Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het...

19
Ontwerp Delta.NL Ontwerp op het raakvlak van ruimte en water

Transcript of Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het...

Page 1: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

Ontwerp Delta.NLOntwerp op het raakvlak van ruimte en water

Page 2: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 4

“Landschappen ráken mensen: je voelt je thuis in het landschap waar je bent opge-groeid, en waar je woont. Voor mij is dat de rand van het rivierengebied. Het is belang-rijk dat we zo’n landschap herkenbaar hou-den, zodat je je er thuis blijft voelen.”Peter Heij

“We moeten flink doorwerken aan water-veiligheid en zoetwatervoorziening, maar niet met oogkleppen op. Iedereen heeft er baat bij als het lukt de benodigde ingrepen te combineren met andere ambities: dat is vaak goedkoper, efficiënter en mooier.”Wim Kuijken

Page 3: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 5 OD.NL 4

Voorwoord

Leven met water is een blijvende zoektocht, ook in Nederland. Wij kunnen weliswaar bouwen op een lange traditie, maar dat betekent niet dat we blijven doen wat we altijd al deden. De samenleving, de economie en het klimaat ver-anderen. Dat stelt ons voortdurend voor nieuwe opgaven.

Het Deltaprogramma heeft een nieuwe aanpak van waterveiligheid en zoetwatervoorziening in onze delta opgeleverd. Bijna alle benodigde ingrepen hebben ruimtelijke gevolgen. Het Deltaprogramma gaat daarmee in belangrijke mate de inrichting van Nederland bepalen. Gelukkig is Nederland niet alleen groot in wa-terbeheer, maar ook in ruimtelijke planning en ontwerp. Door die kwaliteiten te benutten in het Deltaprogramma, kunnen we ons iconische waterland nog mooier maken. De maatregelen uit het Deltaprogramma zijn vaak efficiënt te combineren met andere ambi-ties. Ook die kansen moeten we benutten. Dat vraagt van alle partijen dat zij over hun grenzen

heen kijken, kennis en kunde delen en nieuwe allianties sluiten. De afgelopen jaren is in het Delta-atelier gebleken dat samen werken aan ruimtelijke ontwerpen een effectieve en samen-bindende manier is om dit te bereiken.

Ter inspiratie bieden wij u Ontwerp Delta.NLaan. Deze publicatie bevat een rijke oogst aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast treft u prikkelende essays van ruim tien kopstukken uit de wereld van water en ruimte aan. Zij geven hun visie op de ruimtelijke kansen bij de uitvoering van het Deltaprogramma. De ’10 gesprekspunten’ agen-deren op basis daarvan belangrijke vraagstuk-ken voor de komende tijd.

Wij hopen van harte dat deze bundel u inspiratie geeft om de Nederlandse traditie op een eigen-tijdse wijze voort te zetten, zodat ons waterland het icoon blijft waar we met zijn allen trots op zijn.

Wim KuijkenDeltacommissaris

Peter HeijDirecteur Generaal Ruimte en WaterMinisterie van Infrastructuur en Milieu

Page 4: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 7 OD.NL 6

Onze generatie aan zetOm in Nederland te kunnen leven, is veel crea-tiviteit nodig. Steeds is het de vraag hoe we het land zo kunnen inrichten dat we de lusten van het water zo goed mogelijk benutten en de las-ten zoveel mogelijk beperken. Iedere generatie staat daarbij voor nieuwe opgaven, door ont-wikkelingen in het klimaat en de maatschappij, en kiest daarvoor eigentijdse oplossingen. Ook wij staan nu voor deze vraag.

De deltacommissaris heeft in de zomer van 2014 een nieuwe aanpak voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening voorgesteld. Het kabinet neemt die aanpak over in het beleid. Dan begint een nieuwe fase: het beleid omzetten in daad-werkelijke uitvoeringsprojecten. De komende jaren zal Nederland de inrichting van het land opnieuw aanpassen, om veilig en comfortabel te kunnen leven met het water.

Het ministerie van Infrastructuur en Milieu wil daarbij zoveel mogelijk kennis, ervaring en crea-tiviteit benutten om tot integrale ontwerpen te komen. Daarom is het initiatief genomen voor Ontwerp Delta.NL: een (online) publicatie van ingezonden ontwerpen, essays en gesprekspun-ten en een manifestatie op 29 oktober 2014.

Deze publicatie: oogsten, reflecteren, inspirerenDeze (online) publicatie is ontstaan met de bijdragen en het vakmanschap van een groot aantal Nederlandse ontwerpers. De inhoud bestaat uit drie onderdelen: ontwerpervaringen oogsten, reflecteren over de rol van het ontwerp

in de uitvoeringsfase van het Deltaprogramma en het debat daarover verder inspireren met de belangrijkste gesprekspunten uit de essays.

• oogsten:52ontwerpenIn 2014 heeft het ministerie van Infrastructuur en Milieu ontwerpers opgeroepen om ont-werpen in te zenden voor een van de opga-ven voor waterveiligheid of zoetwatervoor-ziening. Beginnende en ervaren ontwerpers, ontwerp- en ingenieursbureaus, overheden en maatschappelijke organisaties hebben samen75projecteningezonden:eenrijkeoogst die het Nederlandse vakmanschap op het gebied van ontwerpen onderstreept.

Tweeënvijftig inzendingen hebben een plaats gekregen in deze publicatie. Met name de in-tegraliteit van het ontwerp en de kansen voor meekoppelen met andere ambities, de mate van innovatie, het gevolgde proces en de be-trokken partijen en de geografische spreiding over Nederland hebben deze selectie be-paald. Een infografiek geeft een totaalover-zicht van de kenmerken van de ontwerpen.

• reflecteren:14essaysHet ministerie heeft veertien deskundigen met verschillende achtergronden gevraagd te reflecteren over de vraag hoe we kunnen waarborgen dat het Deltaprogramma een in-tegrale invulling krijgt die het landschap ook meer kwaliteit geeft. Dat heeft veertien es-says opgeleverd met creatieve invalshoeken en prikkelende stellingen. Iedere auteur geeft

Inleiding

Page 5: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 8

daarin zijn of haar persoonlijke mening over het vervolg van het Deltaprogramma en de rol daarin van het ontwerp.

• inspireren:10gesprekspunten De essayisten raken relevante vraagstukken over

het vervolg van het Deltaprogramma. Soms zijn zij eensgezind over de antwoorden, soms ver-schillen zij van mening. In beide gevallen maken zij duidelijk dat een debat over het vervolg van belang is. Het ministerie heeft de essays samen-gevat in tien gesprekspunten om dit debat te inspireren.

De publicatie is online te bekijken op www.ontwerpdelta.nl. Daarnaast is de publicatie in kleine oplage gedrukt in boekvorm. De boe-ken zijn tijdens het debat van 29 oktober uit-gereikt aan een aantal belangrijke spelers in de volgende fase van het Deltaprogramma: verte-genwoordigers van provincies, waterschappen, het Hoogwaterbeschermingsprogramma en het Deltaprogramma. De opgave raakt echter ieder-een die werkt op het raakvlak van ruimte en water. Daarom ontvangen alle deelnemers een pdf van het boek en is de publicatie ook digitaal beschikbaar.

Manifestatie 29 oktober 2014Ook de manifestatie op 29 oktober 2014 stond in het teken van oogsten, reflecteren en inspireren. Veldbezoeken aan de locaties van zeven ontwer-pen uit deze publicatie hebben de oogst nog meer laten leven. Tot de locaties behoorden onder meer Noordwaarts, Dordrecht, Katwijk, de de RDM-werf in Rotterdam en belangrijke punten voor de zoet-watervoorziening langs de Hollandsche IJssel. Een aantal sleutelfiguren heeft vervolgens gereflecteerd op de vraag wat nodig is om tot oplossingen met kwaliteit te komen. In een afsluitend plenair gesprek met alle deelnemers is verkend waar kansen liggen voor een inspirerend vervolg.

Page 6: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

INZENDING

OD.NL 175 OD.NL 174

Nummer 24

Kansen voor de huidige waterveilig-heidsstrategie Alblasserwaard Vijfheerenlanden

Page 7: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 176

24

zoetwater

waterveiligheid

verkenningplanuitwerkingrealisatie

internationaal

nationaal

provinciaal

regionaal

stedelijk gebied

landelijk gebied

wonen

recreatie

natuur

landbouw

lokaal

Stad-land

Opgave

Planfas

Schaal

Meekoppelkansen

e

-

nationaal

werken

planuitwerkingrealisatie

internationaal

provinciaal

regionaal

lokaal

recreatie

landbouw

zoetwater

Page 8: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

INZENDING

Nummer 1

OD.NL 176 OD.NL 177

Samenvatting

De regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden ligt ten zuidoosten van Rotterdam, ingeklemd tussen de rivieren de Lek, de Noord, en de Merwede. Samen met de Diefdijk (een compartimenteringsdijk in het oosten van de regio) vormen de dijken langs deze rivieren dijkring 16, en beschermen zij het gebied tegen hoog water. Naast deze rol als onderdeel van het waterveiligheidssysteem vormen de dijken van oudsher ook een geliefde vestigingsplaats, met veelal één- of tweezijdige bebouwing.

Vanwege de verwachte stijging van de zeespiegel en extremere rivierwaterafvoeren zullen de dijken van de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden op termijn op verschillende plekken moeten worden verhoogd of versterkt. In dit ontwerpend onderzoek is in kaart gebracht waar er, tot welk moment in de tijd, nog voldoende ruimte is om de dijken op een traditionele manier te verhogen, zonder dat dit nadelige consequenties heeft voor de ruimtelijke kwaliteit. Vervolgens is er gekeken waar er op lange termijn eventueel aanvullende of alternatieve maatregelen nodig zijn.

Data Titel: Kansen voor de huidige waterveiligheidsstrategie in de Alblasserwaard-VijfheerenlandenLocatie: regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden, Zuid-Holland, Nederland

Opdrachtgever(s): Ministerie van Infrastructuur en MilieuOntwerper(s): Defacto StedenbouwJaar van ontwerp: 2012

Betrokken partij(en): Deltaprogramma Rijnmond- Drechtsteden, Waterschap Rivierenland en de gemeentes binnen de regioContactpersoon: Anne Loes Nillesen, [email protected] www.d.efac.to

Planfase: verkenningSchaal: regionaalStad-land: stedelijk en landelijk gebiedOpgave: waterveiligheidMeekoppelkans(en): wonen, werken, natuur

1/4

Samenvatting

De regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden ligt ten zuidoosten van Rotterdam, ingeklemd tussen de rivieren de Lek, de Noord, en de Merwede. Samen met de Diefdijk (een compartimenteringsdijk in het oosten van de regio) vormen de dijken langs deze rivieren dijkring 16, en beschermen zij het gebied tegen hoog water. Naast deze rol als onderdeel van het waterveiligheidssysteem vormen de dijken van oudsher ook een geliefde vestigingsplaats, met veelal één- of tweezijdige bebouwing.

Vanwege de verwachte stijging van de zeespiegel en extremere rivierwaterafvoeren zullen de dijken van de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden op termijn op verschillende plekken moeten worden verhoogd of versterkt. In dit ontwerpend onderzoek is in kaart gebracht waar er, tot welk moment in de tijd, nog voldoende ruimte is om de dijken op een traditionele manier te verhogen, zonder dat dit nadelige consequenties heeft voor de ruimtelijke kwaliteit. Vervolgens is er gekeken waar er op lange termijn eventueel aanvullende of alternatieve maatregelen nodig zijn.

Data Titel: Kansen voor de huidige waterveiligheidsstrategie in de Alblasserwaard-VijfheerenlandenLocatie: regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden, Zuid-Holland, Nederland

Opdrachtgever(s): Ministerie van Infrastructuur en MilieuOntwerper(s): Defacto StedenbouwJaar van ontwerp: 2012

Betrokken partij(en): Deltaprogramma Rijnmond- Drechtsteden, Waterschap Rivierenland en de gemeentes binnen de regioContactpersoon: Anne Loes Nillesen, [email protected] www.d.efac.to

Planfase: verkenningSchaal: regionaalStad-land: stedelijk en landelijk gebiedOpgave: waterveiligheidMeekoppelkans(en): wonen, werken, natuur

1/4

Page 9: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 178 2/4

1:200Merwede_snedeI_Hardixveld-Giessendam_036+074

M.H.W. 2010 (+3.95 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+5.05 m)

1:200Merwede_snedeG_Sliedrecht_Rivierdijk124_056+098

M.H.W. 2000 (+3.55 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+4.15 m)

1:200Merwede_snedeF_Sliedrecht_062+103_01

M.H.W. 2000 (+3.40 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+4.20 m)

Merwede_snede_E_Sliedrecht_Volkersingel(beplant)_066+086 1:200

M.H.W. 2010 (+3.35 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.85 m)

Merwede_snedeD_Sliedrecht_Baanhoek_52-54_076+197

1:200

M.H.W. 2010 (+3.25 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.75 m)

Merwede_snedeC_Sliedrecht_Baanhoek_239_078+059 1:200

M.H.W. 2000 (+3.20 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+4.00 m)

Merwede_snedeB_Sliedrecht_Baanhoek_383_080+084 1:200

M.H.W. 2010 (+3.20 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.80 m)

Merwede_snedeA_Sliedrecht Rivierdijk_433-437_081_137 1:200

M.H.W. 2000 (+3.20 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.90 m)

1:200Merwede_snedeH_Papendrecht_105+133

M.H.W. 2010 (+3.05 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.22 m)

1:200Noord_snedeD_Papendrecht_108+018

M.H.W. 2010 (+3.00 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+4.15 m)

1:200Noord_snedeC_Papendrecht_110+067

M.H.W. 2010 (+3.05 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.70 m)

1:200Noord_snedeB_Nieuw_Lekkerland_152+067

M.H.W. 2010 (+3.20 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.90 m)

Noord_snedeA_Nieuw_Lekkerland_153+143 1:200

M.H.W. 2010 (+3.25 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.75 m)

M.H.W. 2010 (+3.85 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+5.90 m)

1:200Lek_snedeA_Nieuw_Lellerland _64+000,

M.H.W. 2010 (+3.90 m)M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+5.80 m)

1:200Lek_snedeB_Nieuw_Lekkerland_166+047

M.H.W. 2010 (+4.00 m)

1:200Lek_snedeC_Nieuw_Lekkerland_183+009

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+5.30 m)

M.H.W. 2010 (+5.35 m)

Dijkhoogte 2010 (+6.25 m)

Lek_snedeE_Zederik_2011_292+065 1:200

M.H.W. 2100

1:200Lek_snedeF_Zederik_2011_293+094

M.H.W. 2010 (+5.35 m)M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+6.25 m)

Lek_snedeG_Zederik_2011_000+062

M.H.W. 2010 (+5.45 m)M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+6.20 m)

Lek_snedeH_Zederik_2011_009+187

M.H.W. 2010 (+5.65 m)M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+6.70 m)

Lek_snedeD_Hagestein-Everdingen_089+135

M.H.W. 2010 (+6.85 m)Dijkhoogte 2010 (+7.60 m)

2015 2050 2100

1:200Merwede_snedeI_Hardixveld-Giessendam_036+074

M.H.W. 2010 (+3.95 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+5.05 m)

Dijkhoogte 2100 (+7.90 m)

1:200Merwede_snedeG_Sliedrecht_Rivierdijk124_056+098

M.H.W. 2000 (+3.55 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+4.15 m)

Dijkhoogte 2100 (+6.35 m)

1:200Merwede_snedeF_Sliedrecht_062+103_01

M.H.W. 2000 (+3.40 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+4.20 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.85 m)

Merwede_snede_E_Sliedrecht_Volkersingel(beplant)_066+086 1:200

M.H.W. 2010 (+3.35 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.85 m)

Dijkhoogte 2100 (+6.10 m)

Merwede_snedeD_Sliedrecht_Baanhoek_52-54_076+197

1:200

M.H.W. 2010 (+3.25 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.75 m)

Dijkhoogte 2100 (+4.86 m)

Merwede_snedeC_Sliedrecht_Baanhoek_239_078+059 1:200

M.H.W. 2000 (+3.20 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+4.00 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.70 m)

Merwede_snedeB_Sliedrecht_Baanhoek_383_080+084 1:200

M.H.W. 2010 (+3.20 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.80 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.08 m)

Merwede_snedeA_Sliedrecht Rivierdijk_433-437_081_137 1:200

M.H.W. 2000 (+3.20 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.90 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.50 m)

1:200Merwede_snedeH_Papendrecht_105+133

M.H.W. 2010 (+3.05 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.22 m)

Dijkhoogte 2100 (+4.31 m)

1:200Noord_snedeD_Papendrecht_108+018

M.H.W. 2010 (+3.00 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+4.15 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.73 m)

1:200Noord_snedeC_Papendrecht_110+067

M.H.W. 2010 (+3.05 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.70 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.45 m)

1:200Noord_snedeB_Nieuw_Lekkerland_152+067

M.H.W. 2010 (+3.20 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.90 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.60 m)

Noord_snedeA_Nieuw_Lekkerland_153+143 1:200

M.H.W. 2010 (+3.25 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.75 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.50 m)

M.H.W. 2010 (+3.85 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+5.90 m)

Dijkhoogte 2100 (+ 7.24 m)

1:200Lek_snedeA_Nieuw_Lellerland _64+000,

M.H.W. 2010 (+3.90 m)M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+5.80 m)Dijkhoogte 2100 (+6.58 m)

1:200Lek_snedeB_Nieuw_Lekkerland_166+047

M.H.W. 2010 (+4.00 m)

1:200Lek_snedeC_Nieuw_Lekkerland_183+009

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+5.30 m)Dijkhoogte 2100 (+5.92 m)

M.H.W. 2010 (+5.35 m)

Dijkhoogte 2010 (+6.25 m)

Lek_snedeE_Zederik_2011_292+065 1:200

M.H.W. 2100

Dijkhoogte 2100 (+6.77 m)

1:200Lek_snedeF_Zederik_2011_293+094

M.H.W. 2010 (+5.35 m)M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+6.25 m)Dijkhoogte 2100 (+6.79 m)

Lek_snedeG_Zederik_2011_000+062

M.H.W. 2010 (+5.45 m)M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+6.20 m)Dijkhoogte 2100 (+7.22 m)

Lek_snedeH_Zederik_2011_009+187

M.H.W. 2010 (+5.65 m)M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+6.70 m)Dijkhoogte 2100 (+7.21 m)

Lek_snedeD_Hagestein-Everdingen_089+135

M.H.W. 2010 (+6.85 m)Dijkhoogte 2010 (+7.60 m)Dijkhoogte 2100 (+ 7.60 m)

1:200Merwede_snedeI_Hardixveld-Giessendam_036+074

M.H.W. 2010 (+3.95 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+5.05 m)

Dijkhoogte 2100 (+7.90 m)

1:200Merwede_snedeG_Sliedrecht_Rivierdijk124_056+098

M.H.W. 2000 (+3.55 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+4.15 m)

Dijkhoogte 2100 (+6.35 m)

1:200Merwede_snedeF_Sliedrecht_062+103_01

M.H.W. 2000 (+3.40 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+4.20 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.85 m)

Merwede_snede_E_Sliedrecht_Volkersingel(beplant)_066+086 1:200

M.H.W. 2010 (+3.35 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.85 m)

Dijkhoogte 2100 (+6.10 m)

Merwede_snedeD_Sliedrecht_Baanhoek_52-54_076+197

1:200

M.H.W. 2010 (+3.25 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.75 m)

Dijkhoogte 2100 (+4.86 m)

Merwede_snedeC_Sliedrecht_Baanhoek_239_078+059 1:200

M.H.W. 2000 (+3.20 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+4.00 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.70 m)

Merwede_snedeB_Sliedrecht_Baanhoek_383_080+084 1:200

M.H.W. 2010 (+3.20 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.80 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.08 m)

Merwede_snedeA_Sliedrecht Rivierdijk_433-437_081_137 1:200

M.H.W. 2000 (+3.20 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.90 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.50 m)

1:200Merwede_snedeH_Papendrecht_105+133

M.H.W. 2010 (+3.05 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.22 m)

Dijkhoogte 2100 (+4.31 m)

1:200Noord_snedeD_Papendrecht_108+018

M.H.W. 2010 (+3.00 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+4.15 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.73 m)

1:200Noord_snedeC_Papendrecht_110+067

M.H.W. 2010 (+3.05 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.70 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.45 m)

1:200Noord_snedeB_Nieuw_Lekkerland_152+067

M.H.W. 2010 (+3.20 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.90 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.60 m)

Noord_snedeA_Nieuw_Lekkerland_153+143 1:200

M.H.W. 2010 (+3.25 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+3.75 m)

Dijkhoogte 2100 (+5.50 m)

M.H.W. 2010 (+3.85 m)

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+5.90 m)

Dijkhoogte 2100 (+ 7.24 m)

1:200Lek_snedeA_Nieuw_Lellerland _64+000,

M.H.W. 2010 (+3.90 m)M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+5.80 m)Dijkhoogte 2100 (+6.58 m)

1:200Lek_snedeB_Nieuw_Lekkerland_166+047

M.H.W. 2010 (+4.00 m)

1:200Lek_snedeC_Nieuw_Lekkerland_183+009

M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+5.30 m)Dijkhoogte 2100 (+5.92 m)

M.H.W. 2010 (+5.35 m)

Dijkhoogte 2010 (+6.25 m)

Lek_snedeE_Zederik_2011_292+065 1:200

M.H.W. 2100

Dijkhoogte 2100 (+6.77 m)

1:200Lek_snedeF_Zederik_2011_293+094

M.H.W. 2010 (+5.35 m)M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+6.25 m)Dijkhoogte 2100 (+6.79 m)

Lek_snedeG_Zederik_2011_000+062

M.H.W. 2010 (+5.45 m)M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+6.20 m)Dijkhoogte 2100 (+7.22 m)

Lek_snedeH_Zederik_2011_009+187

M.H.W. 2010 (+5.65 m)M.H.W. 2100Dijkhoogte 2010 (+6.70 m)Dijkhoogte 2100 (+7.21 m)

Lek_snedeD_Hagestein-Everdingen_089+135

M.H.W. 2010 (+6.85 m)Dijkhoogte 2010 (+7.60 m)Dijkhoogte 2100 (+ 7.60 m)

Page 10: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 178 OD.NL 179 3/4

Plantoelichting

De dijken van Dijkring 16 vormen een verdichte rand rond het laag gelegen, open en weidse veenlandschap van de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden en dragen in belangrijke mate bij aan de identiteit van het gebied. De randen van de polder hebben net als de omringende rivieren een zeer verschillend karakter.

Langs de Lek, aan de noordzijde van de polder, zijn buitendijks nog uiterwaarden en schorsen te vinden. De aanwezige vrijstaande bebouwing bevindt zich achter en soms aan de dijk. De dijkwegen bieden een weids zicht over de rivier en polder.

Aan de westzijde, langs de Noord, staat vooral lintbebouwing dat een prachtig front vormt langs de rivier; kleine openingen in het bebouwingslint bieden hier en daar een geweldig uitzicht op de achtergelegen rietlanden en molens. Buitendijkse bedrijventerreinen onderbreken het uitzicht zo nu en dan en geven de randen van de polder een stoer en industrieel karakter.

Langs de Merwede, aan de zuidzijde, bereikt de Alblasserwaard haar hoogste dichtheid. De van oudsher aanwezige schorsen zijn opgehoogd en doen dienst als buitendijkse bedrijventerreinen. De dijken zijn dichtbebouwd - over lange trajecten aan beide zijden van de dijk - en de waterkering neemt op sommige plekken de vorm van een kade aan. Alleen sporadische, kleine openingen tussen de huizen bieden zicht op het water.

De bebouwde dijken in deze regio ontlenen hun karakter niet zozeer aan de kwaliteit van de bebouwing zelf, maar veeleer aan de totale compositie van de vele (kleine) dijkwoningen. De gevolgen van een toekomstige dijkverhoging verschillen per dijkvak en hangen sterk af van het plaatselijke karakter van dijk, de bebouwing, en de rivier.

De rek van het huidige systeemIn het verleden zijn de dijken van de Alblasserwaard al veelvuldig verhoogd en versterkt. Ook in de toekomst zijn ingrepen nodig, zowel vanwege een stijgende zeespiegel en toenemende rivierafvoeren, als vanwege stabiliteitsproblemen en inklinken door de ligging van de dijken op veengrond - ze zakken met ongeveer een meter per eeuw omlaag.

Dijken krijgen bij verhoging een bredere dijkvoet omdat ze dezelfde hellingshoek dienen te behouden. Een dergelijke dijkverbreding kan in principe zowel binnen- als buitendijks zijn beslag krijgen; de hiervoor benodigde ruimte is in de Alblasserwaard echter niet overal aanwezig. Op sommige locaties beperkt de aanwezige bebouwing de beschikbare ruimte aan de binnenzijde van een dijk; op andere plekken wordt de vrij beschikbare ruimte aan de rivierzijde beperkt doordat de rivier veel ruimte nodig heeft in geval van hoogwater.

In dit onderzoek is eerst inzichtelijk gemaakt waar er, tot welk moment in de tijd, nog voldoende ruimte is om de dijken te versterken met behulp van conventionele ingrepen, en waar ruimtelijke conflicten ontstaan. Hiertoe zijn doorsnedes van dijken in het gebied en de ter plaatse te verwachten toekomstige hoogwaterstanden in beeld gebracht. In het ontwerpproces werkten ruimtelijk ontwerpers nauw samen met civieltechnische ingenieurs. Uit deze kruisbestuiving ontstond een belangrijke randvoorwaarde voor het koppelen van ruimtelijke ontwikkeling en lange termijn waterveiligheidsingrepen.

Voor locaties waar ruimtelijke conflicten optreden, is onderzocht of een conventionele dijkversterking alsnog kan worden ingepast door het optimaliseren van het ontwerp. Langs de meeste Lekdijken blijkt dit

goed mogelijk en kan de ruimtelijke kwaliteit van het gebied door de integratie van een dijkverhoging met een ruimtelijk ontwerp zelfs worden versterkt. Enkele dijktracés zullen al voor 2050 moeten worden aangepakt en kunnen dan meteen zodanig worden versterkt dat ze in ieder geval tot 2100 voldoen.Daar waar ontwerp-optimalisatie niet volstaat, is een alternatieve aanpak nodig.

Een alternatieve aanpak voor de toekomstVanuit twee toekomstscenario’s voor 2100 is verkend hoe er kan worden omgegaan met de ruimtelijke gevolgen. Eén scenario gaat uit van aanhoudende groei van de economie en bevolking, het andere van krimp.

In het krimpscenario ontstaan langs de rivieren natuurlijke uiterwaardengebieden welke de huidige groenblauwe as, die het groene hart met de Biesbosch verbindt, versterken. In dit scenario kunnen eventueel nieuwe woningen door de tijd heen worden aangelegd langs de dijkring, waardoor het bestaande lintkarakter behouden blijft.

In het groeiscenario vormen de huidige graslanden nieuwe natte gebieden die hun agrarische karakter behouden en kunnen worden ingezet voor watergebonden vormen van landbouw, en algen- en viskweek. De haven van Sliedrecht kan groeien, en de nieuw aan te leggen deltadijken bieden veel kansen voor nieuwe buitendijkse bedrijvigheid. Een deltadijk kan bestaan uit een aaneenschakeling van verhoogde, watergebonden bedrijventerreinen die niet alleen vanaf het water, maar ook via het spoor en wegennet goed te ontsluiten zijn. Aan de vernieuwde dijkring kunnen woningen worden gebouwd waarmee wordt voortgeborduurd op de bestaande kwaliteiten.

Page 11: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 180 4/4

Conclusies

De ontwerpstudie geeft op een vernieuwende manier duiding en perspectief aan de vaak zo abstracte lange termijn waterveiligheidsopgave. Voor de Alblasserwaard-Vijfheerenlanden werd duidelijk dat er in de toekomst nog flinke ingrepen aan zitten te komen, in een zeer beperkte ruimte. De dijkring werd dan ook stevig op de kaart gezet binnen het Deltaprogramma als aandachtsgebied.

De beeldende analyse van de mogelijke toekomstige ingrepen rond de dijken benadrukt de noodzaak om (lokale) ruimtelijke ontwikkelingsprocessen te koppelen aan langetermijnkeuzes van waterveiligheid. In de latere strategieontwikkeling van het Deltaprogramma kwam deze aandacht voor de locale schaal terug in de vele participatieworkshops in het gebied waar strategieën onder meer op locale ruimtelijke kwaliteit werden beoordeeld.

Ook bij het verbinden van partijen zoals gemeenten, ontwikkelaars en het waterschap bleek dit onderzoek waardevolle ruimtelijke aanknopingspunten te bevatten om gezamenlijk te werken aan een veilige en aantrekkelijke polder, voor de korte en lange termijn.

dijkhoogtetekort (in cm)dijkhoogteoverschot sterkteopgave

indicatie waterveiligheidsopgave 2100

Page 12: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

INZENDING

OD.NL 257 OD.NL 256

Nummer 34

Voorkeursstrategie Rijnmond-Drechtstedenwaterveiligheid en ruimtelijke handelings-perspectieven

Page 13: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 258

34

zoetwater

waterveiligheid

verkenningplanuitwerking

internationaal

nationaal

provinciaal

regionaal

stedelijk gebied

landelijk gebied

wonen

recreatie

natuur

landbouw

lokaal

Stad-land

Opgave

Planfas

Schaal

Meekoppelkansen

e

-

realisatie

werken

lokaal

internationaal

provinciaal

nationaal

verkenningplanuitwerking

zoetwater

Page 14: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

INZENDING

Nummer 1

OD.NL 258 OD.NL 259

Samenvatting

De minister van I&M heeft in 2013 besloten dat iedereen die achter de dijken woont en werkt eenzelfde veiligheid tegen overstromingen moet hebben. Daar waar veel slachtoffers kunnen vallen, grote economische waarden zijn of vitale en kwetsbare functies die extra bescher-ming nodig hebben, moeten de overstromingsrisico’s nog kleiner worden. Op basis hiervan zijn de normen voor Rijnmond-Drechtsteden opnieuw vastgesteld en meren-deels strenger geworden. Voor buitendijkse gebieden volstaat een regionale aanpak en wordt geen nationale norm vastgesteld. Het risico op slachtoffers is hier zeer beperkt.

Waterveiligheid is essentieel voor een gezonde sociaal-economische ontwikkeling in deze delta. Het huidige hoofdwatersysteem met zijn dijken, stormvloedkeringen en rivierverruiming blijft een goede basis om op voort te bouwen. Op langere termijn kunnen ruimtelijke maat-regelen en extra evacuatiemaatregelen in aanvulling op preventie de veiligheid vergroten en robuuster maken. Stevige dijken en stormvloedkeringen zijn nodig, maar het vraagt maatwerk om deze kosteneffectief en met ruimtelijke kwaliteit te realiseren. Om dit maatwerk te kunnen vormgeven zijn ruimtelijke handelingsperspectie-ven ontwikkeld die een handvat bieden om de noodzake-lijke maatregelen in stad en land in te passen.

Data Titel: Voorkeursstrategie waterveiligheid en ruimtelijke handelingsperspectieven Rijnmond-DrechtstedenLocatie: Rijnmond-Drechsteden, Zuid-Holland, NederlandOpdrachtgever: Programmateam Rijnmond Drechtsteden:Ministerie van Infrastructuur en Milieu, Ministerie van Economische Zaken, Provincie Zuid-Holland, Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard, Havenbedrijf Rotterdam, gemeente Rotterdam, gemeente Dordrecht. In opdracht van de Stuurgroep Rijnmond-Drechtsteden.Ontwerper: De Urbanisten en Defacto StedenbouwJaar van ontwerp: 2013 - 2014Contactpersoon: Florian Boer, [email protected], www.urbanisten.nl; Anne Loes Nillesen,[email protected], www.d.efac.toSchaal: regionaalStad-land: stedelijk en landelijk gebiedOpgave: Een bijdrage leveren aan een veilige en vitale regio waarin het veilig wonen, werken en recreëren is. De voorkeurstrategie en de handelingsperspectieven zijn onderdeel van het op 16 juni aan de Delta-commissaris aangeboden Advies Deltaprogramma Rijnmond-DrechtstedenMeekoppelkansen: wonen, werken, recreatie, landbouwen natuur

1/4

Vier ruimtelijke handelingsperspectieven voor Rijnmond-Drechtsteden

Sterke Urbane Dijkendoorontwikkelen waterfront

Robuuste Zeeklei Eilandenruimte voor ontwikkeling

Toekomstbestendige Rivierdijkenmeer flexibiliteit voor de toekomst

Meer Ruimte voor de Rivierdijkversterking en rivierverruiming in een krachtig samenspel

Page 15: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 260

Page 16: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 260 OD.NL 261 3/4

Plantoelichting

De regio Rijnmond-Drechtsteden dankt haar kracht en unieke kwalitei-ten grotendeels aan haar ligging in de delta waar zee en rivieren samen-komen. Het is een gebied van uiter-sten. Een gebied met dichtbevolkte, steeds verder verdichtende, stede-lijke gebieden langs de riviertakken en landelijke gebieden daaromheen. In dit gebied is het aantal inwoners en de economische waarde achter de dijken sinds de jaren ’60 enorm toegenomen.

De tweede Deltacommissie onder leiding van Veerman constateerde in 2008 dat er een complexe opgave in dit gebied is om de waterveiligheid en de beschikbaarheid van zoetwater voor de lange termijn te garanderen. Zij adviseerden de veiligheidsnormen te verhogen en een aantal grootscha-lige maatregelen te treffen. Dit was de aanleiding om in 2009 het deel-programma Rijnmond-Drechtsteden te starten. De Stuurgroep Rijnmond-Drechtsteden werd geïnstalleerd: een nieuw samenwerkingsverband van verschillende nationale enregionale partijen die zich gezamen-lijk verantwoordelijk voelen voor de waterveiligheid in dit gebied.

Onder leiding van de Stuurgroep is het Programmateam in nauwe sa-menwerking met de ontwerpbureaus een ontwikkelingsproces ingegaan waarbij diverse overheden, kennis-instellingen en andere stakeholders actief bijdroegen aan de ontwikke-ling van een waterveiligheidsstrate-gie voor de toekomst. Lokale overhe-den en stakeholders werden vroeg betrokken bij het proces, en bleven geïnformeerd én gehoord via inter-actieve (ontwerp)workshops. Het visualiseren van de probleemanalyse en het schetsen van de mogelijke gevolgen en kansen van watervei-ligheidsinterventies bleken waarde-volle middelen om te komen tot een gedragen voorkeursstrategie. Door waterveiligheidsinterventies nu en in de toekomst beter te integreren met ruimtelijke planvorming kunnen

veiligheidsrisico’s worden beperkt. Daarnaast kunnen geïdentificeerde meekoppelkansen op lokaal niveau worden benut. De realisatie van de maatregelen zal gepaard gaan met de wens om ruimtelijke kwaliteit en kosteneffectiviteit na te streven, en daar is maatwerk voor nodig. De voorkeursstrategie voorziet in een viertal ruimtelijke handelings-perspectieven om een handvat te bieden bij het inpassen van de nood-zakelijke maatregelen:

1. Sterke Urbane Dijken worden verder ontwikkeld langs het verste-delijkte gebied van de Stadsregio Rotterdam en langs de Drechtsteden richting Gorinchem. Achter, op en voor de dijken is ruimte voor verdere verstedelijking waarin de veiligheids-maatregelen worden geïntegreerd.

2. Robuuste Zeeklei Eilanden, zoals Voorne-Putten, Hoeksche Waard en het Eiland van Dordrecht worden nog beter beschermd door de zeedijk en de compartimentering daarachter. Daardoor is het in het midden van deze eilanden extra veilig. Juist daar zijn nieuwe ruimtelijke ontwikke-lingen mogelijk zonder substantiële toename van de risico’s. De regionale keringen zijn en blijven dus belang-rijk en vormen een onlosmakelijk geheel met het landschap.

3. Het perspectief van Toekomst-bestendige Rivierdijken richt zich op de Lek (Krimpenerwaard en Alblasserwaard-Vijfheerenlanden) en Hollandsche IJssel. Een gebied waar de normen strenger zullen worden en altijd bodemdaling plaatsvindt. In deze gebieden is het van belang bij de keuzes in de ruimtelijke inrichting rekening te houden met de watervei-ligheidsopgave op lange termijn en vice versa. Daarmee is te voorkomen dat toekomstige dijkversterkingen tot hoge maatschappelijke kosten of grote weerstand leiden. Dat vereist langetermijnbeleid voor ruimtelijke inrichting en bouwen.

4. Rijnmond-Drechtsteden is de delta voor de rivieren. Voor een goede aansluiting is voorzien in Meer ruimte voor de Rivier maatregelen aan de zuidzijde van de Alblasserwaard (ter hoogte van de Merwedes), in samen-hang met maatregelen meer boven-strooms in de Waal.

Binnen Rijnmond-Drechtsteden bevindt zich een groot areaal aan bui-tendijkse gebieden. Deze zijn aantrek-kelijk om in te wonen en te werken of herbergen waardevolle natuur. Er wordt een ‘Strategische adapta-tie agenda Buitendijks’ ontwikkeld, waarin ruimte is voor maatwerk per gebied. Enerzijds gaan we buitendijkse gebieden zelf goed beschermen. An-derzijds kunnen buitendijkse gebieden (langs de Lek en de Merwedes) juist benut worden voor veiligheid. Net als voor binnendijkse gebieden dient er in het buitendijks gebied ook sprake te zijn van een acceptabel risiconiveau dat op een uniforme manier wordt vastgesteld. Slachtofferrisico’s in bui-tendijks gebied blijken gering te zijn en liggen daarmee al vrijwel op een acceptabel risiconiveau.

Rijnmond-Drechtsteden bevat zowel kwetsbare objecten als netwerken van vitale en kwetsbare functies. Geble-ken is dat vooral de elektriciteitsvoor-ziening kwetsbaar is, omdat deze randvoorwaardelijk is voor alle andere functies. We richten ons hierbij op het verkleinen van de onderlinge afhanke-lijkheid van netwerken, het verkleinen van de afhankelijkheid tussen gebie-den en het waterrobuust maken van objecten in gebieden met een geringe overstromingsdiepte. Er is geen aan-leiding voor het extra verhogen van de dijknormen, er wordt ingezet op lokaal maatwerk. De beheerders van belangrijke verkeersaders, gemeen-ten en de betrokken sectoren gaan zelf na of maatregelen nodig zijn. In samenwerking met de veiligheidsregio werken zij aan plannen voor een ade-quate rampenbestrijding. Met in het achterhoofd dat een ramp nooit voor 100 procent te voorkomen is.

Page 17: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 262 4/4

Conclusies

Het verhogen van de veiligheidsnormen en de daarbijbehorende voorkeursstrategie van Rijnmond-Drechtste-den is zeer effectief. Het slachtofferrisico daalt met meer dan 85 procent en de potentiële economische schade halveert. De meerkosten van de voorkeursstrategiewegen daar ruimschoots tegenop. Met de keuze om voort te bouwen op de huidige veiligheidsaanpak creë-ren we in deze regio een robuust systeem dat voldoende flexibel is voor nieuwe ontwikkelingen. In de komende decennia ligt het werk vooral in de Alblasserwaard, Hol-landsche IJssel/Krimpenerwaard en op het Eiland van Dordrecht. Na 2050 ontstaat ook in de stedelijke regio van Rotterdam en verder naar het westen een opgave. De ruimtelijke handelingsperspectieven bieden een handvat om de noodzakelijke concrete maatregelen in gebieden in te passen. De handelingsperspectieven sluiten aan bij de unieke kenmerken van ieder gebied. In nadere integrale gebiedsuitwerkingen worden de huidige en toekomstige ontwikkelingen meegenomen.

De uitvoering van de concrete maatregelen uit de voor-keursstrategie waterveiligheid blijft de verantwoordelijk-heid van de bestaande overheidsorganisaties. Daarvoor zullen Rijk, provincie, gemeenten en waterschappen de relevante onderdelen uit de voorkeursstrategie vastleg-gen in hun eigen visies en plannen. De uitvoeringsagenda bevat tal van projecten en gebiedsopgaven, die snel ge-start kunnen worden. Partijen in Rijnmond-Drechtsteden zetten de samenwerking, ook na de besluitvorming over de Deltabeslissingen, voort.

Voorkeursstrategie Rijnmond-Drechtsteden

Page 18: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 416 RDM Campus Rotterdam (foto: Rob Poelenjee, IenM)

De manifestatie ‘Ontwerp Delta.NL’ op 29 oktober 2014 op de locatie RDM Campus Rotterdam stond in het teken van oogsten, reflecteren en inspireren. Op deze dag is het gedrukte boek met inzendingen en essays rond ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte aan-geboden aan provincie, waterschap en het deltaprogramma. De online publicatie is gelanceerd via www.ontwerpdelta.nl en alle aanwezi-gen hebben een digitaal exemplaar ontvangen.

OD.NL 416

Page 19: Ontwerp Delta - efacd.efac.to/ontwerp delta.nl-defacto.pdf · 2017. 8. 23. · aan ontwerpen op het raakvlak van water en ruimte, ingezonden door zo’n vijftig ontwerp-teams. Daarnaast

OD.NL 416 OD.NL 417 RDM Campus Rotterdam (foto: Rob Poelenjee, IenM)

OD.NL 416 OD.NL 417