Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden nummer 9 | september 2016

Op bezoek bij Mol Cyin Staden, België

www.vakbladlastechniek.nlUitgaveISSN 0023-8694Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituutvoor Lastechniek (NIL) in samenwerking met het Belgisch Instituutvoor Lastechniek (BIL).RedactieBert de Jong, Fleur Maas, Peter Meys, Rolf Mul, Leo Vermeulen,Bart Verstraeten, Margriet WennekesEindredactieMargriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek)UitgeverBert de JongAdvertentiesCon-Sell, Rolf MulT 06 12 50 90 58 - E info@con-sell.nlRedactieadviesraadPaul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Leen Dezillie, Rob Helmich, Marcel Hermans, Michel van ‘t Hof, Piet van der Horst,Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld, Maurice Mol, Ed Mulder, Frank Smit, Erik Steenkist, Gregor Tokarenko, Fred Vasquez, Adriaan Visser, Olaf van der Vliet

Adressen Nederlands Instituut voor LastechniekLouis Braillelaan 80 - 2719 EK ZoetermeerT 088 018 70 00 - www.nil.nl

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzwTechnologiepark 935 - B-9052 Zwijnaarde, BelgiëT +32 9 292 14 05 - F +32 9 292 14 01, E marijke.goedertier@bil-ibs.be - www.bil-ibs.be

OPUS communicatie-ontwerpFruitweg 24 j - 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44 - F 071 541 41 50E info@vakbladlastechniek.nl

Abonnementen Voor particulieren in Nederland € 62,50 op privé-adres, voor bedrijvenin Nederland per abonnement. Voor studenten en senioren geldt in Nederland een speciaal tarief.

Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met marijke.goedertier@bil-ibs.bePrijzen zijn excl. btw.

Lastechniek verschijnt tien keer per jaar en wordt toegezonden aandeelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en hetBelgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerdenen belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen overabonnementen kunt u terecht bij het NIL of het BIL voor België. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aan-getekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar.

Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour.Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voorhet Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland.

Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden.

Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.

©2016 - Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever.

Colofon

In de smederij op de Bataviawerf in Lelystad waan je je inhet verleden. Hier wordt de oudste vorm van het lassennog beoefend: het vuurlassen of wellen. Nog maar eenhandjevol vaksmeden beheerst de techniek van het aanelkaar verbinden en in vorm brengen van ijzer, met nietsmeer dan een kolenvuur als warmtebron. Het is belang-rijk dat deze techniek doorgegeven wordt aan nieuwe ge-neraties, vindt het Nederlands Gilde van Kunst-, Sier- enRestauratiesmeden (NGK). Het restaureren van smeed-ijzer van ons cultureel erfgoed vereist namelijk specialis-tische kennis en kunde. Denk maar aan de groterestauraties van het Rijksmuseum, Kasteel De Haar enhet Binnenhof, maar ook de instandhouding van jongeremonumenten, zoals de voormalige timmerfabriek in Vlis-singen en het Kurhaus. Op de website van het NGK vindtu naast informatie over opleidingen, cursussen en eve-nementen, een overzicht van erkende smederijen en vak-bekwame smeden in Nederland. Eén van die vaksmedenis Wout Hammer. In dit blad leest u hoe hij samen met zijnVlaamse vakbroeder Filip Ponseele gewerkt heeft aan hetvervaardigen van gevuurlaste staven, die later op hun me-chanische eigenschappen getest gaan worden.

De lastechniek heeft sinds het vuurlassen enorme ont-wikkelingen doorgemaakt en is steeds verder verfijnd.Wat te denken van het gebruik van beschermgassen,waarvan de samenstelling steeds nauwkeuriger kan wor-den afgestemd op het lasproces en de specifieke toe-passing? Ook dat vraagt om specialistische kennis.Beschermgasspecialist Martin Majoor praat u hierover bij.En onderzoekers van de TU Delft hebben zich verdiept inhet ontstaan van de microstructuren in staal, met als doelom deze beter te kunnen sturen. Op termijn zou daardoorhet gebruik van zeldzame legeringselementen terugge-drongen kunnen worden.

Wilt u alles weten over de laatste stand van zaken op hetgebied van lastechniek en andere verbindingstechnieken,breng dan zeker een bezoek aan de Verbindingsweek,die plaatsvindt op 1, 2 en 3 november in de Evenemen-tenhal te Gorinchem. In de volgende editie van Lastech-niek leest u alles over dit evenement, met veelbeursnieuws, het programma van het NILBIL Lassympo-sium en beursgerelateerde artikelen.

Veel leesplezier!

Redactie Lastechniek

Het geheim van de smid

LASTECHNIEK VOORWOORD - september 2016

The strong connection

Op zoek naar een robotlas- oplossing die echt werkt?

Inhoud #9 september 2016

LASTECHNIEKwordt uitgegeven door OPUS communicatie-ontwerp in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek enin samenwerking met het Belgisch Instituut voor Lastechniek

www.vakbladlastechniek.nl

04 Vanuit de verbindingswereld

14 Zware constructies op wielen;

op bezoek bij Mol Cy, Staden (B)

18 De oorsprong van de lastechniek

22 Laskennis opgefrist (29)

“Jaarlijks produceren

we ongeveer

200 vuilniswagens,

waarvan circa 80%

bestemd is voor

België. Ieder land

kent zo zijn eigen

manier van vuil

ophalen en dat maakt

het niet eenvoudig,

maar wel uitdagend

om in het buitenland

te leveren.” 14 18

30© Stad Ieper, Margaux Capoen

26 Zin en onzin over beschermgassen

30 Vaktrots

33 Willem de Welder

34 Brancheregister

VCL viert haar 40-jarig bestaan. Het in Brussel gevestigde opleidings-en certificatiecentrum opent zondag 16 okto-

ber haar deuren voor klanten , leveranciers, personeelsleden, vrienden en familie om dit jubileum te vieren. Daarbij

zal meteen de gloednieuwe CRx-vision scanner wordt ingewijd. Maar dat is niet de enige investering in de toekomst

die VCL de afgelopen tijd heeft gedaan. De werkplaats en kantoren kregen een facelift, de opslag van materialen en

toebehoren werd gecentraliseerd en voor cursisten en instructeurs werden nieuwe doucheruimtes en kleedkamers

gebouwd. Met de investering in de radiografische apparatuur slaat VCL resoluut de weg in naar een totale digitali-

sering van lassercertificatie. VCL wil op 16 oktober haar relaties bedanken voor de voorbije jaren en het glas heffen

op de toekomst. Voor programma en inschrijvingen, zie www.v-c-l.be

8

4

LASTECHNIEK BERICHTEN - september 2016

5

LASTECHNIEKseptember 2016

Op de beursvloer is tijdens deze editie een Kennisthea-ter aanwezig. In dit theater worden diverse lastechni-sche zaken belicht aan de hand van korte presentaties.Hiermee kunt u uw bezoek aan de NIL Verbindingsweeknog zinvoller maken. Op het ‘Virtueel Lasplein’ kunt udemonstraties van verschillende aanbieders van virtu-ele lasapparatuur verwachten. Natuurlijk krijgt u ook demogelijkheid om het virtueel lassen zelf uit te proberen.

Meer informatie over de activiteiten tijdens de Verbin-dingsweek kunt u binnenkort vinden op www.nil.nl en inhet oktobernummer van dit blad. De komende editie vanLastechniek zal in het teken staan van de Verbindings-week, met beursnieuws, productnieuws en de lezin-genprogramma’s van het Lassymposium en dedocentenmiddag.

In Emmeloord is op 9 september 2016 een nieuw Op-leidings- en Trainingscentrum voor lasopleidingen encertificeringen geopend door GT Lasopleidingen & Ad-vies. Deze groothandel in de lastechniek heeft hiertoesamenwerking gezocht met EQIN Opleidingen en ROCFriese Poort. De nieuwe lasschool richt zich op deregio Noord-Nederland.

OpleidingsaanbodNaast de laskaderopleidingen zal de nieuwe lasschooldiverse trainingen aanbieden, zoals product- en machi-netrainingen, in-company-trainingen en re-integratietra-jecten. Ook het kwalificeren van lassers behoort tot hetdienstenpakket. De opleidingen worden verzorgd doorbevoegde docenten uit het bedrijfsleven, onder toezichtvan vestigingsmanager en ervaren docent lastechniek,André Konst.

Op dit moment zijn de voorbereidingen voor detwaalfde editie van het NILBIL Lassymposium en deNIL Verbindingsweek in volle gang. Kennissen, kennisen kunde zijn de belangrijkste redenen waarom dezeevenementen worden georganiseerd.

NILBIL Lassymposium 2016Op 2 en 3 november zal in de Evenementenhal te Go-rinchem het NILBIL Lassymposium 2016 worden ge-houden. Belangrijke ontwikkelingen in lasprocessen,materialen, onderzoek, arbeidsomstandigheden en nor-men worden dan door specialisten in een groot aantallezingen besproken. Aanvullend zal op 3 november eendocentenmiddag worden georganiseerd die gericht isop het lasonderwijs.

NIL Verbindingsweek 2016De Verbindingsweek vindt plaats op 1, 2 en 3 novemberen zal eveneens plaatsvinden in de Evenementenhal teGorinchem. Door de exposanten wordt u op de hoogtegebracht van ontwikkelingen en innovaties in uw vak-gebied. Een bezoek aan deze beurs biedt u bovendieneen uitgelezen mogelijkheid om uw netwerk te onder-houden en te vergroten.

NIL Verbindt!TotaalpakketDirecteur Richard Griep legt uit waarom GT Lastechniekzijn activiteiten heeft uitgebreid: “Als groothandel bedie-nen we uiteenlopende doelgroepen, zoals landbouw-mechanisatiebedrijven, machinefabrieken, scheeps-bouw, roestvaststaalindustrie, installatiebedrijven, con-structie- en offshorebedrijven, maar ook werkplaatsenvan autogarages. Naast de verkoop van lasapparatuuren toebehoren willen we onze klanten ondersteunenmet een aanvullend dienstenpakket, waaronder oplei-dingen en advies. Door het aantrekken van André Konst,met zijn uitgebreide ervaring als lasdocent en kennisvan de lastechniek, kunnen we onze relaties nog betervan dienst zijn.“

Nieuwe lasschool geopend in Emmeloord

NIL Verbindingsweek draait omkennissen, kennis en kunde

6

LASTECHNIEK BERICHTEN - september 2016 LASTECHNIEKseptember 2016

TIG-lassen. Peter Boon: “Het leuke is, dat we vandaagonze eigen lasleerlingen hebben ingezet om deze jon-geren onder hun hoede te nemen en ze een beetje weg-wijs te maken in het TIG-proces. Daardoor voelen zezich wat vrijer, en voor onze leerlingen is het ook eenopsteker.”

DroomjobDe praktijkschoolleerlingen lijken zich al snel thuis tevoelen en wachten geduldig af tot er een plekje in eenlasbox vrij is. De dertienjarige Roy, de jongste van degroep, is nieuw op de praktijkschool. Hij heeft nog nooitgelast, maar “het lijkt me wel wat”. Suleiman (16) heeftal wel wat laservaring en kijkt geïnteresseerd naar eenaantal gelaste werkstukken. Of hij van het lassen zijn be-roep wil maken? “Ik denk het niet, maar ik zou wel au-tomonteur willen worden. Daar heb je ook lassen voornodig. Maar ik wil zoveel mogelijk verschillende tech-nieken leren.” Dan komen de eerste leerlingen uit de las-box. Giovanni (15) begint spontaan te vertellen. “Het isecht anders dan MIG/MAG. Je moet heel goed kijkenhoe je je handen houdt, omdat je ook nog extra materi-aal moet afsmelten. Best moeilijk.” Maar hij weet nu aldat hij verder wil met het lassen. Zijn MIG/MAG-diplomaheeft hij al, dit jaar begint hij met BMBE, en later wil hijook het TIG-lassen leren. “Lasser worden, dat is echtmijn droomjob”, zegt hij vol overtuiging. “Maar nietonder water of in besloten ruimtes. Dat is me veel te ge-vaarlijk.” De les over veiligheid heeft indruk gemaakt.

7

‘Lasser worden, dat is echt mijn droomjob’

Door verhitting van ijzer kan het van structuur veran-deren. Dit is één van de manieren om verschillendevormen van staal te krijgen, met verschillende eigen-schappen. Dat proces lijkt op de vorming van ijsbloe-men: vanuit een kiempunt verandert de eneijzerkristalstructuur in de andere, en dit proces breidtzich vanuit zo’n kiempunt verder uit.

KiemvormingsprocesDergelijke kiemvorming in materialen heeft de meesteinvloed op de uiteindelijke eigenschappen, maar is noghet minst begrepen in de metaalkunde. Over hoe enwaar die kiemvorming precies start bijvoorbeeld, is nogweinig bekend. Onderzoekers van de TU Delft werpendaar nu nieuw licht op in hun publicatie ‘Preferential Nu-cleation during Polymorphic Transformations’ in Scien-tific Reports (Nature) van woensdag 3 augustus.

De onderzoekers brachten dit kiemingsproces ‘live’ inbeeld door in de European Synchrotron Radiation Faci-lity in Grenoble een staalmonster in een speciaal ge-maakt oventje te verhitten tot 1.000 graden, en hetveranderingsproces te volgen met behulp van röntgen-straling. Ze brachten zo in kaart welke plekken, metwelke eigenschappen, de meest waarschijnlijke start-punten waren voor het kiemvormingsproces van deovergang van ferriet naar austeniet.

LegeringenDe tot nog toe meest gebruikte manier om de eigen-schappen van staal te veranderen is door het toevoe-gen van elementen die invloed hebben op de structuuren daarmee de eigenschappen van de resulterendestaalsoort: legeringen. Legeringen kunnen bestaan uitmeer dan tien verschillende soorten elementen, wat nietalleen de productie ingewikkeld en vaak kostbaarmaakt, maar ook de recycling.

MicrostructurenInzicht in het kiemvormingsproces biedt hier mogelijkuitkomst. Als je dit kunt sturen, is het in theorie mogelijkmicrostructuren te laten ontstaan die het materiaal degewenste macroscopische eigenschappen geven, zon-der toevoeging van andere (zeldzame) elementen.Delftse materiaalkundige Erik Offerman: “Staal moet

sterk zijn, maar ook goed vervormbaar, bij-voorbeeld om componenten in de auto-indus-trie lichter te kunnen maken. Ook in deproductie van zogenaamde elektrische stalenvoor de kern van transformatoren ben je opzoek naar specifieke eigenschappen. Wil je indat proces het gebruik van legeringselemen-ten terugdringen, dan staat het kiemvormings-proces centraal. We hebben nu plekkengevonden waar een ijzerkristal bij voorkeurkiemt.”

Simpele basismaterialenOfferman: “Als je metalen simpeler kuntmaken, dus minder doen met legeringen, enmeer met de microstructuur, dan kun je de ba-sismaterialen ook simpel houden. Dat maaktproductie goedkoper, maar je kunt de materia-len ook makkelijker opnieuw gebruiken bij re-cyclen. Je zou meer met de structuur moeten

spelen in plaats van te legeren. Een volgende stap is omkritische legeringselementen te vervangen en het aantalverschillende legeringselementen en de concentratieervan te verlagen door de microstructuur te optimalise-ren.”Bron: Webredactie Communication TU DelftPreferential Nucleation during Polymorphic Transforma-tions, H. Sharma, J. Sietsma & S. E. Offerman, Scienti-fic Reports, DOI: 10.1038/srep30860.

Meer zicht op veranderings-processen in staal

28 leerlingen van de Kennemer Praktijkschool uitHeemskerk brachten aan het begin van dit schooljaareen bezoek aan Haprotech Lasopleidingen in Velsen-Noord, om een keer te ervaren wat TIG-lassen is. Demeesten hadden vlak voor de zomer op school hunMIG/MAG-diploma behaald; voor een enkeling was hetde allereerste kennismaking met lassen.

UitstapjeOngeveer vijftien jaar zijn ze, de leerlingen die in hetkader van hun introductieweek de lasschool in Velsen-Noord bezoeken om kennis te maken met het TIG-las-proces. De meesten hebben net hun lasdiplomaMIG/MAG niveau 1 behaald. “Op de praktijkschoolgeven we les in het MIG/MAG- en BMBE-lassen, maarvoor het TIG-lassen zijn de leerlingen aangewezen opexterne lasopleidingen, vandaar dit uitstapje”, vertelt be-geleidend techniekdocent Henk Rensen.

PBM’sDe groep, die voornamelijk uit jongens bestaat, wordtopgevangen door lasdocent Peter Boon, die begint meteen korte les over veilig en gezond werken. Hij behan-delt onder andere de gevaren van lasrook, elektriciteit,licht en het werken in besloten ruimtes. In tweetallengaan de leerlingen vervolgens naar de praktijkruimte,waar ze voorzien worden van de nodige persoonlijke be-schermingsmiddelen. Daarna krijgen ze kort instructieen mogen ze om beurten in de lasbox zelf een stukje

LASTECHNIEKseptember 2016

Grote veranderingenDe industriële productieprocessen zijn onderhevig aangrote veranderingen. Verdergaande automatisering, di-gitale gegevensuitwisseling en intelligente procesketensmaken het mogelijk om steeds flexibeler te produceren,doorlooptijden te verkorten en de productkwaliteit te ver-groten. Door mee te gaan in deze ontwikkelingen kanook de plaatbewerkingsindustrie tegemoet komen aande steeds hoger wordende klanteisen ten aanzien vankwaliteit en levertijden, kleinere series en grotere pro-ductvariaties.

Volgende generatieEuroBLECH 2016, met als thema “De volgende genera-tie in plaatbewerking”, speelt in op al deze ontwikkelin-gen. Ongeveer 1.600 exposanten tonen hunoplossingen voor moderne productieprocessen. Naastplaatbewerkingsapparatuur zoals snijmachines, pons-machines, kantbanken, persen, walsen, lasapparatuur,apparatuur voor oppervlaktebehandeling enzovoort,worden ook handling- en opslagsystemen gepresen-teerd. Ook maken bezoekers kennis met de nieuwstesoftware die kan worden ingezet om het maximale ren-dement uit deze apparatuur te halen.

Praktische informatieEuroBLECH 2016 vindt plaats op het terrein van de Han-nover Messe, van dinsdag 25 oktober tot en met zater-dag 29 oktober. De beurs is ma-vrij geopend van 9.00 –18.00, za van 9.00 -15.00.

Een dagticket, te bestellen via de website van Euro-BLECH, kost € 30,- in de voorverkoop en € 38,- terplaatse. Voor studenten geldt een gereduceerd tarief.

9

Ontwikkelingen in plaatbewerkingIn de Hannover Messe wordt van 25 tot en met 29 ok-tober EuroBLECH 2016 gehouden, de grootste vak-beurs voor plaatbewerking ter wereld. De completeketen in plaatbewerkingstechnologie komt aan bod:plaatmaterialen, handling, scheidingstechnieken, ad-ditive manufacturing, lassen, oppervlaktebehandeling,vormgevingstechnieken, halffabricaten en eindpro-ducten, gereedschappen, kwaliteitscontrole, CAD/CAM/CIM-systemen, tot en met onderzoek en ontwik-keling.

Smeden en hoefsmeden in WO ITijdens de oorlog van 1914-1918 vormden smeden enhoefsmeden een belangrijke steun voor de oorlogsin-spanningen. Ze waren nodig voor het maken en her-stellen van een brede waaier van voorwerpen, nodigvoor het voeren van één van de eerste ‘moderne’ oorlo-gen. Meer dan 8 miljoen paarden, ezels en muilezelswerden tijdens deze oorlog gebruikt. Smeden die thuis-bleven kregen de opdracht om ontelbare hoefijzers enandere voorwerpen te smeden.

Gesmede klaprozenTegen deze historische achtergrond is de internationalegemeenschap van smeden en hoefsmeden samenge-komen in Ieper om een gedenkteken te maken in de

In de week van 1 tot 6 september zijn honderden sme-den van over heel de wereld samengekomen in Iepervoor een internationaal smeedevent: Ypres 2016. Opde Grote Markt is een monument gesmeed ter her-denking van de slachtoffers van de Eerste Wereldoor-log. Hoofdthema van het monument is de klaproos(poppy), het internationaal erkende symbool van Flan-ders Fields.

8

LASTECHNIEK BERICHTEN - september 2016

vorm van de Flanders Fields Klaproos. Het monumentbestaat uit een grote, centrale blikvanger, middenin eenbloembed van 2016 handgesmede klaprozen. Daarom-heen zijn verschillende gesmede panelen vervaardigd,die uitdrukking geven aan de gevoelens en ideeën overde oorlog. Wat het monument uniek maakt, is het feit dat iedereen,zowel burgers als militairen van beide zijden, wordenherdacht. Het is een gedenkteken voor alle gesneuvel-den, gewonden en ontheemden, hun families en hunomgeving. Het monument zal een blijvend en sereenmerkteken vormen langs de plaatsen van de voorma-lige Westerse frontlinie. Het gedenkteken wordt uitein-delijk geplaatst naast de militaire begraafplaats teLangemark-Poelkapelle, die jaarlijks door honderddui-zenden mensen wordt bezocht.

OrganisatieHet project is georganiseerd door een internationalegroep van medewerkers uit onder andere België, de VS,Wales, Frankrijk, Engeland, Nieuw-Zeeland, Australië enOekraïne. Daarnaast hebben ook vertegenwoordigersuit een aantal andere landen hun steun verleend, waar-onder Duitsland, Italië, Zuid-Amerika en Azië.

Internationaal smeedevent in Ieper

© Stad Ieper, Margaux Capoen © Stad Ieper, Margaux Capoen

LASTECHNIEKseptember 2016

11

De voorbereidingen voor Surface 2016, de tweejaar-lijkse vakbeurs voor oppervlaktetechniek, verlopenveelbelovend, met veel aanmeldingen van oppervlak-tebehandelaars en gespecialiseerde toeleveranciers.De meerwaarde van het vakgebied zal sterk onder deaandacht worden gebracht in diverse exposities en de-monstraties.

Onderdelen worden steeds kleinerIn de industriële productie worden in toenemende matemicro-onderdelen gebruikt. Het produceren van dezeonderdelen brengt de nodige uitdagingen met zich mee.De onderdelen worden niet alleen kleiner en lichter,maar ze moeten ook vervaardigd worden met een pre-cisie die met conventionele snijmachines niet bereiktkan worden. Bovendien zijn de meeste materialen ge-voelig voor warmte-inbreng, zodat het waterstraalsnij-den als meest geschikte techniek voor deze micro-toepassingen wordt beschouwd.

Hoge nauwkeurigheidMaximator Jet speelt in op deze trend met de ontwikke-ling van de micro-waterstraalsnijmachine MicroCut V2,met een snijnauwkeurigheid van 0,01 mm. De machinebeschikt over een innovatieve constructie uit graniet, denieuwste snijkoptechnologie en volledig geïntegreerdesnijsoftware. De nieuwe machine is niet alleen nauw-

De Duitse fabrikant Maximator Jet heeft met de Micro-cut V2 een nieuwe snijmachine ontwikkeld voor hetmicro-waterstraalsnijden. Naast een hoge nauwkeu-righeid biedt deze snijmachine ook economische voor-delen. De belangrijkste toepassingsgebieden zijn demachinebouw, elektrotechniek, fijnmechanica, medi-sche en chemische industrie.

10

LASTECHNIEK BERICHTEN - september 2016

keuriger, maar ook zuiniger in gebruik dan zijn voor-gangers. Het aantal slijtdelen is teruggebracht tot eenminimum, en de machine bevat geïntegreerde functies,zoals een abrasiefsysteem, waarvoor dus geen aanvul-lende apparatuur meer nodig is. De ingebouwde soft-ware helpt bovendien om materiaal en tijd te besparen.

GebruiksvriendelijkDankzij het ‘koude’ snijproces, kunnen flinterdunne ma-terialen gesneden worden die met andere snijproces-sen zouden vervormen of smelten. De machine verwerktuiteenlopende materialen, zoals keramiek, glas, kunst-stoffen, allerlei metaalsoorten en elektronicacomponen-ten.Met de nieuwe MicroCut V2 kunnen werkstukken tot 700mm x 500 mm nauwkeurig gepositioneerd en gesnedenworden. De thermische belasting is minimaal en er ont-staan tijdens het proces geen giftige gassen. De snij-machine is verder voorzien van een SmartTouch--System, geïntegreerde SmartCut-CAD/CAM- softwareen beschermende voorzieningen tegen vuil en lawaai.

Micro-waterstraalsnijden dankzij nieuwe innovatie

Oplossingen voor oppervlaktebehandelingDe expositie Surface Solutions toont aan de hand vanverschillende thema’s uiteenlopende en innovatieve op-lossingen voor oppervlaktebehandelingen. De expositieis een handig vertrekpunt voor inkopers, constructeursen productontwerpers. Thema’s zijn onder andere mi-lieuvriendelijkheid, slijtvastheid, corrosiewering, weringvan bacteriën, graffiti-bestendigheid, brandveiligheid,geluidsreductie en energiebesparing.

BEZOEK ONS OPNIL/BIL Lassymposium2 en 3 november 2016

Verbeterde controle | Gemaakt door en voor experts, volgens ISO 3834-2 | Eenvoudig in gebruik | Bespaart tijd en geld

www.cerumindustry.com +31 (0)6 235 091 41

advertentie

Expositie Trots op het werkDeze expositie is bedoeld om de meerwaardevan het vakgebied nadrukkelijk onder de aan-dacht te brengen. De oppervlaktebehandelingvan materialen blijkt (bijna) onbegrensde moge-lijkheden te hebben. In de expositie worden al-ledaagse en bijzondere eindproductententoongesteld, die dankzij oppervlaktetechniekextra prestaties leveren.

3D-printingpleinOntdek de mogelijkheden en kansen van 3D-printtechnieken. Op dit plein zullen diverse 3D-geprinte producten te zien zijn van zowelkunststof als metaal. Daarnaast worden er op-lossingen aangedragen voor de behandelingvan deze 3D-geprinte producten.

Expositie ION Borghardt AwardDe expositie van de ION Borghardt Award presenteertde tien meest innovatieve ontwikkelingen van de afge-lopen twee jaar in het vakgebied industriële oppervlak-tetechnieken. De winnaar van de award wordtbekendgemaakt tijdens de openingsceremonie, opdinsdag 4 oktober om 9.15 uur.

Wat, waar, wanneerSurface vindt plaats van 4 tot en met 6 oktober 2016 inde Brabanthallen in Den Bosch. De beurs maakt deel uitvan de Week van de Oppervlaktetechnologie, waar zo’n30 brancheorganisaties en 12 kennisinstituten bij be-trokken zijn, die samen meer dan 75 kennissessies opde beurs verzorgen. Doorlopend worden voordrachtengehouden over innovaties, best practices, nieuwe ont-wikkelingen en toepassingen. De beurs is dagelijks ge-opend van 10.00 - 17.00 uur. De toegang is gratis.

Surface 2016

14

De week voor lassen, lijmen en snijdenEVENEMENTENHAL GORINCHEM

1,2 EN 3 NOVEMBER 2016

Een initiatief van:

13.00 - 21.00

EEN IJZERSTERKE COMBINATIEMET VAKBEURS:

GRAAG VERWELKOMEN WE U TIJDENS DIT UNIEKE, DRIEDAAGSE VAKEVENEMENT:• Bedrijven en onderwijsinstellingen uit de verbindingstechniek tonen en bekijken

de laatste ontwikkelingen op het gebied van lassen, lijmen en snijden

• De ijzersterke beurscombinatie met METAVAK brengt alle professionals uit de

metaalindustrie samen

• Inhoudelijke lezingen over actuele thema’s tijdens de twaalfde editie van het

welbekende NIL/BIL-Lassymposium

• Kennistheater voor en door exposanten: door de actuele onderwerpen ook voor

bezoekers een toegevoegde waarde

• Maak kennis met virtueel lassen, de toekomst op het gebied van lasonderwijs:

veilig en kostenbesparend

A5 MIG RAILSYSTEM 2500

A5 MIG ORBITAL SYSTEM 1500

A5 TIG ORBITAL SYSTEM 150

And you know.

Productief en winstgevendGEMECHANISEERD LASSEN

Alles wat nodig is voor productief, gemechaniseerd lassen. Eersteklas apparatuur voorzien van baanbrekende software.

Uitgebreide ondersteuning via het wereldwijde Kemppi netwerk.

Ga voor meer informatie naar kemppi.com

HELP VAKCOLLEGA’S IN AFRIKA!

O

VHELP

eetMeih

INS’OLLEGACAKVVA

gwufoeitanodnekifAii

!AAFRIKIN

csdeeregtkiurbegkd

ellocutplehpahcb

-age

inhcetdielpotlemazinhcte

lingslanden. G

sfeGe

ogneeakirfAniicnaabneenegnid,nipahcsdeeregt

nenelohcsehcseedschap werlingslanden. G

derGetemnema

potsmokeotedeo.keinhcetednin

nepotidtpank,nrednoednterats

kt!ereedschap w

vnipahcsdeerGe

etemnewuobetphcsdeereGdereG

ntehtpeehcsrevkiwtnonisremen

amwunaagnilluv

n eep ahr aan

ekk -

taa

sfeGeppahcs

debfo

ohkjKi

.www

derGetemnemahnekkortebekjilep

ninetonegkavfjir

oneplehtnukueo

hcsdeeregdereg

vnipahcsdeerGemasnuetsnedieh. dlerewedrededn

:po

namkav/ln.pah

amwunaagnilluvellocwutemnem

.

taa -s’’sag

Halve finalistenDe 7XE Extractor lastoorts is één van de halve finalistenin de categorie ‘Smart Industry’. Op 26 september zul-len alle halve finalisten hun innovaties presenteren voorde vakjury. Die avond wordt bekendgemaakt wie vanhen tot de vijf finalisten per thema behoort. De finalistenstrijden vervolgens voor een laatste maal tijdens de Ac-centure Innovation Summit op 28 oktober in DeFabriquete Utrecht om de felbegeerde Accenture InnovationAwards.

De Nederlandse fabrikant van lastoortsen, Translas inNieuwegein, is met de 7XE Extractor, een lastoorts metgeïntegreerde afzuiging, doorgedrongen tot de halvefinale van de Accenture Innovation Awards. De inno-vatieve lastoorts, ontwikkeld in nauwe samenwerkingmet TNO en iTanks, zuigt ruim 90% van de lasrook di-rect weg bij de bron.

12

LASTECHNIEK BERICHTEN - september 2016

Stemmen publieksprijsNaast de Accenture Innovation Awards die door de juryworden toegekend, komen innovaties ook in aanmer-king voor de Publieksprijs. Iedereen kan via Twitter, Fa-cebook of LinkedIn stemmen op zijn favorietedeelnemer. Dit kan tot 21 oktober. De deelnemer die hetgrootste aantal stemmen van het Nederlandse publiekheeft verzameld, wint de Publieksprijs.

AmbassadeurDe uit Hellendoorn afkomstige Wim van de Merwe is al-tijd een ambassadeur geweest voor goed lasonderwijs,met vooral veel praktijk en niet te veel boeken. Hij begonin 1963 op de ambachtsschool in Rijssen, en kwam viaeen baan in het bedrijfsleven terecht in het onderwijs. In1977 begon hij met lesgeven en zes jaar later werd hijdocent op zijn oude ambachtsschool, die later onder-deel werd van scholengemeenschap Reggesteyn inRijssen. Door de jaren heen haalde Wim veel promi-

De bekende lasdocent uit het oosten van het land,Wim van de Merwe, is 65 jaar geworden en moet metpensioen. Hij behoort tot de grote groep oudere tech-niekdocenten die de komende jaren het onderwijsgaan verlaten. Dagblad Tubantia wijdde op 8 septem-ber een uitgebreid artikel aan het verhaal van Van deMerwe.

nenten naar Rijssen om het lasonderwijs onder de aan-dacht te brengen. De opleiding voor vmbo’ers is met in-gang van dit jaar breder geworden. Leerlingen krijgeneen breder profiel en meer tijd om te kiezen. Van deMerwe heeft vaak en openlijk geageerd tegen de vakin-houdelijke ‘verdunning’ die dat tot gevolg heeft.

Ik ga gewoon doorVan de Merwe stopt niet helemaal met het onderwijs. Hijblijft lascursussen geven aan volwassenen. Ook wordthij ambassadeur van TechniekTalent.nu voor vmbo enmbo, en hij coördineert het lassen bij de Skills vakwed-strijden. In zijn afscheidsmail aan vrienden en bekendenschrijft hij: "Ik ga niet achter de geraniums zitten, maargewoon door met het verhaal om leerlingen enthousiastte maken voor techniek."

Bron: Tubantia, 8 september 2016

Translas kanshebber voorAccenture Innovation Award

Wim van de Merwe gaat met pensioen, maar stopt niet

14

LASTECHNIEK ZWARE CONSTRUCTIES - september 2016 LASTECHNIEKseptember 2016

15

door Margriet Wennekes, fotografie Bert de Jong

Diep in West-Vlaanderen, nabij Roeselare, vinden we Mol Cy, fabrikant van grote trucks,

trailers en andere imposante voertuigen uit staal. Het bedrijf dankt zijn naam aan zijn op-

richter, Gerard Mol. Deze ondernemende Vlaming wist handig gebruik te maken van de

omstandigheden aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, door vele achtergebleven

Amerikaanse trucks en jeeps om te bouwen tot dieselvoertuigen voor de industrie. Sinds-

dien is het bedrijf meegegroeid met de technische ontwikkelingen en behoeften van de

markt. Tegenwoordig telt Mol meer dan 400 werknemers.

Zware constructies op wielen

lexibiliteit en knowhow, dat zijn de meest kenmer-

kende waarden van voertuigenbouwer Mol Cy, ver-

telt onze gastheer Johan Vanassche, die hier in 1984

in dienst kwam. Als lasingenieur (opgeleid door de be-

faamde professor Soete) staat hij aan het hoofd van de

ontwerpafdeling (R&D). Uit zijn hele houding spreekt een

grote passie voor zijn werk en trots op het bedrijf. Dat

komt vooral tot uiting tijdens de rondleiding over de pro-

ductieafdeling, waar hij tijdens het vertellen van interes-

sante anekdotes regelmatig een goedkeurend klopje geeft

op de constructies-in-aanbouw. Samen met zijn collega’s

Dieter Degrendele (hoofd kwaliteitszorg) en Alexander

Desplentere (manager VDK Waste Systems) schetst Johan

Vanassche het bedrijfsprofiel en geeft antwoord op onze

vragen.

F 2 tot 200 mmMol fabriceert een diversiteit aan producten, te verdelen in

de productgroepen trailers, VDK waste systems, haven-

materieel, speciale voertuigen en rail equipment. “In onze

fabricage kennen we twee grote constanten”, vertelt Van-

assche. “Ten eerste hebben we de knowhow om staalplaat

in diktes van 2 tot 200 mm te verwerken. Wij kunnen dat

buigen, zetten, branden, snijden en lassen, en bouwen

daarmee onze zware constructies. De tweede constante:

er staan wielen onder. We maken dus zware constructies

op wielen, vaak gemotoriseerd.” Voor de opbouw ver-

werkt het bedrijf voornamelijk de constructiestalen S235

tot en met S690 en slijtvaste staalsoorten, zoals Hardox.

Het MIG/MAG-proces is het voornaamste lasproces,

zowel handmatig als met behulp van lasrobots.

ContinuïteitEr is niet één productgroep aan te wijzen die het belang-

rijkst is, volgens Vanassche. “De trailers, zoals aanhan-

gers, opleggers, kippers en diepladers, bouwen we

klantgericht en voornamelijk voor de lokale markt. De

vraag naar speciale voertuigen is zeer wisselend. We zijn

nu bezig met een order van 55 stuks en we hebben net

weer een nieuwe order binnen. Maar als het gaat om con-

tinuïteit, dan zijn de voertuigen voor haven en distributie

belangrijk voor het bedrijf. Deze (terminal)trekkers zijn

allemaal verwant aan elkaar. Ze worden ingezet in de

haven of voor distributie, door grote winkelketens als Del-

haize, Colruyt, Carrefour of Albert Heijn.”

Een andere activiteit die continuïteit biedt, is de bouw van

locomotieven op vier rubberen wielen, vertelt Dieter De-

grendele. “Deze machines, die het moeten hebben van hun

grote massa, worden ingezet voor rangeerwerkzaamhe-

den. Dankzij de wielen zijn ze flexibel inzetbaar, zowel op

de weg als op het spoor. We fabriceren zo’n 10 tot 15

stuks per jaar, maar het is een zeer arbeidsintensief pro-

duct.”

Vanassche vervolgt: “Als je kijkt naar het aantal produc-

tieve uren, dan zijn ook de waste systems van VDK een

belangrijke productgroep. Een belangrijk deel van onze

productieve uren is toe te schrijven aan VDK-producten.

Het bedrijf VDK werd in 1987 overgenomen door Mol

Cy. De naam VDK is gebleven, maar feitelijk zijn het pro-

ducten van Mol Cy. Jaarlijks produceren we ongeveer 200

vuilniswagens, waarvan circa 80% bestemd is voor Bel-

gië. Ieder land kent zo zijn eigen manier van vuil ophalen

en dat maakt het niet eenvoudig, maar wel uitdagend om

in het buitenland te leveren.”

RailvoertuigenMol Cy behoort tot de selecte groep bedrijven die gecer-

tificeerd zijn volgens de norm EN 15085 voor het lassen

van railvoertuigen en –componenten. Hier komen we op

een van de specialismen van Dieter Degrendele. Als kwa-

liteitsverantwoordelijke geeft hij, samen met de mensen in

de productie, invulling aan het kwaliteitsborgingssysteem

voor de railvoertuigen. “Dat houdt in dat we het ontwerp

hebben aangepast volgens die norm. We werken met ge-

kwalificeerde lassers, lasprocedures en lasmaterialen. Ver-

der hebben we ons eigen kwaliteitspersoneel opgeleid voor

het intern uitvoeren van visuele controle en magnetisch

“We hebben de knowhow om staalplaat

in diktes van 2 tot 200 mm te verwerken.

Wij kunnen dat buigen, zetten, branden,

snijden en lassen, en bouwen daarmee

onze zware constructies.”

16

LASTECHNIEK ZWARE CONSTRUCTIES - september 2016

17

LASTECHNIEKseptember 2016

LijmenNaast het robotlassen worden ook alternatieve manieren

van verbinden onder de loep genomen. Samen met KU

Leuven neemt Mol Cy deel aan het TETRA-project,

waarin het lijmen als alternatieve verbindingstechniek on-

derzocht wordt. “Vooral voor de waste systems kan het

lijmen een interessant alternatief zijn”, vertelt VDK-ma-

nager Alexander Desplentere. Wijzend op de zijwanden

van de ketel van een vuilniswagen: “Het rondom aflassen

van deze grote plaat geeft vervormingsproblemen en pro-

blemen met maatvastheid. Dit wordt nu opgevangen door

na te warmen, maar het zou beter zijn om warmte-inbreng

vermijden en daarom kijken we nu naar lijmverbindingen.

Maar wat gebeurt er als de wagen in de volle zon staat? En

wat als er in de buurt van de lijmverbinding nog gelast

moet worden? Dat wordt allemaal uitgezocht in dit on-

derzoeksproject.”

onderzoek. Hierdoor kunnen we flexibeler werken dan

wanneer we deze taken zouden moeten uitbesteden.” Het

aanvankelijke ontwerp maakte het heel moeilijk om de

controles intern te mogen uitvoeren, legt Johan Vanassche

uit. Dat had te maken met de kwaliteitsklasse. “Door aan-

passing van het ontwerp (bijvoorbeeld 25 mm in plaats

van 20 mm staal) kwamen we in andere kwaliteitsklasse

terecht, waardoor interne kwaliteitscontrole mogelijk

werd.”

Het werken volgens de norm EN 15085 heeft ook zijn

weerslag gehad op de overige fabricage. Maar dat is niet

vanzelf gegaan. Degrendele: “Het is altijd moeilijk voor

mensen om iets ineens op een andere manier te gaan doen.

Maar door een goede begeleiding is de mentaliteit die

nodig is voor het voldoen aan een streng kwaliteitssysteem

ook in de trailerbouw doorgedrongen. Want waarom zou-

den we de kwaliteitseisen die gelden voor de railvoertui-

gen niet toepassen in de trailerbouw?”

LasrobotsVanwege het tekort aan goede lassers heeft de bedrijfslei-

ding vijf jaar geleden besloten om lasrobots meer en meer

te gaan inzetten, ook voor kleinere series. Dit is een ander

terrein waar kwaliteitsmanager Dieter Degrendele zich in

verdiept heeft. “Tot voor kort was de productie met las-

robots gericht op grote series; dat verandert nu. Een van

mijn taken is het onderzoeken van de mogelijkheden en

wenselijkheid om te investeren in lasrobots en het opti-

maal inzetten van deze robots. Het vraagt een andere ma-

nier van denken, omdat we nu al bij het ontwerp rekening

moeten houden met de toegankelijkheid door de robot.

Onlangs hebben we een offline programmeerpakket aan-

geschaft en er is extra personeel aangetrokken om speci-

fiek te kijken naar de maakbaarheid door de robot.”

UitdagingenEen andere ontwikkeling is de opkomst van het elektrisch

rijden. Johan Vanassche: “Een bepaalde markt vraagt om

elektrische motoren en zelfrijdende voertuigen. Ook dat

is een trend waar we rekening mee gaan houden. Een van

de uitdagingen waar we nu mee bezig zijn is het integre-

ren van de elektrische motoren en accu’s in onze ontwer-

pen, met behoud van de versnellingsbak.”

Ook het voldoen aan de hoge klanteisen brengt de nodige

uitdagingen met zich mee. Vanassche: “Klanten kunnen

vaak moeilijk hun specificaties definiëren, vooral in de oil-

field-toepassingen. Ze vragen een payload, een bepaalde

laadruimte, en dan stopt het. Maar wat is de payload? In

woestijngebieden gaat een kameel op zijn knieën en wordt

steeds zwaarder beladen. Zolang de kameel nog overeind

kan komen, is dat de payload. Die mentaliteit heerst er nu

nog, en dat levert onverwachte problemen op.” Hij geeft

een voorbeeld: “Midden in Algerije ligt de uitvalsbasis

Hassi Messaoud, waar veel oliemaatschappijen gevestigd

zijn. Mannen die vier weken van huis zijn, rijden daar

door de woestijn met onze camions, soms 1000 km ver.

Als het in drie ritten lukt in plaats van vier, dan doen ze

dat. Onze camions hebben een payload van 55 ton nomi-

naal, maar dat kan makkelijk 70 ton zijn. Maar ondanks

dat we overdimensioneren, komen we voor onvoorziene

problemen te staan. Door het grote vermogen van de wa-

gens is namelijk de snelheid verhoogd. De chauffeurs zit-

ten in een mooie en comfortabele cabine (ingekocht van

Renault), voelen niet meer wat er gebeurt en rijden veel te

snel. Door deze snelheid ontstaan er problemen die we

vroeger niet zagen, zoals het loskomen van verbindingen.

We proberen de klant daarom een beetje te sturen en te

inspireren bij het opstellen van de specificaties.”

WaterkanonnenHoewel het soms erg lastig is, vinden Johan Vanassche en

zijn collega’s hun werk vooral heel erg boeiend, vanwege de

grote diversiteit en de steeds nieuwe uitdagingen. Een van de

projecten waar Vanassche met trots op terugkijkt, is de fa-

bricage van 200 gepantserde voertuigen voor Defensie. “Op

basis van hun ontwerp moesten we voor 9 voertuigen een

opbouw maken met een waterkanon. Dat heeft wel de no-

dige hoofdbrekens gekost. De eerste opbouw die we maak-

ten, werd naar Engeland verscheept en daar onderworpen

aan een testrit, maar die mislukte. Het voertuig bleek in be-

paalde bochten niet goed handelbaar; de torsiestijfheid was

te klein. Toen ben ik een paar uur onder het voertuig gaan

liggen om een goede oplossing te bedenken. Uiteindelijk zijn

we erin geslaagd een torsiestabilisator te ontwerpen en in te

bouwen. Deze oplossing bleek pico bello te werken. Een

combinatie van ervaring, goesting en achtergrondkennis.”

19

LASTECHNIEKseptember 2016

18

LASTECHNIEK DE OORSPRONG VAN HET LASSEN - september 2016

AustenietgebiedHet werkgebied van de smid is het austenietgebied. Het

ijzer of staal heeft dan een temperatuur die ruwweg ligt

tussen 800 en 1.400 °C, afhankelijk van het koolstofge-

halte van het materiaal. In dit gebied is het materiaal deeg-

achtig en goed te vervormen, maar het is bij deze

temperatuur extra gevoelig voor de opname van zuurstof.

Zolang het materiaal in het kolenvuur ligt, is er weinig

aan de hand: de aanwezige zuurstof wordt verbruikt voor

de verbranding van de kolen en tast het werkstukmateri-

aal niet aan. Wel kan het werkstuk aan de buitenzijde ont-

kolen.

Voor het vuurlassen worden de te verbinden delen tot

hoog in het austenietgebied verwarmd (rond de 1.400 °C),

zodat het materiaal witheet, deegachtig maar net niet

vloeibaar is. Dan wordt een vloeimiddel aangebracht op

de te verbinden delen. Dit kan zand zijn, borax (natrium-

tetraboraat) of ijzerpoeder. Het vloeimiddel (of bindmid-

del) vormt een beschermend laagje en zorgt ervoor dat er

geen zuurstof bij de verbinding kan. Welk middel de smid

gebruikt is een zeer persoonlijke keuze: de een zweert bij

borax; de ander gebruikt liever zand. Belangrijk is dat het

vloeimiddel goed uit de verbinding gesmeed wordt, zodat

er geen insluitsels achterblijven.

Na het aanbrengen van het vloeimiddel worden de twee

gloeiende delen op het aambeeld als het ware ‘in elkaar

geslagen’. Ze diffunderen in elkaar, waardoor het een ho-

mogeen stuk materiaal wordt. Zelfs op een microfoto is de

fusielijn tussen de twee delen niet meer te zien, hooguit

een zone van wat ontkoold materiaal. Na een volgende

verhitting wordt het werkstuk in de juiste vorm gesmeed.

Bij dit alles moet de smid goed rekening houden met ma-

teriaalverlies dat optreedt bij het afkoelen, als gevolg van

de transformatie van austeniet naar ferriet.

Het lijkt zo eenvoudig, maar alleen een ervaren smid kan

aan de kleur van het materiaal precies zien of het de juiste

las- of smeedtemperatuur heeft. Ook weet hij, zonder dit

precies te kunnen meten, hoeveel extra dikte hij nodig

heeft om de goede eindafmeting te bereiken.

De smederij op de Bataviawerf in Lelystad vormt de idyllische locatie voor een demonstra-

tie van de oudste verbindingstechniek voor ijzer en staal: het vuurlassen of wellen. Een

techniek die het verdient om doorgegeven te worden aan een nieuwe generatie. De vak-

smeden Filip Ponseele en Wout Hammer maken zich daar sterk voor.

Speciaal voor Lastechniek maakten zij proefstukken die later aan een mechanisch onder-

zoek zullen worden onderworpen.

door Geri van Krieken, fotografie Bert de Jong

Vuurlassende oorsprong van de lastechniek

et verbinden van ijzer en staal is lange tijd ‘het ge-

heim van de smid’ geweest. En als je de ervaren

smeden zo bezig ziet, is het niet verwonderlijk dat

men vroeger magische krachten toedichtte aan de smid.

Dat heeft ongetwijfeld te maken met de manier waarop

een smid met behulp van een kolenvuur het ijzer weet om

te vormen tot mooie sier- of gebruiksvoorwerpen, de

magie van het richten en krimpen door warmte, met als

klap op de vuurpijl het vuurlassen of wellen. Twee witheet

gestookte delen, een handje poeder, wat extra vonken, een

paar rake klappen en voilà: twee delen zijn verbonden tot

één geheel. Dat moet veel indruk gemaakt hebben vroeger,

zeker als het uitgevoerd werd door een smid met gevoel

voor drama en theater. Maar wat gebeurt er nu werkelijk

daar in dat smidsvuur? En hoe sterk is een gevuurlaste ver-

binding eigenlijk?

H

Vuurlassen

Twee witheet gestookte delen,

een handje poeder, wat extra vonken,

een paar rake klappen en voilà: twee

delen zijn verbonden tot één geheel.

Filip Ponseele doceert, zijn toehoorders luisteren aandachtig

2120

LASTECHNIEK DE OORSPRONG VAN HET LASSEN - september 2016

Wellen en welzandDe naam welzand is afgeleid van de vindplaats vanhet zand (bij een bron of wel). Welzand heeft als ei-genschap dat het een hele fijne korrel heeft en daar-door gemakkelijk smelt in het smidsvuur. Het welzandwordt gebruikt om een soort glasachtig slaklaagje opde te verbinden delen te maken, waardoor deze nietworden aangetast door zuurstof. De betekenis vanwellen, de andere naam voor vuurlassen, staat hierwaarschijnlijk los van. Wellen betekent namelijk ver-hitten tot net onder het kookpunt.

DamastVroeger was smeedijzer alleen verkrijgbaar in kleinebroodjes en stukken. Gewoonweg omdat er geengrote productiefaciliteiten waren. Het materiaal werdin kleine badges gegoten en uitgesmeed. Destijdswas het vuurlassen noodzakelijk om langere con-structies te maken door stukken aan elkaar te ver-binden. Maar ook tegenwoordig komen we geweldmateriaal tegen, en misschien niet op de meest voorde hand liggende plek voor een lastechnicus, name-lijk de keuken. Het betreft de zogenaamde Damastkeukenmessen, verkrijgbaar in de betere kookwin-kels. De techniek voor het vervaardigen van zo’n mesberust op hetzelfde principe als voor de vervaardigingvan Japanse zwaarden. Er wordt een pakket van 250lagen staal met verschillende koolstofgehalten/sa-menstellingen opgebouwd door deze laagje voorlaagje aan elkaar te wellen. Het ontstane damastpak-ket wordt daarna uitgesmeed, vervormd voor hetmooie golfpatroon en opnieuw gesmeed, net zolangtotdat de smid tevreden is over de tekening die doormiddel van etsen naar voren komt. Een lust voor hetoog.

Opleiden nieuwe generatieTegenwoordig zijn er nog maar weinig mensen die de

kunst van het vuurlassen beheersen. Een van hen is Filip

Ponseele. Deze kunstsmid uit Vlaanderen is vandaag op

de Bataviawerf om enkele cursisten de fijne kneepjes van

het vak bij te brengen. Wout Hammer, de smid die de da-

gelijkse leiding heeft over de smederij, praat ons intussen

bij over de situatie in Nederland. “In ons land hebben de

professionele, ambachtelijke smederijen zich verenigd in

het NGK, het Nederlands Gilde van Kunst-, Sier- en Res-

tauratiesmeden. Het NGK geeft informatie over oplei-

dingsmogelijkheden en stelt zich ten doel het vakman-

schap te waarborgen, bijvoorbeeld door middel van een

erkenningssysteem op basis van gildeproeven. Op Euro-

pees niveau is het NGK bezig om voor de komende gene-

raties een geharmoniseerde opleiding op te zetten voor het

smidsvak. Dat vergt een lange adem, maar we zijn al een

eind gevorderd.”

Wout Hammer, van origine lastechnicus, kwam per toeval

in het smidsvak terecht. Een beginnerscursus smeden be-

viel hem zo goed dat hij daarin verder wilde. Nu zet hij

zich dagelijks in voor het behoud van dit oude ambacht.

“Het vuurlassen is een techniek die verloren dreigt te

gaan. We zien echter vooral in de restauratiewereld dat er

veel behoefte is aan vakmensen die deze techniek beheer-

sen, om restauraties op de juiste manier te kunnen uit-

voeren. In het verleden is er veel misgegaan, door

onwetendheid en onkunde.”

LASTECHNIEKseptember 2016

Het NGK geeft informatie over opleidings-

mogelijkheden en stelt zich ten doel het

vakmanschap te waarborgen, bijvoorbeeld

door middel van een erkenningssysteem

op basis van gildeproeven.

ProefstukkenVandaag werkt Wout samen met Filip aan het vervaardi-

gen van proefstukken die later getest gaan worden op hun

mechanische eigenschappen. Ze maken staven uit

Armco®, puddelijzer en S235 en gebruiken daarbij ver-

schillende vloeimiddelen (zand, borax en sureweld, be-

staande uit borax met ijzerpoeder). Elke staaf wordt

gemerkt om aan te geven welk materiaal en welk vloei-

middel is gebruikt.

Het is een mooi gezicht om de vakmensen samen aan het

werk te zien. Na een grondige voorbewerking, het op-

stuiken van de te verbinden uiteinden en het aanbrengen

van een schuine kant, worden de twee delen door Filip in

het smidsvuur op de juiste temperatuur gebracht. Op zijn

teken haalt de assistent één stuk uit het vuur en houdt deze

op het aambeeld, het andere deel legt Filip erop en met

een paar klappen en een keer draaien zitten de delen aan

elkaar. Hierna volgt weer een vuurgang, waarna beide

smeden vervolgens in een snel maar regelmatig tempo om

de beurt op de staaf hameren om deze verder in model te

brengen.

Na afkoeling van de staven is met het blote oog niet meer

te zien waar de delen aan elkaar zijn gelast. Maar hoe

sterk is die verbinding? “Vreemd genoeg is daar nauwe-

lijks onderzoek naar gedaan”, vertelt Wout. “In hand-

boeken voor smeden staat alleen vermeld dat de ontstane

verbinding ‘vrij sterk’ is. Meer niet. Ik ben dus wel be-

nieuwd wat uit het mechanisch onderzoek naar voren gaat

komen.” We zullen daarvoor nog even geduld moeten uit-

oefenen. De resultaten worden in Lastechniek van no-

vember gepresenteerd.

Drie stappen naar het maken van een gevuurlaste staaf.Links: de voorgevormde delenMidden: het aan elkaar lassen van de beide delenRechts: de staaf die door hameren in vorm wordt gebrachtfoto’s: Gustav le Blanc

23

LASTECHNIEKseptember 2016

Fysieke gevaren voor lassersBij het booglassen en het werken met aanverwante pro-

cessen worden mensen op de werkvloer blootgesteld aan

omstandigheden die gezondheidsrisico's met zich mee

kunnen brengen. De risico’s van lasrook en het beheersen

van deze risico’s worden in een latere aflevering van Las-

kennis Opgefrist besproken.

Dit artikel beschrijft de andere bronnen van gevaar die sa-

menhangen met booglassen, zoals optische straling, elek-

trische stroom, elektromagnetische velden, lawaai en

ergonomische factoren.

Optische stralingVooral booglassers worden blootgesteld aan (fel) zicht-

baar licht, ultraviolette (UV) en infrarode (IR) straling,

in frequenties die binnen enkele minuten groter dan de

toelaatbare waarden kunnen zijn.

Bij onvoldoende bescherming heeft dit nadelige gevol-

gen voor de huid:

•

•

Nog belangrijker zijn de gevolgen van optische straling

voor de ogen. Verblinding, staar en lasogen kunnen het

gevolg zijn. Het is dan ook uiterst belangrijk om ge-

schikte kleding, een lashelm en (las)bril te dragen, die de

huid, de ledematen, het gezicht en de ogen beschermen

tegen optische straling.

De lasser moet worden beschermd door middel van een

laskap (scherm) of lashelm. Het scherm of de helm is

voorzien van een filterend glas dat donker genoeg is om de

Booglassen en aanverwante processen brengen gezondheids- en veiligheids-risico’s met zich mee. Dit artikel geeft aanwijzingen voor het gezond en veiligwerken met booglasprocessen en het voorkomen van ongevallen.

Laskennis opgefrist

Gezondheid, veiligheid en het voorkomen van ongevallen bij booglassen

29

22

LASTECHNIEK GEZOND EN VEIL IG LASSEN - september 2016

infrarode en ultraviolette straling te absorberen. Het filte-

rende glaasje moet voldoen aan NEN-EN 169 en is inge-

deeld in een klasse volgens een zogenaamd

‘shadenummer’. Dit nummer specificeert de hoeveelheid

licht die doorgelaten wordt: hoe lager het nummer, des te

lichter het filter. Het geschikte shadenummer wordt geko-

zen aan de hand van het lasproces en de lasstroomsterkte.

Bij een bepaalde stroomsterkte kan hetzelfde shadenum-

mer gebruikt worden voor het booglassen met beklede

elektroden en het MAG-lassen van staal. Echter, voor het

MIG-lassen van lichte metalen, zoals aluminium, en voor

het MIG/MAG- of gevulde-draadlassen van roestvast

staal, moet een hoger shadenummer worden gebruikt.

Schermen moeten worden gebruikt om ook de andere

werknemers in de directe omgeving van de lasser te be-

schermen.

Elektrische spanningOver het algemeen zijn de boogspanningen die worden ge-

bruikt bij de lasprocessen klein, meestal niet meer dan 100

V open spanning aan de secundaire zijde. Onder normale

omstandigheden zijn lage spanningen (kleiner dan 50 V

bij wisselstroom en kleiner dan 120 V bij gelijkstroom)

veilig voor gezonde personen wanneer ze zich in een droge

ruimte bevinden. Maar onder ongunstige omstandighe-

den, zoals in een vochtige atmosfeer of bij het werken in

besloten ruimten, kunnen lagere spanningen al een elek-

trische schok met fatale gevolgen leveren.

Om ongevallen te voorkomen, zijn de volgende voor-

zorgsmaatregelen noodzakelijk:

•

•

•

•

•

Elektrische schokEen elektrische schok van onder spanning staande delen

van een lasstroomcircuit (elektrode en werkstuk) vormt

het grootste gevaar. Om dit te voorkomen gelden de vol-

gende aanbevelingen:

•

UV-straling leidt tot vertraagde ontsteking (zonne-brand), versnelde huidveroudering en een ver-hoogd risico op huidkanker.Zichtbaar licht en IR-straling geeft thermische ef-fecten, met brandwonden van de huid.

De lasser dient de juiste beschermende kleding tedragen, evenals handschoenen en veiligheidsschoe-nen met goede (elektrisch) isolerende eigenschap-pen.

Controle van de installatieDe lasapparatuur moet worden geïnstalleerd doorpersoneel dat daartoe voldoende is opgeleid. Dit per-soneel moet ook controleren of de apparatuur ge-schikt is voor de laswerkzaamheden en of deze isaangesloten volgens de aanbevelingen van de fabri-kant. De lasser zelf is verantwoordelijk voor een da-gelijkse controle van de installatie (kabels,elektrodehouder en koppelingen) en het melden vandefecten.

Verwisselen van elektrodenBij het lassen met beklede elektroden moet de las-tang zijn geïsoleerd als de elektroden worden gewis-seld. Als een werkstuk in de lasketen is opgenomenen een niet-geïsoleerde lastang wordt gebruikt, ver-trouwt de lasser op de isolerende eigenschappen vanzijn handschoenen bij het wisselen van elektroden.

Meerdere lassersWanneer twee of meer lassers met afzonderlijke las-installaties aan hetzelfde of elektrisch verbondenwerkstuk lassen, is het noodzakelijk dat zij geschei-den zijn. Dit verkleint het risico van een elektrischeschok bij gelijktijdig contact met enig deel van detwee verschillende systemen.

De kleding mag niet doorweekt zijn door zweet ofwater en het lichaam mag geen direct contact makenmet het metalen werkstuk.Bij het werken in een knielende positie en/of in be-sloten ruimten moeten isolatiematten, kniekussensen dergelijke worden gebruikt.De elektrode mag niet aangeraakt worden als erspanning op staat.Bij het lassen in een omgeving met een verhoogd ri-sico op een elektrische schok, moet altijd de daar-voor geschikte lasapparatuur worden gebruikt. (zieLaskennis Opgefrist 28, Lastechniek 2016 #7/8).

•

•

Indringen van verschillendesoorten straling in de huid

Ergonomisch werken met een draaitafel. Met dank aan Euroweld.

Ultraviolette en infrarode straling kunnen leiden tot schade aan het oog

25

Deze aflevering in de rubriek 'Laskennis opgefrist' is een bewerking van 'Job Knowledge for Welders Part 29' uitTWI Connect, geactualiseerd in 2016.

24

LASTECHNIEK GEZOND EN VEIL IG LASSEN - september 2016

Hoogfrequent- en pulsgeneratorenBij het TIG-lassen wordt een hoogfrequente spanning

(HF) gebruikt om de boog te ontsteken en om de boog te

stabiliseren bij het lassen op wisselstroom. Een hoogfre-

quente spanning bestaat uit pulsen van enkele duizenden

volts, maar omdat deze pulsen slechts enkele microsecon-

den duren bij een zeer lage stroomsterkte, geven zij geen

elektrische schok. Echter, de hoogfrequent kan de lasser

wel doen schrikken, wat kan leiden tot een verwonding.

Als de hoogfrequent zich concentreert op de huid, bij-

voorbeeld door een gat in de handschoen, kan dit kleine,

diepe brandwonden veroorzaken. HF ontwikkelt elektro-

magnetische straling die zich zowel via de lucht als via

stroomkabels kan verplaatsen.

Elektromagnetische veldenOver het algemeen worden mensen bij elektrische laspro-

cessen blootgesteld aan elektromagnetische velden (EMV).

De sterkte van deze velden is afhankelijk van de stroom en

de frequentie. De frequentie ligt gewoonlijk in de buurt

van 50 of 60 Hz sinusvormige wisselstroom (AC) of ge-

lijkstroom (DC). In bepaalde situaties, zoals bij gepulst

booglassen, kunnen andere frequenties en/of bijzondere

golfvormen voorkomen bovenop de sinusvormige fre-

quentie van wisselstroom of gelijkstroom. Hoe dan ook,

deze frequenties behoren hoofdzakelijk tot de zogenaamde

extreem lage frequentie (ELF).

Elektromagnetische velden zijn niet bewezen gevaarlijk

voor de mens. Echter, voor mensen die actieve implanta-

ten dragen (zoals pacemakers of geïmplanteerde insuline-

pompen), kunnen EMV een reëel gevaar vormen. Mensen

met dergelijke implantaten moeten een arts of arbeidshy-

giënist consulteren om na te gaan of ze, zonder schade-

lijke invloed op het implantaat, kunnen gaan werken als

lasser.

Het is verstandig om de blootstelling aan EMV zo laag

mogelijk te houden, bijvoorbeeld door geen opgerolde

elektrische kabels en slangenpakketten rond het lichaam,

schouder of arm te slaan. Bij alle elektrische lasprocessen

is het raadzaam om de afstand tot de spanningsbron zo

groot mogelijk te houden. Nieuwe regelgeving met be-

trekking tot EMV is in de maak. Binnenkort meer hier-

over in Lastechniek.

GeluidLawaai kan schade toebrengen aan de cellen van het bin-

nenste deel van het oor dat geluidsgolven registreert. Ge-

luidsniveaus boven 80 dB (A) kunnen het gehoor

beschadigen en kunnen leiden tot gehoorverlies. Meestal

zal het gehoor zich voor de volgende werkdag weer her-

stellen, mits men lang genoeg in een ruisvrije omgeving

verblijft (minder dan 70 dB (A)). De noodzakelijke her-

steltijd is afhankelijk van het geluidsniveau. Als het ge-

luidsniveau te hoog is, of de hersteltijd te kort, zal na

langere perioden van blootstelling aan lawaai een lang-

zaam toenemend gehoorverlies optreden. Dit gehoorver-

lies is onherstelbaar.

Sommige lasprocessen overschrijden de 80 dB (A) en zijn

dus gevaarlijk voor het gehoor. In de omgeving van een

lasser kunnen ook andere geluidsbronnen voorkomen,

zoals slijpen, zagen, hameren, klinken, enzovoort. Het is

belangrijk om deze processen in te kapselen en/of ge-

schikte persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen

(oordopjes, otoplastieken).

Ergonomische factorenLassers moeten vaak in ongemakkelijke of lastige posities

werken. Knielen, boven het hoofd werken, zwaar tillen,

stress van de hand, polsen, armen en schouders door

starre kabels of slangenpakketten, zijn voorbeelden van

fysieke belasting. Dergelijke omstandigheden kunnen lei-

den tot overbelasting en pijn van de spieren, gewrichten en

tussenwervelschijven. Om deze klachten te voorkomen

moeten passende maatregelen genomen worden, zoals het

positioneren van werkstukken, gebruik van ophangin-

richtingen voor lastoortsen of heftoestellen voor zware ge-

wichten.

RisicobeoordelingenRisicobeoordeling en risico-evaluatietechnieken worden

beschreven in diverse nationale en internationale richtlij-

nen en normen (zoals ISO 31000 en ISO/IEC 31010).

De risicobeoordeling kan helpen bij het identificeren van

mogelijke gevaren die verband houden met lassen en aan-

verwante activiteiten, en bij het verkleinen of voorkomen

van deze risico's.

SPECIALIST INHEAT TREATMENT

• PREHEAT AND STRESS RELIEF

• INDUCTION AND RESISTANCE

• CERTIFIED TECHNICIANS

• RENTAL AND SALES OF EQUIPMENT

• STATIONARY AND MOBILE FURNACES

• DRY OUT AND CURING

WWW.DELTA-HEAT-SERVICES.COM INFO@DELTA-HEAT-SERVICES.COM +31 (0) 187 - 49 69 40

Wereldwijde totaalleverancier op het gebied van lastechnische materialen

/ Verhuur / Engineering / Consultancy/ Opleiding en certificering

Lastechniek Europa BVPascalbaan 1 / 3439 MP Nieuwegein

T +31 (0)30 600 83 40 / E info@lastechniekeuropa.nllastechniekeuropa.nl / lasschool.nl

Industrial

Krachtig, robuust en flexibel: ABIMIG® WT.

Hoog performantevloeistofgekoelde pistolen met snel wisselbare hals

McCorapproved

■ Slechts 3 types met capaciteit van 350 tot 600A

■ Onovertroffen verhouding capaciteit /grootte

■ Snel wisselbare en positioneerbare zwanenhals

■ Groot aantal zwanenhalzen met aangepaste geometrie

T E C H N O L O G Y F O R T H E W E L D E R ’ S W O R L D .

Het is verstandig om de blootstelling

aan EMV zo laag mogelijk te houden.

Nieuwe regelgeving met betrekking

tot EMV is in de maak. Binnenkort

meer hierover in Lastechniek

eschermgassen voor het lassen zijn onder te verde-

len in de beschermgassen zelf en de gassen die als

componenten aan het beschermgas kunnen wor-

den toegevoegd. De beschermgassen zelf, zoals argon (Ar),

helium (He) en kooldioxide (CO2), kunnen in een per-

centage van 100% worden gebruikt of als onderdeel van

een menggas. Als beschermgascomponent worden andere

gassen in kleine percentages toegevoegd, zoals zuurstof

(O2), waterstof (H2) en stikstof (N2). Voor de Europese

markt hoort kooldioxide ook in dit rijtje thuis, omdat dit

gas eigenlijk alleen als component wordt gebruikt (hoe-

wel er vreemd genoeg nog wel vaak wordt gesproken over

‘CO2-lassen’).

Argon versus heliumArgon is een goed te ioniseren gas, waardoor het mogelijk

is in argon een goede elektrische boog te ontsteken. Argon

is bovendien inert, wat inhoudt dat het geen reactie aan-

gaat met las- en basismateriaal en de eigenschappen van

deze materialen niet verandert. Om deze redenen vormt

dit edelgas het hoofdbestanddeel van de meeste be-

schermgassen. Helaas is argon wel een slechte warmtege-

leider, waardoor er een ‘vingervormige inbranding’

ontstaat bij het lassen onder argon. Argon kan worden in-

gezet bij het TIG-lassen van alle te lassen metalen en voor

het MIG-lassen van aluminium, koper en enkele hoge nik-

kellegeringen. Voor het MIG-lassen wordt 100% argon

gebruikt.

MAG-lassen met 100% argon kan echter niet! We spreken

pas over MAG-lassen als er een actieve component wordt

toegevoegd, zoals kooldioxide of zuurstof. Dat wordt bij-

voorbeeld gedaan bij het lassen van laag- en ongelegeerd

staal en bij het lassen van de meeste roestvaststaalsoorten.

Deze materialen kunnen dus niet in 100% argon worden

gelast.

Helium is net als argon een inert gas, dat geen reactie aan-

gaat met de te lassen metalen. In tegenstelling tot argon is

LASTECHNIEKseptember 2016

26

LASTECHNIEK GASKENNIS OPGEFRIST - september 2016

Beschermgassen die worden gebruikt bij het gasbooglassen moeten ervoor zorgen dat

de omringende lucht niet negatief kan inwerken op het smeltbad, het toevoegmateriaal en

de elektrode. Naast de beschermende functie heeft het toegepaste gas ook invloed op de

boog, de druppelovergang, de eigenschappen van het neergesmolten materiaal, de las-

snelheid en het uiterlijk van de lasrups. De beschermgaskeuze heeft dan ook direct zijn

weerslag op de kwaliteit, het uiterlijk en de kostprijs van het gelaste product. Dit artikel

gaat over de juiste inzet van beschermgassen en de misverstanden die daarover hier en

daar bestaan.

27

Bdoor Martin Majoor, fotografie Linde Gas Benelux

Zin en onzinover beschermgassen

helium slecht te ioniseren, maar het is wel een zeer goede

warmtegeleider. Dat betekent in de praktijk dat een las-

boog onder 100% helium minder goed start. Maar áls de

boog eenmaal is gestart, is hij vele malen heter dan onder

argon. Ook vraagt de boog meer energie. Bij het TIG-las-

sen neemt de boogspanning toe met 1 volt als het gas-

mengsel 10% helium bevat. Ook bij het MIG/MAG-lassen

zal een hogere boogspanning ingeschakeld moeten wor-

den. Helium verhoogt altijd de boogtemperatuur. Las-

technisch is de grootste winst te behalen bij het lassen van

aluminium, koper en hoge nikkellegeringen. Hierbij zien

we dat de voorwarmtemperatuur lager kan zijn en dat de

productiviteit en de kwaliteit van het laswerk omhoog

gaan. Zeker bij aluminium treedt minder poreusheid op,

en vindt een diepere inbranding plaats. Voor andere me-

talen zal een goede kosten-batenanalyse gemaakt moeten

worden, omdat de kostprijs van helium hoger is, terwijl

het voordeel bij het lassen van de meeste andere materia-

len minder groot is.

Koolstofdioxide: actief gasBij het lassen onder CO2 hebben we te maken met disso-

ciatie en recombinatie. Dat wil zeggen dat het gas uiteen-

valt en opnieuw een verbinding vormt. Bij het

MAG-lassen verloopt dit proces als volgt: CO2 verlaat de

gascup, komt in aanraking met de lasboog (± 7.000 tot

9.000 °C) en dissocieert. Het valt uiteen in CO en 1/2 O2.

Om uiteen te vallen is energie nodig. Die onttrekt het gas

aan de bovenkant van de boog. Aan de onderzijde (bij het

smeltbad) vindt recombinatie plaats. Daar wordt opnieuw

CO2 gevormd uit CO + 1\2 O2, waarbij de opgenomen

energie/warmte weer wordt afgegeven aan het smeltbad.

Deze reactie verklaart waarom CO2 veel warmte aan het

smeltbad geeft. Daarom weten we ook dat 100% CO2 in

de praktijk de beste inbranding oplevert bij een MAG-las.

Er is dan sprake van een ‘U-vormige’ inbranding.

Het nadeel van CO2 is echter dat het bij alle boogtypen

leidt tot een zeer onrustige druppelovergang, met als ge-

LASTECHNIEK GASKENNIS OPGEFRIST - september 2016

28

volg zeer veel spatverlies en daarmee veel nabewerking.

Hoe groter het aandeel CO2, hoe groter dit effect. Daar

komt nog bij dat, bij het gebruik van 100% CO2, het las-

sen in een open boog of pulsboog echt niet mogelijk is.

Beter is dan ook om een mengsel te gebruiken met 10 tot

20% CO2. Daarbij is 10% CO2 bedoeld voor licht con-

structiewerk, of voor het geautomatiseerd lassen. De

mengsels met 15, 18 en 20% CO2 zijn voor conventioneel

gebruik bij het MAG-lassen. Wanneer echter een dikke

walshuid, primer, roest of andere vervuiling op het op-

pervlak aanwezig is, kan beter gekozen worden voor een

mengsel met 18 of 20% CO2. Met de huidige machines is

met deze mengsels ook redelijk spatarm te lassen. Het ver-

lagen van het percentage CO2 verlaagt weliswaar het spat-

gedrag, maar ook de inbranding. En daarmee neemt de

kans op bindingsfouten en poreusheid toe. Het advies aan

handlassers die laag- en ongelegeerd staal lassen, is dan

ook om een beschermgas met 20% CO2 te gebruiken.

Zuurstof voor een stabielere boogZuurstof (O2) is, net als koolstofdioxide, een actieve com-

ponent. Het heeft bij het lassen een stabiliserende werking

op de boog. Ook verlaagt het de oppervlaktespanning,

waardoor de dunvloeibaarheid sterk toeneemt. Dit kan

grote voordelen hebben bij het lassen van blank, dun ma-

teriaal in het kortsluitbooggebied. Het resultaat zal een

mooi aanvloeiende las zijn, met zeer laag spatgedrag. Spe-

ciaal voor deze toepassing ontwikkelde Linde een meng-

sel van argon, CO2 en een fractie zuurstof. Dit bescherm-

gas wordt veel toegepast in de dunneplaat- en meubelin-

dustrie. Door het dunvloeibare smeltbad kan dit mengsel

het nadeel hebben dat het een voorlopend smeltbad geeft,

met als gevolg bindingsfouten. Een mengsel met zuurstof

is daarom minder geschikt voor materialen met een wals-

huid of een andere vervuiling. Behalve voor dun, blank

materiaal heeft een mengsel met zuurstof dus niet de voor-

keur, omdat de kans op fouten groter is.

Toepassingen van waterstofWaterstof (H2) is een reducerend gas. Dat houdt in dat het

zuurstof (O2) bindt. Uit de combinatie van H2 en O2 ont-

staat water (H2O). Waterstof gebruiken we voor verschil-

lende toepassingen, bijvoorbeeld als component in

formeergas, een stikstof/waterstof-mengsel. Formeergas

wordt in het algemeen gebruikt om de achterzijde van

roestvaststaalsoorten te beschermen tijdens het lassen. H2

zit dan als component in het gas om achtergebleven zuur-

stof te binden, zodat die zich niet alsnog aan de las kan

gaan binden en een verkleuring kan opleveren.

Ook wordt waterstof gebruikt als beschermgas bij het

TIG-lassen van austenitische rvs-soorten. Dat zijn alle rvs-

soorten in de 300-serie. Het grote voordeel is dat hiermee

een hogere productiviteit gehaald kan worden, waardoor

de warmte-inbreng lager is. Met als gevolg minder krimp-

vervorming en daarmee minder nabewerking.

Alleen austenitische materialen kunnen met waterstof ge-

last worden. Alle andere materialen zijn gevoelig voor wa-

terstofopname, met uiteenlopende gevolgen. Het meest

bekend is de waterstofscheur, die het snelst optreedt in ho-

gesterktestaal. Verder wordt waterstof gebruikt als com-

ponent bij het plasmasnijden.

Toepassing van stikstofStikstof (N2) is een traag reagerend gas, dat alleen bij

blootstelling aan zeer hoge temperaturen uiteenvalt. Van-

daar dat het vaak wordt ingezet als backinggas. Aan de

achterzijde van een las lopen de temperaturen niet veel

hoger op dan de smelttemperatuur van het materiaal, vaak

minder dan 1.500 °C. N2 wordt normaal gesproken niet

als beschermgas gebruikt, maar er is één uitzondering op

deze regel: het lassen van duplex-rvs. Bij dit materiaal be-

staat de structuur uit 50% austeniet en 50% ferriet. Bij

het lassen aan een dergelijk materiaal, wil het bij het stol-

len vooral ferriet gaan vormen. Het nadeel van ferriet is

dat het minder corrosievast is. Door toevoeging van 1,5

tot maximaal 3% stikstof aan het beschermgas kunnen

we dit effect een beetje compenseren, doordat stikstof een

zeer sterke austenietvormer is.

29

LASTECHNIEKseptember 2016

Voorbeelden uit de laspraktijkHet komt voor dat lassers 100% argon gebruiken voorhet MIG-lassen van rvs. Vaak gebeurt dat bij bedrijvendie altijd TIG-gelast hebben en overstappen naar hetMIG/MAG-proces, of bij bedrijven die voor het eerstrvs lassen. De achterliggende redenering is dan datje een edelmetaal met een edelgas moet lassen. Ech-ter, voor het MIG/MAG-lassen van rvs is altijd 2 tot 3%CO2 nodig.

Het MIG-lassen van aluminium is gevoelig voor hetontstaan van porositeit. Dit heeft vooral te maken metaanwezig vocht. Technisch argon met een kwaliteit 4.6bevat minder dan 10 ppm H2O. In de praktijk blijktdeze concentratie bij de toorts vaak veel hoger, na-melijk meer dan 100 ppm. Om te kunnen lassen zon-der porositeit, moet het H2O-gehalte bij de toorts ookonder de 10 ppm blijven. Er zijn diverse oplossingenop de markt beschikbaar om dit te bereiken.

Lassen met lage percentages CO2 en O2 geeft welis-waar een rustige boog met weinig spatten, maar ver-hoogt al bij lichte vervuiling van het oppervlak de kansop bindingsfouten. In de praktijk is men zich niet altijdbewust van dit risico, dat met eenvoudige maatrege-len vermeden kan worden.

De afdeling Materials Science and Engineering (faculteit3mE) van de TU Delft is op zoek naar een technicus voor6 maanden met kennis van en ervaring met lassen omonze onderzoeks- en onderwijsactiviteiten te ondersteu-nen. Je werkt met studenten en docenten aan de voor-bereiding, het testen en beoordelen van lasapparatuuren -materiaal; de ontwikkeling en uitvoering van lasex-perimenten; en de analyse van gelaste materialen. Defunctie betreft ook deels het geven van onderwijs, metname aan bachelorstudenten, in de vorm van praktischelasoefeningen in groepjes van acht studenten.

Functie eisen We zijn op zoek naar een collega die ervaring heeft met hetlassen van diverse materialen en in staat is best practices tedemonstreren met TIG-, MIG/MAG- en booglassen met be-klede elektrode. Daarnaast beschik je over ervaring met la-serlassen of ben je bereid een cursus laserveiligheid tevolgen. Je bent bereid de verantwoordelijkheid te nemenvoor de veilige bediening van de hoogvermogen Nd:YAG-la-sers van de afdeling. Je beschikt over voldoende kennis vanhet Engels. Er geldt geen leeftijdsbeperking voor deze aan-stelling en oudere kandidaten en ZZP'ers worden uitdrukke-lijk verzocht te solliciteren.

Arbeidsvoorwaarden De functie heeft een omvang van 32 uur per week (0,8 fte).Een fulltime aanstelling van 38 uur is ook bespreekbaar. Hetgaat om een contract voor 6 maanden. Het salaris is afhan-kelijk van kennis, leeftijd en ervaring, gebaseerd op schaal 8(met een maximum van € 3.247,- bruto p/m bij een fulltimeaanstelling). TU Delft biedt een aantrekkelijk pakket secun-daire arbeidsvoorwaarden gebaseerd op de cao NederlandseUniversiteiten.

Informeren en solliciteren Voor meer informatie over deze functie kun je contact opne-men met Prof.dr. Ian M. Richardson, Afdelingsvoorzitter, Af-deling Materials Science and Engineering, e-mail: i.m.richardson@tudelft.nltel: +31 15 27 85086Voor informatie over de selectieprocedure kun je terecht bijmw. H. Bleeker, HR adviseur faculteit 3mEe-mail: application-3mE@tudelft.nltel: +31 15 27 83514Je sollicitatie bestaande uit een gedetailleerde CV met eenmotiveringsbrief en referenties kun je voor 30 september2016 per e-mail sturen naar application-3mE@tudelft.nlonder vermelding van vacaturenummer 3mE16-43. De interviews zullen waarschijnlijk plaatsvinden op 5 en 6oktober 2016.

Technicus met laskennis en -ervaring

LASTECHNIEKseptember 2016

31

ommige verhalen zijn té bijzonder om ze niet

te delen. Tim van Zalm (45) heeft zo’n ver-

haal. We ontmoeten hem bij Lastechniek

Europa in Nieuwegein, waar hij zijn lasopleidingen

volgt. We zien een tamelijk tengere, opgewekte

man, die onder het maken van geintjes met zijn las-

docent, Wim Hartman, gewillig poseert voor de fo-

to’s. Bij een glaasje fris vertelt hij openhartig over

zijn turbulente leven en zijn ambities.

ZwedenTim woont en werkt sinds vorig jaar in Zweden.

Vanuit Jönköping reist hij heen en weer naar Ne-

derland om hier zijn lasopleidingen te volgen. Zijn

Zweedse jeugdliefde Pernilla bracht hem ertoe

voorgoed te emigreren. “We hebben elkaar meer

dan twintig jaar geleden voor het eerst ontmoet in

Amsterdam. Zij was 17, ik was 23, en vanaf de eer-

ste dag was het raak.” In de jaren die volgden, ver-

loren de twee elkaar soms lange tijd uit het oog,

maar sinds anderhalf jaar zijn ze weer samen en

wonen ze met hun drie kinderen (19, 15 en 7) in

Zweden. Bijna achteloos vertelt Tim dat het niet al-

tijd makkelijk is dat hij zo vaak van huis is, omdat

hun zoon Dennis gehandicapt en hulpbehoevend is.

Daarom reist hij zo vaak hij kan heen en weer naar

huis.

VooruitzichtenWim Hartman vertelt dat hij aanvankelijk niet

snapte waarom zijn leerling steeds te laat in de les

kwam. “Tim kwam meestal pas om een uur of 10

binnenvallen. Toen ik eens aan hem vroeg waar hij

zo laat vandaan kwam, bleek dat hij die ochtend nog uit

Zweden was komen rijden.” Tim: “Tja, als je kind belt en

vraagt of je naar huis wil komen, zoals je beloofd had, dan

doe je dat. Dat is meer iets van het hart dan dat het moet.”

Desondanks gaat Tim hard vooruit. Binnen de kortste

keren behaalde hij zijn diploma’s TIG niveau 1 en TIG rvs

niveau 2. Nu is hij bezig met MAG niveau 1. Zijn voor-

uitzichten zijn goed. “Via een zwager heb ik een aanbod

gekregen om voor een Zweeds offshorebedrijf te gaan

werken in Noorwegen. Zodra ik ook mijn MAG-diploma

niveau 2 heb, kan ik aan de slag. Dan is ook mijn spaar-

geld op, dus moet ik eerst weer wat verdienen om verder

te kunnen. Ik wil ook nog BMBE gaan doen, maar mis-

schien wil mijn werkgever wel een deel van die opleiding

bekostigen.”

HersenbloedingPas als we het hebben over zijn beslissing om zich op la-

tere leeftijd te laten omscholen tot lasser, vertelt Tim over

VAKTROTS - september 2016LASTECHNIEK

30

door Helena Penders, fotografie Bert de Jong

‘Dat ik nu weer een vak kan leren voelt als een tweede kans’

Tim van Zalm (45) heeft het gevoel dat hij een tweede kans heeft gekregen. Een hersen-

bloeding maakte een abrupt einde aan zijn werk in de steiger- en podiumbouw. Na een

lang revalidatietraject is hij nu weer in staat om met zijn handen te werken, hard op weg

naar een baan als lasser in de offshore-industrie in Noorwegen.

S

de hersenbloeding die hem trof in 2003. “Ik werkte als

zzp’er in de steigerbouw en podiumbouw voor concer-

ten, evenementen, enzovoort. Die carrière was in één

klap over. Toen ik een beetje hersteld was, was mijn

eerste ingeving om weer steigers te gaan bouwen, maar

mijn opdrachtgevers durfden het niet meer aan, van-

wege de risico’s bij het werken op grote hoogte. Nu be-

grijp ik dat wel.” Tien jaar lang zat Tim noodgedwon-

gen thuis. “Depressief wil ik niet zeggen, maar ik heb

een heel zware revalidatietijd gehad, waarin ik alles op-

nieuw moest leren. Praten, schrijven, autorijden en wer-

ken met mijn rechterhand in plaats van met links, wat

ik altijd gewend was. Dat ik nu weer een vak kan leren

en normaal kan functioneren, voelt als een tweede

kans.”

Linkerpagina: Wim Hartman kijkt mee bij Tim.Boven: Tim van Zalm (links) luistert aandachtig naar de aanwijzingen van Wim Hartman

De vakantie zit erop en velen van ons zijn alweer eenmaand aan het werk. Het ritme van werken, eten en sla-pen is weer begonnen. Ik hoop dat u goed bent uitge-rust tijdens de vakantie, of bent u inmiddels opnieuwaan vakantie toe? Dan klopt er iets niet. Te veel stressop het werk, het halen van deadlines en het almaar op-voeren van de productie zijn zaken waar je heel moevan kunt worden. Dat de Olympische Spelen op tv ooknog eens tot in de vroege uurtjes te zien waren, hielpook niet om uitgerust op het werk te verschijnen. Ik heboverigens wel geleerd van deze Spelen dat winnen tochbelangrijker is dan meedoen. Ik kan me wel er iets bijvoorstellen. Na al dat trainen en jezelf van alles ont-zeggen, wil je winnen en ‘eeuwige roem’ vergaren, jemoet tenslotte na je sportcarrière verder met je leven.Bij een laswedstrijd zou ik ook de beste willen zijn.

We leven in 2016 en dat jaar wordt sowieso gedenk-waardig. De oorlog in Syrië gaat maar door en het op-vangen van de vele vluchtelingen gaat alleen als wij eendeel van onze welvaart ervoor willen inleveren. Het spel-letje Pokémon Go zorgde voor veel overlast. De hype istrouwens na 1,5 maand gelukkig over zijn hoogtepuntheen. In Amerika krijgen we in november verkiezingen.Het is toch wel heel triest dat een zo groot land niet instaat is twee behoorlijke kandidaten naar voren teschuiven.

De 66 miljoen jaar oude T.rex, althans het skelet vaneen van de grootste dinosaurussen, kreeg een grootsonthaal bij Naturalis. De intocht van Sinterklaas was erniets bij. Dat zijn dan weer leuke dingen. Brexit houdtde gemoederen behoorlijk bezig, maar de Engelsenhebben er alle vertrouwen in, want de werkeloosheid isdaar afgenomen en de bestedingen zijn toegenomen. De totale wereldbevolking neemt nog steeds toe en hetblijft de vraag of er dan voor iedereen werk is. Boven-dien wordt ons werk meer en meer door robots over-genomen. Straks wordt het een maand hard werken endan de rest van het jaar vakantie houden. Dat lijkt aan-trekkelijk, maar is het niet. Na twee dagen zalig niets-doen tijdens mijn vakantie, ga ik me stierlijk vervelen enga ik op zoek naar activiteiten. De verveling opheffenmet tv-kijken is ook geen oplossing. En dan te beden-ken dat we volgens verouderingsonderzoeker AndreaMaier straks allemaal in redelijke gezondheid 130 jaarkunnen worden. Dat lijkt fantastisch, maar wie mag enkan dan nog werken en wie niet en hoe lossen we hetprobleem van verveling op? Hopelijk komt er dan weersnel een nieuwe variant van Pokémon Go.

Weer aan het werk

33

Lastechniek #10

Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen071 589 56 44 of mailen naar redactie@vakbladlastechniek.nl

verschijnt medio oktober en staat geheel in het teken van de Verbindingsweek en het

NILBIL Lassymposium 2016

LASTECHNIEKseptember - COLUMN

TrotsDit voorjaar is Tim begonnen met zijn lasopleiding in

Nieuwegein. Dat hij zo snel vooruitgaat, heeft hij te dan-

ken aan zijn docent, is zijn stellige overtuiging. Maar wat

maakt Wim dan tot zo’n goede lasdocent? “Zijn rust. En

zijn positieve benadering. Wim ‘leest’ mijn las en kan pre-

cies uitleggen wat ik fout heb gedaan. Daarna gaat het

ineens wél goed.”

Tim blijkt het lassen “superleuk” te vinden. “Iets maken,

resultaat zien van je werk, ik word er vooral heel blij van

als ik een dag school heb gehad. En dat is alleen nog maar

school.” En dankzij het lassen krijgt Tim stukje bij beetje

zijn zelfvertrouwen terug. “De tijd na mijn hersenbloeding

was geen leuke periode, maar je zult mij niet horen klagen.

Ik heb ontzettend veel geluk gehad en ik realiseer me dat

ik een tweede kans heb gekregen. Zo zie ik het echt. Ik

heb nu meer zin in het leven dan vijftien jaar geleden.”

Wim Hartman (60) begon vijf jaar geleden als lasdo-cent bij Lastechniek Europa, waar hij lesgeeft in allehandvaardigheidsprocessen van niveau 1 tot en met4: autogeen, BMBE, MIG/MAG en TIG. Wim heeft een lange carrière bij Defensie achter derug. Als 22-jarige beroepsmilitair volgde hij een op-leiding in de metaalbewerking: draaien, frezen, plaat-werk en lassen. Het werken met metaal enlastechniek vormen de rode draad in zijn verdereloopbaan. Een gevarieerde loopbaan, waarin hij ken-nismaakte met verschillende werkvelden. Zo werktehij op de munitieafdeling, in de revalidatietechniek,werd hij voor een half jaar uitgezonden naar Bosnië,om tot slot definitief in het onderwijs te belanden. Een hoogtepunt in zijn carrière bij Defensie noemtWim het opzetten van de onderwaterlasopleiding inSoesterberg. “Ik was hobbymatig al met duikenbezig, toen ik de vraag kreeg of ik duikers zou kun-nen leren lassen. Eigenlijk is het niet zo spannend.Je moet het duiken gewoon zien als een manier ombij je werk te komen. Zoals Tim de reis vanuit Zwe-den maakt, duik ik 3 meter onder water om te kun-nen lassen.”Nadat hij in 2012 met prepensioen ging en afscheidnam van het leger, kon de oud-militair direct aan deslag als lasdocent. In zijn vrije tijd is hij examinatorvoor het NIL. En voorlopig wil hij niet anders. “Ik bennog nooit met tegenzin naar mijn werk gegaan. Alshet kan, ga ik door tot mijn tachtigste.”

VAKTROTS - september 2016LASTECHNIEK

32

advertentie

3-daagse WorkshopsASME Sectie IXAWS D1.1 en D1.6

Het NIL organiseert

Voor meer informatie en inschrijven: www.nil.nl

Lincoln Smitweld BVLincoln Electric Europa BVNieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Lincoln Smitweld BVLincoln Electric Europa BVNieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Lincoln Smitweld BVLincoln Electric Europa BVNieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Perk LastechniekVredeweg 14-161505 HH ZaandamPostbus 355 - 1500 EJ ZaandamT 075 653 37 49E lasservice@perk.nuwww.perklastechniek.nu

ADVIES en CONSULTANCY AFZUIGINSTALLATIES ENLUCHTBEHANDELING

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN

LASAPPARATUUR ENANDERE TOEBEHOREN

Air Liquide Welding Nederland BVRudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

Vinçotte Nederland BVTakkebijsters 8 - 4817 BL BredaPostbus 6869 - 4802 HW BredaT 076 571 22 88 - F 076 587 47 60E info@vincotte.nlwww.vincotte.nl

Vinçotte Nederland BVTakkebijsters 8 - 4817 BL BredaPostbus 6869 - 4802 HW BredaT 076 571 22 88 - F 076 587 47 60E info@vincotte.nlwww.vincotte.nl

Air Liquide Welding Nederland BVRudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

Air Liquide Welding Nederland BVRudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

Air Liquide Welding Nederland BVRudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

Zekeringstraat 331014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.com

Voorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek,Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Zekeringstraat 331014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.com

Voorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek,Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Zekeringstraat 331014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.com

Voorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek,Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Nederman Nederland BVWiekenweg 333815 KL AmersfoortPostbus 26463800 GD AmersfoortT 033 298 81 22 - F 033 201 12 10E sales@nederman.nlwww.nederman.nl

KEURINGEN

HoofdkantoorDukdalf 11 - 9206 BE DrachtenPostbus 505 - 9200 AM DrachtenT 0512 52 40 08E info@weldmij.comwww.weldmij.com

Kwaliteitsmanagement |Lasconsultancy | Inspectie

Drachten | Zutphen | Rotterdam

HoofdkantoorDukdalf 11 - 9206 BE DrachtenPostbus 505 - 9200 AM DrachtenT 0512 52 40 08E info@weldmij.comwww.weldmij.com

Kwaliteitsmanagement |Lasconsultancy | Inspectie

Drachten | Zutphen | Rotterdam

LASTOEVOEGMATERIALEN

MANIPULATOREN ENMECHANISATIE

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING

Dumeta import / export BVMarconistraat 267575 AR OldenzaalT 0541 53 33 69 - F 0541 53 33 71E info@dumeta.nlwww.dumeta.nl

MACKNIGHTSMollerusweg 1062031 BZ HaarlemT +31 (0)6 34 55 22 22E info@macknights.nlwww.macknights.nl

Lorch Lastechniek BVPostbus 5 - 2200 AA NoordwijkT 071 362 56 27 - F 071 362 38 85E lorch.nl@lorch.bizwww.lorch.eu

LASACCESSOIRES ENGEREEDSCHAPPEN

LASKWALIFICATIES/CERTIFICERING

34 35

Materiaal Metingen Testgroep BVMME GroupRietdekkerstraat 16 - RidderkerkPostbus 42222980 GE RidderkerkT 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40E info@mme-group.comwww.mme-group.com

NDO/DO ONDERZOEK

ONDERHOUD EN NIEUWBOUWINSPECTIE

3P Project Services BVNijverheidsweg 4 - 4854 MT BavelT 0161 43 85 00 - F 0161 43 85 01E 3pqs@3pgroup.comwww.3pgroup.com

Totaalproject in inspectie, lastechnische ondersteuning en projectmanagement

De Groot LastechniekWeidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlwww.lasopleidingen.nl

Lastechnische opleidingen, advisering, certificering, uitzenden(las)technisch personeel en verkoop lasapparatuur, lastoevoeg-materiaal en lasbenodigdheden

De Groot LastechniekWeidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlwww.lasopleidingen.nl

Lastechnische opleidingen, advisering, certificering, uitzenden(las)technisch personeel en verkoop lasapparatuur, lastoevoeg-materiaal en lasbenodigdheden

De Groot LastechniekWeidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlwww.lasopleidingen.nl

Lastechnische opleidingen, advisering, certificering, uitzenden(las)technisch personeel en verkoop lasapparatuur, lastoevoeg-materiaal en lasbenodigdheden

LASTECHNIEK BRANCHEREGISTER - september 2016 LASTECHNIEKseptember 2016

Lastechniek Europa B.V.Pascalbaan 13439 MP NieuwegeinPostbus 11563430 BD NieuwegeinT +31 (0)30 600 83 40F +31 (0)30 600 83 50E info@lastechniekauropa.nlwww.lastechniekeuropa.nl

Wereldwijde totaalleverancier vanlastechnische materialen.

• Verkoop• Verhuur• Engineering• Consultancy• Opleiding en certificering

ROBOTS EN ROBOTISERING

OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

Hogeschool Utrecht, Centrum voor Natuur & Technieken ROC Midden NederlandNIL erkende opleidingen voor alle niveau’s en processen.

• International Welding Engineer (IWE/ LPI)• International Welding Technologist (IWT/ MLT) • Verkorte combinaties van IWT met Inspectie en

keuring mogelijk.• Lastechnisch construeren, Workshop lasnormen,

Lasopleidingen MIG/MAG, BMBE, TIG, Autogeen, Laskwalificalties/ certificeringen, SMLT

Ook cursussen op gebied van Materialen, Procestechnologie, Onderhoud & Inspectie, Engineering, Bedrijfskunde (hbo,post-hbo en masterniveau).

Meer informatie CvNT Lenneke KokT 088 481 88 88E info@cvnt.nlwww.cvnt.nl

Meer informatie ROC Joost ZijderveldT 030 754 69 03E j.zijderveld@rocmn.nlbedrijfsopleidingen.rocmn.nl

Rolan Robotics BVDe Corantijn 6 - 1689 AP ZwaagPostbus 135 - 1620 AC HoornT 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07E info@rolan-robotics.nlwww.rolan-robotics.nl

WEERSTANDLASSEN

WORKWEAR

PUNTLASSEN

Laskar Puntlastechniek BVAvelingen West 264202 MS GorinchemPostbus 36044200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl

Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten

Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur

Lastechniek Europa B.V.Pascalbaan 13439 MP NieuwegeinPostbus 11563430 BD NieuwegeinT +31 (0)30 600 83 40F +31 (0)30 600 83 50E info@lastechniekauropa.nlwww.lastechniekeuropa.nl

Wereldwijde totaalleverancier vanlastechnische materialen.

• Verkoop• Verhuur• Engineering• Consultancy• Opleiding en certificering

Laskar Puntlastechniek BVAvelingen West 264202 MS GorinchemPostbus 36044200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl

Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten

Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur

STIFTLASSEN

36

LASTECHNIEK BRANCHEREGISTER - september 2016

WARMTEBEHANDELING

Delta Heat Services BVScheelhoekweg 23251 LZ StellendamPostbus 52 - 3250 AB StellendamT 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40E info@delta-heat-services.nlwww.delta-heat-services.nl

• Elektrisch voorwarmenen gloeien

• Inductie verwarmen• Stationaire gloeiovens• Mobiele gloeiovens• Uitdrogen beton / coatings• Verhuur / verkoop• Advisering

Carharrt BV, EMEACruquiusweg 111 - N1019 AG AmsterdamT +31 20 715 02 10F +31 20 715 02 22E CarharttEMEAinfo@carhartt.comwww.carhartt-europe.com

Perk LastechniekVredeweg 14-161505 HH ZaandamPostbus 355 - 1500 EJ ZaandamT 075 653 37 48E lasopleiding@perk.nuwww.perk.nu

MACKNIGHTSMollerusweg 1062031 BZ HaarlemT +31 (0)6 34 55 22 22E info@macknights.nlwww.macknights.nl

PERSOONLIJKE BESCHERMINGSMIDDELEN

De Groot LastechniekWeidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlwww.lasopleidingen.nl

Lastechnische opleidingen, advisering, certificering, uitzenden(las)technisch personeel en verkoop lasapparatuur, lastoevoeg-materiaal en lasbenodigdheden

Laskar Puntlastechniek BVAvelingen West 264202 MS GorinchemPostbus 36044200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl

Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten

Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur

De NILBIL Verbindingsgids is een uniek naslagwerk voor professionals in de verbindingstechniek. Technische informatietabellen en tekeningen vormen een belangrijk onderdeel van de gids.

Deze zorgvuldig geselecteerde informatie is bedoeld als een leidraad bij het interpreteren van normen, procedures en specificaties. Verder bevat de gids informatie over de belangrijkste overkoepelende organisaties,

een overzicht van erkende opleidingsinstellingen en het stroomschema van las- en laskaderopleidingen.

De NILBIL Verbindingsgids is een uitgave van vakblad Lastechniek, in samenwerking met het NIL en het BIL. De gids is uitgevoerd als een handzaam en robuust boekje, bedoeld voor intensief gebruik op de werkvloer.

Voor € 30, - excl. 6% btw en verzendkosten kunt u in het bezit komen van dit praktische naslagwerk.

Bestellen is eenvoudig. Ga naar www.vakbladlastechniek.nl en klik op de cover van de Verbindingsgids.

Ik ben de nummer één naadloos gevulde lasdraad

‘s werelds nummer één naadloos gevulde lasdraad – van voestalpine Böhler W

en ervaring, is ontworpen om u te verzekeren van productiviteit, laskwaliteit en – bovenal – winst. Ik ben

voor een betrouwbaar stabiele draaddoorvoer

mijn vochtvrije vulling en voorkomt waterstofscheuren. Ik ben vormvast en zorg, samen met mijn verkopering,

voorzien. Ik maak lasrobots tot echte werkpaarden. Ik maak lassers trots. Mijn naadloos gesloten buis beschermt

de wereld rondzwerven. Ik verbind de booreilanden, pijpleidingen en windmolens welke de wereld van energie

Ik ben de betrouwbare kracht bij het gevulde draad lassen. Ik las de schepen, vrachtwagens en treinen die over

Gemaakt door de toonaangevende ontwikkelaars van lastoevoegmaterialen.

‘s werelds nummer één naadloos gevulde lasdraad – van voestalpine Böhler W

en ervaring, is ontworpen om u te verzekeren van productiviteit, laskwaliteit en – bovenal – winst. Ik ben

voor een betrouwbaar stabiele draaddoorvoer

mijn vochtvrije vulling en voorkomt waterstofscheuren. Ik ben vormvast en zorg, samen met mijn verkopering,

voorzien. Ik maak lasrobots tot echte werkpaarden. Ik maak lassers trots. Mijn naadloos gesloten buis beschermt

de wereld rondzwerven. Ik verbind de booreilanden, pijpleidingen en windmolens welke de wereld van energie

Ik ben de betrouwbare kracht bij het gevulde draad lassen. Ik las de schepen, vrachtwagens en treinen die over

Gemaakt door de toonaangevende ontwikkelaars van lastoevoegmaterialen.

‘s werelds nummer één naadloos gevulde lasdraad – van voestalpine Böhler W

en ervaring, is ontworpen om u te verzekeren van productiviteit, laskwaliteit en – bovenal – winst. Ik ben

. Mijn vulling, ontwikkeld op basis van jarenlang opgedane kennis

mijn vochtvrije vulling en voorkomt waterstofscheuren. Ik ben vormvast en zorg, samen met mijn verkopering,

voorzien. Ik maak lasrobots tot echte werkpaarden. Ik maak lassers trots. Mijn naadloos gesloten buis beschermt

de wereld rondzwerven. Ik verbind de booreilanden, pijpleidingen en windmolens welke de wereld van energie

Ik ben de betrouwbare kracht bij het gevulde draad lassen. Ik las de schepen, vrachtwagens en treinen die over

Gemaakt door de toonaangevende ontwikkelaars van lastoevoegmaterialen.

elding.‘s werelds nummer één naadloos gevulde lasdraad – van voestalpine Böhler W

en ervaring, is ontworpen om u te verzekeren van productiviteit, laskwaliteit en – bovenal – winst. Ik ben

. Mijn vulling, ontwikkeld op basis van jarenlang opgedane kennis

mijn vochtvrije vulling en voorkomt waterstofscheuren. Ik ben vormvast en zorg, samen met mijn verkopering,

voorzien. Ik maak lasrobots tot echte werkpaarden. Ik maak lassers trots. Mijn naadloos gesloten buis beschermt

de wereld rondzwerven. Ik verbind de booreilanden, pijpleidingen en windmolens welke de wereld van energie

Ik ben de betrouwbare kracht bij het gevulde draad lassen. Ik las de schepen, vrachtwagens en treinen die over

Gemaakt door de toonaangevende ontwikkelaars van lastoevoegmaterialen.

. Mijn vulling, ontwikkeld op basis van jarenlang opgedane kennis

mijn vochtvrije vulling en voorkomt waterstofscheuren. Ik ben vormvast en zorg, samen met mijn verkopering,

voorzien. Ik maak lasrobots tot echte werkpaarden. Ik maak lassers trots. Mijn naadloos gesloten buis beschermt

de wereld rondzwerven. Ik verbind de booreilanden, pijpleidingen en windmolens welke de wereld van energie

Ik ben de betrouwbare kracht bij het gevulde draad lassen. Ik las de schepen, vrachtwagens en treinen die over

.voestalpine.com/weldingwww

voestalpine Böhler W

.voestalpine.com/welding

elding Nederland B.Vvoestalpine Böhler W

.d B.VV.