Onderzoek FM en AM etherradio

Onderzoek FM en AMetherradio

Eindrapportage

Door Stratix Consulting BV

Hilversum, september 2008

© Stratix 2008 AM en FM Etherradio 2

Management samenvatting

Dit is de eindrapportage van het onderzoek Marktsituatie en bedrijfsmodellen commerciëleFM/AM-radio.

EZ stelde voor deze studie vier hoofdvragen:1. Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit?2. Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe zien dewaardeketens eruit?3. Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. de vraagzijde en de aanbodzijde?4. Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen / infrastructuren (zowel etherals niet-ether) op de business cases van commerciële FM/AM-etherradio?

Het antwoord op deze vier vragen is via een desk research studie bereikt. Het startpunt daarbijwas het jaar 2003, het jaar waarin de Zero Base verdeling werd gehouden. De inhoudelijkevragen naar bedrijfsmodellen, de belangrijkste marktontwikkelingen en invloed van radio viaconcurrerende distributiekanalen / infrastructuren zijn via "issue-analyses" uitgewerkt door hetStratix team. Na presentatie van het concept rapport zijn er door het Ministerie nog een aantalnadere vragen gesteld, in het bijzonder gericht op het marktaandeel van (commerciële) radio inde totale advertentiemix en de kostenkant van de business cases, zowel de operationele kostenals de betaling van staf (diskjockeys) en auteursrechten.

De belangrijkste bevindingen van dit rapport zijn:

1. Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit?De markt voor commerciële FM en AM-etherradio groeit de laatste paar jaar in financiële zin inzeer beperkte mate. Het meest kenmerkende is dat de marktaandelen tussen commerciëleomroepen, landelijke en regionale publieke omroepen sinds 2003 nagenoeg stabiel zijn.Wijzigingen in de verhoudingen qua marktaandeel spelen zich vooral af tussen commerciëleomroepen onderling.

De omzet die de commerciële omroepen uit de markt halen hebben wij bepaald op ca. € 185miljoen in 2007. Het grootste deel daarvan, € 140 miljoen, is terechtgekomen bij de driemarktleidende commerciële concerns:• RTL Nederland (na de overname van Radio 538)• Sienna Holding BV (voorheen Sky Radio, 85% dochter van de Telegraaf Media Group)• De Persgroep (Q-Music)

Onderdeel van deze vraag naar de markt was het uitwerken van 11 profielen van kenmerkendemarktpartijen op de markt voor commerciële FM- en AM-etherradio. De partijen zijn in overlegmet EZ uitgekozen en de profielen zijn in een uitgebreide Annex I bij dit rapport opgenomen.Hiervoor zijn onder meer KvK gegevens geraadpleegd en dwarsverbanden tussen partijenuitgezocht en in figuren weergegeven.


De belangrijkste ontwikkelingen sinds 2003 zijn het zich terugtrekken van News Corp uit SkyRadio en de verkoop van Radio 538 aan RTL Nederland. De twee marktleiders van de laatstejaren zijn dus verhandeld.

Enkele marktpartijen zijn via overnames van frequentiekavels, soms na rechtszaken, in het bezitgekomen van de landelijke vergunningen. Een aantal regionale partijen hebben hun netten bijelkaar gevoegd, maar op die regionale markt was er bij de recente veiling van de restfrequentiesook sprake van nieuwe dan wel hernieuwde toetreding.

Bij de AM-frequenties was er na de verdeling in 2003 een periode van leegstand en terugnamevan kavels vanwege het niet voldoen aan de ingebruiknameverplichting. Sindsdien zijnfrequenties verworven door marktpartijen met een religieus profiel: GrootNieuwsRadio enRadio Maria Nederland. Zij financieren zich via donaties uit de achterban. Dit valt op, want menzou dergelijke partijen eerder als toetreders binnen het publieke bestel verwachten.

De luistertijd naar radio stijgt in Nederland. De oorzaak hiervan is vooral de snelle groei van hetaantal mensen dat over Internet naar de Radio luistert. Het luisteren via de meer klassiekedistributieplatformen (ether, kabel) is gestabiliseerd.

De bruto advertentieomzet loopt de laatste jaren sterk op bij de commerciële radiostations, denetto omzet groeit echter maar zeer beperkt met in totaal 8% over de periode 2003-2007. Erwordt steeds meer korting gegeven in een vechtmarkt.

2. Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe zien de waarde-ketens eruit?De hoofdinkomsten van de commerciële omroepen komen nog steeds vooral voort uit de spot-en non-spot advertentieopbrengst. De praktische stabilisering van de netto reclame-inkomstendwingt de commerciële omroepen echter om ook om te zien naar andere markten en bedrijfs-modellen.

De interessantste poging tot uitbreiding van het bedrijfsmodel is de inspanning van meerdereomroepen om zich een plaats te verwerven in een tweede waardeketen: die van de detailhandelin muziek met het inrichten van downloadshops die concurreert met de fysieke platenzaak.

Daarmee gaat een commerciële omroep deels concurreren met fysieke platenwinkels c.q.Bol.com en downloadshops als iTunes.

Een andere interessante verschuiving is het ontstaan van luisteren op abonnementsbasis viamobiele telefonie, waarmee tunin.fm experimenteert. Hiermee wordt de geldstroom in dewaardeketen verlegd en vervallen de distributiekosten voor een commerciële omroep.

De huidige business cases van commerciële omroepen zijn redelijk robuust ten opzichte van hetgeval dat een gedeelte van de luisteraars overstapt naar andere vormen van (ether)radio. De


snelle groei van Internet is eenvoudig op te vangen, omdat extra internet streams variabelekosten zijn en consumenten hun eigen breedbandaansluiting al betalen.

De belangrijkste behoefte aan een etherfrequentie komt voort uit het vergroten van het bereikonder luisteraars in de auto en op de werkplek. Daar wordt vooral via de ether geluisterd enbereikt een adverteerder meer mensen uit het business-to-business segment en mannen van 20-49 jaar.

De effecten van de clausulering zijn divers gebleken. De overheid heeft minder geïncasseerd.Sommige partijen lijken toch te hoog te hebben geboden, en draaien zelfs op een geclausuleerdkavel marginaal. Anderen zijn rendabel met het kavel dat zij voor een relatief lage prijs hebbenverworven.

3. Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. de vraagzijde en de aanbodzijde?De algemene economische cyclus bepaalt de advertentiemarkt sterk en een neergang lijkt zichvoor de komende jaren nu aan te kondigen. Wij zien de commerciële FM- en AM-radiostationsniet snel hun afhankelijkheid van deze cyclus verminderen.

Het luisteren naar radio via Internet neemt snel toe en is de bron van groeiende luistertijd aan devraagzijde. Dat gebeurt vooral thuis, achter de PC of met de PDA/Laptop. Luisteren via eenmobiel staat nog in de kinderschoenen

Men luistert op Internet in hoofdzaak naar dezelfde radiostations als via andere infrastructuren.Een nieuwe distributietechniek als podcasting is nog niet enorm aangeslagen, terwijl zaken alsaudioboeken en hoorspelen een verrassende comeback maken.

Aan de aanbodzijde is de belangrijkste nieuwe trend de poging van commerciële muziekstationsom zich met downloadshops ook een positie te verwerven als nieuw detailhandelskanaal voor demuziekindustrie.

Een tweede belangrijke ontwikkeling is de poging om radiodistributie via de mobiele telefoon ineen abonnementmodel te realiseren door Tunin.fm / Mobilaria. Daarmee veranderen degeldstromen en komt er een vorm van directe afrekening met de luisteraar in zicht. Er ontstaatzo een normalere markt voor commerciële audiocontent.

Content-Syndicatie beperkt zich in Nederland in hoofdzaak tot de nieuwsvoorziening bij radio,maar narrowcasting biedt nieuwe mogelijkheden.

4. Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen/infrastructuren (zowel etherals niet-ether) op de business cases van commerciële FM/AM-etherradio?Er is al een aanzienlijk aantal landelijke niet-ether stations actief, met daarbij grote stations metsubstantiële marktaandelen als Radio 10 Gold en Classic FM. Hun gezamenlijk marktaandeel1 is

1 Tenzij anders vermeld wordt in dit rapport met “marktaandeel” steeds het aandeel in de luistercijfers bedoeld.


bijna 7% en wordt vooral behaald met luisteraars via de kabel en Internet. Ook zijn er nogdiverse regionale commerciële omroepen die via de kabel gedistribueerd worden.

Sluipenderwijs is digitale radio via TV-decoders in gebruik gekomen. Al 11% van de ruim 3miljoen bezitters van zo'n digitale TV-decoders geeft aan naar radio via dat apparaat te luisteren.Ook via die digitale platformen worden een aantal niet-etherkanalen verspreid.

Het is mogelijk om via de concurrerende distributiekanalen/infrastructuren een radiostation inde markt te exploiteren. De luisterplaatsen "auto/onderweg" en "werk/school" zijn dan echtermoeilijk bereikbaar.

Een vergelijking van marktaandeelcijfers van het Continue Luisteronderzoek naar luisterplaatsmaakt duidelijk dat de publieke zenders bovenproportioneel "thuis" worden beluisterd, terwijlde commerciële radiostations het sterkst zijn op de luisterplaatsen "auto" en "werk".

Het is voor het bereiken van luisteraars op die plaatsen waar het bezit van een FM/AMvergunning zijn meerwaarde levert.

Zolang de toestellen op die locaties nog analoog blijven, zal er een grote druk blijven bestaan ophet verwerven van in het bijzonder FM frequenties.

Hilversum, Augustus 2008


Inhoudsopgave

1 Inleiding ................................................................................................................................. 8

1.1 Scope van het onderzoek ............................................................................................... 8

1.2 Vragen ........................................................................................................................... 8

1.3 Aanpak........................................................................................................................... 9

2 Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit? .............................. 10

2.1 Wat is de totale omzet in deze markt? ......................................................................... 10

2.2 Actieve marktpartijen en opbouw marktaandelen ....................................................... 12

2.3 Alleen in radio actief of gediversifieerd? .................................................................... 15

2.4 Belangrijkste veranderingen en ontwikkelingen sinds verdeling 2003 ....................... 16

2.5 De groeien ontwikkelverwachtingen van deze markt ............................................... 17

2.6 Advertentie-inkomsten en trends................................................................................. 19

3 Gebruikte bedrijfsmodellen en waardeketens.................................................................. 21

3.1 Gebruikte en mogelijke bedrijfsmodellen en slaagvoorwaarden................................. 21

3.2 Randvoorwaarden om de bedrijfsmodellen te kunnen laten slagen ............................ 24

3.3 Robuustheid van de huidige business cases en waardeketens ..................................... 27

3.4 Effect vergunningvoorwaarden en clausulering op bedrijfsmodellen ......................... 30

3.5 Wat kan digitalisering betekenen voor de bedrijfsmodellen?...................................... 34

4 Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen ............................................................. 38

4.1 Ontwikkelingen aan de vraagzijde .............................................................................. 38

4.2 Ontwikkelingen aan de aanbodzijde............................................................................ 40

5 Invloed radiostations via concurrerende distributiekanalen .......................................... 42

5.1 Via welke infrastructuren kan de consument radio-omroep afnemen? ....................... 42

5.2 Hoe verhouden deze distributiekanalen zich onderling en wat is het belang vancommerciële FM/AM-etherradio hierin?.............................................................................. 45

6 Nadere vragen over kostenstructuur en business cases................................................... 50

6.1 Marktaandelen over diverse media.............................................................................. 50

6.2 Kostenstructuur van een FM-radiostation vs Internetstation....................................... 50

7 Conclusies ............................................................................................................................ 54


7.1 Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit? ............................ 54

7.2 Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe zien dewaardeketens eruit?............................................................................................................... 54

7.3 Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. de vraagzijde en deaanbodzijde? ......................................................................................................................... 56

7.4 Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen/ infrastructuren (zowelether als niet-ether) op de business cases van commerciële FM/AM-etherradio?................ 57

Annex A Begrippenlijst .......................................................................................................... 58

Annex B Literatuurlijst .......................................................................................................... 59

Annex C De informatiepiramide ........................................................................................... 61

Annex D Business model commerciële radio à la Osterwalder........................................... 65

Annex E Overzicht FM marktpartijen ................................................................................. 67

Annex F Overzicht AM marktpartijen................................................................................. 69

Annex G Marktaandelen per provincie juni 2008................................................................ 70

Annex H Marktaandelen per provincie juni 2005................................................................ 71

Annex I Profielen ................................................................................................................... 72


1 Inleiding

Dit is de rapportage van het onderzoek 'Marktsituatie en bedrijfsmodellen commerciëleFM/AM-radio'. Op dit moment is vrijwel het gehele aanbod op FM en AM nog analoog, alwordt er op beperkte schaal met digitale uitzendingen geëxperimenteerd. Er is bij de digitalise-ring sprake van een nog grote technologische onzekerheid. Hoewel digitalisering een veelvoudvan radiodistributie-mogelijkheden opent, is etherradio via de huidige analoge FM- en AM-band voor de consument nog steeds een zeer belangrijke vorm van radio.

DGET heeft bij de voorbereiding van de voor 2009 geplande vergunningverlening behoefte aanmodelmatig inzicht in de markt voor commerciële FM/AM-etherradio en de diversebedrijfsmodellen die aspirant vergunninghouders kunnen hanteren. Het jaar 2009 is gekozen omde nieuwe vergunningverlening ruim voor het aflopen van de huidige te kunnen latenplaatsvinden om zo huidige en toekomstige vergunninghouders voldoende tijd te geven om teanticiperen op de nieuwe situatie na de (her)verdeling.

De resultaten van het onderzoek zullen door DGET worden gebruikt bij de verdere vormgevingvan de vergunningverlening (o.a. vergunningduur, eventuele ingebruiknameverplichting).

1.1 Scope van het onderzoekDe scope van het onderzoek betreft de markt voor commerciële FM/AM etherradio. Daarbij isde markt wel onderzocht in de context van de overige etherradio en waar relevant ook radio viavaste infrastructuren. Het onderzoek diende alle relevante spelers van de relevante markt teomvatten, zowel de huidige vergunninghouders als potentiële nieuwkomers op landelijk,regionaal en lokaal niveau.

Het bestudeerde tijdvak omvat de periode van de Zero Base verdeling (2003) tot heden.

1.2 VragenDGET heeft de volgende vier hoofdvragen geformuleerd:1. Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit?2. Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe zien de waarde-

ketens eruit?3. Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. de vraagzijde en de aanbodzijde?4. Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen/infrastructuren (zowel ether

als niet-ether) op de business cases van commerciële FM/AM-etherradio?

Bij een aantal van deze hoofdvragen zijn additionele subvragen geformuleerd. In dezerapportage wordt aan iedere vraag een eigen hoofdstuk gewijd, daarna worden enkele vervolg-vragen op het concept beantwoord, waarna er een hoofdstuk met conclusies volgt.


1.3 AanpakGezien het stadium van de voorbereiding is dit onderzoek via desk research uitgevoerd. Er iswel contact geweest met gegevensverzamelende bureaus, maar daarbij is niet aangegeven welksoort studie er werd verricht. Het was niet de bedoeling dat voor deze studie marktpartijen directwerden benaderd. Een aanzienlijk deel van de vragen en subvragen is daarom beantwoord opbasis van de voor de bureaustudie beschikbare marktgegevens.

Waar het meer kwalitatieve inzichten in o.a. bedrijfsmodellen betrof is gebruik gemaakt vanissue-analyse. Ook is teruggegrepen op eerder onderzoek onzerzijds met betrekking totbedrijfsmodellen voor nieuwe distributie-infrastructuren, en reeds aanwezige kennis overalternatieve infrastructuren, verrijkt met nadere gegevens en recent uitgekomen studies o.a. naarde opkomst van het luisteren naar Radio via Internet en het belang van luisteren naar Radio viade kabel.

Na een inventarisatie is in overleg met DGET een elftal marktpartijen uitgekozen, waarvandetailprofielen zijn gemaakt. Deze marktpartijen zijn uitgekozen om een goede spreiding terealiseren over de verschillende posities in de markt: landelijk vs regionaal/lokaal, inkomsten uitadvertentie-omzet vs charitas, deel van een groot mediaconcern of zelfstandige onderneming inhoofdzaak gericht op radio-exploitatie.

Deze detailprofielen zijn als een Annex aan dit onderzoek toegevoegd. Voor deze partijen zijnnaast de desk research bronnen de gedeponeerde balansen bij de Kamer van Koophandelgeraadpleegd en indien aanwezig hun jaarverslagen.


2 Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit?

In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de vraag 'Hoe ziet de markt voor commerciële FMen AM-etherradio eruit?'

Deze vraag was uitgesplitst in een zestal subvragen:a. Wat is de totale omzet in deze markt?b. Welke partijen (ook gerelateerd aan moederconcerns) zijn er actief en hoe zijn de

marktaandelen opgebouwd?c. Zijn de partijen die in het onderzoek participeren alleen actief in de radiobranche of hebben

ze een diverse portfolio aan diensten?d. Wat zijn de belangrijkste veranderingen en ontwikkelingen hierin geweest sinds de vorige

verdeling van 2003?e. Wat zijn de groeien ontwikkelverwachtingen van deze markt? Zowel gezien vanuit de

vraagkant als de aanbodkant.f. Wat zijn de huidige advertentie-inkomsten, wat zijn de ontwikkelingen en trends sinds de

verdeling van 2003 en wat is de verwachting voor de toekomst?

Aan ieder van deze subvragen wordt hieronder een aparte paragraaf gewijd.

2.1 Wat is de totale omzet in deze markt?De markt voor commerciële radio had in 2007 een omvang van ca. € 185 miljoen. Het overgrotedeel van de omzet van commerciële omroepen in deze markt is afkomstig van spot en non-spotadverteerders. Spot advertenties zijn de reclames in de programma's. Non-spot is een categoriedie onder meer inkomsten omvat uit de samenwerking van een radiostation met marktpartijen inredactionele uitingen, sponsoring van programma's en evenementen, adverteren op de websitesetc. Het marktaandeel in omzet van de commerciële zenders bedraagt ongeveer 62% van denetto advertentie-inkomsten voor radiostations. De rest van de netto advertentie omzet kwamterecht bij de landelijke en regionale publieke omroepen.

Van de commerciële omzet nemen de drie grootste drie partijen het leeuwendeel voor hunrekening, zoals zichtbaar wordt uit ons onderzoek van de jaarverslagen:

Tabel 1 Netto omzet en bruto advertentie-inkomsten grote marktpartijen met openbare cijfers

Marktpartij Netto Omzet 2007

(zie profielen Annex)

Bruto advertentieomzet

2007 (Nielsen Media)

korting%

en fee's Luisterdicht

heid 2007

RTL Nederland (Radio 538) € 65,- mln € 157,1 mln 59% 10,8%

Sienna Holding BV (Sky Radio Group) € 53,071 mln € 130,291 mln 59% 17,9%

De Persgroep (Q-Music) € 22,398 mln € 50,927 mln 56% 7,3%

Grote drie marktpartijen € 140,469 mln € 338,3 mln 58% 36,0%

BNR Nieuwsradio (2006 omzet) € 10,- mln n.a. n.a. 0,6%


Die hierboven gepresenteerde omzetten zijn afkomstig uit openbare jaarverslag, dan welgedeponeerde bij de KvK. Van de kleinere omroepen qua marktaandeel zijn veelal alleenbalansen gedeponeerd of ze maken een ontraceerbaar onderdeel uit van een groter concern. Deverwachte omzet van Slam!FM voor 2007 (€ 3,5 mln) is bekend geworden vanwege eenrechtszaak2 en bij 100%NL is door Dun & Bradstreet een omzet van 1,9 mln genoteerd.

Wij schatten de omzetten van de alleen via de kabel en Internet actieve Talpa Radio stations(Radio 10 Gold, Juize.FM en Radio Digitaal), de zenders van Arrow3 en het regionale clusterrond advertentiewerver E Power in op ca. € 10 miljoen voor elk van hen gezien hun markt-aandelen. Tenslotte zijn er op commerciële basis buiten de hiervoor genoemde ondernemingenen clusters nog een aantal regionale en lokale stations actief, evenals AM-, kabel- & internet-stations. De bodem van de markt wordt gevormd door een mengsel van religieus geïnspireerdeen religieuze uitzendingen (uitgegroeide kerktelefoon), evenementenradio en etherpiraterij.Etherpiraterij spruit tegenwoordig vooral voort uit hobbyisme en het is sinds het openen van demarkt voor commerciële radio niet meer de lucratieve onderneming, die het decennialang was.Deze bodem van de markt is samen met publieke lokale radio in totaal nog steeds goed voor eenmarktaandeel in luisterdichtheid van ca. 6 procent.

Nielsen Media Research berekent de bruto advertentieomzet aan de hand van de spots en andereuitingen en de daarvoor gehanteerde officiële tariefkaarten die alle radiostations publiceren.Bruto betekent dat men de tarieven gebruikt zonder de door zenders gegeven kortingen encommissies (fee's) voor mediabureaus. Nielsen Media Research informeert zich bijmarktpartijen wel over hun netto omzet aan spot en non-spot advertenties, maar publiceertalleen een geaggregeerd netto getal voor de gehele bedrijfstak (commerciële, publieke enregionale omroepen). Die netto advertentie omzet bedroeg in 2007 € 274 miljoen.

De opvallendste uitkomst van ons onderzoek naar omzetcijfers is dat Sienna Holding (SkyRadio, Radio Veronica en Classic FM) het grootste marktaandeel heeft met 17,9% eind 2007,maar toch haalt Radio 538 met 11,2% marktaandeel een hogere bruto advertentieomzet enhogere netto omzet uit de markt. Ook de omzet van € 10 miljoen in 2006 van BNR Nieuwsradiois opmerkelijk, omdat het in 2006 een zeer beperkt marktaandeel had dat zweefde tussen 0,4 en0,5%. Dat is sindsdien licht gegroeid, maar de hoge omzet van dit station hangt vermoedelijksamen met het type luisteraar en daarmee het soort advertenties en adverteerders dat menaantrekt (veel business-to-business).

De percentages voor kortingen en afdrachten aan mediabureaus in Tabel 1 zijn berekend alsofde totale inkomsten van commerciële omroepen alleen uit spot en non-spot advertenties bestaan.Dat is op dit moment nog een redelijke startaanname. Onder deze inkomsten worden ook deopbrengsten van advertentiesop websites geteld en advertenties via het Radio Data Systemsignaal dat de zender uitzendt.

2 http://dutchmedia.nl/blog/?p=11733 Hierbij nemen wij niet de banden mee die Arrow heeft met de spin-off, het Arrow Rock festival. Dat trok in de

editie 2008 al 27 duizend betalende bezoekers, die bereid waren daarvoor tenminste € 69 voor de entree en eenonbepaald bedrag aan bier en maaltijden ter plaatse te spenderen. http://www.arrowrockfestival.nl/


Er zijn echter ook nog enkele niet aan adverteerders (op de radio of de website) gekoppeldeinkomsten, zoals inkomsten uit (commissies op) SMS-messaging diensten, betaalnummers voorverkeersinformatie en flitsers en andere 0900 en 0909-nummers, baten uit het organiseren vanmanifestaties, drive-in shows tot complete rockfestivals waaraan een radiostation zijn naam enfaam leent. BNR Nieuwsradio / FD Mediagroep verhuurt ook het eigen auditorium metaanpalend grand café aan bedrijven voor zakelijke conferenties, waarbij presentatoren van hetstation de discussies leiden. Een recent opkomende handelsactiviteit van steeds meer commer-ciële muziekradiostations is het exploiteren van een downloadshop.

In hoeverre die andere inkomstenbronnen materieel zijn en bij het radiostation zelf terecht-komen, eventueel via het geven van de merknaamlicenties, of dat het "schnabbels" zijn die bijde direct betrokken medewerkers/presentatoren terechtkomen is lastig na te gaan. Deaangetroffen jaarverslagen bevatten daarvoor onvoldoende detail.

Een telefoongesprek met Nielsen Media Research maakte duidelijk dat zij wel inzicht hebben inde netto omzetten per groep van aanbieders (NPO, regionale omroepen (ORN) en commercieel),maar die gegevens worden niet naar buiten gebracht. De STER heeft in 2000 één keer in hetopenbaar een uitsplitsing voor radio en TV afzonderlijk gegeven van hun netto omzet, waaruitkan worden afgeleid dat de publieke omroep indertijd gemiddeld zo'n 30% korting verleende4.

2.2 Actieve marktpartijen en opbouw marktaandelenDe volgende grotere commerciële marktpartijen zijn actief op de FM:

Aandeel

1Q2008

Aandeel

1Q2008

• RTL Nederland

• Radio 538

• Sienna Holding BV

• Sky Radio, Radio Veronica, Classic FM

• De Persgroep

• Q-Music

• Talpa

• Radio 10 Gold, Juize FM, Radio Digitaal

• Arrow Media Group (Mediad BV)

• Arrow Classic Rock, Arrow Jazz FM, Caz!

11,2%

17,5%

7,4%

3,1%

4,0%

• 2Hmedia

• Slam!FM

• Radiocorp BV

• 100%NL

• FD Mediagroep

• BNR Nieuwsradio

• Vereniging Veronica

• Kink FM

• E Power Radio

• Regionale FM stations

2,0%

1,5%

0,7%

0,3%

3,3%

Vrijwel al deze partijen opereren met landelijke stations. E Power Radio is een andersoortigepartij, omdat dit géén vergunninghouder of radio-exploitant op de kabel is, maar de verkoop-organisatie voor advertenties voor een grote groep Regionale FM stations.

4 Radiobestedingen STER Naar Record, http://www.mediamagazine.nl/medianieuws/archief/2000/2000_02_2.html


De belangrijkste constatering over de opbouw van marktaandelen is de observatie dat in deperiode 1e kwartaal 2002 - 1e kwartaal 2008 in de verdeling van marktaandelen tussen dehoofdcategorieën landelijke publieke omroep, regionale publieke omroep en commerciëleomroep nauwelijks verandering is opgetreden (zie Figuur 1).

Marktaandelen per categorie

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

mrt-02

jun-02

sep-0

2

dec-0

2mrt-

03jun

-03

sep-0

3

dec-0

3mrt-

04jun

-04

sep-0

4

dec-0

4mrt-

05jun

-05

sep-0

5

dec-0

5mrt-

06jun

-06

sep-0

6

dec-0

6mrt-

07jun

-07

sep-0

7

dec-0

7mrt-

08

Commerciele zenders Publieke zenders landelijk Publieke zenders regionaal (ORN) Overig

Figuur 1 Zero Base in 2003 heeft geen invloed gehad op marktaandeel commerciële radio

Winst en verlies van marktaandeel vindt in hoofdzaak plaats binnen de eigen "categorie". DeZero Base verdeling is dus uitgelopen op een onderlinge herverdeling van het marktaandeeltussen de commerciële marktpartijen sinds 2003. Het met Zero Base mogelijk gemaakte groterebereik in de FM-band heeft echter niet geleid tot bijvoorbeeld een structurele toename van hetgezamenlijke marktaandeel van die commerciële zenders. Sterker nog, nadat het publieke Radio5 in de zomer van 2006 terugkeerde op de FM steeg het marktaandeel van 1% naar 2,7%.

Het is dus deze ongekende stabiliteit in marktaandelen, in iedere hoofdcategorie, die hetbelangrijkste kenmerk is van de hedendaagse radiomarkt. Ook is het opvallend dat een paarstations zoals Radio 10 Gold en Classic FM, die geen etherfrequentie verworven hebben in2003, zich uiteindelijk goed wisten te handhaven met alleen distributie via de kabel, satelliet eninternet. De grotere commerciële zenders hebben uiteindelijk vooral van elkaar luistertijd wetente winnen.

Er zijn ca. 20 commerciële stations op landelijke schaal met enig marktaandeel actief (mettenminste een paar tienden procent marktaandeel). Daarbij moet worden opgemerkt dat hetbedrijf E Power Radio de advertentiewerving bundelt voor een aantal substantiële commerciëleregionale spelers, en de luisterdichtheid / marktaandeel voor die groep als geheel wordt gemetenin het Continue Luisteronderzoek (CLO). De andere regionale stations bevinden zich samen metlokale publieke en commerciële stations en de AM-zenders in de categorie "overig". De


regionale commerciële stations hebben een relatief klein marktaandeel in vergelijking met hunpubliek regionale tegenhangers (ORN). Al sinds de eeuwwisseling voeren de regionaleomroepen de lijst met marktaandelen aan, vóór de grootste commerciële omroep (nu Radio538,vroeger SkyRadio) en Radio 2 van de landelijke publieke omroep (zie Annex G en Annex H).

Marktaandeel (grootste) publieke, regionale zender

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

35,0%

40,0%

Friesla

nd

Groning

en

Drenthe

Overijs

sel

Gelderl

and

Utrech

t

Flevola

nd

Noord

Hollan

dW

est

Rijnmon

d

Zeelan

d

Noord

Braban

t

Limbu

rg

apr-08

dec-07

jun-07

dec-06

jun-06

dec-05

jun-05

Figuur 2 Vooral buiten de randstad heeft de publieke regionale omroep een groot marktaandeel

Figuur 2 laat goed zien dat vooral in het Noorden en Zeeland de regionale publieke zenderspopulair zijn. Alleen in de Randstad en Flevoland zijn de regionale publieke zenders geenmarktleider.

Q-Music en Veronica blijken de meest succesvolle commerciële toetreders sinds 2003 (zie Figuur 3). Arrow Classic Rock heeft het marktaandeel ook nog flink verbeterd nadat defrequentie van Caz! werd overgenomen) en de zender niet alleen via AM, kabel, satelliet enInternet te horen was.

Bij een aantal commerciële radiostations zijn dwarsverbanden ontstaan. Soms zijn die bandenduidelijk herkenbaar, zoals bij de zenders Arrow Jazz, Arrow Classic Rock en de nieuw telanceren AM-zender Arrow Talks. Echter in een aantal gevallen is een dwarsverband maar deelszichtbaar. De vereniging Veronica heeft een participatie in Sienna Holding BV, het doorTelegraaf Media Group geleidde cluster van Sky Radio, Radio Veronica, Classic FM enTMF Radio, maar is daarnaast ook zelfstandig nog actief met het eigen kabelstation Kink FM enverschillende internetstations met daarin de naam Kink.

E Power, het bedrijf dat de advertentieverkoop uitvoert voor een aantal regionale commerciëlepartijen, voert die taak ook uit voor de diverse Kink stations van Veronica. Bovendien is dedirecteur van E Power, Jan Lagrouw, tevens directeur van City FM Noord-Oost.


Marktaandelen commerciële en overige radiozenders

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

03-0

2

06-0

2

09-0

2

12-0

2

03-0

3

06-0

3

09-0

3

12-0

3

03-0

4

06-0

4

09-0

4

12-0

4

03-0

5

06-0

5

09-0

5

12-0

5

03-0

6

06-0

6

09-0

6

12-0

6

03-0

7

06-0

7

09-0

7

12-0

7

03-0

8

Overige zenders

Arrow Jazz FM

100% NL

Slam!FM (ID&T)

Caz!

BNR Nieuwsradio

Arrow Classic Rock

RTL Radio

Classic FM

E Power Radio (CRN)

Yorin

Radio Veronica

Radio 10 Gold

Noordzee 100.7

Q-Music

Sky Radio 101 FM

Radio 538

Figuur 3 Aandelen in luisterdichtheid tonen vooral interne dynamiek in de commerciële sector

Het tweede cluster dwarsverbanden bevindt zich rond Radio 538, RTL Nederland en Talpa. Per1 oktober 2007 is Radio538 onderdeel van RTL Nederland, terwijl Talpa bij de verkoop aanRTL een minderheidsaandeel in RTL Nederland verwierf. De andere radiostations van TalpaMedia - Radio 10 Gold, Juize.FM en Radio Digitaal - bleven echter in Talpa's handen.

In Annex E staat een overzicht van de commerciële FM marktpartijen, en in Annex F van decommerciële AM-partijen gegroepeerd per moederconcern. Voor gedetailleerde relaties endwarsverbanden binnen moederconcerns zie de profielen in Annex I.

2.3 Alleen in radio actief of gediversifieerd?

Het Ministerie is geïnteresseerd of de partijen die in het onderzoek participeren alleen actief zijnin de radiobranche of een diverse portfolio aan diensten hebben.

Het merendeel van de radiozenders en dan met name de grotere landelijke spelers als Radio538,Q-Music en Sky Radio en BNR Nieuwsradio, zijn onderdeel van een holdingmaatschappij, dieook activiteiten ontplooien in andere media branches zoals televisie, (dagblad)uitgeverijen,en/of internet. Dit wordt in detail uitgewerkt in de bedrijfsprofielen in Annex I. Ook bij enkeleregionale zenders zijn een aantal breder opererende concerns betrokken. Op de meest recenteAM/FM-veiling (restfrequenties) bijvoorbeeld was de grote uitgever Noordelijke Dagblad


Combinatie / Veen Bosch Keuning de meest actieve koper, om op die frequenties RadioNL tegaan verspreiden.

Bij een restfrequentie vergunninghouder, de Efteling uit Kaatsheuvel, is het vrij duidelijk dat zijeen andere hoofdactiviteit hebben en vanuit die invalshoek de uitzendingen financiert.

Een beperkt aantal spelers is aan te merken als een partij die 'alleen' in radio actief is, maarvoortbouwend op die positie van het radiostation poogt te diversifiëren. De Arrow Media Group(Classic Rockfestivals), 2Hmedia (na SLAM!FM nu ook muziekclipskanaal SLAM!TV),Vereniging Veronica en Wild FM (DJ en radiotechnicus opleidingen) enkele regionale partijendie via E Power advertenties verkopen en het op Engeland gerichte AM-station Big L.

Dergelijke activiteiten van de radiozenders (evenals eventueel diensten als een online web-muziekshop en podcasts van programma's, mobiele content en het organiseren van(muziek)evenementen, dial-in en sms-acties, file- en flitsmeldingen, extra internet spin-offkanalen en merchandising op basis van het radiomerk), zien wij dan als een poging om het'merk uit te bouwen' met een bredere portfolio aan diensten van radiozenders.

Opvallend is het recentere toetreden in de AM-radio van een tweetal religieus georiënteerdegroepen: Radio Bloemendaal was al een heel oud voorbeeld op de middengolf, maar nu zijn erook GrootNieuwsRadio (op de oude frequentie van Radio 10 Gold) en Radio Maria Nederland(op de voormalige frequentie van Arrow Classic Rock) actief. Dit zijn deels van donaties envrijwilligers afhangende organisaties. Dat is een duidelijk ander zakelijk model (Caritas); dezepartijen kunnen hun wensen blijkbaar niet eenvoudig binnen het publieke bestel realiseren.

Er is één partij, die nog banden heeft met gidsactiviteiten: Veronica. De vereniging Veronicaheeft weliswaar het Veronica Magazine, Nederlands grootste omroepblad, verkocht bij hetonderbrengen van haar TV-poot bij SBS6, maar houdt de kruisrelaties via merklicentierechtenrondom het merk Veronica nog zakelijk in stand over de domeinen Radio, TV en Gids heen. Denieuwe Duits/Amerikaanse moeder van SBS heeft recent aangekondigd de Veronica Uitgeverijte willen afstoten, en de Telegraaf Media Groep, waar de Vereniging Veronica nu meesamenwerkt in Sienna Holding, gaf aan serieuze interesse te hebben5.

2.4 Belangrijkste veranderingen en ontwikkelingen sinds verdeling 2003

In de overzichten van Annex E wordt aangegeven welke mutaties er zijn geweest op FM-kavels.

De twee meest significante veranderingen zijn de terugtrekking van het marktleidende NewsCorp (het imperium van mediamagnaat Rupert Murdoch) van de Nederlandse radiomarkt, metverkoop van Sky Radio aan een groep rond de Telegraaf. Sky Radio heeft zijn positie alsmarktleider verloren, maar Radio Veronica heeft dat qua marktaandeel gecompenseerd. 5 http://dutchmedia.nl/blog/?p=1313, David de Jong, 9 mei 2008. ProSiebenSat.1 Media AG wil Veronica

Uitgeverij (Veronica Magazine/TotaalTV) verkopen


Radio 538, het meest beluisterde commerciële zendstation, is via Talpa Media terechtgekomenbij RTL Nederland. Daarnaast vallen ook de verkoop aan PCM en de weer latere terugkoop vanArrow Media Group op, die erg handig onderneemt in uitbreiding van belangen en zenders.

Ook valt op dat Radio 10 Gold op de kabel voortbestaat, maar dat Talpa eerst het station flinkheeft ingekrompen en daarna zich ook van de AM-frequentie heeft teruggetrokken en een deelvan de resterende diskjockeys heeft ontslagen. Het marktaandeel kalfde verder af na het verlatenvan de AM-golflengte. Arrow Classic Rock maakte een omgekeerde beweging door na hetverwerven van de frequenties van CAZ! in 2007 weer in de FM-band te verschijnen en de AM-frequentie te ontruimen. Zij breidden juist het programmaformaat uit met de introductie vanbekende diskjockeys zoals Adam Curry.

Bij de AM was de belangrijkste ontwikkeling, na de initiële leegstand van een aanzienlijk aantalaan Quality Radio (een onderneming geleid door de heer Ruud Poeze) gegunde frequenties, diedoor het Agentschap zijn teruggenomen als niet in gebruik genomen, het verschijnen van dereligieus georiënteerde, op donaties drijvende marktpartijen.

Zoals al in § 2.2 aangegeven is het totaal effect op marktaandeel (luistercijfers) van dezetransacties en advertentie-inkomsten niet erg groot meer. Het is schuiven binnen decommerciële sector.

2.5 De groeien ontwikkelverwachtingen van deze markt

Gezien de volslagen stabilisering zowel qua marktaandelen als in de groei van de nettoadvertentieomzetten voorzien wij binnen het huidige zakelijke model (advertentiegedrevenomroep) geen serieuze groei meer in de markt. Wij nemen enige consolidatie waar, ook opregionaal niveau, waar bijvoorbeeld City FM consolideerde.

Aan de vraagzijde valt ook te merken dat de luisterduur groot is en nog steeds groeit. Deoorzaak hiervan is vooral het snel toenemende luisteren via Internet volgens het Radio AdviesBureau en Intomart GfK6. Onderzoek van RAB en Intomart naar dit fenomeen gaf wel aan datook bij luisteren via Internet de populairste landelijke radiostations de meest beluisterde zijn.

Op Internet is het eenvoudig om nieuwe stations te lanceren. Talpa doet dat o.a. met RadioDigitaal. Maar als men naar populariteit en marktaandeel van stations kijkt, dan is ook daar demarkt dus opvallend stabiel.

6 http://www.mediaonderzoek.nl/1157/online-radioluisteren-neemt-verder-toe


Figuur 4 Groei luistertijd per week vooral vanwege online luisteren, bron; RAB

De belangrijkste wijzigingen aan de aanbodzijde zijn de pogingen van enkele stations ombijvoorbeeld online webshops in te richten voor muziek-downloads. Hiervoor worden deelsgespecialiseerde (white label) bedrijven ingeschakeld, zoals Digital Media Power7, diebijvoorbeeld ook muziek downloadshops leveren aan enkele kabelexploitanten.

Daarnaast zijn de initiatieven van Mobilaria (o.a. Erik de Zwart) interessant, die streamingradioprogramma's via GPRS/UMTS naar de mobiele telefoon brengen. Een belangrijk aspectvan dit soort nieuwe aanpak is dat er een klein abonnement wordt gevraagd en er dus een directebetaalstroom gaat lopen van de klant naar de contentprovider / het radiostation. Hiermee is deeerste vorm van 'abonneeradio' geïntroduceerd op de Nederlandse markt.

Digitenne zendt digitale radio uit via de DVB-T techniek, maar programmeert vooral debekendste landelijke en regionale FM stations. De kabelexploitanten voeren ook digitaleradiostations die beluisterbaar zijn via hun DVB-C decoders. Ziggo heeft daarbij 25 genrekanalen van het Engelse Musicchoice en 10 kanalen van XLNT Radio opgenomen8. Dit is ookeen vorm van abonneeradio.

Volgens de jaarlijkse Establishment Survey uitgevoerd door de Stichting Kijk enLuisteronderzoek gebruikt 11% van de bezitters van een digitale decoder het apparaat ook voorhet luisteren naar radio-uitzendingen9.

7 http://www.djpower.nl8 Zie http://www.ziggo.nl/producten/televisie/z2 9 SKO, TV in Nederland 2007, pagina 8. http://www.kijkonderzoek.nl/main_kijkonderzoek_rapporten.php?id=1


2.6 Advertentie-inkomsten en trends

De advertentiemarkt is de hoofdbron van inkomsten van de commerciële omroepen. Dezeomroepen hebben vanaf hun toetreding een gestage bruto omzetgroei doorgemaakt. Figuur 5geeft aan hoe de bruto advertentie inkomsten zijn verdeeld over de commerciële, de publieke ende regionale omroepen in de afgelopen 20 jaar. Er is ook de laatste vijf jaar een flinke groeizichtbaar in bruto advertentieomzet voor de commerciële omroep. Er worden dus veel spots tengehore gebracht. De publieke en regionale omroepen noteren een aanzienlijk minder sterkebruto groei van het aantal spots en spotomzet.

Bruto omzetgroei commerciële advertenties verdampt grotendeels door hoge kortingen

0

100

200

300

400

500

600

Commerciële zenders 0 0 0 0 14 24 25 34 69 113 134 146 194 189 215 258 306 338 348 382

Regionale zenders 0 0 0 0 0 0 8 13 15 14 15 14 13 9 9 10 10 12 16 24

Publieke zenders 33 43 49 54 66 69 77 74 64 64 66 85 100 86 96 119 112 104 119 130

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Figuur 5 Bruto advertentieomzetgroei vooral op conto van de commerciële zenders

De groei in de netto advertentieomzet blijkt vanaf het jaar 2000 te stagneren (economischeneergang 2001 en 2002) en na 2002 is de radio advertentiemarkt netto nog maar beperktgegroeid. (Figuur 6). Omdat er ook in de marktaandelen de laatste jaren niet veel meer isveranderd, is er een vechtmarkt ontstaan, waarbij dus de bruto omzetten op basis van deadvertentietarieflijsten nog wel oplopen, maar commerciële omroepen nu in plaats van ongeveer33%, ruim 50% van de bruto-omzet teruggeven via kortingen (die men in natura geeft, dus meerreclame).

Hierdoor is de netto omzetgroei (Figuur 6) aanzienlijk minder spectaculair. Die nettoadvertentieomzet groeide maar met slechts 8% van € 252 miljoen in 2003, het jaar van ZeroBase naar € 274 miljoen in 2007. In 2003 ging het bereik van een aantal FM-stations flinkomhoog door Zero Base. Dat jaar groeide ten opzichte van 2002 de netto-omzet aan advertentiesnog met tot 10%, die toename in dat jaar van introductie van Zero Base was dus groter dan inalle jaren na 2003.


Bruto en netto jaaromzet radio NL advertentiemarkt

-

100

200

300

400

500

600

Mln

€ur

o

bruto 33 43 49 54 79 93 110 121 147 191 215 251 315 292 321 375 433 454 477 535 netto 112 134 164 177 194 235 219 228 252 256 260 262 274

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Bron: Nielsen Media Research, RAB

Figuur 6 Radioadvertentie markt stabiliseert in netto omzet sinds Zero Base werd doorgevoerd

De bruto en netto advertentieomzetten in Figuur 5 en Figuur 6 laten zien dat advertentie-inkomsten duidelijk conjunctuurgevoelig zijn (ze zakten in tijdens de dot.com crash jaren 2001en 2002). Wij schrijven de groei van de netto-omzet in 2003 nu primair toe aan het algemeeneconomisch herstel en niet zozeer aan de toen gerealiseerde bereiksvergroting. Met de nu snelversomberende economische vooruitzichten is het realistisch om te verwachten dat de komendejaren er geen serieuze groei meer valt te verwachten in de totale netto advertentieomzet op deradiomarkt. De radiomarkt toont duidelijk tekenen van verzadiging, omdat ook bij luisteren viaInternet dezelfde stations het populairst zijn. Bovendien vermeldden wij ook al de zich volledigstabiliserende marktverhoudingen tussen commerciële omroep en de landelijk en regionalepublieke omroepen sinds het begin van de eeuw.

Specifieke commerciële zenders kunnen dus nog wel groeien, maar dat zal dan vooral ten kostegaan van marktaandeel en omzet van andere commerciële zenders. Wij verwachten in geld netals de afgelopen jaren een lichte stijging, d.w.z. een groeitempo van de netto-omzet dieongeveer gelijk opgaat met de inflatie.


3 Gebruikte bedrijfsmodellen en waardeketens

De tweede hoofdvraag is een verzoek om uit te werken wat er bekend is over de op deze marktgebruikte bedrijfsmodellen en hoe de waardeketens eruit zien. Het Ministerie formuleerdedaarbij zeven subvragen:

a. Wat zijn de gebruikte en mogelijke bedrijfsmodellen?b. Wat zijn de randvoorwaarden waaronder die bedrijfsmodellen kunnen slagen (bv. qua bereikof content)?c. Hoe robuust zijn de business cases (bv. in het geval een gedeelte van de luisteraars overstaptnaar andere vormen van (ether)radio)? Wat zijn de kritische elementen in de verschillendebusiness cases?d. Hoe zien de waardeketens van deze markt eruit (m.a.w. uit welke delen en partijen zijn dewaardeketens opgebouwd)?e. Wat betekenen de huidige vergunningsvoorwaarden (bv. qua content en te bemachtigenfrequentieruimte) voor de bedrijfsmodellen?f. Welk effect heeft clausulering op de bedrijfsmodellen?g. Wat kan digitalisering betekenen voor de bedrijfsmodellen?

3.1 Gebruikte en mogelijke bedrijfsmodellen en slaagvoorwaarden

De business modellen die momenteel worden toegepast in de radio markt zijn vooral gestoeldop advertentie inkomsten. Alleen de religieus georiënteerde stations op de AMGrootNieuwsRadio en Radio Maria Nederland wijken met donaties sterk af qua inkomstenbron.

Met de opkomst van het betaald downloaden en afspelen van digitale muziekbestanden viawebwinkels als iTunes is nu voor de commerciële stations de online verkoop vanmuziekbestanden een groeiende secundaire inkomstenbron. Hun vaak prominente rol in hettrekken en binden van muziekpubliek met een specifieke smaak maakt het mogelijk om zichbinnen de waardeketen van de muziekdistributie te positioneren als alternatief voor demuziekdetailhandel. Worden de downloadshops een succes, dan concurreren de radiostationsopeens rechtstreeks met bedrijven als de Free Record Shop, van Leest en BOL.com. Omdat demeeste shops pas recent zijn gelanceerd, is over deze structuurverandering nu nog weinig tezeggen. Het heeft wel de potentie dat muziekradiostations de rol van de muziekdetailhandelvoor een deel gaan overnemen.

Naast deze twee inkomstenbronnen verkrijgen radiostations ook een beperkt deel van huninkomsten via de volgende kanalen:• Dial-in en SMS acties, waarbij luisteraars mee kunnen doen aan radioprogramma's, prijs-

vragen en acties door een (betaald) telefoonnummer te bellen of SMS-en, of via een betaaldnummer verkeersinformatie en flitsmeldingen te kunnen beluisteren.

• Merchandising op basis van het radiomerk (T-shirts en parafernalia)


• Organisatie van evenementen, zoals drive-in shows en podium evenementen10

De downloadshops en de tweede groep inkomstenbronnen zijn niet de primaire drijfveer achterhet huidige business model voor (ether) radio. Dit business model voor (ether) radio is voor-alsnog voornamelijk advertentie gedreven. In dit model is de consument van de radio-uitzendingniet de partij die (direct) betaalt, en dus omzet genereert voor de radio omroepen. De route viaadvertenties gericht op het luisterend publiek is een blijft een indirecte.

Het bereiken van de consumerende doelgroep bepaalt echter wel sterk de toegevoegde waardevoor de betalende partij, de adverteerders. Dit maakt het business model voor (ether) radiotweeledig, waarin de betalende partij (de adverteerder) en de consumerende partij (de luisteraar)beiden als 'klant' aangeduid worden. Binnen dit business model concurreren radiozenders vooralop het gebied van (muziek)programmering om zo een zo groot mogelijk deel van specifiekedoelgroep(en) te bereiken. Het marktaandeel en de doelgroep bepalen de aantrekkelijkheid vooradverteerders en daarmee de primaire inkomstenbron.

Een samenvatting volgens het modelleringsconcept van Osterwalder is opgenomen in Annex D.

Gezien de evidente stagnatie van de netto omzet in radioadvertenties en de realistischeverwachting dat dit in de komende jaren zo zal blijven, is de markt nu duidelijk in transitie enop zoek naar nieuwe inkomstenbronnen en bedrijfsmodellen.

Het aantal mogelijke bedrijfsmodellen is veel breder dan de huidige staande praktijk. Wij doelenbij mogelijke bedrijfsmodellen niet zozeer op de vele pogingen om de populariteit tekapitaliseren via 'brand extension' en de eveneens vele tot nu toe ontplooide nevenactiviteitenrond bijvoorbeeld evenementen, en zelfs niet aan het geven van (betaalde) opleidingen zoals bijde Vereniging Veronica en Wild FM.

De meer cruciale mogelijke bedrijfsmodellen, zijn diegene die ontstaan wanneer de nu indirectecommerciële band tussen radiostations en luisteraar via advertenties deels wordt vervangen doordirecte geldstromen en commerciële radiomarktpartijen in staat zijn om zich niet alleen metmassale publieksinformatie bezig te houden, maar ook te kunnen specialiseren in marktnichesen de hogere lagen in de informatiepiramide te gaan bedienen (zie Figuur 7).

Dat heeft namelijk een radicale impact, omdat bij directe transacties met de luisteraar het veeleffectiever wordt om marktniches onder luisteraars te bedienen met een aanzienlijk lagereelasticiteit. Dan hoeft men zich commercieel ook minder te laten leiden door groepsgrootte enbereik, en vermindert dus de druk om zich qua programmering te richten op de massa's. Demarkt voor boeken en tijdschriften is tot nu toe veel pluriformer dan de markt voorradioprogramma's, hoewel er ook in de uitgeverij evidente bestsellers en populaire bladen zijn.Maar juist in de hogere lagen van de informatiepiramide wordt in de uitgeverij het meest waardetoegevoegd. 10 Arrow Classic Rock leent zijn naam aan een meerdaags open lucht festival in zijn muziekgenre, RTL gaf bij de

overname van Radio 538 in het verslag aan dat evenementen ook daar een kernonderdeel van de strategie is.


Publieksinformatie

Vakinformatie

Professioneleinformatie

Weten-schappelijke

informatie grotere toegevoegde waardekleiner advertentievolume

kleinere prijselasticiteitafnemende oplage

minder cyclischinternationalerhogere marges

Persoonlijke kringen informatie eigen kosten

productie

Figuur 7 De 'Informatiepiramide' van Luykx (Elsevier)11 met de non-profit basis daaronder

In de jaren tachtig is de informatiepiramide van Luykx is door Elsevier geïntroduceerd alskernconcept voor de bedrijfsstrategie. Deze geeft de Nederlandse uitgeefwereld sindsdienrichting en heeft met de expansie van Elsevier gevolgd door Kluwer en VNU ook internationaleimpact gehad. In Annex C wordt het concept informatiepiramide uitgebreid toegelicht.

Voor de bespreking van de 'mogelijke bedrijfsmodellen' hebben wij aan de op 'commerciëletransacties' georiënteerde piramide aan de onderzijde de non-profit laag toegevoegd vaninformatie die vooral in persoonlijke kringen relevant is. In dat segment domineren namelijkniet zozeer de professionele producenten, maar de vrijwilligers. Het is het marktsegment van deziekenhuisomroep, de kerktelefoon/kerkradio, veel lokale omroepen, maar bijvoorbeeld ook hetgros van de hedendaagse etherpiraterij12. In de klassieke papieren uitgeefwereld heeft er ookaltijd zo'n basissegment bestaan aan de onderzijde van de publieksinformatie. Dat betrof eenmix van zogenaamde vanity-press (schrijvers op eigen kosten) en zaken als hetverenigingsblaadje van de lokale sportclub, waar voor men soms advertenties werft onder lokalewinkeliers.

Het feit dat er een aantal op donaties en meewerkende vrijwilligers drijvende organisaties istoegetreden tot het goedkoopste segment van de ether: de AM-radio, maakt duidelijk dat dehuidige markt voor commerciële radio qua bedrijfsmodel ook de bodem van de markt raakt,waar men vooral kosten reduceert door non-profit productie van de informatie en het zelf doorde radiomaker meebrengen van geld om te kunnen uitzenden.

11 P. Frentrop, Tegen het idealisme, een biografie van Pierre Vinken, pp 403-406 en pp 56612 Het Stratix onderzoek voor het Agentschap Telecom in 2007 naar etherpiraterij maakte duidelijk dat het heden ten

dage bij de piraterij, nu het gewin bij piraterij door de commerciele radio grotendeels weggevallen is, vooral gaatom hobbyisme, zendingsdrang, en onvrede over de muzikale programmering van professionele zenders.


De poging om een positie te verwerven in de keten van betaalde muziekdistributie metdownloadshops is naar ons idee de eerste serieuze inspanning om tot strategische koerswijzigingte komen en een directe commerciële relatie aan te gaan met de luisteraar.

Het initiatief van Mobilaria voor tunin.fm, waarbij muziek naar de GSM wordt verspreid opabonnementsbasis, is een tweede voorbeeld van een wijziging van bedrijfsmodel in dewaardeketen. Bij televisie is zo'n transitie in Nederland al volledig gerealiseerd. Hetbedrijfsmodel van Digitenne luidde een omkering in van de betaalrichting: in plaats van deomroep die het zenderbedrijf (distributieplatform) betaalde, ging nu de consument het platformbetalen.

De essentie was en is dat de consument rechtstreeks betaalt voor elektronische informatie. In hetklassieke bedrijfsmodel van de radiosector werd de historische technische onmogelijkheiddaarvan gedicht door het mechanisme van of advertenties of publieke belastingheffing en daarnasubsidie van de omroepmakers. De huidige radiomarkt is er één die equivalent is aan eenkrantenmarkt die alleen huis-aan-huis bladen en gratis kranten zoals de Metro of de Spitsaanbiedt, omdat betaalmechanismen als abonnementen voor kranten en losse nummerverkoopontbreken.

Net als in de papieren wereld zullen dergelijke massamarkten voor publieksinformatie nietverdwijnen. Echter het herverdelen en herinrichten van de markt, eventueel via specialisatienaar niches met (veel) extra kanalen, mogelijk gemaakt door capaciteitsvergroting met digitaletechnieken, is een beperkte strategische dynamiek. Daarbij wordt de markt vooral verdergefragmenteerd en verfijnd tot kleinere nichegroepen rond programma's en zenders, in de hoopzo de elasticiteit van de luisteraar te verminderen en voor het bereiken van de scherpergeprofileerde groep luisteraars, hogere advertentietarieven te kunnen vragen. Die richting ismeer een natuurlijke evolutie van het bestaande bedrijfsmodel.

3.2 Randvoorwaarden om de bedrijfsmodellen te kunnen laten slagen

Binnen het nu klassieke advertentiegedreven model voor commerciële radio is het bereik van dezender, zowel fysiek (waar te ontvangen) als in samenstelling van het luisteraarspubliek, debelangrijkste factor om te bepalen hoeveel de advertentieseconde mag kosten. Daarbij wordt de'content' van het station, d.w.z. de aanwezigheid van populaire diskjockeys en populaire(muziek)programmering bij de doelgroep ingezet om het bereik zoveel mogelijk te vergroten.Zaken als websites en daaromheen georganiseerde 'communities' en evenementen (drive-inshows, festivals) zijn vooral bedoeld om de doelgroep verder te binden en hun elasticiteit omeen andere zender (de concurrent) aan te zetten te reduceren.

Omdat de FM vergunningen niet gratis zijn verstrekt is er een bodem in de markt gelegd, diepartijen moeten overstijgen om winstgevend te worden. Een vergelijking van de gebodenprijzen voor de vergunningen en de behaalde omzetten, maakt duidelijk dat de jaarlijkseafschrijving op de vergunningen (amortisatie) over de looptijd van de vergunning, de


belangrijkste bepalende factor is of er winst of verlies wordt gedraaid. Alleen op de middengolf,waar weinig is betaald voor de vergunningen, zijn de operationele kosten voor het in bedrijfhouden van de zender(s), naast de programmeringskosten om de informatie te produceren, eenbelangrijke factor.

Uit ons onderzoek van de jaarrekeningen voor het opstellen van de bedrijfsprofielen, blijkt datQ-Music nog niet boven de bodem is uitgekomen die is gelegd door de vergunningkosten. Menverwacht nog voor 2008 verliezen te draaien, maar het bedrijf nadert nu wel break-even. Hetcluster zenders van Sienna Holding BV draait ruim een dubbele omzet ten opzichte van Q-Music. Echter zij opereren met twee bij de frequentieverdeling verkregen vergunningen: hetgeclausuleerde 'golden oldies' kavel waar Radio Veronica mee werkt en het ongeclausuleerdekavel van Sky Radio.

Radio538 en BNR Nieuwsradio worden in de markt aangemerkt als de enige grote FM stationsdie structureel winstgevend zijn. Op dat niveau van detail geeft geen van beide bedrijvenuitsluitsel in de aanwezige jaarverslagen (i.t.t. Q-Music), waarbij de winstgevendheid vanRadio538 werd gemaskeerd door de grote aanloopverliezen die Talpa de afgelopen jaren maakteop haar televisiezender. De door ons uit het RTL jaarverslag voor geheel 2007 berekende omzetvan € 70 miljoen is ruimschoots afdoende voor bedrijfskosten als zenderpark, diskjockeysmuziekrechten, toegang tot de kabel en advertentieacquisitie. De zender, die RTL consolideertvanaf het laatste kwartaal van 2007, droeg in dat kwartaal al € 10 miljoen bij aan hetbedrijfsresultaat voor rente, belasting en amortisatie13.

Het is evident uit de omzetcijfers dat BNR Nieuwsradio een luisterpubliek heeft dat haar in staatstelt hogere advertentietarieven te vragen ten opzichte van haar bereik onder luisteraars in demarkt, dan de op muziek gerichte zenders. Met de relatief goedkope voor 'nieuws'geclausuleerde FM vergunning kunnen zij hun inkomsten daardoor voor het overgrote deelinzetten voor programmaproductie en is er een relatief beperkte jaarlijkse frequentiekostenpost.

Uit de transacties van de Arrow Media Groep in 2006 en 2007 met PCM uitgevers14, wordtdirect duidelijk dat deze zender nog vrij marginaal draait. Het nadien verwerven van CAZ! enhet daarbij behorende landelijke kavel heeft Arrow Classic Rock nu een landelijk bereikgegeven en een vergroting van het marktaandeel van haar belangrijkste station tot 2,7%. Daarnais men ertoe overgegaan om diskjockeys aan te trekken en is format-programmering viacomputers verminderd. Door de transacties is en het ontbreken van recente deponeringen vanjaarverslagen van Arrow, is er weinig zicht te krijgen op de financiële stand van zaken, maar wijschatten de situatie in als hoogstens marginaal winstgevend.

13 NB de post amortisatie bevat onder andere de afschrijving op de vergunning en goodwill. Wie een vergunning

aanschafte voor € 40 miljoen voor 8 jaar, boekt daarna jaarlijks € 5 miljoen amortisatie af.14 Arrow verkocht zijn stations aan PCM in 2006 voor € 1 miljoen, het station was verliesgevend voor PCM en de

oorspronkelijke eigenaren kochten het station na een strategieherziening bij PCM terug in 2007 voor € 1, terwijlPCM Arrow Media Group ook nog een achtergestelde lening gaf.


Al deze radiostations betalen ook toegangscommissie aan de kabelexploitanten. Volgenskabelraden.nl bedraagt die gemiddeld 2,5 tot 3 cent per aangesloten abonnee per jaar. Dat komtvoor een volledig landelijk bereik in Nederland via de kabel neer op een jaarlijkse kostenpostvan ca. € 180 duizend per jaar (6 miljoen kabelabonnees). Voor de grote landelijke zenders, enenkele alleen via de kabel te ontvangen kanalen is toegang tot de kabel een te nemen kostenpost.Dit bleek echter voor het commerciële evangelische kanaal Bright FM een te hoge barrière, zijhadden een bereik gerealiseerd van 1 miljoen luisteraars via de kabel (dat komt dus neer op ca.€ 30.000 op jaarbasis), maar hebben zich begin 2008 weer van de kabel teruggetrokken enzenden nu alleen uit via Internet15.

Dit laatste voorbeeld maakt duidelijk dat een radiostation via Internet het goedkoopst is, dat isniet verrassend, omdat men daar per stream (dus per luisteraar) betaalt, wat de distributiekostenpraktisch volledig variabiliseert en rechtstreeks koppelt aan het succes op de luisteraarsmarkt.Bovendien betalen de luisteraars zelf voor hun breedbandaansluiting. Er ontwikkelt zich nu eensoort bedrijfsmodel met een succeshiërarchie. De meest marginale stations draaien op Internet,bedrijven met veel stations zien daar welke stations veel succes hebben en kopen dan toegangtot de kabel (bijvoorbeeld Talpa met Juize.FM). De volgende stap daarna is dan om de ether inte komen. Hier krijgt men te maken met vergunningverlening en de schaarste in de ether. Datmaakt toegang tot de ether prijzig. Opereert men in de ether, dan blijkt dat de meestemuziekzenders ertoe overgaan om niet alleen met geautomatiseerde format-computers tewerken, maar ook diskjockeys in te zetten. Dat voegt evident een kostenpost toe, maar maaktook duidelijk dat uitzendingen met diskjockeys als live-content een toegevoegde waardehebben.

De wijze waarop Talpa zich genoodzaakt zag om meermaals kosten te saneren bij Radio 10Gold na het niet winnen van een etherfrequentie in 2003, laat de omgekeerde route zien. Zijleverden fors marktaandeel in (zo'n 40% van de luisteraars) door alleen op de kabel actief tezijn, en moesten daarna het aantal diskjockeys verminderen en meer uitzendingen via de formatcomputer realiseren.

De meest aantrekkelijke vergunningen zijn daarbij de ongeclausuleerde, echter hier is in 2003ook het meest voor betaald. De clausulering heeft bij een deel van de vergunningen deveilprijzen verminderd, maar voor zover onze gegevens strekken heeft dat vooral bij BNRNieuwsradio ervoor gezorgd dat zij aan de positieve kant van de resultaatstreep terecht zijngekomen. Dat kan vermoedelijk ook worden gesteld over Radio Veronica, maar niet over ArrowJazz FM (met dat station boekte PCM verliezen) en Slam!FM (de oorspronkelijke koper ID&Twas genoodzaakt het station door te verkopen).

Doordat vele frequentiekavels via meerdere transacties tussen partijen zijn doorverkocht, is ereen situatie ontstaan waarbij de te hoge biedingen in de markt zijn geabsorbeerd en verliezengenomen. De huidige situatie is er nu één waarin een aantal stations marginaal draait en enkelein beperkte mate winstgevend (Sienna Holding, BNR) en één uiterst winstgevend (Radio538).Dit leidt tot het overzicht in Tabel 2 van de landelijke kavels. 15 http://www.radiovisie.eu/nl/nieuws.rvsp?art=00073117


Tabel 2 Overzicht van frequentiekosten ten opzichte van omzet en luisterdichtheid

Kavel Radiostation Vergunningkosten kosten per jaar netto omzet LuisterdichtheidA1 Sky Radio* € 56.025.000 € 7.003.125 9,1%

A2 Radio Veronica* € 33.600.000 € 4.200.000ca. € 53 mln*

6,1%

A3 Q-Music € 80.400.000 € 10.050.000 ca. € 22 mln 7,4%

A4 BNR Newsradio € 1.320.000 € 165.000 ca. € 10 mln 0,7%

A5 Slam! FM € 2.500.336 € 312.542 ca. € 3,5 mln 2,0%

A6 Radio 538 € 57.000.001 € 7.125.000 ca. € 65 mln 11,2%

A7 Arrow Classic Rock € 32.892.000 € 4.111.500 2,7%

A8 Arrow Jazz FM € 8.000.111 € 1.000.014ca. € 10 mln†

0,8%

A9 100% NL € 8.000 € 1.000 ca. € 1,9 mln‡ 1,5%∗ Sky Radio en Radio Veronica zijn onderdeel van Sienna Holding BV. De gerapporteerde omzet betreft daarom

de totale omzet van alle radiostations onder Sienna Holding, inclusief Classic FM en TMF radio. Hetzelfde

geldt voor het marktaandeel

† Dit is een schatting, er zijn in de afgelopen jaren veel transacties rond de Arrow groep geweest (o.a. een

verkoop aan PCM en terugkoop) en gedeponeerde jaarverslagen lopen sterk achter.

‡ De bron is hier Dun & Bradstreet (Hoovers.com), D&B vermeldt dollars als munteenheid voor de omzet maar

rekent o.a. bij Sienna Holding Euro's 1-op-1 in dollars om.

3.3 Robuustheid van de huidige business cases en waardeketens

Zoals in de vorige paragraaf al duidelijk werd gemaakt, heeft de markt zich aangepast aan dekosten van ethertoegang door met bedrijfsmodellen te werken waarbij nichekanalen vooral viaInternet worden verspreid, meer populaire ook via de kabel, en men alleen voor de populairstekanalen toegang tot de ether verwerft. Dit introduceert deels een risico voor de bestaandebusiness cases, die gelden voor toegang tot de ether, mocht een deel van de luisteraars besluitenom over te stappen naar andere vormen van (ether)radio.

Indien luisteraars massaal overstappen van luisteren via de ether naar luisteren via de kabel, danontstaat er een systematische vloer van ca. € 180 duizend voor een landelijk station. Dat is geengroot praktisch risico voor de nu populaire radiostations. Er zit wel een secundair risico aan, datin dat geval de kabelexploitanten mogelijk een hogere toegangsprijs gaan vragen per abonneeper jaar.

Voor overstappen naar een distributiemodel via Internet is het risico eveneens laag, bij Internetkan men service providers inhuren, die men per stream betaalt. Indien opeens een massaletransitie plaatsvindt naar Internet, hebben de huidige stationeigenaren echter volledig de vrijheidom zelf de benodigde IT infrastructuur te gaan installeren, om zo grote aantallen luisteraars tebedienen. Daarmee worden variabele kosten in vaste kosten omgezet.


Talpa heeft die slag van variabele naar vaste kosten enkele jaren terug gemaakt. Zij hebben toeneigen infrastructuur neergezet voor Radio538, Radio 10 Gold, Juize.FM en Radio Digitaal. Huntoenmalige station Radio 538 is volgens het Radio-Adviesbureau het best beluisterde online enhet projectteam "538 Online" heeft volgens de eigen website ook een aanzienlijke staf.

Distributie via mobiele netwerken is voorlopig nog prijzig. Doordat daar echter vergoedingenbij de eindgebruiker worden verkregen (zoals bij de abonnementen op tunin.fm) is voor deradiostations het risico daar beperkt. Zij hoeven in principe alleen maar één stream naar zo'nmobiele service provider te sturen, omdat die zelf zijn distributiekosten dekt. Er is een potentieellange termijn risico dat ook zo'n partij, net als de kabel enige marktmacht ontwikkelt envergoedingen gaat vragen. Dat is echter uiterst onwaarschijnlijk, omdat er meerdere mobielenetwerken zijn en die infrastructuur en die netwerken concurreren, terwijl platforms van eenservice provider als Mobilaria gezien vanuit de content-eigenaar veel eenvoudiger zijn terepliceren.

Hoe meer distributienetwerken er komen tussen de content-eigenaren en de luisteraar, des terobuuster de business cases worden voor hen, zolang de situatie zo is dat de luisteraars zelf hetdistributienetwerk financieren. Een situatie die voor vaste breedband Internet al geldt en voormobiele breedband via de abonnementenstructuur van Mobilaria wordt opgelost. Hier komt danook direct het pijnpunt naar voren bij sommige bedrijfsmodellen voor audio via TDAB, waar decontent-industrie geacht wordt om het distributieplatform zelf te gaan betalen. Alleen inmodellen waarbij die infrastructuur via andere bronnen wordt betaald (abonneeradio, directebetaling van bijvoorbeeld adverteerders aan TDAB-multiplex exploitanten) of variabel wordengemaakt met het behaalde bereik via dat platform zijn de huidige business cases door te zetten.

Ethertoegang nu nog cruciaal element in robuustheidBinnen de huidige vergunningsvoorwaarden voor radio in de ether is slechts voor een beperktaantal partijen frequentieruimte te bemachtigen in de ether. Aangezien op basis van luistercijfersgeconcludeerd kan worden dat zenders die (landelijk) in de ether te ontvangen zijn over hetgeheel genomen de grootste marktaandelen hebben, is bemachtiging van een etherfrequentiecruciaal voor het verkrijgen van een aanzienlijk marktaandeel.

Het verkrijgen van een etherfrequentie is grotendeels bepalend voor het vergaren vanadvertentiestromen en daarmee ook het succes van het business model zoals het hierboven isbeschreven. Daarnaast is in de vergunningvoorwaarden ook voor bepaalde (landelijke)frequentiekavels clausulering opgenomen over de uit te zenden content. Hiermee wordt vooreen radiozender de vrije keuze voor een doelgroep sterk beperkt, maar wordt er wel een diversradio aanbod gegarandeerd. Dit zou indirect ook moeten leiden tot spreiding en scheiding vandoelgroepen per radiozender en daarmee ook spreiding van de marktaandelen. Tenslotte is hetvolgens de vergunningsvoorwaarden niet mogelijk om meer dan 2 landelijke frequentiekavels tebemachtigen, waardoor er altijd concurrentie is tussen de aanwezige partijen. Op regionaalniveau is een vergelijkbare clausule van maximaal 30% bereik een rem op het bij elkaar kopenvan lokale zenders.


In principe is het business model robuust tegen het overstappen van luisteraars naar een andermedium indien het marktaandeel en de doelgroep stabiel blijven en daarmee ook deadvertentiestromen. Echter voor een grootschalige overstap leert de situatie van na de Zero Baseverdeling, toen Radio 10 Gold en Classic FM alleen via de kabel, Internet, Satelliet enDigitenne in de markt zijn gebleven, dat het marktaandeel voor beide zenders wel isteruggelopen. Er is vooral bij Radio 10 flink ingegrepen in de bedrijfsomvang (Classic FM wasnet als Sky al een zeer sterk geautomatiseerd station).

De beperking aan het aantal etherfrequenties dat beschikbaar is, leidt er toe dat de markt ookgrotendeels wordt verdeeld tussen een beperkt aantal partijen. Bij grootschalige overstap naarandere media, zoals internet, welke geen beperking stellen aan het aantal partijen dat toegangkrijgt tot de markt, is er een breder, uitgespreid radio aanbod. Hierdoor is het waarschijnlijk datluisteraars zich ook meer spreiden en marktaandelen ook meer gespreid en dus kleiner worden.

Onderstaande schema’s (Figuur 8 en Figuur 9) geven een overzicht van de waardeketens van de‘totale’ radiomarkt en de markt voor etherradio met de daarbij behorende geldstromen.

Figuur 8 Waardeketen Radiomarkt, in principe steeds meer fysieke distributiemogelijkheden

Een belangrijk bijkomend aspect is echter wel dat het huidige broadcastmodel directe financiëleinteractie met de eindgebruikers blokkeert en er ook in de ether geen abonneeradio in deNederlandse markt is. In de verenigde Staten is via abonneeradio door Sirius en XM radiogrootschalig ingebroken op de bestaande structuur van de radiomarkt. Eén van de eigenaren van


XM Radio, Worldspace, doet op dit moment proeven met satellietradio via Eutelsat. Het bedrijfheeft zich eerst gericht (AfriSAT en AsiaSAT) op andere continenten, maar van de plannenzoals nu te zien op de website, gaat men zich op de Europese markten richten met 40 miljoen ofmeer sprekers van een taal. D.w.z. het Nederlandse taalgebied wordt door hen als te kleinbeschouwd.

In Nederland is een abonneemodel bij de TV ook gelukt met Digitenne. Het is mogelijk omdigitale radio via Digitenne te ontvangen, de meest populaire zenders, inclusief enkele cable-only stations worden zo digitaal verspreid. Digitenne verkoopt zich echter vooral op de TV-dienst.

Figuur 9 De ether radiomarkt legt restricties op aan inkomstenbronnen, die altijd indirect zijn

3.4 Effect vergunningvoorwaarden en clausulering op bedrijfsmodellen

De huidige ether radiomarkt is nog maar een deelverzameling van de distributiemogelijkheden,maar voor veel partijen bepaalt het toch een flink deel van het marktsucces. Uitzending via deether maakt het mogelijk om bijvoorbeeld luisteraars in het dagelijkse autoverkeer te bereiken.Een beperkt segment qua luistertijdverdeling, maar cruciaal omdat vooral de uren rond deochtendspits de piekuren qua luisterdichtheid zijn. Figuur 10 maakt echter duidelijk dat de autoals luisterplaats lang niet zo groot aandeel heeft als velen denken. De belangrijkste reden om


toegang tot de ether te willen verwerven is het bereiken van luisteraars tijdens werktijd. Dat isoverdag, samen met de luisterplaats thuis, de belangrijkste bijdrager voor het marktaandeel.Volgens het RAB/Intomart wordt op het werk vooral via de ether naar radio geluisterd.

Luisteren naar radio via Internet streams op het werk is daarbij wel in opkomst. In eenonderzoek daarnaar van RAB/Intomart uit september 2007, werd echter duidelijk dat er bij eendeel onzekerheid heerst of dat wel door de werkgever is toegestaan. Bij ons advieswerk over deinrichting van grote corporate networks zijn wij de afgelopen jaren enkele keren de situatietegengekomen dat de bedrijfsfirewalls tegen hun capaciteitsgrenzen opliepen door het verkeerdat werd veroorzaakt door naar Internet radio luisterende medewerkers. Er zijn veel bedrijvendie als reactie deze vorm van radio luisteren centraal in de firewall blokkeren. Daardoorverschuift de vraag weer naar de ether.

Figuur 10 In de auto en op het werk wordt vooral via de ether geluisterd naar radio

Enige studie van de details van het Continue Luister Onderzoek via het tool op de website vanhet Radio Adviesbureau16, maakt duidelijk dat thuis naar andere zenders wordt geluisterd dan inde auto en op het werk. Het zijn vooral de ouderen in de categorie 50+ die overdag thuisluisteren en hun favoriete zenders zijn vooral de publieke regionale zenders, Radio 2 en Radio1, Radio 10 gold en Classic FM. Wat daarbij ook opvalt is dat Radio 10 Gold, ondanks hetdalende marktaandeel, nog steeds de zender is met de langste gemeten luisterduur.

16 http://www.rab.fm


De kern van ethertoegang is dan vooral gekoppeld aan een ander publiek (namelijk het publiekdat overdag thuis wordt aangetroffen) dan op het werk en daarmee ontstaan allerlei interactiesmet zaken als doelgroep segmentering en de waarde van een vergunning. Er bestaat eenaanzienlijke kans dat bijvoorbeeld Radio Veronica in staat is geweest om via de verworvenvergunning een deel van het "werkend radiopubliek" binnen te halen dat Radio 10 Gold hadvoor de verdeling van 2003.

Het belang van ethertoegang zal voor de verschillende radiostations iets verschillen naar gelangde doelgroep die zij willen bereiken. Het is niet moeilijk om met de analyse-tools van het CLOnaar boven te halen dat het zogenaamde Business-to-Business luisterpubliek aanzienlijk meer inde auto luistert, dan de boodschappers.

Bron: Continue Luisteronderzoek april-mei 2002: maandag-vrijdag

Figuur 11 Doelgroep business-to-business luistert vooral in de auto en op het werk

Een zender als BNR nieuwsradio, die in dat segment een beduidend groter publiek heeft, heeftdus een ander belang bij een frequentie. Echter, men moet hier niet teveel in lezen. Selecterenop die kenmerken maakt duidelijk dat ook het Business-to-Business publiek veel naarRadio 538 luistert. En ook in dit zakelijk segment wordt nog veel thuis naar de radio geluisterd.

Aan de hand van de profielen van luisterpublieken en omzetten van Radio 538 en BNR, kan welworden ingeschat dat adverteerders voor het bereiken van het B-t-B publiek en mannen in decategorie 20-49 jaar een premie betalen. Dat soort verschillen voor advertentietarieven tussendoelgroepen en hun luisterplaats maakt ook duidelijk dat bijvoorbeeld een zender als ArrowClassic Rock een groter belang hecht aan het verwerven van een etherfrequentie dan een zenderdie gericht is op een vooral thuis luisterend publiek. Hun doelgroep luistert meer via de ether.


Luisterplaats Radio

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

man 20-49 jr

Boodschappers

BtB

10-19 jr

Allen 10+

Thuis Auto WerkBron: CLO Intomart GfK mrt-apr 2007 week 0700-2400 hr

Figuur 12 Thuis is al jaren de belangrijkste luisterplaats, zelfs voor de zakelijke luisteraar

De vergunningvoorwaarden bij de ongeclausuleerde FM-kavels waren niet bijster complex, par-tijen hebben vooral hun marktpositie en toekomstige kasstroom verkeerd ingeschat en vermoe-delijk op het winnen van marktaandeel (van bijvoorbeeld de publieke omroepen) gerekend. Devergunningvoorwaarden waren in ieder geval dusdanig soepel dat er massaal frequenties enzenders zijn doorverhandeld, wat heeft geresulteerd in het kunnen absorberen van de te hogeveilprijzen van sommige kavels. Partijen als Arrow Classic Rock zijn zo via secundaire handelweer aan een FM-frequentie gekomen. Toetreden en uittreden is dus op die wijze mogelijkgeworden.

Bij de regionale FM-kavels waren er beperkingen. De vergunningvoorwaarden stelden nietalleen dat programma's op een station regionaal gericht moesten zijn, maar ook dat zo'nregionale vergunninghouder niet meer dan 30% dekkingsgraad mocht verwerven. De meesteregionale partijen reiken niet zo ver, echter deze vergunningvoorwaarde legde wel beperkingenop aan City FM, die nu een West-editie en een Noord-Oost-editie hanteert met operationelesamenwerking, maar juridische scheiding tussen beide entiteiten.

Bij de AM-kavels is de ingebruiknameverplichting ingezet om kavels voor afgegevenvergunningen, die bleven leegstaan, terug te halen. Op die kavels draaien nu uiteindelijk welzenders, echter ze zijn nu vooral bezet door kleine marktpartijen, die drijven op donaties encharitas. De AM is commercieel een marginale band geworden. Interessant is wel dat dezereligieus gedreven marktpartijen niet meer met het publieke bestel aan de slag gaan.

De effecten van de clausulering op de verschillende kavels zijn divers gebleken. Hetbelangrijkste was een prijsdrukkend effect bij het financieel bod. De geclausuleerde kavels zijnallen voor een lager bedrag verdeeld dan de ongeclausuleerde. Voor de verkrijger van het


'Nieuws' kavel is clausulering evident positief geweest. Het verminderde het aantal concurrentebieders.

Het is echter ook duidelijk dat ID&T de populariteit voor 'alternatieve popmuziek' heeftoverschat en teveel geld heeft neergeteld. Zij hebben hun frequentie doorverkocht. Ook Arrowlijkt uiteindelijk voor het 'klassiek/jazz' kavel bij de tweede verdeling toch nog teveel te hebbenbetaald. Het marktaandeel van Classic FM, alleen via kabel, satelliet en Internet te beluisteren,is nog steeds het viervoudige van Arrow Jazz FM. Arrow was verliesgevend toen PCM het inhanden kreeg en men nog geen eigen FM vergunning voor het Classic Rock station bezat.

Het kavel voor 'Nederlandse muziek' is uiteindelijk na een rechtbankprocedure terecht gekomenbij 100% NL, die het uiteindelijk voor een bod met een grote hoeveelheid Nederlandstaligemuziek en een beperkt financieel bod verwierf. Wij verwachten dat dit station winstgevend kanworden, ondanks het nog geringe marktaandeel van 1,5%. Daarbij moet worden opgemerkt datRTL FM met een minder 'Nederlandse' programmering in de periode 2003-2006 marktaandelenwist te verwerven die regelmatig boven de 3% lagen. 100% NL wordt in het genre Nederlandsemuziek nu in het Noorden, Oosten en deel van het Zuiden sinds de verdeling van derestfrequenties ook beconcurreerd door de zender RadioNL van de Noordelijke DagbladCombinatie.

De Sky Radio group en Radio Veronica lijken met hun bod op het geclausuleerde 'GouweOuwe' kavel en het terugtrekken van Classic FM uit de ether handig zaken te hebben gedaan.Radio Veronica heeft een landelijk station voor een lagere kavelprijs verworven dan de grotelandelijke kavels, maar men behaalt nu een marktaandeel van ruim 6%. Dat is nog steeds weliets lager dan Radio 10 Gold had voor 2003. Radio Veronica is de kleinste van de 7 meestbeluisterde zenders in Nederland met een marktaandeel van 6,2%, echter daarna volgt Radio 10Gold met maar 3,1% de grootste van de grote groep radiostations met een veel kleiner markt-aandeel.

Clausulering heeft een effect gehad bij een aantal partijen op de bedrijfsmodellen. Voor demeesten van hen, heeft het vooral de kavels goedkoper gemaakt. De partij die het meeste inhou-delijk moeite had met de clausulering was initieel ID&T, dat op een gegeven moment, ompubliek te trekken steeds meer naar een standaard popmuziek programmering opschoof. Wijhebben de indruk dat ID&T zich enigszins verslikt heeft. Met een koerswijziging in 2005 en dekomst van radioveteranen als Lex Harding, Ruud Hendriks en Marcel Dijkhuizen alsinvesteerders, is de zender in rustiger vaarwater terechtgekomen en het marktaandeel gegroeidnaar 2%. Dit lijkt meer op een initieel markttaxatie en managementprobleem dan een structureelprobleem. Om een vergelijkbare redenen denken wij dat Arrow de markt voor Arrow Jazz ookoverschat heeft.

3.5 Wat kan digitalisering betekenen voor de bedrijfsmodellen?In principe kunnen de digitaliseringtechnieken voor radio grofweg worden onderverdeeld intwee categorieën:


• Digitale broadcast (DAB, DVB, FMeXtra, Satelliet etc.) • Internet radio (en ander toekomstig interactieve radio)

Deze digitaliseringtechnieken hebben enkele vergelijkbare mogelijkheden of voordelen tenopzicht van analoge radio. De belangrijkste is vooral de veel grotere capaciteit, waardoor deuitzendkosten per kanaal gaan dalen. Als dat echter binnen de huidige marktmodellen gebeurt,moet niet verwacht worden dat er structureel veel meer advertentieopbrengsten binnengehaaldgaan worden met de extra kanalen.

Internet radio, zowel via vaste aansluitingen als mobiele, heeft echter wel, omdat het een two-way medium betreft, nog mogelijkheden die niet gelden voor digitale broadcasting technieken.

Voor zowel digitale broadcast als internet radio is de geluidskwaliteit (in potentie) beter dan inhet geval van analoge radio. In het geval van analoge radio is er, afhankelijk van deontvangstkwaliteit, een zeker ruisniveau op het signaal dat hoorbaar is. Bij digitale radiodaarentegen speelt ruis geen directe rol voor de geluidskwaliteit. Bij digitale radio geldt eenalles of niets principe: of de ontvangstkwaliteit is zo slecht dat het (digitale) signaal niet kanworden omgezet naar geluid, of de ontvangst is voldoende waarbij direct een vaste (maximale)geluidskwaliteit wordt geleverd. Dit kan bij slechte ontvangst echter leiden tot haperingen in hetradio geluid. Digitalisering heeft daarbij vooral een positief effect op de geluidskwaliteit in demiddengolf en kortegolfband. Dat kan de stations in deze banden, die steeds minder luisteraarstrekken ten opzichte van FM, nieuw leven inblazen.

Daarnaast is het voor digitale broadcast en internet radio mogelijk om naast geluid additioneledigitale informatie te sturen. Hierbij kan dan gedacht worden praktische, actuele informatiemaar ook aan een visuele toevoeging aan het radio aanbod. Dit laatste maakt het ook mogelijkom naast radio advertenties ook visuele advertenties te ondersteunen. Of met visueleadvertenties in dit verband werkelijk geld verdiend kan worden is echter de vraag.

Een ander voordeel van digitale broadcast en internet radio is dat het mogelijk wordt om eenveel groter radio aanbod te bieden (in de ether). In het geval van digitale broadcast kunnen ermet dezelfde frequentieruimte in de AM-band twee keer en in de FM-band ongeveer 5 keer zoveel radiozenders verzonden worden per kHz spectrum en in het geval van (mobiele) internetradio is het aanbod in principe zelfs volledig onbeperkt.

Daarnaast is het met van digitale broadcast en internet radio mogelijk om bepaalde kanalen teversleutelen en toegang tot deze kanalen te leveren tegen betaling. Hierbij kan gedacht wordenaan bepaalde 'premium' kanalen zonder enige vorm van advertenties of live verslagen vanevenementen, zoals concerten. Er moet wel aangemerkt worden dat in het geval van internetradio er op dit gebied meer mogelijk is, zoals later wordt toegelicht.

Digitale broadcast heeft echter wel het nadeel dat het voor de luisteraar nieuwe, relatief durehardware vereist. Zeker aangezien analoge hardware zeer breed verspreid is, met volgens het


RAB/Intomart 2,6 analoge radio's per huishouden17, levert dit een sterke drempel op om over testappen van analoog naar digitale broadcast technieken. Voor internet radio geldt dit nadeel inveel mindere mate, aangezien elke PC met internetverbinding en veel moderne mobieletelefoons al voldoen aan de vereisten voor internet radio. Voor een mobiele toepassing is erechter wel een behoorlijk breedbandige mobiele internet aansluiting (GPRS met voldoendebandbreedte of UMTS) noodzakelijk, Een flat rate data abonnement is daarbij zeker gewenst ,of een zakelijk model waarbij de leverancier van een mobiele radiodienst over mobiele data metde operator van het netwerk een wholesale deal maakt, die ook bij een verkeersexplosiefinancieel aantrekkelijk blijft. Die toestand is nu in de Nederlandse markt al bereikt, mede doorhet zakelijk werk van Mobilaria.

Internet radio heeft naast de eerder genoemde voordelen nog enkele mogelijkheden. Zo kandoor middel van aantal clicks en IP-adres de luisteraar beter worden gevolgd en geïdentificeerd.In combinatie met het feit dat internet een two-way medium is zijn hiermee de mogelijkhedentot verdere focussering legio. Zo wordt het mogelijk om sterk gepersonaliseerde diensten aan tebieden. Dit betekent bijvoorbeeld dat naast eerder genoemde toegang tot 'premium' kanalen hetmogelijk wordt om gebruikersinterface en advertenties volledig op de persoon af te stemmen enon-demand diensten te bieden. Hierbij zijn luisteraars ook nog slechts een klik verwijderd vaneen adverteerders site.

Gevolgen digitalisering voor business modelZoals eerder vermeld, worden radio marktaandelen momenteel vooral bepaald door eendistributie medium, namelijk het bezit van een etherfrequentie en de onmogelijkheid metanaloge FM om daarover een abonneemodel te introduceren waarbij de klant zelf betaalt enbepaalt.

Vanwege de beperking van het aantal beschikbare etherfrequenties is er slechts een beperktaantal partijen dat de markt beheerst. Men moet echter niet verwachten dat door verbreding enmassale toetreding de marktaandelen van die grote partijen opeens gaan instorten. Digitaliseringvia Internet en digitale broadcast modellen met ruimte voor vele tientallen programma's zalvooral iets worden voor marktniches, nog meer geautomatiseerde stations etc.

Digitalisering van de radio heeft de potentie om andere media, zoals (mobiel) internet,volwaardig te laten concurreren met de ether en maakt het bovendien mogelijk om aanzienlijkmeer radiozenders aan te bieden via diezelfde ether. Dit betekent dat de huidige partijen op deradiomarkt worden geconfronteerd met veel nieuwe concurrenten: vooral vanuit de categorieradiohobbyist, een deel van de huidige etherpiraten en de non-profit segmenten, die vanwege dekrimpende productie- en platformkosten nu ook de markt inkomen. Men kan al een deel van diebeweging zien aan bijvoorbeeld de religieuze organisaties die de afgelopen twee jaar enkelesterke AM zenders hebben overgenomen en werken op basis van donaties.

17 Voorzover wij kunnen nagaan is hierbij nog geen rekening gehouden met analoge ontvangers in persoonlijke

apparatuur zoals mobiele telefoons en MP3-spelers


In deze situatie wordt het moeilijker voor radiozenders om zich te onderscheiden puur opmuziekaanbod en programmering, aangezien concurrerende partijen tegen dezelfde kostenhetzelfde muziekaanbod kunnen leveren. Radiostations zullen zich vooral moetenonderscheiden met zelf geproduceerde, unieke content en ondersteunende diensten. Hierbij lijkthet voor de hand liggend dat radiostations zich meer op gaan stellen als 'communities', in detrend van Hyves en Last.fm, om zo luisteraars te binden.

Het effect van digitalisering is de mogelijkheid om niet alleen sterk te gaan personaliseren, maarom ook, vanwege het ontstaan van andere mogelijkheden tot verrekenen, met een radiostationomhoog te gaan in de informatiepiramide. Daarmee wordt op termijn een fundamentelefinancieel-economische reden, die ooit (in de jaren twintig) met de schaarste aan frequentiesheeft geleid tot overheidsregulering van (radio) omroep en het creëren van de publieke omroep,ondergraven. Dan resulteert als grondargument voor omroepbeleid alleen hetpluriformiteitsprincipe. Het doorbreken van de frequentieschaarste, de historische raison-d'être,en de andere betalingswijzen zullen op termijn leiden tot politieke druk op het publieke bestel.


4 Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen

In dit hoofdstuk gaan wij in op de belangrijkste marktontwikkelingen in meer algemene zin ophet gebied van elektronische audiodistributie. Veel van deze ontwikkelingen zijn al genoemd,kernwoorden zijn: internet, interactiviteit en het leveren over en op vele media.

4.1 Ontwikkelingen aan de vraagzijdeEen belangrijke korte-termijntrend aan de vraagzijde is de toegenomen economischeonzekerheid. Uit de ervaringen in de periode 2001-2003 is al te zien dat een economischevertraging forse gevolgen heeft voor de advertentiemarkt. Zoals geschetst in het vorigehoofdstuk bij de informatiepiramide is een contentmarkt met publieksinformatie zeer gevoeligvoor de economische cyclus vanwege het zwaar leunen op advertenties. Wij zien de FM- enAM-radio om technologische redenen niet snel uit de markt voor publieksinformatie wegkomen.De kans is gezien het huidige algemeen economisch klimaat aanzienlijk dat de vraag naaradvertentieseconden de komende jaren inzakt.

De belangrijkste marktontwikkelingen aan de vraagzijde bij de luisteraars is het veranderendgedrag van gebruikersgroepen en de opkomst van user generated content en de 'clipjescultuur'die men nu probeert naar mobiele telefoons te verplaatsen. In Azië lukt dat goed, hier in hetWesten tot nu toe minder. Dit snijdt potentieel in het luisterpubliek, die liever gaat browsen opde mobiel.

Een tweede belangrijke ontwikkeling is de nu snelle opkomst van Internet als distributiemiddelom naar radioprogramma's te luisteren. Dit is de radiosector ook opgevallen en Intomart GfKheeft in September 2007 een omvangrijk onderzoek gedaan18, dat in deze periode wordtherhaald (bron:RAB).

Figuur 13 FM scoort beter op geluidskwaliteit, Internet radio op aantal zenders.

Waar de geluidskwaliteit van FM bij de geënquêteerden nog duidelijk 'beter scoort' dan radioover Internet, is het voor wat het aantal zenders betreft duidelijk dat Internetradio op dat aspecthoger wordt gewaardeerd, in het bijzonder door de jongere generaties luisteraars.

18 http://www.rab.fm/Onderzoek/radio-onderzoek/radio-luisteren-via-internet/


Figuur 14 Podcasten heeft nog lang niet de bekendheid die optimisten vaak schetsen

De vragen over de bekendheid en ervaring met Podcasting maakt duidelijk, dat deze vorm vanaudiodistributie tot nu toe vooral iets is dat een groot enthousiasme bij een relatief beperktegroep teweeg heeft gebracht.

Wat dat betreft is de ontwikkeling en integratie van muziekspelers en radio met de mobieletelefoon of de PDA een interessantere ontwikkeling. In veel mobiele telefoons is al een analogeFM-ontvanger ingebouwd, echter in toenemende mate wordt het ook mogelijk om InternetRadiostations te beluisteren via een mobieltje. Daarvoor kan men een bestaand toestel gebruikenmet wat extra software, zoals Mobilaria voor haar diensten levert voor diverse toestellen. Eendeel van de geënquêteerden gebruikten dat. Maar uit de figuren is ook duidelijk dat luisterennaar Internet Radio nu nog vooral een activiteit is die thuis en via de PC gebeurt.

Figuur 15 Internet radio wordt vooral thuis beluisterd en via de PC en de PDA/laptop

We vermelden ook de vrij onverwachte opkomst in Nederland van het audioboek en deverrassende terugkeer van het hoorspel in die vorm. Dit gaat samen met de populariteit vanMP3-spelers zoals de iPod. Een audioboek is eigenlijk gewoon een variant op een betaaldePodcast. In de Verenigde Staten was er al vele jaren een forse markt voor audioboeken, inNederland heerste echter eerder een leescultuur19 en ontstaat die markt pas de laatste jaren.De digitalisering van de radio met digitale ontvangers lijkt zich tot nu toe veel meer te richtenop een soort klassieke directe vervanger van het huidige ontvangsttoestel. Dat is in zoverreverrassend, omdat men eigenlijk verwacht dat er steeds meer apparaten komen met bijvoorbeeld 19 Men kan dat onder meer zien aan de veel hogere dagbladconsumptie per hoofd van de bevolking dan in veel

andere landen. Japan is het land met de grootste dagbladconsumptie, maar in het algemeen is in Europa het lezenvan dagbladen een veel omvangrijker activiteit dan in de VS, en Nederland scoort erg hoog binnen Europa.


ingebouwd geheugen en daarmee een mengvorm van digitale ontvanger en MP3-speler ontstaat.Waarschijnlijk is het feit dat deze markt nog in de kinderschoenen staat er de oorzaak van dat denu op de markt gezette apparaten zoals TDAB-tuners vrij conventioneel overkomen. Het is maarde vraag of de consument voor digitalisering van radio op dat soort tuners zit te wachten en demarkt zich op die wijze doorontwikkelt.

4.2 Ontwikkelingen aan de aanbodzijdeDe belangrijkste ontwikkelingen die wij aan de aanbodzijde ontwaren zijn de pogingen vanmeerdere radioaanbieders om zich strategisch te herpositioneren van een radiostation, dat draaitop advertenties voor de doelgroep, naar een partij met een intermediërende rol in dedetailhandel van muziek onder de bevolking. In dat geval worden de radiokanalen deelektronische tegenhangers van de etalage van een klassieke winkel. Vanuit historischperspectief gezien heeft Veronica en Radio538 sinds de jaren zestig met de Stichting Top 40 aleen sterk sturende rol gehad in het maken en benoemen van 'hits'. Veel winkeliers met watminder verstand van popmuziek en de smaak van de jeugd gingen vanaf de jaren zestig vooralaf op de hitparade, tipparade en alarmschijf in hun inkoop.

De tweede majeure verschuiving is het al enkele keren genoemde ontstaan van abonneeradio viade mobiele telefoon, dat is vooral van belang, omdat hiermee een andere kasstroom de sectorkan worden binnengebracht en het ook mogelijk wordt om nichekanalen en content tegenbetaling te introduceren. In het RAB/Intomart onderzoek naar Internet Radio gaf 39% aan geenbezwaar te hebben tegen advertenties in podcasts om zo de productie ervan te kunnen betalen.

Wij zien op termijn een gemengde en veel normalere uitgeefmarkt ontstaan voor audiocontentwaarbij er zowel op transactiebasis content wordt verkocht, op abonnementsbasis alsookgesponsord door adverteerders.

De ontwikkeling die wij nog niet zien is de handel in meer gespecialiseerde audio-informatie,vakinformatie etc. of zelfs professionele informatie. Wij vermoeden dat hier deels eencombinatie van cultuur speelt (veel lezen) en een startende markt. Elektronische vakinformatiewordt in Nederland vooral via professionele websites geleverd en diverse gespecialiseerdeweblogs, die zich nu snel professionaliseren. Dat betekent vooral dat in Nederland voorlopigBNR Nieuwsradio het radiostation zal zijn dat het dichtst tegen de vakinformatielaag uit deinformatiepiramide aanschurkt.

Historisch gezien werd vakinformatie, zoals bijvoorbeeld de waterstanden voorbinnenvaartschippers, via de radio verspreid. Een deel van deze informatie wordt sinds de jarentachtig verspreid via 0900-nummers, zoals bijvoorbeeld gedetailleerde weersinformatie, desneeuwlijnen, de beurstips van Rienk Kamer etc. Echter ook daar is snel aangetoond dat'community gedreven zaken' zoals bijvoorbeeld babbelboxen een nog grotere omzetpotentiehadden dan contentdiensten.Tenslotte willen wij enige aandacht geven aan "Syndicatie" als trend in samenhang metnarrowcasting. Radiozenders hebben deels een rol vervuld in achtergrondmuziek. Echter in die


markt bevinden zich ook veel gespecialiseerde bedrijven. Met het massaal aanleggen vanbreedbandaansluitingen naar winkelcentra kunnen daar rollen bij gaan verschuiven en radio-omroepen hun programma's syndiceren en daarbij hun 'programma' specialiseren perwinkelcentrum, waarbij men bijvoorbeeld advertenties injecteert per winkelcentrum/stad. Dit iséén van de routes om alsnog weer de advertentiemarkt te verdiepen.

In Nederland is content-syndicatie tussen informatie-uitgevers vooral een fenomeen van nieuwsen persbureaus. In de radiosector ziet men het bij de radionieuwsberichten, waar denieuwslezers bulletins van persbureaus op één of meer zenders tegelijk voordragen. In deVerenigde Staten worden ook inhoudelijke radioprogramma's veel gesyndiceerd naar lokalezenders. Daar speelt deels ook een tijdzone effect mee. Gezien het feit dat veel programma'sgewoon van een computer komen en deels al herhaald worden, is de beperkte aanwezigheid inNederland van content-syndicatie binnen de radiosector zelf verrassend. Mogelijk is ditvanwege de beperkte geografische omvang en daardoor weinig lokale markten.

Content-syndicatie is een breed begrip. Men kan hierbij ook denken aan bijvoorbeeld eenuniversiteit, die een wekelijks wetenschapsprogramma gaat maken voor een zender en haareigen website met die programma's vult om zich zo beter te positioneren voor aankomendestudenten.


5 Invloed radiostations via concurrerende distributiekanalen

In dit hoofdstuk gaan we in op de invloed van radiostations via concurrerende distributiekanalenc.q. infrastructuren op de bestaande FM- en AM-radio business cases. De belangrijkste daarvanzijn: kabel, satelliet, vast breedband Internet, mobiel breedband Internet en de digitale etherinfrastructuren (TDAB, DRM, FMeXtra, DVB-T),.

5.1 Via welke infrastructuren kan de consument radio-omroep afnemen?Naast de FM en AM-etherradio wordt er in Nederland radio geconsumeerd via andereinfrastructuren. Hieronder volgt een overzicht met kort commentaar

Kabel analoogDe tuner in een hifi installatie is in veel huishoudens aangesloten op de kabel. Op de kabelbevinden zich een aantal zenders die niet in de ether te ontvangen zijn en enkele van diestations: Radio 10 Gold, Classic FM, hebben substantiële marktaandelen. Ook zenders als KinkFM, TMF Radio, Caz! en Juize.FM bevinden zich op veel plaatsen op de kabel.

Kabelexploitanten geven veelal ook de lokale omroepen door en er kunnen dus bij een nieuweverdeling van regionale frequenties nog wel een paar regionale of lokale spelers opduiken die opde kabel actief zijn. De meeste lokale omroepen zijn echter niet commercieel.

Kabel digitaalVia de DVB-tuner worden ook radioprogramma's door kabelexploitanten verspreid. Hierinbevinden zich alle programma's die men analoog verspreid en ook nog speciale pakketten.Ziggo heeft van DVB-C gebruik gemaakt om naast een omvangrijk pakket radiozenderscommercievrije genrekanalen aan te bieden: Musicchoice en XLnt Excellent Radio. Dat is dusabonneeradio!

Een interessant vraagstuk wordt wat er op termijn gaat gebeuren met de regionale, maar vooralde vele lokale omroepen en digitale kabelradio. Die lokale omroepen zitten nu niet in de digitalepakketten, maar veelal wel in de analoge FM op de kabel.

Internet (vast)Radio luisteren tijdens het werken op de PC wordt steeds vaker luisteren naar Internet Radio.Het meest wordt Internet radio thuis geluisterd. In mindere mate op het werk.

De laatste twee jaar is Internetradio vrijwel geheel verantwoordelijk voor de groei van deluistertijd. Alle legale radiostations, die hier in de ether en op de kabel actief zijn streamen ookvia internet.

De meeste mensen luisteren naar een station door naar de website van het station te gaan. Menluistert ook vooral naar de bekende zenders. Dat blijkt vooral als men kijkt naar waar mensen


naar luisteren als men op Internet naar de Radio luistert. [Bron: RAB / GfK Intomart onderzoekInternet Radio, september 2007]. In die enquête werden een aantal stations genoemd, zoals Caz!die op dat moment net uit de ether waren en alleen via Internet en de kabel te horen waren, maarook stations als TMF radio, Kink FM, Radio 10 Gold en Classic FM. Men ziet in de tabel ookgoed de diversiteit onder de verschillende leeftijdsgroepen.

Figuur 16 Populairste Internet radiostations voor verschillende leeftijdsgroepen in 2007

Internet (mobiel)In Nederland wordt het product Tunin.fm aangeboden door Mobilaria. Hiermee kan men eenflink aantal kanalen via de GPRS/UMTS horen, na installatie van een softwarespeler. Daarbijwordt gebruikers wel aangeraden om een flat rate data-abonnement te nemen. Een tweede vormvan abonneeradio.

Satelliet: Canal Digitaal Radio-omroep via de satelliet loopt in Nederland vooral via de decoder van Canal Digitaal.Luisteraars die hun satellietontvanger op de hifi-installatie hebben aangesloten kunnen naar veelradioprogramma's luisteren. Daaronder alle grotere marktpartijen, de publieke regionale zendersen een aantal Nederlandse programma's die niet via de ether uitzenden, zoals Radio 10 Gold,Classic FM, Caz!, Kink FM, Juize.FM etc. Dat is dus praktisch wat men ook aantreft op dekabel, behalve dat er geen lokale radio-omroep bij zit.

Satelliet: Worldspace Satellite RadioEr is ook een marktpartij Worldspace Satellite Radio, het bedrijf dat in de VS abonneeradio viade satelliet lanceerde (XM Satellite Radio) en vergelijkbare diensten in Afrika en Azië levert.Worldspace is recent gestopt met het verkopen van abonnementen in Europa op hun AfriSATradiodienst, omdat zij in 2009 een op Europa en het Midden-Oosten gericht aanbod wordtgelanceerd. Sinds 3 december 2007 worden technische proeven gehouden met de nieuwe ETSI-standaard en is Italië als proefmarkt uitgekozen voor 40-50 programma's. Men verwacht in


Europa op termijn een penetratie vergelijkbaar met de VS (waar men 18 miljoen abonneesverspreid over het continent heeft).

De doellanden van Worldspace zijn aangekondigd als: Italië, Duitsland, Zwitserland, Spanje,het VK, Frankrijk, Turkije en Polen. Wij leiden hieruit af dat Nederlands een te klein taalgebiedis voor abonneeradio via de satelliet, alle andere doellanden omvatten tenminste 40 miljoeninwoners/sprekers van de taal.

Digitale ether: DigitenneDigitenne biedt naast TV-signalen ook digitale radio. In de praktijk komt dat er op neer dat zijde publieke radio-omroepen in het onversleutelde signaal van de publieke TV omroepenmeestuurt. Dit verschilt per provincie vanwege regionale TV-zenders en kan daarom ook hetpublieke regionale station meesturen. De commerciële omroepen bevinden zich bij Digitenne inhet versleutelde deel. Het pakket zenders is relatief beperkt, maar bevat alle populaire kanalen,plus de meest beluisterde commerciële radioprogramma's die geen etherfrequentie hebben:Radio 10 Gold, Classic FM, etc. recent is Caz! door Digitenne uit het digitale aanbodverwijderd.

Digitale ether: TDABAlleen de publieke omroep zendt op dit moment in delen van het land uit via TDAB. Menwacht op de veiling van de frequenties. De publieke omroep heeft aangekondigd dat men naarDAB+ wil overschakelen. Er staan op dit moment ca. 10,000 TDAB ontvangers in Nederland.

Het aantal DAB+ ontvangers dat in de markt wordt aangeboden is nog beperkt. De grootstemarkt voor TDAB is de Engelse markt en die werkt net als de huidige opstelling van depublieke omroep, nog met de oude codecs die veel minder radiokanalen per multiplex mogelijkmaken.

Digitale ether: FMeXtraEen aantal commerciële omroepen dat samenwerkt met Broadcast Partners heeft sinds mei200720 de techniek FMeXtra geactiveerd op een deel van hun analoge FM-radiozenders. Tussennovember 2007 en januari 2008 is deze techniek bij de grote commerciële stations echter weerenige tijd afgeschakeld geweest.

Enkele commerciële omroepen zenden nu met behulp van FMeXtra via de ether digitaalprogramma's uit die tot dan toe alleen via de kabel en Internet werden verspreid (o.a. Radio 10Gold, Juize FM, Classic FM, TMF Radio). In hoeverre FMeXtra als techniek in de toekomst eenbelangrijke factor zal zijn, is echter nog steeds enigszins onduidelijk.

Met FMeXtra worden één of twee extra digitale kanalen met het analoge signaal meegezonden.Hiervoor is de volle kanaalbreedte (100 kHz frequentiezwaai) van een FM-signaal nodig. Er iseen speciale ontvanger nodig, de Aruba van Digital Radio Express Inc, die door Broadcast 20 Landelijk: Radio 538, SkyRadio, Q-Music, BNR Nieuwsradio, Arrow Classic Rock. Regionaal: Wild FM

Hitradio, Megastad FM, Delta FM, Zaanradio, Smart FM (aangekondigd). Bron Broadcast Partners website


Partners wordt verkocht à € 126,05. De techniek achter FMeXtra is fabrikantspecifiek, anderetoestelfabrikanten dan DRE zijn niet bekend.

Een transitie naar digitale ether via FMeXtra vereist het continueren van analoge FMvergunningen en het blijven toestaan van het meezenden van digitale subcarriers met anderesignalen.

Digitale ether: DRMOp dit moment kunnen consumenten met een geschikte ontvanger vooral een aantal kortegolfuitzendingen ontvangen die zijn gecodeerd in met het DRM formaat.

Digital Radio Mondiale (DRM) is een techniek voor digitalisering van de middengolf enkortegolf (AM modulatie), waarvan de ontwikkeling in 1998 is opgestart en vooral wordtbevordert door korte golf omroepen als de Wereldomroep, Deutsche Welle en BBC WorldService. Zij kunnen hiermee een aanzienlijke kwaliteitsverbetering in geluid en ontvangstrealiseren (bijna FM geluidskwaliteit) ten opzichte van de huidige AM-radio. Vanwege de grotebereiken van middengolf en kortegolf radiostations is de standaardisatie en introductie vanDRM een wereldwijd fenomeen en sterk gericht op de ether. De DRM standaard is bij de ITUingebracht. Via de website van de DRM standaardisatie kan men lijsten vinden van stations diemet deze techniek (een deel van de tijd) uitzenden.

Er wordt sinds 2003 ook gewerkt aan de DRM+ een versie van de standaard geschikt voor inzetin de FM-band. Het DRM Consortium meldde eind mei 2008 dat er met succes een veldproef isgehouden van maart tot mei door de Bundesnetzagentur en de universiteit van Kaiserslautern. Erzijn dus nog geen reguliere uitzendingen met de DRM+ techniek.

5.2 Hoe verhouden deze distributiekanalen zich onderling en wat is hetbelang van commerciële FM/AM-etherradio hierin?

Gezien de marktaandelen van Radio 10 Gold (3,1%) en Classic FM (2,3%) is het zeker mogelijkom een commercieel station alleen via de kabel en Internet te verspreiden. Echter de historie vansaneringen door Talpa van Radio 10 Gold heeft ook duidelijk gemaakt dat wanneer men via diedistributiekanalen gaat werken en niet in de ether present is er toch dusdanig veel marktaandeelwordt ingeleverd, dat men geen groot station met diskjockeys etc. kan exploiteren.

Een belangrijke reden daarvoor is het voor een groot deel missen van de luisteraars dieonderweg zijn en/of op hun werk luisteren.

Luisteren via Internet op het werk is vooral mogelijk voor mensen in een kantooromgeving enniet voor diegenen die in een productielijn staan of op een bouwwerkplaats en zelfs in dat gevalis bij een deel van de bedrijven op de firewall een blokkade gezet op het beluisteren vanradiostreams via Internet.


Wie kijkt naar de diverse distributiekanalen constateert dat de kabel en CanalDigitaal redelijksterk met elkaar concurreren in breedte van het radioaanbod. Beiden bieden naast veelNederlandse landelijke en regionale omroepen ook buitenlandse omroepen. Bij die laatstecategorie is de satelliet logischerwijs veel uitgebreider. Het onderscheid is echter vooral gelegenin de aanwezigheid van de lokale radio omroep op de kabel. Daar spiegelt de kabelexploitantzich aan de ether en kan een satellietexploitant de kabel niet matchen.

Digitenne concurreert in beperkte mate met de kabel. In de praktijk ontbreken daar debuitenlandse radioprogramma's. Digitenne biedt wel de meest populaire landelijke commerciëlekanalen qua marktaandeel, inclusief een aantal populaire stations zonder FM vergunning.

Via breedband Internet kan men in principe elk willekeurig radiostation dat zijn uitzendingenook streamt over Internet beluisteren. Er wordt soms nog gesproken over slechtere kwaliteitgeluid, maar dit is bij de Nederlandse vaste Internettoegang bandbreedtes naar Nederlandseradiostations veelal een verhaal dat de ervaring van de kwaliteit van de PC-geluidsboxen betreft.

Radio via Internet over een mobiel/PDA met tunin.fm biedt toegang tot alle populaire zendersen kanalen. Hier speelt geluidskwaliteit iets meer een issue, bijvoorbeeld op lokaties met slechtemobiele ontvangst. Het is geen hifi, maar het kwaliteitsissue en de stabiliteit van de datastroomwordt veelal overdreven. In tunnels ontvangt men ook veelal de FM-zenders niet meer.

Het belang van commerciële FM- en AM-etherradio is bij deze distributiekanalen dat zij in bijnaalle gevallen de marktpartijen met (landelijke) vergunningen ook over hun infrastructuurbeleveren. De kabel biedt ook alle relevante regionale en lokale etheromroepen over zijninfrastructuur aan. Ook via Internet kan men in principe bij elk radiostation dat een streamuitzend komen. De digitale distributie via TV-decoders heeft vooral als handicap dat dielokale/regionale omroepen ontbreken.

Landelijke niet-etheromroepen als Radio 10 Gold, Classic FM, Kink FM, TMF radio, Juize.FM,Caz! en Radio BemBem (van de Persgroep) hebben al aanzienlijke landelijke dekking via dekabel, satelliet en soms Digitenne gerealiseerd.

De effecten van de aanwezigheid van andere radiostations dan de etherpartijen over dealternatieve infrastructuren op de van de markt voor FM- en AM-zenders is vooral een kleinermarktaandeel. Het gezamenlijke marktaandeel van alle door het Continue Luisteronderzoekgemeten radiostations zonder ethervergunning bedraagt op dit moment bijna 7%.

In dat percentage zitten nog geen lokale commerciële omroepen, die wel aanwezig zijn op dekabel, maar niet in de ether. Bij een steekproef op de analoge radiolijsten voor een aantalkabelnetten, doken af en toe namen op van regionale commerciële omroepen, die niet in deether vertegenwoordigd zijn. Partijen als Happy Radio (Noord-Holland) of Het Gelders Geluid(Nederlands en Duitstalige muziek). Daar kunnen soms dus verrassingen uit voortkomen,wanneer een nieuwe verdeling wordt georganiseerd.


Het Radio Advies Bureau heeft bij zijn basisondervraging enkele keren laten uitzoeken hoe hetluistergedrag zich spreidt over de diverse infrastructuren: ether, kabel en Internet. Helaas is in2007 alleen nog het Internet gepeild en is de vraag naar de andere infrastructuren geschrapt.Over luisteren via mobiel en satelliet zijn geen gegevens voorhanden.

Tabel 3 Spreiding van luisteren naar radio over verschillende transmissiewegen21

Wel eens luisteren via:- 2002 2003 2005 2006 2007

- FM 81,9% 82,1% Geschrapt

- AM 20,3% 19,1% Geschrapt

- Kabel 76% 67,8% 64,4% Geschrapt

- Internet 7,2% 9% 19,3% 23,4% 27,9%

Thuis wordt relatief veel via de kabel en Internet geluisterd, maar een aanzienlijk deel van deapparaten in huis ontvangt het signaal via de ether. Een uitsplitsing van het marktaandeel naarluisterplaats (thuis, werk, auto) is wel te geven. Deze cijfers zijn met het CLO-analysetool op dewebsite van het Radio Advies Bureau eenvoudig aan te maken.

Tabel 4 Luisterdichtheid en marktaandeel per luisterplaatsRAB.FM - Radio Advies BureauContinu Luisteronderzoek (CLO)

Periode: 2008 mei - juniDoelgroep: Totaal 10+

Radiostation Thuis Auto / onderweg Werk / school Elders / weet nietAandeel luisterplaats 56,4% 16,0% 26,4% 1,2%Onderverdeling % % % %

ORN Radio 19,5 7,8 2,7 20,2Radio 2 11,4 10,1 5,4 5,6Radio 1 9,7 6,9 1,2 6,2Sky Radio 101 FM 8,5 8,9 9,3 9,7Radio 538 7,0 15,9 20,4 5,3Q-Music 5,0 10,0 12,8 4,5Radio 3FM 4,3 10,0 15,2 2,4Radio 10 Gold 4,2 0,7 1,2 3,0Radio 5 3,6 0,9 0,4 1,9Radio Veronica 3,4 7,2 10,6 1,9Classic FM 3,3 0,3 0,4 0,4E Power Radio 3,1 4,1 5,6 4,1Radio 4 2,7 1,4 0,2 1,9Arrow Classic Rock 2,1 2,7 2,8 2,8100%NL 2,0 3,3 2,5 5,0Slam!FM 1,5 3,3 2,7 1,7BNR Nieuwsradio 0,6 1,9 0,2 0,2Arrow Jazz FM 0,6 0,7 0,6 0,1Caz! 0,4 0,1 0,4 0,6Kink FM 0,4 0,0 0,3 0,0TMF Radio 0,3 0,1 0,2 0,5

Totaal 100.0 100.0 100.0 100.0

Gesorteerd op: Marktaandeel, aflopend voor thuis

21 Radio Advies Bureau, Radio in Beeld, Trends & Ontwikkelingen 2007, presentatie RAB over Radio basisonder-

vraging 2005-2006 Intomart GfK, Gegevens 2002-2003 uit broodtekst GfK Intomart jaargidsen 2003 en 2004http://www.gfk.nl/data/publicat/subjects/jaargids/gfkjaargids.htm


Verdonck, Klooster & Associates stellen in hun onderzoek MARKTONTWIKKELINGEN2007-2010, blz 60, dat minimaal 60% van de radio via de ether wordt beluisterd. Dat lijktgebaseerd op de situatie dat nagenoeg alle radio onderweg en op het werk via de ether wordtbeluisterd. Doordat via de ether nog steeds een aanzienlijk deel van de luisteraars wordt bereikthechten adverteerders daar indirect wel aan. Wij zijn echter geen gegevens tegengekomen overeen expliciete voorkeur, die is meer gebonden aan doelgroepen etc.

De tabel maakt echter wel duidelijk dat thuis de publieke zenders veel meer worden beluisterden de commerciële zenders veel hoger scoren in de auto en op werk/school. Dat betekent dus datde commerciële zenders voor een hoog marktaandeel zelfs meer waarde zullen hechten aantoegang tot de ether dan publieke omroepen. Classic FM is mogelijk een wat a-typisch geval

De omzetten van de kabelstations Radio 10 en Classic FM zijn niet openbaar. Zij maken deel uitvan grotere concerns. Daardoor is het niet mogelijk om een met getallen onderbouwdeempirische analyse te maken van het alleen uitzenden via kabel- en Internet in vergelijking metde FM-stations met vergelijkbare marktaandelen in luisterdichtheid. Op basis van diemarktaandelen schatten wij in dat de totaal omzet van de radiostations, die alleen op de kabel-en Internet uitzenden tussen de € 15 en 20 miljoen ligt. Het bepalen van de extraadvertentieomzet, die wordt behaald via de kabel- en Internetdistributie door de radiostationsmet een FM/AM frequentie is praktisch ondoenlijk.

Wel kan uit de gang van zaken bij Radio 10 Gold, waar twee bezuinigingsronden zijn gehoudenen de diskjockeys uiteindelijk zijn afgeschaft, worden afgeleid dat hun huidige marktaandeelhen niet meer veroorlooft om met presentatoren te werken. Classic FM is, net als bijvoorbeeldSky Radio, een station waar nooit met presentatoren is gewerkt. Classic FM heeft echter eenduidelijk afwijkend profiel van luisteraars (ouderen; vaker thuis, luisteraars die klasssiek graagvia de HiFi-installatie horen). Nieuwsbulletins zijn op de kabelzenders wel actueel, maarworden vooral via syndicatie verkregen (ANP, Novum). Dezelfde bulletintekst wordt welhoorbaar door verschillende nieuwslezers voorgedragen.

Bij de recente verdeling van AM en FM-restfrequenties werd de markt verrast door debiedingen van RadioNL van de Noordelijke Dagblad Combinatie. NDC had zich daarvoor juistuit Radio Rebecca teruggetrokken en die regionale zender was omgevormd tot de Classic Rockzender City FM Noord-Oost, maar nu keerde men weer terug op de regionale etherradiomarkt.

In het algemeen zijn potentiële toetreders die al actief zijn op de lokale kabel vrij eenvoudig tetraceren. Radio via Internet is ook vrij eenvoudig te realiseren en de lokale en regionale stations,die nu al actief zijn, hebben praktisch allemaal websites met daarop een live-stream.

Ons onderzoek maakte echter duidelijk dat de meeste potentiële toetredingskansen komen vanpartijen die nu al een flink aantal programma's via Internet in de markt zetten en her en der opde kabel al actief zijn en dan bij een volgende verdeling proberen met een station in de ether tekomen. Wie als commerciële partij op de kabel actief is, betaalt al een vergoeding per abonnee


per jaar en is het niveau "radiohobbyisme" ontstegen en kan een redelijke inschatting maken vanhet potentieel aan luisteraars.

Het kernbelang voor een partij om vooral een commerciële ethervergunning te willenbemachtigen is daarmee dat men hiermee een beter bereik heeft op de werkplek en onderweg,dan mogelijk is via de alternatieve infrastructuren. Het is daarmee eenvoudiger voor hen om eenhoger marktaandeel te realiseren, omdat vooral de commerciële zenders het juist op dieluisterplaatsen beter doen dan de publieke zenders. Alleen Radio 3FM haalt zijn hoogste markt-aandelen in de auto en op het werk c.q. school.

Zolang de toestellen op die locaties nog analoog blijven, zal er een grote druk blijven bestaan ophet verwerven van vooral FM frequenties.

Het belang van de commerciële AM is veel lager, ondanks dat er voor deze zenders weinig isbetaald tijdens de Zero Base verdeling, worden zij nu doorgestoten naar marginale partijen, diezich financieren via donaties en charitatieve fondsen.

In hoeverre speciale op radio gerichte digitale radiotechnieken nog een aparte alternatieveinfrastructuur gaan vereisen is vooral een kwestie van ontvangstapparatuur. De snelle opmarsvan de digitale TV-decoder heeft al zonder bijzonder veel ophef ruim 3 miljoen digitale radio-ontvangers in woningen gebracht en 11% geeft aan die apparaten te gebruiken voor het luisterennaar radio. Mogelijk komen de digitale technieken zo ook sluipend de auto in via DVB-Tontvangers, terwijl radio-ondernemers als Erik de Zwart voor draagbare radio al hun kaarteninzetten op streaming audio via de mobiele telefoon.

Omdat een beperkt aantal populaire radiostations het overgrote deel van de luisterdichtheid naarzich toetrekken, zelfs op het Internet met concurrentie van nichespelers met goedkope toegang,is niet te stellen dat een specifieke digitale broadcast-infrastructuur voor de belangrijksteradiostations een vanuit maatschappelijk oogpunt inefficiënte investering is. Betaalmodellenkunnen de dynamiek in de branche en ook de meest lucratieve infrastructuur dramatischveranderen22.

22 Dat heeft in de VS vooral de Home Box Office dat werkt via de kabel aangetoond. HBO maakt tegenwoordig

meer winst dan de grote "networks" ABC, NBC, CBS en FOX tezamen. De Amerikaanse satellietradio (ca.18miljoen abonnementhouders US$10 per maand, dus ruim 2 miljard dollar jaaromzet) is ook omvangrijk.


6 Nadere vragen over kostenstructuur en business cases

Naar aanleiding van het concept rapport en de presentaties bij DGET zijn er nog een aantalnadere vragen gesteld. Eén deel van die vragen is als verduidelijking in de hoofdtekst verwerkt,echter enkele vragen verdienen een aparte behandeling.

6.1 Marktaandelen over diverse media

Waar het de reclame-inkomsten betreft is er geen direct effect te zien van de opkomst vanInternet op de radio-omzet. Internet snoept vooral marktaandeel van uitgeverijen enongeadresseerd drukwerk:

Tabel 5 Marktaandeel radio stabiel, internet groeit vooral ten koste van drukwerk

2003 2004 2005 2006 2007 2008TV 17,5% 17,9% 18,1% 18,1% 18,1% 18,1%

Dagbladen 21,2% 20,3% 19,6% 19,2% 19,4% 19,5%Huis-aan-huis- & nieuwsbladen 13,7% 13,8% 13,7% 13,7% 14,0% 14,1%Publiekstijdschriften 8,4% 8,1% 8,1% 7,7% 7,6% 7,5%Vak- & Managementbladen 10,3% 10,0% 10,0% 10,1% 10,0% 10,0%

Uitgeverijen totaal 53,7% 52,1% 51,4% 50,8% 51,0% 51,0%Radio 5,7% 5,9% 5,9% 5,9% 5,7% 5,7%Bioscoop 0,2% 0,1% 0,2% 0,1% 0,1% 0,1%Out-of-Home 2,9% 3,3% 3,5% 3,7% 3,7% 3,7%Internet 0,9% 1,6% 2,3% 3,1% 3,3% 3,5%Ongeadresseerd drukwerk 4,7% 4,6% 4,3% 3,7% 3,5% 3,3%Adresboeken 6,7% 6,8% 6,8% 6,8% 6,9% 6,9%Vak- & Publieksbeurzen 7,8% 7,8% 7,7% 8,0% 7,8% 7,7%Totaal 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Marktaandeel netto mediabestedingen per medium

6.2 Kostenstructuur van een FM-radiostation vs Internetstation

In deze paragraaf schetsen we de typische kostenstructuur van een etherradiostation envergelijken dat met een Internetstation en kabelstation. Daarbij wordt ook ingegaan op zaken alsauteursrechten.

De praktische casus van een etherradiostation in de FM-band bestaat uit het gelijktijdiguitzenden via Internet, de kabel en de ether. Voor luisteren via Internet betaalt men zowel departij die via servers de streamingdienst aanbiedt, als de rechtenorganisaties (BUMA en SENA).Wil men de kabel op, dan moet er ook een vergoeding worden betaald aan dekabelmaatschappijen (ca. €0,03 per aansluiting per jaar). De meeste kabelmaatschappijen


pikken dat signaal centraal op bij de Mediagateway in Hilversum en hebben ook decentraleinjectiepunten voor de lokale radiostations.

Voor uitzending via de ether hebben de lokale radiostations het voordeel dat zij veelal maar éénzender met een laag vermogen hebben. De regionale, maar vooral de landelijke partijenkenmerken zich door hogere vermogens en vele opstelpunten. Dat betekent ook dat zij eendistributienet vanuit hun studio's naar de zenders moeten bekostigen. Bovendien zorgen de hogeuitzendvermogens voor een relatief aanzienlijke elektriciteitsrekening. Hieronder wordt desituatie voor de landelijke zenders uitgewerkt.

Kosten Internet audiostreamingDe goedkoopste casus bij kleine aantallen luisteraars is het uitzenden via Internet. Vrijwel alleradiostations, zelfs de vele kleine lokale zenders, bieden de mogelijkheid om hun stream tebeluisteren vanaf hun website. Voor zo'n station bestaat de opstelling veelal uit een server,waarop de diverse muziekbestanden en programma's zijn opgeslagen, een audio-encoder die dedigitale streams produceert (typische kosten van een professionele encoder: ca. € 3000) en eenstreaming server, die de enkelvoudige audiostroom voor meerdere luisteraars tegelijktoegankelijk maakt. Afhankelijk van de omvang van het luisterpubliek staan die laatste serversbij Internet hostingbedrijven, en wordt er capaciteit ingehuurd op zo'n server, of hebben partijeneigen machines. Enkele grote partijen zijn zelf aangesloten op de Ams-IX en hebben peeringovereenkomsten met vrijwel alle Nederlandse ISPs. Buiten de eigen (of ingehuurde)infrastructuur en systemen zijn er voor streaming weinig extra kosten. Wij schatten in dat eeneenvoudige professionele opstelling met redundantie ca. € 20.000 aan investering vereist. Hetgrootste deel van de kosten zit bij streaming vooral in de salariskosten van het operationeelbeheer. Het in de lucht houden van een paar Internet-servers kost al snel ca. €50.000 per jaarvoor het beheer. Dit zijn dan kosten voor de streaming server, automatiseringssoftware, dewebsite en hosting van de stream en site.

Hobbyisten en kleine organisaties kunnen concessies aan het beheer doen en daarmeevermoedelijk ook aan de beschikbaarheid door zelf met open source software aan de slag tegaan (bijvoorbeeld met Shoutcast). De bedrijven die streaming services bieden zorgen er vooralvoor dat professionele partijen een beslissing tussen make en buy kunnen maken. Zij rekenenveelal af in aantallen gelijktijdige audiostreams in piekuren, die vanuit hun machinepark hetInternet op gaan. Bedragen die wij wel eens gezien hebben in contracten liggen in de orde van€ 0,25 per stream per maand.

De belangrijkste tweede kostenpost in dit domein zijn de auteursrechten. Die worden op tweeverschillende manieren afgerekend. De BUMA heeft een online licentiecalculator23, huntarieven zijn 13% van de omzet die met webcasting wordt verdiend met een minimum van €780per jaar. De SENA heft een tarief van € 0,00089 per luisteraar per track. Men vraagt eenminimum van € 558 per kanaal voor Nederland en voor internationale verspreiding rekent men€ 526 per jaar plus € 26,50 per land (met een maximum van € 265).

23 http://www.bumastemra.nl/nl-NL/MuziekgebruikOpgeven/Licentiecalculator.htm


Gaat men dan rekenen, dan wordt het echter al snel duidelijk dat een partij met een radiokanaalmet gemiddeld 5000 luisteraars en 15 tracks per uur op jaarbasis een rechten rekening tegemoetkan zien van € 580.000. Dergelijke aantallen gelijktijdige luisteraars ziet men alleen voor degrootste zenders, een zender als Radio538 claimt al meer dan 60 duizend gelijktijdige luisteraarste bedienen.

Kosten kabeltoegangWie een zender op de kabel wil hebben is genoodzaakt om in te kopen bij de kabel. Dat kost ca.€ 0,03 per aansluiting per jaar. Voor een partij die alle ca. 6 miljoen kabelabonnees inNederland wil bereiken is dat een extra jaarlijkse kostenpost van € 180.000. Omdatkabelexploitanten dit signaal veelal zelf ophalen in Hilversum, zijn de verdere kosten vooral dievan het al hebben van een professionele opstelling (gehuurd of in eigendom). Die opstelling kanmet de Internet streaming dienst gedeeld worden.

Kosten ethertoegangHet is duidelijk dat bij ethertoegang er niet alleen een veel prijzigere zenderinfrastructuur moetworden opgetuigd, maar dat daarmee ook aanzienlijke kostenposten zoals elektriciteit optreden,die een Internetstation en een kabelstation niet hebben. Wij hebben een snelle vergelijkinggemaakt van de zendvermogens van de grotere landelijke stations.

De twee grootste zenders hebben in Nederland een totaal opgesteld zendvermogen dat oploopttot ca. 500 kilowatt Met de vermogensdissipatie in de apparatuur komt dat neer op een verbruikvan 1MW, en een elektriciteitsrekening van ca. € 640.000 per jaar.

Daarnaast moet het signaal worden gedistribueerd naar de zenders, wat veelal gebeurt viadigitale huurlijnen. Bij ruim 15 - 20 zenders24 verspreid over het land loopt die rekening op totca. € 200.000 per jaar.

Tenslotte worden de zenders veelal niet in eigendom gehouden, maar gehuurd van partijen alsKPN Broadcast (voorheen Nozema) en Broadcast Partners. Deze bedrijven vragen onderhouds-en beheervergoedingen die afhangen van de omvang van het zenderpark. Veelal incasseren zijook de bedragen voor elektriciteit en het huren van de ruimte en opstelpunten op de masten, ennemen zij ook het distributienet naar de zenders voor hun rekening. Op grond van de omzettenvan Nozema in 2005 (€ 58 miljoen voor Radio en 11 miljoen voor analoge TV) en aantallenklanten en zenders, schatten wij in dat landelijke radiostations jaarlijks in de orde van € 2 - 3miljoen voor hun zenderpark betalen aan Broadcast Partners of KPN, enigszins afhankelijk vanhet opgestelde vermogen, antennehoogte en aantallen locaties.

Auteursrechten voor grote landelijke radiostations worden op een andere kostenbasis geïnd danbijvoorbeeld Internetrechten. Volgens de BUMA/STEMRA vragen zij € 0,1180 per secondemuziek25. Voor een landelijk muziekstation komt dat al snel neer op ca. € 3 miljoen per jaar, 24 http://www.radiozenders.org/fm3.html 25 http://www.bumastemra.nl/nl-NL/MuziekrechtenVastleggen/WatLeverenRechtenOp.htm


wanneer ongeveer 80% van de tijd muziek wordt uitgezonden. De BUMA heeft voor dekleinere commerciële stations een price-cap die is gekoppeld aan de omzet. Die ligttegenwoordig op 13,33% van de omzet. Het is niet duidelijk of die price-cap ook wordtgehanteerd voor de landelijke radiostations.

Voor regionale zenders vraagt de BUMA € 0,02 per luisteraar per jaar met een maximaal tariefvoor een commerciële zender van 13,33% van de omzet per jaar.

De SENA hanteert voor regionale stations een minimale vergoeding van € 2500 en een extravergoeding die is gestaffeld aan de hand van de commerciële inkomsten, 4,3% voor de eerste 90duizend Euro omzet, 4,1% voor de volgende 90 duizend enz.

Er gaat dus in de praktijk zo'n 17,5% van de commerciële radio-omzet naar BUMA en SENAvoor vergoeding van rechten.

Minimale kosten voor een landelijk stationEen landelijk station heeft typisch zowel internettoegang, als kabeltoegang en kosten om deether te betreden. Uit de bovenstaande paragrafen wordt ook duidelijk dat de kosten voorauteursrechten etc. worden gerelateerd aan de behaalde omzet en oplopen tot ca. 17,5% van deomzet.

Het is relatief lastig om de kosten van de grote radiostations, met aanzienlijke staven metdiskjockeys en enkele bekende "ster-diskjockeys", waarvoor jaarsalarissen van velehonderdduizenden euro's worden neergeteld, te vergelijken met de kleinere, waar een groterdeel van de muziek uit de format-computer komt.

Echter de rechtszaak tussen Ruud Hendriks en Lodewijk den Hengst (Lex Harding) over deherfinanciering buiten 2H Media om van Slam!FM Radio biedt wel enig inzicht in de kostenvan een landelijkstation aan de onderzijde van de markt26, omdat Slam!FM geen al te hoogbedrag tijdens de zerobase verdeling heeft betaald. Hun break-even punt lag volgens dierechtszaak medio 2007 rond de € 4,2 miljoen, terwijl zij dat jaar met een marktaandeel van1,8% in luisterdichtheid een omzet van € 3,5 miljoen verwachtten.

Het is naar onze indruk realistisch om te stellen dat een landelijke FM-etherzender, afgezien vankosten voor het verwerven van frequentievergunningen, zo'n € 5 miljoen per jaar moet omzettenom robuust te kunnen blijven draaien. Zenders als BNR met een grote nieuwsredactie en degrotere commerciële zenders kennen een ander, hoger kostenprofiel vanwege bijv. populairediskjockeys en veel hogere afdrachten aan auteursrechten.

26 http://dutchmedia.nl/blog/?p=1173


7 Conclusies

Dit onderzoek behandelde 4 hoofdvragen en daarop zijn de volgende hoofdbevindingen gedaanen conclusies gekomen:

7.1 Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit?De markt voor commerciële FM en AM-etherradio is qua omzet en marktaandelen praktischgestabiliseerd sinds 2003. De gezamenlijke omzet bedraagt nu € 190 miljoen. Daarbij zijn dedrie grootste marktpartijen: RTL Nederland (Radio 538), Sienna Holding BV (Sky RadioGroup) en de Persgroep (Q-Music) al goed voor € 146 miljoen.

Veranderingen in marktaandeel zijn vooral ten koste gegaan van concurrenten uit de eigencategorie omroepen. Commerciële omroepen halen luisteraars weg bij andere Commerciëlen.

Veel commerciële radio omroepen opereren marginaal vanwege de hoge Zero Base veilprijzen.Q-Music opereert nog met aanloopverliezen, maar nadert break-even.

RTL Nederland behaalt met Radio 538 (bijna 11% marktaandeel) een beduidend hogere omzetdan Sienna Holding met drie grote radiostations (Sky Radio, Veronica en Classic FM) en bijna18% marktaandeel.

BNR Nieuwsradio heeft een bovenproportionele omzet in vergelijking met het geringemarktaandeel. Dat heeft te maken met het marktsegment dat via die zender wordt bediend,waarvoor adverteerders een premie betalen.

De luistertijd naar radio stijgt in Nederland. De oorzaak hiervan is vooral de snelle groei van hetaantal mensen dat over Internet naar de Radio luistert. Het luisteren via de meer klassiekedistributieplatformen (ether, kabel) is gestabiliseerd.

De bruto advertentie-omzet loopt de laatste jaren sterk op bij de commerciële radiostations, denetto omzet groeit echter maar zeer beperkt met in totaal 8% over de periode 2003-2007.

7.2 Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellenen hoe zien de waardeketens eruit?

De hoofdinkomsten van de commerciële omroepen komen nog steeds vooral voort uit de spot-en non-spot advertentieopbrengst. De praktische stabilisering van de netto reclame-inkomstendwingt de commerciële omroepen echter om ook om te zien naar andere markten en bedrijfs-modellen.

De interessantste pogingen tot een uitbreiding van het bedrijfsmodel is de inspanning vanmeerdere omroepen om zich een plaats te verwerven in een tweede waardeketen: die van de


detailhandel in muziek met het inrichten van downloadshops. Daarmee gaat een commerciëleomroep deels concurreren met fysieke platenwinkels c.q. Bol.com en downloadshops alsiTunes.

Een andere interessante verschuiving is het ontstaan van luisteren op abonnementsbasis viamobiele telefonie, waarmee tunin.fm experimenteert. Hiermee wordt de geldstroom in dewaardeketen verlegd en vervallen de distributiekosten voor een commerciële omroep.

De meeste commerciële omroepen blijven zich tot nu toe bewegen in het domein vanpublieksinformatie, dat is de onderste laag in de informatiepiramide, alleen BNR Nieuwsradioschurkte vooral in het verleden wat meer tegen de laag van vakinformatie met een hogeretoegevoegde waarde aan.

De commerciële omroepen lijken het vooral te zoeken in het creëren van meer stationsgespecialiseerd in marktniches. Of die strategie veel extra advertentieomzet naar binnen gaatbrengen is de vraag.

De huidige business cases van commerciële omroepen zijn redelijk robuust ten opzichte van hetgeval dat een gedeelte van de luisteraars overstapt naar andere vormen van (ether)radio. Desnelle groei van Internet is eenvoudig op te vangen, omdat extra internet streams variabelekosten zijn en consumenten hun eigen breedbandaansluiting al betalen.

Een massale overstap van consumenten naar de kabel, satelliet of mobiele technologie raakt degrotere omroepen niet sterk in hun portemonnee. Het overstappen naar TDAB zal hen echterwel geld gaan kosten, wanneer zij de kosten van de infrastructuur moeten gaan betalen en datniet kunnen variabiliseren (d.w.z. een bedrag per luisteraar via dat medium vergoeden).

De belangrijkste behoefte aan een etherfrequentie komt voort uit het vergroten van het bereikonder luisteraars in de auto en op de werkplek. Thuis wordt het meest geluisterd naar de radio,maar het business-to-business segment en mannen van 20-49 jaar luisteren juist meer buitens-huis.

De vergunningvoorwaarden waren dusdanig soepel dat er massaal frequenties zijn doorver-handeld, wat heeft geresulteerd in het kunnen absorberen van de hoge veilprijzen van sommigekavels.

De effecten van de clausulering zijn divers gebleken. De biedingen zijn hierdoor lageruitgevallen. Sommige partijen lijken toch te hoog te hebben geboden, en draaien zelfs op eengeclausuleerd kavel marginaal. Anderen zijn rendabel met het kavel dat zij voor een relatief lageprijs hebben verworven.


7.3 Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. devraagzijde en de aanbodzijde?

De algemene economische cyclus bepaalt de advertentiemarkt sterk en een neergang lijkt zichvoor de komende jaren nu aan te kondigen. Wij zien de commerciële FM- en AM-radiostationsniet snel hun afhankelijkheid van deze cyclus verminderen.

Aan de vraagzijde zijn de belangrijkste ontwikkelingen het ontstaan van zaken op Internet alsuser generated content en weblogs, die plotseling aanslaan en professionaliseren. Daardoor is erveel toetreding vanaf de bodem van de informatie piramide waar amateurs en hobbyisten actiefzijn en ontstaat er een kans dat de aandacht verplaatst gaat worden van luisteren naar browsen.Marktpartijen reageren daarop door 'communities' te creëren rondom een programma of zender.

Het luisteren naar radio via Internet neemt snel toe en is de bron van groeiende luistertijd aan devraagzijde. Dat gebeurt vooral thuis, achter de PC of met de PDA/Laptop, luisteren via eenmobiel staat nog in de kinderschoenen

Men luistert op Internet in hoofdzaak naar dezelfde radiostations als via andere infrastructuren.Een nieuwe distributietechniek als podcasting is nog niet enorm aangeslagen, terwijl zaken alsaudioboeken en hoorspelen een verrassende comeback maken.

Het is een grote vraag of de consument wel vraagt naar het nogal conventionele aanbod vandigitale tuners. Integratie met MP3-spelers en inbouw (software) in mobiele telefoons lijkenmeer voor de hand te liggen als eerste digitale ontvangstapparaten.

Aan de aanbodzijde is de belangrijkste trend de poging van commerciële muziekstations om metdownloadshops zichzelf een positie te verwerven als detailhandelskanaal voor demuziekindustrie.

Een tweede trend is de poging om radiodistributie via de mobiele telefoon in eenabonnementmodel te brengen. Daarmee veranderen de geldstromen en komt ook daar directeafrekening met de luisteraar in zicht. Er ontstaat zo een normalere markt voor commerciëleaudiocontent.

Aan de aanbodzijde zien we voorlopig geen verschuiving omhoog in de informatiepiramide naarde minder cyclische vakinformatie, via Internet wordt dat eventueel wel mogelijk.

Syndicatie van content is op Internet voor tekst al erg gewoon en rukt op, een combinatie vanhet aanleveren van programmasignalen aan bijvoorbeeld winkelcentra als achtergrond met op delokatie gerichte advertenties is een nog vrijwel onontgonnen markt. Syndicatie beperkt zich inNederland in hoofdzaak tot de nieuwsvoorziening.

Gesponsorde programma's (advertorials) staan op de tarieflijst als non-spot mogelijkheid, maarje hoort ze vrijwel niet.


7.4 Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen/infrastructuren (zowel ether als niet-ether) op de business cases vancommerciële FM/AM-etherradio?

Er is een veelheid van distributiekanalen ontstaan waarlangs radioprogramma's ook verspreidkunnen worden: kabel analoog en digitaal, satelliet, vast Internet, mobiel Internet, en de digitaleether infrastucturen: TDAB, FMeXtra, DRM(+) en DVB-T.

Radio luisteren via internet groeit snel, laat de luistertijd toenemen en biedt luisteraars toegangtot stations die uit de ether zijn verdwenen, maar de populairste stations blijven ook dan debekende stations. De luisterplaats is nu vooral thuis achter de PC.

Er is al een aanzienlijk aantal landelijke niet-ether stations actief, hun gezamenlijk marktaandeelis ca. 7% en wordt vooral behaald met luisteraars via de kabel en Internet. Ook zijn er nogdiverse regionale commerciële omroepen die alleen via de kabel verspreid worden.

Een opvallend fenomeen is dat sluipenderwijs digitale radio via TV-decoders oprukt. Al 11%van de ruim 3 miljoen bezitters van digitale TV-decoders geeft aan radio via dat apparaat tebeluisteren. Ook via die platformen worden een aantal niet-etherkanalen verspreid.

Digitale radio via de mobiel wordt ontwikkeld met een abonnementenmodel. Met de digitalekabeldecoder zijn sommige exploitanten met advertentievrije genrekanalen actief (Musicchoiceen XLNT radio). Worldspace draait proef met Europese abonneeradio via de satelliet, maar diewordt niet op Nederland gericht, voor hen een te klein taalgebied.

De digitale etherinfrastructuren die voor radio zijn geoptimaliseerd staan nog het meest in dekinderschoenen. Via TDAB zijn nu alleen de publieke stations te beluisteren en met FMeXtrakunnen een paar radiostations zonder analoge FM-frequentie worden beluisterd. DRMuitzendingen zijn er vooral op de korte golf.

Het is al mogelijk om via de alternatieve infrastructuren een radiostation in de markt te exploi-teren. De landelijke niet-etherstations hebben een gezamenlijk marktaandeel van 7%. Er bevindtzich dan echter een gat in het bereik naar de luisterplaatsen "auto" en "werk". Het is daar waarhet bezit van een FM/AM vergunning zijn meerwaarde levert. Zolang de toestellen op dielocaties nog analoog blijven, zal er een grote druk blijven bestaan op het verwerven van vooralFM frequenties.

De meerwaarde van een vergunning komt vooral tot uitdrukking bij stations die veel luisteraarshebben die zich vaak in de auto of op het werk bevinden (zoals het business-to-businesssegment).


Annex A Begrippenlijst

Deze Annex zet een aantal veel gebruikte begrippen uiteen die worden gehanteerd in de(commerciële) radiowereld.

Wat is marktaandeel?Het percentage van alle radioluisteraars dat op een bepaalde zender heeft afgestemd. Dus alsRadio 10 Gold een marktaandeel van 4,0% heeft, betekent dit dat er van alle 100 radio's 4 opRadio 10 Gold zijn afgestemd.

Wat is bereik?Het percentage van de Nederlandse bevolking dat tenminste een kwartier van een programmaheeft gehoord.

Wat is absoluut bereik?Het aantal mensen van de Nederlandse bevolking dat tenminste een kwartier van eenprogramma heeft gehoord.

Wat is publiekssamenstelling?Het percentage van het totale publiek (10 jaar en ouder) van een bepaald programma.

Wat is luisterdichtheid?Het percentage van de Nederlandse bevolking dat een programma in zijn geheel heeftbeluisterd.

Wat is een GRP?Gross Rating Point= 1% van de totale doelgroep. 1 GRP is gelijk aan 1% luisterdichtheid.

Wat is effectief bereik (3+ bereik)?Alle mensen in de doelgroep die een commercial 3 keer of meer gehoord hebben.

Wat is gemiddelde contactfrequentie?Het aantal keer dat een luisteraar gemiddeld geconfronteerd wordt met een bepaaldecommercial.


Annex B Literatuurlijst

Voor dit onderzoek heeft Stratix gebruik gemaakt van een groot aantal bronnen, in het bijzonderook om de omvangrijke datacompilatie te realiseren:

Arbitron, The Infinite Dial 2007: Radio’s Digital Platforms, Arbitron, New York, April 2007

Berenschot & Van Doorne, Op de golven: Evaluatie uitgifte van radiofrequenties voorcommerciële radio in 2003, Rapport voor het Ministerie OCW, Utrecht, Februari 2005

Carat Insight, Mediafeitenboekje 2008, Carat Nederland BV, Amsterdam, Mei 2008

Commissariaat voor de Media, Mediaconcentratie in beeld: Concentratie en pluriformiteit vande nederlandse media 2001, Commissariaat voor de Media, Hilversum, Maart 2002Commissariaat voor de Media, Mediaconcentratie in beeld: Concentratie en pluriformiteit vande nederlandse media 2002, Commissariaat voor de Media, Hilversum, Mei 2003Commissariaat voor de Media, Mediaconcentratie in beeld: Concentratie en pluriformiteit vande nederlandse media 2003, Commissariaat voor de Media, Hilversum, November 2004Commissariaat voor de Media, Mediaconcentratie in beeld: Concentratie en pluriformiteit vande nederlandse media 2004, Commissariaat voor de Media, Hilversum, Oktober 2005Commissariaat voor de Media, Mediaconcentratie in beeld: Concentratie en pluriformiteit vande nederlandse media 2005, Commissariaat voor de Media, Hilversum, Oktober 2006Commissariaat voor de Media, Mediaconcentratie in beeld: Concentratie en pluriformiteit vande nederlandse media 2006, Commissariaat voor de Media, Hilversum, September 2007

De Persgroep N.V., Jaarverslag 2007, De Persgroep N.V., Kobbegem, 2008

Moerkerke, D., Radio Renaissance - Een miljoen nieuwe concurrenten, RadioConsultancy,Amsterdam, 2006

Ministerie OCW, Uitslag verdeling radiofrequenties, Ministerie OCW, Den Haag, Mei 2003

NDC|VBK de Uitgevers, Jaarverslag 2007, NDC Houdstermaatschappij B.V., Amersfoort, 2008

Nielsen Media Research, Jaarboek Bruto Mediabestedingen 2007, Nielsen Media Reserach,Amsterdam, Maart 2008

PricewaterhouseCoopers, Digitale infrastructuren voor distributie van omroepdiensten; eenrondgang langs netwerken, Rapport in opdracht van het Ministerie EZ, in samenwerking met hetMinisterie OCW, Den Haag, Mei 2007

Radio Advies Bureau (RAB) & Gfk Intomart, Continu Luister Onderzoek (CLO) Analysetool(2008), http://www.rab.fm/Onderzoek/CLO-Luistercijfers


Radio Advies Bureau (RAB) & Gfk Intomart, Presentatie Internet Radio, Intomart GfK,Amstelveen, September 2007Radio Advies Bureau (RAB), Radio in Beeld, Trends & Ontwikkelingen 2007, presentatie RABover Radio basisondervraging 2005-2006 Intomart GfK, Juli 2007Radio Advies Bureau (RAB), Radio in beweging, Presentatie Tijdsbestedingonderzoek 2008,Amstelveen, Juni 2008

RAJAR, Podcasting and Radio Listening Via The Internet Survey, RAJAR, Londen, Juni 2008

RTL Group, Annual report 2007, RTL Group, Luxembourg, 2008

TMG, Jaarverslag 2007, Telegraaf Media Groep N.V., Amsterdam, 2008

Wetsartikelen:Ministerie OCW, Regeling aanwijzing en gebruik frequentieruimte commerciële radio-omroep2003 (geldend op: 16-07-2008)Ministerie OCW, Regeling aanvraag en vergelijkende toets vergunningen commerciële radio-omroep 2003 (geldend op: 16-07-2008)Ministerie OCW, Besluit tot uitgifte frequenties voor gebruik niet-landelijke commerciële radio-omroep en middengolf (geldend op: 16-07-2008)Ministerie OCW, Regeling aanvraag en vergelijkende toets vergunningen commerciële radio-omroep 2007 (geldend op: 16-07-2008)

Websites:http://www.rab.fmhttp://www.radiofreak.nl/http://www.radio.nl/http://www.dutchmedia.nl/


Annex C De informatiepiramide

De informatiepiramide is een begrip uit de uitgeefwereld. Het is vooral bekend geworden in dejaren tachtig als strategisch beleidsbepalend instrument van het bedrijf Elsevier, dat toen onderleiding stond van dr P. Vinken. De piramide stond intern bij Elsevier bekend als de Piramidevan Luyks, vernoemd naar hun toenmalige directeur corporate strategy die met Vinken dezevisie op de uitgeefmarkt uitwerkte. Informatieproducten en -diensten werden onderverdeeld in(natuur)wetenschappelijke-, de professionele (klinisch-medische en juridische) -, devaktechnische- en de publieksmarkt. Elsevier koos zelf daarbij een strategie waarbij het bedrijfsystematisch activiteiten aan de basis van de piramide (de onderste helft) verkocht, om met dezo vrijgekomen middelen overnames en investeringen in de top van de piramide te financieren.

Publieksinformatie

Vakinformatie


Weten-schappelijke




Figuur 17 De 'Informatiepiramide' van Luykx27

Vinken was sinds het eind van de jaren vijftig als redacteur en later directeur betrokken bij de in1946 opgerichte uitgeverij voor Engelstalige medische publicatie-uittreksels Excerpta Medica.Daarbij automatiseerde hij de uitgeverij als één van de eerste ondernemers in de informatie-industrie en ontwikkelde zo eind jaren zestig de grootste geautomatiseerde databank vanEuropa. Na de overname door Elsevier hielden hij zich in de jaren zeventig al op grote schaalbezig met IT en computernetwerken als medium bij de uitgeefactiviteiten.

Het concept van de informatiepiramide is van begin af aan breder geweest dan alleen depapieren uitgeverij, het sloeg ook op elektronische uitgeefactiviteiten. Door de opkomst vanstreaming audio via Internet en in toenemende mate zelfs streaming video en de grote rol die dewebsites van een radio-omroep hierbij speelt, waarbij nu ook allerlei zaken als 'uitzendinggemist' en webshops voor muziekdownloads worden geïntroduceerd, is het verstandig om dezich nu transformerende markt voor radio-omroep niet te beperkt te definiëren.

27 P. Frentrop, Tegen het idealisme, een biografie van Pierre Vinken, pp 403-406 en pp 566


Definieert men radio als informatie in de vorm van real-time en on-demand audiostromen enTV als informatie in de vorm van real-time en on-demand videostromen en kijkt men danopnieuw naar de gelaagdheid van de informatie piramide, dan wordt direct duidelijk dat dehuidige commerciële en publieke omroepen zich aan de basis van de informatiepiramidebevinden. Echter onder die basis bevindt zich eigenlijk nog een segment, dat door commerciëleuitgevers niet herkend werd. Een laag van onbetaalde informatieproductie, bestemd voorconsumptie in de directe persoonlijke kringen van de producenten. Basale voorbeelden zijnbijvoorbeeld het kerkblad en het nieuwsblad van de lokale sportvereniging.

Publieksinformatie

Vakinformatie


Weten-schappelijke




Persoonlijke kringen informatie eigen kosten

productie

Figuur 18 De vrijwilligers en non-profit basis onder de 'Informatiepiramide' van Luykx28

Die onderste laag kennen we ook in de markt voor audiovisuele media. Het is het mengsel vanactiviteiten van ouders die homevideo's maken van wedstrijden voor de website van desportclub, de jaarlijkse schoolmusical streamen over Internet, de kerktelefoon bedienen, devrijwillige diskjockey bij de ziekenhuisomroep etc. Het is de markt vol met amateur radio- enTV-makers, die nu deels hun uitweg vindt naar websites voor user generated content (YouTube,MySpace etc.) en deels hun nieuwe persoonlijke sociale kringen vormen via blogs enprofielsites als Hyves in Nederland. In de huidige radiomarkt moet in dit segment ook hetgrootste deel van de nu nog actieve etherpiraten worden gesitueerd en een flink deel van devrijwilligers die lokale radiostations overeind houden. Dit is ook de laag waar audiodistributiezoals podcasting opereert. Zij bevinden zich op de rand van de laag met informatie relevantvoor persoonlijke kringen en de laag met publieksinformatie.

Het is vrij duidelijk dat in Nederland maar ook in andere westerse landen een klein deel van depersonen, die uit hobbyisme en interesse op Internet zijn gestart met hun eigen homepage,weblog of podcast, populair worden, doorgroeien en professionaliseren naar een uitgave voorpublieksinformatie. Een deel van de meer gespecialiseerde sites wordt uitgevers van

28 P. Frentrop, Tegen het idealisme, een biografie van Pierre Vinken, pp 403-406 en pp 566


vakinformatie of wordt zelfs actief op het vlak van professionele c.q. wetenschappelijkeinformatie. Een uitgever als Bloomberg van financiële informatie, die in de jaren '80 startte meteigen terminals met real-time streaming digitale informatie, beeld en geluid is eenschoolvoorbeeld van een elektronische informatieleverancier die in het segment vanprofessionele informatie opereert. Andere voorbeelden van professionele streaming audio voorzeer specifieke marktsegmenten hoog in de informatie piramide zijn bijvoorbeeld deteleconferenties en webcasts die bedrijven organiseren voor financieel analisten, of deaudiovisuele registraties en webcasts van lezingen en presentaties op wetenschappelijkeconferenties. Veel van wat nu wordt aangeduid als narrowcasting, waarbij bijvoorbeeldbedrijven of winkels worden beleverd met streaming audio en videobeelden beweegt zich methet mengsel van producten dienstvoorlichting en reclame op het snijvlak van vakinformatie enpublieksinformatie.

Een blik aan de hand van de informatiepiramide op de huidige radiomarkt, maakt echterduidelijk dat vrijwel alle stations zich met name in de laag publieksinformatie bevinden. Alleende zender BNR Nieuwsradio, met de oorspronkelijk sterke focus op het Business-to-Businesssegment met zakelijk nieuws, en financieel-economische onderwerpen, bevond zich op hetsnijvlak van publieksinformatie en vakinformatie. BNR richt zich echter sinds men de landelijkefrequentie verwierf als nieuwszender op bredere en algemenere publieksinformatie.

Veel omroepen en programmamakers proberen de laatste jaren juist persoonlijke kringen zgn.'communities' rond hun informatie te creëren. Bijvoorbeeld via discussiefora op websites, die alsverlengstuk van hun programma of radiostation zijn gerealiseerd. De commerciële omroepenlijken daarbij meer een 'stationsaanpak' te kiezen, terwijl de publieke omroepen meer nadrukleggen op specifieke programma's. Het organiseren van muziekconcerten en evenementen isdaarbij een middel om de binding te versterken en te appelleren aan een levensstijl. Toogdagenen georganiseerde reizen voor de achterban stonden bij omroepen in de jaren dertig ook al ophet menu. Het is echter sterk de vraag of dergelijke activiteiten meer dan een marginaleverbetering in reclameopbrengsten meebrengt, door een verscherpte segmentatie van dedoelgroep. Luisteraars die zich deel voelen van een community reageren minder elastisch enstemmen vooral af op hun favoriete station. Dat weegt echter weinig op tegen de veel hogereinelasticiteit die de hogere lagen van de informatiepiramide brengen. Bij vak-, professionele enwetenschappelijke informatie is er aanzienlijk meer need-to-know en worden ook veeleffectiever de zakelijke advertentiesegmenten aangeboord, die de huidige audiovisuele medianog helemaal niet bereiken. Dit zakelijke elektronische uitgeefterrein is echter meer het gebiedaan het worden van nieuwe gespecialiseerde weblogs en bestaande vakpublicaties.

Het verkopen van muziek aan luisteraars in de downloadshop en zich zo als radiostation vanmarketingkanaal tot afzetkanaal voor muziek te ontwikkelen voor een bepaald muziekgenre iseen nieuw business model. Men kan daarmee een stuk van de kasstroom omleiden, die voorheenin de platenwinkel werd geboekt. Daarmee verandert de rol van het radiostation, vanadvertentieverkopende informatieleverancier naar etalage voor elektronische muziekverkoop.


Dat is vergelijkbaar met het overschakelen van een gratis krant naar een model van lossenummerverkoop of abonnementsverkoop. Het is echter geen stap naar een andere laag van deinformatiepiramide.


Annex D Business model commerciële radio à la Osterwalder

Een vereenvoudigd beeld van het business model van de commerciële radio wordt volgens hetmodelleringconcept van Osterwalder hieronder gepresenteerd:

Figuur 19 business model concept van Osterwalder

Waarde propositie• Vermaak d.m.v. een aantrekkelijke (muziek) programmering voor de doelgroep • Advertentieruimte met grootschalig bereik van bepaalde doelgroep(en)

Marktsegmenten• Bepaalde doelgroep(en) radioluisteraars• Adverteerders geïnteresseerd in de doelgroep(en) die worden bereikt

Distributiekanalen• Ether (AM/FM, FM-extra), kabel, internet, satelliet, Digitenne• Advertentiebureaus, (sociale) netwerken

Klant relaties• Binding met (afstemming op) vaste luisteraars en/of doelgroepen• Langdurige, herhaalde relaties met adverteerders

• Gebundelde reclamecontracten (met korting)

Inkomstenstromen• Radio advertentie opbrengsten, sponsored programma's• (Her)verkoop van digitale muziekbestanden aan doelgroep


• Overige secundaire inkomsten (o.a. mobiele content, opbrengsten muziekevenementen,merchandise, dial-in en sms acties, syndicatie / doorplaatsen nieuwsberichten naarzusterbedrijven (vooral bij BNR Nieuwsradio)

Kern vaardigheden• Identificeren en binden van doelgroepen

• Afstemmen van programmering aan doelgroep

Voortbrengingsproces• Radioprogrammering

Partner netwerken• Content providers (muziek producenten)• Uitgeverijen (gidsinformatie, content syndicatie)• Distributiepartners (kabelexploitanten, KPN e.d.)• Service providers (Media gateway e.d.)

Kosten structuur• Personeelskosten• Distributiekosten• Kosten uitzendrechten

kavel Radiozender(s) Zenderprofiel Luisteraarprofiel Marktaandeel* Ether Bereik Distributiekanaal Onderdelen Activiteiten Aandeelhouders Veranderingen vanaf 2003

Radio 10 Gold popmuziek (70, 80 & 90's)

35-49 jaar, overwegend vrouwen, laag of middelbaar opgeleid

3,2% kabel, internet, digitenne, FM-eXtra Talpa Radio International Radio (inclusief digitaal)

Radio Digitaalinternet Talpa Digitaal Crossmedia

ontwikkeling/investment (internet)

Juize.FM hip-hop & R&B 10-25 jaar, urban lifestyle kabel, internet, satelliet, FM-eXtra Talpa Music Muziek productie

A6 Radio 538 popmuziek

13-45 jaar, werken, staan volop in leven, veel activiteiten, meer dan gemiddeld open voor (commerciele) impulsen

11,8% 68,0% ether, kabel, internet, satelliet, digitenne, FM-eXtra RTL NL Sales BV Reclame verkoop Radio en

Televisie RTL Group (74%)

Radio 538 in dec. 2003 verkocht aan een investeringsmaatschappij Advent int. In mei 2005 overgenomen door Talpa (waardoor deze radio Noordzee moest verkopen aan de Pergroep welk het omdoopte naar Q-music). In Juni 2007 samen met TV zender Tien weer verkocht aan RTL Nederland

n.v.t. (RTL FM) popmuziek (overig 5,4%) kabel, internet, satelliet RTL NL Broadcast Operations BV Radio en Televisie Talpa Media Holding (26%)

RTL FM in 2003 opgestart, maar moest juli 2006 de frequentie afstaan aan nieuwkomer 100%NL. De kabelfrequenties van RTL FM zijn momenteel in handen van TMF radio

n.v.t. (Yorin FM) Zie Caz! Zie Caz! omgedoopt tot Caz! RTL NL Interactief BV Websites/Teletekst Yorin FM verkocht aan SBS broadcasting in 2006, waarna deze werd omgedoopt tot Caz! Die de zender doorverkocht

RTL NL Productions Productie maatschappij aan Arrow Media GroupBlue Circle BV Productie maatschappij

A1 Sky Radio non-stop popmuziek 20-49 jarigen, shoppers en vrouwen 9,1% 67,0% ether, kabel, internet, satelliet,

digitenne, FM-eXtra Radio Telegraaf Media Groep (85%)

in Augustus 2005 verkocht News Corporation Sky Radio Groep(incl. Radio Veronica en Classic FM) aan de Telegraaf, ING en Veronica. Medio 2007 kocht Telegraaf ING uit

A2Radio Veronica popmuziek (80 & 90's) 20-49 jaar, voornamelijk

mannen 6,1% 58,0% ether, kabel, internet, satelliet, digitenne Vereniging Veronica (10%) Radio Veronica samenvoeging van Sky 103 (gouw-ouwe) en

kabelzender radio veronica in 2003

Classic FM klassiek

35 jaar en ouder, hoge welstandsklasse, business-2-business, boodschappers 10+

2,2% kabel, internet, satelliet, digitenne, FM-eXtra Management (5%) Verlies FM frequenties Classic FM ten gunste van Sky Radio

en Radio Veronica

TMF radio popmuziek

15-25 jaar, scholieren en studenten, uitgaan, internet, gevoelig voor nieuwste trends

0,2% kabel, internet, FM-eXtra

TMF Radio startte op 27 december 2006 haar uitzendingen op de kabelfrequenties van het voormalige RTL FM, waar even daarvoor nog Sky Radio - The Christmas Station te horen was. TMF Radio is een samenwerkingsverband tussen Sky Radio Groep (Telegraaf Media Groep) en MTV Networks Benelux (TMF) en zendt voornamelijk hits uit op de kabelfrequentie van Hitradio BV. Eerst heette Hitradio BV nog RTL FM BV, ooit was dit Holland FM BV.

4FM (Belgie) Radio en Televisie De Persgroep NVDagblad Het Parool

A3 Q-music (VL, NL) popmuziek 20-49 jaar, actieve jong volwassen luisteraar 7,6% 68,0% ether, kabel, internet, digitenne,

FM-eXtra (aandeelhouders: uitgeverij)

2HMedia InvesteringsmaatschappijLex Harding (Ruud Hendriks) (Marcel Dijkhuizen)

(eigenaar Slam!FM BV) Lex Harding B.V.

Lecram N.V.

Radiocorp BV A9 100%NL hoofdzakelijk Nederlandstalig

25-45 jaar, vrouwen, boodschappers 1,9% 59,0% ether, kabel, internet, satelliet Radio (investeringen)

Nederlandse en buitenlandse privé investeerders en een Amerikaanse investeringsmaatschappij

Anderhalf jaar geleden (juli 2006) verwierf 100%NL na een rechtszaak voor slechts 8000 euro de vergunning voor de landelijke frequentie van het station. RTL, die 23 miljoen euro voor de frequentie betaalde, moest toen een radiozender inleveren. Bedrijf met basis in Finland (maar naar eigen zeggen 100% in handen van Herbert Visser). Radiocorp was eerder (onder ander namen) onderdeel van MetroMedia International Group en vervolgens van CommuniCorp Group Ltd. , maar is nu zelfstandig. Sinds maart 2008 zet 100%NL een nieuwe koers in. De zender richt zich tegenwoordig vooral op vrouwen en daarbij geassocieerd worden met lezers van Linda, Libelle en Margriet.

BNR newsradio Radiofd.nl, bnr.nl, (inveztor.nl), (z24.nl) Internet

Financieel Dagblad Uitgeverij

Veronica Vereniging Kink FM popmuziek (progressief

en alternatief)

20-34 jaar, hoger of universitair opgeleid, mannen, business-2-business

0,3% kabel, internet, satelliet Radio en Televisie

Vereniging Veronica heeft een rijke radio historie (begonnen als zeezender radio veronica). Commercieel geworden onder HMG (momenteel RTL Nederland) in 1995. Toen Veronica uit HMG stapte (2000), doopte de laatste de zender(s) in 2001 omin Yorin. In 2003 ging de televisietak van Veronica naar SBS braodcasting voor 10% belang in SBS. Radio Veronica (kabel) ging toen voor een belang naar Sky

V-radio internet Uitgeverij

Annex E O

verzicht FM m

arktpartijenRadio 10 gold in 2003 naar Talpa. Echter verloor Talpa juni 2003 de veiling voor etherfrequenties van Sky, waardoor Radio10 niet mmer beschikbaar was op FM. Overname door Sky liep ook op klippen.

Begonnen als New Dance Radio, in 2000 overgenomen door ID&T --> ID&T Radio. Vanaf 2003 na de veiling in de ether. In januari 2005 (grotendeels) verkocht aan 2HMedia, waarna de zender weer Slam!FM heet.

Op 1 juli 2005 overname van de ether- en kabelfrequenties vaNoordzee 100.7 FM van Talpa Radio door De Persgroep voor symbolische bedrag van 1 euro. Laatstgenoemde startte op 31augustus 2005 omstreeks 20.30 uur een in Vlaanderen al behoorlijk succesvol radioformat, onder de noemer Q-music. Sindsdien kent het marktaandeel aanzienlijke stijgingen en is anno 2008 het derde commerciële radiostation met een gemiddeld aandeel van 7,4%.

HAL Investments 48,6% Willem Sijthof 39,9%

20-49 jaar; mannen, zakelijke beslisser, business-2-business, hoog opgeleid, bovengemiddeld inkomen

Begonnen als privaat station in 1997: TakRadio. De naam veranderde in Business Nieuws Radio en het werd in maart 2003 overgenomen door Financieel Dagblad. Kwam vervolgens in het bezit van een FM frequentie bij de veiling en wijzigde de formule enigszins naar BNR Nieuwsradio

0,8% ether, kabel, internet, digitenne60,0%

De Persgroep

RTL Nederland Holding BV

BNR newsradio

popmuziek (housemusic)

nieuwsFD Holding B.V. A4

A5

Talpa Media Holding

John de Mol (80%) Rabo Participaties (20%)

(overig 5,4%)

Sienna Holding B.V.

(aandeelhouders: uitgeverij, crossmedia, evenementen, internet, videoproductie)

16-24 jaar 2,1% ether, kabel, internet, digitenneSlam!FM 59,0%

kavel Radiozender(s) Zenderprofiel Luisteraarprofiel Marktaandeel* Ether Bereik Distributiekanaal Onderdelen Activiteiten Aandeelhouders Veranderingen vanaf 2003

A7 Arrow Classic Rock non-stop popmuziek (60 - 90's)

25-49 jaar, voornamelijk mannen, hoger opgeleiden, zakkelijke beslissers

2,6% 65,0% ether, kabel, internet, digitenne

Willem van Kooten

Caz! popmuziek

13-24 jaar, jong volwassenen met open, sociale en outgoing levensstijl

0,4% kabel, internet

Ad Ossendrijver

A8 Arrow Jazz FM jazzmuziek25-49 jaar; hoger opgeleiden, zakelijke beslissers

0,7% 49,0% ether, kabel, internet

In Februari 2006 is Arrow Media Group verkocht aan PCM Uitgevers. Directeur Ossendrijver bleef echter wel aan. Op 7 maart 2007 is de group weer zelfstandig verdergegaan en uit PCM teruggekocht.

Zes maanden na de mislukte veiling van kavel A08 (klassiek en/of jazz) in 2003 probeerde de overheid opnieuw het klassieke frequentiepakket te veilen. Daarbij kwam Arrow Classic Rock Radio BV als winnaar uit de bus voor een radiostation met de werktitel Arrow Classic Jazz FM. Op 13 februari 2004 startte Arrow's tweede radiostation met testuitzendingen onder de naam Arrow 90.7 FM. Op 25 maart 2004 was de echte aftrap van het station. In juni 2005 werd de naam gewijzigd in Arrow Jazz FM.

e-Power BV (voormalig CRN)

E Power Radio (CRN) verschillend 20-49 jaar 3,7%Verkoopmaatschappij (advertentie)

Géén eigenaar van de stations

De individuele zenders zijn vaak ontstaan vanuit een amateur of piraat. De zenders zijn of in handen van een lokale partij (zoals Sleutelstad Media -> Hofstad Radio) of op zichzelf staand. Ze verkopen hun advertentieruimte gezamenlijk onder de noemer E-power radio

Stichting Commerciële Omroep Exploitatie Zuid-Holland B5 Fresh FM 10,8% ether, internet Raoul Wedel

Media Management & Projects B.V.

B1, 6, 9, 16, 17, 18 CityFM classic rock 20-49 jaar 35,4% ether, kabel, internet

City FM won in 2003 enkele lokale kavels en heeft ook de frequenties van het voormalige Rebecca radio nu in handen. Sinds december 2006 is Rebecca radio veranderd in City FM Noordoost. Het zou hierbij uitsluitend gaan om een naamswijziging. De aandeelhouders in Rebecca Beheer benadrukten in een persbericht dat het bedrijf in alle opzichten volledig zelfstandig blijft, er zijn geen veranderingen in de organisatie of de programmering.

NDC / VBK de uitgevers B25 Star FM (RadioNL) Nederlandstalig 30-60 jaar 1,6% ether, kabel

NDC / VBK de uitgevers B10, 13 Waterstad FM popmuziek 15-40 jaar 3,2% ether, kabel, internet verschillende bedrijven uitgeverij, evenementen,

nieuwsarchieven, radio

Stichting Je Maintiendrai Beheer, Heidehuis B.V., Friesland Bank Investments

zie RadioNL

Oerlemans Media Holding B.V. B3 Radio Decibel popmuziek 80 & 90's 20-50 jaar 3,5% ether, internet

Weijmans StudioWeijmans WeekbladenWeijmans RTVWeijmans Publishers

uitgeverij, studio, rtv

Beretta B.V. B20 Keizerstad FM popmuziek jongeren 2,4% ether, internetTrend-Deco Design B.V. B19 Hotradio dance en popmuziek jongeren en 30+ 1,6% ether, internet H. KokkeelCommerciële Radio Zuid Nederland B.V. B22, 24 XFM dance 20-34 jaar 3,5% ether, internet

Nucobo B.V. B21 Radio 8 FM popmuziek 20-49 jaar 4,3% ether, internet

NDC / VBK de uitgevers B12, 15 RadioNL Nederlandstalig 30-60 jaar 16,2% ether, kabel, internet uitgeverij, evenementen,

nieuwsarchievenStichting Je Maintiendrai Beheer, Heidehuis B.V., Friesland Bank Investments

Waterstad FM en RadioNL zijn in 2007 overgenomen door NDC Mediagroep, mede vanwege binding met het Noorden. Bij de recente veiling van de (rest)kavels in 2007, kreeg RadioNL maarliefst 11 van de 12 FM frequenties in bezit.

Stichting Optimaal FM lokaal Optimaal FM popmuziek 20-55 jaar lokaal ether, internet

Sleutelstad Media B.V. B8 Hofstad Radio popmuziek 80 & 90's volwassenen 4,6% ether, internet

Veronica Vereniging n.v.t. (Kink FM advo) alternatief overwegend 18-49 jaar n.v.t. kabel, internet, satelliet

Erik de Vlieger B2 Wild FM popmuziek 13-35 jaar (overige 5,4%) 5,5% ether, kabel, internet Erik de Vlieger (90%) Dave Leusink (10%)

Erik de Vlieger verkocht Wild FM medio 2005 aan de Argo Mediagroep. Middels Gallerythema BV heeft De Vlieger de controle volledig herkregen over de Noordhollandse commerciele radiozender in 2006. Tot voor kort viel de reclame-exploitatie van Wild-FM onder E-power. Nu Wild FM dit in eigen beheer heeft is er sinds begin 2008 een conflict meRAB, E-power en Gfk/Intomart over aansluiting op het Radioonderzoek (CLO) van RAB en Gfk.Wild FM is van mening dat de vaste prijstelling hiervoor leidt tot kartelvorming, aangezien het bijna noodzakelijk wordt om met E-power in zeete gaan om tot continue luistercijfers te komen.

Annex E O

verzicht FM m

arktpartijen

Caz! begon op 18 april 2006 met uitzenden op de voormalige frequenties van Yorin FM. Het station was op dat moment in handen van SBS Broadcasting. Enkele maanden ervoor werd het station nog overgenomen van RTL Nederland. Op 1 juli 2007, 14 maanden na de start, werd Caz! verkocht aan Arrow.Op dat moment verdween Caz! uit de ether om plaats te maken voor Arrow Classic Rock. Caz! wordt voortgezet via kabel, satelliet en internet. Voorheen was Caz! ook nog een tijd te ontvangen via Digitenne maar de KPN heeft per 1 april 2008 de doorgifte gestaakt.

Arrow Media Group Radio

kavel Radiozender(s) Zenderprofiel Luisteraarprofiel Marktaandeel* Bereik Distributiekanaal Onderdelen Activiteiten Aandeelhouders Veranderingen vanaf 2003

GrootNieuws-Media BV C1 Grootnieuws Radio Orthodox-Calvinistisch 90,0% overgenomen van Dorpsbode BV, eigenaar van drukkerij de

Groot, kavel was oorspronkelijk Radio 10 Gold

Radio Maria Nederland C2 Radio Maria Katholieke informatie

en diensten 85,0% Kavel overgenomen van Arrow Classic Rock

Radion Media C3 BigL 73,0%

Arrow Media Group C4

Caz! (Arrow Talks aangekondigd)

61,0% Verworven op Restfrequentie veiling

Stichting Radika C5 Amor FM 68,0%

RTL Nederland Holding BV C6 Radio 538 Zie FM 12,0% Verworven op Restfrequentie veiling

Telecom Vision International C7 Hot Radio 12,0%

Willem Rense Post C11 Radio Marina 16,0%Willem Rense Post (oa. Eiland Urk Automatisering & Multimedia)

Verworven op Restfrequentie veiling

Stichting BKB3 C12 Radio Decibel 13,7%

* per april 2008

Annex F overzicht A

M m

arktpartijen


Annex G Marktaandelen per provincie juni 2008

Friesland

Groningen

Drenthe

Overijssel

Gelderland

Utrecht

Flevoland

Noord-HollandWest

Rijnmond

Zeeland

Noord-Brabant

LimburgOmrop Fryslân 24,3 0,3 0,6 0,2 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Radio Noord 0,2 22,1 1,2 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Radio Drenthe 0,3 0,4 17,7 0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Radio Oost 0,3 0,2 0,6 17,2 0,9 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Radio Gelderland 0,1 0,1 0,0 0,2 11,5 1,2 0,7 0,0 0,0 0,1 0,1 0,2 0,0Radio M Utrecht 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 6,5 0,1 0,3 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0Omroep Flevoland 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 2,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Radio Noord-Holland 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,2 11,5 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0Radio West 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,2 7,4 0,4 0,2 0,0 0,0Radio Rijnmond 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,7 11,4 0,1 0,0 0,2Omroep Zeeland 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 17,6 0,1 0,1Omroep Brabant 0,0 0,0 0,0 0,0 0,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,3 12,1 0,4L1 Radio 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 15,5

Regionaal publiek 25,2 23,1 20,1 18,3 13,4 8,1 3,3 12,0 8,4 12,7 18,3 12,7 16,2

E Power Radio 14 5,6 6,2 8,9 4,7 3 0,4 2,8 2,5 0,6 0,3 4,6 0,8City FM [Noord] 1,6 1,9 0,5 1,2 0,3 0,4 0 0 0 0 0 0 0City FM [Randstad] 0 0 0 0 0 0,7 0 1,2 0,6 0,6 0,1 0 0Fresh FM 0 0 0 0 0 0,4 0 0,2 1,2 0 0 0 0Hofstad Radio 99.4 FM 0 0 0 0 0 0 0 0 0,3 0 0 0 0Hot-Radio 0 0 0,1 1 0,4 0 0 0 0 0 0 0 0Keizerstad FM 0 0 0 0 0,9 0 0 0 0 0 0 0 0Optimaal FM 0 0 0 0 0,5 0 0 0 0 0 0 0 0Radio Decibel Amsterdam 0 0 0 0 0 0 0 0,1 0 0 0 0 0Radio 8 FM 0 0 0 0 0,2 0 0 0 0 0 0 3,4 0RadioNL 8,7 2,9 5,6 6,6 2,3 1,5 0,3 1,3 0,4 0 0 0,4 0,6Star FM 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0Waterstad FM 3,8 0,8 0 0 0 0 0,1 0 0 0 0 0 0XFM 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,2 0,9 0,1

Regionaal commercieel 14 5,6 6,2 8,9 4,7 3 0,4 2,8 2,5 0,6 0,3 4,6 0,8

Overige zenders 1,5 7,9 7,1 6,7 4,4 4,6 0,8 4,5 3,7 3,2 5,1 4,9 11,8Reg. Commercieel + overig 15,5 13,5 13,3 15,6 9,1 7,6 1,2 7,3 6,2 3,8 5,4 9,5 12,6

Radio 1 4 6,7 5,9 3,9 6 6,9 3,4 8,5 8,2 6,7 7,1 5,1 4Radio 2 5,4 4,5 11,2 9,6 9,3 8,4 7 10,6 10,8 10,5 8,4 9,5 11,3Radio 3FM 7,2 7,2 5,5 11,7 10,4 6,6 4,4 4,8 5,3 4,4 7,1 10,3 19,1Radio 4 1,3 3,4 1,8 0,6 1,9 2,5 0,8 1,7 3,4 1,2 1,9 1,5 0,8Radio 5 1,6 0,5 2,2 1 1,1 3,5 7 2,1 4,9 3,2 2,8 2,5 1,4

Landelijk publiek 19,5 22,3 26,6 26,8 28,7 27,9 22,6 27,7 32,6 26 27,3 28,9 36,6

100%NL 0,6 1,2 1,8 1,2 3,5 1,7 2,3 2,8 2,4 2,1 1,2 2,1 4,5Arrow Classic Rock 2 1,5 2,6 1,5 3,4 2,1 1,4 1,8 2,1 1,6 4,8 2,9 1,7Arrow Jazz FM 0,3 0,4 0,1 0,1 0,3 0,9 0,3 1 0,8 1,2 0 0,5 0,2BNR Nieuwsradio 0,4 0,3 0,6 0,2 0,3 0,7 4,6 1,3 0,8 0,7 0,3 0,4 0,6Classic FM 3,2 1,8 1,8 1,3 1 2,5 0,7 1,9 2,3 1,9 1,1 1,6 2,1Kink FM 0 0,1 0,4 0,2 0,4 0,7 0 0,3 0,2 0,5 0 0,1 0,1Q-Music 7,9 11,8 10,2 4,9 8,1 10,6 6,7 6,4 8,4 8,4 4,3 10,4 3,7Radio 10 Gold 1,7 1,5 1 1,9 2,5 2,5 1,5 2,7 3,8 3 3,9 3 6,2Radio 538 7,9 4,9 7,6 7,8 11,7 16,8 26,2 13,9 13,2 19 11,5 12,1 6,4Radio Veronica 5,5 8,8 3,9 5,9 6,3 7,2 11,9 7,2 8,1 5,8 5,6 4,6 0,5Sky Radio 101 FM 6,5 5,1 7,5 9,3 9 9,5 13,6 11,2 8,7 9,5 13,1 7,6 6,9Slam!FM 3 3 1,9 3,9 1,6 0,7 2 1,7 1,6 2,6 2,3 2,6 1,1TMF Radio 0,4 0 0,1 0,7 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,2 0,1 0,3 0,2

Landelijk commercieel 39,4 40,4 39,5 38,9 48,3 56 71,3 52,4 52,5 56,5 48,2 48,2 34,2

Grootste regionale zenderGrootste landelijke zendersMarktleider

*Overige zenders zijn voornamelijk kleine, lokale zenders die als regionaal commercieel kunnen worden aangemerkt en in beperkte mate buitenlandse zenders


Annex H Marktaandelen per provincie juni 2005

Friesland

Groningen

Drenthe

Overijssel

Gelderland

Utrecht

Flevoland

Noord-HollandWest

Rijnmond

Zeeland

Noord-Brabant

LimburgOmrop Fryslân 24,3 0,2 0,3 0,2 0 0 0,4 0 0 0 0 0 0Radio Noord 0,3 35,7 3,4 0,1 0 0 0 0 0 0 0 0 0Radio Drenthe 1,1 0,3 18,2 0,8 0 0 0 0 0 0 0 0 0Radio Oost 0,2 0 0,3 17,4 0,7 0 1,6 0 0 0 0 0 0Radio Gelderland 0 0 0 0,4 16,5 1,1 0,2 0 0 0,2 0 0,2 0Radio M Utrecht 0 0 0 0 0,1 4,8 0 0,2 0,1 0 0,1 0 0Radio Flevoland 0 0 0 0,1 0 0 6,1 0,1 0 0 0 0 0Radio Noord-Holland 0 0 0 0 0 0,2 1,1 11,4 0,2 0 0 0 0Radio West 0 0 0 0 0 0 0 0,1 7,9 0,4 0,1 0 0Radio Rijnmond 0 0 0 0 0 0 0 0 0,7 13,1 0,5 0,2 0Omroep Zeeland 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,2 19,1 0,1 0,1Omroep Brabant 0 0 0 0 0,1 0 0 0 0 0,1 0 14,6 0,3L1 Radio 0 0 0 0 0,3 0 0 0 0 0 0 0,2 13,2

Regionaal publiek 25,9 36,2 22,2 19 17,7 6,1 9,4 11,8 8,9 14 19,8 15,3 13,6

City FM Classic Rock 0 0 0 0 0 1,1 0,1 2,4 0,8 1,6 0 0 0Freez FM 2,2 0,7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0Fresh FM 0 0 0 0 0 0,2 0 0 1,1 0,1 0,1 0 0Hot-Radio 0 0 0 1,2 0,1 0 0 0 0 0 0 0 0Keizerstad FM 0 0 0 0 0,9 0,1 0 0 0 0 0 0 0Radio 8FM 0 0 0 0 0,1 0 0 0 0 0 0,1 2,4 0,3Rebecca FM Classic Rock 1,2 0,9 2,1 3 0,3 0 1,8 0 0 0 0 0 0Stads Radio Den Haag 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0Stads Radio Rotterdam 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0Star FM 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2,2Waterstad FM 3,9 0,9 0,1 0 0 0 0,1 0 0 0 0 0 0XFM 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,5 0,2

Regionaal commercieel 7,3 2,5 2,2 4,2 1,4 1,4 2 2,4 1,9 1,7 0,2 2,9 2,7

Overige zenders 4,9 8,5 12,8 10,9 6,9 4,2 4 3,5 5,6 3,6 3,7 7,9 13,7Reg. Commercieel + overig* 12,2 11 15 15,1 8,3 5,6 6 5,9 7,5 5,3 3,9 10,8 16,4

Radio 1 6,9 5,7 4,7 5,4 7,3 8 6,8 10,7 10,6 9,2 8,4 5 4,2Radio 2 6,6 4 9 11,4 9,2 13,7 6,8 10,7 10,8 11,2 9,7 9,9 14,1Radio 3FM 3,6 5,5 3,2 8,5 10,6 9,8 4,3 4 3,5 3,1 5,7 9,6 17,2Radio 4 1,1 2,4 1 0,9 1,3 1,3 0,8 2,3 2,8 1,6 0,8 1,2 1,3Radio 5 (747 AM) 1,1 1,5 0,3 0,4 0,9 0,7 0,6 0,9 1,4 1,3 1,3 0,3 0,5

Landelijk publiek 19,3 19,1 18,2 26,6 29,3 33,5 19,3 28,6 29,1 26,4 25,9 26 37,3

Arrow Classic Rock 1,2 0,3 0,4 1,1 2,8 2 1,8 2,2 2,4 1,2 2,1 1,9 0,9Arrow Jazz FM 0,4 0,5 0,1 0,8 0,2 1,1 0,5 1 1 1,5 0,3 0,4 0,2BNR Nieuwsradio 0,3 0 0,1 0,1 0,2 0,7 0,5 0,3 0,4 0,7 0 0,3 0,4Caz! 2,6 0,6 1,7 0,7 3 2,2 2,5 1,9 4,6 4 3,8 4,1 3,9Classic FM 1,1 1,2 0,8 1,4 1,7 1,8 1 2,5 2,5 3 1,2 1,3 1,9Kink FM 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0Q-Music 4,6 7,1 7,6 2,7 4,2 5,9 2,4 4,2 4,8 5 2,7 7,2 0,7Radio 10 Gold 3,3 2,6 1,4 2,8 4,4 5,2 11,4 7,9 5,1 6,8 6,6 5,5 4,2Radio 538 11,1 8,9 8,2 10 10,5 17,6 15,1 14,6 13,5 13 9,4 12,2 7,7Radio Veronica 6 4 6,5 7 5,3 4,2 12,7 5,8 5,7 3,2 3,7 3,6 1,1RTL FM 0,5 1,1 1 0,7 2,2 2,2 1,3 2 2,7 5,7 1,9 2,1 7,7Sky Radio 101 FM 9,8 6,4 15,3 11 9,2 11,4 13 9,3 10,3 9,8 17,3 8 4,1Slam FM 1,5 0,9 1,7 1 1 0,2 3,1 1,5 1,4 0,4 1,4 1 0,1

Landelijk commercieel 42,4 33,6 44,8 39,3 44,7 54,5 65,3 53,2 54,4 54,3 50,4 47,6 32,9

Grootste regionale zenderGrootste landelijke zendersMarktleider

*Overige zenders zijn voornamelijk kleine, lokale zenders die als regionaal commercieel kunnen worden aangemerkt en in beperkte mate buitenlandse zenders

© Stratix 2008 Annex I Profielen FM/AM Etherradio 72

Annex I Profielen

ANNEX I PROFIELEN ................................................................................................................. 72

BESCHIKBAARHEID FINANCIËLE GEGEVENS........................................................................... 73

1 RTL NEDERLAND................................................................................................................ 74

2 SIENNA HOLDING BV .......................................................................................................... 79

3 TALPA MEDIA HOLDING NV .............................................................................................. 85

4 DE PERSGROEP NV ............................................................................................................. 90

5 E-POWER ADVERTISTING BV............................................................................................. 93

6 WILD FM BV..................................................................................................................... 101

7 MEDIAD BV........................................................................................................................ 104

8 FD MEDIAGROEP BV ........................................................................................................ 108

9 RADIOCORP BV................................................................................................................. 112

10 BIG L LTD. ....................................................................................................................... 115

11 RADIO MARIA NEDERLAND ............................................................................................ 118


Beschikbaarheid Financiële gegevens

(openbaar)Jaarverslag

KvK winst-en verlies

KvK balans Netto omzet bruto radioomzet

(Nielsen)RTL Nederland X 408 mln 157 mln

Radio 538 ca. 65 mln

Telegraaf Media groep X 739 mln 130 mlnSienna Holding BV 53 mln

Talpa Media Holding NV X X 134 mlnTalpa Radio BV

De Persgroep NV X 534 mlnQ-music Nederland BV X X 23 mln 51 mln

CRN Management BV XE-Power Advertising BV X

Aangesloten radio BV's:Media Management & Projects BV X

Radio 4U BV XRebecca beheer BV X

Noordelijk Radio Sales XNDC/VKB de Uitgevers BV X 305 mln

NDC Radio BV X X -Stichting Adm. Youtoo Holding

Wedel Communications BVOerlemans Media Holding BV X

Dutch Media Investments BVBeretta BV X

Keizerstad FM exploitatie BV XTrend Deco-Design BV X

Trend Media Groep BVCommerciële Radio Zuid-Nederland BV XNuboco BV X

TiDa BV XStichting Optimaal FMSleutelstad BV X

Sleutelstad Media BV X

GalleryThema BV XWild FM BV X

Mediad BV ca 10 mlnSBS Radio BV X X

FD Mediagroep BV X X 2007: 59 mlnBusiness News Holding BV 2006: 10 mln

RadioCorp BV100% NL 1,9 mln

Big L Ltd. X

Radio Maria Nederland BV


1 RTL Nederland

Naam: RTL Nederland Holding BVAdres: Sumatralaan 47, 1217GPVestigingsplaats: HilversumK.v.K.: 32126634Email: [email protected]: www.rtl.nlTelefoon: 035 - 671 87 11Fax: 035 - 623 68 92

1.1 Korte omschrijvingMet vier televisiezenders is RTL Nederland marktleider in de Nederlandse mediawereld. CLT-UFA, een dochterbedrijf van Europa’s grootste radio-, tv- en productiebedrijf RTL Group, isverantwoordelijk voor de uitzendactiviteiten van RTL 4, RTL 5, RTL 7 en RTL 8. CLT-UFAmaakt ten behoeve van de door haar verzorgde zenders gebruik van diensten van RTLNederland BV

Naast de (staf)afdelingen is RTL Nederland opgebouwd uit de volgende onderdelen: RTLNederland Sales, RTL Nederland Broadcast Operations, RTL Nederland Interactief, RTLNederland Productions en de radiozender Radio 538. Daarnaast heeft RTL Nederland belangenin Grundy / Endemol Nederland (50%), Z24 Media (minderheidsbelang) en Digitenne Holding(2,5%). Verder is RTL Nederland voor 100 procent eigenaar van Freemantle NederlandProdukties en Blue Circle.

De visie van RTL Nederland is zich te ontwikkelen van broadcaster tot een multimediacontentplatform, met een gediversifieerd aanbod en gediversifieerde distributievormen1.

1.2 EigenarenTalpa Media Holding ontving door de verkoop van de Zender Tien en Radio 538 en belang van26,3% in RTL Nederland Holding BV. De overige 73,7% is in handen van demoedermaatschappij RTL Group. Deze laatste is in handen van Bertelsmann, die eenmeerderheid belang heeft van 90.3%. De overige 9.7% van de aandelen wordt vrij verhandeldop de Brusselse en Luxemburgse aandelenbeurs.

1.3 Omzet De totale omzet van RTL Nederland bedroeg over het jaar 2007 bruto € 408 miljoen, waarvan€ 19 miljoen valt toe te schrijven aan inkomsten uit radio. Dit is een groei van 17 miljoen ten

1 http://www.rtl.nl/service/rtlnederland/corporate/


opzichte van de € 2 miljoen radio-omzet in 2006. Uit het jaarverslag blijkt dat deze groeiafkomstig is van het consolideren van het van Talpa overgenomen, marktleidende station Radio538 in het laatste kwartaal van 2007. In het eerste kwartaal van 2007 had RTL Nederland juistde transactie afgerond waarmee haar radioactiviteit RTL FM als kabelstation was verkocht aanSky Radio en MTV Networks, die er TMF Radio van maakten. Van de overheid kreeg RTLNederland daarbij begin 2007 een teruggave van 6 miljoen2. Uit het eind augustus gepubliceerdehalfjaarverslag voor 2008 met deels vergelijkende cijfers met 2007 kan zo een goede recon-structie worden gemaakt van de omzetten van Radio 538 (3e kwartaal 2007 is ingeschat):

Radio 538 2007 2008

(mln) Q1 Q2 H1 Q3 Q4 FY Q1 Q2 H1

Omzet 15 14 29 17 19 65 15 14 31

Kosten 9 9 18 9 9 36 9 9 18

EBITDA Radio 538 6 5 11 8 10 29 6 5 13

- Amortisatie frequentie 1,8 1,8 3,6 1,8 1,8 7,125 1,8 1,8 3,6

EBITD 4,2 3,2 7,4 6,2 8,2 21,875 5,2 4,2 9,4

EBITDA teruggave aan RTL FM 6 6 6 6

Omdat bij radiostations de eigen kapitaalgoederen op de balans relatief beperkt zijn (zenders,kantoor- en studioruimte en veel bedrijfsmiddelen worden gehuurd) is de EBITD beperkt hogerdan het bedrijfsresultaat (winst voor rente en belastingen). Radio 538 is gezien de reconstructievan 2007 en de cijfers over het eerste halfjaar van 2008 duidelijk een lucratieve onderneming.

Volgens het Jaarboek Bruto Mediabestedingen 2007 van Nielsen Media bedroegen de brutoradio opbrengsten van RTL Nederland over het jaar 2007 € 157,1 miljoen van de totale omzetvan RTL Nederland. In het Nielsen Media boek worden echter al de omzetten van alle zendersover het gehele jaar toegerekend aan RTL Nederland. Dat betekent dat zij in de bruto omzet de2007 inkomsten van Radio 538 (Talpa) aan RTL toerekenen. De netto-omzet van Radio 538gerekend over geheel 2007 zal ongeveer € 70 miljoen groot zijn geweest3. Er wordt dusongeveer 55% aan kortingen gegeven en afdrachten aan mediaplanningbureaus.

1.4 ActiviteitenDe activiteiten van RTL Nederland beslaan de volgende:• Televisie • Radio • Content

2 Boekhoudkundig worden reguliere vergunningkosten aan de overheid als kosten genoteerd, terwijl

een jaarlijks bedrag op de frequentie wordt afgeschreven via de post Amortisatie Frequentie3 Dit is een schatting op basis van vier kwartalen à 17 miljoen + 2 miljoen Euro.


Radio 538 Yorin FM RTL Radiomrt-02 9,6% 3,9%sep-02 10,4% 3,3%mrt-03 10,1% 2,8%sep-03 10,8% 3,0% 1,0%mrt-04 11,0% 2,9% 1,7%sep-04 12,8% 3,1% 2,5%mrt-05 11,5% 2,8% 2,6%sep-05 11,3% 2,8% 2,8%mrt-06 10,5% 2,5% 3,3%sep-06 11,7% 1,4%mrt-07 10,6%sep-07 11,4%mrt-08 11,2%

1.5 Radioactiviteiten

1.6 Marktaandelen radio

1.7 Historie (radioactiviteiten)RTL Nederland startte op 1 mei 1991 een kabel- en satellietradiostation RTL 4 Radio. Na hetverwerven van een paar restfrequenties in 1992 wordt dit RTL Radio. In 1994 moeten diefrequenties weer worden ingeleverd.

Als Veronica in 1995 toetreedt tot de toen met RTL gecreëerde Holland Media Groep, wordt hetkabelstation per 1 oktober 1995 omgedoopt tot Kink FM. Vrijwel tegelijk wordt op 1 september1995 Hitradio Veronica op de AM gelanceerd. Wanneer de luistercijfers blijken tegen te vallenwordt Kink FM overgedaan aan Veronica. Bij de frequentieverdeling in 1998 wordt voorVeronica een FM frequentie verworven en de zender omgedoopt in Veronica FM. NadatVeronica uit HMG opstapte werd deze zender omgedoopt in Yorin FM. RTL Nederlandbemachtigde een kavel voor Yorin FM bij de veiling in 2003. Yorin FM werd in 2006afgestoten aan de groep rond Sky Radio, die het omdoopte tot CAZ!

RTL FM werd in 2003 opgestart op een nieuw verworven geclausuleerd frequentiekavel, metals kenmerk Nederlandstalige muziek. Partijen moesten voor een vergelijkende toetspercentages aangeven voor de ruimte die zij in de programmering wilden geven aanNederlandstalige, Europese en muziek ouder dan één jaar. RTL verwierf het kavel met eenfinancieel bod van € 23 miljoen en een bod van 35% Nederlandstalige muziek, maar moestechter in juli 2006 de frequentie afstaan aan 100%NL, nadat die partij een rechtszaak tegen de

kavel Radiozender(s) Zenderprofiel Luisteraarprofiel Marktaandeel* Bereik Ether Distributiekanaal

A6 Radio 538 popmuziek

13-45 jaar, werken, staan volop in leven, veel activiteiten, meer dan gemiddeld open voor (commerciele) impulsen

11,8% 68,0%

ether, kabel, internet, satelliet, digitenne, FM-eXtra

* per mei 2008


Staat over de gunning van dat kavel had gewonnen omdat zij een bod uitbracht met 70%Nederlandstalig (en een vergoeding van € 8000). RTL heeft voor deze onterechtevergunningverlening nog een schadevergoeding verkregen. De kabelfrequenties van RTL FMzijn momenteel in handen van TMF radio. Deze zender werd afgestoten aan Sky Radio en MTVNetworks, een transactie die in februari 2007 werd afgerond.

Over Radio 538Radio 538 zond voor het eerst uit op 11 december 1992 vanuit een villa in Bussum — hiervoorheette het 'Sky Hitradio' (een non-stop zender opgericht in juli 1992). De eerste jaren zondRadio 538 alleen uit op de kabel. In 1994 werd een verzoek om ook in de ether uit te mogenzenden nog afgewezen ten gunste van een aantal kleinere stations (ook Sky Radio kreeg geenfrequentie). Radio 538 begon hierop een mediacampagne. In totaal werden 320.000handtekeningen verzameld. In 1995 al kreeg Radio 538 de fel verlangde frequentie op de ether,bestaande uit totaal verschillende frequenties per regio. Bij de frequentieveiling van 2003 (dezogenaamde Zerobase) kreeg Radio 538 een nieuw landelijk FM frequentiekavel (A06) met eenbod van € 57 miljoen.

Radio 538 is ook via de kabel, via Digitenne, op mobiele telefoons via UMTS (op de portals vanKPN i-mode en Vodafone Live) en in Limburg op AM 891 kHz, 336 m te ontvangen. Verder isde zender in heel Europa te ontvangen via de satelliet en wereldwijd via het internet.Radio 538 werd in december 2003 verkocht aan de investeringsmaatschappij AdventInternational. In mei 2005 werd het radiostation overgenomen door Talpa Radio International,onderdeel van Talpa Media Holding. In Juni 2007 werd het station samen met TV zender Tienverkocht aan RTL Nederland Holding. Deze laatste beheert ook de tv zenders RTL 4, 5 en 7.

1.8 Business model radio• Advertentieverkoop• Evenementen• Mobile (games, ringtones, sms service)• Muziek (downloadshop)

Bij Radio 538 betreffen de evenementen o.a. de drive-in show DJs on Tour en festivals.Marktpartijen mogen die drive-in shows volgens de tariefkaart ook sponsoren,

De muziek downloadshop is de nieuwste loot aan de stam. Hiermee wordt een poging gedaanom zich als muziekkanaal in de detailhandelswaardeketen voor muziek te manoeuvreren.


1.9 Eigendomsverhoudingen

RTL Nederland Broadcast Operations

RTL Nederland Productions

RTL Nederland Sales

RTL Nederland Interactief

Televisie (CLT/UFA)- RTL4 - RTL5- RTL7/RTLZ- RTL8

Radio 538

RTL Nederland

76,9%

23,1%

Bertelsmann Stif tung

Familie Mohn

Blue Circle 100%

100%

Talpa Media

Digitenne Holding

Freemantle Nederland 100%Produkties

RTL Group

Bertelsmann

73,7%

89,9%

26,3%

2,5%

Grundy/Endemol Nederland

Z24 Media

FD Media Groep

Endemol Nederland

Minderheid

Meerderheid 50%

50%

Talpa Radio: - Vrije Radio Omroep NL - Radio 538 Internet- Radio Digitaal B.V.- Radio 10 Gold B.V.

100%


2 Sienna Holding BV

Naam: Sienna Holding BV Adres: Naarderpoort 2, 1411 MA Vestigingsplaats: NaardenK.v.K.: 34241388Email: n.b.Website: http://www.tmg.nlTelefoon: 035 - 699 0101Fax: 035 - 699 1005

2.1 Korte omschrijvingSienna Holding BV is de radiotak van de Telegraaf Media Groep NV (TMG) waaronder deradiozenders Sky Radio, Classic FM en Radio Veronica zijn ondergebracht. Daarnaast is degroep voor 50% procent eigenaar van TMF Radio (TMF Radio V.O.F.), waarvan de overige50% in handen is van MTV Networks.

TMG heeft marktposities heeft in dagbladen, magazines, on- en offline media, radio entelevisie. TMG is daarnaast in toenemende mate actief in nieuwe en veelal digitalemediavormen via internet, mobiele telefoon, narrowcasting en in combinaties van mediumtypen(crossmedia).

Op internationaal vlak heeft TMG via diverse deelnemingen een positie verworven in beurzenen evenementen via een deelneming in Expomedia Group en heeft het via een optie van 12%van het aandelenkapitaal met stemrecht een belang in een van de grootste Europese radio entelevisiebedrijven ProSiebenSat.1 Media.

2.2 EigenarenSienna Holding (Sky Radio Group) is voor 85% in handen van TMG, de overige 10% en 5%zijn respectievelijk in handen van Veronica Holding (Vereniging Veronica) en het managementvan Sky Radio Group.

TMG is een beursgenoteerd bedrijf, waarvan de aandelen zijn genoteerd aan de effectenbeursvan NYSE Euronext (Amsterdam). Grote aandeelhouders in TMG zijn ExploitatiemaatschappijPuijenbroek, Cyrte Investments4 en het Tweedy Brown Fund.

4 Cyrte is in 2000 gestart onder de naam Talpa Capital als Family Office om het kapitaal van de Mol te

beheren, na de verkoop van Endemol aan Telefonica. Na toetreding van NIB Capital als 25%medeaandeelhouder, is de naam omgedoopt in Cyrte Investments en zijn er meerderebeleggingsfondsen gecreëerd, waarna de vermogensbeheerder is Cyrte Investments is verkocht aanDelta Lloyd Asset Management.


kavel Radiozender(s) Zenderprofiel Luisteraarprofiel Marktaandeel* Bereik ether Distributiekanaal

A1 Sky Radionon-stoppopmuziek

20-49 jarigen, shoppersen vrouwen 9,1% 67%

ether, kabel, internet,satelliet, digitenne, FM-eXtra

A2 Radio Veronicapopmuziek (80& 90's)

20-49 jaar,voornamelijk mannen 6,1% 58%

ether, kabel, internet,satelliet, digitenne

n.v.t. Classic FM klassiek

35 jaar en ouder, hogewelstandsklasse,business-2-business,boodschappers 10+ 2,2% 0%

kabel, internet, satelliet,digitenne, FM-eXtra

n.v.t. TMF radio popmuziek

15-25 jaar, scholierenen studenten, uitgaan,internet, gevoelig voornieuwste trends 0,2% 0% kabel, internet, FM-eXtra

2.3 OmzetDe totale geconsolideerde bruto jaaromzet van TMG bedroeg over 2007 € 738,8 miljoen.Daarvan valt € 53,071 miljoen (7%) toe te schrijven aan opbrengsten uit radioactiviteiten.Volgens het Jaarboek Bruto Mediabestedingen 2007 van Nielsen Media bedroegen de brutoradio opbrengsten van TMG over het jaar 2007 € 130,2 miljoen.Er wordt dus bijna 60% aan kortingen gegeven en afdrachten aan mediaplanningbureaus.

2.4 ActiviteitenDe activiteiten van TMG beslaan de volgende:• Uitgeverij (dagbladen, tijdschriften, puzzels e.a.)• Radio• Distributie• Televisie• Digitale media (o.a. internet, mobiele telefonie, narrowcasting)

De activiteiten van de Vereniging Veronica beslaan de volgende:• Licenties verstrekken op de merknaam aan radiostations, TV-omroep en gidsuitgever• Kabelstation Kink FM, Internetzenders: Kink Classics, Kink Aardschok en V-Radio• Opleidingstraject Veronica Radioschool• Opleidingstraject Veronica Filmschool• In september 2008 worden de opleidingen omgezet in de cross-mediale V-Academy

Beiden voeren een deel van die activiteiten uit via Sienna Holding BV.




2.7 Historie (radioactiviteiten) TMG / Sky Radio / Sienna HoldingSky Radio werd in 1988 opgericht als onderdeel van Sky Television UK (onderdeel van NewsCorporation) van Rupert Murdoch. In augustus 2005 verkocht News Corporation, Sky RadioGroep (incl. Radio Veronica en Classic FM) aan een consortium onder leiding van de Telegraaf,die naast hiervoor genoemde bestond uit ING en Veronica. Vanwege de beperkingen opgelegddoor de Nederlandse cross ownership regelgeving heeft TMG in 2006 aanvankelijk een belanggenomen van ruim 28% in Sky Radio Group. Na een wijziging van deze regelgeving in juni2007 werd dit belang, door het uitoefenen van een daartoe strekkende optie, uitgebreid tot 85%.De overige 10% en 5% zijn in handen van respectievelijk Veronica Holding en het managementvan Sky Radio Group (Sienna Holding). Met deze overname kreeg TMG de beschikking overvier populaire radiozenders, met ieder hun eigen doelgroep: Sky Radio 101 FM, RadioVeronica, Classic FM en TMF Radio. Tezamen bereiken zij bijna 5.5 miljoen Nederlanders perweek.

Classic FM is een Vennootschap onder Firma, langs deze weg is de Engelse partij die hetoorspronkelijke Classic FM concept ontwikkelde als minderheidsdeelnemer actief.

De Telegraaf Media Groep was een grote minderheidsaandeelhouder in SBS Broadcasting BV,dat in 2005 werd overgenomen door de private equity fondsen KKR en Permira. Hierdoorincasseerde de Telegraaf een omvangrijk bedrag, wat de financiële middelen leverde voor deaanschaf van de Sky Radio Group. SBS Broadcasting BV is door KKR en Permira nadienondergebracht bij het Duitse ProSieben Sat.1 Media, en voert vanwege transacties in 2003 hetTV station Veronica onder licentie van de Vereniging Veronica. Het is ook de eigenaar vanVeronica Uitgeverij, Veronica Litho en Veronica Concepts Design. ProSieben kondigde in mei2008 aan dat men de printactiviteit wilde verkopen, en TMG gaf aan grote interesse te hebben indeze uitgever van het Veronica Magazine, dat in het vierde kwartaal een betaalde oplage kentvan 998.835 exemplaren5,6.

5 http://dutchmedia.nl/blog/?p=1313 ProSiebenSat.1 Media AG wil Veronica Uitgeverij verkopen.

Sky Radio 101 FM Radio Veronica Classic FMmrt-02 13,6% 3,3%sep-02 13,4% 2,7%mrt-03 12,4% 3,1%sep-03 11,9% 3,2% 2,6%mrt-04 11,4% 4,8% 2,5%sep-04 10,8% 3,6% 2,1%mrt-05 9,6% 4,6% 2,4%sep-05 8,6% 5,5% 2,1%mrt-06 9,4% 4,9% 2,4%sep-06 9,4% 5,5% 1,7%mrt-07 10,2% 5,7% 1,9%sep-07 9,3% 5,5% 1,9%mrt-08 9,0% 6,2% 2,3%


De relatie tussen TMG en de mede-aandeelhouder in Sienna Holding, de Vereniging Veronica,is een hoogst ingewikkelde.

2.8 Historie (radioactiviteiten) Vereniging VeronicaAls tweede aandeelhouder in Sienna Holding, en verstrekker van een licentie op de merknaamRadio Veronica neemt Veronica een bijzondere positie in het medialandschap in. Veronica heefteen enerverende historie achter zich van Etherpiraat op de Noordzee in de jaren zestig en beginzeventig. Na toetreding tot het publieke bestel in het 1975, groeide Veronica door tot de grootstepublieke omroepvereniging van de jaren '80, waarna het in 1995 weer uit het publieke besteltreedt. In dat jaar wordt door de Vereniging Veronica met RTL een joint venture opgetuigd: deHolland Media Groep. De Vereniging Veronica heeft hiervoor de werkmaatschappij VeronicaHolding opgericht.

Op radiogebied start men in 1995 samen met HMG Hitradio Veronica op de AM, VeronicaNieuwsradio en Kink FM. In 1998 wordt Hitradio Veronica met het verwerven van een FMfrequentie omgedoopt tot Veronica FM. Vanwege een te lage luisterdichtheid wordt VeronicaNieuwsradio beëindigt en Kink FM door HMG aan de Vereniging Veronica terugverkocht. DeVereniging Veronica heeft het alternatieve muziekkanaal Kink FM vanaf eind jaren negentig opde kabel voortgezet.

In 2001 verbreekt men het zakelijk verband met HMG en wordt Veronica FM door RTLomgedoopt in Yorin FM, waarna de Vereniging Veronica twee jaar lang op de gids drijft. In2003 gaat men voor TV en de omroepgids zakelijke banden aan met SBS Broadcasting BV,waarbij licentierechten op de merknaam worden verstrekt en de TV-zender V8 in Veronicawordt omgedoopt. De Telegraaf Media Groep is daar dan een grote minderheidsaandeelhoudervan. Een vergelijkbare licentieconstructie en ook een deelneming gaat men aan met de SkyRadio Groep voor radio. Hierbij wordt een 10% belang in de Sky Radio groep verworven, diehet door hen verworven geclausuleerde 'Gouwe ouwe' kanaal omdoopt tot Radio Veronica.

Sinds men in 2005 de vooral via de Gids en een beetje via de merknaam verworven aandelen inSBS verkocht aan KKR en Permira, concentreert de Vereniging Veronica zich op het vastleggenvan haar rijke omroephistorie en op het stimuleren van de Nederlandse radio middels dealternatieve kabelzender Kink FM, het opleidingstraject Veronica Radioschool en sinds kort hetopleidingstraject Veronica Filmschool. Kink FM fungeert dus als 'opleidingsstation'.

6 Mocht TMG de uitgeverij verwerven, dan ontstaat er een complex juridisch en strategisch vraagstuk,

omdat het Veronica Magazine in de gids ook de gegevens van Nederland 1,2 en 3 publiceert en erjarenlang juridische strijd is gevoerd tussen uitgevers en de publieke omroepen over de rechten opdie gegevens. De publieke omroep heeft die willen voor behouden aan uitbaters van TV-zenders. Erkunnen daarom de komende tijd mogelijk strategische zakelijke zetten worden gedaan door TMG,bijv. het lanceren van een TV-kanaal.


In de praktijk zijn er via de licentierechten van de Vereniging nog steeds commerciëledwarsverbanden tussen de Radio, de TV-zenders en de Gidsuitgeverij. Dat valt onder meer tezien aan het via de websites onderling naar elkaar doorverwijzen.

2.9 Business model radio• Advertentieverkoop• Muziekverkoop (downloadshop sinds 2008 en in samenwerking met Bol.com cd/dvd

verkoop, boekverkoop e.d.)• Licentierechten / kruisverkoop onder de merknaam Veronica

Eén van de doelstellingen van TMG is het creëren van synergievoordelen, welke volgens degroep te behalen zijn door het bereiken van dezelfde brede of specifieke publieksgroepen encommunities via meerdere mediaplatformen. Daarbij wordt onder andere gedoeld op hetintegreren van productconcepten en het crosspromoten van sterke merken. Een voorbeeld is hetverzorgen van het financiële nieuws door de financiële redactie van dagblad De Telegraaf inuitzendingen van Classic FM. In digitale media draait Sky Radio Group mee op het digitaleplatform van TMG en ook advertentieverkopen worden gezamenlijk gedaan.

‘Digitale media is een ontwikkeling waar we heel goed naar kijken. De digital director die wenet hebben benoemd gaat zich daar volledig op richten. Net als bij radio via de ether blijft ookdigitaal vooral merken contentgestuurd. Blijven finetunen. Dat is de kern van ons vak’,

- Ab Trik7, directeur Sky Radio Group -

7 Bron: Jaarverslag TMG 2007



TMG Distributie B.V. - Telegraaf Distributie B.V.- Regio Distributie B.V. - DistriQ Transport B.V.

All Connected Media- Mobillion B.V.- Media Groep West-int.

Datawire Beheer B.V.- MediaPact B.V.- DataWireSport B.V.- PayperNews B.V.

Telegraaf Events B.V.- 402Events.com B.V.- VDB Media B.V.

Telegraaf Drukkerij Groep B.V.- B.V. Rotatiedrukkerij- B.V. Drukkerij N-H

Telegraaf Media Groep

30,5%

10,3%9,2%

50,0%

Exploitatie-maatschappij Puijenbroek

Cyrte In-vestments

Tweedy Brown Fund

Overig

100%

Home 4 Media B.V.- Telegraaf facilitair Personeel- Parkmanagement Personeel

Telegraaf Media ICT B.V.

Telegraaf Nederland Media B.V.- De Uitgeversmaatschappij- Telegraaf Tijdschriften- Holland Combinatie- BasisMedia- Hollandse Dagbladcombi- Telegraaf Digitale Media- Telegraaf Media Nederland

Keesing Media Group B.V.- Keesing Group B.V.

Telegraaf Media Int.- ProSiebenSat..1 (12% optie)- e.a.

Sienna Holding B.V.- Sky Radio Nederland B.V. (Sky Radio B.V,) (Sky Radio Evenementen B.V.) (Radio 103 B.V.) (Radio Veronica 103FM B.V.)

Overig- B.V. Beleggingsmaatschappij- Adwire B.V.- B.V. Agentenadministratiekantoor- Telegraaf Media Mgmt B.V.- Telegraaf Finance B.V.- Telegraaf Media Directie B.V.- Weekmedia

Vereniging Veronica

Management

Management

Management

Diverse partijen

85%

5%

10%

TMF Radio

MTVNetworks

50%

50%

Kink FM

ProSiebenSat.1 Media

100%

Licentierechten


3 Talpa Media Holding NV

Naam: Talpa Media Holding NVAdres: Zevenend 45 IV, 1251RLVestigingsplaats: LarenK.v.K.: 32083875Website: http://www.talpamedia.nlTelefoon: 035-5333333Fax: 035-5333334

3.1 Korte omschrijvingTalpa Media Holding is de houdstermaatschappij waarbinnen mediaondernemer John de Mol alzijn media-activiteiten heeft ondergebracht. De Talpa Media Groep is opgebouwd uitverschillende bedrijven die actief zijn op tal van terreinen binnen de audiovisuele wereld. Ondermeer betreft dit Talpa Content (televisieontwikkelafdeling), met daaraan verbonden eenproductiebedrijf voor zelfontwikkelde TV-programma's. Met Endemol, het bedrijf dat ooit mededoor de Mol was opgericht en waar recent het beleggingsfonds Cyrte Investments8 weer eengrootaandeelhouder is geworden, onderhoudt Talpa nauwe contacten op het gebied van creatieen distributie. Daarnaast is de groep aandeelhouder in RTL Nederland op het gebied van defree-to-air platformen radio en TV. Daarnaast opereren binnen Talpa Media de eigen radiotakwww.talparadio.nl, de muziekdivisie Talpa Music en de bedrijven Talpa New Business, TalpaMedia Nederland en Talpa TV.

Op internationaal niveau bezit Talpa Media sinds de herfst van 2007 een substantieel belang inhet Franse Brainbox, dat actief is als bedenker van formats voor televisie en andere platforms.In de Verenigde Staten beschikt Talpa over een creatieve afdeling: Talpa Content USA.

3.2 EigenarenDe radioactiviteiten in de Talpa Radio tak zijn via Talpa Radio International voor 100% inhanden van Talpa Media Holding. De aandelen van Talpa Media Holding BV zijn voor 80% in handen van John de Mol, via TalpaService II NV, de overige 20% is in handen van Rabo Participaties II BV.

8 Cyrte is in 2000 gestart onder de naam Talpa Capital als Family Office om het kapitaal van de Mol te

beheren, na de verkoop van Endemol aan Telefonica. Na toetreding van NIB Capital als 25%medeaandeelhouder, is de naam omgedoopt in Cyrte Investments en zijn er meerderebeleggingsfondsen gecreëerd, waarna de vermogensbeheerder is Cyrte Investments is verkocht aanDelta Lloyd Asset Management.


3.3 Omzet De netto jaaromzet van Talpa Media Holding (inclusief 14 geconsolideerde dochters) bedroegaan het einde van het fiscale jaar 2006, zo’n € 134 miljoen.Voor Talpa Radio BV zijn geen recente jaarrekeningen gedeponeerd bij de KvK en ook van degegevens van de moedermaatschappij is niet te achter halen welk deel van de omzet voortvloeituit radio activiteiten.

3.4 ActiviteitenDe activiteiten van Talpa Media beslaan de volgende:• TV producties• Radio • Muziek (o.a. publishing, copyright, artiestenmarketing)



kavel Radiozender(s) Zenderprofiel Luisteraarprofiel Marktaandeel* Bereik ether Distributiekanaal

n.v.t. Radio 10 Gold popmuziek (70, 80 & 90's)

35-49 jaar, overwegend vrouwen, laag of middelbaar opgeleid

3,2% n.v.t.kabel, internet, digitenne, FM-eXtra

n.v.t. Radio Digitaal various various n.v.t. internet

n.v.t. Juize.FM hip-hop & R&B 10-25 jaar, urban lifestyle n.v.t.

kabel, internet, satelliet, FM-eXtra

* per mei 2008

(overig 5,4%)

Radio 10 Goldmrt-02 7,6%sep-02 7,2%mrt-03 6,6%sep-03 4,7%mrt-04 4,6%sep-04 5,0%mrt-05 5,0%sep-05 5,0%mrt-06 4,9%sep-06 4,9%mrt-07 4,6%sep-07 4,1%mrt-08 3,1%


3.7 Historie (radioactiviteiten)9

Radio 10 Gold begon op 4 april 1988 onder de naam Radio 10 met uitzenden. Op 15 augustus1990 werd het station omgedoopt tot Radio 10 Gold, een gouwe ouwe station.

In 1998 nam uitgever Wegener het entertainmentbedrijf Arcade over, waartoe Radio 10 Goldbehoorde. Op 1 januari van dat jaar bemachtigde Radio 10 Gold een FM-frequentie (103 MHz).

De naam werd in 1999 gewijzigd in Radio 10 FM, zodoende werd het accent (naast goldenoldies) ook gelegd op recente hits en werd de slogan ook 'De grootste hits aller tijden.'

In februari 2003 kocht Talpa Radio International, een onderneming van John de Mol, Radio 10FM. Het station kreeg een nieuw jinglepakket (het 'nieuwe' Radio 10 FM) en de programmeringging op de schop om de kans op het verkrijgen van een FM frequentie zo groot mogelijk temaken. De vernieuwde programmering en vormgeving startten op 5 mei 2003. Enkele wekenlater verloor Radio 10 FM echter de veiling van de etherfrequenties. De kavel (A3) voor 'gouweouwe' muziek ging naar Sky Radio onder de naam 'De Gouwe Ouwe Zender.' Het leek eraanvankelijk op dat Sky Radio de zender zou over nemen, maar zag er uiteindelijk toch van af.

Op 1 december 2003 veranderde de zender de naam (opnieuw) in Radio 10 Gold om het accentmeer te leggen op golden oldies. In juni 2004 wist Talpa Radio de licentie voor de AM 1008kHz van Radio London over te nemen waarop het sinds eind juli 2004 te ontvangen was.

Op 5 maart 2007 maakt Talpa Radio bekend dat er ingegrepen wordt bij Radio 10 Gold.Vanwege hoge kosten voor de AM frequentie en teruglopende belangstelling van adverteerdersbesloot Talpa dat er opnieuw bezuinigd moest worden, ondanks het feit dat er ruim 1,3 miljoenluisteraars naar de zender luisterden. Op 2 juli 2007 werd de middengolf-frequentie verkochtaan GrootNieuwsMedia BV. Vanaf mei 2007 worden Radio 10 Gold en Juize FM via FmeXtra op de FM-frequentie (102MHz) van het analoge station Radio 538 (welke toen nog behoorde bij Talpa Radio) digitaalmeegezonden.

Op 25 juni 2007 werd bekend dat Radio 538 werd verkocht aan RTL Nederland, maar Radio 10Gold, Juize FM en Radio Digitaal bleven in handen van Talpa Radio. Radio 10 Gold wordtvooral via de kabel beluisterd, maar is na een onderbreking sinds januari 2008 weer viaFMeXtra via de ether te ontvangen. Het station valt ook via internet, de satelliet (ASTRA) enDigitenne te beluisteren. Juize FM dat is voortgekomen uit het radioprogramma Juize bij Radio 538 en zich op de genreshiphop en R&B richt, wordt in een zeer groot deel van de kabelnetten ook via de analoge FMband verspreid. Via Internet biedt Talpa Media ook Juize FM-TV aan, een videoclipstation.Radio Digitaal is het internetstation van Talpa, waarlangs men op dit moment 20 verschillenderadio-programma's aanbiedt.

9 Bron: wikipedia


3.8 Business model• Advertenties• Gameverkoop (i.s.m. Zylom)• Evenementen• Nauwe contacten met Radio 538 (verwijzingen op websites)• Radio 10 Gold werkt met wielersponsor en aandeelhouder Rabobank samen in Radio-tour



Talpa Producties B.V.

Talpa Content B.V.

Talpa Media Nederland B.V.

Talpa New Business B.V. - Talpa Digital B.V.

Talpa Radio: - Vrije Radio Omroep NL - Radio 538 Internet- Radio Digitaal B.V.- Radio 10 Gold B.V.

Talpa TV B.V.

Talpa Media Holding N.V.

80%

20%

John de Mol Rabo Participaties

RTL Nederland

100%

Brainbox TV

Talpa Music Holding BV

2P´sW Music

meerderheidsbelang

minderheidsbelang

26,3%

onbekend

RTL Group

73,7%

Radio 538100%


4 De Persgroep NV

Naam: De Persgroep NVAdres: Brusselsteenweg 347, 1730Vestigingsplaats: Kobbegem, België K.v.K.: 32039594 (Q-music BV)Email: [email protected]: www.persgroep.be, www.q-music.nlTelefoon: 035-6552655Fax: 035-6552656

4.1 Korte omschrijvingDe Persgroep is een vooraanstaande Belgische mediagroep die voornamelijk aanwezig is in hetVlaams landsgedeelte. De Persgroep is zowel actief in de geschreven pers (met kranten als HetLaatste Nieuws en De Morgen, of magazines zoals Dag Allemaal en Goed Gevoel), als in deaudiovisuele media (met een 50% deelneming in de Vlaamse Media Maatschappij, uitbaatstervan het televisiestation VTM en de radiozenders 4FM en Q-music België).

De Persgroep werd de afgelopen jaren ook steeds meer actief in Nederland. In 2003 was DePersgroep grotendeels verantwoordelijk voor de verzelfstandiging van Het Parool, waardoor DePersgroep grootaandeelhouder (58,6%) werd van de krant. Daarnaast neemt De Persgroep in2005 Noordzee FM over van Talpa en doopt de zender om in Q-music Nederland.

4.2 EigenarenDe Persgroep is volledig in handen van de familie van Thillo

4.3 OmzetUit het jaarverslag blijkt dat De Persgroep in 2007 een omzet had van 534 mln euro, waarvan177 mln euro uit audiovisuele activiteiten. Uit de jaarrekening opgevraagd bij de Kamer vanKoophandel blijkt dat Q-music Nederland BV verantwoordelijk was voor bijna 22,398 mln eurovan deze omzet. Het bedrijfsresultaat voor rente en belastingen bedroeg € 3,6 mln negatief enhet netto resultaat was een verlies van € 4,149 mln. Volgens de Dutchmediablog was € 18,2miljoen van de omzet verworven met spot reclame en € 4,19 mln overige omzet.

Volgens Nielsen Media was de bruto omzet van Q-music (Nederland) voor 2007 50,927 mlneuro. Blijkbaar geeft Q-music 55% aan kortingen en afdrachten aan mediaplanningbureaus.

http://www.persgroep.be/


4.4 ActiviteitenDe activiteiten van de Persgroep beslaan de volgende:• Uitgeverij• Televisie• Radio



4.7 Historie (radioactiviteiten)In mei 2005 neemt Talpa, de toenmalige eigenaar van Noordzee 100.7 FM en Radio 10 gold,marktleider Radio 538 over. Omdat het niet is toegestaan om meerdere ongeclausuleerde,landelijke frequentiekavels in het bezit te hebben moest Talpa af van Noordzee 100.7 FM. Dezezender is er op dat moment financieel niet best aan toe vanwege slecht aanslaan van een nieuwformat en de hoge kosten van het frequentiekavel die lasten met zich meebrengt van ruim 10mln euro per jaar. Dit alles leidt ertoe dat Talpa de zender voor het symbolische bedrag van 1 euro verkoopt aanDe Persgroep NV Deze doopt Noordzee 100.7 FM om tot Q-music Nederland en begintaugustus 2005 met uitzenden.

kavel Radiozender(s) Zenderprofiel Luisteraarprofiel Marktaandeel Bereik Distributiekanaal

Radio BemBem kindermuziek3-9 jaar, Nederlandstalige kinderen

kabel, internet, FM-extra

4FM (Belgie)

A3 Q-music (VL, NL) popmuziek20-49 jaar, actieve jong volwassen luisteraar

7,6% 68,0%ether, kabel, internet, digitenne, FM-eXtra

Q-Music Noordzee 100.7mrt-02 4,9%sep-02 4,3%mrt-03 5,7%sep-03 5,9%mrt-04 5,0%sep-04 5,2%mrt-05 4,7%sep-05 4,0%mrt-06 5,6%sep-06 6,3%mrt-07 6,2%sep-07 6,9%mrt-08 7,4%


In december 2005 start Q-music in samenwerking met Studio 100 met de kinderzender RadioBembem, die in Nederland en Vlaanderen op de kabel en via internet te beluisteren is.

4.8 Business model radio• Advertenties• Downloadshop• Sterke synergie met overige activiteiten• Toetreding tot een buitenlandse markt


De Persgroep Publishing NV-Eco Print Center NV -Het Laatste Nieuws -De Morgen

De Persgroep N.V.

100%

Mediafin NV -De Tijd -L'Écho

Q-Music Nederland BV

Het Parool BV

Vlaamse Media Maatschappij NV-Paratel N.V.-Studio-A N.V. -Q-Music België -4FM -VTM -2BE -JIM

Antwerpse Televisie Maatschappij NV-ATV

50%

Regionale TV Media NV

50% 50% 33,3% 58,4%

Fam. van Thillo


5 E-Power Advertisting BV

Naam: E-power Advertising BVAdres: Hengeveldstraat 29 2e etage, 3572KH Vestigingsplaats: UtrechtK.v.K.: 30216830Email: n.b.Website: http://www.epowersales.nlTelefoon: 030-2753390Fax: 030-2753399.

5.1 Korte omschrijvingE-Power Advertising BV (voorheen Commerciële Radio Nederland BV, kortweg CRN) is eenlandelijke verkooporganisatie, handelend onder de naam E Power Sales, voor reclame opradiostations, internetradio, websites en andere vormen van media. Sinds 2000 verzorgt E-Power de advertentie activiteiten van 14 commerciële regionale radiostations in Nederland. Menclaimt via die kanalen adverteerders een bereik te bieden van meer dan 1.600.000 luisteraars perweek.

De zenders zijn daarbij inzetbaar als totaalpakket van een landelijke campagne ofgesegmenteerd in specifieke regio’s, bijvoorbeeld ter ondersteuning van regionale salespromo’s, een filiaalopening of personeelswerving. De primaire doelgroep waar E-Power zich opricht is 20 tot 34 jarigen en de secundaire doelgroep bestaat uit 35 tot 49 jarigen. Zo’n 80% vande luisteraars van de 14 regionale zenders bevinden zich in de leeftijdscategorie 20 - 49 jaar. Eris bewust gekozen voor deze leeftijdscategorie om complementair te zijn aan de publiekeregionale omroepen, die een luisterpubliek van voornamelijk 50 jaar en ouder bereiken.

Naast de advertentieacquisitie voor regionale radiostations houdt E Power Advertising zich ookbezig met advertenties via websites en claimt daar 1,1 miljoen unieke bezoekers. Men werktdaarbij niet alleen voor de commerciële regionale omroepen maar ook voor Kink FM,Veronica.nl en Caz.nl. Het bedrijf voert ook de acquisitie voor de Internetzenders Kink Classics,Kink Aardschok en V-Radio.

5.2 EigenarenE-Power is geheel in handen van CRN Management BV, een bedrijf dat zich bezig houdt methet leveren van advies en verrichten van werkzaamheden ten behoeve van mediavormen inNederland. Daarnaast houdt het zich bezig met het bezitten, beheren en vervreemden vanaandelen (en andere vermogensbestanddelen) in andere vennootschappen en het beleggen inonroerende zaken. Onbekend is wie de aandeelhouders zijn van CRN Management. GerritRokus Vonk is de zelfstandig bevoegde bestuurder.


De bestuurder van E-Power is Jan Lagrouw. Lagrouw verliet in 1998 het reclame-acquisitiebedrijf IP (waar hij voor de Holland Media Group actief was voor Veronica FM/KinkFM) om CRN op te zetten. Dit viel samen met het terugverkopen van Kink FM door HMG aande Vereniging Veronica.

5.3 OmzetBij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van E-Power gedeponeerd en de verslagenvan moedermaatschappij CRN Management BV zijn ook niet toereikend.

5.4 Activiteiten• Advertentieverkoop • Internet (radioplein.nl)• Bezitten, beheren en vervreemden van aandelen• Onroerend goed beleggingen

5.5 Radioactiviteitenkavel Radiozender(s) Zenderprofiel Luisteraarprofiel Marktaandeel* Bereik Distributiekanaal

e-Power BV (voormalig CRN) E Power Radio (CRN) advertentieverkoop various 3,7% 87,1% variousStichting Commerciële Omroep Exploitatie Zuid-Holland B5 Fresh FM verschillend 20-49 jaar 10,8% ether, internetMedia Management & Projects B.V.

B1, 6, 9, 16, 17, 18

CityFM classic rock 20-49 jaar 35,4% ether, kabel, internet

NDC / VBK de uitgevers B25 Star FM (RadioNL) Nederlandstalig 30-60 jaar 1,6% ether, kabel

NDC / VBK de uitgevers B10, 13 Waterstad FM popmuziek 15-40 jaar 3,2% ether, kabel, internet

Oerlemans Media Holding B.V. B3 Radio Decibel popmuziek 80 & 90's 20-50 jaar 3,5% ether, internetBeretta B.V. B20 Keizerstad FM popmuziek jongeren 2,4% ether, internetTrend-Deco Design B.V. B19 Hotradio dance en popmuziek jongeren en 30+ 1,6% ether, internetCommerciële Radio Zuid Nederland B.V. B22, 24 XFM dance 20-34 jaar 3,5% ether, internet

Nucobo B.V. B21 Radio 8 FM popmuziek 20-49 jaar 4,3% ether, internet

NDC / VBK de uitgevers B12, 15 RadioNL Nederlandstalig 30-60 jaar 16,2% ether, kabel, internet

Stichting Optimaal FM lokaal Optimaal FM popmuziek 20-55 jaar lokaal ether, internetSleutelstad Media B.V. B8 Hofstad Radio popmuziek 80 & 90's volwassenen 4,6% ether, internet

Veronica Vereniging n.v.t. (Kink FM advo) alternatiefoverwegend 18-49 jaar n.v.t.

kabel, internet, satelliet

* per mei 2008



5.7 Historie (radioactiviteiten)Sinds 1 oktober 2007 veranderde CRN haar naam in E-Power Advertising. CRN voerde haarnaam sinds de oprichting in 1999. Door de uitbreiding in het portfolio naar radio, televisie enonline dekte de naam CRN de lading niet meer en wilde het bedrijf de synergie tussen deverschillende onderdelen onder één merknaam versterken.

5.8 Business model radio• Commissie over inkomsten uit advertentieverkopen via verschillende media

5.9 Aangesloten radiozenders:

5.9.1 City FM regio West: Media Management & Projects BVHet is onbekend wie de aandeelhouders zijn binnen Media Management & Projects BV Zelfstandig bevoegd bestuurder is Johan Kiekebosch

Concernrelaties: Media Management & Projects BV

Radio 4U BV handelsnaam City FM Reclame Partners Nederland BV (100%)

Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Radio4U BV gedeponeerd en ook dejaarrekeningen van de moedermaatschappij ontbreken of zijn niet voldoende specifiek.

E Power Radio (CRN)mrt-02 2,8%sep-02 2,7%mrt-03 2,7%sep-03 2,0%mrt-04 2,4%sep-04 2,7%mrt-05 3,1%sep-05 2,6%mrt-06 2,7%sep-06 2,2%mrt-07 2,6%sep-07 3,1%mrt-08 3,3%


5.9.2 City FM Noord-Oost: Rebecca Beheer BV Het is onbekend wie de aandeelhouders zijn binnen Rebecca Beheer BV Zelfstandig bevoegde bestuurder is Jan Lagrouw

Concernrelaties: Rebecca Beheer BV

Noordelijke Radio Sales (100%) handelsnaam City FM Noord-Oost Nederland

Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Noordelijke Radio Sales gedeponeerd enook de jaarrekeningen van de moedermaatschappij ontbreken of zijn niet voldoende specifiek.

City FM Noord-Oost vormt tezamen met City FM West de regionale commerciële zender CityFM. Men positioneert zich als CITY FM CLASSIC ROCK.

Er wordt een gezamenlijke website gevoerd: http://www.cityfm.nl/Op de homepage van deze website kan men kiezen tussen de editie Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht en de editie Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel, Flevoland.

Uit beluistering van de livestreams blijkt dat de twee edities ieder een ander programma voeren.Er worden naast de twee livestreams ook themakanalen geleverd: Rockballads, Live Rock,Modern Rock, Nederrock, Classic Rock 1000

Voor zover wij kunnen nagaan zijn de twee zenders juridisch gescheiden op het niveau van derechtspersonen. De aandeelhouders van beide BV's zijn echter niet via de KvK te achterhalen.De twee City FM zenders hanteren deels wel gezamenlijke e-mail adressen op de website voorbeide regionale zenders.

Deze constructie lijkt er sterk op gericht om zoveel mogelijk gezamenlijke synergie te boeken,terwijl men nog binnen de grenzen van de FM-regelgeving blijft. De gezamenlijke dekking vande twee City FM stations komt namelijk met 35,4% boven het wettelijk maximum van 30%voor een regionale zender uit.

5.9.3 Radio NL, Waterstad FM: Noordelijke Dagblad Combinatie / Veen Keuningen Bosch (NDC/VBK)

Aandeelhouders van NDC/VKB zijn de Stichting Je Maintiendrai Beheer (86,9 %), HeidehuisBV (8,1%) en Houdstermaatschappij Preferente aandelen NDC BV (5%)

(Beknopte) Concernrelaties10: NDC Houdstermaatschappij BV

NDC|VBK de uitgevers BV (100%) Veen Bosch & Keuning Uitgevers NV (100%)

10 Bron: Jaarverslag NDC/VBK de Uitgevers

http://www.cityfm.nl/


Diverse (lokale) uitgeverijen NDC mediagroep BV (100%)

NDC Radio BV (100%) omvat Radio NL en Waterstad FM Diverse dochterconcerns en (meerderheids)belangen

Waterstad FM en RadioNL zijn in 2007 overgenomen door NDC Mediagroep, mede vanwegede binding met het Noorden. Met de aankoop van deze zenders maakt NDC een terugkeer in deradiosector, daar het voorheen eigenaar was van Rebecca Radio. Bij de veiling van de (rest)kavels in 2007, kreeg RadioNL 11 van de 12 FM frequenties in bezit.

De omzet voor het jaar 2007 was voor NDC/VBK: € 304,9 miljoen11. Omzet afkomstig vanradioactiviteiten wordt hierbij niet gespecificeerd en is naar alle waarschijnlijkheid geboektonder overige omzet, welke € 10,9 miljoen bedraagt. Bij het KvK zijn overigens wel jaarrekeningen gedeponeerd voor NDC Radio BV voor de jaren2004, 2005 en 2006, echter deze rapporteren geen substantiële omzet. Dit is logisch aangezienNDC in deze jaren geen radiostations bezat.

Uit het jaarverslag van 2007 blijkt verder dat er door middel van een nieuw multimediaalredactiesysteem snel en efficiënt nieuws en achtergronden zijn te leveren en dat denieuwsbulletins voor de Waterstad FM gevoed zullen worden door de dagbladredacties vanNDC. Dit sluit aan bij het gerucht dat NDC van plan is de zender om te dopen tot eennieuwszender12.

5.9.4 Fresh FM: Stichting Administratie Youtoo HoldingZelfstandig bevoegde bestuurder van Stichting Administratiekantoor Youtoo Holding is RaoulWedel

Concernrelaties: Stichting Administratiekantoor Youtoo Holding BV

Youtoo Holding BV (100%) Youtoo Management BV (100%) Wedel Communications BV (100%) handelsnaam Fresh FM Wedel Software BV (100%)

Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Wedel Communications BV gedeponeerden ook de jaarrekeningen van moedermaatschappijen ontbreken of zijn niet voldoende specifiek.

5.9.5 Radio Decibel: Oerlemans Media Holding BVEnige aandeelhouder in Oerlemans Media Holding BV is Johan Oerlemans.

Concernrelaties: 11 Bron: Jaarverslag NDC/VBK de Uitgevers12 Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Hazewinkel_Pers


Oerlemans Media Holding BV Blue Bopp Advertising BV (100%) Dutch Media Investments BV (100%) handelsnaam Radio Decibel Blue Bopp Producties BV

Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Dutch Media Investments BVgedeponeerd en ook de jaarrekeningen van de moedermaatschappij ontbreken of zijn nietvoldoende specifiek.

5.9.6 Keizerstad FM: Beretta BVEnig aandeelhouder in Beretta BV is Ignatius Wilhelmus Johannes Kuppens

Concernrelaties: Beretta BV

Oostelijke Media Groep BV (100%) Keizerstad FM Exploitatie BV

Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Keizerstad FM Exploitatie BVgedeponeerd en ook de jaarrekeningen van de moedermaatschappijen ontbreken of zijn nietvoldoende specifiek.

5.9.7 Hot Radio: Trend Deco-Design BV Enig aandeelhouder in Trend Deco-Design BV is Albertine Kokkeel-Willemsen

Concernrelaties: Trend Deco-Design BV (100%)

Telecom Vision International (100%) Trend Media Groep BV (100%) omvat Hot radio

Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Trend Media Groep BV gedeponeerd enook de jaarrekeningen van de moedermaatschappijen ontbreken of zijn niet voldoende specifiek.

5.9.8 XFM: Commerciële Radio Zuid Nederland BV Het is onbekend wie de aandeelhouders zijn binnen Commerciële Radio Zuid Nederland BVZelfstandig bevoegde bestuurder: Petronella Pors-Verkuijlen

Geen verdere concernrelaties: Commerciële Radio Zuid Nederland BV (handelsnaam XFM)

Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Commerciële Radio Zuid Nederland BVgedeponeerd.


5.9.9 Radio 8FM: Nucobo BVZelfstandig bevoegd bestuurders zijn Richard Damen & Johannes Tiebosch

Concernrelaties: Nucobo BV

TiDa BV handelsnaam Radio 8FM Beheer- en Beleggingsmaatschappij Betaco B.V Commerciële Radio Brabant BV Holding Verkoopbedrijf Noord-Brabant BV

Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Trend Media Groep BV gedeponeerd enook de jaarrekeningen van de moedermaatschappijen ontbreken of zijn niet voldoende specifiek.

5.9.10 Optimaal FM: Stichting Optimaal FM Bestuurders van Stichting Optimaal FM zijn Elisabeth Hell-Mennings, Antonius Driessen &Hendrikus Lukassen

Geen verdere concernrelaties: Stichting Optimaal FM

Optimaal FM is een commerciële lokale zender. Bij de KvK zijn geen winst- enverliesrekeningen van Commerciële Radio Zuid Nederland BV gedeponeerd.

5.9.11 Hofstad Radio: Sleutelstad BVEnig aandeelhouder in Sleutelstad BV is Christiaan de Waard

Concernrelaties: Sleutelstad BV (100%)

Sleutelstad Media BV (100%) handelsnaam Hofstad Radio Stichting Haagse Media

Media Design

Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Sleutelstad Media BV gedeponeerd enook de jaarrekeningen van de moedermaatschappij ontbreken of zijn niet voldoende specifiek.


5.10 Eigendomsverhoudingen(Verschillend per aangesloten zender)

Fresh FM

City FM NoordOost

Radio NL

Waterstad FM

Radio Decibel

Keizerstad FM

E-Power Advertising B.V.

Rebecca Beheer B.V.(City FM Noord-Oost)

100%

CRN Management B.V.

100%

Gerrit Rokus Vonk(zelfstandig bevoegd bestuurder)

Hotradio

XFM

Radio 8 FM

Optimaal FM

Hofstad Radio

Jan Lagrouw(zelfstandig bevoegd bestuurder)

City FM West

advertentieverkoop


6 Wild FM BV

Naam: Wild FM BV Adres: Stadhouderskade 57, 1072AC Vestigingsplaats: AmsterdamK.v.K.: 34209637Email: [email protected]: http://www.wildfm.nlTelefoon: 020-4101143Fax: n.b.

6.1 Korte omschrijving13

Wild FM Hitradio is een regionaal commercieel radiostation dat te ontvangen is in Noord-Holland, een stukje van Zuid-Holland en rond Almere, waarmee het station een potentieelbereik van zo’n 3 miljoen mensen heeft. De zender draait veel R&B, Top40 en in mindere materock en dance hits. De zender was reeds een jaar na de start het best beluisterde regionale stationin de doelgroep 10 tot en met 29 jaar volgens de Intomart Radiolog meting van februari/maart200614.

De zender richt sinds het begin op mensen in de leeftijd van 15-35 jaar, met een accent opvrouwen van 20-29 jaar. Tegenwoordig is 65% van de luisteraars vrouw en 35% man. Daarmeeblijkt de zender een uitzonderlijk geval in het regionale radiolandschap, daar andere regionalecommerciële stations veelal mannelijk georiënteerde formats hanteren en vaak op een ouderedoelgroep (35+) zijn geënt.

Het format is ontwikkeld door de mensen achter Wild FM Hitradio en het gerenommeerdeAustralische consultancybureau ESP Media15. Deze hebben een uitgebreide muziekstudieuitgevoerd alvorens de zender in de lucht ging. De zender is een van de weinige regionalestations die actief werkt met onderzoek, waarmee de zender zich onderscheidt van haarconcurrenten. Inzicht in herkenning en waardering van de gedraaide muziek is belangrijk omdatWild FM Hitradio het CHR (Contemporary Hit Radio) format hanteert en bij dit format demuziek voor 80% verantwoordelijk is voor wat de zender feitelijk doet.

6.2 EigenarenGallerythema BV en Dave Leusink16 zijn voor respectievelijk 90% en 10% aandeelhouders vanWild FM BV Zelfstandig bevoegd bestuurder van Wild FM is per mei 2008 Albertha Boer,daarvoor was dit Gallerythema BV.

13Bron: Wikipedia14 http://www.radio.nl/2003/home/medianieuws/010.archief/2006/03/105224.html15 http://www.veronicaradioschool.nl/vrs/nieuws/interviews/dave_leusink/index.xml16 Bron: Wikipedia


Gallerythema BV is een onderneming waarvan Erik de Vlieger enig aandeelhouder is.Gallerythema kent twee volledige dochterbedrijven te weten Havewereld BV en Oudsteen BV

6.3 OmzetBij de KvK zijn geen jaarrekeningen van Wild FM gedeponeerd en de verslagen vanmoedermaatschappijen zijn niet voldoende specifiek.

6.4 ActiviteitenDe activiteiten van Wild FM BV beslaan de volgende:• Radio


6.6 Historie (radioactiviteiten)Het huidige frequentiepakket van Wild FM Hitradio, was tot september 2004 in handen van hetinmiddels ter ziele gegane Friese radiostation Freez FM, dat eigendom was van RENN BV. Hetfrequentiepakket ("kavel B2") kwam na overname van RENN BV in handen van Wild FM BV.

Erik de Vlieger verkocht Wild FM medio 2005 aan de Argo Mediagroep. Middels GallerythemaBV herkreeg De Vlieger de volledige controle over de Noordhollandse commerciëleradiozender in 2006.

Tot voor kort viel de reclame-exploitatie van Wild-FM onder E-power. Nu Wild FM dit in eigenbeheer heeft is er sinds begin 2008 een conflict17 met RAB, E-power en Gfk/Intomart overaansluiting op het Radio-onderzoek (CLO) van RAB en Gfk. Wild FM is van mening dat devaste prijstelling18 leidt tot kartelvorming, aangezien het bijna noodzakelijk wordt om met E-power in zee te gaan om tot continue luistercijfers te komen.

Sinds het station in juli 2007 haar oude slogan "Het nieuwe hitmuziekstation" inwisselde voor"Hitradio" is men tegelijkertijd gestart met een eigen DJ-opleiding. Bekend is ook dat Wild FMHitradio verschillende vaste stageplekken reserveert voor de in Haarlem gevestigde Media en

17 http://www.mediaonderzoek.nl/1117/wild-fm-klaagt-luisteronderzoek-aan 18 Radiozenders moeten ongeacht hun bereik evenveel betalen om meegenomen te worden in het continu

luisteronderzoek van Gfk/Intomart

kavel Radiozender(s) Zenderprofiel Luisteraarprofiel Marktaandeel* Bereik Ether Distributiekanaal

B2 Wild FM popmuziek 13-35 jaar (overige 5,4%) 5,5% ether, kabel, internet

* per mei 2008


Entertainment Management (MEM) opleiding, onderdeel van InHolland, waardoor een deel vanhaar doelgroep ook continue feedback geeft en meedenkt.

6.7 Marktaandelen radioWild FM wordt niet individueel gerapporteerd in het Continu Luisteronderzoek (CLO) van GfKIntomart, waardoor er geen specifieke marktaandelen bekend zijn van de zender.

6.8 Business model• Advertentieverkoop• Mobiele content (ringtones, wallpapers)

6.9 Eigendomverhoudingen

Wild FM B.V.

90%

10%

Gallerythema B.V. Dave Leusink

Bestuurder: Albertha Boer


7 Mediad BV

Naam: Mediad BVAdres: Westeinde 51, 2275 ACVestigingsplaats: VoorburgK.v.K.: 27119920Email: n.b.Website: http://www.arrow.nl

http://www.caz.nlTelefoon: 070-3873538Fax: n.b.

7.1 Korte omschrijvingMediad BV is de investeringsmaatschappij van Ad Ossendrijver. Bij deze investerings-maatschappij zijn onder andere de radiozenders Arrow Classic Rock, Arrow Jazz FM en Caz!ondergebracht. Ossendrijver en zakenpartner Willem van Kooten onderscheidden zich in hetafgelopen decennium met een strategie, waarbij zij in hun streven om de zender Arrow ClassicRock te laten groeien, als een soort bezemwagen de frequenties van wegvallende partijen enrestfrequenties op veilingen oppikten, die men vulden met hun initieel volledig geautomati-seerde radiostation. Met het verwerven van de FM zenders met landelijk bereik worden nu intoenemende mate diskjockeys en gastpresentatoren ingezet.

7.2 EigenarenMediad BV lijkt volledig eigendom van Ad Ossendrijver, dit is echter niet eenduidig teherleiden uit de KvK gegevens die zijn opgevraagd19.

7.3 OmzetDe beschikbare financiële informatie voor Mediad BV beperkt zich tot balansgegevens voor dejaren 2001, 2002 en 2003, welke geen relevante inzichten verschaffen.Voor SBS Radio BV, tegenwoordig de handelsnaam Arrow Media Group omvattend, zijn bij deKvK volledige financiële gegevens beschikbaar voor de jaren 2004, 2005 en 2006. Voor dezejaren was de netto omzet respectievelijk 5,0; 8,2 en 3,3 mln euro. Echter, in verband met de veleovernames en verschuivingen rondom de Arrow Media Group is niet precies duidelijk wat dezeomzet behelst. Tot november 2006 was de statutaire naam van deze BV nog Yorin FM BV enlijkt het voor de genoemde jaren vooral om omzetten van Yorin FM20, nadien Caz! te gaan.

19 Het is onduidelijk of Willem van Kooten sinds Arrow het bedrijf terugkocht van PCM nog de

zakenpartner is van Ossendrijver, berichten in de pers hierover spreken elkaar tegen.20 Yorin FM werd begin 2005 overgenomen door SBS Broadcasting, welke de zender in de loop van

2006 omdoopte tot Caz! Van Yorin FM BV werd hierna ook de naam gewijzigd tot SBS Radio BV


7.4 ActiviteitenMediad BV is een investeringsmaatschappij, concrete activiteiten van de dochters omvatten:• Radio



7.7 Historie (radioactiviteiten)In het najaar van 1996 begonnen Willem van Kooten en Ad Ossendrijver met Arrow ClassicRock Radio. De zender zond 24 uur per dag non-stop rockmuziek uit via de kabel. De filosofiewas: eerst geld verdienen, daarna DJ's aantrekken.

Op 15 januari 1998 stopte Hitradio Veronica met uitzenden via de middengolf. Arrow nam éénvan deze frequenties over: 828 kHz. Hiermee kon een groot deel van Nederland bereikt wordenvia de ether.

In mei 2003 werden de Nederlandse etherfrequenties opnieuw verdeeld. Daarbij bood Arrow opverschillende FM-frequentiekavels. Ze vielen bij alle kavels buiten de boot en stond zo zonder


A7 Arrow Classic Rock

non-stop popmuziek (60 - 90's)

25-49 jaar, voornamelijk mannen, hoger opgeleiden, zakkelijke beslissers

2,6% 65,0% ether, kabel, internet, digitenne

Caz! popmuziek

13-24 jaar, jong volwassenen met open, sociale en outgoing levensstijl

0,4% kabel, internet

A8 Arrow Jazz FM jazzmuziek25-49 jaar; hoger opgeleiden, zakelijke beslissers

0,7% 49,0% ether, kabel, internet

Arrow Classic Rock Caz! Arrow Jazz FMmrt-02 1,8%sep-02 1,7%mrt-03 1,6%sep-03 2,1%mrt-04 1,5%sep-04 1,6% 0,7%mrt-05 2,0% 0,5%sep-05 1,9% 0,6%mrt-06 1,5% 0,7%sep-06 1,4% 2,0% 0,5%mrt-07 1,4% 2,1% 0,5%sep-07 2,7% 0,7% 0,6%mrt-08 2,7% 0,5% 0,8%


etherfrequentie. Al snel werd een deal gesloten met Quality Radio, de eigenaar van AM kavelC02 (675 kHz).

In 2003 werd frequentiekavel A08 (klassiek en/of jazz) opnieuw geveild, omdat de enigegegadigde, Sky Radio Ltd., deze liet vallen ten gunste van zijn 'gouwe ouwe kavel' waarop menRadio Veronica opnieuw ging ontwikkelen. Arrow wint de veiling voor € 8 mln en start eennieuw radiostation met de werktitel Arrow Classic Jazz FM. In juni 2005 werd de naamgewijzigd in Arrow Jazz FM.

De Volkskrant meldde dat op februari 2006 de complete Arrow Media Group voor 1 miljoeneuro werd overgenomen door de uitgever van de Volkskrant: PCM (PerscombinatieMeulenhoff). De radiostations worden een jaar later in maart 2007 alweer terugverkocht aan AdOssendrijver (Mediad BV) voor het symbolische bedrag van 1 euro vanwege 'gebrek aansynergie'. PCM had de zenders gekocht om er nieuws mee te brengen, waarbij de Volkskrantvoor content zou zorgen. Echter mocht op de Arrow-zenders volgens de zendvergunning vrijwelalleen muziek gedraaid worden. PCM verloor er over dat jaar ongeveer 1,5 miljoen euro op enheeft daarnaast een achtergestelde lening van 1,3 miljoen aan Arrow toegekend. PCM rekenterop dat die lening wordt terugbetaald, wanneer de zenders winst maken.21

Juni 2007 neemt Mediad BV het radiostation Caz! over van SBS Broadcasting, waarbij degehele SBS radio BV wordt overgenomen. De financiële achtergrond hiervan wordt nietopenbaar gemaakt. Op het frequentiekavel van Caz!, kavel A07, wordt vervolgens ArrowClassic Rock uitgezonden. Het station Caz! blijft alleen te ontvangen via kabel, satelliet eninternet. Aangezien licentievoorwaarden bepalen dat op AM en FM niet dezelfde zendertegelijkertijd mag worden uitgezonden wordt het AM kavel afgestoten aan Radio Maria. 22

7.8 Business model• Advertenties• Organiseren van Rock festivals onder de naam Arrow• Opkopen en opbouwen van noodlijdende radiostations

21http://www.volkskrant.nl/economie/article404727.ece/PCM_doet_verlieslijdende_Arrow-

radiozenders_voor_1%A0euro_van_de_hand 22 http://dutchmedia.nl/blog/?p=1178



Crosspoints B.V.

WBS Projects B.V.-SBS Radio B.V. -Arrow Media group -Caz FM -Arrow Classic Rock -Arrow Jazz FM

Mediad B.V.

100%

100%

Ad Ossendrijver


8 FD Mediagroep BV

Naam: FD Mediagroep BVAdres: Prins Bernardplein 173, 1097 BLVestigingsplaats: AmsterdamK.v.K.: 33292629Email: http://www.fdmediagroep.nlWebsite: [email protected]: 020-5928810Fax: 020-5928800

8.1 Korte omschrijvingFD Mediagroep houdt zich bezig met het uitgeven van financieel-economische informatie viaelektronische en/of grafische media, in het bijzonder het Financieele Dagblad, en via BNRNieuwsradio. Daarnaast houdt de FD Mediagroep zich bezig met online diensten en nieuws metinternetsites fd.nl, Z24.nl en inveztor.nl.

Bij de onderneming zijn circa 250 personen werkzaam.

8.2 EigenarenFD mediagroep is voor 48,6% eigendom van de investeringsmaatschappij HAL Investments envoor 40% van SWF holding BV (Willem Sijthoff). De overige aandelen zijn in handen van hetpersoneel van FD Mediagroep. HAL Investments heeft september 2007 het belang metongeveer 9% uitgebreid door aandelen van personeelsleden over te nemen.

8.3 Omzet De meest recente financiële gegevens van de FD mediagroep bekend bij de KvK dateren uit2006. In dat jaar had FD mediagroep een omzet van 54 mln euro en een winst van 3,7 mln euro. Daarvan kwam volgens het HAL investments jaarverslag over 2006 10 miljoen voor rekeningvan BNR Nieuwsradio.De omzet over 2007 is volgens het jaarverslag van de beursgenoteerde moeder HAL Trust met€ 5 miljoen gestegen tot € 59 miljoen, als gevolg van zowel hogere inkomsten uit abonnementenals gestegen advertentie-inkomsten. Het bedrijfsresultaat van de onderneming nam eveneens toemaar is niet nader gespecificeerd evenmin als het aandeel in de omzet van BNR Nieuwsradio. Voor Business Nieuwsradio BV zijn geen recente jaarrekeningen gedeponeerd bij de KvK en uitde gegevens van de moedermaatschappij is voor 2007 niet te achter halen welk deel van deomzet voortvloeit uit radio activiteiten.De omzetten voor BNR Nieuwsradio voor 2002, 2003, 2004, 2005 waren resp. € 5,5 mln, € 5,5mln, € 7,6 mln, € 8,1 mln volgens de HAL Investment jaarverslagen.


8.4 ActiviteitenDe activiteiten van de FD mediagroep beslaan de volgende:• Uitgeverij• Radio• Online diensten en nieuws (fd.nl, z24.nl en inveztor.nl)



8.7 Historie (radioactiviteiten)De voorgeschiedenis van de zender BNR Nieuwsradio speelt zich af rond demiddengolffrequentie 1395 AM. Deze frequentie werd eerst gevuld door Veronica NieuwsRadio. Men kwam er achter dat het bereik en de populariteit van de AM zender erg beperktwaren. Dit leidde ertoe dat mei 1996 de zender werd gestopt en failliet verklaard. De ManausInvesteringsgroep, onder andere eigenaar van de Palthe-stomerijen en Jazz Radio, nam defrequentie over om in eerste instantie Jazz Radio door te geven.

Januari 1997 nam een nieuw privaat radiostation deze plaats over: TalkRadio 1395. TalkRadiozond 24 uur per dag amuserende praatradio uit, zonder muzikale onderbreking.

September 1998 ging TalkRadio 1395 AM verder als Business Nieuws 1395 AM. De zenderwerd vanaf die datum geleid door M. Herter van Manaus en journalist/hoofdredacteur M. BickerCaarten. Er werd dagelijks tussen 06:00 en 20:00 uur nieuws uitgezonden, waarbij veelaandacht was voor financieel nieuws. Juni 1999 werd het FM-pakket van JFK FM (voorheenJazz Radio) overgenomen en de toevoeging "1395 AM" geschrapt uit de naam. In de nachtelijkeuren werd jazzmuziek uitgezonden via het FM- en kabelnetwerk.

kavel Radiozender(s) Zenderprofiel Luisteraarprofiel Marktaandeel Bereik Distributiekanaal20-49 jaar; mannen, zakelijke beslisser, business-2-

0,8% 60,0% ether, kabel, internet, digitenneA4 BNR newsradio nieuws

BNR Nieuwsradiomrt-02 0,2%sep-02 0,2%mrt-03 0,2%sep-03 0,3%mrt-04 0,4%sep-04 0,3%mrt-05 0,3%sep-05 0,5%mrt-06 0,5%sep-06 0,4%mrt-07 0,5%sep-07 0,6%mrt-08 0,7%


In maart 2003, kort voor de zero-base veiling, werd Business Nieuws Radio overgenomen doorhet Financieele Dagblad (FD Mediagroep). Twee maanden later kwam het station, tijdens deherverdeling van etherfrequenties, in het bezit van het FM-frequentiepakket dat wasgereserveerd voor een zender voor "nieuws, actualiteiten en informatie". Deze kavel werd vanaf1 juni gebruikt en kan 60 procent van de Nederlanders bereiken. De middengolffrequentie moestbij de herverdeling worden afgestaan.

In februari 2004 veranderde het station van naam en enigermate van formule. De nieuwe naamluidt BNR Nieuwsradio en de zware nadruk op financieel nieuws werd verminderd. Sindsdienworden dag en nacht nieuws en achtergrondrubrieken uitgezonden, met als laatste erfenis vanhet delen van de frequentie met Jazz Radio een wekelijks twee uur durend middernachtelijkJazz-programma van de bekende saxofonist Hans Dulfer.

Na het afscheid in van oprichter/hoofdredacteur Bicker Caarten is er een nieuwe koers uitgezetin 2007, waarbij het station wat dichter tegen het formaat aankruipt van het publieke Radio 1met meer op achtergronden gerichte magazines na de ochtendspits en lunchpauze. De zenderblijft echter nog steeds een aanzienlijk pakket financieel-economische rubrieken voeren.

8.8 Business model radio• Advertenties• Inkomsten uit een betaalde telefonische nieuwslijn• Enkele servicediensten via SMS (file- en flitsmeldingen)• Verhuur van auditorium en faciliteiten café-restaurant voor zakelijke lezingen en

bijeenkomsten• Sterke synergie met nieuwsactiviteiten uit de FD-groep

Het crossmediale aspect met de FD Mediagroep is bij BNR Nieuwsradio sterkvertegenwoordigd in bijv. een dagelijks bezoek van een FD redacteur aan de redactie om temelden wat er de volgende dag in de krant staat. Ook werd bij de lancering van beleggers-website inveztor.nl en de daarbij ook gestarte betaalde nieuwsbrief de Kapitalist, gedurendeenige tijd een wekelijkse avondradioshow bij BNR Nieuwsradio gehouden met de oprichter vandie website en auteurs/columnisten.

BNR Nieuwsradio is stevig geïntegreerd in het geheel van de FD Mediagroep, maar organiseertook met regelmaat discussieavonden in samenwerking met het actualiteitenprogramma NOVAvan de publieke omroep in haar auditorium, die live op de radio worden uitgezonden en opInternet in video, waarbij die via zowel de publieke als private omroep toegankelijk is gemaakt.



Het Financieele Dagblad B.V.-F.D. Bezorging B.V.

Business News Holding B.V.(-Talk Radio 1395 A M) -BNR Nieuwsradio B.V.-Business Nieuws Online B.V.-Business Media B.V.

FD Mediagroep B.V.

100%49%

40%

11%

Hall Investments B.V.

SWF Holding B.V. (Willem Sijthoff)

Personeel FD Mediagroep


9 RadioCorp BV

Naam: RadioCorp BVAdres: Witte Kruislaan 55, 1217 AMVestigingsplaats: HilversumK.v.K.: 32116986Email: [email protected]: http://www.100p.nl

http://www.100procentnl.fmTelefoon: 035-6263040Fax: 035-6263055

9.1 Korte omschrijving:RadioCorp BV is de houdstermaatschappij van de radiozender 100%NL, welke zo goed alsuitsluitend Nederlandse producties uitzendt. Hiervan is 70%, als doelstelling, in het Nederlandsen de rest in een andere taal. Het ontstaan van 100%NL kenmerkt zich door vele rechtszaken,waarbij de radiozender uiteindelijk een landelijk FM frequentiekavel wist te bemachtigen. Hetstation probeert zich van de concurrentie te onderscheiden door een groot aandeel vrouwelijkeDJ's en richt zich sinds kort vooral op lezers van Libelle, Margriet en Linda.

Radiocorp was eerder (onder andere namen zoals Mediasales OY en Finnpage OY) onderdeelvan MetroMedia International Group en vervolgens van CommuniCorp Group Ltd.Tegenwoordig is Radiocorp op papier een zelfstandige onderneming, gedragen door een aantal(hoofdzakelijk buitenlandse) investeerders.

9.2 EigenarenDe aandelen van RadioCorp zijn in handen van Nederlandse en buitenlandse privéinvesteerders, waaronder de Amerikaanse investeringsmaatschappij Alta Communications. Depercentages van de belangen van de verschillende partijen zijn onbekend.

9.3 OmzetBij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van RadioCorp BV gedeponeerd.Hoovers (Dun & Bradstreet) meldt 10 employees en een omzet van $1,9 mln. Op grond van eengeconstateerde vergelijkbare munteenheid verwisseling van Hoovers bij Sienna Holding BV enhet huidige marktaandeel schatten wij de omzet in als € 1,9 mln.

9.4 Activiteiten:De activiteiten van RadioCorp BV beslaan de volgende:• Radio


9.5 Radioactiviteiten:


9.7 Historie (radioactiviteiten)De voorloper van Radiocorp BV, het Finse Mediasales OY, bood in 2003 mee op deNederlandse frequentieveiling. Europese bedrijven konden zich aanmelden voor dezefrequenties en moesten een bedrijfsplan voor de gewenste frequentie indienen. Voor enkelegeclausuleerde kavels, waaraan voorwaarden waren gesteld, moest behalve een bedrijfsplan ookeen programmaplan worden ingeleverd.

De ingediende plannen werden door een onafhankelijke commissie vergeleken (devergelijkende toets). Als voor een geclausuleerd pakket geen van de aanvragen er met kop enschouders bovenuit zou steken, zou het financiële bod van de aanvrager de doorslag geven (hetveilingelement).

Eén van deze kavels werd door de overheid aangewezen voor muziek van Nederlandse enEuropese bodem, het zogeheten kavel A9. RTL Nederland bood 35% Nederlandstaligeproducties, terwijl Mediasales 70% in die categorie opvoerde. De toetsingscommissie oordeeldedat dit verschil "niet significant" was, waarna het financiële bod van 23 miljoen euro van RTLtegen de 8.000 euro van het Finse Mediasales de doorslag gaf.


A9 100%NL hoofdzakelijk Nederlandstalig

25-45 jaar, vrouwen, boodschappers

1,9% 59,0% ether, kabel, internet, satelliet

100% NL RTL Radiomrt-02sep-02mrt-03sep-03 1,0%mrt-04 1,7%sep-04 2,5%mrt-05 2,6%

sep-05 2,8%

mrt-06 3,3%sep-06 1,4%mrt-07 0,5%sep-07 1,1%mrt-08 1,5%


Mediasales, toen nog onder aanvoering van Herbert Visser, stapte daarop naar de rechter. Naeen bodemprocedure van twee jaar stelde de rechtbank van Rotterdam het Finse Mediasales inhet gelijk. Uiteindelijk kon 100%NL in juli 2006 starten met de eerste uitzending.

Recentelijk heeft de radiozender, die nu ook zelfstandig is, een nieuwe koers ingeslagen. Met denieuwe programmadirecteur Ron Sterrenburg gaat de zender zich meer richten op vrouwen. Dezender wil zich associëren met bladen Libelle, Margriet en Linda.

9.8 Business model • Advertenties• Goedkoop verkrijgen van een frequentiekavel door in te spelen op clausulering van het

kavel

9.9 Eigendomsverhoudingen:

RadioCorp B.V.

Verschillende investeerderso.a. Alta Communications(verhoudingen onbekend)


10 Big L Ltd.

Naam: Big L LimitedAdres: 33 Lionel Street, BirminghamVestigingsplaats: Birmingham (West Midlands), United KingdomK.v.K.: 5584154Email: [email protected]: http://www.bigl.co.ukTelefoon: +44 8700 273 276Fax: +44 1255 850 528

10.1 Korte omschrijvingDe radiozender Big L is geïnspireerd door de piratenzender Wonderful Radio London (bijnaamBig L) die furore maakte in de jaren 60. Big L is een commerciëel radiostation methoofdzakelijk Engelstalige op Groot-Brittannië gerichte programma's. Het programma bestaatvooral uit het draaien van popmuziek uit de vijf decennia vanaf de jaren 50.

10.2 EigenarenDe aandeelhouders van Big L Ltd. zijn Raymond Anderson (10%), Adam Peter Barwell (80%)en Ian Roy MacGregor (10%).

10.3 Omzet Bij de (Nederlandse) KvK zijn geen gegevens beschikbaar voor Big L Ltd. Echter zijn er vanuithet Engelse handelsregister23 wel (beperkte) balansgegevens beschikbaar van maart 2007. Debalans laat een zwaar negatief resultaat zien van de winst- en verliesrekening (£ 967.129,-tegenover £ 560.181,- aan vaste activa), maar dat is waarschijnlijk het gevolg van eenbuitengewone aanschaf. Dit zou de aanschaf van het frequentiekavel (C03) kunnen omvatten.Het negatieve resultaat wordt vooral gedekt met langlopende schulden.

10.4 ActiviteitenDe activiteiten van Big L Ltd. beslaan de volgende:• Radio• Live entertainment (evenementen en inhuur)

23 http://www.companieshouse.gov.uk


kavel Radiozender(s) Zenderprofiel Luisteraarprofiel Marktaandeel* Bereik Distributiekanaal

C3 BigL Popmuziek (jaren 50-90) onbekend onbekend 73,0% ether, sattelliet, internet


10.6 Marktaandelen radioBigL wordt niet individueel gerapporteerd in het Continu Luisteronderzoek (CLO) van GfKIntomart, waardoor er geen specifieke marktaandelen bekend zijn van de zender. Naarverwachting zijn deze zeer laag (in ieder geval < 1%).

10.7 Historie (radioactiviteiten)Onder andere Raymond Anderson zet met enkele vrienden en investeerders Radlon Media op in2002. Bij de Nederlandse frequentieveiling van 2003 biedt Radlon Media op twee AMfrequentie kavels met de bedoeling om daarmee de Engelse markt te bereiken. Echter alleen hetkavel C01 (1008 kHz) wordt gewonnen. Op deze frequentie wordt getest onder de naam 'RadioLondon', maar de ontvangst in Engeland valt tegen.

Na onderhandelingen met Quality Radio BV van Ruud Poeze wordt besloten dat een van de AMkavels van Quality Radio zal worden verhuurd aan Radlon Media. In mei 2005 begint deuitzending onder de naam Radio London International op kavel C03 (1395 kHz), maar binneneen half jaar is dit alweer ten einde vanwege financiële problemen.

In 2006 wordt, wederom uit initiatief van Ray Anderson, Big L Ltd. opgericht. Onder de naamBig L wordt er weer uitgezonden op frequentiekavel C03 (1395 kHz), waarvan Big L Ltd.tegenwoordig eigenaar is volgens het vergunningregister van Agentschap Telecom. Details overde overname van het frequentiekavel zijn onbekend

10.8 Business model • Advertenties• Evenementen• Ondersteuning van bevriende investeerders



Big L Ltd.

10%

80%

10%

R. Anderson I.R. MacGregor A.P. Barwell


11 Radio Maria Nederland

Naam: Radio Maria NederlandAdres: Eekelhof 17, 5482WHVestigingsplaats: SchijndelK.v.K.: 17213378Email: n.b.Website: http://www.radiomaria.nlTelefoon: 073-5477362Fax: n.b.

11.1 Korte omschrijvingRadio Maria Nederland is onderdeel van een wereldwijd katholiek radionetwerk. Radio Maria isin 1983 in Italië ontstaan en heeft zich sindsdien gevestigd in veertig landen (Nederland isnummer 41) en wordt in 15 talen uitgezonden. Het station kent een programmering waarinliturgie, gebed, bezinning en geloofsonderricht centraal staan. De radiozender wil programma'sbrengen die kerkelijke en maatschappelijke thema's vanuit katholiek standpunt belichten om zote laten zien hoe je als christen in de huidige maatschappij kunt staan.

Radio Maria is een vrijwilligersorganisatie met enkele mensen in vaste dienst, en verkeert inNederland nog in de opstartfase. Radio Maria Nederland heeft geen commercieel doel, zendtgeen reclame uit en is financieel geheel afhankelijk van giften.

11.2 EigenarenRadio Maria Nederland heeft als rechtsvorm een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid enheeft zodoende geen eigenaar of aandeelhouders. Radio Maria Nederland heeft wel een bestuur,bestaande uit M.G.R.M. Bolsius, D.H.H. van Meeteren en A.C.M. Verest. Bestuurders en ledenvan een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid zijn in principe niet aansprakelijk voor deverplichtingen van de vereniging, ook niet na ontbinding en faillissement.

11.3 OmzetEr zijn bij de KvK geen financiële gegevens beschikbaar van Radio Maria Nederland.Aangezien de vereniging pas in oktober 2007 is opgericht is dit niet verwonderlijk.

11.4 ActiviteitenDe activiteiten van Radio Maria Nederland beslaan de volgende:• Radio



11.6 Marktaandelen radioRadio Maria Nederland wordt niet individueel gerapporteerd in het Continu Luisteronderzoek(CLO) van GfK Intomart, waardoor er geen specifieke marktaandelen bekend zijn van dezender. Naar verwachting zijn deze zeer laag (in ieder geval < 1%).

11.7 Historie (radioactiviteiten)De oorsprong van Radio Maria ligt in Italië, waar verschillende parochies hun eigen lokalezenders voor religieus nieuws en zingeving beheerden. Deze zenders werden samengevoegd totéén netwerk. Later ging Radio Maria (één van de meest beluisterde zenders in Italië) nationaleprogramma's maken, waarna het werkterrein werd verlegd naar andere landen. De WorldFamily of Radio Maria is inmiddels op alle continenten van deze aardbol actief, in ruim veertiglanden.

In Nederland zendt Radio Maria Nederland pas uit vanaf februari 2008. De zender kon ontstaandoordat omstandigheden een unieke mogelijkheid boden om tegen een zachte prijs een(landelijke) frequentie te kopen. Mediad BV (moedermaatschappij van de Arrow stations) namjuni 2007 de FM frequentie van Caz! over waardoor AM frequentiekavel C02 (675 kHz) vanArrow Classic Rock overbodig werd. Radio Maria Nederland is nu in het bezit van ditfrequentiekavel.

11.8 Business model • Giften

11.9 EigendomsverhoudingenRadio Maria Nederland is een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid en heeft daarmeegeen directe eigendomsrelaties met andere concerns. Wel heeft Radio Maria Nederland sterke(indirecte) banden met de wereldwijde familie van radiozenders onder de naam Radio Maria.


C2 Radio Maria Religieuze programmering tot 40 jaar 85,0% ether

Onderzoek FM en AM etherradio

Documents

Transcript of Onderzoek FM en AM etherradio