Ontdek het zelf en kom een dag naar degemeente Lingewaard. Het is beslist de moeite waard! Voor inlichtingen kan men contact opnemenmet het toeristisch recreatief informatiepunt(Trip) van de gemeente Lingewaard. Telefoon 026-3260453 E-mail toerinfo@lingewaard.nl

Monumentenwandeling door Bemmel

Monumentenwandeling door Bemmel

Deze wandeling voert u langs 25 gebouwen inhet dorp Bemmel die een zekere waarde hebbenin historisch, monumentaal of architectonischopzicht.De route vergt ongeveer 1,5 uur en begint eneindigt bij kasteel De Kinkelenburg.

De KinkelenburgTijdens de late Middeleeuwen stond het kasteelbekend als ‘Hof te Bemmel’. De vroegste vermel-ding vinden we terug in 1403 als een zekereJohan van Ambe wordt beleend met "een huysende hoffstadt met graven ende cingelgraven totBemmel gelegen". In de 18e eeuw werd hetkasteel, dat niet meer was dan een vierkante ste-nen woontoren, verbouwd tot een statig heren-huis. Na WOII werd het pand gebruikt als nood-huisvesting voor het onbruikbaar gewordengemeentehuis aan de Dorpsstraat. In 1954 werdDe Kinkelenburg o.l.v. gemeentearchitect CharlesEstourgie gerestaureerd en definitief als gemeen-tehuis in gebruik genomen. Thans wordt hetkasteel alleen nog gebruikt voor trouwerijen envergaderingen.Op het voorplein staat een informatiepaneel.

Route: verlaat De Kinkelenburg via het bruggetje ensla linksaf naar de ingang van het gemeentehuis.Kinkelenburglaan 6a is de

TabaksschuurDit gebouw dateert van 1795. Via Portugal enSpanje kwam de tabaksteelt rond 1570 inNederland. Lange tijd maakte de teelt eenbelangrijk deel uit van de Betuwse landbouw.Hoogtepunt van de Bemmelse tabaksteelt lag inhet begin van de 19e eeuw. Door buitenlandseconcurrentie nam de productie snel af en verloorde tabaksschuur zijn functie. In 1976 besloot degemeente de hopeloos in verval geraakte schuurop te knappen om er een dependance van hetgemeentehuis van te maken en een jaar laterwerd de Tabaksschuur officieel geopend.Tevreden was men echter niet en na een grondi-ge verbouwing en de aanbouw van een kantoorkreeg de schuur zijn huidige aanzien.

Route: keer terug richting De Kinkelenburg en galinksaf naar Kinkelenburglaan 2

De BrugdijkDit pand is een oud adellijk huis dat geen enkelerelatie had met De Kinkelenburg. De eerst beken-de afbeelding is van 1742. Het huis heeft sinds-dien veel van zijn glorie verloren. De slotgracht is

gedempt en in 1842 werd het een soort heren-huis, waar de notaris woonde. In 1949 kocht degemeente het gebouw voor haar secretarie, maarhet heeft nog lang dienst gedaan als noodge-bouw voor de toenmalige VGLO-school. Tussen1964 en 1966 werd het gerestaureerd in 18e-eeuwse stijl, gebaseerd op de oudste afbeelding,en in gebruik genomen als secretarie.

Route: vervolg de Kinkelenburglaan naar deDorpsstraat. Deze straat is aangelegd op een ouderivierdijk; daarom ligt hij iets hoger dan het omlig-gende gebied.

Woonhuis Dorpsstraat 71Bij dit huis is het niveauverschil aan de achterzij-de goed te zien. Het huis was van een elektriciendie aan de achterzijde zijn werkplaats had en aande voorzijde de rechterkant tot winkel liet ver-bouwen waarbij een etalageruit in de plaatskwam voor een venster zoals nog links te zien is.Tegen de linkergevel is een merkwaardig uit-bouwtje geplakt. Let op het mooie siermetsel-werk in de voorgevel. Het huis is rond 1919gebouwd.

Woonhuis Dorpsstraat 73Dit pand werd 14 jaar eerder gebouwd dan num-mer 71 maar is rijker gedecoreerd: mooie sluit-stenen en glas-in-loodramen. Het linkse gedeelteis lang café geweest tot het in de jaren zestigwinkel werd. In 2001 is de voorgevel grondigopgeknapt en nu is het alleen nog woonhuis.

Route: we vervolgen de Dorpsstraat vanaf DeKinkelenburg gezien naar links. Op de hoek VanAmbestraat/Dorpsstraat op nummer 60 staat het

Voormalige gemeentehuisIn 1841 verrees het eerste gemeentehuis van degemeente Bemmel in neoclassicistische stijl.Over de plaats is nog heel wat gebakkeleid tus-sen de protestanten en de katholieken: dicht bijde protestantse kerk bij de Waaldijk (de histori-sche kern) of bij de katholieke kerk.Dus werd het naar goed Nederlands gebruikergens halverwege. In WOII werd het pandgetroffen door enkele voltreffers en veranderdein een ruïne. Na restauratie heeft het nog enkele jaren dienstgedaan als gemeentehuis tot de Kinkelenburg

klaar kwam en kreeg toen een winkelfunctie. Naingrijpende verbouwingen bleef er weinig overvan het oorspronkelijke gebouw.

Route: we gaan naar het naastgelegen pand num-mer 56/58.

BoerderijHet voorste gedeelte is rond 1905 gebouwd, hetachterhuis is ouder maar staat niet op de monu-mentenlijst. Vlak voor WOII vestigde de gemeentehier de afdeling sociale zaken: het stempellokaalen de verstrekking van goedkope levensmiddelenvoor zo’n tweehonderd werklozengezinnen. Ookzat er een bakker die er ook een café runde.

Route: loop door naar nummer 33 aan de anderekant van de straat.

WilbermaDit dwarshuis werd in 1884 gebouwd, hetachterhuis is van recente datum. In 1919 kreeghet de naam Wilberma toen drie zusters er gin-gen wonen. Hun voornamen zijn niet moeilijk teraden: inderdaad, Wilhelmina, Bertha en Maria.

Route: ga linksaf de Loostraat in en loop door tot dekerk. Aan de overkant rechts van de Ponylaan is deoprijlaan naar

Huis te BemmelOorspronkelijk was dit een eenvoudige boeren-hoeve die in 1354 werd "ingenoomen endenedergeworpen" door Eduard van Gelre. In 1405heette het al "Huys to Bemmel" en in 1481betrok de familie Van Bemmel het huis die hetuitbouwde tot een volwaardig kasteel. Vanaf de19e eeuw kunnen de bewoners het financieel nietmeer bolwerken en vervalt het kasteel. De zuide-lijke en een deel van de noordelijke vleugel ver-dwijnen letterlijk in de slotgracht, de oude histo-rische ramen worden vervangen en de grachtwordt gedempt. In de 20e eeuw werd er een serreaangebouwd.

Route: Loop door de Ponylaan langs Huis te Bemmel.Voor de bocht ziet u rechts het

KoetshuisDit huis bestaat uit twee delen: het woonhuis ende stalling voor de koetsen. Het huis met de witte

voorgevel en de rode dakpannen dateert uit de18e eeuw. Onder de oprit liggen nog restantenvan een oude stenen brug. Of het koetshuis ooitdeel uitmaakte van Huis te Bemmel is onduidelijk.

Route: keer terug naar de kerk en ga linksaf. Bij destoplichten oversteken en de Loostraat vervolgen.Het tweede huis rechts heet

CenturioDeze grote witgepleisterde villa is in neoklassiekestijl gebouwd met de voorgevel een kwartslaggedraaid ten opzichte van de straat. De naamduidt op een militaire achtergrond, een centuriowas bij de Romeinen immers de bevelhebber overhonderd manschappen. Waarschijnlijk is het huisin de Franse tijd gebouwd door iemand die inhet leger fortuin had gemaakt. In de jaren 60veranderde de toenmalige eigenaar de naam in‘De drie Merletten’. Merletten zijn vogels zondersnavel of poten die veel in de wapenkunde voor-komen. De huidige bewoners (twee families) heb-ben het huis in de jaren 80 grondig gerenoveerden het de oude naam weer teruggegeven. Let opde asymmetrische voorgevel.

Route: Vervolg de Loostraat die overgaat in DePlak. Op nummer 15 vindt u de

RozenhofDit huis ligt vlakbij het voormalige ‘Huize DePlak’ dat dateerde uit de 17e eeuw en midden18e eeuw werd uitgebreid. In 1832 bestond dezegrote hofstede uit een schuur en erf, drie tuinen,twee waterpartijen, een ‘terrein van vermaak’ eneen ’bos van vermaak’. Eigenaar was LodewijkNapoleon graaf van Randwijk. Tegen het eindevan de 19e eeuw werd het toen vervallen huisafgebroken. Het koetshuis met muurankers van1704 moest nog niet lang geleden plaatsmakenvoor de wijk De Plakse Wei, wat helaas met veelmonumenten in Bemmel is gebeurd en nogdreigt te gebeuren. De Rozenhof is in het laatstekwart van de 19e eeuw gebouwd. Wat opvalt ishet neogotische drielicht: drie raampjes met ven-sters van spitsboogjes. De naam is afkomstig vaneen boomkweker die er onder andere rozenkweekte.

Route: Steek over en loop naar nummer 28.

Boerderij / smederijDeze voormalige boerderij stamt uit het middenvan de 19e eeuw, de smederij is van 1918 en nogin de oorspronkelijke staat die door de bewoner,de zoon van de smid, gekoesterd wordt.

Route: We vervolgen De Plak niet maar keren terugen slaan na de Schaapskamp rechtsaf het Vossenholin. Op nummer 16 staat

De Vossenhof Deze boerderij stamt uit de tweede helft van de19e eeuw, de tabaksschuur is van 1879. Het waseen gemengd bedrijf: koeien (zie de mestluiken),fruit en tabak. Na WOII legde men zich meer enmeer toe op fruitteelt.

Route: steek de Herckenrathweg over. Op Vossenhol35 staat

Bemmelsch BoschDit boerderijachtige woonhuis werd in 1927gebouwd door een zaadhandelaar die de zadenook zelf teelde. Hij liet het huis bouwen voor zijn5 dochters die allen ongetrouwd waren en dat

ook bleven. Het huis heeft een zogenaamdemansardekap, genoemd naar de Franse architectMansard die zijn vinding veel toepaste.In de jaren 80 liet de nieuwe eigenaar het huisgrondig opknappen.

Route: We volgen nu de Herckenrathweg het dorpuit over het fietspad. Bij de volgende kruising gaanwe links de Ressensestraat in. Op nr. 5a-7 ligt

BuitenzorgOoit stond hier een ander huis, Het Wondergeheten. Buitenzorg werd gebouwd als villa vooreen Indische planter die zijn schaapjes op hetdroge had. De naam refereert aan Buitenzorg opJava, tegenwoordig Bogor geheten. De kolonia-len kwamen er graag omdat het door de hogeligging er een stuk koeler was dan in het heteBatavia. De schuren en de zeshoekige hooibergzijn er later bijgebouwd.In 1965 kwam het geheel in handen van degebroeders Snetselaar uit Venlo, die goede zakendeden met supermarkten vooral gericht op Duitseklanten. Zij begonnen een paardenfokkerij (alleendravers) naar Amerikaans voorbeeld en hadden in

Piet Meinardi een uitstekende bedrijfsleider. In1972 kocht Wim Nas, een Bemmelaar die doorde ponyhandel bekend is geworden, het complexmaar zonder de paarden.Hij kocht er grond bij, liet een manege bouwenen een overdekte trainingsmolen en legde eentrainingsbaan van 600 m aan. Talrijke succesvollepaarden werden op Buitenzorg geboren: Henri,Jojo, Monty en Manza, de succesvolste dek-hengst aller tijden, Dante en It’s. Wims zoon Janis dierenarts en als zodanig aan Buitenzorg ver-bonden.

Route: We vervolgen de Ressensestraat en op nr. 1vinden we

De EschdoornDit huis heeft verschillende namen gehad:Olthorst, Huis Insulinde en Hof ter Steen. In1932 ging burgemeester Herckenrath hier wonenen gaf het de huidige naam. Zijn opvolger VanElk trok erin nadat de gemeente het huis hadgekocht van de weduwe Herckenrath als ambts-woning. Nu is het geen ambtswoning meer.

Route: aan het eind van deze straat ligt links op dehoek op nr. 2

StrijdhagenDeze statige T-boerderij telt maar liefst 3 schurenmet paardenboxen, waarvan de middelste deoudste is. Het is altijd een paardenboerderijgeweest: achter het huis stond vroeger eenmanege om hengsten af te richten. Vanaf 1925zat er een groente- en fruitteler. In de oorlogwerd het huis zowel door de Duitsers als deEngelsen bezet en het liep dan ook flinke schadeop. Na de oorlog heeft het huis diverse bewonersgekend en nu woont er een antiekhandelaar diehet geheel een flinke opknapbeurt heeft gegeven.

Route: we gaan rechtsaf en nemen de eerste weglinks De Teselaar. We lopen langs de AlgemeneBegraafplaats naar nr. 7

ZonnehuisDeze laat-negentiende-eeuwse villa heeft derijksveearts Arntz laten bouwen. Aanvankelijkheette het huis Wilhelmina’s hof, maar toen dr.Poell zich in 1902 als huisarts in Bemmel vestig-

de en hier ging wonen gaf hij het de huidigenaam. In 1912 liet hij het huis verbouwen en uit-breiden, te zien aan de uitstekende vleugel en deserre aan de achterkant.

Route: we vervolgen de Teselaar en lopen de dijk op.Links onder aan de dijk staat een

BoerderijDit huis bestaat eigenlijk uit twee huizen. Bij eenbrand in 1921 ging het rieten dak verloren en tij-dens WO II leed het huis veel schade. Het isrecent flink opgeknapt en weer in de oorspronke-lijke kleur wit geschilderd.

Route: bovenaan de dijk gaan we even naar de over-kant naar

De ArendVroeger lag hier het Bemmelse veer over de Waal,schakel in de route Nijmegen-Arnhem. Men gingper boot van Nijmegen naar Bemmel en metpaard en wagen via Huissen naar Arnhem. In hetmidden van de 16e eeuw kwam De Arend dooreen dijkdoorbraak buitendijks te liggen en vervol-

gens werd de Waal verlegd, waarna de afgesne-den arm verworden is tot wat nu de BemmelseStrang heet. De Arend bleef de functie van her-berg met koffiehuis behouden, maar het huidigegebouw is niet het originele; het stamt uit hetmidden van de 19e eeuw.

Route: we steken de dijk weer over en nemen hetpad naar beneden richting

Nederlands-hervormde kerkDit is het oudste gebouw van het dorp en stamtuit de 12e eeuw. Het ligt in het oorspronkelijkecentrum van het dorp. In 1277 werd de kerk aaneen Duits klooster geschonken. De Romaansetoren is het oudste gedeelte, binnen zijn muur-schilderingen te bewonderen van voor deReformatie waarop Joost van Bemmel en zijnvrouw Anna Vaeck zijn afgebeeld. Bij de restau-ratie van 1953 kwamen de afbeeldingen te voor-schijn.De van oorsprong katholieke kerk werd tijdens deReformatie door de protestanten in beslag geno-men, waarna de katholieken uitweken naarHuissen of Hulhuizen die immers bij Kleef hoor-

den waar wel vrijheid van godsdienst was.De kerk bleef evenwel leeg en werd gebruikt alsdijkmagazijn. Tweehonderd jaar later probeerdede katholieke meerderheid de kerk terug te krij-gen, maar de kerk bleef hervormd.Al voor WO II had men het plan opgevat om desterk verwaarloosde kerk op te knappen, wat uit-eindelijk in 1953 gerealiseerd werd.

Route: we vervolgen het pad en komen uit in deDorpsstraat. We steken over en gaan even naar linksvoor nr.76:

BoerderijDoor een verlegging van de Dorpsstraat in dejaren 50 is dit huis wat naar achteren komen teliggen en in de zomer gaat het voor een grootdeel schuil achter een bruine beuk en eenreusachtige den. Beide bomen zijn waarschijnlijkzo oud als het huis (rond 1880) en staan bij deBomenstichting op de monumentenlijst.Oorspronkelijk was dit een tabaksboerderijgebouwd in opdracht van de familie VanOppenraaij. In de oorlog waren Engelse militairenin de kelders gelegerd en heeft het huis veel

schade geleden: alle deuren werden eruit gehaalden gebruikt om loopgraven te stutten, de buiten-muren zaten vol schietgaten. Het herstel vandeze schietgaten is nog steeds goed zichtbaar;wegens gebrek aan materiaal werden de gatengedicht met gekleurd cement.

Route: we keren weer om en gaan naar het op nr. 72gelegen

Woonhuis Dit huis werd in het begin van de twintiger jarengebouwd door en voor metselaar en aannemerAdri van ’t Hullenaar die tevens gemeenteopzich-ter was voor bouwzaken.Het huis is geheel in de stijl van de AmsterdamseSchool gebouwd, dus met baksteenversieringen,ornamenten, glas-in-loodramen en aandachtvoor details.

Route: we vervolgen de Dorpsstraat tot aan deKinkelenburglaan en slaan deze linksaf in. Op nr. 10vinden we het laatste monument op deze wande-ling:

BoerderijOok deze voormalige boerderij was oorspronkelijkvoor de tabaksteelt bestemd. Van de grond die eromheen lag, rest nog een klein stukje.

Route: we lopen om kasteel De Kinkelenburg heenen komen weer op ons beginpunt uit. Einde van dewandeling.