die in een nieuweafslachting eindigt — ook in Engeland is dit aande orde van den dag — in dezen tijd nog den in-druk makers van gezag, dat levens beschermt?

83

OPROERIGE KRABBELS

Dat gezag zelf is de leermeester geweest, die zijnjongste en beste scholieren verloochent en met eenschijnheilig gezicht naar het schavot sleept, Vanbloed tot bloed, van geweld tot geweld, van ruw-heid tot ruwheid. Ziedaar alles wat zij vermogen,deze recht-doende heerschers!VOOr den oorlog was de doodstraf een slechterechtspleging. Daarna echter lijkt zij zoo sprekend,niet op de daad alleen, waartegen zij gericht wordt,maar op den oorsprong vooral, waaruit misdaaden vergelding tezamen ontsproten, dat het bloedder terechtstelling de walgelijkste wandaad worthen de lafste.„Wie bloed vergiet, diens bloed zal vergoten wor-den." Een harde leer, niet de onze! Maar wie Naartoe wil passen, die vange aan daar, waar het eer-ste bloed vergoten werd..

30 Januari 1923•

BEWI JSTwee verhalen, die ik me herinner uit den oorlog:Een Duitsch jongetje van een jaar of zeventienhad zonder voorkennis van zijn ouders dienst-genomen. Na een maand of tien aan het front tezijn geweest, was hij op van de zenuwen, schreefeen smeekbrief aan zijn vader of die kon probee-ren hem vrij te krijgen. Vergeefs! Toen schreef dejongen een tweeden brief naar huis, nog ergerdan de eerste. Ook die bereikte de ouders. Maarachter op de enveloppe was vermeld: „Wegenslafhartigheid neergeschoten."Het andere verhaal: Een Fransch officier schreefeen brief aan zijn jonge vrouw, met allerlei be-richten over krijgsverrichtingen en plannen. De

84

OPROERIGE KRABBELS

militaire censor las den brief, vond hem onvoor-zichtig en verscheurde hem, maar stopte in deenveloppe een papiertje met de woorden: „Uwman is gezond, maar hij vertelt te veel!"En zoo bereikte het de jonge vrouw....Deze beide verhalen heb ik gehoord uit den mondvan een ernstig man, die zulke dingen weten kon.En hij vertelde ze als karakteristiek voor het ver-schil tusschen Duitsch en Fransch militarisme.Nu lees ik in het Handelsblad, dat de Berlijnscheredacteur van dat blad naar het Fransche hoofd-kwartier in het Roergebied was gebracht om ietsop te helderen, dat achteraf bleek een misverstandte zijn. Men liet hem in het groote gebouw wach-ten in een gang, op een mat. Officieren gingen inen uit. Ze liepen met opzettelijke minachting tegenhem aan, hem dwingende op zij te springen. Deschrijver noemt ze „heerschappen met karwats-en cipiergewoonten", en hij acht het hoog tijd, datblijke in het buitenland „hoe de Duitschers ge-tergd en gepijnigd worden". En verbaasd roepthij uit: „Het is wel ver met de Fransche ridder-lijkheid gekomen."Ziedaar, wat van een yolk werd, dat eenmaal eer-lijk en oprecht het Pruisische militarisme heeftgehaat en te goeder trouw meende te vechten omhet te vernietigen. Nu is het vernietigd. Maar demilitaire rottingsbacil, die men.schenzielen verteertin snelle woekering, heeft nu dat Fransche yolkaangetast. Nu doen zij in Duitschland, wat Duitsch-land in Frankrijk deed en erger gedaan zou heb-ben, als het den oorlog gewonnen had.... Het zithem niet in volkeren! Aileen in hetgeen men kapotmaakt in een mensch door hem met wapengeweldop medemenschen los te laten. Overal zijn goede

OPROERIGE KRABBELS

en slechte menschen. Maar waar de wapenen spre-ken, daar geven de ploerten het parool uit.Dat alle oprechte pro-Franschen thans van hartetegen dat optreden opkomen, bewijst meer danwat ook anders, welk een pest het militarisme is.

• 28 Februari 1923

DE ZWARE WEG

Het is Vrijdagmiddag, ongeveer vier uur. Het iseen verrukkelijk lenteweer en de buitendeuren,vlak voor mijn schriiftafel, staan wagewijd open.1k zit hier vijf verdiepingen hoog en zie ver overde huizen der stad en hunne dagelijksche tobbe-rijen heen. De hemelen, waarin Onze Vader woont,zijn vlak bij mij. Maar mijn uitzicht daarheenwordt gestuit door twee groote vlaggen, de Am-sterdamsche, de Nederlandsche, die wijd uitstaanboven het Lyceum. Op de straat, in de diepte,loopt niemand, want zeldzaam zijn hier de voor-bijgangers.Ineens, in de nabij verte, davert het gejuich. Hetis de stem der massa. En het is geweldig. Velekelen zijn noodig om zulk een geluid, machtig inomvang en duur, voort to brengen. Het stijgt totin de verre hoogte van mijn werkkamer op, eengroote stem.Het is voor de Koningin van Nederland en harengast, den Koning der Zweden....Ik ben tien jaar lid der Kamer en mag dagelijksverwijlen in de regionen der macht. Ik heb veleverhalen gehoord in al die jaren, losse maar ookvaste. Wat weet ik van de Koningin, haar aanleg,kunde, invloed, beteekenis? Niets! Welke voor-staling heb ik van de persoonlijkheid? Geene!

86

OPROERIGE KRABBELS

Welk begrip van hare plaats in deze staatsgemeen-schap? Geen enkel! Wat komt de Koning vanZweden hier doen? Ik weet er niets van!Wat weten dus de voorbijgangers bij den weg,Wier blinde geestdrift opkookt, vijf verdiepingenhoog tot mijn woonplaats?

Ik leun over den balkonrand en luister. ...Dan zie ik, dat ooze Duitsche huisgenoote achtermij staat, het I Jzeren Kruis om den hals, eenigoverblijfsel van haar gesneuvelden man.Zij heeft de oogen vol tranen.En als ik haar vreemd aanzie, zegt zij bewogen:„Dat is voor ons voorbij!"Wie uitgaat om de menschheid wat wijs te maken,heeft een lichte bezigheid gekozen. Maar wie zewat wijzer maken wil, die koos den zwaren weg.

• 5 Maart 1923

GEKKENPRAAT

Dit vertelde mij een reisgenoot in den trein:„Het zal 'n jaar of veertig geleden zijn. Ik wastoen een jongen van twaalf, maar het heugt menog als vandaag. We woonden naast een Boer, ennatuurlijk kenden wij, kinderen, al het yolk, datdaar werkte.Toen gebeurde het, dat van een van de knechtsdaar de vrouw krankzinnig werd, en ze werd naar'n gesticht gebracht, niet ver bij- ons uit de buurt.Den Zondag daarop ging hij erop uit om haar tebezoeken. En kind als ik was, stapte ik met hemmee.Toen we bij het gesticht kwamen, wees hij mij metden vinger: let eens op, daar gaat ze! En inder-

87

OPROERIGE KRABBELS

daad, daar wandelde ze stil achter het afsluithek.En door de tralies stak hij Naar een hand toe.Maar zij keek hem zwijgend aan en zei: „Ben jenog altijd bij Boer van Meersen?"Hij knikte van ja....„Ileb je nog altijd zeven gulden in de week?"Hij knikte van ja ... .„En werk je nog altijd van 's morgens vier tot's avonds zeven?"Hij knikte van ja....Toen zei ze haast-plechtig:„Man, dan sta je aan den verkeerden kant van hethek!""

Dat vertelde een reisgenoot in den trein.En hij vond het zoo merkwaardig, dat ik metmoeite een glimlach bedwong. Want als heel dewereld een gekkenhuis is, wat is dan natuurlijkerdan dat de gekken aan den verkeerden kant vanhet afsluithek staan?

19 Maart 1923•

BLOEDVERGIETEN

In De Tijd gaf een Fransche priester een buiten-gewoon treffende en indrukwekkende beschrijvingvan een kerkelijke plechtigheid, welke in Toulouseaan de voltrekking van een doodvonnis is vooraf-gegaan. Twee jongens, die een dubbelen moordhadden gepleegd, waren door den krijgsraad ver-oordeeld om hun hoofd onder den valbiil te ver-liezen. Voor elk van hen werd een Mis opgedragen,en zij naderden tot de Heilige Tafel alvorens naarde slachting te worden geleid. En zoo stierven zijin berouw en boetedoening en gingen getroost de

88

OPROERIGE KRABBELS

vergeving van hun misdrijf tegemoet. En zoo sterkmaakte de beide jongens, van wie een toch een af-grijselijke doodsangst had moeten overwinnen, hetzekere gevoel van nu gerust te kunnen sterven, datzij hun rechters bedankten voor het rechtvaardigevonnis en zich stil lieten binden voor het ein.de....De priesters kusten hen vaarwel en kloek beklom-men zij het schavot....Als men dit leest en zich verheugt, dat aldus debitterheid van den dood werd weggenomen, haatmen nog weer dan tevoren de doodstraf. Indien degerechtigheid eenigen zin heeft, dan moet zij die-nen om jonge menschen, die ondanks hun vreese-lijk misdrijf nog tot zoo goede gevoelens zijn terugte brengen, den weg te effenen naar levend be-rouw. Die jongens gel6Ofden. Waarom zouden dezegoede priesters, die hun nu slechts konden leerente sterven, hun niet ook een beter leven geleerdhebben? Of de kanunnik, die hen toesprak in eenfijnzinnig preekie, en die ze een jaar lang in huncel bezocht had, dit ook zelf voelde? Hij haaldealthans het woord aan: „Zou ik eenig behagen heb-ben, zoo spreekt God, in den dood van den zon-daar, inplaats dat hij terugkeert van zijn weg enleve ?"....En ik sloeg het groote boek op, om te zien of mijngeheugen mij bedroog. Maar neen, inderdaad, ditging er aan vooraf: „En de zondaar, die terugkomt van zijn misdaden en doet wat recht en goedis ... hij zal leven, ja leven, hij zal niet sterven ...Van alle kwaad, dat hij deed, zal geen herinneringoverblijven — in het goede, dat hij doet, zal hijleven."De priesters, die deze jongens het sterven zoetmaakten, deden goed. Maar de rechters hebben,

89

OPROERIGE KRABBELS

evengoed als hunne slachtoffers, onnoodig bloedvergoten.

• 7 April 1923

DE AMBTSEEDIGE

Daar gaat een wandelaar door de Scheveningscheboschjes, ter hoogte van de Waterpartij. Hij zietdrie kindertjes, de hoofdjes bij elkaar, over eenschepnetje gebogen, zooals je ze langs de stads-grachten zooved kan zien in dezen tijd van 't jaar.Wat deze trots van visschers — de hoogste heuvelis zeker nog geen tien gevangen heeft, weet dewandelaar niet. Maar hij oogt het stelletie nog naals ze zielsgelukkig naar het voetpad komen, aanden bovenkant van den talud.0, schrikkelijke botsing.... daar komt een agentaangefietst. Hij springt eraf, hij treedt geducht opde boosdoeners toe, hij maakt strenge gebaren. Dewandelaar ziet toe, zelf onbespeurd. De dragervan het emmertie krijgt last, de vangst weer tewater te werpen. De angst van het trillende drie-tal duidt niet op voorbedachten rade. De grootstealthans begint op kennelijk-onverdorven wijze tehuilen en gaat met het emmertie omlaag om zijntrots en glorie eigenhandig weg te gooien. Dankomt hij terug bij de twee andere.... en bij denagent.Waarop wacht die man nog, vraagt zich de wan-delaar af. Hij zal het spoedig weten. Thans be-veelt hij den kinderen, dat zij den hengel aanstukken moeten breken. De wandelaar kent kin-derblikken. Hun hartjes breken mee. Maar hetmoet. Dan beveelt hij ten derde male: gooit destukken in het water. En daar de hemel ze niette hulp komt, geschiedt alzoo.

90

OPROERIGE KRABBELS

Dan gaan ze uiteen. De kindertjes geknauwd-kleintjes; geweldig de verhevene op zijn fiets; dewandelaar echter met den eed, dat deze vermor-zelde kinderschatten duur betaald zullen worden!

• 28 April 1923

DE ONBEKENDE SOLDAAT

Neen, hij is niet begraven, de onbekende soldaat. Hij-ligt niet onder de „Etoile" te Parijs, noch te Brus-sel of Londen, of waar verder Satan zijn reliekenuitstalt ter aanbidding.Hij leeft, de onbekende soldaat!Boven de poort van de auto-hal te Essen, waar dendag voor Paschen de slachting plaats had, is eenkogelgat. Menschen wijzen het elkaar en fluiste-ren. .. .Want then de officier zijn twaalf blauwe soldatendien Zaterdag „Vuur!" commandeerde, toen was ereen onder die twaalf — precies als twintig eeuwenvroeger, in die eigen. week — die een verrader was,maar niet voor zilverlingen. En toch verried hijwat boven Christus gaat: hij verried „het Vader-land". Hij richtte den loop van zijn geweer hoogin de lucht, ver boven de hoof den der saamgedron-gen menigte, op den muur boven de poort....Ooggetuigen hebben het gezien. De arbeiders heb-ben hem in hun hart. Maar zijn naam weten zijniet. Zij weten alleen het feit, dat zij gezien hebbenen Wings gemeld aan de V ormarts.Wie was hij? Was hij een leerling uit de school van.J aures, van France, van Barbusse? Of was hij ge-woon maar een mensch, die de zuivere inspraakvolgde van zijn. hart?Niemand weet het. Maar hij schoot een gat boven

91

OPROERIGE KRABBELS

de poort, in den muur.... die menschen van men-schen scheidt. Menschen gaan voorbij en wijzenelkaar die poort.„Dit is de poort van God. Wie rechtvaardig zijn,zullen daar doorgaan!"

19 Mei 1923•

DE WREEDE GRONDWET

Wij loopen in Bergen in Noord-Holland, achter inde Sparrelaan, bij het boschie van de reigers. Bovenons hoofd vliegen ze in grooten getale rond, eenwereld vol bedrijvigheid. Het kwetterend geluid,dat uit de boomen komt, dat zijn de jongen in hetnest, die wachten op het eten. Een wonder zijn zeom te zien, die groote bouwsels boven tusschen deblaren. Elk zijn eigen huis. Zonder huurcommis-sie, zonder Aalberse. De natuur spreekt vanzelf.De menschenbedenksels zijn het, die alles in dewar sturen....Prachtig is zoo'n reiger in de lucht, zoo statig, zoovredig, plechtig bijna. Met de vlerken stil-gespreid,zweven zij; de pooten als in overgave, roerloosachterwaarts gestrekt.Plots knalt een schot. Schuin neerduikend stortzoo'n lieflijk wezen omlaag. De verwarring bovenons is onnoemelijk groot. Alles kringt dooreen, wei-felt naar de boomen toe om bij de kinderen tekomen, deinst van vrees terug als andermaal eenkrakend schot scheurt door de lucht. En weer eeiidoffe smak van zoo'n zeiler, die te pletter valt.Onze woede kent geen grenzen. Wij zoeken denjager, dien roover, op reigerveeren uit voor denhoedenhandel. Wij zullen hem zeggen waar het opstaat!

92

OPROERIGE KRABBELS

Wij vinden hem tegen een boom schuilend. Vaneen meneer, die op een kleinen of stand staat, ont-vangt hij wenken voor den koers van zijn schot.Op dien heer stappen wij toe en vragen hem, ?viedie beesten in den weg leven.Maar blijkbaar heeft hij alle waardeering voor onzeverontwaardiging, want hij antwoordt vriendelijk:„Wie ze in den weg leven? Wel, de boeren. Rei-gers en scholvers, dat zijn de grootste roovers, urenin den omtrek. Alles eten ze op, het jonge goedvan de eendeboeren, de paling, de snoek; de heelegrond ligt er hier altijd vol van! Een cent waardehebben ze niet. De kleine jongens halen de vogelsweg om de vlerken te bewaren. Als we ze niet eenbeetje beperkten in getal, zouden de boeren nietophouden te protesteeren tot ze uitgeroeid waren.Die man daar staat er waarachtig niet voor zijnplezier!"En weer klatert een schot omhoog en de zeilendeluchtvloot stuift uiteen.Geen instandhouding van leven is mogelijk zonderander leven te vernietigen. De wreede grondwet dernatuur!

• 28 Mei 1923

STANDIn de tram zit een jong vrouwtje, kostbaar in dekleeren, met echte grootelui's-maniertjes. Naasthaar 'n kindje van een jaar of twee. Prachtigsnuitie, heerlijk gezond, allerliefst aangekleed. Al-lerverrukkelijkst om naar te kijken.Stapt in een visscherswijfje, poover in de kleeren,maar proper en frisch, het emmertje aan den arm.Ze komt naast het kindje te zitten en neemt metgroote oogen dat lieve schepseltje op.

93

OPROERIGE KRABBELS

Een man ziet misschien in zoo'n geval het eerst dekleertjes, de verzorging.Een vrouw, vooral die zelf thuis van die bloem-pjes kweekt, ziet het kind allereerst.ZOO doet ook deze. Haar oogen lachen tegen hetkindie. Dat knikt terug en schuift eventies op inde richting der vriendelijke buurvrouw.Het visscherinnetie, een-en-al verrukking over hetmooie kindje, lacht gelukwenschend tegen het weel-de-mevrouwtie, dat zulk een schat bezit. Het me-vrouwtie kijkt hoog en ontoeschietelijk over al diebewondering heen. Ze steekt een gehandschoendehand uit naar het kleine armpie naast haar, enmet een ruk naar zich toe schut zij haar kindtegen de aanraking met dat mensch vlak-naast.'t Visscherinnetie verschiet van kleur; 't glunderegezicht verstrakt tot grimmigheid, en ook zij schuiftweg.'t Kindje kijkt bangig van de moeder naar de buur-vrouw, heen en weer.De ergste misdaden zijn niet de strafbare feiten!En men moet niet den klassenstrijd prediken, wantdat bevordert slechts den haat.En het schoonste onzer roeping is juist de Lief de.

• 16 Juni 1923

MASKERADEWij zitten in een cafe. Er komt een Jong paar bin-nen, dat ons tafeltje passeert. Beiden zeer fraaigekleed. Maar die mooie kleeren zitten hun nietvanzelf; ze dragen ze als een voor de gelegenheidopengezette pauwenstaart. Teveel effect is geóneffect! De peer komt langs me. Ilc herken hem, enmerk, dat hij het onaangenaam vindt als ik hem

94

OPROERIGE KRABBELS

herken. Ik doe dus wat hij hoopt en groet zeerstijf-vormelijk. Hij buigt diep-minzaam terug, alsde graaf in een dorps-dilettanten-comedie. De damemet de dure kleeren groet ganschelijk niet. Zij zit-ten. Vlak bij ons. Ze moeten wel: het is zeer vol.De heer bestelt zeer uit de hoogte, zooals de dorps-tooneel-graaf doen zou. Een bier. Een koffie. Eentriplesec, koudgemaakt. De kellner, stiff, onbewo-gen, hOlig, neemt aan en gaat.Als hij wederkeert met zijn blad en het glas voorde likeur eerst met ifs afkoelt, maakt de heer tech-nische opmerkingen van zus en zoo! De ezel! Alszijn incognito hem lief is, moest hij nu juist on-bewegelijk toeschouwen. Ze zitten, drinkers en roo-ken. Het meisie hevig door den neus. Te hevigweer. Je ziet het dalijk: ze rookt nooit. De heerechter converseert afgemeten, werkt hevig met eenberingde hand, is geheel in de dorps-liefhebberij-rol verdiept. Nog eens: de ezel! Inplaats echt togenieten van de verliefde oogen in het zoete ge-zichtie naast hem, dat alleraardigst wordt, zoodrade gedwongen cigaret even weg is....Nu moet ik opstaan en de proef nemen. Ik doealsof ik me naar het biliart begeef. Inderdaadspoor ik den man op, die ons en ook het paartjein onze buurt heeft bediend. Ik heb hem. Nu voor-zichtig doen, want als hij mijn oogmerk niet ver-staat, krijg ik zeker niet het echte antwoord, enLien tegen een ruzie bovendien.Ik betaal onze vertering als had ik hem daarvooropgezocht, en zeg dan ineens, zooveel mogelijk bijden neus weg: „Die meneer aan dat tafeltje daar,wat is dat voor iemand?"Gelukkig, hij- heeft me geschoten en glimlacht:„Waarom vraagt U dat? Kent U hem dan?"

95

OPROERIGE KRABBELS

Nu glimlach ik ook en zeg: „Ik ken hem wel! EnU?"Hij glimlacht weer: „Ik heb hem nog nooit gezien.Maar ik herkende hem direct aan zijn. gezicht:'t Is een kellner!"Inderdaad! Dat is hij. En wat een aardige kellner!Ik ken hem allang. En ik weet, dat als hij voordat meisje niet het heer had willen uithangen,Been mensch de waarheid, die hij nu wil verber-gen, bespeurd had. Nu hij Naar „de leelijke waar-heid" vindt, treedt ze onverbiddelijk naar voren.Als we weggaan, neem ik zeer diep mijn hoed af.Hij buigt als de graaf. Dat meent hij. Maar nooitwas hij weer de kellner, die 'n driedubbele fooiopstrijkt, dan op dit oogenblik.Gelukkig, het lieve meisje merkt het niet. Ze stikthaast in d'r eigen rook. Een verkleed dienstmeisje.In d'r eigen kleertjes van alien dag zou ze zekereen fijn persoontie zijn.Ze bootsen iets leelijks na om mooi te schijnen. En,God, wat zijn ze dan leelijk!

• 23 Juni 1923

WAT NIET MOCHTIn den morgen, op het perron van het Centraal-station in Amsterdam. 'n Zeldzame zomerzon eneen vroolijk gedoe van drukke reizigers. Verschij-nen partijgenooten. Moeder met aan elke hand 'nkleine meid. Vader met zijn zoon op den arm. Enwat een zoon! Een heerlijke mol, om levend op tevreten. Krachtens mijn recht als lid van het P.B.,of als wat anders, of zonder recht, neem ik denvader het jongske af, dat zich onverwijkl meestermaakt van bet partij-insigne in mijn knoopsgat omte onderzoeken of het eetbaar is, waarmee hij het

96

OPROERIGE KRABBELS

grootste gevaar voor de partij uitmuntend karakte-riseert.... En we lachen allemaal vroolijk om denjongen materialist.Maar die lach besterft ons om den mond, want eenafgriiseliike stoet komt naderbij. Drie figuren. Inhet midden een rechtop-gaand dier, grauw bekleed,het hoofd verhuld, zoodat alleen de oogen zicht-baar zijn en een saam-genepen mond. Aan beidepolsen ketenen, vastgehouden door de zwaarddra-gers aan weerszijden. Een offerdier dus der gerech-tigheid. Menschen hollen nader om zOOveel heer-lijkheid to aanschouwen.Hij wordt in de coupe gezet, naastaan waar ik methet jongske sta. Hij gluurt naar ons. Een gelaatvan enkel oogen is wonderbaar welsprekend. Wathij gedaan heeft, weet ik niet. Maar de oogen zijnbruin en teeder. Dat karr! Er zijn roofdieren metlieve oogen, die donker vleien kunnen.... Mis-schien heeft hij thuis zoo'n jongske....Ik ga naar den wagen en wil den veldwachter eenpaar sigaren voor hem geven. De man monstertzijn ambtgenoot. Hun goede wil is duidelijk. Maarze durven niet. Hij is in zijn straftijd. Dus het magniet. Waar hij dan naar toe gaat? Naar Den Haag,nieuwe straf halen. Ik vraag of dat nu zoo nauwluistert op de reis. Weer gaan hun oogen in Raad-kamer. Het gaat niet, het kan heusch niet, wanthet mag niet....In Den Haag zie ik den wagen klaar staan. Degretige schouwburggangers van de vlakte in eenbegeerigen kring rondom. De bruine oogen van denboef en de mijne wisselen een. blik.Nog schijnt de zon, maar de morgen is grauw enverkild.

• 11 Juli 1923

97

OPROERIGE KRABBELS

HI J f

Hij was een steun en een kracht van het partij-afdeelinkje in zijn provincieplaatsje, waar het zwaarorthodoxe burgerdom den scepter voerde en dus van'n gemeentelijk inkomen van f 225.700 nog 1111.340overhield. Want ik geef u de liefde en het batigslot, deze twee, maar het meeste van deze twee ishet saldo!Hij was vier jaar lang al lijdende aan. tuberculose.Hij had een vrouw en zes kinderen. Hij had eenRoomschen oorsprong, maar een Rood hart. Hijging niet ter kerke, dus was zijn zieke armoe nietvroom genoeg voor de hand der Diaconie. En ookde gemeente steunde den kranken werklooze niet,want Christus heeft het batig slot gesteld bovende liefde. (Als men hier bij „Christus" begint enophoudt bij „de liefde", is dit weer een prachtigcitaat ten bewijze, dat mij Hem hoonen — O.K.).Dus leefde hij van de particuliere liefdadigheidvoor een rijksdaalder in de week, met een gezineven talrijk als zoo'n rijksdaaldersche week dagenheeft, en teerde verder op zijn zieke longen.Had hij de partij vaarwel gezegd en zich bekeerdtot meer welvarend „Geloof", hij zou meer steungekregen hebben dan 'n duurzaam-getrouwe. Wanttot den verloren maar hervonden socialist haddemen het profetenwoord gesproken: „al waren Uwezonden als scharlaken, zij zullen wit worden alssneeuw; al waren zij rood als karmozijn, zij zul-len worden als witte wol!"Maar hij verkocht zijn geloof niet voor een „Ge-loof".En zoo hongerden zij in de stad des Christendoms.Toen geschiedde het, dat er menschen gevraagd

98

OPROERIGE KRABBELS

werden om steenen te lossen voor een te bestratenpolderweg, tegen vijf gulden per dag.Dat is nu enkele weken geleden! Hij ging er heenen meldde zich. Zijne vrienden, onze partijgenoo-ten, waarschuwden hem met klem, dat zijn armelijf dezen arbeid niet meer dragen kon.Maar zij weerhielden den op-brood-beluste niet, of-schoon werkloosheid immers arbeidsschuwheid in-sluit. ...En hij ging en „klopte steenen voor 't vaderland",zooals het heet in dat lied van Strauss.Daarna viel hij neer op zijn bed en ging sterven,zooals hem voorspeld was.Hoop op steun voor zijn weezen had hij niet, wantsaloon de priester aandrong, hij weigerde zijn ge-loof te verloochenen voor het „Geloof".Hij- stierf als sociaaldemocraat, gelijk hij alzoo ge-leefd en geleden had.Zijn naaste vrienden hebben gewenscht, dat hij opdeze plaats zou worden herdacht.Eerbiedig doe ik alzoo.Geheiligd zij zijn naam, dien ik zoomin als wieook anders op deze groote wereld gekend heb.

♦ 13 November 1923

„DIE IN DEN HEMEL WOONT, ZAL LACHEN"

Kamiel Hu-ysmans had eenmaal 'n oom, die dorps-pastoor was in Vlaanderenland. Op een Zondag-middag werd in dat dorp eens 'n openluchtmeetinggehouden en Kamiel, de spreker, hoorde daar hoeOom in de Mis 's morgens, naar alle regelen desgeloofs, tegen die meeting had uitgevaren en 't be-zoeken daarvan gestrengelijk had verboden, waar-

99

OPROERIGE KRABBELS

naar ieder met eerbied geluisterd had. Waarna degeheele zaak ter meeting was getogen. Want z(545doen ze dat daar bij ons!Maar toen de meeting uit was, mie wachtte daaraan het hek bij den uitgang? Het oude pastoor-ken, en hij knuffelde den spreker, dat het zoo'naard had: „Die meeting was nu gedaan, en gezijt toch m'n zusters kiend!" En thuis zou hij eengoeden maaltijd vinden. En als een Vlaming zeit,dat-ie goed is, gesp dan bij voorbaat je buikriemlos.Je ziet bij zoo'n verhaal het oude priesterken uitdat land van geloof, schoonheid en levensjolijt.Maar speciaal werd ik aan hem herinnerd, toenik daar las, hoe in De Reformatie door een inzen-der aan Prof. Grosheide de vraag gesteld worth,of het geoorloofd is, een neef, ofschoon modernpredikant, logies te verleenen. Want zegt niet 2Johannes, 10 en 11, dat wie een „wees gegroet"geeft aan 'n binnentredende, die de leer niet brengt,gemeenschap heeft aan zijne booze werken?Gelukkig legt de Professor met beminnelijke ver-draagzaamheid uit, dat dit alleen beteekent, nooiteen kerk of te staan voor vrijzinnige preekbeur-ten. Dit last ik gelden, want Johannes was ge-reformeerd.En de Professor verwijst naar het vriendelijke woordvan Paulus: „Last ons goed doen aan alien!", opgrond waarvan het oirbaar is, zelfs een afvalligenneef onderdak te geven, al is hij dan nog zoo diepin de vrijzinnigheid gevallen.Mocht ik ooit op mijn sterfbed een zwak momentkrijgen, stuur mij dat pastoorken uit Vlaanderen-land!

• 13 Januari 1924

100

OPROERIGE KRABBELS

MONNA VANNA t

Monna Vann,a,Hemelsch mannaVoor den rechtschen demagoog:„Naakte leden,Slechte zeden,Want verlokking voor het oog."

Onder 't kleedjeHeeft zij, weet je,Heelemaal geen hemp je aan;Open 't kleedjeMaar een beet jeEn zie 't bloote vrouwtie staan!

Maar dat feetjeHoudt haar kleedje,0 hoe jammer, stevig dicht;Nog geen tip jeWordt door 't kip jeVan de veertjes opgelicht.

Dikwijls dacht je,Dat het yacht jeNit toch van haar schouders gleed;Maar aan 't eindje,Als 't gordijntjeZakt, is Vanna nog gekleed.

Ach, zoo'n fijntjeVoelt een pijntjeDat het mis loopt met zijn spel;Mantel wijkt nietFijntie-kijkt nietNaar het blanke vrouwenvel.

7

101

OPROERIGE KRABBELS

Dakirom giftig,Eischt hij driftig,Dat dit zedelooze werk,Dit onreineMoet verdwijnenTot behoud van Staat en Kerk.

• 31 Januari 1924

EUROPEESCHE BESCHAVING

Het Capet-Kwartet is op dit oogenblik in ons land,en geeft in verschillende plaatsen een serie vanconcerten, waarop aile kwartetten van Beethovenworden uitgevoerd. Dit Capet-Kwartet geldt welals het volmaakste en beroemdste op de wereld,waarvan de glorie zelfs den „Bohemers” naar dekroon steekt. 't Is een feest van muziek, dat zijgeven, en ieder van hun bezoekers keert met eenhart vol geluk huiswaarts.Zet gij u om naar hen to luisteren en vestigt zichuw blik op de koene en zoo prachtig-beheerschtespelers, dan ziet gij iets, waarbij uw hart verstijft.De cellist, Wiens voile toon u in de ooren zingt,houdt zijn stok omklemd met duim, ringvinger enpink. De twee voorste wingers heeft hij niet meer.Ze zijn hem afgeschoten.... in den oorlog!Dit is wat men ziet....Maar wat men niet ziet, dat is: twee van de vier,die daar spelen, zijn niet de kunstenaars, die vanmeet of de tweede viool en de alt in het Capet-Kwartet hebben gespeeld en daaraan zijn grootennaam hebben -verschaft. Dat waren twee broers.De eene is neergeschoten.... in den oorlog. Toenging ook de andere heen, omdat hij geen vreemdedulden kon voor zijn oog, op de plaats waar zijn

102

OPROERIGE KRABBELS

verloren broer, met wien hij was samen gegroeidin huis en in de muziek, gezeten had.Vier kunstenaars in samenspel, dat tot volmaakt-heid neigt. Twee verloren, een verminkt.... doorden oorlog!Dat is het militarisme. 12 Maart 1924

•

VREEMDE WELDAAD

's Middags kom ik een enkele maal in een Amster-damsch eethuis, dat bestaat van, voor en doorDuitschers.Toen ik er deze week binnenkwam, was het nogzeer leeg. Ik zette mij midden in de zaal. Maaralras kwamen de liefhebbers opdagen. En binnenlien minuten waren alle tafels om mij heen volbezet.Er verscheen een meneer, geweldig-opzichtig vankleedij, met kostbare lichtbruine rijglaarzen tot deknieen. Voorzien van twee dames in nifipaard-model. Dicht bij de meter in doorsnee.Zij zetten. zich. Bestelden kreeft en pookten metmessen heftig in dezelve. Zij zogen zeer hoorbaaren hun smakkend gekauw klakte afstootelijk doorde zaal....Het werd me wee om het hart, en ik lei mijn vorkneer.Toen verscheen er een trio van jongere mannen,onwennig in d'r dure nieuwe kleeren. Paarse das-sen, groene pakken, vetglanzende lokken. Dezeliefhebbers bestelden kip met dikgele sans. Zijsleurden met hunne lien geboden den vogel doorde brei. Hun handen, hun monden, hun servettendropen van 't vet.

103

OPROER1GE KRABBELS

Het werd me nog weeer om 't hart, en ik beslootmijn maaltijd op te geven.Vlak naast mij was inmiddels een klein oud beer-tie opgetreden. Hij bestelde Tisch, rijnwijn, bron-water. Hij at en dronk van dat alles tegelijk, slok-kend en schranzend. En tegelijk zat hij gespannenorders te noteeren in een dik boek, dat hij metmoeite uit zijn zak had losgewrongen.Al deze ruwe geld-protsen spraken Duitsch. Ikbegon een onaangenaam, Poincare-achtig gevoel tekrijgen. Stond op om heen te gaan.Toen zag ik voor de deur een dierbaar, lichtblauwplakkaat prijken:

Pakete furDeutsche Liebesgaben

En beneden, bij de mantels en stokken, waakte eenbleekneuzig meiske met een gezicht alsof ze besteen hartige zending plaatsen kon.Maar dat was ook maar een Hollandsche!

• 14 Maart 1924

RUILEN?Voor het paleis op den Dam staat een Jong paaren bekijkt, daar Hare Majesteit in de stad is, denbuitenkant van het koningschap.De jonge man houdt het meiske stevig vast en ikmoet zeggen: hij heeft gelijk! Want ze is enorm.Van omvang, van kleuren, en — in d'r soort —van stijl. Schoenen en kousen hel-bruin, rok van

104

•

OPROERIGE KRABBELS

paars fluweel, wollen jersey van liehtgroen, endaarop een pralend vossenbont.... Een daverendfestijn van kleuren, dat vloekt als een Zwijndrech-tenaar, die voor pleizier buitenaf is. Daarbij heeftze de breedte van een statig, tweedeksch fregat.D'r wangen zijn - appels met malsche putjes vanrijpte. En op d'r struischen, blooten kop dansende strooblonde krullen, zOnder verlof van De Vlugt,in den voorjaarswind. 't Is precies en tot in de per-fektie wat je als Amsterdammer noemt: immes!Deze stevige lente staat van 't aandachtig gapennaar het koningschap-omsluitend paleis schuin ge-leund tegen d'r beminde. De standaard op dentoren, het rood-en-gouden baldakijn, de wacht in't geweer, de beremutsen op de peerden, en achterde vensters het sprookje van meer dan duizendnachten plus den dag van gisteren.... wie bena-dert deze fantasie in d'r blonden kop, d'r fantasiemet nog veel meer kleuren dan ze aan heeft .... ?En ik denk aan de verstandige vrouw daarbin-nen, die straks in dit gure weer in een open koetsuit rijden moet, buigend voor 't magere gejuich derlediggangers op een werkdag, nagehold door school-kinderen, bewilhellemusd door straatmuzikanten,uit varen moetende in dezen stuurschen wind omde achter-de-hand-glimlachende pers aan de druip-en-klevende copy te helpen, en in d'r logischehoofd de slotsom opmakend van dit onwaardigekermisvertoon, waar ze veel te reed voor is....En ik, haar „vijand”, maar bewonderaar van kor-date en verstandige vrouwen, ik wenschte een dagvoor haar, dat ze die meid buiten kon zijn, diemet niks op, niks in d'r kop en open mond gaaptnaar den buitenkant van 't koningschap.

8 April 1924

105

OPROERIGE KRABBELS

ALPHA EN OMEGAIn den aanvang van het tweede oorlogsjaar liep hijweg van het Atrechtsche front en over naar denvijand. Bij verstek werd hij ter dood veroordeeld.Na den wapenstilstand wist hij ongemerkt Frank-rijk weer binnen te sluipen en leefde vijf jaar langbij vrouw en kinderen, ontsnapt aan den speuren-den blik van de militaire gerechtigheid. In hetvoorjaar hebben ze 'm gevonden en opnieuw te-rechtgesteld. Hij beriep zich op zijn angst, op zijnzorg voor vrouw en kinderen vooral. Het baatteniet. Met algemeene stemmen werd zijn doodvon-nis vernieuwd. Zijn angst is vergeefsch geweest. Hijzal sterven, erger dan op het slagveld. Zijn doodprecies wetende tevoren. Gesteld in zekere ver-beiding voor de trompen der geweren. Om althansde tien jaar te waardeeren, die hij in elk gevallanger geleefd heeft dan zijn gesneuvelde makkersvan 1915, zal den wachter op den dood de wijs-geerige bezinning wel ontbreken. Voor wie in hetaangezicht staart van den dood, zijn steeds dedooden in het voordeel!Bij het verslag van deze zaak, dat een vrienden-hand mij toezond, stond deze kantteekening: „Watweten zulke rechters van huwelijksgeluk, vanouder- en kin.derliefde? .... Hij deserteerde voorden „vijand", en dus.... naar de hel met dienvent!"Dit vonnis over deze rechters is hard, minstenseven hard als het hunne. Maar ik weifel. Vraagme af: konden zij anders? VW' jaar leefde dezeman veilig in Frankrijk, met vrouw en kind, sedertden vrede. Wie veroverden voor hem die veiligerust? De anderen, die niet wegliepen, die roêl sneu-velden, wier vrouwen en kinderen sedert dien. in

106

OPROERIGE KRABBELS

verlatenheid leven, zonder hun man en vader, inarmoe de meesten....Maar ook zie ik in: deze man kon 66k niet anders.Angst in de loopgraaf. Angst voor den dood enom de zijnen. Angst na de vlucht Haar 's vijandskant. En vijf jaar angst, na den terugkeer, voorden speurder, die hem zocht. Altijd angst! En nuhet wachten in opperste doodsangst op het schot,dat 'n verlossing zijn zal.... Een opgejaagd offer-dier.De bloedhonden zijn niet deze rechters. Het zijnzij, die den oorlog, de bewapening, de eere deskrijgsmans, in stand houden. Die zulke conflictenscheppen tusschen wet en plicht eenerzijds, levens-honger en gezinsliefde anderzijds.Ontwapening is het levensbeginsel aller mensche-lijkheid.

•31 Juli 1924

BROEDERSCHAP

1k was een dag wezen varen.Er ging een boot om tien uur en een andere omhalf elf. Wij gingen met die van tienen. Het bleeknogal erg duur. Achteraf merkte ik, dat er ook omhalf tien een boot was gegaan, die veel minderkostte. Maar dat had in de nette krant, uit Wieradvertentie ik mijn inlichtingen had geput, nietvermeld gestaan. Want aldus hield men de min-dere menschen apart.Toen we 's middags bij een tusschenstation aan-legden, zagen we juist die schuit der smalle ge-meente wegvaren. Zij was precies eender als deonze, alleen wat minder vol. Want het lagere yolkis, dank zij een klimmend economisch besef, niet

107

OPROERIGE KRABBELS

weer welvarend genoeg om tegenwoordig nog uitvaren te gaan.Een man, die op onze boot den dienst deed bij hetin- en uitlaten van passagiers, had mijn blik ge-volgd naar die schuit van het lagere soort.Hij zei hard en smalend: „Dat noemen wij de dal-lesboot, meneer!"En hij haalde zijn neus op.Toen we 's middags, op weg naar huis, in de sluislagen te wachten om geschut te worden, hoorde ikeen mede-reiziger aan een anderen scheepsknechtvragen, of het nog lang duren zou voor de deuropen was.De knecht gaf vinnig ten antwoord:„Dat moet U aan de heeren vragen van de Water-staat daarginds. Die zijn in Rijksdienst, en hebbendus Been haast!"En haalde zijn neus op.Het is onze plicht om de bezittende klasse te be-letten, op de arbeiders te smalen.Maar soms vraagt men zich af, of die andere klassein dat opzicht de eenige, ja de ergste schuldige is.

♦ 23 Augustus 1924

SCHIBBOLETH

In een Fransche stad zag ik een rouwbrief vooreen boekhandel uitgestald, in den vorm waarinook bij ons van een overlijdensbericht aan de goedevrinden wordt kond gedaan. Maar 't was Katho-liek, gelijk vanzelf spreekt in een Roomsch land.Een kruis erboven. Opgave van de kerkelijke rouw-diensten. Verzoek om te bidden voor de zielerustvan den overledene. Naam van het kerkhof. 1kdacht, dat het een model was voor eventueele be-

108

•

OPROERIGE KRABBELS

stellingen; kon trouwens verschillende termen nietthuis brengen. Kocht dus het ding en ging op na-richt uit. Weet u wat het was? Een uitnoodigingvoor een afscheidsfuif, zooals daar algemeen ingebruik zijn voor jongens, die op het punt staannaar den militairen dienst te vertrekken. Al dieheilige woorden waren een lolletje, om de verschil-lende slemppartijen aan te duiden, waaruit zoo'ndagenlange dronkemansorgie bestaat in de omge-ving van heengaande miliciens. Zelfs de priester,die voor de gevulde kelk zorgen zou, stond er metname op vermeld. De katholieken zelf in die ortho-doxe streek begrepen niets van mijn onthutste ver-bazing. Een lolletje, anders niet! Zoo zijn ze! leder,die ze in eigen milieu kent, weet dat wel. Diequasi-puriteinsche heftigheid hier tegen „heilig-schennis" is niets dan coalitie-ersatz, geen editspul....In de Kalverstraat zag ik kort na mijn terugkomsthetzelfde, zij het in anderen. still. Een dichte dromvan jongens-in-soldatenkleeren, tierende, zwaaien-de, zwijnende. Verlofgangers van houdt er denmoed maar in. Een lallende vloek in den zeldzaam-zonnigen morgen. Nergens anders dan waar ge-weren zijn vindt men meer zekiveel beschonkenjonge levens bijeen....Aan de vruchten ken je den boom. Aan den stankhet riool. Aan heiligschennis en dronkenschap hetmilitarisme!

6 September 1924

TOEN EN NU0, dat momentje in Honfleur, ik vergeet het niet.Een antiek stadje aan de zee, door zijn gebrek aanstrand gered voor stijlbederf door zomergasten. Nog

109

OPROERIGE KRABBELS

statiger dan ons Veere, maar in dien trant toch.Breede waterkommen met visschersschuitjes. Rond-om de 17e-eeuwsche huizen, in ongerepten een-voud. En in het midden van al die naieve prachtde kerk, een gothisch monument uit de 15e eeuw.Van klassieke gothiek is Frankrijk vol, maar alsgetuigenis der middeleeuwsche maatschappij staatdeze kerk apart. Zij is geheel van hout, dat alleenvan onderen op steen berust. En van hout alleenis ook de toren. Want zij werd bekostigd en ver-vaardigd door de arbeiders der scheepstimmerwer-yen, die ook voor hun geloof een schip wildenbouwen. En waar toen arbeid en kunst ongeschei-den waren, is het geheel even mooi als stoer, evensober als indrukwekkend. De middeleeuwsche een-heid van kunst en samenleving spreekt nog nit datgebouw, ruig als de hand van een schepeling envervuld toch van de allerheerlijkste schoonheidIn de kerk zag ik een trouwpartij. Heel Jong noghet bruidje en haar bruigom. Aanbiddelijk de don-kere kindertjes, die den bruidsstoet openden. Ver-weerd visschersvolk de familie. Arme menschen.Dus de kerk zonder tooi of siersel. De vieze hoezenlagen nog over stoelen en banken. Weinig of geenglans van geheimzinnig kaarslicht. En toen ze heen.-gingen in plechtigen optocht, werden Been eens deoude kerkdeuren geopend. Door 'n zijdeurtje moes-ten ze heentrekken, al wachtten buiten vele vrindennit het plaatsje om den stoet to zien. Het bruidjein d'r blanke kleedje en het jonge hoofd bebloemd,zei spijtig: „De groote deur is dicht." Toen trokmet booze kracht ineens de bruigom zelf de knip-pen der middeldeur los, en tusschen het bewonde-rend gemompel der omstanders ging de bruids-stoet de stad in....

110

OPROERIGE KRABBELS

0, houdt rustig uw redeneeringen thuis, gij, ker-kelijke advocaten van kwade zaken! Ik ken ze bijvoorbaat: „Niet in de praal zit de wijding, en ookzonder fluweelen zittingen, brandende kaarsen enopen hoofddeuren kan God aanwezig zijn." Pot-sierlijke kwebbelaars! Hier werd het allerheiligsteontwijd: de vreugde dier jongelieden op hun. hoog-tijdag. Omdat ze arm waren!De kerk was nog het getuigenis van eenheid tus-schen yolk en geloof. Deze trouwpartij van denarme liet zien, hoe onze samenleving dien bandvoorgoed verbroken had. In het huis der scheeps-timmeraars waren hun arme nazaten slechts even-gedulden.Wij spreken van de duisternis der middeleeuwen.Maar ook wat er then aan licht was, heeft hetkapitalisme gedoofd.

• 27 September 1924

AAN DE VERPLEEGSTERS VAN AMSTERDAMLieve zusjes,Knipt toch knusjesAl die Lange lokken af;Draagt geen. zwarenLast van KarenAls een dagelijksche straf;Dat geworstelMet den borstel,Al dat trekken met de kam,Vlechten, winden,Spelden, binden,Maakt al vroeg je hanclies lam;Waarom zou jeMaar niet gauw jeHaartjes korten tot je nek?

OPROERIGE KRABBELS

Wie bespot jeZonder dot jeAnders dan een oue gek?

Directeurties,Suffe zeurtjes,Ben je daar zoo van ontdaan?Goeie sullen,Staan die krulle-Looze meisjes jou niet aan?Zoo geschrokkenVan die lokken,Die je plotseling niet vond,Toen zoo'n bekje,Kort in 't nekje,Voor haar peer en meester stond?Staan de kapjesMinder knapiesOp zoo'n kleinen pagekop?Moet de dorreGrijsaard knorren,Komt zijn hart daar tegen op?

Klein-klein-Vosie,Stijgt een blosjeNaar je lang-gelokte hoof d?Stakkerd, tob jeOm zoo'n kopie,Van zijn lokkenlast beroofd?Goeie zedenVallen medeMet de krullen van de schaar?Heusch, mijn vrindje,Wordt zoo'n kindjeSlechter door dat korte haar?

112

OPROERIGE KRABBELS

Lange harenDeugd bewaren,Korte kopjes lichte zin. . . . ?Magistraatie,Is zoo'n praatjeDen geneesheer niet te min?

Jonge vrouwen,Moed gehouenAls men jou voor zOciiets straft;Onze fractieKomt in actie,Slavernij is afgeschaft!Laat die NileFilistijnenGaar maar koken in d'r sop,En draagt lustig,Kloek en rustigAl of niet je pagekop;Als die heerenJets mankeerenHebben zij die praatjes niet;Kijkt de lijderSlechts te blijderAls hij 't korte kopje ziet!

• 13 November 1924

WAT MEN NOOIT VERGEET

Ziehier wat de partijgenoot ons vertelde:„Ik was vijf, bijna zes, en zat in de frObelklassevan een school met den Bijbel. Op de kast daarstond een vierkant kistje met een gleuf in hetdeksel. Een soort van spaarpot. En op datkistje lag een negerpoppetje geknield, met dehandjes gevouwen en met zijn zwarte snuitje op

113

OPROERIGE KRABBELS

de gleuf gericht. Gooide je een geldstuk in hetkistie, dan knikte het poppetie alsof het bedan-ken wou.Iederen Maandag moest je een cent meebrengen,ging het kistje rond, moest je bijdragen tot de be-keering van de arme negerties, die in Indie op degeldkistjes zitten van den Christen-bij-geboorte uitEuropa....Toen gebeurde het op een gewonen werkdag, datik van 'n familielid-op-bezoek een dubbeltje kreeg.Het was voor mij een koninkrijk gelijk: een dub-beltje voor mezelf alleen! Hoeveel ballen, drop enknikkers je daarvoor kon koopen, vermocht ik nogniet uit to rekenen. 't Kon in de millioenen loopen,leek me.Ik kwam op school, en toonde mijn bezit aan deklasgenooten. Het was inderdaad opzien, dat ikbaarde. 't Werd als vanzelf tot een gemeenzaambezit van alien. We zouen om twaalf uur met alons tienen naar het winkeltje gaan, en dat feestzou tot een ongekende weelde uitgroeien.Ik kwam in de klas. Ik stapte op de juffrouw af.En ik liet haar mijn blinkend koninkrijk zien.„O", zei de juffrouw, „da's prachtig en dat iszeker voor de Heidenkindertjes!"lk dacht, dat ik het bestierf. En dat zag het mensch,want ze zei:„Kom, zoo verschrikkelijk is dat toch niet. DieHeidenkindertjes hebben. niets. Niet zooals iii elkendag lekker eten en een bed je. En je bent toch eengroote jongen, die graag wat voor de Heidenkin-dertjes geeft."Enfin, 't was een lange preek. En het eind was,dat het dubbeitie uit mijn hand ging, de gleuf in,het Heidendom tegemoet.

114

•

OPROERIGE KRABBELS

Nu, na jaren, voel ik nog mijn woede, mijn haat,op dat oogenblik. Heb ik nog dat besef, dat ikwerd afgezet. En van dien tijd of haat ik allezwarte negerties, die van ja en ja knikken.'t Is nu dertig jaar geleden. Het staat me nog voorden geest of 't gisteren gebeurd was."Dat vertelde de partijgenoot. De conclusies laatik aan u zelf. Op deze eene na: Pas toch op, datje ook met de beste bedoelingen je kind niet totverzet brengt van binnen tegen je overtuiging.Want ze onthouden het. En goed ook!

31 Januari 1925

9 ± 1 = 1K

Mijn kostelijkste moment uit dezen verkiezings-strijd? Een misdaad zou 't zijn, het hier niet tovertellen. En zonde, als menigeen Uwer de eigen-lijke mop ontging. Daarom drie inlichtingen voor-af: Aan de oostgrens van ons land hebben vanoudsher zeer orthodoxe Joden gewoond, eeuwen ge-leden uit Oost-Europa hierheen gejaagd. Dat isinlichting een..... Bij de Joden moeten voor eengodsdienstoefening tenminste tiers mannen boven de13 jaar aanwezig zijn. Dat is inlichting twee....Wie den sterfdag van een zijner ouders herdenkt,roept in den avond de noodige geloofsgenooten bij-een, om aan hun nagedachtenis een gebed to wii-den.... Nu weet U al wat U noodig hebt!lk sprak dan in een bloeiend dorp in 't Oostenvan Gelderland. Het was er zeer vol. Toen de ver-gadering begon, was het nog volop dag. Maar metden roem van Colijn in mijn rede daalde ook ge-lijk-op het licht der zomerzon, en het rood kwamaan de lucht gelijk in mijn rede....

115

OPROERIGE KRABBELS

In dat late uur ging de deur open, dicht bij mijnrechterhand, en daar stond een Jood. Hij wenkte.Een andere Jood, die dichtbij zat to luisteren, stondgelaten op, en samen gingen zij peen. Vruchtbaarwas steeds de stam van Juda. Zijn vrouw is be-vallen, dacht ik dus. En ik sprak voort. Weer gingde deur open, en andermaal wenkte de zoon vanIsrael. En wederom stond een donkergebaarde manop uit de vergadering, en volgde de roepstem. Toenbegreep ik. Ze zochten met moeite de tien man bijelkaar. Al sprekende bekeek ik mijn gehoor. Uit-geput was de voorraad 1Vlakkabaeers. Die luister-de althans. Van het nog aanwezige Israel sprakhonderd procent. Het noodzweet brak me uit. Alsweer de deur openging, zou-die mij wenken. 1kken ze. Als de God van Israel roept, kan een ver-gadering witchten.Ik sprak. Maar mijn starre blik was geketend aande deurknop. En bij Vader Abraham, er kwambeweging in. De deur ging open. Mijn hart stondstil. Daar was de wenkende hand....Het was de hupsche kastelein met een versch glaslimonade.Nooit viel frisscher teug in een keel, die door meerangst verdord kon zijn!

• 18 Juli 1925

„MANNELI JK"In Harderroijk is de volgende dagorder ter kennisvan de manschappen gebracht:

„G. 0. No. 93. 14-7-'25

Ter kennis van het garnizoen wordt gebracht, dathet wielrijden op rijwielen waarop z.g. kinder-mandies zijn bevestigd, voor militairen in uniformverboden is."

116

OPROERIGE KRABBELS

Toen mij dit feit ter oore kwam, met verzoek omer eenige gepaste woorden van ernstige overpein-zing aan toe to voegen, ben ik eerst eens aan. 'tinformeeren getogen. Want hoewel miin huisge-nooten mij deswege bespotten, ik voor mij vinddie kinderties voor of achter op een fiets een ge-vaarlijk gezicht.Toen ik echter op informatie uittoog, heb ik we!de overtuiging gekregen, dat niet vrees voor kin-derlevens tot dit militaire bevel heeft geleid.Veeleer de overtuiging, dat een krijgsman met eenkindermanclie op de fiets geen „mannelijken" aan-blik oplevert.Als die meneer, die deze ontdekking gedaan heeft,gezien had wat ik gezien heb, dan zou hij vandeze zotternij genezen zijn.Dat was in het begin van den oorlog, toen detreinen met vluchtelingen hier aankwamen, waar-bij soldaten den hulpdienst verrichtten. Zoodra ereen kind uit den trein kwam, vochten ze letterlijkwie het aan zou pakken en verzorgen zou. Lek-kers hadden ze bij zich. En alsof het springstofwas, zoo voorzichtig sprongen ze er mee om. On-mannelijk? Klets! Nooit heb ik er meer de kerelsin gezien!Vroeger was je geen man als je zelf je kind eenluier aandeed, je bemoeide met zijn voedsel. Ja,alleen uitgaan met een kinderwagen was bepaaldeen heldenstuk. Welke kwast denkt daar nog aan?Nooit zag je zooveel vaders met kleine kinderenbij den weg als tegenwoordig op Zondag. Onman-nelijk? Onze felste strijders zijn daar vooraan mee.De militante arbeidersbeweging en haar geestelijkeinvloed hebben daar juist een stuk toe bijgedragen.Hebben de idiote vooroordeelen weggevaagd en het

8 H7

OPROERIGE KRABBELS

gezonde verstand, het zuivere gevoel, de natuur-lijke verlangens ook op dit stuk te voorschijn ge-haald.Op dien grond ben ik van oordeel, dat de bevel-voerder, die deze order heeft uitgevaardigd om-dat een soldaat met een kind op de fiets onman-nelijk zou zijn, zelf niet alleen vrouwelijk, maarzelfs een zeer oud wijf moet zijn!

• 15 Augustus 1925

F I JNLANDDaar was ereis een land, dat Fijnland heette. Hetleefde in vrede en vroomheid, en wie het niet meen-de, die deed toch alsof. Men beminde er elkanderals broederen en zusteren en de Vorstin des landsals alley moeder. Als deze laatste verjaarde, danwerd er een groot Lintfeest gehouden, waarvan hetkenmerk merkwaardig genoeg dit was: wie hetechte lintje kreeg, die kreeg geen medalje meer,maar wie de medalje ontving, die had het warelintje niet. Het ware lintje was voor de lagere stan-den niet weggelegd. Twaalf jaar consequent rente-nieren leverde het hoogste lint, maar vijftig jaarzwoegen in armoe hoogstens de derderangs medalje.ZOO was het nu eenmaal de nationale zede in hetvrome Fijnland!Nu geviel het, dat in Fijnsiad (dit weder was dehoofdstad der Zuidelijkste provincie van Fijnland)een fabriek stond, welke aardewerk maakte endeswege in goed Fijnlandsch de Ceramiek genoemdwerd Aldaar was een man, die op het punt stond,den dag te herdenken zijner vijftigiarige bed ie-ning bij de ovens, waar het helsch-heet schijnt tezijn. In de ziekenkas der fabriek kon hij nietkomen, omdat hij reeds in zijn jonge jaren een

118

•

OPROERI GE KRABBELS

verminking had opgeloopen. ZOO was nu eenmaalde nationale zede in Fijnland!Toen dit heerlijke feest van den Arbeid en dernaastige Grijsheid in het zicht kwam....— dit verhaal verveelt me, ik werk nu snel af —kreeg hij zijn afscheid, een geschenk van tien gul-den, en een pensioen van 29 cents daags....Plus de medalje, die het ware lint van Fijnlandniet is....Nu vloekt hij den ganschen dag. Het is zijn eenigetroost. Om 't vagevuur later hoeft hij 't niet tolaten. Hij is den heeten oven levenslang gewoongeweest.

15 September 1925

TRAVESTI-ROLDat zijn de dingen uit je kinderiaren, die je nooitvergeet: bij mijn grootvader was een beroemd per-soon op bezoek. Ik keek hem de woorden uit denmond als evenzooveel orakelspreuken.... „ Jr, zeide beroemde persoon, „Leopold van Belgie bemoeitzich met Cleo de Merode en laat zijn yolk met rusten hij maakt ze allebei gelukkig. Maar Wilhelmvan Duitschland bemoeit zich met nin yolk en wilzelf regeeren; hij zal zichzelf en zijn yolk nog tengronde richten!"Nooit was ik z(5(5 verbaasd, opgegroeid als ik wasin de fantastische voorstelling van Heine's vorstenuit den goeden ouden tijd, die hun kroon nooitafzetten, integendeel 's nachts hun slaapmuts daar-overheen trokken en rustig sliepen. En rustig aanhun voeten sliepen hun volken., en als dezen desmorgens ontwaakten, zeiden ze: „goeden morgen,vader", waarop de vorst antwoordde: „Goedenmorgen, lieve kinderen".

119

OPROERIGE KRABBELS

Sindsdien echter heb ik veel geleerd en ben vanmijn verbazing bekomen over de uitspraak vanmijns grootvaders beroemden gast. In onze dagenis de beste koning wie zich het meest met zijn ver-maken en het minst met zijn onderdanen bemoeit,tenzij hij voor deze laatsten, kinderen als zij een-maal zijn, zichzelf als vermaak beschikbaar stelt,met de slaapmuts over de kroon peen. Goedenmorgen, lieve vader. Goede morgen, lieve kinde-ren. Zieddar de ideale monarch onzer dagen!En heel dom is het dan ook, dat men in Engelandaanstoot neemt aan den Prins van Wales, die zichin dameskleeren heeft gestoken, als tooneelspeel-ster is opgetreden en aldus gekiekt in duizendenexemplaren onder zijn toekomstige landskinderenis verspreid. Aan deze spichtige jonkvrouw, in wieeen dunne troonopvolger steekt, heeft eerst deSpectator en thans Gardiner in de Daily Nems'n ernstige berisping verspild: het ware den Kroon-prins beter, zich to bemoeien met nationale be-langen!Dit zijn nu de onberaden adviezen, die aan volke-ren hun landsvader, aan vorsten hun troon kosten.Opa Edward dreef nog veel verder die belangstel-ling in de tooneelspeelsters, die hij zelve zich aan-trok inplaats van haar kleeren. En nog staat zeld-zaam vast de troon van zijn kleinkind. Speel come-die in meisjeskleeren, mijn prinsje, en het blijftzoo: Goeden morgen, lieve vader. Goeden morgen,lieve kinderen

• 29 October 1925

DE GENERALE (MAAT)STAFJa, ze zijn zeer boos bij den Britschen GeneralenStaf. Daar is nu een brigadier-generaal van dien.

120

OPROERIGE KRABBELS

staf, de peer Charters, een lezing wezen houden inNew York, en heeft daar openlijk opgesneden, dathij die geschiedenis van de Duitschers in het bezet-te Belgic, die van de lijken hunner verslagen vijan-den allerlei artikelen fabriceerden voor dagelijkschgebruik, maar verzonnen had in den oorlog. Hijhad op zijn eigen bureau van den Generalen Stafeen „dagboek" van een Duitsch soldaat laten fabrie-ken, en dat zoo handig ergens laten neerleggen, dateen gewiekst oorlogscorrespondent van een kranthet wel „vinden" moest. En zoo was het mooie ver-haal, dat indertijd — weet u nog wel? — zoo goedzijn werk heeft gedaan, de wereld ingekomen.En het komiekste van het geval is nog, dat net ophet eigen oogenblik als je, door vier lieve jaren vanoorlogservaring tot een berusterig individu verpest,verzuchten wilt: „ja, ja, zoo is nu eenmaal de oor-log!", je prompt, op staanden voet, midden in vre-destijd, de contante mededeeling van den BritschenGeneralen Staf ontvangt, dat het „dagboek" nooitbestaan heeft, dat het bovendien echt was, dat deoorlogscorrespondent het niet gevonden, maar ge-maakt heeft, en dat de krant, die het publiceerde,heelemaal geen oorlogscorrespondenten had. Ge-zwegen nog van het feit, dat in bedoeld Had nooiteen oorlogsdagboek van eenig soldaat is gepubli-ceerd, terwiil de brigadier-generaal door zijn eigenstaf als een leugenachtig fantast wordt aangeduid.Al hetgeen generaal Charters niet belet glimlachendto herhalen, dat hij alleen de waarheid heeft ver-teld gelijk zijn zwaarbesterde rotgezellen zeer welweten!

30 October 1925•

121

OPROERIGE KRABBELS

GEMASKERD APACHENBAL

Geliik bekend is, bestaat er een hoogere eenheidvan „Christelijke" beginselen, waarover men, methet oog op derzelver wijd.ing ende broosheid, nietdan in geheimzinnige fluistering spreekt.Zoo leest men in Het Zoeklicht van 17 October overde vraag: „is het dansen zonde?" deze onheil-zwan-gere predikatie:

Ik wil U nog meer uit den Bijbel vertellen van een ge-heel yolk dat gedanst heeft, hetwelk hun van Godswegeals een verschrikkelijke zonde is toegerekend en waar-voor God hen op ontzettende wijze heeft doen tuchti-gen. Paulus duidt daarop als hij zegt: „Wordt geen af-godendienaars, gelijkerwijs als sommigen van hen, ge-lijk geschreven staat: „het yolk zat neder om te eten enom te drinken, en zij stonden op om te spelen"."

't Is ijselijk, waar of niet?Maar zie, daar leest men tegelijk als lokkend plak-biljet langs de Amsterdamsche straten, aan de wan-den, deze goddelooze aankondiging:

R.-K. TOONEELGEZELSCHAP „EXCELSIOR"

„EXCELSIOR" GAAT DAN SEN 1!

Als opening: GROOT GEMASKERD APACHENFEESTonder eminente leiding van den heer H. J. Bar o n,R.-K. Dansleeraar. Jazz-Band-Orkest.

En het ergste nog: Dit zijn de mare, ja de eenigeChristenen! Deze met-dansende, wel te verstaan!Immers, in dezelfde stad Amsterdam, waar menRoomsch danst, gaf men mij Zaterdagavond op deRozengracht deze aanbeveling per strooibiljet inde hand, om toe te treden tot de R.-K. kerk:

Als ge dus behoort tot een sekte, die beweert hervormdte zijn, houd op er lid van te zijn. Gods eêne ware kerk

122

OPROERIGE KRABBELS

kan nooit hervorming in de leer noodig hebben, omdatChristus en de H. Geest haar altijd bijblijven.

Deze lieden zijn het nu, die onder elkaar een hoo-gere eenheid vormen van geloofsbeginselen!

• 7 November 1925

WAARVAN ACTE.

Geeft met verschuldigden eerbied te kennen:Wolf Lelie, ten dezen domicilie kiezende op allespoorwegstations in Nederland, en wel op het 1eperron, Noordzijde;dat hij met belangstelling heeft kennis genomenvan de levendige gedachtenwisseling, welke in devorige week op een perron van het Haagsche hoofd-station heeft plaats gehad tusschen den Hoog Wel-geboren Heer Groeninx van Zoelen en de Ster nithet Oosten van de Nieuwe Rotierdamsche Courant;dat hij met nog meer belangstelling heeft ervaren,dat voormelde Hoog-Welgeboren Heer dit sprekenmet de handen, en zulks meer speciaal op ander-mans gelaat, heeft aangeduid als „een terugvallenop de tradities van zijn stand";dat hij echter met de allermeeste belangstellingheeft vernomen, dat Zijn Hoog-Welgeboren „despekjoden veracht, omdat die tegen onze nationalegoederen te keer gaan";dat hij, Wolf Lelie, voornoemd, mede behoort tothet ras, dat de kunst van op levendige wijze metde handen te spreken, zoo op perrons als elders,sedert de jeugdiaren voortreffelijk verstaat, het-geen inderdaad verband houdt met den stand,waaraan hij vier-hoog-wel-geboren is ontsproten;dat hij gaarne spek eet, in stamppot, mits gezoutenen niet te vet, ook al wil hij deswege niet geacht

123

. • •

OPROERIGE KRABBELS

worden, een brokant stuk boterkoek te verachten;dat hij bovendien in de reuze-betooging tegen deVlootwet de roode vlag heeft voorop gedragen,hetgeen ongetwijfeld geacht kan worden „een te-keer gaan tegen nationale goederen", ook al is hijzelf niet in het gezegend bezit van goederen, natio-nale nOch andere;dat een en ander, zoo op zichzelf als in onderlingverband beschouwd, hem aanleiding geeft te ver-klaren, dat hij zich met genoegen beschikbaar steltom met Z.H.W.G. van gedachten te wisselen metde handen, naar de tradities van zijn stand, waar-bij speciaal „de dubbele Nelson" als debatvormkan worden in het oog gehouden, en zulks op alleperrons van alle stations in Nederland.Dit exploit geschiedt gratis.

De le Deurwaarder bij de Rechtbankder publieke opinie, 0. K.

• 1 December 1925

OPLOSSING DER REGEERINGCRISIS

0, als ik minister was. . . .Gapte ik leeg de heele kas;Maling had ik aan de schulden,Aan de gaafheid van den gulden;Gauwdief werd ik eerste klas,Als ik maar minister was.

Al het moois achter de glazers.Die croquante speculazen,Al die letters van banket,

Chocoladen alfabet,Al die borstplaat kocht ik ras,Als ik maar minister was.

124

OPROERIGE KRABBELS

Al die struische meisjespop jesMet d'r mutsjes op d'r kop jes,Al die jochies in d'r truities,Al die zoete poppesnuitjes,Die daar gluren achter 't glas. . . .Als ik maar minister was.

Al die hondjes en die beertjes,Al die malle ape-heertjes,Die giraffen en kameelenEn dat wolfje om to stelen,Naast Roodkapje met d'r tasch. .. .Als ik maar minister was.

Koeken kocht ik vol met krenten,Boeken kocht ik vol met prenten,Pepernoten zou 'k bij muddenIn mijn wagens leeg gaan schudden,Alle lekkers kwam van pas. . . .Als ik eerst minister was.

En dan ging Zijn ExcellentieOveral waar Sint's attentieDoor de schooiers werd gemist,Wier adres geen Bisschop wist;'t Klein gepeupel in d'r sas. . . .0, als ik minister was!

• 5 December 1925

RADIO-RADELOOSHEID

Van Zaterdagavond tot Zondagmiddag ben ik degast geweest van een beminnelijk heer in 'n kleineprovinciestad. Omstreeks elf uur 's avonds kwamik er aan, en een verkwikkelijk kopje thee geurdebij den knussen haard in de stille huiskamer. Toen

125

OPROERIGE KRABBELS

zeide mijn vriendelijke gastheer: „ik zal even hetluchtruim voor je afzoeken of ik je nog wat kanaanbieden". Ik nam hem opmerkzaam op, maarondanks dezen onheilspellenden uitval maakte hijeen rustigen en normalen indruk. En bedaard stondhij op, opende de deur naar een aangrenzend ver-trek. Een vroolijke stem in het Engelsch zei ge-noegelijk „Goeden avond" en dat er veel gastenbijeen waren in de danszaal van het Savoy-hotelin Louden.. Waarop een pracht van een orkest,met zware bezetting van eerste-klas-spelers, eenheerlijken dans inzette. Of de Yazz-band, waardeBonger, de muziek der toekomst is, waag ik niette beoordeelen. Maar als men Naar onverhoeds zoovolmaakt te hooren krijgt, ziet men ineens bleek-geniale kopie van Strawinsky levend voor zichstaan. En als muzikaal verschijnsel in den hoekvan een pietsie provinciestadie kan zij kwalijkworden overschat....Toen ik Zondagmorgen laat beneden kwam, deedmijn lieve gastheer angstig-plechtig en in 't zwart.Reeds neigde ik tot een condoleerend gebaar, toenhij nog tijdig aankondigde: „We kerken vanmor-gen bij Dominee Wuiten in Den Haag, een heer-lijken spreker." Daar ik echter zelf als sprekendeheerlijkheid ter plaatse ontboden was op dit Zon-dagsche morgenuur, en men nooit ondergaan moetwat men anderen aandoet, scheidde ik, schoonnoode, van dat feest der vrijzinnigheid!Aan het koffiemaal nochtans, na de morgenschekerkering binnens- en buitenshuis, begeleidde mijhet symfonie-orkest uit Parijs....Ik heb nu besloten een veilig rusthuis te latenbouwen buiten de aether!

• 16 December 1925

126

OPROERIGE KRABBELS

KABINETSCRISIS OP KERSTMIS

Zoodra Heer Theo Nolens zag,Zoo ging hij met een stillen lachOp den verloren broeder toeEn sprak zeer stichtelijk to moe:„Gegroet, mijn waarde,En Vreed' op aarde!"

Maar wie kwam seffens om den hoek?Geen ander dan hun broeder Snoeck,En door ontroering overmandGaf hij hun alle twee de hand:„Gegroet, mijn waarde,En Vreed' op aarde!"

Dat zag Heer Lingbeek van terzijEn Wings schoot ook hij nabijEn ging op Paapschen Nolens af,Wien hij zijn beide handen gaf:„Gegroet, mijn waarde,En Vreed' op aarde!"

Hij had het nog niet goed gedaanOf daar kwam broeder Kersten aan;Die zette Lingbeek vlot aan kantEn gaf Heer Nolens ferm de hand:„Gegroet, Eerwaarde,En Vreed' op aarde!"

Terwiil hun broederkus nog klapt,Komt Pius Arts daar aangestapt;Hij ging naar 't huis van MonseigneurEn schoof een kaartje door de deur:„Gegroet, mijn waarde,En Vreed' op aarde!"

127

OPROERIGE KRABBELS

Maar wie, die juist dat huis verlietEn trof daar den bewoner niet?De Visser . . . zonder vangst . . . hij sprakAlsof het hart bij 't scheiden brak:„Vaarwel, mijn waarde,En Vreed' op aarde!"

• 24 December 1925

DE MISKENDE

Er is een man, aan wien al deze eeuwen lang eenontzaglijk onrecht is begaan.Vroeger heb ik daar nooit zoo bij stil gestaan.Integendeel, naar de noodlottige gewoonte dermenschheid van alle eeuwen, nam ik critiekloosover wat mij op school was voorgepraat.ja, ik ben er niet zeker van, of ik niet zelf ookwel eens op dezen veelgesmaden man mijn min-achting heb bot gevierd.Thans echter zijn mij de oogen open gegaan, enik heb berouw, onrecht berouw....En het is mij daarbij vergaan naar de klassiekewaarheid, dat „alles weten is alles vergeven".De man, aan wien ik het door de eeuwen peengepleegde onrecht wensch te herstellen, is Noach.Het zijn niet alleen de geheel-onthouders onder U,die dezen man van jongs of hebben leeren be-schouwen als den eersten mensch, die zich in ken.-nelijken staat van dronkenschap vertoonde, zooal niet op den openbaren weg, dan Loch te middenvan zijn familiekring, wat wel zoo erg is.Weliswaar wordt dan tot zijne verontschuldigingaangevoerd, dat hij als beginnend drinker dekracht van den wijn niet kende.Maar ik behoef U niet te zeggen, dat met dit

128

OPROERIGE KRABBELS

excuus niet veel is uit te richten Want dat jemeer gedronken hebt dan je beenen kunnen dra-gen en je hersens verwerken, merk je altijd pasals het onherroepelijk te laat is om behoorlijk inevenwicht te blijven.Maar men vergeet dan, dat het reeds veertigdagen en veertig nachten geplasregend had (gelijkhet oude verhaal meldt) terwiil Noach in de arkeronddreef.Alle bergen waren met water overdekt; vijftienellen hoog stond het water boven de aarde. Debergenkruinen met vijftien ellen water daar bovenop. En boven op dat water de arme Noach, hon-derd en vijftig dagen, voor de val weer intrad.En eerst in de tiende maand werden de toppender bergen weer zichtbaar....Dat alles wist U al jaren. Ik ook!Maar wat het beteekende, begreep ik toch pas,toen ik na uren rondzwerven op de gezwollenstroomen van den watersnood, verkild en verstijfdweder op het droge stond.Tien maanden lang heeft Noach, deze ongeluk-kige man, water gezien, al maar water, de heeleaarde vol, en vijftien el er boven op.Toen hij voor het eerst weer de droogte zag, ver-kleumd natuurlijk en door en door bevroren vanbinnen, greep hij- naar de flesch en dronk zichwarm.lk denk, dat ook de hardste geheel-onthouder zaltoegeven, dat hiervoor de schandpaal door alleeeuwen een veel te zware straf was.lk althans zwoer, rondzwervende boven de over-stroomde landen, dat ik voor mijn deel hem reha-biliteeren zou!

• 16 Januari 1926

129

•

OPRC)ERIGE KRABBELS

DE GOEDE OUDE TI JD

Welja, laat hem ook eens een gedenkdag vierenin dezen vrij-gevochten hoek: Hans Sachs, den Mees-ter-zanger en Meester-schoenmaker van Neuren-berg, die vandaag voor 350 jaar in het mooie huisieis overleden, dat nu nog de glorie is van die prach-tige, oude stad.Een schoenmaker, een dichter, welk een combina-tie voor de kinderen onzer dagen, die van de mees-te d-ichters van hun eigen tijd Been woord begrij-pen, laat staan, dat zij hun woonhuizen zouden be-waren als de schrijn, die eens herbergde wat huudierbaar was. De dichterkring van 't huidig Neder-land is meteen de wereld zelve, die hunne verzenvoorzichtig op de tong proeft. De Neurenbergersvan de Hervormingseeuw leefden om hun gelief-den schoenmaker heen, die hun zijn rythme in hethart, zijn lied in den mond, en zijn schoenen (hijleefde goed van zijn beroep) aan den voet gaf,waarop zij in reien om hem heen dansten op defeesten van het zangersgilde, onder schutse vanniemand minder dan. den Koninklijken Psalmzan-ger der Joden, David zelf, die 66k al een danserwas voor het aangezicht des Heeren.Vandaag is een schoenmaker, als het even wil,Griffemeerd. Dichters, en zangers en dansers, zijnslechte menschen van als maar onzedelijkheid engemeene voorstellingen, waartegen kolonel Duy-maer van Twist de wereld beschermt.0, brave Hans Sachs, mat zou je doen met je luiten je spanriem, als je ze onder de oogen kreeg,je Hervormde erfdragers van vandaag?

19 Januari 1926

130

OPROERIGE KRABBELS

DILEMMADikwijls is het een groote geruststelling als meneen bepaalde beslissing niet hoeft te nemen. Reel-ters zijn niet te benijden, al hebben ze de keuzetusschen velerlei straffen. Ten slotte is elk vonniseen eenzijdigheid, maar elke zaak heeft twee kan-ten. En het is een uitzondering zelfs, als het erniet meer zijn.Toen ik in de krant las, als een opgeworpen idee,om zoo vlak na, liever nog: midden in den waters-nood geen carnaval te houden, omdat bij zOOveelleed het feestgedruisch verstommen moet, was datparool mitt nit het hart gegrepen.U moet niet denken, dat ik het offer zoo gemak-kelijk bracht; z(5(5 licht als gold het een peule-schil of een kippeveertje.Elke cultuur heeft hare eischen. Bij de Gerefor-meerde Beschaving behoort de Zendingsbazaar,het kopje thee, het Arnhemsche meisje en de veel-belovende joncheling.En zoo behoort bij de katholieke cultuur het on-schuldige spel der gemaskerden, het zedige grapieachter 't vermomde gelaat, de ingetogen teug uithet glundere •glaasje, de zalige rust in de goot ofdaaromtrent.Het heeft zijn sterkende werking, zijn verheffen-den invloed, zijn zuiverenden prikkel op stoerebewoners van eel]. zondoorstoofd Zuiden.Neer!, ik bracht het offer niet gemakkelijk, omzOOveel volksverheffing prijs te geven.Maar bij het overdenken der nationale beproevingverbeet ik moeizaam miin. spilt.En ik berustte....Doch zie, daar breekt het los, het protest. Hetklinkt uit den mond van duizenden, wier pakje

131

OPROERIGE KRABBELS

reeds klaar ligt, die — het zij tot hun eere ge-zegd — slechts noode het masker der vreugdevoor dat der nationale droefenis wisselen.En bij hen voegen zich de duizenden belangheb-benden, wier kroeg een woestenij, wier bedrijf eenpuinhoop wordt, indien men hun die vreugde-dagen ontneemt, welke het steunpunt zijn hunneronderneming voor een heel jaar.En dan het argument der nationale solidariteit:Ook zij willen niet droog blijven. Ook zij willendie dagen, uit vrijen wil, onder water zijn!Neen, wel ben ik verheugd, dat niet ik in ditnetelig parket den doorslag geven moet!

• 6 Februari 1926

WAT BLI JFT LEVEN

Mag ik even dit stukje voor U overschrijven uithet Centraalblad voor Israelieten in Nederlandvan 29 Januari j.1.:

Spr. kan niet nalaten een schets te geven uit het levenvan dezen merkwaardigen man. 's Avonds hadden deleerlingen les in het Bet-Hammidrasch, voor 't Arse-naal. Wanneer zij dan den Rebbe kwamen vertellen,dat daar in de koude een soldaat op wacht stond, danwerd deze door hem verzorgd. Wanneer het een Jood-sche soldaat was, werd hem verzocht niet te vergetenhammoutsie te zeggen.

„Bet-Hammidrasch" is: Hoogere Godsdienstschool;„hammoutsie": het gebed voor den maaltijd; „DeRebbe" was mijn Grootvader.„Schande genoeg, dat hij z6O ln kleinzoon heeft",zal met volle overtuiging menig vroompie uit dienkring zeggen, en daarbij bovenal denken aan hetschandalige feit, dat een afstammeling van „dezenmerkwaardigen man", die al bijna een halve eeuw

132

OPROERIGE KRABBELS

dood is, wiens tijdgenooten nagenoeg alien reedsverdwenen zijn, maar wiens persoonlijkheid nogvoortleeft in de wereld waarin hij gewerkt heeft ...een „Sociaar heeft kunnen worden.Maar ik weet dat zoo net niet. Die soldaat immerskreeg in de kou geen tractaatje, maar een voilemaag. Aileen als hij van het eigen geloof was,ging er het verzoek bij om niet te eten zondergebed. En verderop in deze zelfde levensbeschrij-ving wordt verteld, dat toen „De Rebbe" begravenwas, er een spoedvergadering bijeen moest komenom de vraag te behandelen, waarvan nu in de toe-komst de onbemiddelde studenten van de Theolo-gische School, waaraan hij onderricht gaf, zoudenmoeten leven.... „Hij was zeer vroom, maar stondtoch niet buiten de gemeenschap. Met forscheschreden begaf hij zich naar de plaatsen, waar hijiets goeds kon doen."Dat leeft er voort omtrent dezen mensch, die alzoo lang dood is en nog niet vergeten. Hij was ineen tijd, toen van sociale rechtvaardigheid noggeen sprake was, de man, die door zijn ongeloof-lijk prestige de rijken dwong, het geld of tegeven, dat hij op zijn expedities door de achter-buurt noodig had. „Met menschen, die enkel grootgeld in hun zak hebben, kan ik niet bij den wegloopen", zei hij tegen een rijken meneer, die hembij een ontmoeting op straat een gift weigerde,omdat hij geen kleingeld bij zich had....Indien zulk een man, met dat brandende instinctom den arme te hulp te schieten, vandaag geleefdhad.... nu, ik wil me gedekt uitdrukken.... „DeRebbe" zou het met zijn naaste omgeving leelijkaan den stok hebben gekregen!

• 20 Februari 1926

9 133

OPROERIGE KRABBELS

DE EEUWIGE MAUP

Maup van West ging naar Londen. In een verba-zing kwam hij terug. Aan zijne gezegende kinde-ren en kindskinderen deed hij er verslag van zijn-leven-lang: „Londen? Een wonder van God van'n land! Zulleke kleine kinderen (en hij wees driemillimeter van den grond) spreken Engelsch."Toch is dit maar op een na zijn beroemdste uit-spraak geworden. Zijn meest-bekende bewering wasen bleef: „Amsterdam bestaat. En de begraafplaatsop Zeeburg bestaat. Maar Amerika? lk ben d'rnooit geweest. En wie bewijst mijn, dat het be-staat?"Daar lack iij om, uil van een lezer. Daar heb ik66k duizendmaal om gelachen, ezel die ik was. Iseen van ons anders? Zoeken we niet allemaal hetNeil uit de verte en zien de feiten niet vlak vooronzen neus?„De waarheid omtrent Rusland." ....Z66 is het!Nee, z6(51 Betrouwbare gegevens moeten we heb-ben van claar, van menschen, die nit eigen oogengezien hebben. Z66 moeten we derachter komen!De wijsheid van Maup van West....„De waarheid omtrent Rusland" is Bier. Honderdvan onze partijgenooten, die gedemonstreerd heb-ben tegen de koningsgezinde reactie, trekken inden laten avond door de straten van Berlijn. In,een steeg worden ze opgewacht door een driehon-derdtal idealisten van een bewapend communis-tencorps. Aangevallen in den rug, wel to verstaan.Bewerkt met knuppels en messen. Niet door de„witte garde", niet door „de kozakken van Wibauf ',maar door de bewapende troepen van de Russi-sche Roode Wereldarmee. De straat wordt een slag-veld van met knuppels en messen bewerkte partij-

134

•

OPROERIGE KRABBELS

genooten. De zwaar-gewonden liggen overal langsde huizen. Tien tot twaalf zwaar-gewonden. Depolitie zag glimlachend toe en kwam in actie toenhet gevaar voorbij was.Dit is „de waarheid omtrent Ruslancr!Maar reken erop, dat Maup van West niet gelooft,dat het land waar hij nooit geweest is bestaat, voorde een-of-andere schrandere wereldreiziger meteigen oogen gezien heeft, dat ooze gevangen partij-genooten op het duivelsche I Jseiland in een pracht-omgeving dagelijks aan keur van lekkerbeetjes tegast gaan....

Ter voorkoming van onjuiste geruchten vermeldenwij nog, dat het gevechtsfront in de BerlijnscheLindenstrasse niet het befaamde Eenheidsfront was.

30 Januari 1927

UIT PERSOONLI JKE ERVARING

Een jongen uit een dorp wordt betrokken in eenverzetzaakje tegen de politie. De Burgemeester vanhet dorp, als hulpofficier van justitie, brengt eenambtsbericht over hem uit: „Staat zeer ongunstigbekend, is een vrijbuiter" . Op grond van datbericht vooral, veroordeelt de politierechter denjongen tot een maand gevangenisstraf. Familie,hevig ontdaan, trekt naar een bekend advocaat.Deze onderzoekt het geval. De Burgemeester, dieeen hevige dorpsruzie heeft met den patroon vanden jongen, smaalt inmiddels: „'t Is een echte vrij-buiter, de schrik van de Buren, en voor het Hofzal ik het nog wel erger maken."Doch den advocaat blijkt duidelijk, dat er op denjongen niets te zeggen is, dat hij uitstekend bekend

135

OPROERIGE KRABBELS

staat, en dat dit ook wel te bewijzen is. En hetwordt dan ook voor het Hof bewezen, bij de be-handeling in hooger beroep!De advocaat tracht de vraag te richten tot denBurgemeester, uit welke feiten dezen gebleken is,dat de iongen een „vrijbuiter" is. Maar daar komtde Procureur-Generaal tegen op. Dat zijn geenvragen, die gericht mogen worden tot den uitvin-der dier qualificatie. Nou goed, zegt de advocaat,even bedaard als ervaren, zegt U dan maar, watU onder vrijbuiter verstaat. En die Burgemeester,die nu benauwd wordt, zegt: „een haantje de voor-ste"! Het Hof weet nu genoeg. Het uitstekendegedrag wordt bewezen. Inplaats van een maandkrijgt de jongen een kleine boete. Een menschen-leven gered.De vader beklaagt zich bij den minister van Justi-tie. Deze kan er natuurliik niet veel aan verande-ren. Hij meldt dat negatieve bescheid aan den Pro-cureur-Generaal. En deze geeft opdracht aan denBurgemeester (het is zoo — ik heb den brief ge-zien) om dit den vader mede te deelen. En zooheeft deze 66k nog het zure, laatste woord....0, dierbaar Vaderland!

• 2 Februari 1927

NETTE JUFFROUW

In het kneuterige stedeke zit ik in het hotel. Deeigenares, een prentachtige burgerdame, onthaaltmit op een gesprek over de lotgevallen parer buurt-genooten. Ik kauw de taaie biefstuk, zij kauwthaar nog taaiere vertelsels. Er is een vreemdeling,die te kwellen valt — die gelukskans zal haar nietontgaan!Er komt een prachtig verhaal: Een welgesteld win-

136

OPROERIGE KRABBELS

kelier heeft een meineed gedaan. Hij is veroordeeldtot zes maanden. Daarna tot drie maanden. Toenzijn ze voor hem aan het werk gegaan. Met lijsten,die in de plaats rondgingen. Met de geestelijkheid.U begrijpt: de menschen zatten er goed bij. Entoen hebben die rechters hem vrijgesproken en meteen boete laten gaan. Is dat nou recht? Ze had nietgedacht, dat zooiets nou werkelijk bestond. Hetrecht moest toch gehandhaafd worden. Zooiets istoch eigenlijk erreg, heel erreg....Ze kijkt den vreemden Sociaal hoopvol aan. En ikvoel, dat ze brandt van verlangen, om dien gezetenbuurman, die toch maar niet gezeten heeft, eenroode kool to stoven.Dan zet ik echter mijn stijfste facie van den ge-achten afgevaardigde, en vraag op den toon desrechtvaardigen rechters: „En U, juffrouw, heeft Uook op die lijst geteekend?"En natuurlijk is het bescheid bevestigend. VoeldeU dat aankomen of niet? Zoo'n nette juffrouw heeftmeewarig meegedongen naar genade voor recht ...dat spreekt vanzelf!„Nou, juffrouw", zeg ik vaderlijk, „weest U danmaar blij en tevreden, dat aan Uw eigen verzoekgevolg is gegeven."Geef mij een arbeider of een heer. Maar dat ver-doemde burgerjuffrouwenfatsoen met zijn saam-genepen lippen en gesteven welgemanierdheid kanmij gestolen worden!

• 18 Februari 1927

TREK-DRAMA

Op den verkeersweg, tusschen de vele voertuigen,wentelt een vreemde machien. Je ziet wel zoo'nzware wals, die een pas-gelegd pad moet effenen.

137

OPROERIGE KRABBELS

Maar dit gevaarte is fel geverfd in grilligheid vankleuren. En op die schreeuwende tinten staat eenreclame. Een reclame voor een publieke vermake-lijkheid. Niet onpractisch, dat ding. De menschenblijven staan om het na to kijken....Maar daar wij speller dan dat logge wiel onzenweg vinden, komen wij het vooruit. En zien, doorwelke kracht het zijn voortgang vindt. Geen paardtrekt ervoor. Ook geen deerniswaardige trekhond,waar gevoelige oue dames een traan bij wegpinken.Nee, die aanbeveling voor avondlol is anders aan-gespannen! Een menschenkind doet hier zijn dienstals trekdier. Een. armelijk Joodje, dat met slappespieren ingezakt voortzeult met zijn zware vracht.Elke tred is een martelschok, waarbij de smalleBorst tegen een stang zwoegt en hij vreemd wêg-smakt tegen den zijkant der kleine ruimte, waarinhij zich smartelijk vooruitvecht....Mijn metgezel, die dat mede aanziet, vloekt tus-schen de tanden.Maar ik, wijsgeerig aangelegd, verheug mij, dat dewereld zoo deugdelijk in elkander zit. Zelfs de aan-beveling eener welverdiende ontspanning vereischtnog 'n inspanning, die een eerlijk stuk brood geeft.Dit Joodje trekt niet de lijn naar de reclame. Endie reclame trekt op haar beurt weder de bezoe-kers van het aanbevolen vermaak. En die bezoe-kers trekken op hun beurt weder de rente van huneffecten....En ook ik trek. Ik namelijk trek uit dit alles deslotsom, dat de mensch als trekdier voor de recla-mewals eener vermakelijkheid inderdaad sprekendlijkt op God den Vader, naar Wiens evenbeeld hijdan ook geschapen is!

23 April 1927•

138

OPROERIGE KRABBELS

RAADSEL

Wie om het volgende lachen wil, hij zij vriend ofvijand, die ga rustig zijn gang.Voor de anderen schrijf ik het op.Toen de Hiding, dat de twee ongelukkigen 1) plech-tig vermoord waren, ons vanmorgen bereikte, was

ons huis al in leed.Want een huisgenoot, die ons alien lief is, lag meteen zware longonsteking te hijgen naar adem enkreunde smartelijk.

Dat was de huisgenoot, die anders aan de deurte wachten staat als ik thuis kom.... die niets eet,wat ik niet zeif gegeven heb.... die mijn pen-houder tegenhoudt als hij mijn voile aandachtwenscht op te eischen.Dat was onze kat. Omdat het niet meer was aante zien, kwam nog eens de dierenarts. Die zei, dater 'n wonder gebeuren moest, als hij het nog halenkon, dat hij nog hard zou moeten lijden voor heteinde.Toen keken we elkaar aan. Dit was erger dan eendoodvonnis.„En dim'', zei de dokter, „gaan jullie maar de kameruit...."

Wat er toen volgde, doet er niet toe. De gevoelig-heid van niet-vorstelijke personen beschrijft menniet openbaar. En degenen, voor wie ik dit schrijf(zie boven) weten het zoo wel! De anderen raakthet niet! De dierenarts eater, die zag, hoe hetdiertje ons volgde met de oogen, was ineens zijnvakonaandoenlijkheid kwijt. }hi schoof met zijnvoet zijn tasch weg: „Ik doe het niet", zei-die, „ik

1) Sacco en Vanzetti

139

OPROERIGE KRABBELS

wacht nog: je kan toch nooit weten.... ik ga hetthuis nog eens probeeren."En behoedzaam, in zijn arm, droeg hij het ziekediertje naar beneden, den auto in....En zwarter dan mijn ellende op dezen dag is voormij nu de duisternis van niet to kunnen begrijpen,hoe het op een aardbodem mogelijk is: wat de yak-man bij mij in de kamer niet over zijn hart konkrijgen bij een dier, ofschoon het noodig was, enwat daarginds in de verte op denzelfden dag aanweerlooze onschuldigen begaan is, door het Recht.

• 24 Augustus 1927

TWAALF fNooit was het aantal vrouwen bij een boksmatchzoo groot als bij den veldslag Dempsey contra Tun-ney. Ook was er een knaap van twee jaar op eenvan de duurste plaatsen. Een aanbod van 2400gulden voor een plaats werd geweigerd. Er kwa-men meer dan honderd vliegtuigen met toeschou-wers uit heel Amerika. Dempsey had het gelaat vol„treffers", maar mevrouw bemint hem nochtansmet onveranderlijke lief de. De totale opbrengst dertoegangsplaaatsen bedroeg:

f 6.646.650.—.

Als men dit alles heeft vernomen, komt men tot deonderstelling, dat hiermede dan toch het toppuntvan den waanzin is bereikt.I Jdele waan. Dan komt pas het bericht, waarbij alhet andere finaal in het niet verzinkt:

Reuter meldt:Twaalf menschen zijn het bij het luisteren naar de matchper draadlooze gestorven aan de emoties, van wie zeventijdens de opwindende 7de ronde!

140

OPROERIGE KRABBELS

En wij, idioten, makers ons druk om Sacco en Van-zetti, om zeven opgehangen communisten, om hetschandaal der onbewaakte overwegen, alsof eenmenschenleven nog waarde had. ...En daar zitten, verspreid over de wereld, twaalflijken bij hun Radio. Het stoffelijk overschot van...ja, van wat eigenlijk? Van een soort natuurgenoo-ten, in staat zich dermate op te winden om tweekerels, die elkaar op de maag, op de kaken, ophet hoofd timmeren tot een van de twee er bij neer-ligt, dat van spanning en hartstocht hun hart stil-staat.Hetgeen beteekent, dat we niets, neen, niets zijnopgeschoten sedert de Romeinen, als opvoeding totden oorlog en om de zenuwen te stalen, de zwaard-vechters bij wijze van volksvermaak lieten snijdenen kerven tot er een bij neerviel. Het Christendomversloeg de antieke goden. Op een na: Mars.Maar wie in hetzelfde Amerika van 's menschendierlijke herkomst gewagen durft, wordt, als schul-dig aan geloofsschennis, zwaar gestraft!

• 27 September 1927

SCHERF IN DE HERSENS

Hij was een braaf man en een goed huisvader. Dusliet men hem de roeping volgen van brave man-nen en goede huisvaders: hij ging in den oorlog endeed zijn plicht op het veld van Eer. Ditmaal be-stond de Eer hierin, dat hij 'n granaatscherf kreegmidden in de hersenen. Zoolang de oorlog duurdeondervond hij daarvan geen bezwaar. Want hetleger berust op de discipline, waarbij de onder-hebbende zijn hersens op nonactief stelt. Maar naden oorlog kreeg hij aanvallen, die aan epilepsie

141

OPROERIGE KRABBELS

deden denken. En in 1925 deed hij een poging omeen reiziger in een trein te worgen. Daar de oor-log uit was, kreeg hij niet een kruis, maar achttienmaanden gevangenisstraf.VOOr de veroordeeling werd hij zielkundig onder-zocht, maar men vond geen verschijnselen van ziek-te. Toen hij echter drie weken van ziin straf onder-gaan had, bleek de ware toestand. Misschien wasdoor den louterenden invloed, die van de eenzameopsluiting onmiskenbaar uitgaat, de granaatscherfin zijn hersens mobiel geworden. En hij zelf daar-door aan het tobben geraakt, waarom dezelfdeStaat je het worgen van onbekenden opdroeg, endat beloonde met een scherf in je hersens, om daar-na in een deugdzamen afkeer van het worgen vanonbekenden te vervallen, en je deswege van hetveld van Eer naar de cel over te plaatsen.... Hoedit zij, hij was nu zoo krankzinnig, dat zelfs eenleek het merkte en ging van den kerker naar hetTehuis der verdwaasden. Ook in het ziekste breinechter blijft plaats voor 'n helder oogenblik: hijloste een ontsmettingsmiddel op in een glas water,dronk, en de dood had hem verlost nit de wereldvan Eer, scherven van granaten, en Tehuizen voorkrankzinnigen!De lijkschouwer verklaarde: „Een magnifiek, recht-schapen mensch, die door een oorlogsletsel de eigen-schappen kreeg van een misdadiger. Een van dehardste en droevigste zaken, waarmee ik ooit temaken heb gehad."Deze lijkschouwer echter was een optimist. Wanthij had niet de Nederlandsche Begrooting 1928 ge-zien, met vier millioen nieuwe artillerie en tweenieuwe onderzeeörs!

• 17 October 1927

142

OPROERIGE KRABBELS

GErN ZAKKENROLLERS

Een zakkenroller gaat uit van de begeerte om inzijn zak te hebben wat alsnog in den zak toeft vaneen ander. Bleef het bij die begeerte, dan zou dezakkenroller niet verschillen van de rest zijnernatuurgenooten. Maar ziedaar het kernpunt vanhet geval, het blijft bij die begeerte niet. Integen-deel, hij wenscht de overplaatsing instantelijk tedoen geschieden. Doet hij dit met behulp van waar-depapieren of koopwaren, zoo heet hij bankier ofkoopman, en rijst zijn aanzien in evenredigheid metde bereikte overplaatsing, veelal dividend, somsook reserve geheeten. Gaat nochtans de overplaat-sing zonder kunstmiddelen, met simpelen greep inhaar werk, eenvoudig, reeel, zonder listen of balan-sen, dan heet het zakkenrollerij, en de koene onder-nemer krijgt van den Staat geen subsidie van mil-lioenen, maar een gratis verblijf en een broek zon-der zakken. Aldus wordt de oprechtheid beloond.Vandaar dan ook, dat de ontdekking van een op-leidingsschool voor zakkenrollers in Berlijn een on-aangenaam opzien gebaard heeft, ofschoon daarreeds een doctoraat Robaveris Causa aan een hoog-begaafd student verleend was. Fatsoenlijkheidshalvedoe ik nu maar net of ook ik verontwaardigd ben.Maar, onder ons gezegd, ik begrijp er niets van! avind een school voor zakkenrollers een Academievoor Schoone Kunsten, vergeleken bij 'n Gasschool.Ik zou mijn zoon, had ik de keuze, liever gappendan doodslaan leeren. Maar ik heb die keuze niet,zoo min als een van U. Dus laten wij ooze kinde-ren opleiden in het gasmatige longverpesten, en navolbrachten leertijd gaan zij hunne andere studienvoltooien aan de Handelshoogescbool te Robaver-

143

OPROERIGE KRABBELS

dam, en worden groote kooplieden met prospectus-sen en balansen, geen zakkenrollers.

• 18 Nov. 1927

PISUISSE'S UITVAARTDAG

Druk-gebarend komen ze binnen in het eethuis.Provincialen, daggie-uit in Den Haag. Bedaagdrenteniersvolk. Zij, de dame, behangen met al dekleurige flodders waarmee de verdwaasde ouder-dom z'n waardigheid weg kan werken. Hij, de heer,van z'n blinkenden schedel tot z'n slobberkousende herder, die zijn schaapjes op het droge weidt.En zoodra ze zitten en eten, in mijn stille hoekje,de duivel hale ze, ervaar ik, dat zijn schaapjes zuig-lammeren zijn, die hij droog houdt in zij-n smak-kenden mond. De soep, de wijn, de saus, druiptlangs de vettige kinnen. Ze zijn het leelijkste watde wereld voortbrengt: de levende lijken tweedeklasse van den kapitalistischen doodenakker....Als dan hun eerste honger gestild en een pauzetusschen de smakbedrijven tot mijn verademing in-getreden is, breekt erger hel los.Ik voel het aankomen, met de zekerheid van eennoodlot, onafwendbaar: nu gaan ze smaksmullenaan hetgeen den heelen dag voor me versluierdheeft, den laatsten gang van Pisuisse....Den heelen dag heb ik hem op z'n tooneel naarvoren zien komen, de oogen vreemd-scherp, nu deblinkende brilleglazen ineens weg zijn, waardoorze anders zoo in-goed met fonkelende monterheiduitkijken, en de sterke stem zet in:

Tu fen iras, les pieds devant!')Jij zult heengaan.... Zoo zingen we allemaal onsn•nnn •n•n!..........

9 Gij zult heengaan, de voeten vooraan!

144

•

OPROERIGE KRABBELS

levenslied.... Over onszelf hebben we het niet!Mijn kleffe eetburen besmullen zijn uitvaart. Enineens bedenk ik, verzoend, hoe hij ze gezien engenoten, bespot en beschreven zou hebben.... Enik schiet, bij het idee, in een gullen lath.Welzalig zijn de dooden, wier heugenis eenlach plooit om onzen mond!

7 December 1927

NEGER

Toen de neger, die Dinsdagavond in het Concert-gebouw zong, door het publiek eindeloos terugge-roepen, tot een toegift was gedwongen, gaf hij zich-zelf op den vleugel den toon aan, en zong zonderbegeleiding een negerlied. Een der oudste, zooalshij vooraf mededeelde, die er bestaan. Hij droeghet voor met een in vroom gepeins samengetrokkengelaat. Het was alsof hij bad en in zijn gebed insteeds-stijgende vervoering geraakte. En toen hetlied nit was, liep hij — anders dan hij tot dus-verre had gedaan — Wings weg als om de bekendekiettering van het storende handgeklap voor tozijn. Vergeefs! De hoogere standen, die de dito toe-gangsprijzen bekostigd hadden, lieten zich hun rechtniet nemen, en rumoerden gelijk van beschaafdeblanken in kunstextase naar recht en reden magworden verwacht....Wat zong dan de neger?Hij zong ons de kruisiging van Christus. Fase nafase beleefden wij de marteling van den Heiland.De vastnageling aan het hout, de lansstoot in dezijde, het neerzinken van het hoof d, het geven vanden geest. En telkens onderbrak de zanger zijn ver-haal der smarten met denzelfden regel:

145

OPROERIGE KRABBELS

„En hij zeide geen gestameld woord.Geen woord, geen woord."

Deze zwijgende berusting is blijkbaar het groote enschoone in den kruisdood voor de negers. Dit nuis hierom zoo ontroerend, omdat Christus volstrektniet zwijgende is gestorven, maar met een kreetvan menschelijke wanhoop, welke in rampzalig-heid al het voorafgaande in de schaduw stelde.Maar het was de neger, die den zwijgzamen kruis-dood van zijn ras, door de Westerlingen uitge-moord, als 'n noodlot-in-lijdzaamheid bezong. Wantde mensch schept zich het beeld van zijnen Godnaar zijn eigen gelijkenis.En het applaus der opgetogen Westerlingen klet-terde, als het neerzetten van geweren, die hun vuur-salvo hebben afgegeven.Wat die neger daarbij gedacht heeft?

• 12 Januari 1928

HET MISDRI JF DER ARMEN

Op een dag, in een-en-dezelfde krant, lees je vierberichten: Kerels hebben terecht gestaan, betrok-ken bij den dood van een Jong meisje, dat van haarbange zwangerschap moest worden bevrijd.... Ineen kast is een dood kind je gevonden, door demoeder, een inwonende dienstbode, in het geheimbevallen, bij de geboorte geworgd; de daderes isaangehouden.... Een ongehuwde werkvrouw van.34 jaar is gevangen genomen, omdat zij haar pas-geboren kind gedood had, in wanhoop, omdat devader zich aan haar onttrok. Zij moest eerst naarhet ziekenhuis om weer op streek to komen. Ge-noegzaam hersteld, verwisselde zij de ziekenkamervoor de cel.... En een ongehuwd moedertje heeft

146

OPROERIGE KRABBELS

zelfs haar kind gedoopt, voor zij het worgde....Je durft niet denken, hoeveel dierlijke angst daarbij elkander staat. Angst voor het harde oordeelder ongetelde brave menschen van wie de wereldvervuld is, en wier jacht naar openbare deugd-zaamheid moeders en kinderen naar het graf jaagtof in de eel. Ja, zoo braaf zijn de menschen, datzelfs een woord van beklag, aan die stumperdsgewijd, als een aanval op de openbare deugdzaam-heid zal worden gebrandmerkt.Het bitterste echter is, te bedenken— maar de harts-tochtelijkste beroepsjagers naar openbare deugd-zaamheid zullen dat het minst beamen — dat aldeze slachtoffers, die met den dood of met de celhaar misdaad bekoopen, te gronde gaan door dearmoede. Het rijke mei* weet den weg, of omniet zwanger te worden, Of om de schande (eenkind.... schande!) te ontkomen. Er is wel eendokter. Of er is wel een buitenlandsche reis, waar-van men een- en eer-zaam wederkeert.Er is de maatschappelijke weerstand, de wereld-wijsheid, de uitkomst. Als de maatschappij gerech-tigheid en de moraal oprechtheid kenden...- alsde menschen in 't openbaar niet braver waren danin 't verborgen.... als het motief voor belangrijkergold dan de daad op-zich-zelf, die niets zegt....en als ieder zijn vriien tijd besteedde aan zijn eigenzonden, inplaats van zijn werk te maken van hetjagen naar die van anderen, vooral van arme vrou-wen. .. . dan zouden geen moederkelen wordendichtgesnoerd door angst en geen kinderkelen dooreen moederhand, die vergeefs naar uitkomst graait!

• 22 Februari 1928

147

OPROERIGE KRABBELS

„LIEDERLI JK"

Bij een vriend op bezoek.De jongste zoon van dien huize, een heer, dat zijntweede lustrum als wereldburger nog niet voltooidheeft, wordt door zijn moeder in de plooien ge-wrongen van het uiterlijk fatsoen.Hij moet namelijk naar het verjaarsfeest van eentijd-en-klas-genoot, die heden zijn tienden geboor-tedag herdenkt.Hij ondergaat, maar niet lijdzaam, al de voorbe-reidingen, welke als de kattenmuziek van het stem-men v6Or een symphonie, aan den gang naar zulkeen feest moeten voorafgaan.Hij wordt gepoetst, gepolijst, in de was gezet. Hijglanst van zichtbaar fatsoen. Aan de wijze waar-op hij dat alles over zich heen laat gaan, valtgevoegelijk to schatten, hoe Lang — juister: hoekort — deze schitterende praal op peil zal blijven.Hid wordt afgehaald door een vriend en feestge-noot. Ook deze is in ongekenden staat van groote-menschelijke bezienswaardigheid.Maar ook diens snoet, als wij hem ernstig huldi-gen vanwege zijn ordelijken aanblik, voorspeltgeen duurzaamheid van glorie.En zoo vertrekken zij....Na eenige urea hooren wij ze weer de trap opdaveren. Een regiment dragonders is daar eenzachte zefyr bij!„Let op", zegt de heer des huizes, „nou zal je eenstel zien!"Maar de werkelijkheid gaat verre boven die pro-fetie uit. Terugkeerende van een tocht naar deVesuvius in voile werkzaamheid, zouden zij hetin uitwendige verwildering niet verder kunnenhebben gebracht.

148

OPROERIGE KRABBELS

Het is in een woord grandioos.De moeder draait zich om, teneinde Naar lachente verbijten. Ze zijn dan ook verrukkelijk van on-gebonden bandieterij.Maar de vader tracteert zichzelf en ons op eenongezouten strafpreek. Volmaakt onschadelijk. Nie-mand gelooft, dat hij het meent, en de zoon inde allerlaatste plaats.Nochtans speelt de beklaagde welwillend de come-die mee, en trekt een gezicht van berouw om eencent op toe te geven.Als de vader klaar is met hem, begint hij aan denanderen boef: „En die liederlijke vrind van je ...”Maar pier onderbreekt hem het nageslacht, en zegthevig verontwaardigd: „Liederlijk? .... En hij kangeeneens zingenl"En wij, onwaardige publieke tribune van de straf-zitting, schateren het uit.

•3 Maart 1928

„HE IL IGE HUMOR"

Reeds de combinatie van heiligheid en humor doetaangenaam aan.En als het dan een zoo fijnzinnig man is als Prof.Dr. Gerard Brom van de Nijmeegsche Universi-teit, die over dit onderwerp het woord voert, danluistert men vanzelf.Het verslag van die rede in De Gelderlander van1 Maart heeft ons dan ook genoegen gedaan. Voor-al het heerlijke verhaal van den vromen St. Fran-ciscus van Sales, die zijn knecht aantrof, zwoegen-de met de pen. De ongelukkige bleek bezig tezijn aan een minnebrief. „Wacht even", zei deHeilige. En hij ging zitten en schreef zelf zoo'n

10 149

OPROERIGE KRABBELS

mooien brief, dat het huwelijk van zijn knechtverzekerd was.Ach, hadden onze katholieken van vandaag, denagebootste puriteinen vooral, nog maar iets vandien vromen eenvoud to pakken.Een stukje van het verslag moeten wij letterlijkvoor U overschrijven:

Spr. wijst nog op de geestigheden van den bekendenhofprediker pater Abraham a Santa Clara. Een vorstkwam eens in het klooster, waar ook pater Abrahamvertoefde. De prior bleef het antwoord schuldig toende vorst hem vroeg waarop op een der schilderijen inhet klooster de engelen vleugels hadden, maar tochliepen. Pater Abraham wist er wel een antwoord op..Ze zijn aan het mien, antwoordde hij. (Groote vroolijk-heid.)Diezelfde pater had eens op den preekstoel gezegd:,,De hofdames zijn niet waard dat de hondies het tegenhun beenen doen." (Groote verontwaardiging onder dehof dames.)De volgende week komt pater Abraham weer op denpreekstoel en zegt: „Ik heb mij vergist de vorige week:de hofdames zijn wel waard dat de hondjes het tegenhun beenen doen." (Gelach.)In het slot van zijn voordracht wees spr. er op, datde menschen elkaar het leven vaak zoo onnoodig zuurmaken. Laten we een voorbeeld nemen aan het levender heiligen en onzen naasten meer tot vreugde ziin.

Vooral de preek is heerlijk, al vallen Kersten enLingbeek er flauw van!Maar de les aan het slot kon iedereen ter hartenemen . . . .

• 10 Maart 1928

ECCE HOMO

Het is een verhaal als een sprookje. Toen MI 48jaar oud was (hij was toen al van z'n 27ste mis-

150

OPROERIGE KRABBELS

sionaris geweest in de wildernis) ging Pater Nico-leau naar het eiland der melaatschen Makogai, na-dat de vorige priester daar bij een schipbreuk wasomgekomen. Negen jaar lang gaf hij- zichzelf voorde vertroosting der rampzaligen op dat eiland. Toenstuurde men hem op reis, omdat zijn geschokte ge-zondheid herstel behoefde. En zoo kwam het uit:Pater Nicoleau had de vreeselijke ziekte van zijnbeschermelingen overgeeerfd. Toen de pater ditvernam: hij moest nu naar het eilandje terug, enzou daar zijn jammerlijk einde vinden, morde hijniet. Hij zong een lied ter verheerlijking Gods, diehem dit offer oplegde, en het dus van hem aan-vaarden wilde. En hij ging terug naar zijn melaat-schen, zijn mede-patienten nu, en maakte ijverigkunstledematen voor hen. Tot de dood hem nuheeft weggenomen van zijn 400 verweesde bescher-melingen. Zijn opvolger staat gereed. Pater Marceluit Lyon heeft zich vrijwillig aangeboden....Deze helden der tropen krijgen geen eeresabels,geen ridderorden. Zij dragen wel een Kruis, maarniet van blinkend metaal als luchtig siersel op deBorst. Zij dragen het zware kruis op den rug, gelijkhun groote voorbeeld. Zij deelen geen tractaatjesuit; zij geven zich voor Lazarus, gelijk hun grootevoorbeeld. Zij hanteeren den Bijbel niet als arse-naal, om daaruit het geweld, de verdrukking, dezonde goed to praten. Zij leven als engelen en ster-ven als helden. Zij voltrekken in aanschouwelijk-heid het woord. „Zie, Ik ben met U al de dagen."In deemoed en bewondering staren wij naar hen.Dit zijn de priesters. En dit is het Geloof!

• 29 Maart 1928

151

OPROERIGE KRABBELS

VERSTANDIGE OPVOEDING

Toen ik een kind was, vond ik niets begeerlijkerdan een matrozenpak. Geboren vlak bij de grooterivier en uit het venster van de woonkamer degaande en komende schepen volgende in hun vaart,beleefde ik geen grooter moment dan wanneer ereen marineschip aan onzen wal lag. Een monitor,zeiden wij toen. Of die naam nog in zwang is, weetik niet . . . . Als er zoo'n monitor lag, stond er eenschildwacht aan den wal, het geweertie aan denvoet. Wij gaapten het bedrijvig gedoe aan, dat zichdaar aan boord afspeelde, en namen diep onzepetjes af, als er een of ficier over de loopplankging. Hoe prachtig was dat alles I De andere jon-gens beijverden zich bij die gelegenheid, om in hunmatrozenpak to verschijnen, het blauw-en-wit ge-streepte wolletje op de borst, de ankers op de kraag,de muts met de wuivende lintjes op den kop. Hoeik ze benijdde. Want voor mij was dat verboden,als seek of garnalen. Een Jodenkind, zeiden zethuis onverbiddelijk, droeg geen soldatenkleeren.En zelfs als er zoo'n versiersel op een nieuwe petzat, werd het er eerst genadeloos afgetornd.

En daar staat nu in het Fransche dagblad Le Figaroeen verontwaardigd stuk, omdat in de parken van.Parijs kleine jongens spelen, op wier matrozen-mutsjes staat: „Iron Duke". Want dat beteekent„I Jzeren Hertog", oftewel Wellington, die de Fran-schen heeft verslagen, gelijk ook Nederland metzwellende borst zich herinnert. Dacht U misschien,zoo vraagt boos de Parijsche krant, dat op demutsjes van de Engelsche jongetjes ooit de naamzal staan van een Fransch admiraal, die Albionverslagen heeft?

152

•

OPROERIGE KRABBELS

Zelfs de kindertooi het voorwerp van nationalisti-sche twisterij.... Bravo, Moeder en Vader, die mijdie viezigheid van het kinderlijf hebt gehouden!

• 14 April 1928

00K DE EER

Een zonnige lentemorgen. Het balcon van 'n tram.-wagen. In Den- Heg. Een heer, zeer royaal in dedure kleeren gestoken. Een zoontje dito dito. Eenconducteur. En ik, zei 0. K.De heer (alsof hij tegen een hood spreekt, barsch,bevelend, hoog): „Geef me twee kaarten".De conducteur, zwijgend, geeft ze.De heer (als boven): „Een knippen, op alle twee!"De conducteur, andermaal, gehoorzaamt.Ik erger mij over den hondschen heer, die alleenbeschaafd is onder bepaalde omstandigheid en diehet verkeer met maar een conducteur zulk eenomstandigheid niet vindt. Deze onwellevendheidnaar omstandigheden is veel ergerlijker dan devlegelachtigheid als continu-bedrijf.Dus neem ik mij voor, als de conducteur straksaan mij toe zal zijn, zoo extra-nadrukkelijk metasieblieft en dank U to werken, en z45$5 hardop,dat die heer zelfs het begrijpen moet....Maar hij is nog niet aan mij toe, de conducteur.Hij rekent of met den meneer. En deze reikt hemeen fooi toe, mijlen uit de hoogte.De conducteur buigt zich in drieen en lispelt:„Dank U beleefd, Meneer!"1k schaam mij voor dien vent van niks, en houdmij nu maar stil, daar alles verloren is.Ook de eer!

17 April 1928

153

OPROERIGE KRABBELS

„RAMMELAAR"

Zoo noemen ze tegenwoordig 'n advertentie, waar-van de onjuiste inkleeding den lachlust wekt.Charivarius is er mee begonnen. En met dien na-bootsingsijver, welke een kenmerk is van onzentijd, is iedereen nu aan het „taalzuiveren”, of watdaarvoor doorgaat. Zooiets kan heel nuttig zijn.Mits de jachtmaker deskundig is en fijn taalge-voel paart aan grondige taalkennis. Anders is deremedie erger dan de kwaal. Want er bestaat ookeen groeiproces van de levende taal, doordat denaieve volksmond nieuwe vondsten doet, als hijonbewust zich uitdrukt in oorspronkelijken vorm.Een stelselloos achterna-zitten van alles wat nietop het eerste gehoor „gewoon” klinkt, fnuikt datgroeiproces.Maar er bestaat 66k nog wat anders op dit ge-bied: het zich vermaken ten koste van den arme,die zijn jammer niet in zoo welgekozen termenweet te genieten als waarover de smaakvolle enkiesche redactie van het Handelsblad beschikt,welke tot vermaak van hare lezers dit „grapje”te genieten geeft:

RAMMELAAR

Why?Wegens werkloosheid vraagt 'n jonge moeder een

WIEG TE KOOP

Brieven onder no . . . . (Adv.)

, .

Geestig wat? Alsof je van werkloosheid kinderenkrijgt! Wat dat mindere yolk toch rare kunsten

154

OPROERIGE KRABBELS

vertoont. Heusch, ze zijn toch z6•5 achterlijk, lieveMevrouw....Dat bier 'n jonge vrouw aan het woord is, wegenswerkloosheid van haar man niet bij machte, eennieuwe wieg te koopen voor haar kindje, en datzij nu door middel van een advertentie probeerttweedehands aan zoo'n lief onmisbaarheidje tekomen, daaraan heeft men in de burgerlijke grap-penfabriek heelemaal niet gedacht....Och ja, als men zelf zijn jongen neervlijt in eengestyleerde wieg, dan mask je geen stillfouten ineen advertentie, waarmee je voor je kind een zachtplekje veroveren moet om het hoofd op neer teleggen.

•21 April 1928

KOL NIDREI

De Duitsche Minister van Oorlog, de heer Groener,is geen Jood. Onze partijgenoot Scheidemann even-min. Het valt hard, zeiOveel glorie voor het oudeyolk te moeten prijsgeven, maar zoodra de waar-heid gebiedt, legge zich de hoogmoed het zwijgenop. De edele graaf Reventlow echter, „een Konink-lijk-Pruisisch officier van eer", dus in de laatsteplaats een leugenaar, beweert, dat de heer Groe-ner door den gestadigen omgang met Scheidemann„z6(5 verjoodscht is, dat hij reeds de formule vanhet gebed Kol Nidrei en de opvatting van Neda-rim 65a heeft overgenomen". Wat Kol Nidrei is,wist ik tamelijk precies. Het is heelemaal geen ge-bed, maar een verklaring, welke eens per jaar inde Synagoge wordt voorgelezen, en waarbij allepersoonlijke geloften om zich in het komende jaarvan dit of dat levensgenoegen ter eere Gods te

155

OPROERIGE KRABBELS

onthouden, bij voorbaat nietig worden verklaard.Want de Joden, anders dan de Katholieken, heb-ben nog altijd den oud-bijbelschen afkeer van aldat soort onthoudingsgeloften, die eigenlijk alszondig worden beschouwd. Godsdienst en onder-drukking van Ievensvreugde zijn voor den Joodaltijd tegenstellingen geweest. Vandaar zijn voor-keur voor het socialisme als levensbeschouwing.En vandaar ook de woedende haat van den warensocialistenvreter tegen het Jodendom, waarin hij,niet heelemaal ten onrechte, de bron ziet van hetgroote kwaad, dat men den arbeider tegen de zoo-genaamd-Christelijke, maar inderdaad kapitalisti-sche leer van berusting als hoogste deugd, in op-stand brengt.Wat bedoelt nu de edele graaf met zijn verwijzingnaar dat Kol Nidrei? Hij herhaalt de oude legende,dat met dat formulier bij voorbaat alle gerechte-lijke eeden worden ontbonden, zoodat een Joodstraffeloos mag zweren in striid met de waarheid.Een waanzin, die (gelijk de ritueele moord) in dereeuwen loop duizenden Joden het levee heeft ge-kost, en waarvoor ook dat beroep op Nedarim 65ahier dienst moet doers. Vandaar, dat men de Jodenop een aparte wijze den eed liet afleggen, waar-van zelfs in Nederland nog heden ten dage eenspoor is overgebleven.En als gij, trouwe lezer, nu nog niet het verbandhebt begrepen tusschen dit alles en den DuitschenMinister van Oorlog, dan bewijst dat alleen, hoe-zeer de Pruisische officier van eer gelijk heeft,dat de mensch zijn ware fatsoensbegrippen ver-liest als hij dagelijks verkeert met een Jood.

• 5 Mei 1928

156

OPROERIGE KRABBELS

WAAR LIEFDE WOONT. . . .

Het gebeurde in de Hervormde Kerk te Bleskens-graaf, hetwelk 'n lusthof is in den Alblasserwaard.De plaats van den predikant is daar onbezet, endus komt er elken Zondag een dominee uit denRing. Zondag 3 Juni was Ds. Herwijnen nit Dor-drecht aan de beurt, en dus toog deze man metzijne echtgenoote en een nicht derwaarts om deblijde boodschap te verkondigen. Het was echterniet blij en de Bleskengravenaars hadden er geenboodschap aan. Dominee immers kwam op dennoodlottigen inval, de gemeente uit te noodigenmet hem in te stemmen in een.... „Gezang". ZijnEerwaarde wachtte op den inzet van het orgel,maar de organist keek gemoedereerd over het gor-dijntje en er viel een groote stilte. Dominee, aaneen misverstand geloovende, gaf te kennen, dat dewijze van Psalm 89 precies van pas was. De orga-nist lachte Zijn Eerwaarde smalend in het gelaat,maar weigerde te dansen naar het pijpen van den.heidenschen Gezangenontuchteling. Toen hief domi-nee zelf als ware hij de Voorzanger, het Gezangaan; zijne gemalin zong mede, en ook de nicht lietzich niet onbetuigd. Helaas, bij dat trio bleef het.De gemeente zweeg in alle talen, in die van Kanaanmet name. En nauwelijks was het driekoor uitge-klonken, of hardop zeide een ouderling door devoile kerk: „Ik hei je 't wel gezeid, dat er niks vanterecht zou komen.....”Al hetgeen staat geboekstaafd in de DordrechtscheCourant van 9 juli 1928, voor alien, die de geschie-denis der Kerkhervorming beoefenen.

♦ 23 Juni 1928

157

OPROERIGE KRABBELS

„BESCHAVING”Er zitten drie heeren in den trein bij elkaar. Eenpraat. Een. luistert. Een schrijft. Dat ben ik. Maarde praat-heer rammelt dermate door, dat mijn ge-dachtengang onderbroken wordt. Hij heeft blijk-baar de leiding in een reisvereeniging, en snijdtop, hoe onbeschaafd soms de deelnemers zijn, enhoe hij ze dan de ware voornamigheid bibrengt ...„ Ja, daar komen we in Louden aan. We gaan aantafel in het hotel, en laat daar nu aan een tafeltjealleen een van onze deelnemers, een zoos uit eenvischhandel, gaan zitten eten met een snol. Ze zager nogal behoorlijk uit. Maar stel je dat vO6r, datde dames uit ons gezelschap in een zaal met hemmoesten eten, terwijl hij daar zat met een snol.Dat is toch geen Stijl!! Ik informeerde eens, envertelde hem nog gauw, dat hij niet meer dan zespond bij zich moest steken. Maar den volgendenmorgen heb ik hem onderhanden genomen. Jonge-man, heb ik gezegd, dat je eens wat onderneemt,is niet erg. Ik ben 66k niet vies van zoo'n kleinig-heid. Maar dat je je vertoont aan de dames inzoo'n geval, dat gaat nu eenmaal niet onder men-schen van beschaving. Ik verzeker je, dat hij hetonthouden zal, hoor! Ja, beschaving moet je zedikwijls bijbrengen.”Hij hapt naar den adem na dat prachtige voor-beeld, hoe hij zijn reizigers in de geheimen derhoogere standen inwijdt.De vrijkaart eerste klasse is niet onder alle om-standigheden een voordeel!

• 28 Juni 1928

TAFELGESPREK

Onze dierkundige vriend is er weer geweest, om

158

OPROERIGE KRABBELS

den maaltijd met ons te deelen. Ditmaal waren wijom zijn deskundigen raad verlegen. Maar men moetzoo'n geval met tact behandelen. Het exploiteerender vriendschap is de natuurlijkste zaak van dewereld, maar dan bij den neus weg. Als gold heteen gezelschapsspel. Terwiji ik dus zijn bord vuldemet koele rijstebrij, zei ik losjes: „Zeg, als je nueen kat hebt en je wilt ook een hond gaan houden,wat is dan je manier om ze aan elkaar te wennenzonder blazen of vechten?" Ik sloeg een toon aan,als gaf ik voor den mop een raadsel op. Maaronderwiji hielden wij de deur stijf dicht, die Haarde keuken leidde, ondanks de hitte, op dat de gastniet merken zou, welke viervoetige veldslag daarbereids gaande was....Het antwoord was boven alle verwachting. Onzevriend, als in moeizaam gepeins verloren — ookhij is niet van gisteren — bediende zich van delaatste rijstebrij, waarbij wij het toekiiken hadden,en at met wetenschappelijke aandacht, terwijl hijmet een verholen glimlach de Kerrie in de keukenbeluisterde.Toen kwam het advies, maar waar ik me de oorenvan uithoorde: „Er is maar een beproefde wijze,om vreemde dieren, die mekaar niet mogen, aanelkaar te wennen.... ze samen bang te makenDoor een gevaar.... Als ze dan Bens van hetzelfdegevaar geschrokken zijn, dan zijn ze voor goedaan elkaar gewend, alleen door die gemeenschap-pelijke vrees."Mijn familie luisterde met vroom respect.Ik echter schoot in een luiden lath.„Dacht je, dat het onzin was?" vroeg de deskun-dige beleedigd, en hij nam met een boozers stoot,toevallig, haast al de kersen.

159

OPROERIGE KRABBELS

„Ach neen!" zeide ik geschrokken, voor mijn leegegastheerbord, „ik dacht alleen maar ineens aan de„uiterste noodzaak" en aan de herstelde samenwer-king tusschen den Calvijnschen ' pond en 't Room-sche poesje."

• 10 Augustus 1928

VOOR DEN GROOTEN SLACHTER OORLOG

De kranten hebben van een vechtpartij verteld tus-schen Belgische en Duitsche kinderen op het strandte Blankenberge, waaraan tenslotte ook de oudersdeelnamen, zoodat de politie tusschenbeide komenmoest. Het was een wedstrijd in het fortenbouwen.De Duitsche kinderen wonnen het in hoogte. Waar-op een Belgisch jongetje probeerde zijn vlag ophet Duitsche fort te zetten. Toen was de oorlognatuurlijk onvermijdelijk.Er zit iets meer vast aan deze geschiedenis, hetgeenik weet, doordat ik in een dorp daar in de buurtmijn vacantie heb doorgebracht: De Duitsche kin-deren mochten aan den medstrijd niet meedoen! Inalle hotels lag een papier, waarop stood, dat al-leen kinderen „uit geallieerde en neutrale landen"mochten deelnemen. Aan een kinderspel op hetstrand. Stel U dat voor! In een land, waar blijk-baar alles gedaan werd om ook nit Duitschlandhet vreemdelingenverkeer te bevorderen. De Duit-schers van hun kant deden alles om niet van hunafkomst te doen blijken. Terwiji ik in datzelfdeBlankenberge mijn haar liet knippen, hoorde ik ineen aangrenzend vertrek, een daamessalon blijk-baar, een oude stem Engelsch praten, dat inder-daad gebroken Duitsch was. Dat was zoo alge-meen, dat men als mop vertelde van een pension,waar alleen Engelschen logeerden, maar toen in-

160

•

OPROERIGE KRABBELS

eens het licht uitging, riepen zij alien tegelijk: „Ach,mein Gott!" En zelfs hoorde ik een klein meisje,dat vlot Fransch sprak, tegen andere kinderenzeggen, dat ze een Fransch kind was, waarbij zemij een stille wenk gaf, omdat ze mij gebiecht had,dat ze een Duitsch kind was.... uit het bezettegebied IZoo worden reeds de kinderen opgevoed in denhaat tusschen de volkeren, met al de innerlijkelafhartigheid en heldenmoed-aan-den-buitenkant,die daaraan vast zitten.En intusschen wet de groote Slachter zijn mes methet gouden heft.

15 September 1928

„TERECHT”Het was op een van de avonden gedurende hetBrusselsche Congres, dat ik door het straatie ach-ter ons hotel naar huis ging, tegen twaalven.Toen zag ik twee meisjes, bloemen van het plavei-sel der straat, die bezig waren, twee jongelui metwoorden en handgrepen te overreden, een huis methaar binnen te gaan.De jongens, Japanners, geloof ik, waren in twee-strijd tusschen hun lust en hun angst voor hetvreemde avontuur. Telkens opnieuw trachtten zijte ontkomen, en telkens opnieuw lieten zij zich destoep optrekken.Terwiil ik dat gadesloeg, voelde ik een blik inmijn rug. Ik keek om en zag bij een hoek van eenzijstraat een jongetje staan, dat net als ik tuurdenaar het gebeuren voor dat huis.Het licht van een lantaren vie! op een wit bloesieen een donker broekje en teekende een kinder-figuurtje af. Ik ging naar hem toe. Hij was zeker

161

•

OPROERIGE KRABBELS

niet ver over de tien jaar heen, maar zijn gezichtjewas overrijp van ervaring en weten.„Waarom ben je nog niet naar bed?"Het antwoord was kort en afdoende: „Omdat mijnmoeder niet thuis wil komen."En ik: „Waar is je moeder?"Het bescheid behoefde geen woorden meer. Ziinhand wees op het huis, op weg waarheen zijn bliken de mijne elkaar hadden gekruist.Veel later als hij zich met 'n misdaad op de wereldzal hebben gewroken, zal hij te recht staan.Maar niet terecht!

20 September 1928

DE ZEGEN DER BEWEGING

Het was laat in den avond. Het dorp sliep. In hetstille huisje, waar ik bij vrienden zat, drong plot-seling het angstgeschreeuw door van een kind. Wijkeken elkaar aan met schrik. De menschen daarin de streek zijn zachtzinnig in de laatste plaats.En dus dachten wij, dat het wel een opvoedkundigstrafgericht zou zijn, waarvan de heilzame uitwer-king op de kinderziel zich in dat noodgeschrei hoor-baar maakte.Maar dat kwam anders uit!Toen ik tegen middern.acht op weg was naar mijneigen nachtverblijf, hoorde ik ineens weer dat snij-dende kinder. gegil. Niets is afzichtelijker dan inner-lijke angst bij een kind. Laat nooit een kind metangst rondloopen of naar bed gaan, als gij 't voor-komen kunt. Dat geeft nooit zedelijke beterschap,enkel maar blijvende litteekens. Ik rende naar deplaats waar het gegil vandaan scheen te komen.Groote God, welk een aanblik! Een vrouw, deharen bij bet hoofd, vaalwit het verwrongen ge-

162

•

OPROERIGE KRABBELS

zicht, trachtte een zwaarbeschonken kerel het ont-komen te beletten. Aan zijn beenen klemde zicheen kind. Een kind van vier jaar hoogstens. „Nee,vader. Nee, vader!" Dat was het gegil. De kerelechter rukte zich los, wierp de vrouw weg, hetjammerende kind viel in het stof, en de vaderontvluchtte in de duisternis. Toen kwam er eenandere man toegeschoten, hielp de vrouw op debeen, en sprak goed met haar. Ik nam het kindop. En wij gingen. Wat er verder volgde, is geenvertelsel.Deze herinnering bewaart een kind, ook al is hetmaar vier jaar, voor het heele leven. Men hoeftzich daaromtrent geen illusies te makes.Vandaag heb ik een opgeschoten kind uit het ge-zin van een arbeider, die een voortreffelijk partij-genoot is, wonderen hooren vertellen over de ont-beringen, die haar vader zich getroost had om alzijn kinderen een beroep te laten leeren, zó(5 dateen goed bestaan hun verzekerd was.Toen zag ik weer het gillende kind, op den dorps-weg, in den nacht, voor dat beschonken dier.En ik zegende de beweging, die er menschen vangemaakt beef t.

27 September 1928

HET GROOTE RAADSELAan de tramhalte staat een jongetje en bedelt bijden conducteur om „een tramboekje". Maar hijkrijgt niets. De kinderen zijn er dol op, zegt deconducteur, maar het is ons verboden, ze te geven,en dat is maar goed ook. Want het is levensge-vaarlijk, zooals zij daarvoor op de rails loopen endesnoods tusschen de trams springen....Maar je kan goed zien, dat het hem aan z'n hart

163

OPROERIGE KRABBELS

gaat om née te zeggen, en het is dan ook een ver-rukkelijk kereltje, dat nul op het request krijgt.Hij kijkt het kind zoo lang mogelijk na. De blikvan den vakman. Daar is geen vergissing mogelijk.Wacht, even probeeren of 't klopt: „zelf 66k kin-deren, conducteur?"....„Een maar, een meid van acht. 1k had nooit ge-dacht, dat het kon, maar ze is nog wilder dan d'rvader, toen-die zoo oud was."Hij lacht stil voor zich heen.„ Ja, mijn vrouw geeft bij het eten drie gelijke por-ties, aan Naar, aan mij, aan het kind. Maar zoo-veel kan de meid niet. Als d'r moeder dan evenuit de kamer is, en het kind kan niet meer, danzeit ze: „Effe borden ruilen, vader!"Het is verkeerd, natuurlijk, maar je ken d'er niettegen op.... Een meld!"En weer lacht hij stil voor zich heen.Zijn de menschen. 66it zoo beminnelijk, 66k die onsgeheel vreemd zijn, als wanneer zij hun ouderschapbloot geven?En hoe is dat godsmogelijk, oorlog, gevoerd tus-schen vaders en vaders, die allemaal terugverlan-gen naar huis?Nooit heb ik het begrepen, en nooit zal ik het leeren!

• 5 October 1928

NETTE MENSCHEN!

Als ik het niet zuiver gedacht heb. ZOO gelukkigwas ik van den zomer, dat je eindelijk op een Hol-landsch strand vrij mocht opdrogen na het zwem-men, en dan weer vrij kon gaan zwemmen na hetopdrogen. Het ware te schoon geweest. Het heeftniet mogen zijn. Holland heeft zich gewroken. Het

164

OPROERIGE KRABBELS

gerecht is er in gemengd. „Een belangrijke bad-plaatsquestie" staat er plechtig boven het bericht.De geblinddoekte Justitia, die kuische, heeft eenNeer voor zich zien verschijnen „die zich in strijdmet de strandverordening op het strand zou heb-ben bevonden, zonder te zijn voorzien van boven-kleeding. Verdachte zou zich uit zijn woning, meteen badjas (vocatief: „Obadja!") of badmantel om-geslagen, over het strand hebben begeven, om eenbad te nemen."De vuilik!De advocaat van „verdachte" (dit vieze individuschijnt zelf meegezwommen te hebben) trachtte tebetoogen, dat een „badjas of badmantel" niet ge-qualificeerd kan warden als „onvolledige boven-kleeding", integendeel het geheele lijf van kop totteen verhult. Maar ziedifir juist het onoirbare, me-neer de verdediger! Is niet het hoogste standaard-model van welvoegelijke kleedij bet voorgeschre-ven Hof toilet, dat zich niet verder behoort nit testrekken dan van navel tot bovenknie? Tot U ech-ter, meneer de Kantonrechter te Leiden, zeg ik: Uwordt besabeld, EdelAchtbare! Wat U als hand-having der zedelijkheid wordt voorgesteld, is hetinpikken van gemeentebelasting, anders niet. Wienit zijn huis zwemt en toch een badkaart van degemeente koopt — 70 ct. de keer, Edelachtbare! —is zedelijk. Wie, zonder te dokken, uit zijn huis degemeentelijke zee benadert, kleedt niet alleen zich-zelf maar 66k de gemeente uit. En daarom heethij onzedelijk....Ik heb een kleinen jongen gekend, die een zakdoekom zijn knietje bond, omdat de veldwachter hadgezegd, dat ze niet naakt mochten zwemmen, ookde kleinsten niet.... Dit kind zal nog veel zwij-

11 165

OPROERIGE KRABBELS

nerij moeten aanleeren, voor hij nip is om op deNederlandsche zedelijkheidsjacht te gaan!

• 23 October 1928

NAT JE EN DROOG JE

Ja, jaHet briefje kwam uit het hartie van Drenthe, vaneen partijgenoot, die uit begraven was geweest.Hij kwam in den stoet te loopen naast een oudmanneke, een gepensionneerd brievenbesteller vanbijna zeventig, die een paraplu onder den armdroeg.En voor hem in de rij liep, met hoogzijden glansop het eerwaardige hoofd, de dominee.Toen begon het zachtjes te regenen.Alsnu draaide de Eerwaarde meester des Woordszich om, en vroeg den ouden man, die achter hemliep:„Zou ik Uw paraplu mogen gebruiken, andersbederft mijn hooge hoed!"De oude man gaf gewillig zijn spuit over.... Ran-gen en standen motten er wezen!Maar nu houdt het op met zachtjes regenen. Hetbegint te gieten. De kleeren der begrafenisgangersdruipen van het neersuizende water. 06k die vanden ouden man; zijn beste spullen, natuurlijk. Enstatig voor hem uit, de stralende hoed onder zijnschuttend dak, de heilige dienaar van het Evan-gelie.Onze partijgenoot durfde niets zeggen in het hemvreemde milieu. Maar innerlijk kookte hij.En met de naieve verwarring tusschen leer enlevee, waaraan men altijd opnieuw den buiten-staander herkent, schrijft hij mij: „En dat was nogwel een orthodoxe dominee."

166

OPROERIGE KRABBELS

Ja, zoo onwaarschijnlijk acht hij zijn verhaal, dathij er, ter legitimatie, alle namen bijdoet van depersonen, die in dit vochtige treurspel optraden.Ik echter begrijp niet, wat deze briefschrijver vanmij verlangt. Van zijn geval is niets te maken. Juis-ter: er is geen geval! Daar zijn orthodoxe domi-nees, en zij druipen van vroomheid. Daar zijn oudebestellers en zij druipen van water....Laat ons hopen, dat Zijn Eerwaarde bij de opengroeve, en onder de schutse van 'n gekaapte spuit,gepredikt heeft met dezen tekst: „De Heere heeftgegeven, de Heere heeft genomen, de naam desHeeren zij geloofd!"

• 27 October 1928

AANPAKKEN, KAMERAAD

Op het achterbalcon van de tram ligt een pak ver-sche bloemen, in kranten verpakt, dat weer dande helft van de gansche ruimte inneemt. En deventer staat bij zijn koopwaar, die hij in Aalsmeerheeft gehaald, en nu van het spoorstation naar zijnverkoopplaats voert.Een deftig heer slaat man en bloemen gade, enomvat het geheel met voorname minachting in zijnafkeurenden blik.Op het Muntplein moet de venter eraf. Hij buigthet hoofd als een lastdier, en de conducteur zwoegtmede om het geweldige pak op hem te laden.De tram rijdt verder. Dan zegt heiOg de deftigeheer:„Mag dat, conducteur?"Deze antwoordt bedaard: „Nee, dat mag niet, me-neer!"Hetgeen de snerpende bemerking uitlokt:„Waarom laat U het dan toe, conducteur?"

11* 167

OPROERIGE KRABBELS

Deze echter blijft zeer kalm en zegt vriendelijk:„ Ja, ziet U, dat is een raar geval. Als het pak nietklein is, dan mag ik ze er niet op laten. Dat zegtmijn dienstorder. Maar als het pak groot is, danmag ik ze er niet mee laten sjouwen. Dat zegt mijngeweten. En dus moet ik ze er op laten!"De heer snuift hoorbaar.Dan zeg ik, die mijn gemak niet meer kan hou-den: „En een hand geven, mag dat, conducteur?"Hij glimlacht. Dat mag. En het gebeurt.Bij de volgende halte moet, toevallig, de deftigeheer er af.En de conducteur glimlacht: „Maak &tar nou eenKrabbel van, partijgenoot!"Aanpakken, kameraad!

• 31 October 1928

BEROEPSKE UZE

De rampzalige schipbreukelingen bij Zandvoortheeft men 66k nog willen redden door middel vanvliegtuigen. Een partijgenoot schreef er mij uitZandvoort een brief over. Hij had de militaire vlie-gers in levensgevaar zien vechten met den sterkenwind om dicht bij de ongelukkigen te komen, dieuit alle macht met kleedingstukken stonden tezwaaien om hun aandacht te trekkers. Alles ver-geefs. Onze partijgenoot had 's middags, op wegnaar Haarlem, nog twee militaire vliegtuigen in delucht gezien. Onder een van de twee hing aan eenlang touw een zak, en de vliegers waren bezig opdien zak te schieten. Of dat 66k nog met die red-ding in verband stond? 1k weet het niet. Maarwat ik minder nog weet, dat is: hoe men het ver-klaren moet, dat dezelfde menschen, die in eenstormwind boven de zee gaan vliegen om levens te

168

OPROERIGE KRABBELS

redden, wat geen geringe naastenliefde vereischt,zich beschikbaar stellen voor militair vliegenier,wat toch een vrijwillig-gekozen ambacht is, datzoodra men het inderdaad moet uitoefenen, tot debeestigste consequenties leiden moet. Hoe is hetmogelijk, dat iemand, die vlot zijn eigen leven ris-keert om dat van zijn natuurgenoot te behouden,zich beschikbaar stelt, uit vrije beroepskeuze, ombommen te werpen op weerloozen, om gifgassente blazen naar kinderen en oude lieden, om levenste vernietigen van onbekenden? .... Net zulke on-bekenden als dezelfde menschen met koene doods-verachting van dat Zandvoortsche wrak poogdente halen! Ziedaar een verbijsterend probleem, waar-voor mijn geest staan blijft als voor een blindersmuur. Hoe zit het denken en voelen in elkaar vanmenschen, bij wie zulke uiterste tegenstellingenmogelijk zijn? Welke kracht is het, die in een zoovoortreffelijken kerel als zulk een redder toch zijnmoet, tegeliik plaats inruimt voor die schaamte-looze instincten als de voorkeur van zulk een yakonderstellen doet? Of is er ernst in het eene zoo-min als in het andere; is het enkel bluf, durfver-toon, sport? Ik heb er over loopen piekeren, ik hebgetracht, er een lijn in te vinden, maar ik weet ergeen weg mee....

6 December 1928•

Open schrijven aan den H. E. G. HeerMr. A. 1. M. J. Baron van Wijnbergen.Lid van de Tmeede Kamer, te Utrecht.

Zeer Geachte Collega,

Indien ik mij niet bedrieg, zoo zijt Gij bereid, mijte gelooven op mijn woord.Welnu, mijne partijgenooten uit Krimpen a/d I Jssel

169

OPROERIGE KRABBELS

zijn het, die mid verzocht hebben, dit schrijven totU te richten, waarvoor ik hier thans den openbarenweg kies.De Burgemeester van Krimpen is Anti-revolutionair.U weet wat dat zeggen wil. „Onze trouwe bond-genooten", nietwaar?Welnu, deze Uw trouwe bondgenoot heeft onzenpartijgenooten daar ter plaatse verboden, om St.Nicolaas en Pieterman, deszelfs knecht, over denweg te voeren, als zijnde dit eene heidensche ver-tooning, op den rand van een processie.Onze vrienden hebben het erop gewaagd. De Bis-schop ging te paard en groette. Pieter te voet en.strooide. De kinderen graaiden. De grooten juich-ten. Een feest!Daags daarna is de Heilige Nicolaas geverbaliseerden hij moet terecht staan. Rijst de vraag, of ookPieterman strafbaar is, zijnde hij een heidenschenikker en geen Bisschop, en dus in de oogen vanUwen trouwen bondgenoot geen heidensch yolks-vermaak. .. .En ziehier nu, wat ik, in naam en opdracht vanmijne partijgenooten ter plaatse, U te vragen heb:Zijt Gij bereid, waar mijne vrienden door Uwentrouwen bondgenoot hier als heidenen vervolgdworden, alleen om een Bisschop te smalen, wien zijeere brachten, hun een advocaat te verschaffen,om hen in de rechten bij te staan?Het idee is origineel en het ligt, als onderbouwvoor de Coalitie, stellig op Uwen weg. Urn zaakis het, die hier op het spel staat....Tua res agitur.In spanning Uw bescheid beidend,

Met de U bekende gevoelens,18 December 1928 Uw dw. 0. K.

170

OPROERIGE KRABBELS

„HUMOR"Wat is humor?Dit bijvoorbeeld:Ik stap heel vroeg 's morgens in den trein. Ik moetnaar een kleine bijeenkomst, waar de bestrijdingder misdadigheid het onderwerp van besprekingzijn zal.lk zet me in een hoekje. Verder is de wagen leeg.Er stapt een heer in. Een keurig manspersoon meteen ridderorde. Hij komt tegenover me zitten.De trein zet zich in beweging. We hebben getweeenhet rijk alleen. Ik studeer in milli stukken. Onder-werp: De bestrijding der misdadigheid. De heertegenover me haalt een krantje uit zijn tasch. Ookhij leest aandachtig.Het is een vakblad. II( zie den kop met den titeloverhangen. Die luidt aldus:

Gedistilleerd, Jenever, Likeur.

We zitten getweeen; hij is uitgetogen om drank teverkoopen en ik ben op weg om de misdadigheidte bestrijden.We heffen mekaar precies op. Als we alle tweelekker warm nog in ons bed lagen op dezen sneeuw-morgen, zou het effect volkomen gelijk blijven.Dat is humor!

• 2 Januari 1929

„HET LICHT, DAT BRAK. . . ."

Wat baat het, of de bijbel zegt, dat „de schoonheidijdelheid is en de bevalligheid bedrog"? Ten eerstewil de wereld bedrogen zijn, en ten tweede ver-telt ons de bijbel zelf, dat een schoone vrouw dehoogste begeerlijkheid is, en dat de vreeze desHeeren daaronder niet hoeft te lijden! Van mijn

171

OPROERIGE KRABBELS

drie overgrootmoeders was Sara z(56 bekoorlijk, datde koning van Gerar duizend zilverlingen waagdeom haar de oogen dicht te dekken. De tweede,Rebecca, was z45(5 „schoon van aangezicht", datwederom de koning van Gerar, een onverbeterlijkmonarch, na de schoonmoeder de schoondochter be-laagde. De derde, Rachel, wier levensroman de kort-ste en mooiste is uit de wereldliteratuur, was z•545„schoon van gedaante en schoon van aangezicht",dat Jacob, de trouwste minnaar aller eeuwen, toenhij haar voor het eerst aanschouwde, „haar kuste,zijn stem verhief, en schreide". .. . Werd ooit hetbegin van een groote liefde zoo kort en geweldiguitgebeeld? En de arme Lea met haar zieke oogenkwam in 't geheel niet in aanmerking. Verstootenvoor het mooie zusje! Van Lea's deugden gewaagtde bijbel niet. Wel van haar slinksche pogingen omden echtgenoot terug te lokken, al was het maarvoor een nacht.... Ach ja, de bijbel kan het niethelpen, dat de femelaars zoo vervelend zijn!Al welke inleidingen ik noodig heb, om in Holland,mijn oogverdraaiende bakermat, aan wier lauwestrand mijn wieg is aangespoeld, hardop te durvenzeggen, dat ik geen hooger heerlijkheid ken danhet aanschouwen van 'n mooi vrouwengelaat. ToenHeine elke schoone vrouw een wereld noemde, diehem geschonken werd, sprak hij als de waardigenazaat van de aartsmoeders, uit wie wij gesprotenzijn. De kerk, die in elk schoon vrouwengezicht,dat een schilder tot scheppen drong, de MoederGods verheerlijken liet, en de wanden harer kathe-dralen daarmede versierde, heeft daarmede denadeldom van hare herkomst niet verloochend... .En daarom hale de duivel Le Journal te Parijs ende Daily Mail te Londen, die ons ook in Holland

172

•

OPROERIGE KRABBELS

komen vergasten, op 'n wedstrijd van mooie vrou-wengelaten, waaruit 'n jury de schoonste zal kiezen,om „ons" te vertegenwoordigen op een internatio-naal tournooi. De meisjes moeten zijn van „onbe-sproken gedrag". Als zij in dezen prijskamp heb-ben meegedongen, zal, weer dan door wat ookanders, daardoor die onbesprokenheid geschondenzijn. Men verlustigt zich in de zon. Maar wie keurthaar stralen?

15 Januari 1929

DE BIECHT

Op het trambalcon praten ze over schaatsenrijden.De conducteur. De reizigers.Nadat ze hun ervaringen hebben uitgewisseld vanhun tochten in de laatste dagen, maakt er zicheen meester van het gesprek.Hij is een Fries, vertelt hij. Hij was vroeger eenbekend hardrijder, die op wedstrijden de prijzenweghaalde. Een beroepsrijder. Hij noemt eenige vanzijn groote overwinningen.En dan komt het....De vakrijders, vertelt hij, waren in zijn dagen welzoo wits, elkaar niet kapot te rijden om de prij-zen. Ze maakten tevoren gewoonweg hun afspraak.Het geld verdeelden ze dan achteraf onder elkaar.Ze maakten op die manier soms wel een zeshon-derd gulden in een seizoen, en dat was dat eenaardige bijverdienste in die tijden....Maar op een goeden dag verscheen er een jongeliefhebber, die verduiveld goed reed. Als ze eerlijkgedaan hadden, zouen ze 't zeker allemaal hebbenafgelegd. Maar ze waren hem vOOr. Ze maaktenweer een afspraak. En ze lieten hem zoo riiden,de een na den ander, dat hij het tenslotte op moest

173

OPROERIGE KRABBELS

geven. Eerst hield 114 zich dapper. Maar tegen deheele rij, die hem na mekaar afbeulden, kon hijhet niet volhouden. Zij wonnen en deelden den buit.Hij kreeg een bloedspuwing, moest naar een zieken-huis, kwam er niet van haven op ....Dit verteld hebbende, gaat de man den wagen af,bij de eerstvolgende halte.Het is heel stil geworden op het balcon. Alleen deconducteur zegt: „En geen mensch, die hem watvroeg. .. . Hoe kan. 'n mensch zoo zijn eigen schandeuitroep en?"Maar de man, die het verteld heeft, loopt nu mis-schien opgelucht rond....Want de bekentenis is voor de ziel wat de adem-haling is voor het lichaam

11 Februari 1929•

UIT DEN MOND DER KINDEREN. . . .Dit vertelde mij een vrouw op ons Congres:Ze had Naar dochtertje van negen meegenomennaar Nijmegen waar ze familie hadden.Toen ze 's morgens klaar stond om naar de zittingte gaan, zei het kind: „Moeder, mag ik mee naarhet Congres?"Toen had de moeder gezegd, dat zooiets niets voorkinderen was.Wat ze daar dan deden?Ze moesten daar verschillende dingen met elkaarbespreken.Wat dat dan voor dingen waren? .... Want kinde-ren geven zoo gauw geen kamp, als ze zich voor-genomen hebben, achter iets te komen.De moeder, die het geval niet gemakkelijk vond,zei: ,,We moeten daar bespreken, wat we doen zul-len, om te zorgen, dat er geen oorlog meer komt."

174

OPROERIGE KRABBELS

Dat begreep het kind. Want dairover had de moe-der al zoo dikwijls met haar gesproken.Maar toch keek ze verwonderd: „Maar, Moeder,zijn er dan óók nog menschen, die wel willen, dater nog oorlog komt?"De moeder moest de harde waarheid zeggen:„ Ja, die zijn er, kind!"Toen zei het kind: „Maar, Moeder, hebben die men-schen dan been moeder gehad?"

•25 Februari 1929

MI JN KLEINE VLAG

Allo, een ruk, een stoot, een slag,En nu het raam uit, roode vlag!Ineens hangt in mijn nette straatDie kleine, roode, onverlaat;De vlag is ver, het huis is hoog,Toch stoot de burger hier zijn oog.

Het is een poover stuk katoenEn veel te kort voor goed fatsoen;Als dat de Bossche Bisschop zag,Hij joeg haar vast van school, mijn vlag;Maar kort en kaal zij haar gewaad,Zij is mijn rijke overdaad.

Zij steekt haar onbeschaamde snuitIn overmoed mijn venster uit;De Westenwind, die oue sok,Tracht haar te vangen op den stok,Maar als de wind weer neemt zijn. draai,Dan doet mijn vlag haar reuzenzwaai.

De huizenrij aan d' overkantBegluurt dien onbeschaamden klant,Die rustloos in den dagschijn zwiert

175

OPROERIGE KRABBELS

En heel de stille buurt ontsiert;„Wilt jii dat, zitg. . . . dat zooiets magVan het Gezag. . . . zoo'n rooie vlag?"

Mijn kleine vlag vertrekt geen spier,Maar lacht inwendig van plezier;Het doet haar deugd in 't rooie hart,Dat zij die burgermenschen tart;Zij heft zich in de windvlaag opEn duikelt oolijk op haar kop

En heel den dag, licht als een veer,Is 't roode dundoek in de weer;Het geeft den burgerman niets toe,Het rust niet uit en 't wordt niet moe,Het klappert in den lentedagAls een brutale rooie vlag.

Als z' eenmaal baas is, de partij,Staat er een vlag van rooie zijOp 't Raadhuis op den eersten Mei,Daar is mijn vlag een schooier bij. . . .Maar hoe die pracht ooit wezen mag,Jou bliif ik trouw, mijn kleine vlag.

• 1 Mei 1929

MEMORIEPOST

Op het perron staat een A. J.C.-er. Hij komt op metoe en geeft me een hand, die veel pijn en nog meergoed doet. Hij is groot en sterk, en als je ziju oog-opslag ziet, kun je niet twijfelen aan wie de toe-komst is.Hij blijft voor het portier van mijn coupe pratentot de trein vertrekt. Dan geeft hij me weer eenhand, dat het dreunt in mijn hersens, maar min

176

OPROERIGE KRABBELS

dag is er goed mee. Zoolang mogelijk wuift-hij nog,en ik zie zijn sterke oogen blinken in het voor-jaarslicht.„Een flinke jongen", zegt goedkeurend een mede-reiziger, „wat doet hij voor den kost?"„Ik weet het niet", zeg ik een beetie verlegen.De heer kijkt verwonderd: „Ik dacht, dat het Uwzoon was."Een lastig geval. De intiemste familieverhoudingenzijn sours het moeilijkste uit te leggen....

Den volgenden avond, op de terugreis, zitten ereen iongetje en een meisie. WI is een bleek fatie,zonder fut, zonder bloed. Zij een schaap.„ Ja", zegt het deftige jongetie, „en het heele Per-ron was vol van het gezang. En een kabaal dat zemaakten met d'r vlaggen. Zoo'n echt zoodje...."Het bloed stijgt me naar den kop om hem een mepte geven, dat-ie dwars door den wagen vliegt, watniet mag in een geordende maatschappij.Dan zie ik weer mijn sterken jongen van gisteren,zooals hij in den dagschijn stond.En glimlachend troost ik mij met de gedachte, datde dag zal komen waarop deze rekening vereffendwordt i

• 15 Mei 1929

AAN ONZEN DOODE

Wat anderen blijkbaar wd kunnen, daartoe ben ikniet bij machte. Hier zit ik al eenige uren, en tracht,vergeefs, mezelf duidelijk te maken, dat Troelstraniet meer bestaat.Geen sterven kon zoo lang voorzien en zoo dage-lijks gevreesd worden als . dit. Maar ook dit helptmij niet om het feit tot een werkelijkheid te maken

177

OPROERIGE KRABBELS

voor mijn denken. De tijding leeft in alle monden.De kranten zijn ervan vervuld. Met de ijzingwek-kende snelheid van dezen voortrazenden tijd is hetin weinige uren verwerkt in stortvloeden van woor-den, in reeksen van beelden. Ik kan niet meekomenmet dezen wervelwind. Ik zit en tracht tot het feitte komen, dat ik weet maar niet bevatten kan:„Troelstra bestaat niet meer".Op den duur zal de groote stilte, die om zijn naamzal komen, het tot een gewoonte maken, hem temissen. Nu echter leeft hij voor me.... Lies sterken krachtig als hij in jaren niet voor mijn oogen.stood. Ik zie hem de Kamer binnenkomen, de taschplat tegen de linkerzijde gedrukt, den rechterarmzwaaiend. Ontzaglijk uit de hoogte en afgemeten,wellevend jegens ieder, vertrouwelijk tegenoverniemand. Iedereen, van elke partij, had een zekerestille (bijna had ik geschreven: schuwe) vreeze voorhem. „Vrees" niet in den zin van angst, maar zoo-als men het woord ook bezigt in: godvreezend. Enook de arbeiders zelf, de zijne, hadden hem liefdoor deze vreeze heen. Hij was niet populair, nOchhandwuiverig-joviaal. Hij jijde en joude niet, hijgebruikte geen vlotte woorden, sprekend en schrij-vend niet, nOch vooral in het persoonlijk verkeer.Hij was altijd van-binnen-uit voornaam, en nietuit maar op de hoogte, waarheen hij ook de ge-knechten ophief.Met de meest-volkomen minachting voor alle amb-ten, onderscheidingen, titels, een man zonder meer,trok hij juist tusschen het klatergoud der aardede aandacht door zijn boven alien uitrankende te-rughouding, waaraan men de zeer grooten herkent,boven wier hoofd de ster flonkert der genialiteit.Hij behoorde tot geen enkele categorie. Hij was een

178

OPROERIGE KRABBELS

soort op zichzelf: Troelstra. Niet Excellentie ofProfessor of Meneer de Commissaris van het Ge-west. Niets van dat alles: Troelstra. Geen tooneel-requisiet, met juiste belichting voor het maatschap-pelijk tooneel. Een boom, de wortels diep in denbodem der werkelijkheid, de welige kroon hoogopstrevend, de luchten in.Een ander, zoo toegerust geboren, had zichzelf ge-zocht, de macht, de wetenschap, een bergtop vangrootmenschelijk vermogen. HU zocht de armsten,en leerde hun, zich op te richten, hoog, gelijk hij-zelf hoog stond opgericht.

Troelstra bestaat niet meer? Hosanna, hij staatrechtop, fier en vaardig in tienduizenden, uit wierhandenkracht de wereld herschapen zal worden.Zijn oog zal niet breken, zijn levenssap niet weg-vloeien, zijner is de eeuwigheid.

• 13 Mei 1930

MEVROUW HOLST OVER GORTERDe blauwe viam van uw oogen, het roode donsvan uw wangen, de stille baanvan uw lijf, de wondere wijsvan uw woorden, de klare wilvan uw lief de,ze waren een licht, een viamof zoo vlakbij, uit de aarde, opkwam.Versregels van Herman Gorter, die in facsimile zijnopgenomen voor in het boekje, dat Mevrouw RolandHoist den dichter heeft gewijd. Dit boekje houdtmij dagen al van mijn werk. Telkens opnieuw moetik er in lezen, en ik kom niet verder, omdat iksteeds terug grijp naar hetgeen ik reeds gelezenheb, om weer de blanke pracht van dit gedicht inproza te genieten. En dit is te wonderlijker, om-

179

OPROERIGE KRABBELS

dat deze vrouw, de geniaalste van alle vrouwen,die ooit een pen opnamen, als dichteres mij veelmeer ontroert als zij proza dan wanner zij ver-zen schrigt. Geen van haar scheppingen is mij zoolief als haar boek over Rousseau, niet om den in-houd zoozeer als wel om de taal. De taal — en ditis het wonderlijkste — die zij niet Bens volkomenmeester is, wat ik een schrijver in de laatste plaatsvergeven kan. Sums zijn er volzinn.en, die bepaaldonbeholpen aandoen, ja ontbreken de zonden niettegen de taal zelve. Maar dan, ineens, worden wijmeegenomen naar de diepste diepten van een door-leden gemoed en naar de hoogste hoogten van eendoor denken en weten vergoddelijkten geest. Danfonkelt de zon van haar dichterschap boven dekleurige bloemen van haar verbeeldin-g, en hetkomt ons vanzelf op de lippen: gezegend zijt gijboven alle vrouwen.Want het bekoorlijke is bij zOeiveel grootheid vankunnen, dat hier zoo echt een Drouro vOcir onsstaat. Een vrouw, die zichzelf de woorden „man-nelijke waarachtigheid" oplegt. Een vrouw, die, alszij over den dichter schrijft in verband tot haarechtgenoot, niet na kan laten, steeds den levendeto noemen vOeor den doode: „miju man en Gorter".Een vrouw, die afzonderlijk vermelden moet, dathaar verhouding tot den dichter anders was dandie van haar man. „Immers de vriendschap tus-schen twee mannen is altijd 'Anders dan die tus-schen een man en een vrouw".Bij het lezen van dit boekje voelt men zich alseen uitverkoorne, die plots mag binnenkomen inde marmeren hal, waarin begenadigden tezamenzijn. Men deinst terug in een hock en ziet toe enluistert en voelt zich onwaardig. „Ontschoei uwe

180

OPROERIGE KRABBELS

voeten, want dit is heilige bodem."En dan is er nog iets, dat ons in deze dagen uitdit boekje als een klaar en zuiver licht omstraalt.Het is als deze „petroleuse", sprekende over dezen„revolutionairen" dichter, zich uitput om ons todoordringen van de beteekenis, die hij gehad heeftvoor de verrijking van de vaderlandsche taal envoor de „cultuur van zijn yolk". Hier zien wit,hoog boven de valsche leuzen van den dag, hetzuivere begrip van het „rationale" oprijzen, en wijweten, dat eenmaal het nageslacht recht zal doen.In deze dagen is dit boekje als een blanke en koelehand, die zich op onze brandende hoof den legt,van „een moeder, die haar kinderen troost".

29 Juli 1933

181

INHOUDVoorr000rd 5Opdracht 7De gouden gans 9Aanraking 10De man, die slaagde 11Effect en effecten 13De feestgangers 14Herkenning 15De derde klas 16Het oue poppetje 1?Overtreding 18Bevlieging 19De verlosser in boeien 20Volkenrecht 21Onze cijnsheffers 22De duizendste 23De gebruikelijke weg 24„Mogen wij zwijgen?" 25Buiten zitten 26Onze beschermers 27De brief van een apostel 29De straf 30Witte terreur 31De stem 32Buitenland 33Kerstgeschenk 34Het raadsel 36Het gif 37Een moeder over „de oefening der rijpere jeugd" 38De toegift 40Vreemde begrafenis 41Dwaze daad 44Open schrijven aan Mevrouw Tilanus 45Gêen gemeenschap 47„Solidarisme" 48Burgemeester Tellegen f 49Voornamigheid 50„Yader" 52Dansmuziek 53Vreemde ervaring 54Feodalisme 55Pensioen 57Na den storm 58Een jubileerende tegenstander 59Rookers 61Het oude lied 63„Steuntrekkenden" 64

Rolland f 65Domme menschenhokies 67Vraag 68Aan Marianne 70Haast U t 71„Folklore" 72Alcohol 73Deugd en zonde 74Ik ramsch een kermis 75Prikkel-prentje 77Kindermoord 78De feestgangers 79.,Zending" 80Dorpsidylle 81Het eêrste bloed 83Bewijs 84De zware weg 86Gekkenpraat • 87Bloedvergieten 88De ambtseedige 90De onbekende soldaat 91De wreede grondwet 92Stand 93Maskerade 94Wat niet mocht 96Hi' -1- 98,Die in den hemel woont, zal lachen" 99„lie Vanna is t 101Europeesche beschaving 102Vreemde weldaad 103Ruilen? 104Alpha en Omega 106Broederschap 107Schibboleth 108Toen en nu 109Aan de verpleegsters van Amsterdam 111Wat men nooit vergeet 1139 + 1 == ik 115„Mannelijk" 116Fijulan.d 118Travesti-rol 119De generale (maat)staf 120Gemaskerd apachenbal 122Waarvan acte.... 123Oplossing der regeeringscrisis 124Radio-radeloosheid 125Kabinetscrisis op Kerstmis 127De miskende 128

De goede oude tijd 130Dilemma 131Wat bliift leven 152De eeuwige Maup 134Uit persoonlijke ervaring 135Nette juffrouw 136Trek-drama 137Raadsel 139Twaalf f 140Scherf in de hersens 141Gien zakkenrollers 143Pisuisse's uitvaartdag 144Neger 145Het misdrijf der armen 146„Liederlijk" 148„Heilige Humor" 149Ecce homo 150Verstandige opvoeding 152Ook de eer 153„Rammelaar" 154Kol Nidrei 155Waar lief de woont 157„Beschaving" 158Tafelgesprek 158Voor den grooten slachter oorlog 160,

'Terecht" 161

De zegen der beweging 162Het groote raadsel 163Nette menschen I 164Natje en droogje 166Aanpakken, kameraad 167Beroepskeuze 168

en schrijven aan den H.E.G. Heer Mr. A. I.. J. Baron van Wijnbergen 169

„Humor" 171,Het Licht, dat brak" 171be biecht 173Uit den mond der kinderen 174Mijn kleine vlag 175Memoriepost 176Aan onzen doode 177Mevrouw Holst over Gorter 179

No. 001 • 080