Open luchtwegen op school

Open luchtwegen op school

Project gerealiseerd met de onvoorwaardelijke steun van MSD Belgium bvba/sprl

Werkgroep Kind & Astma

Een adequate begeleiding van leerlingen met astma

• Eenprojectvoorbereiddoordokter Marijke De Lange,kinderartsspecialisatieKinderlongziektenenAllergologieverbondenaanhetAllergiecentrumteGent

• Mevrouw Christine Baelus,AstmaenAllergiekoepelvzw• Professor Eddy Bodart,pneumo-pédiatreCHUMont-Godinne(UCL)• Mevrouw Erika Colen,AstmaenAllergiekoepelvzw• Professor Kristine Desager,kinderpneumoloog,dienstKindergeneeskunde,

UniversitairZiekenhuisAntwerpen• Mevrouw Florence Gabriel,infirmièreduservicePSEdelavilledeBruxelles• Dokter Fabienne Henry,médecinresponsableduservicePSEdelaville

deBruxelles• Apotheker Joris Maesschalck,AssociationPharmaceutiqueBelge/

AlgemenePharmaceutischeBond• Professor Olivier Michel,pneumo-allergologue,CHUBrugmann,Bruxelles• Dokter Baudouin Petit,kinderarts,Sint-Genesius-Rode• Mevrouw Martine Spitaels,responsableduservicedesaffectionsrespiratoires

duFARES• Mevrouw Nadia Steenbeek,Préventiondesallergiesasbl• Dokter Inge Van Trimpont,directeurpermanenteondersteuningscelCLB• Redactie:dokter Michèle Langendries,RoulartaMedica


WAAROM DEZE LEIDRAAD?

Alsubetrokkenbentbijdedagelijksebegeleidingvankinderenopschool,danhebtueenpaargoederedenenomditbundeltjete lezen.Hetcentraleonderwerp is astma,endat isheusgeen zeldzame aandoening bij schoolgaande jeugd. Ongeveer 10 tot

15%vandekinderenheeftastma,watneerkomtopnietminderdantweeàdrieleerlingenperklasvantwintig1.

Onderzoek heeft uitgewezen dat bondgenoten belangrijk zijn voor kinderenofjongerenmetastma.Hiermeebedoeltmenmensendiedeziektebegrijpenenopenstaan voorallemaatregelendiebij eendoeltreffendeaanpakkomenkijken. Als kinderen met astma voldoende begrip krijgen, maken ze het oplangeretermijnduidelijkbeter.Zehebbenminderklachten,kunnengunstigerschoolresultaten voorleggen en moeten minder vaak de les verzuimen. Ommaaréénpraktischvoorbeeldtenoemen:ineengoedgeïnformeerdeomgevingwordthetgemakkelijkeromgeneesmiddelenvolgensvoorschrifttenemen.Datis geen onbeduidend gegeven. Men moet immers voor ogen houden dat hetconsequent toepassen van de behandeling bij een langdurige – zogenaamdchronische–aandoeningteallentijdeeendubbeltjeopzijnkantblijft.

Demeestekinderenmetastmakunneneennormaallevenleiden;sommigendoenzelfsaantopsport.Eennormaallevenleiden,iswatdezekinderenwillen.Maar regelmatigwordenzegeconfronteerdmet scepsis en ongeloof.Als zestappenondernemenomhunongemakkentebeperken–bijvoorbeelddoornietdeeltenemenaanbepaaldeoefeningenindeleslichamelijkeopvoeding–,denktmenweleensdatzeoverdrijvenofdeaandachtopzichproberentetrekken.Deze leidraadwilhelpendergelijkemisvattingen tebestrijden.Naastnuttigegegevensoverdebegeleidingvanhetkindmetastmaopschool,bevathijdeindividuele astmafiche.Dit iseennieuwontwikkeld instrument,datdoordebehandelendearts,deoudersenhetschoolteamvoor iederkindmetastmawordtingevuld.

Wathiervoorligt, ishetwerkvaneenbreedpanel:oudersvankinderenmetastmaenhulpverleners–artsenenverpleegkundigen–hebbenerdehandenvoorinelkaargeslagen.Daarmeerichtenzijzichtotu.Metenigebasiskenniskuntookuertoebijdragendatkinderenofjongerenmetastmaopschooltoegangkrijgentoteenbeteresociale,psychologischeenintellectueleontwikkeling.

1Allergy.2003;58(7):559-69. 3

INHOUD

EEN ALGEMENE KIJK

Watisastma? 6-7

Tweesoortenmedicatie 8

Toedieningswijze 9

Depiekstroommeter(peakflowmeter) 9

DE KERN VAN DE ZAAK

Eenadequateomkadering 10

Eenaangepasteschoolomgeving 11

Astmamedicatieopschool 14

Deastma-aanval 14

Sportisaantebevelen! 16

Deastmafiche 19

WAT OOK NUTTIG IS OM WETEN

Allergie 20

Schoolreizen 21

Wiezoalkanhelpen 22

Signaalfunctie 23

Bronvermelding 23

BIJLAGEN

Bijlage1.Dedoseeraërosol 24

Bijlage2.Dedoseeraërosolmetvoorzetkamer 25

Bijlage3.Depiekstroommeter(peakflowmeter) 26

5

WAT IS ASTMA?Astma is een aandoening van de kleinere luchtpijptakken. Het slijmvlies – debinnenstebekledingvandeluchtpijptakken–gaatdaarbijzwellen.Despierenronddeluchtpijptakkenhebbende neiging om samen te trekken,zodatdedoormetervandeluchtwegenverkleint.Dezemechanismenkunnendeklachtenensymptomenvaneenastma-aanvalverklaren:hoest, een piepende ademhaling en/of kortademigheid.

Allergisch of nietVaak,maarnietaltijd,isastmatewijtenaan allergie.Datbetekentdatallergietestsbijhetkindspecifiekeprikkelsaanhetlichtkunnenbrengen,deallergenen,dieastma-aanvallen kunnen uitlokken. Belangrijke allergenen bij astma zijn de huisstofmijt, gras- en boompollen, huidschilfers van katten, honden en paarden, en sporen van schimmels.

Bij sommige kinderen met astma zijn de allergietests negatief. Deze kinderenkrijgenastma-aanvallenonderinvloedvanaspecifiekeprikkels,voornamelijkviraleluchtweginfecties. Daarnaast moet de rol van mistig weer (smog) of irriterendesubstanties in de lucht worden benadrukt. Het lijstje van irriterende factoren isindrukwekkend:sigarettenrookiseréénwaaropmenaltijdmoetbedachtzijn,maarookverflucht,lijmgeur,geurvanonderhoudsproductenofparfum,enzovoort.Ookbijstress en emoties veroorzaakt door verschillende omstandigheden kunnen astma-aanvallenoptreden;voorbeeldenvanrisicosituatieszijnhetbeginvanhetschooljaar,toetsen,proefwerken,uitstappen,spreekbeurten,problemenmetschoolmakkertjesenfamilialeconflicten. Kinderen met allergisch astma zijn vaak tegelijkertijd ook gevoelig voor aspecifieke prikkels.

EEN ALGEMENE KIJK

6

Normale situatie Astma-aanval

InspanningsastmaEen belangrijke aspecifieke prikkel bij niet-optimaal gecontroleerde kinderen enjongerenislichamelijke inspanning.Bij lichamelijke inspanningkomtimmersaaneen verhoogd tempo koude lucht in de longen terecht. Sommige kinderen hebbenzelfsalleenklachtenbijinspanning.Hetgaatvoornamelijkomintenseinspanningendielangerdanzesminutenduren,zekeralsdiewordengeleverdbijkoudendroog(vries)weer2.Vanafzesminutenhardlopenschakeltmenmeestalovervaneenneus-opeenmondademhaling,zodatdeingeademdeluchtnietlangerdoordeneuswordtverwarmd.Korteintenseoflangematigeinspanningen(meerdan15minuten)wordenalseenminderuitlokkendefactoraangeduid.

Astma en allergiePersonenmetallergischastmakunnenookandere uitingen van allergievertonen,voornamelijk hooikoorts, eczeem en netelroos. Men moet er bovendien rekeningmeehoudendatallergenennietalleenwordeningeademd:ookvoedingsallergenenkunneneenrolspelen.Eén kwart van alle schoolgaande kinderen en jongeren heeft één of andere vorm van allergie.

7

• Symptomen: hoest, piepende ademhaling en/of kortademigheid.• Astma is meestal, maar niet altijd, te wijten aan allergie.• De belangrijkste potentiële vijanden bij allergisch astma: huisstofmijt,

pollen, huisdieren en schimmels.• Niet-allergische prikkels: • virale luchtweginfecties komen bij kinderen op de eerste plaats; • sigarettenrook en sterk geurende, vluchtige materialen; • mistig weer; • stress en emoties; • inspanning, vooral bij vriesweer, maar ook bij koud of vochtig weer,

en temperatuursveranderingen.• Allergisch astma kan gepaard gaan met andere uitingen van allergie.

2Allergy2010;65:681-9.

IN EEN NOTENDOP

TWEE SOORTEN MEDICATIEMedicatie die de arts voorschrijft bij astma, kan men onderverdelen inonderhoudsmedicatie en noodmedicatie. De onderhoudsmedicatie beoogt hetoptredenvanastmaklachtenen-symptomen te voorkomen.Dat impliceertdathetkind deze medicatie dagelijks en systematisch volgens een vast schema gebruikt, ook al zijn er op het ogenblik zelf geen klachten of symptomen aanwezig.Onderhoudsmedicatie kan worden ingenomen onder de vorm van tabletten of eeningeademdmiddel.

Als er ondanks de onderhoudsmedicatie toch klachten of symptomen optreden,dan moeten die met de zogenaamde noodmedicatie bestreden worden; de onderhoudsmedicatie is hiervoor niet geschikt. Noodmedicatie wordt altijdingeademd.

Bij inspanningsastma kan het kind preventieve medicatie innemen tijdens deminutenofuren–afhankelijkvanhetgebruiktemiddel–dieeengeplandeinspanningvoorafgaan. Bij jonge kinderen is dit vaak niet haalbaar omdat inspanningen nietgepland gebeuren, bijvoorbeeld lopen tijdens de speeltijd. Daarom is het continubehandelenvanhetkindmetonderhoudsmedicatievaakdebesteoptie.

Omtewetenofeenbepaaldmiddeleenonderhouds-danweleennoodmedicatieis,kuntuhetCLBen/ofdeindividueleastmafichevandeleerlingraadplegen(ziehoofdstukDekernvandezaak,paragraafDeastmafiche).

8

Bij astma onderscheidt men essentieel onderhoudsmedicatie en noodmedicatie. Inspanningsastma geeft aanleiding tot een aparte situatie: hierbij kan het kind in de minuten of uren die een geplande inspanning voorafgaan, medicatie gebruiken.

EEN ALGEMENE KIJK

IN EEN NOTENDOP

TOEDIENINGSWIJZEIngeademdemedicatiebestaatondertweevormen:de doseeraërosolende(droog-)poederinhalator.

Doseeraërosol (met voorzetkamer)Bijdedoseeraërosolwordteendosisvanhetmiddeldoordrukophetreservoirindemondverstoven(ziebijlage1).Omeendoseeraërosoldoeltreffendtegebruiken,moetmen de inademing kunnen synchroniseren met het vrijkomen van de dosis. Heelwatkinderenkrijgenditmechanismenietonderdeknie.Daaromgebruiktmenbijheneendoseeraërosol met voorzetkamer(ziebijlage2).Eenvoorzetkameriseenreservoirwaarineendosiswordtverstoven.Langshetmondstukvandevoorzetkamerkanhetkinddezedosisrustig,inverschillendeteugen(minimaal5),inademen.Hetmondstukisuitgerustmeteenéénrichtingsklep,dieenkelbijhetinademenopengaat.Alshetkindovereen voorzetkamerbeschikt,moetmendezeabsoluutgebruiken.Voorzetkamerswordenéénoftweemaalperweekgereinigdmetwarmzeepwater,maarnietnagespoeldofafgedroogd.Erbestaanookdoseeraërosolsdieautomatischovergaanbijkrachtiginademen,bestemdvoorouderekinderen.

PoederinhalatorenDe poederinhalator wordt opgeladen met een dosis poeder, die men daarna viaeen mondstuk inademt. Verschillende poederinhalatoren, ieder met een enigszinsverschillendegebruiksaanwijzing,zijninomloop.Voordegebruiksaanwijzingkuntudebijsluiterofdeindividuelefichevanhetkindraadplegen(ziehoofdstukDekernvandezaak,paragraafDeastmafiche).

DE PIEKSTROOMMETER (PEAKFLOWMETER)Kinderenkunnensoms,opadviesvandebehandelendearts,eenpiekstroommeter gebruiken om een idee van hun longfunctie te hebben, in het bijzonder tijdenssportactiviteiten(ziebijlage3).Alsmenrechtopstaandzokrachtigensnelmogelijkindepiekstroommeterblaast,meetmendepiekstroom.Treedterbijeenkindmetastmaeenvernauwingvandeluchtwegenop,dandaaltdepiekstroom.

9

EEN ADEQUATE OMKADERINGHetisbelangrijkdatallepersonendieeenkindofeenjongeremetastmaopschoolomringen,deaandoeningvoldoendebegrijpen.Datgeldtzowelvoorleerkrachtenenbegeleidersalsvoordemedeleerlingen.Een centraal gegeven hierbij is dat astma sterk verschilt per patiënt. Alle kinderen met astma over dezelfde kam scheren,geeftaanleidingtotonbegripenonaangepastereacties.

OverlegDesituatievanhetkindofdejongerewordthetbestmetdeklasbesproken.Hiermeekan men vermijden dat er pest- of uitsluitingsgedrag optreedt. De aanwezigheidvan een kind met astma heeft immers soms ook voor de klasgenoten een reeksgevolgen,zoalshetwerenvandierenuithetklaslokaal(zieverderop,paragraafEenaangepasteschoolomgeving).Hetinformerenvananderepersonenbinnendeschoolvindtaltijdplaats inoverlegmetdeoudersvanhetkinden/ofmetde jongerezelf.De patiëntenvereniging Astma en Allergiekoepel vzw heeft een bondig documentontwikkeldwaarmeehetkindofdejongerezelfzijnklasgenoteneenaantalbegrippenrond astma kan bijbrengen (voor de contactgegevens van Astma en Allergiekoepelvzw,ziehoofdstukWatooknuttigisomweten,paragraafWiezoalkanhelpen).

Bijsommigekinderenisdeaandoeningondanks(optimale)medicatienietvolledigondercontrole.Danishetbelangrijknategaanofdemedicatiecorrectwordtingenomen.Menmoeterrekeningmeehoudendatastmaklachtendeslaapkunnenverstoren,wateenongunstigeweerslagheeftopdefitheid en concentratieoverdag;hetkindkanzelfshangerigenmoeilijk indeomgangzijn.Alsertekenenvanvermoeidheidoptreden,kanhetzinvolzijnomhuiswerkenlessenaantepassen.Eventueelwerktmeneenspecifiekevaluatiebeleid(rondtoetsenenexamens)uit.

KlasbuddyOmdat sommige kinderen regelmatig voor kortere of langere periodes van schoolafwezigblijven,zijneenaantalmaatregelenaandeorde:• Menduidteenklasbuddyaan,dievoorhetziekekinddelesnota’sbijhoudt.• Deleerstofwordtbeschikbaargesteldviaeenleerplatform(www.bednet.be).• Huiswerkwordtthuisbezorgd.• Indiennodigenmogelijkwordenbijterugkeeropschoolinhaallessenaangeboden.

Op het eerste gezicht zou men kunnen denken dat jongeren zich gemakkelijkerbehelpen dan kinderen. Toch heeft ook deze leeftijdsgroep veel steun nodig. Opadolescentenleeftijdvoeltmendeastmasymptomenmindergoedopkomen,watonderanderebijsportactiviteitenhinderlijkkanzijn.Bovendienleidtdegroeiendebehoefteaanidentificatiemetdeomgevingbijdejongeretotontkenningvandesymptomen.Debondgenotenzijnhierdanookextrabelangrijk.

DE KERN VAN DE ZAAK

10

11

EEN AANGEPASTE SCHOOLOMGEVINGDezeparagraafsomtraadgevingenopdiehetkindmetastmaeenidealeschoolomgevingkunnenbieden,alszevolledigwordennageleefd.Hetisnuttighiermeerekeningtehoudenbijhetontwerpenenhetinrichtenvannieuweschoolgebouwen.

Aangeziendegrotemeerderheidvandekinderenmetastmaeenallergieheeftvoorhuisstofmijt, iseenregelmatig en grondig onderhoudvandeschoolonontbeerlijk.Ditbehelstdeklaslokalen,degangen,detrappenhuizen,deturnzaal,deopslagruimtevoor turntoestellen en de kleedkamers. Daarnaast kunnen andere maatregelenhelpen. Men moet voor ogen houden dat huisstofmijten (en schimmels) zich bijvoorkeurontwikkelenopwarme,slechtverluchteenvochtigeplekken.

Basisinrichting en onderhoud:• Dewaterafwasbare vloerbekledingenhetmeubilairwordenwekelijksvochtig

gereinigd. Men gebruikt hiervoor neutrale reinigingsproducten. Geparfumeerdeenirriterendeproducten,alsookhetgebruikvaneenstofzuigerwordenvermeden.

• De zonnewering wordt om de maand vochtig gereinigd. Het liefst brengt menafneembare gordijnen aan, omdat die doeltreffend en grondig kunnen wordengewassen.Degordijnenzijnvervaardigduitsynthetischtextielofkatoen;wassengebeurtop60°C.

• Dewaterafwasbare muurbekledingendeverwarmingstoestellen,onderanderederadiatoren,krijgeneenbeurtom de zes maanden.

• Weesbedachtopheteventueleontstaanvanvochtinfiltratiesterhoogtevandemuren.Deoorzaakmoetzosnelmogelijkbehandeldworden.Devochtigeplekopdemuurwordtmetverdundbleekwatergereinigd;ditvindtplaatsbijvoldoendeventilatieenbuitendelesuren,omdatbleekwaterirriterendisvoordeluchtwegen.

• Indeschoolbusmoetendefiltersvande luchtverversingsinstallatieregelmatigwordenvervangen.

Verluchting:• Iedere dagwordthetklaslokaaleenkwartierverlucht,bijvoorkeur’smorgens.

Deluchtvochtigheidblijfthetbestbeneden50%.Menkaneenvochtigheidsmeteraanschaffen, die de leerlingen zelf kunnen aflezen, om aan de hand van hetresultaatdegeleerdemaatregelentoetepassen.CO2-metingenzijnooknuttig.

• Aan het einde van de zomervakantie isverluchtingvanalle lokalengedurendeeenweeknodig.

• Grondig verluchten bij aanschaf van nieuwe meubelen! Uit nieuwe meubelenkomtimmersformolvrij,eensubstantiedieirriterendisvoordeluchtwegenenbovendiendekrachtvanallergenenkanversterken.

Andere maatregelen:• Centraleverwarmingisaantebevelen,maarhetgebruikvaneenluchtbevochtiger

is geen goede maatregel, omdat deze schimmelsporen en ziektekiemen bevat.Tijdens de lesuren moet men plotse temperatuurschommelingen en tochtvermijden.

• Het bord wordt beschreven met stofvrij krijt en schoongemaakt met een nattespons en doek, niet met een wisser. Het krijtvakje wordt dagelijks gespoeld.Digitalebordenzijneengoedalternatief.

• Het liefst bevestigt men zo weinig mogelijk versieringen aan de muur.Documentatiediementochophangt,kanwordengeplastificeerd,zodatmenookhier gemakkelijk met een vochtige spons kan ingrijpen. Zijn af te raden in de lokalen: tapijt, voltapijt, stoffen zetels, kussens en knuffels.

• Dieren horen niet in het klaslokaal. Hetzelfde geldt voor groene planten,plantenbakkenendroogboeketten.

• Kastenvoorboekenenandermateriaalmoetenvandeurenvoorzienzijnentijdensdelesurengeslotenblijven.Alsmenzewilverluchten,dankandat’snachts.

• Rolbaar meubilair is een pluspunt, omdat het een grondige reiniging van delokalenmogelijkmaakt.

• Hetdragenvaneenschortdooralleleerlingenkanvoorkómendatallergenendiethuisopdekledingterechtkomen(huisstofmijt,huidschilfersvanhonden,kattenof paarden), achteraf in de klas worden verspreid. Jassen en mantels hangenbuitenhetklaslokaal.Indiennodig,moetmenhetkindmetastmadegelegenheidbiedenzijnjasofmanteloptehangenopeenaparteplaats,zodatookhiergeencontaminatieoptreedt.Verderishetaangeradenommutsen,sjaals,handschoenenenjassenniettedelen.Alseenkindallergischisvoorhuidschilfersvandieren,zithetbeternietopdezelfdeschoolbankalseenkinddatthuisdebetrokkendierenheeft.

• Verhuizingen en herstellingswerkenkanmenhetbestnietplannentijdenshetschooljaar.Eenpasopgekalefaterdlokaalwordtgedurendedriewekenverluchtvoorhet ingebruikwordtgenomen–die tijdspanne isnodigomverfgeurenendergelijketelatenverdwijnen.

12

DE KERN VAN DE ZAAK

Tijdens het pollenseizoen:Alserindeklaseenkindmetpollenallergieaanwezigis,ishetaangewezenomdevensters en buitendeuren tijdens het pollenseizoen gesloten te houden bij droogenwinderigweer;verluchtingvandeklasvindtindatgevalstriktbuitendelesurenplaats.Eenmogelijkalternatiefishetgebruikvaneenpollenfilterofeenpollenhor,diemenvoorhetopenraambevestigt.Ookinhetventilatiesysteemvandeschoolbuskan een pollenfilter worden aangebracht. Opgemerkt moet dat de verschillendesoortenpollenelkhuneigenhoogseizoenhebben.Daaromkandeperiodewaarinde klachten ontstaan, variëren naargelang het soort pollen waarvoor het kindallergisch is. Pollenkalenders zijn op verschillende internetsites beschikbaar(www.pollennieuws.be).

13

ASTMAMEDICATIE OP SCHOOLHetnemenvanmedicatieopschoolhoeftgeenprobleemtezijn.Onderhoudsmedicatiewordtdoorgaansingenomenintweegiften,’smorgensen’savonds,enkomtdusinprincipetijdenseennormaleschooldagnietaanbod.Eenkindbijwiedeaandoeninggoedondercontroleis,heeftweinigofgeenbehoefteaannoodmedicatie.Tochkanuwhulpwelkomzijn,ookbijhetnemenvandepreventievemedicatievoordeturnles.Omtewetenwaarvooreenmiddelpreciesbedoeldis,kuntudeCLB-artsen/ofdeindividueleastmafichevandeleerlingraadplegen(ziehoofdstukDekernvandezaak,paragraafDeastmafiche).

Vooreenkindmetastmakanhethandigzijnalsdemedicatiediehetoverdagnodigheeft,opschoolwordtbewaard.Brengtmendemedicatievanverschillendekinderenopéénplaatssamen,danspreekthetvanzelfdatdenaamvanhetkindopdeverpakkingwordtaangeduid;perkindwordteenaparteplastiekzakvoorzien.Hetkanookhelpenalsmenbijiedermiddelaangeeftwaarvoorhetpreciesmoetwordengebruikteninwelkedosis.Elkeverpakkingisvoorzienvaneenbijsluitermetnuttigeinformatie.Denetheidvandevoorzetkamersiseenbelangrijkgegeven(ziehoofdstukEenalgemenekijk,paragraafToedieningswijze).Medicatiedie indeschoolblijft,moetregelmatigvernieuwdenaangevuldworden.

Sommigekinderenvindenhetnietprettighungeneesmiddelintenemeninhetbijzijnvan hun klasgenootjes, zeker als het daartoe bestemde materiaal vrij omslachtiguitvalt.Indatgevalmoetmenhendegelegenheidbiedenzichevenaftezonderen.

DE ASTMA-AANVALHoesten, snel en moeilijk ademhalen en piepen zijn typische symptomen van eenastma-aanval.Sommigekinderenhebbenmindertypischesymptomenenvertonenenkelonrustoflusteloosheid;bijzonderhedenvindtuindeindividueleastmafiche(ziehoofdstukDekernvandezaak,paragraafDeastmafiche).• Eenkalmeomgevingisabsoluutaanteraden.Verderdientmenonmiddellijkde

voorgeschrevennoodmedicatietoe.

• Bijgebruikvaneendoseeraërosolmoetmenvoorogenhoudendathetaantalpuffsperdosiskanverschillenvankindtotkind,naargelangdeernstvandeaandoening.Bijsommigekinderenbeveeltdeartsmaaréénpuffperdosisaan,maarditkantot drie à vier puffs oplopen. Ook het soort toe te dienen noodmedicatie of hetmerkverschiltvankindtotkind.

• Alsdeaanvalna15tot20minutennietafneemten/ofdetoestandvanhetkindzorgwekkendlijkt,geeftmeneentweededosisenbeltdeoudersofdebehandelendearts.

DE KERN VAN DE ZAAK

14

Uitzonderlijkkaneenastma-aanvallevensgevaarlijkworden.Kritiekesituatiesherkentmenaandehandvandevolgendecriteria:• Het kind kan door de ademnood niet meer praten in zinnen, maar alleen in

woorden, zelfs na gebruik van de noodmedicatie.

• De lippen worden kersenrood of paars.

• De polsslag is snel.

• Het bewustzijn is afgenomen.

Inaanwezigheidvandezesymptomenbeltmenonmiddellijkeenziekenwagen(112).Geefhetkindomde10minuteneendubbeledosisnoodmedicatietotmaximaaldriekeerenverwittigdeouders.

15

DE KERN VAN DE ZAAK

SPORT IS AAN TE BEVELEN!Sportenanderevormenvanlichaamsbewegingzijnbevorderlijkvoordefysiekeenmentalegezondheidvankinderenenjongerenmetastma.Onderzoektoontaandatkinderenmetastmadiesporten,overhetalgemeenmindermedicatienodighebben.Naast een gezonde voeding helpt sport bovendien om het lichaamsgewicht ondercontrole tehouden.Dit isvanbelangomdatovergewichteenrolkanspelen inhetontstaanvanastma.Deleerkrachtlichamelijkeopvoedingmagleerlingenmetastmadusbeslisttotdeelnameaandelessenaanmoedigen.

Welishetbelangrijkdatmenhetkindaan eigen tempo laatsporten:alshetaangeeftdathetevennietmeekan,moetmenhetzonderenigeaarzelingwatrustgunnen.Zoalshogeraangegeven,kunnendeweersomstandighedeneenbelangrijkeinvloedhebbenophetprestatievermogeninbuitenlucht;vriesweerenmistwordenmoeilijkverdragen.Kinderenmeteenpollenallergiekunnentijdenshetpollenseizoenbeternietbuitenturnen.

Een puff of een pilletje voorafIndien nodig moet er ruimte zijn voor het nemen van de preventieve medicatie.Hiervoorgebruiktmendoorgaanseeningeademdmiddel,dat–naargelanghetsoortmedicatie–eenkwartiertoteenhalfuuropvoorhandwordtingenomen.Insommigegevallenschrijftdeartsbijinspanningsastmatablettenvoor.Dezekunneneventueel’smorgens,voorhetvertreknaarschool,alwordentoegediend.

Kinderen met een licht inspanningsastma hebben niet noodzakelijk voor iederesoortoefeningmedicatienodig.Hetrisicodaterklachtenontstaan,hangtafvanhetsoortactiviteit:lopengeeftvakerproblemendanturnen,zwemmen,intervalsporten(balsporten)ofeenkorteritperfiets.Tochzijnerkinderendieookbijdelaatstgenoemdeactiviteitenregelmatigproblemenondervinden.Relevantindatopzichtisdathetkindjuist klachten kan hebben bij inspanningen die door anderen als weinig intensiefwordenervaren.Veelhangtafvanhetritmeendeduurvandeinspanning,alsookvandeweersomstandigheden.

Bij kinderen die alleen voor welbepaalde inspanningen medicatie nemen, is hetbelangrijkbijhetbeginvandelesaantegevenwaterpreciesopdelesagendastaat.Hetisookbelangrijkdatdeleerkrachtlichamelijkeopvoedingzichervanvergewistdatdeleerlingmetastmazijn/haaronderhoudsmedicatieofdemedicatiedienodigisvoorhetsporteninderdaadheeftingenomen.Deaanbevelingenvandeastmafichemoetenstriktwordengevolgd.Alshetkinddesondanksbijhetsportenkortademigblijft,kanmendathetbestbijdeCLB-artsmelden.

16

Warm up, cool downEen aantal maatregelen kan ervoor zorgen dat de klachten van inspanningsastmabeperktblijven.Bijkoudweereensjaalvoordemondhouden,helptsoms.Daarnaastwerkteenaangepaste opwarming van15minutenpreventief.Erzijnverschillendemogelijkheden:gedurendedevolle15minutenrustiglopen,ofwelafwisselendééntottweeminutenrustiglopentelkensgevolgddoorééntottweeminutenstappen,ofwelafwisselend30secondenlopenaanmaximalesnelheidenanderhalveminuutrust.Nadesportactiviteitzorgtmeneveneensvooreengeleidelijkeafkoeling.

Proper materiaalOpdenoodzaakvaneenzorgvuldigehygiëneindeturnzaalenaanverwantelokalenis eerder in de tekst al gewezen. Al het gebruikte materiaal, met inbegrip van devloermatten, moet gemakkelijk afwasbaar zijn. Daarnaast kunnen kinderen meteenallergievoorhuidschilfersvankatten,hondenofpaardeneenaanvalkrijgenalszezichuitkledeninhetzelfdelokaalalsklasgenootjesdiethuiskatten,hondenen/ofpaardenhebben. Indatgevalmoetereenaparte kleedkamerwordenvoorzien.Ongemakkentijdensdeturnlesliggensomsaanminusculedetails.Zokanmenalleoudersvaneenklasaanbevelenturnpantoffelsnietmetwitsel tebewerken:zodradezesubstantiedroogis,verspreidtzezichondervormvaneenfijnpoederindeluchtenkan irriterendwerken.Eenenergiekewasbeurt indewasautomaat volstaatomturnpantoffelsweerkeurigwit te latenworden.Nade turnleswordt ieder turnpakzorgvuldigineenindividueletasopgeborgen.

In het zwembadOpzichiszwemmeneensportdiedoorkinderenmetastmagoedwordtverdragen,maar ook hier zijn voorzorgen aan de orde om complicaties te vermijden. Hetchloorgehaltevanhetwateriseenbelangrijkgegeven.Chloordampeninhetgebouwvanhetzwembadkunnendeluchtwegenirriteren,zodatsomsklachtenoptredenzelfsalshetkindnietzwemt.Chloordampenontstaandoorreactievanurinemetchloorenzijndaarom inaanzienlijkhogereconcentratiesaanwezig inzwembadenwaarveelkleinekinderenzwemmen.

Demeestekinderenmetastmakrijgenklachtenalszeaaneenintenseafkoelingzijnblootgesteld.Kinderendiegevoeligzijnvoorafkoeling,moetendegelegenheidhebbeneenbadjasofhanddoekomteslaanterwijlzevandekleedkamernaarhetzwembadlopen,evenopderandvanhetzwembadwachtenofnadelesnaardekleedkamerteruggaan.Omdezelfderedenmoethethaarnahetzwemmenzorgvuldigwordenafgedroogd.

17

Opdeterugwegnaarschooldraagthetkindbijkoudweereenmuts.Chloordampenzijn niet alleen irriterend voor de luchtwegen, maar ook voor de huid, wat een rolkanspelenbijkinderendietegelijkastmaeneczeemhebben.Kinderenmeteczeemmoetennahetzwemmendetijdkrijgenomgrondigtedouchen(metnietteheetwater).Voorhetzwemmenmoetenzezichkunnen(laten)insmerenmeteenbeschermendecrèmeenachterafhunhydraterendecrèmeopnieuwaanbrengen.Eendooreczeemaangetastehuidwordtmetdehanddoekgedept,nietdrooggewreven.

• Sport is gezond voor kinderen met astma en moet worden aangemoedigd.

• Steeds aan eigen tempo.• Bij inspanningsastma: - aandacht voor preventieve medicatie; - opwarming en afkoeling zijn nodig.• Hygiëne (een nette turnzaal, afwasbaar materiaal).• Indien nodig: een aparte kleedkamer voorzien.• Zwemmen: - badjas of handdoek aan de rand van het zwembad toelaten; - na de douche moet het haar zorgvuldig worden afgedroogd; - warme kleding op de terugweg naar school; - eventueel huidverzorging.

18

DE KERN VAN DE ZAAK

IN EEN NOTENDOP

DE ASTMAFICHE

Omdatgegevensrondastmaperpatiëntsterkkunnenverschillen,ishetraadzaamvooriederkindmetastmaeenindividuelefichebijtehouden.DefichebeoogthetCLB,deleerkrachtenenanderebegeleidersopschool,informatietebezorgenomhetkindofdejongereopdejuistemanierteomringen.Heteersteluikwordtingevulddoordebehandelendeartsendeouders;hettweedeluikbiedtruimteaaneenbevattelijkesynthesevanenkeletechnischegegevens,opgestelddoordeCLB-arts.DeintevullenfichekandoordeCLB-artsaandeouderswordenoverhandigdnaaraanleidingvandejaarlijksemedischeanamnese;eenanderemogelijkheidisdatdeschooldirectiezeaanreiktbijdeinschrijvingvandeleerling.Bijhetbeginvanelkschooljaarmoetzosnelmogelijkeenoverlegwordengepland,waarbijdeouders(eneventueelhetkindofdejongere)deinhoudvandefichebesprekenmetdeCLB-artsendepersonendiedeleerlingbinnendeschoolbegeleiden.

Belangrijk is dat de fiche éénmaal per schooljaar door alle betrokkenen opnieuwoverlopenwordt.Bijdiegelegenheidkanmenzijngeheugenopfrissenoverrelevanteinformatie,metinbegripvanderichtlijnenvoorinterventieinnoodsituaties.Meteenkanmenookbijdeoudersnavragenofdeinformatienogactueelisenwelkeaanpassingennodigzijn.Bijhetbeginvanelkschooljaarishetbelangrijkdatdenieuweleraarofleraresopdehoogtewordtgebrachteninzageheeftindefiche.

19

De individuele astmafiche (pdf-formaat) is online beschikbaar op volgende websites

In het Nederlands: www.astma-en-allergiekoepel.beIn het Frans: www.fares.be of www.oasis-allergies.org

ALLERGIEEerder in deze tekst werd er al verschillende keren op gewezen dat kinderen metallergischastmanogandereuitingenvanallergiekunnenhebben.Hoofdzakelijkzijndathooikoorts(eenverstopte,lopendeneusenprikkende,tranendeogen),eczeem(eenschilferige,jeukendehuid)ennetelroos(jeukende,verheven,rozerodevlekkenop de huid, die snel opkomen, van vorm veranderen, open afgaand zijn en weerverdwijnen). Minder vaak ziet men ook ernstiger reacties, zoals angio-oedeem(zwelling van het gezicht, de lippen en de bovenste luchtwegen) en anafylactischeshock(eenveralgemeendeallergischereactiemetmogelijkeensterkedalingvandebloeddruk,dienietzondergevaaris).Hooikoortskomtnietalleenindelentevoor:deaandoeningreageertsomsopallergenendiehethelejaarlangaanwezigzijn.

Hoewel de allergenen bij allergisch astma hoofdzakelijk ingeademde substantieszijn, bestaan er ook voedingsallergenen. De belangrijkste voedingsallergenen zijnnoten,pinda,arachideolie (verwektzeldensymptomen),koemelk,witvaneienvis.Voedingsallergie kan betekenen dat het kind strikt zijn lunch van thuis meebrengtengeenanderevoedingaanvaardt.Mogelijkzullendeoudershieroverookmethetschoolteamwillenoverleggen.Eventueelmoetmenhetkindtoestaanombijvoorbeeldbij feestjes in de klas zijn eigen maaltijd, voedsel of snoep mee te brengen en tegebruiken. Voedingsallergie kan zich uiten door de verschillende afwijkingen diehierbovenbeschrevenzijn,zoalseenlopendeneusofnetelroos,maargeeftbovendienookbrakenendiarree.

Voedingsallergiekanernstigzijn.Zokunnenvoedingsallergenenookklachtengevenalszeenkelwordeningeademd.Daaromkaniemandmetallergieeenastma-aanvalkrijgenwanneerhij gewoon langseen viswinkel loopt, ineenkeukenkomtwaarinmen vis aan het bereiden is, of een receptie bezoekt waar schaaltjes met pinda’saangeboden worden. De symptomen kunnen optreden na contact met zeer kleinehoeveelheden.Omdieredenkanhetnodigzijnkook-eneetgereizorgvuldigtereinigenofopkeukengereimeteenmerktekenaantegevendathetalleenbestemdisvoorallergeenvrijebereidingen–opdiemaniervermijdtmencontaminatie.

Bij eczeem kan het nuttig zijn andere maatregelen te treffen, zoals, tijdens dewintermaanden,hetdragenvanhandschoenenomletselsvandehandentevoorkomen.


20

SCHOOLREIZENAlshetkindmetdeklasopreisgaatvoorverschillendedagen,krijgtmentemakenmetaspectendietijdenseengewoneschooldagnietaanbodkomen.Ookhierweerishetdebedoelingomhetkindopeenzonormaalmogelijkemaniertelatendeelnemen,maar tochdenodigevoorzorgsmaatregelen te treffen.Zozullendebegeleidersnueventueelhulpmoetenbiedenbijhetvolgenvanhetvolledigebehandelingsschema,met inbegrip van de onderhoudsmedicatie. Daarom is het nuttig een kopij van deindividueleastmafichebinnenhandbereiktehebben.

Inhetvooruitzichtvaneenschoolreismetovernachting ishetsterkaantebeveleneenoverlegteplannentussendebegeleiders,deoudersendeCLB-artsindedagenvoorafgaandaandeschoolreis.Devolgendeaspectenzijndaarbijrelevant:

• Plaatsvanhetverblijfenuitstappen(stad,platteland,bebosteomgeving).

• Inrichting van de lokalen: nagaan in welke mate de inrichting voldoet aan decriteriavooreenadequatehygiëne(ziehoofdstukDekernvandezaak,paragraafEenaangepasteschoolomgeving).

• Slaapvertrekken: slapen de kinderen samen of apart? Indien nodig moet menhetkindtoestaanantiallergischehoezenronddematras,hetdonsdekenenhethoofdkussenaantebrengen,ofzijneigenhoofdkussenendekbedtegebruiken.Ineenstapelbedslaapthetkindmetastmabovenaan.

• Maaltijden: beperkingen bespreken en oplossingen bedenken. De mogelijkheidbestaatomallergeenvrijebereidemaaltijden(‘Natama’)tevoorzien.

• Activiteiten,metbijzondereaandachtvoorsport,contactmetdieren,knutsel-enkookactiviteiten.

21

WIE ZOAL KAN HELPENAlserronddebegeleidingvaneenkindmetastmavragenofproblemenopduikenwaarmee de leerkrachten niet meteen raad weten, dan is het aanspreekpunt bijuitstek vanzelfsprekend het CLB, dat als taak heeft ondersteunend op te treden.In samenspraak met de ouders, het kind of de jongere kan de CLB-arts contactopnemenmetdebehandelendeartsalserzichproblemenvoordoen.DeCLB-artskanookeenadviserenderolvervullenmethetoogopeeneventueleaanpassingvanhetevaluatiebeleid(toetsenenexamens).

Daarnaastkunnenpatiëntenorganisatiesbijspringen:

ASTMA EN ALLERGIEKOEPEL VZWParkHeuvelhof13010Kessel-Lo

Tel.:016/25.31.11Tel.:0800/84321

Fax:016/25.31.16E-mail:[email protected]

www.astma-en-allergiekoepel.be

FONDS DES AFFECTIONS RESPIRATOIRES ASBLRuedelaConcorde,56

1050BruxellesTél.:02/512.29.36Fax:02/511.14.17

E-mail:[email protected]

PREVENTION DES ALLERGIES ASBLRuedelaConcorde,56

1050BruxellesTél&fax.:02/5116761

E-mail:[email protected]

22


SIGNAALFUNCTIEMet wat u in dit bundeltje gelezen hebt, kunt u niet alleen kinderen die wordenbehandeldvoorastmaoptimaalomringen;mogelijkbrengtuoudersenbehandelaarsookophetspoorvannogonbekendegevallen.Sommigekinderenhebbenimmerseenvormvanastmadienietofamperindefamiliekringtotuitingkomt,maardaarbuitenernstigehinderkanveroorzaken.Denkmaaraaninspanningsastma.Ofaankinderendieonderinvloedvanstressofemotiesalleenopschoolsymptomenvertonen.Ofaankinderendiegeenhuisdierenhebben,maarsymptomenkrijgenalszeeenkleedkamerdelenmetmakkertjesdiewelmeteenhondofeenkatspelen.Alsuuwvermoedensrondmogelijke,nogonbekendegevallenvanastmabijdeCLB-artskenbaarmaakt,kuntuookhiernuttigwerkverrichten.

BRONVERMELDINGBronnen uit de vakliteratuur:

ClarkNM,BrownR,JosephCL,AndersenEW,etal.Effectsofacomprehensiveschoolbasedasthmaprogramonsymptoms,parentmanagement,grades,andabsenteeism.Chest2004;12:1674-9.

JonesSE,WheelerLS,SmithAM,McManusT.Adherencetonationalasthmaeducationandpreventionprograms“Howasthmafriendlyisyourschool?”Recommendations.JSchNurs2009;25:982-94.

Salo PM, Seven ML, et al. Indoor allergens in school and day care environments.JAllergClinImmunol2009;124:185-94.

ScheinmanP,deBlicJ,Allergologiepédiatrique.FlammarionMédecines-Sciences.2007.

Documentatie voor de niet-professionele omkadering en andere gegevens:

Astmainbeeld,uitgegevendoorAstmaenAllergiekoepelvzwin2007;deFranstaligeversie,L’asthmeen images, isuitgegevendoorFondsdesAffectionsRespiratoiresasblenPréventiondesAllergiesasbl.

Veiligmetastmaenallergienaarschool,uitgegevendoorAstmaenAllergiekoepelvzwin2007.

Projetd’accueilindividualiséwaseeninspiratiebronvoorhetvoorliggendewerk.HetiseenprotocoluitgewerktdoorhetFranseMinisterievoorOnderwijs,datbedoeldisomdebegeleidingvanhetkindmetastmaopschooloptimaaltelatenverlopen.www.esen.education.fr.

23

BIJLAGEN

BIJLAGE 1. DE DOSEERAËROSOL

1. Verwijderdebeschermdop.

2. Schuddedoseeraërosolkrachtig.

3. Bij eerste ingebruikname of als de doseeraërosol gedurende 2 weken niet isgebruikt,maaktmeneersteendosisvrijvoormenhetgeneesmiddeltoedient.

4. Demedicatiewordtgenomeninrechtopzittendehouding.

5. Neem de doseeraërosol rechtop tussen twee vingers, met het reservoir naarboven:deduimonderaanophetmondstukendewijsvingerophetreservoir.

6. Ademdiepenrustiguit.

7. Neemhetmondstuktussendetandenenomsluithetmetdelippen.

8. Drukophetreservoirenademtegelijkrustigendiepin.

9. Stopdeademhalinggedurende10seconden.

10. Ademlangzaamuitdoordeneus.

11. Alserpertoedieningmeerdanééninhalatiemoetwordengenomen,danwachtmeneenpoosjevóórdetweedeinhalatie(volgensinstructiesvandevoorschrijver).

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Opmerking: ga regelmatig na of er nog product in de doseeraërosol overblijft. Een doseeraërosol is leeg als hij horizontaal op water drijft.

Bron afbeelding: ‘Astma in beeld’ uitgegeven door de Astma en Allergiekoepel vzw.

24

BIJLAGE 2. DOSEERAËROSOL MET VOORZETKAMER (dit gebruik geniet de voorkeur)

1. Verwijderdebeschermdop.

2. Schuddedoseeraërosolkrachtig.

3. Bij eerste ingebruikname en als de doseeraërosol gedurende 2 weken niet isgebruikt,maaktmeneersteendosisvrijvoormenhetgeneesmiddeltoedient.

4. Demedicatiewordtgenomeninrechtopzittendehouding.

5. Neem de doseeraërosol rechtop tussen twee vingers, met het reservoir naarboven,deduimonderaanophetmondstukendewijsvingerophetreservoir.

6. Sluitdedoseeraërosolaanopdevoorzetkamer.

7. Neemhetmondstukvandevoorzetkamertussendetandenenomsluithetmetdelippen.

8. Verstuif de dosis in de voorzetkamer (aantal puffs volgens instructies van devoorschrijver).Alsverschillendepuffsmoetenwordentoegediend,dankanmenpuffperpuffindevoorzetkamerverstuiveneninademen,oferallepuffstegelijkinaanbrengen,volgensinstructiesvandevoorschrijver.

9. Adem een paar keer in doorheen het mondstuk (volgens instructies van devoorschrijver).

1

2

3

4

5

6

7

8

9

25

BIJLAGEN

Opmerking: ga regelmatig na of er nog product in de doseeraërosol overblijft. Een doseeraërosol is leeg als hij horizontaal op water drijft.


BIJLAGE 3. DE PIEKSTROOMMETER (PEAKFLOWMETER)

1. Voormendepiekstroommetergebruikt,moetdecursorzichzodichtmogelijkbijhetmondstukbevinden.

2. Blaasrechtopstaand.

3. Haaldiepadem.

4. Omsluithetmondstukmetdelippen.

5. Blaaszosnelenhardmogelijkuit.

6. Noteerhetcijferdathetmetertjeaangeeft.

7. Herhaaldeoperatiedriemaal.

8. Duiddebestewaardeaanindedaartoebestemdegrafiek.

1

2

3

4

5

6

7

8

26

BIJLAGEN


Deze brochure alsook de astmafiche zijn online beschikbaar op volgende websites:

In het Nederlands: www.astma-en-allergiekoepel.beIn het Frans: www.fares.be of www.oasis-allergies.org


Project gerealiseerd met de onvoorwaardelijke steun van MSD Belgium bvba/sprl

Open luchtwegen op school

Documents

Transcript of Open luchtwegen op school