OndermijntCongo zijn toekomst?

�

Inhoud

Voorwoord

3 DegeschiedenisvanCongoinvogelvlucht

5 Gécamines,ooitdenationaletrotsvanCongo

7 Degroteuitverkoop

10 Artisanalemijnbouw

18 Ookkinderenzijninzetbaar

22 Warisbusiness,businessiswar

24 Help!DeChinezenkomen

25 Multinationals,medeverantwoordelijkvoordecrisisindemijnbouw

29 Hoekanmijnbouwbijdragentotduurzameont-wikkeling?

30 NederlandsinstituutvoorZuidelijkAfrika(NiZA),CommissionJusticeetPaix,BroederlijkDelen

Deze brochure kwam tot stand in samenwerking met Broederlijk Delen, Commission Justice et Paix en Nationaal instituut voor Zuidelijk Afrika (NiZA)Coördinatie en redactie Ruth BeeckmansGetuigenissen en foto’s Colin Delfosse, Pauline Beugnies Tekstcorrectie Marieke BastiaensWettelijk depotnummer: D/2008/5.56/1Grafische vormgeving Geertrui Beullens Drukkerij Claes PrintingGedrukt op Era Pure, 100% gerecycleerd FSC papier

Met dank aan Nathalie Ankersmit, Anne-Sylvie Berck, Bart Bode, Stefaan Calmeyn, Brigitte Herremans, Silvia Schouppe, Pie Tshipanda, Sofie Vandereycken, Liesbet Van Huffelen en Judith Verweijen

Verantwoordelijke uitgever Luc Claessens, Huidevetterstraat 165, B-1000 Brussel

Colofon

Dezepublicatieistotstandgekomenmetsteunvande Europese Unie. Uitsluitend Broederlijk Delen,CommissionJusticeetPaixenhetNederlandsinsti-tuut voorZuidelijkAfrika zijn aansprakelijk voordeinhoudvandezepublicatie,dieopgenerleiwijzedestandpuntenvandeEuropeseUnieweergeeft.

Nergens terwereld lijkendebodemschattenzoonuitputtelijk tezijnals inCongo. Jevindt

erzink,koper,kobalt,uranium,goudendiamant inenormehoeveelheden.Doorheenhet

zuidenvandeprovincieKatangalooptdeCentraal-Afrikaanse‘kopergordel’die34%vande

wereldreservesaankobaltbevaten10%vandereservesaankoper.Metdeinkomstenvan

deontginningvandezerijkdommenzouCongoeenrijklandkunnenzijn,waarhetgoedis

omteleven.TochlevendemeesteCongolezenindegrootstearmoede.42%vanhenmoet

hetmetéénmaaltijdperdagstellen,60%vandekinderenonderdevijfjaarisondervoed,de

levensverwachtingbedraagt41jaaren80%leeftvanminderdan1dollarperdag.Waargaat

deopbrengstvandezegrondstoffennaartoe?Naarallehoekenvandewereld,behalvenaar

deCongolesebevolkingzelf.

De problematiek van de grondstoffen in Congo is complex en kent een lange geschiede-

nis.Belgischebedrijvenexploiteerdensinds1908demijneninKatanga,ex-presidentMobutu

spijsdezijnrekeninginZwitserlandmetdenationaliseringvandemijnindustrieenex-president

DesiréKabilaverkochtmijnvergunningenomzijnoorlogtefinancieren.Sindsdejarennegentig

leggenookmultinationalebedrijvenopstrategischeplekkeninCongohunhandopderijke

ondergrondendelaatstejarenstaannieuwewereldmachtenalsaasgierenklaaromnieuwe

mijnsitesintenemen.

Door ongelijke economische structuren wordt de armoede in Congo in stand gehouden.

BroederlijkDelen,NiZAenCommissionJusticeetPaixzijnerdaaromvanovertuigddatde

internationalegemeenschap(overheden,ngo’s)fondsenvoordewederopbouwvanCongo

ineenbodemloosvatpompt,indienzeniettegelijkertijdstrijdtvooreconomischerechtvaar-

digheid.Opnationaaleninternationaalvlakoefenenwedrukuitopalleactorendiedeontwik-

kelingvanCongomeebepalen.DeCongoleseoverheidishetaandebevolkingverplichtom

degrondstoffengoedtebeherenenomzeaantewendenindestrijdtegenarmoede.Maar

ookinternationalebedrijvenmoetenverantwoordingafleggenvoorhunactiviteiteninCongo

enervoorzorgendathuninvesteringenookaandelokalebevolkingtengoedekomen.Zijis

immersderechtmatigeeigenaarvandegrondstoffenwaarmeedewestersebedrijvenende

Congoleseelitezichverrijken.

RuthBeeckmans

�

De geschiedenis van Congo in vogelvlucht

1885 ConferentievanBerlijn,CongowordttoegekendaankoningLeopoldIIvanBelgië.Hijnoemt

hetKongoVrijstaat.

1908 BelgiëneemtKongoVrijstaatovervanLeopoldII.HetlandwordtnuBelgischKongoge-

noemd.

1960 Congowordtonafhankelijk.PatriceEmeryLumumbawordteersteministerenJosephKasa-

vubupresident.

1960 PoliticusMoïseTsjomberoeptdeonafhankelijkheiduitvandeprovincieKatanga.

1961 EersteministerLumumbawordtinKatangavermoord.

1961 VN-blauwhelmenontzettenKatanga.HetwordtweereenprovincievanCongo.

1965 PresidentKasavubuwordt afgezet.Mobutu roept zichzelf uit totpresidenten installeerteen

eenpartijstaat.HijhernoemthetlandZaïre.

1994 ErbrekenetnischeonlusteneneenburgeroorloguitinZaïre,mededoordeinstroomvan

vluchtelingenuitdebuurlandenRwandaenBurundi.

1997 TijdenseenverblijfvanMobutuinhetbuitenlandvallensoldatenvandeAlliantievanDemo-

cratischeKrachten,onderleidingvanLaurent-DesiréKabila,dehoofdstadKinshasabinnen.

KabilaroeptzichzelfuittotpresidentenhernoemthetlandDemocratischeRepubliekCongo

(DRC).

1998 RebellenkomeninopstandtegenpresidentKabila,metsteunvanbuurlandenRwandaen

Oeganda.

2001 PresidentKabilakomttijdenseenmisluktestaatsgreepomhetleven.ZijnzoonJosephKabila

volgthemop.

2002 EenvredesakkoordwordtafgeslotentussendepartijvanKabila,derebellengroepenende

politiekeoppositie.Kabilawordtpresidentenstelteenovergangsregeringin.Detransitiefase

begintenzaldurentotdeverkiezingenin2006.

2006 Eerstedemocratischeverkiezingensindsdeonafhankelijkheidin1960.JosephKabilawintde

presidentsverkiezingenindetweederondemet58%vandestemmen.

�

�

Gécamines, ooit de nationale trots van Congo

In 1885, tijdens de Conferentie van Berlijn, wordt Afrika verdeeld onder de toenmalige im-

perialistische grootmachten. De Belgische koning Leopold II wordt erkend als de soeverein

voor Kongo Vrijstaat. Leopold II regeert als een absolute despoot. Zijn roofbouwpolitiek

maakt hem wereldwijd beroemd en berucht. Onder druk van de internationale gemeen-

schap neemt België Congo over in 1908. Omdat Leopold II hierdoor de inkomsten uit zijn

kolonie dreigt te verliezen, laat hij een mijnplan uitwerken. In 1906 richt hij, onder controle

van de Generale Maatschappij van België, het mijnbedrijf Union Minière du Haut Katanga

(UMHK) op.

Stilaan begint het grootkapitaal zich in Katanga in te planten. België groeit tussen 1920 en

1960 uit tot een van de belangrijkste leveranciers van grondstoffen ter wereld. Naast de

mijnbouw zelf begint de UMHK met het verwerken van de ruwe delfstoffen. Het aantal Con-

golese werknemers in het bedrijf stijgt van 11.000 begin 1940 naar meer dan 20.000 in 1943.

De productie van koper neemt toe van 122.649 ton in 1939 naar 165.940 ton in 1942.

�

In1960wordtCongoonafhankelijk.Op11 juli1960scheurtdeprovincieKatangazichafvan

CongoonderhetleiderschapvanMoïseTsjombe.Dezemijnprovincieishetrijksteenvoorde

Belgischeholdingsinteressantstedeelvanhetland.DeafscheidingwordtnietafgekeurddoorBel-

gië,integendeel.BelgiëzoukostwatkostdeBelgischebelangenindezemijnstreekveiligstellen.

DeeersteministervanCongo,PatriceEmeryLumumba,vindtdatdemijnontginninginKatanga

nietalleendebedrijven,maarookdeCongolezentengoedemoetkomen.Indecember1961

wordthijdoordemilitaireleiderMobutuuitgeleverdaanKatanga,waarhijwordtvermoord.Het

blijftonduidelijkwiedemoordgepleegdheeft.

Mobutu,diein1965aandemachtkomt,wilhetlandeconomischheropbouwendoordeuit-

bouwvandemijnsector.TijdensdeKoudeOorlogblijvendewestersemachtenhemsteunen

omdatzijzijndictatuurverkiezenboveneenuitbreidingvandeSovjet-invloedssfeer.Demijnbouw

wordtnogbelangrijkervoordeeconomiedanonderdekolonialeperiode.Mobutuvaardigteen

aantalnieuwewettenuit:dekopervergunningenwordenvervallenverklaardenmoetenopnieuw

wordenaangevraagd;desocialeenadministratievezetelsvaninZaïrewerkzameondernemingen

mogennietlangerinhetbuitenlandgevestigdzijn;deUMHKwordtverzochteendochteronder-

nemingmeteenzetelinKinshasaopterichten;deactivawordenovergedragenaandeGénérale

CongolaisedesMinerais(Gécomin),lateromgevormdtotGénéraledesCarrièresetdesMines

(Gécamines).IndezenieuwemaatschappijparticipeertZaïrevoor60%.Deoverige40%wordt

aangebodenaaneeninternationaalconsortiumvanAmerikaanse,FranseenJapansefinanciers.

Mobutu nationaliseert de mijnbouwindustrie

�

Mobutu nationaliseert de mijnbouwindustrie

De grote uitverkoop

Tothalverwegedejaren’80ishetstaatsbedrijfGécamines,datallemijnrechteninKatangabezit,

éénvandevijfgrootstespelersopdewereldkopermarkt.Meteenproductievanbijna500.000

ton zorgt het bedrijf voor een jaarlijkseomzet vanongeveer1miljarddollar.Het bedrijf stelt

33.000werknemerstewerkenzorgtvoorsocialeenmedischevoorzieningen.Tot1990isGéca-

minesgoedvooreenderdevandestaatsinkomstenvanCongo.

Dejarenvanslechtbeheer,corruptieenleegplunderingonderMobutuendeadmi-

nistratievechaosgedurendedeoorlogenleidenechtertotdeondergang.Wanneer

presidentLaurent-DesiréKabilaaandemachtkomtin1997wordthijgeconfron-

teerdmeteentotaal ingevallenstaatsapparaateneeneconomiedievolledigplat

ligt.Omsnelgeldtevinden,ondermeeromzijnoorlogsinspanningtefinancieren,

beginthijmethetprivatiserenvanmijnbedrijven.Dubieuzeprivépartners sluiten

contractenafmetstaatsbedrijfGécaminesonderzeernadeligevoorwaardenvoor

deCongolesestaat.Velekleinemijnfirma’shalenenormemijnbouwvergunningen

binnenvoorbelachelijk lageprijzen.Nademoordopzijnvader in2001wordt

JosephKabiladenieuwepresidentvanCongo.Onderzijnbewindgaatdeuitver-

koopvanmijnvergunningenrustigvoort.In2004zijndeinkomstenvoordestaat

uitmijnbouwnogmaareenfractievanwatzeooitgeweestwaren.Hetzuidenvan

Katanga,waar zichdemeesteminerale afzettingenbevinden,blijft gespaard van

gewapendeconflicten.Dierelatievevreedzaamheidheeftnochtansnietgeleidtot

watdeKatangesemijnsectorzoukunnenenmoetenzijn,namelijkdemotorvan

duurzameeconomischegroei.Gécaminesiszogoedalsfailliet,heeftbijna2miljard

dollarschulden,kanzijn12.000werknemersnietbetalenenproduceertin2004

nogmaar15.000tonkoper.

�

�

Illunga Kallala Baudouin, er bleef niets over dan stof

Zoals vele kinderen uit Katanga die geboren werden op 14 augustus 1955, dankt Illunga Baudouin zijn naam aan de koning der Belgen, die op die dag zijn eerste bezoek aan Congo bracht. Illunga Baudouin werkte meer dan 32 jaar als specialist in pyro-hydrometallurgie bij Gécamines. Het bedrijf kende toen een bloei-ende periode, die zou duren tot 1990. Gé-camines, ondermijnd door slecht beheer en corruptie, moest herstructureren en massaal mensen ontslaan. Illunga Boudouin stond van de ene dag op de andere op straat, met een ontslagpremie van ongeveer 3.000 dollar. Als echtgenoot van twee vrouwen en vader van acht kinderen had hij een nieuwe job nodig. Hij kon niet anders dan, samen met de duizenden andere mijnwerkers die zich in dezelfde situatie bevonden, in een steengroeve te gaan werken. Maar door de uitzichtloze situatie begon hij te drinken. Hij ging steeds minder werken, hoog-stens een à twee keer per week. De rest van zijn tijd bracht hij door in zijn twee woonplaat-sen en de drankwinkel van de wijk. En dat doet hij nu nog steeds. Zijn oudste zoons sturen hem regelmatig geld op, hoewel hij blijft hopen ooit de achterstallige lonen van Gécamines nog te ontvangen. In zijn dronken momenten wordt hij razend over wat er is gebeurd: ‘Wij hadden alles om te slagen, maar toen Gécamines weg-viel, was het als de val van Babylon, er bleef niets over dan stof. Al wat de nieuwe bedrijven doen, is plunderen wat wij al die jaren hebben opgebouwd.’

Nameer dan tien jaar afwezigheid doet deWereldbank in

2001opnieuwhaarintredeinCongo.Geconfronteerdmet

totaalineengestortestaatsbedrijvenstimuleertzedeCongo-

leseoverheidomstaatsbedrijvenopeengestructureerdema-

nierverderteprivatiseren.DevoorstellenvandeWereldbank

vooreenrationeleontginningvandegrondstoffeninKatanga

botsenechter vaakopeen veto vandeCongolesepolitici.

Zijblijven,terwijldeWereldbanktoekijkt,doorgaanmeteen

willekeurigeuitverkoopvanGécamines.Omdestaatsbedrij-

venteruglevensvatbaartemaken,startdeWereldbankonder

meermeteenvrijwilligvertrekprogramma.In2003verlaten

10.500werknemersGécamines. In ruil krijgenzeeenver-

trekpremie van 1.900 tot 30.000 dollar. Dit lijkt misschien

veel ineenCongolesecontext,maardooreengebrekaan

omkaderingeneconomischemogelijkhedenzittendemeeste

ex-werknemers,dievaakaljarennietbetaaldwaren,nuvol-

ledigaandegrond.

De Wereldbankvraagt om privatisering

10

Artisanale mijnbouw

Met het ineenstorten van Gécamines in de jaren ‘90 valt de industriële exploitatie van grond-

stoffen volledig stil. Machines worden niet meer onderhouden en er wordt niet meer geïn-

vesteerd. Arbeiders beginnen handmatig ertsen te zoeken op vervallen sites van Gécamines

en gaan op zoek naar nieuwe sites. Deze artisanale mijnbouwers worden in Congo creuseurs genoemd. Artisanale mijnbouw wordt één van de enige manieren om te overleven. Net als

de rest van de Congolese economie, waar 95% van de beroepsbevolking afhankelijk is van

de informele sector, gebeurt nu ook de exploitatie van grondstoffen voor het grootste deel

in de informele sfeer. De stormloop naar de mijnen verloopt in totale chaos. Volgens het

Internationaal Muntfonds is ongeveer een vijfde van de Congolese bevolking afhankelijk van

de manuele ontginning.

De intensieve artisanale mijnbouw ontwricht de sociale structuren van de Congolese maat-

schappij. De Katangese gemeenschap organiseert zich vrijwel volledig rond de mijnen. Alle an-

dere economische, familiale en sociale activiteiten worden in de steek gelaten. Iedereen werkt

nu als creuseur: kinderen vanaf zeven jaar, jongeren, vrouwen, mannen, ouderen en zieken.

Mannen delven de grondstoffen, kinderen doen ze in zakken en dragen de loodzware last naar

vrouwen, die op hun beurt het erts oppoetsen. Mensen verlaten hun dorpen en vestigen zich

meer dan 200 km van huis in de dorpen die rond de mijnsites ontstaan. Boeren verlaten hun

akkers om aan de slag te gaan als mijnwerkers. Wat ooit één van de vruchtbaarste gebieden van

Congo was, is nu afhankelijk van de invoer van voedsel. De situatie in het onderwijs is erbarme-

lijk. Leraren die door de staat weinig of niet betaald worden, gaan aan de slag in de mijnbouw-

sector in plaats van les te geven. Kinderen verlaten de school om in de mijnen te gaan werken.

Het tekort aan andere werkmogelijkheden noodzaakt ook veel hoogopgeleide personen om in

de mijnen te gaan werken. Er werken juristen, ingenieurs, dokters, enzovoort.

11

Als voormalig kaderlid van de onderneming Gécamines in Katanga, zou ik u aan twee ele-menten willen herinneren die hun gewicht in goud waard zijn voor de ondergang van deze mijnbouwonderneming. Ik zal beginnen met te zeggen dat Congo ook lijdt onder zijn rijk-dom. Als ik het me goed herinner, heeft het platteland van Katanga enkele aanvallen van buitenaf gekend, gericht op ertsen: Moba 1 en Moba 2 in de goudregio, Shaba 1 en Shaba 2, die Kolwezi als doelwit hadden, het economi-sche hart van Congo zoals men het noemde ten tijde van Mobutu. Onder de slachtoffers in Kolwezi bevonden zich ook blanken. Dan zijn de Europeanen tussen-beide gekomen, zowel om Mobutu te steunen als om de hunnen te helpen. Nadat ze weer in veiligheid waren in België, zeiden de Europea-nen die bij Gécamines werkten: ‘Nu wij daar niet meer zijn, zal de onderneming zich nooit meer kunnen herstellen...’ De Congolese kaderleden die ter plaatse wa-ren gebleven en die bekwamer waren dan de meeste Europeanen die in het Westen liepen op te scheppen, besloten: we gaan de blanken eens tonen dat we best zonder hen kunnen. De Afrikanen gingen aan het werk (zonder de blanken) en Gécamines floreerde als nooit te-voren (450.000 ton koper per jaar). Mobutu plaatste Mulenda Mbo, een van de Congolese ingenieurs die de uitdaging waren aangegaan, aan het hoofd van de onderneming. Jammer genoeg kreeg de machtswellust ook deze ingenieur te pakken. Er moest meer, al-

tijd maar meer geproduceerd worden. Op een dag gebeurde er een ongeval in de mijn van Kamoto, de modernste en welvarendste mijn. De mijn ging ten onder. Wat volgde, was te verwachten: sommigen wilden een herstructu-rering.En de politiek ging er zich in mengen! Tussen 1990 en 1994... De Congolezen wilden van Mobutu af. Maar die was geslepen als een vos. Hij kocht twee Katangese politici om en vroeg hen om ervoor te zorgen dat Katanga Congo ‘in de as zou leggen’, zodat hij met zijn leger te hulp kon snellen en het Westen zou zeggen: ‘Mobutu is de enige die de vrede in stand houdt en wij zullen hem daarin steunen.’Concreet was er sprake van een etnische zui-vering tegen de Congolezen wier grootouders uit Kasaï (een centrumprovincie) waren geko-men om in de mijnen te werken. De Kasaïanen werden dus verjaagd. Onder hen waren bijna tienduizend werkkrachten, waaronder ingeni-eurs, ploegbazen, artsen, leraren,... Zou Gé-camines dat nog te boven komen? Tot zover het eerste element!

Het tweede element: eerst en vooral moeten we uiteraard degenen bedanken die het vuile werk hebben opgeknapt! De politicus die aan de oorzaak van de etnische zuivering stond, verklaarde dat het uur was gekomen dat de zonen van Katanga moesten profiteren van de rijkdommen. De Katangezen mochten in de sites van Gécamines afdalen, er al het koperafval verzamelen en dat verkopen... De provinciale overheid doopte deze operatie Mi-traille (metaalafval)... Ze gaf de exportlicentie aan de Katangezen en vrachtwagens vol mi-neralen reden naar Zuid-Afrika... ‘Afval’ was toch gezegd, niet? Alles wat koper was, ging de grens over, zelfs kranen... ‘Het koperafval ver-zamelen’ was er toch gezegd, niet? Akkoord, maar toen er niets meer te verzamelen viel, begonnen de mensen te graven. De artisanale ertsontginning was geboren! En Gécamines ging ten onder... Vandaag de dag wordt wat er nog rest van Gécamines verdeeld tussen de verschillende beheerders, de strijdheren en de politiek. En intussen blijft het volk lijden...

Pie Tshibanda

Operatie ‘Mitraille’, het genadeschot voor Gécamines

1�

Shambuyi Mwamba, gevangen in een mijndorp

Shambuyi (veertig jaar) is nu al vier maanden in Kisankala: een eeuwigheid in het dorpje ver-loren in het noordwesten van Katanga. Kisan-kala is een typisch mijnwerkersdorp. Het zag duizenden delvers toestromen nadat er grote lagen koper werden ontdekt. De plaatselijke autoriteiten - mijnpolitie, soldaten en privébe-wakers - leggen aan elke nieuweling hun wetten en belastingen op. Shambuyi kwam hier bij zijn familie terecht. Maar hij heeft het moeilijk met de levensomstandigheden. Er is geen stromend water, geen elektriciteit, hij moet op de grond slapen... Het leven is totaal verschillend van dat in de Katangese hoofdstad Lubumbashi. Op zijn veertigste moet Shambuyi opnieuw een job vinden, maar hij weet dat het moeilijk zal zijn om iets te vinden dat goed betaald wordt. Dus zet hij door en doet hij zijn best om steeds meer geld te verdienen. De steengroeve waarin hij werkt als creuseur, ‘Kinshasa’ genaamd, is eigendom van de president. Een ‘officiële’ ver-tegenwoordiger heft belastingen op alle produc-ten die de groeve verlaten. Shambuyi brengt

zijn grondstoffen naar een opkoper. Die deelde de laatste maanden zijn aankoopprijs door vier. Hij verkoopt het erts door aan het mijnbedrijf Arma Corporate, dat een monopolie heeft op alle ertsen die de steengroeve verlaten. Shambuyi heeft geen idee wat de prijs van de grondstoffen is. Samen met zijn ploeg graaft hij tussen de twintig en de dertig zakken delfstof per dag op. Als de delfstof gewassen is in de rivier, blijven er ongeveer zeven zakken zuiver erts over. Hiervoor krijgen hij en zijn ploegleden 100.000 Congolese frank (ongeveer 180 dol-lar), die ze dan achteraf onder hun drieën ver-delen. Omdat dit niet voldoende is voor hem, gaat hij enkele avonden per week terug naar de steengroeve om ruw koper te stelen. Dat kan hij in de stad tegen een betere prijs verkopen. Gisteren nog kregen vier personen zweepslagen omdat ze hetzelfde hadden gedaan. Shambuyi zegt weinig en besteedt al zijn tijd aan zijn werk. ‘Zijn stilzwijgen spreekt boekdelen’, zeg-gen zijn vrienden, die goed weten hoe graag hij Kisankala zou willen verlaten.

1�

Shambuyi Mwamba, gevangen in een mijndorp Uitbuiting, in alle schakels

van de mijnbouwsector

Prijzen stijgen, creuseurs blijven voor 1 dollar per dag werkenSinds2003isereenenormestijgingvandeprijzenvandegrondstoffen,voornamelijktewijten

aandegrotevraagvankoperenkobaltdoorChinaenIndia.In2003kosteentonkoperopde

wereldmarkt2.200dollarperton,in2007stijgtdekoperprijstot7.200dollarperton.

Derecenteprijsstijgingvankoperenkobaltheeftzichnietvertaaldnaareenbeter levenvoor

decreuseurs. Integendeel,hetmaaktdezakennog ingewikkeldervoordemijnwerkersende

opkopers.Destijgingvandegrondstofprijzenopdewereldmarktheeftvooreentoestroomvan

nieuwe-vaakAziatische-ondernemingengeleid.Hierdoorwordendeartisanaledelverssteeds

verderteruggedrongennaardeafgelegengebieden.Doordetransportkostendalenhuninkom-

stenzienderogen.

Delven voor 1 dollar per dag

Tussen opkoper en mijnbedrijfDe opkopers zijn de schakels tussen de mijnwerkers en de grote bedrijven. Zij proberen de

mijnwerkerszoweinigmogelijktebetalenenzoveelmogelijkvoorhunwarentekrijgenbijde

bedrijven.Sommigenverdienen,opdekapvandemijnwerkers,redelijkgoedhunbrood,maar

erzijnerookvelendieuitgebuitworden.Degrotemaatschappijenhebbenhet immersvoor

hetzeggen.Zijbepalendeprijsvandegrondstoffen.Zebiedendeopkopersvaakleningenaan

omhunactiviteitenoptestarten,waardoorzemethandenenvoetenaandemaatschappijen

gebondenzijnennietkunnenoverstappennaarbedrijvendiehogereprijzenvoorhunproducten

aanbieden.

Mijnwerkers bevinden zich vaak in een hachelijke situatie. Tijdens

het delven worden ze in het oog gehouden door verschillende

‘controle- en veiligheidsbeambten’, die hen belastingen laten beta-

len op de gevonden ertsen. Met hun waren gaan de mijnwerkers

naar opkopers. Er zijn goedkope werkkrachten in overvloed en er

is geen echte vakbond, een onmogelijke uitgangspositie dus om

over prijzen te onderhandelen. De delvers krijgen dan ook vaak

erg weinig geld voor hun werk.

1�

Maman Maîtresse, leerkracht en opkoopster

Een kleine, geïmproviseerde kopergroeve in het hartje van een arbeiderswijk van de stad Likasi. Boven de weg hangt een stofwolk, kin-deren stromen toe, zakken ertsen achter zich aan slepend. ‘Mevrouw! Mevrouw!’ Deze jonge mijnwerkers komen Jeannette begroeten, hun ‘handelsmama’, hun tussenpersoon. Elke dag koopt ze van hen en andere mijnwerkers enkele zakken koper om ze op het einde van de week door te verkopen aan Gécamines. Vóór deze kinderen haar ‘leveranciers’ werden, waren ze haar leerlingen. ‘Maman Maîtresse’ is lerares in een wijkschool. Met de kinderen aan wie ze vroeger lesgaf, drijft ze nu handel. ‘De hande-laars komen bij mij met hun zakken grondstof rond 11 uur. Ik weeg de zakken en betaal ze 100 Congolese frank per kilo. Ik ben heel toe-vallig begonnen met dit werk toen ik een ton kobalt verkocht in Kolwesi. Ik kreeg er 73.000 Congolese frank voor. Dat was heel veel geld in die tijd, en dat zette me ertoe aan verder te doen.’ Sindsdien ruilt ze, drijft ze handel en slaat ze de zakken bij haar thuis op. Elke za-terdag huurt ze voor 56 dollar een vrachtwagen om twee ton producten te vervoeren naar het filiaal van Gécamines. ‘Als het erts een goed gehalte mineraal bevat, zo’n 20%, betalen ze me 250 à 300 dollar per ton.’ Jeannette woont samen met haar drie kinderen en haar man, die ook opkoper is, in een bescheiden huis. ‘Dit werk zorgt ervoor dat ik goed kan leven, mijn kinderen gaan naar school en werken niet.’ Naast haar activiteiten als opkoopster, geeft Jeannette nog altijd les. Ze leert ongeveer veer-tig kinderen lezen en rekenen. Om zes uur ’s avonds stoppen de lessen en dan verlaat Jean-nette de klas. De leerlingen zeggen in koor: ‘Tot ziens, Maman Maîtresse.’ Later worden zij misschien haar toeleveranciers.

1�

Vital, de Eerwaarde

Met zijn bril op het puntje van zijn neus en met een diploma geneeskunde bijna op zak, heeft Vital de uitstraling van een intellectueel. Een serieuze jongen tussen de mijnwerkers, zo se-rieus zelfs dat ze hem de Eerwaarde noemen in Kambove, het dorpje in Katanga waar hij woont. ‘Als mijn makkers op de unief dat zou-den horen...’ Er is nochtans niets religieus aan zijn werk. Vital is opkoper voor een Libanese op-slagplaats voor kobalt. Vorig jaar heeft hij zijn studie geneeskunde onderbroken om carrière te maken ‘in de ertsen’, uit financiële noodzaak. Hij wil het nodige geld bijeenkrijgen om zijn stu-die voort te zetten. ‘In het begin moet je je nog bewijzen. Met het beetje spaargeld dat ik had, heb ik twee keer ertsen kunnen opkopen van de creuseurs. Ik heb ze geleverd aan de opslag-plaats van het mijnbedrijf, en dat wilde me kost wat kost geld lenen om nog grondstoffen op te kopen. Eerst weigerde ik, maar later bracht het ruwe erts me niet genoeg meer op door het lage kobaltgehalte en accepteerde ik het toch.’ Vital verdenkt de opslagplaats ervan te liegen over het kobaltgehalte van haar producten. Vier groepen van vier mijnwerkers werken voor

de Eerwaarde in de steengroeve van het dorpje Kapata. Eén groep vult ongeveer 200 zakken per dag tegen 30.000 Congolese frank (onge-veer 55 dollar). Er werken ook ‘moeders’ voor hem. Zij wassen en sorteren het erts aan het meer voor het naar de opslagplaats gaat. ‘Met de wassende moeders was het even wennen. Maar ze weten dat ik serieus ben, dat ik hen goed betaal. Het is net een klein bedrijfje, al-leen verdien ik niets.’ Vital vertelt dat hij zo’n drie ton gewassen erts per dag verzamelt en daar nauwelijks honderd dollar per dag mee verdient. Daarvan moet hij nog eens de helft aftrekken voor alle verschillende kosten en de lonen van zijn arbeiders. ‘Ze proberen me uit te buiten. Ik ga van techniek veranderen en een deel van de zakken per fiets naar de Chinese opslagplaatsen brengen. Ik verwacht veel van wat de Chinezen me kunnen bieden.’ De Eer-waarde hoopt binnen drie maanden zijn finan-ciële doelen bereikt te hebben en zijn studie geneeskunde weer te kunnen opnemen. Als hij niet met zijn neus in zijn agenda zit, droomt Vi-tal van Zuid-Afrika, van een job als chirurg. Een droom met een prijskaartje van 3.000 dollar.

Koper en kobalt? De metalen koper

en kobalt komen veelal samen voor

in gesteenten. Tijdens de verwerking

worden ze van elkaar gescheiden.

Koper wordt in zeer veel producten

verwerkt. Je vindt het bijvoorbeeld in

elektriciteitsdraden, elektromagne-

ten, muntgeld, standbeelden, enzo-

voort. Kobalt is bestendig tegen zeer

hoge temperaturen en oxidatie. Het

wordt verwerkt in vliegtuigmotoren,

herlaadbare batterijen, katalysatoren,

magneten, enzovoort.

1�

Is er toekomst voor de artisanale mijnbouw?Metdekomstvannieuwebedrijvenenhetstilaanterugopstartenvaneenindustriëlemijnbouw

steltzichdevraagnaardetoekomstvandeartisanalemijnbouw.DeCongolesestaat is ijverig

opzoeknaarnieuwe investeerdersenwilwerkmakenvandeheropbouwvande industriële

mijnsector.Ditheeft totgevolgdatdeartisanalemijnwerkersverdrevenzullenwordenvande

gronden waar ondernemingen hun activiteiten starten. De overgang van artisanale mijnbouw

naarindustriëlemijnbouwlijktevenwelnognietvoormorgentezijn.Eenmijnbedrijfopstartenin

Congokanjarendurendoordegrotehoeveelheidcomplexewerkendieeerstuitgevoerdmoe-

tenworden.Deweligtierendecorruptieenhetgebrekaanbasisinfrastructuurzijnbijkomende

hindernissen.

Maardekomstvannieuweindustriëlebedrijvenzorgtnualvoorsocialespanningenomdatniet

iederecreuseurdieverdrevenwordtbijdezebedrijvenaandeslagkan.Deartisanalemijnbouw

kanooknietdetoekomstzijnvandeCongolesemijnindustrie.Erzaleenkleineraantalmensen

aandeslagkunnendannuhetgevalis.Diegenendieuitdebootvallen,zullenalternatievenmoe-

tenwordengeboden.

IndustriëlemijnbouwkandeCongolesestaatveelgeldopleveren.Maaruitsluitendfocussenop

mijnbouw,eenexportproduct,isnietzondergevaar.HetmaaktdeCongoleseeconomiekwets-

baar.Aandeenekantwordtzenamelijkafhankelijkvandeprijzenvandeertsenopdewereld-

markt,terwijlzeaandeanderekantmeergoederenzalmoetenimporteren,waarondervoedsel.

Bijgevolgzal,alsdevoedselprijzenstijgen,debevolkingmeervoorhaaretenmoetenbetalen.De

besteoplossingisomhetvoedselweerzelfinKatangategaanverbouwen,netalsvoordekomst

vandeartisanalemijnbouw.Ditmaaktdeeconomieminderkwetsbaarenbiedtdeovertollige

creuseurseengoedalternatief.Naasthetherstructurerenvandemijnbouwindustrieishetdaarom

evenbelangrijkwerktemakenvaneendegelijklandbouwbeleid.

1�

1�

Ook kinderen zijn inzetbaar

Onder de mijnwerkers van Katanga bevinden zich meer dan 25.000 kinderen. Sommige zijn

nauwelijks zeven jaar oud. Velen van hen moeten hun echte leeftijd verzwijgen om hun werk

te kunnen behouden. Door het tekort aan andere soorten werk en aan familie-inkomsten

zijn veel kinderen wel verplicht om dit te doen. Ze moeten hun schoolgeld betalen, dat de

ouders niet kunnen opbrengen. Vaak gaan ze echter helemaal niet meer naar school en

onderhouden ze mee het gezin. Ze verdienen slechts enkele dollars per dag voor gemid-

deld tien uur arbeid. Ze graven, verzamelen het ruwe erts, maken het schoon en zeven het.

Daarna transporteren ze zakken van ongeveer twintig kilo uit de mijnen. De werkomstan-

digheden zijn moeilijk en gevaarlijk.

Kinderenzijndeeersteslachtoffersvandetalrijkeongeval-

len die in deputten gebeuren. In 2001heeftCongoeen

conventie van de IAO (Internationale Arbeidsorganisatie)

goedgekeurddieduidelijksteltdatdeergstevormenvankin-

derarbeidverbodenzijnendestaatverplichttothetonder-

nemenvanactieomdezevormentebannen.Deinspannin-

gendiedeautoriteitentotnutoegeleverdhebben,stellen

echterbitterweinig voor.Veel verderdan sensibiliserings-

campagnesishetnognietgekomen.Bovendienondergraaft

hettekortaaneconomischealternatievenalleinspanningen

omdekinderarbeidtedoenverdwijnen.Ookbuitenlandse

bedrijven die tussenpersonen gebruiken, nemen hun ver-

antwoordelijkheidnietomdatzeheelgoedwetendatdeze

tussenpersonen hun ertsen afnemen van kinderen. In de

mijnsectorgaatwinstmaximalisatiebovenkinderwelzijn.

Degevolgenvanhetinzettenvankinderenindemijnbouw

zijnontzettendgrootvoorCongo.Eenhelegeneratiegroeit

opindeharderealiteitvandemijnbouwindustrie.Wanneer

ervoorhengeenplaatsmeerzalzijnindeartisanalemijn-

bouw,zullenzijopzoekmoetennaaralternatieven.Maar

watzaldeCongolesestaatkunnenbiedenaanjongerendie

nooitnaarschoolgingen,geenberoepleerdenenopgroei-

den ineenomgevingwaarhetcontrast tussenrijkdomen

armoedezogrootwas?Omdezekinderenhunwaardigheid

terugtegeven,omhendeplaatstegevenindesamenleving

diezijverdienen,zaldeCongoleseregeringzwareinspan-

ningenmoetendoen.

1�

De arbeidersvoeten van Mboula

Verborgen achter de paraplu die haar be-schermt tegen de verzengende hitte, neemt Mboula (dertien jaar) een korte pauze. Ze heeft al meer dan tien zakken kobalt gewassen en gesorteerd deze ochtend. Mboula heeft het engelengezichtje van een dertienjarig meisje, maar de voeten van een arbeider die dagen-lang sleurt met zakken ertsen. Al bijna een jaar werkt ze aan het Musesameer, in een ertswas-serij. Ze sorteert hier ongeveer twintig zakken erts per dag voor verschillende handelaars. Vroeger verzamelde ze stenen in de groeven van Gécamines. ‘Dat bestaat hier niet meer en wassen betaalt beter.’ Met haar T-shirt bin-nenstebuiten en haar handen vol modder, trekt Mboula nonchalant een zak van 70 kilo kobalt het meer in. Niet ver van haar voeren haar drie zussen Love, Vicky en Nadine en haar broer Connais hetzelfde karwei uit: de zak verslepen, uitschudden in het water, zeven wat niet proper genoeg is, en het gewassen kobalt verzame-len om daarna weer nieuwe zakken te vullen. Mboula spreekt heel weinig Frans. Ze verzekert me er nochtans van dat ze naar school gaat. ‘Ik kan niet elke dag gaan, ze rekenen thuis op mij om wat geld binnen te brengen.’ Per zak ver-dient ze 150 Congolese frank (ongeveer 0,25 dollar). Maar ze kan niet elke dag twintig zak-ken vullen. ‘Het hangt ervanaf hoeveel ze aan-voeren, en soms ben ik te moe.’ Er zijn al twee en een half uur voorbijgegaan sinds Mboula de 22 zakken erts heeft gewassen. Ze wacht op haar loon en wordt ongeduldig. ‘Ik heb honger, ik heb geen geld om een bord rijst te kopen van die dames daar.’ Uiteindelijk arriveert de vrachtwagen om de zakken in te laden, met de tussenpersoon die hen gaat betalen. Met lege blik en uitgeput van het werk en de hitte, klim-men Mboula en haar broers en zussen in de geladen vrachtwagen. Zo hoeven ze de zeven kilometer naar huis niet te lopen.

�0

�1

Thsitshi Kanwenyi, een kind zoals alle anderen

Thsitshi is de enige naam waarbij men hem kent. Nie-mand bekommert zich om zijn echte naam of zijn wer-kelijke leeftijd. Hij is ergens tussen 1994 en 1997 gebo-ren, verloren te midden van de andere kinderen in het stof van de steengroeve van Kolwezi. Net als de anderen is hij een goedkoop en nuttig ‘werktuig’ voor de dagelijkse taken in de mijn. Thsitshi’s verhaal lijkt op dat van dui-zenden andere kinderen van Katanga. Hij ging een tijdje naar de lagere school, maar zijn ouders beslisten om hem naar zijn oom te sturen, door gebrek aan geld. Zijn oom woont in Kasoulo, een arme wijk van Kolwezi. De oude man, die het kind zelf onmogelijk kon onderhou-den, stuurde Thsitshi naar de mijn om geld te verdienen voor eten. Thsitshi werkt samen met zijn zogenaamde neef, ongetwijfeld een vriend van de familie. Hij helpt de neef bij al zijn dagelijkse taken: delven, de zakken vullen, de zakken dragen, wassen. Op het einde van de dag krijgt hij 1.000 Congolese frank, ongeveer twee dol-lar. Hij doet zijn werk zonder klagen en kijkt uit naar het einde van de dag. Dan wast hij zich en gaat samen met zijn vrienden naar de bioscoop op de hoek, de enige plek van ontspanning voor de kinderen van de wijk. Hij ziet geen toekomst voor zichzelf buiten de mijn.

��

War is business, business is war

Kobalt? De elektronische in-

dustrie slorpt een vierde van

de wereldconsumptie van

kobalt op. Het metaal wordt

gebruikt in gsm’s, laptops en

MP3-spelers, maar je vindt het

ook terug in verf. Doordat het

bestand is tegen extreme tem-

peraturen wordt het eveneens

verwerkt in vliegtuigmotoren.

Kobalt zit ook in voedings-

supplementen omdat het het

menselijk lichaam helpt om

vitamine B12 op te nemen.

DeoorlogenhebbeninCongoalaanmeerdanvijfmiljoenmensenhetlevengekost.Hetzijn

complexe conflictenmet veleoorzakenop lokaal, nationaal en regionaal niveau.Het zou iets

tekortzichtigzijnomdeconflictenenoorlogeninCongoteherleidentotdeplunderingvande

natuurlijkerijkdommenvanhetland.Maarerzijnvoldoendebewijzendatdeaanwezigheidvan

natuurlijkerijkdommendeconflictenmeevoedteninstandhoudt.Oplokaalniveau,rondomde

mijnsites,zorgtdeongecontroleerdeeconomievoorernstigesocialespanningen.Demijnindu-

striewerdeen‘survivalofthefittest’,eenhardeoverlevingseconomiewaarbevolkingsgroepen

tegenelkaarwordenopgezet,waardezwakstenverdrongenworden.Opeenhogerniveaukun-

nenwezeggendatdeopbrengstenvangrondstoffenhandeleenheelnetwerkvanwapenhandel

instandkanhouden.Zoontstaatereenvicieuzecirkelvangrondstoffen,plunderingenconflict.

Rebellengroeperingenwillenmijngebiedenondercontrolekrijgen,mineralenwordenverkocht

aanrebellenenleidersdieeenoogjedichtknijpendoenergoedezaken.

DeeersteCongoleseoorlogbegintin1997,wanneerKabiladictatorMobutuvanzijntroonstoot.

Congoligttussenverschillendeconflictzonesin: indebuurlandenAngolaenSoedanbetwisten

rebellengroeperingenhetgezagvanhunregeringen,terwijlhetookrommelt indebuurlanden

RwandaenBurundi,waar recentelijkeengenocideplaatsvond.Het iseenexplosieve situatie,

verergerddoorhetfeitdatKabilahulpnodigheeftomaandemachttekomeneneenjaarlater,

hulpominhetzadelteblijven.Diehulpkomtuitdebuurlanden,vanregeringenenrebellen,en

isnietgratis.Kabila’smedestanderswilleneenstukvandekoek.InhetgrondstofrijkeCongovalt

immersveeltehalen.

Kabilamaaktechtergeenwerkvande‘DemocratischeRepubliekCongo’diehijheeftuitgeroe-

pen.OmdathijRwandaenOegandadwingthetlandteverlaten,jaagthijdaarenbovenzijnvroe-

gerebondgenotentegenzichinhetharnas.Beginaugustus‘98barstdebomennemenrebellen,

gesteunddoorOegandaenRwanda,dewapensoptegenKabila.DetweedeCongoleseoorlog

begint.Dankzij de interventie vannieuwebondgenotenZimbabwe,AngolaenNamibiëweet

KabilahetgeweldtebeperkentotOost-Congo.

��

Westerse bedrijven profiteren mee van de ‘oorlogseconomie’

In april 2001 geeft de VN Veiligheidsraad het eerste rapport van een expertenpanel over de

plunderingvanCongovrij.MetderesultatenvanmaandenterreinonderzoekbewijzendeVN-

expertendatdecontroleoverdeimmenserijkdommenvanhetlandeenbelangrijkerolspeeltin

hetconflict.Dankzijdemedewerkingvanwesterseprivéactoren,waarondereenreeksEuropese

bedrijven,kondendeoorlogvoerendelandenopzeerkortetijdtientallenmiljoenendollarshalen

uitdeverkoopvanonderandereCongoleesgoud,diamant,houtencoltan.

Veelvandebedrijvendieinheteindrapportvanhetpanelgenoemdworden,zijnnooitvervolgd.

Dezestraffeloosheidlaatzichmoeilijkrijmenmetdebeloftenvandeinternationalegemeenschap

omdevredeinhetoostenvanCongotebevorderen.

Voorzogenaamdebloeddiamantenofconflictdiamanten-diamantenafkomstiguitconflictgebieden

waarvandeopbrengstwordtgebruiktomrebellengroeperingentefinancieren-zettenoverhe-

denenbedrijveneencertificatieschemaop.DatwordthetKimberleyprocesgenoemd.Hierdoor

wordthetmogelijkomdiamantenuitconflictgebiedentewerenopdeinternationalemarkt.Hetis

hoogtijddatookvoorandereertseneencontrolemechanismewordtopgestart.Hetspreektvoor

zichdathetstilleggenvandehandelingrondstoffenuitoorlogsgebieddeconflictennietoplost,

maarhetkandefinancieringvandeoorlogwelvooreengrootdeeldoorbreken.

Na allerlei vredesinspanningen, verdragen en wapenstilstanden spreken de buurlanden af om

de soevereiniteit van Congo te respecteren en trekken de Oegandese en Rwandese regu-

liere troepen zich eindelijk terug uit het land. Maar de strijd gaat verder in het oosten, waar

verschillende milities, gesteund door Rwanda en Oeganda, actief blijven. Ze vestigen zich in

een gebied rijk aan kostbare grondstoffen zoals coltan en tin.

Omdat de situatie in het oosten van Congo zich niet stabiliseert, stuurt de VN een vredes-

missie. Anno 2008 zijn er in die streek 17.000 VN-soldaten aanwezig. Ook zij krijgen geen

controle over de regio.

��

Help, de Chinezen komen

De grote nood aan natuurlijke rijkdommen breekt stilaan

de dominante positie van westerse bedrijven in Katanga.

Opkomende wereldeconomieën als China en India heb-

ben dringend meer grondstoffen nodig, en daar hebben

ze heel wat voor over. Zo heeft China een belangrijke

deal van enkele miljarden dollars gesloten met de Con-

golese regering. In ruil voor de aanleg van grote infra-

structurele projecten kregen Chinese bedrijven enkele

belangrijke mijnconcessies in handen. China is nu niet

meer weg te denken uit het straatbeeld van Katanga. Het

legt hier wegen aan en krijgt een steeds groter deel van

de bouwindustrie in handen. Vaak gebruikt het hiervoor

Chinese werkkrachten.

Europa en Amerika worden zenuwachtig door de invasie

van China in een gebied waar zij traditioneel de grootste

invloed hadden. De rol van China in Afrika wordt zwaar

bediscussieerd binnen de internationale gemeenschap.

Terwijl sommigen beweren dat het land nieuwe kansen

biedt voor de ontwikkeling van de Afrikaanse economie,

zijn anderen van mening dat de Chinezen nieuwe koloni-

satoren zijn. Het lijkt erop dat hun grootste bezorgdheid

is dat de westerse bedrijven de zware verliezers zijn.

Waar de discussie in de internationale gemeenschap veel

minder over gaat, is of de nieuwe contracten gesloten

met China de Congolese bevolking beterschap zullen

brengen.

��

Multinationals, medeverantwoordelijk voor de crisis in de mijnbouw

Mijnbouwcontracten doorgelichtInmei2004starteenCongoleseparlementairecommissieondervoorzitterschapvanChristophe

Lutundula,eenonderzoeknaarfinanciëleeneconomischecontractendiewerdenafgeslotentus-

sen1996en2003.Decommissiesteltinhaareindrapportdatderoofvannatuurlijkeenandere

rijkdommentijdensdetransitienoggroteredimensiesaanneemt.Hetverschil isdathetnuge-

beurtbijgratievandestraffeloosheiddiedetijdelijkegrondwetaanderegeringsledenverleent.

Hetrapportkrijgtverdergeengevolg.Metdeverkiezingeninhetvooruitzichtzienregeringsleden

waarschijnlijkbepaaldezakenlievernietaanhetlichtkomen.

In2006wordeninCongovoorheteerstinveertigjaardemocratischeverkiezingengehouden,

ondergrotebelangstellingvandeinternationalegemeenschap.Degrotehoopisdatdieverkie-

zingentoteenbeterbestuurvanhetlandleiden.ZittendpresidentKabilawintdeverkiezingen

met58%vandestemmen.Infebruari2007vormthijeennieuweregering,metalseerstemi-

nisterAntoineGizenga.Sneldaarnapresenteertderegeringeen‘GovernanceContract’,waarin

zehaarprioriteitenvoordekomenderegeringsperiodevastlegt.Eénvandezeprioriteitenishet

bevorderenvan transparantie indemijnsectorenheronderhandeling, indiennoodzakelijk,van

onevenwichtigemijncontracten.

��

In2007doeteeninternationalecoalitievanngo’seeneersteoproepvoorhetherbekijkenvande

mijncontracteninCongo.Zelanceertdaarvoordecampagne‘EenrechtvaardigdeelvoorCon-

go’.Dengo’sroependeCongoleseregeringenhaar internationalepartnersopomoneerlijke

contractenuitdeoorlogs-entransitieperiodeteverbrekenofteverbeteren.Zowillendengo’s

garanderendathetCongolesevolkeeneerlijkdeelkrijgtvandeopbrengstenvandenatuurlijke

rijkdommenvanhetland.DeoproepkrijgteenzeerbrederesponsinCongo,eldersinAfrika,in

EuropaeninNoord-Amerika.Medeonderdrukvandeinternationalegemeenschaptekentde

CongoleseministervanMijnbouw,MartinKabwelulu,op20aprileenministerieelbesluitomeen

interministeriëlecommissieopterichtenmethetmandaatomdemijncontractenuitdeoorlogs

-entransitieperiodeteherzien.

�� contracten onder de loepIn juni2007gingdezeinterministeriëlecommissievanstart.Zenam64mijncontractentussen

privépartnersenCongolesestaatsbedrijvenonderdeloep.Zegingnaofdecontracteninover-

eenstemmingwarenmetdenationalemijncodeeninternationalenormenbetreffendemijnbouw.

Deresultatenvandecommissiewarenronduitschokkend.Vande64contractenwasernietéén

aanvaardbaar.Voor38contractenadviseerdedecommissieheronderhandeling,terwijldeandere

betergeannuleerdkondenworden.Uithetonderzoekvandecommissieblijktdusdatmultinatio-

nalsdeCongolesestaatenhaarbevolkingplunderen.

Daarnaastwerdhetduidelijkdatdezeprivépartnerseenveeltelaagpercentagekapitaalinbrengen

indemijnbouw,geziendegigantischevergunningendiezekregen.Hetisduidelijkdatvelekleine

firma’sdevergunningennietkochtenomechtmetmijnbouwtestarten,maaromspeculatieve

redenen.Zoleggenzeechterbeslagopdeondergrondzonderdathetinkomstengenereertvoor

destaatofbijdraagtaandewerkgelegenheid.Daarnaastvalthetopdatdevergunningenvoorerg

langetijdwerdenafgesloten-totdertigjaar-endatdeprivépartnerseenabnormaalhoogper-

centageaandeleninhandenkregen.Hierdoorhebbendestaatsbedrijvengeeninspraakmeerin

hetdagelijksebestuurenkunnendealsmetklantenwordengeslotenzonderinspraakofcontrole

vandestaat.Hetresultaatisdatontgonnenertsenruwwordengeëxporteerdenergrotewinsten

wordengemaaktbuitenCongo.Delokalebevolkingziethiergeencentvanterug.

��

Bermuda en de Maagdeneilanden:meer dan tropische paradijzenVeelvandemultinationalebedrijvendieactiefzijninKatangazijngeregistreerdoptropischeeilan-

den.HetbedrijfKatangaMining,bijvoorbeeld,heeftzijnofficiëlezetelopBermuda.Registratiein

belastingparadijzenbespaartbedrijvennietalleenheelwatgeld,hetmaakthetookergmoeilijkom

nategaanwaarhetgelddatzeinvestereninCongopreciesvandaankomt.

Ookdesomszeercomplexestructuurvanmultinationalsbemoeilijkthetuitoefenenvaneffectieve

controle.JointventureswordenafgeslotentussenhetstaatsbedrijfGécaminesenprivébedrijven.

Die laatstezijnvaakdochterondernemingenvaneenholding,dieover100%vandeaandelen

vanhetbedrijfbeschikt.Dedochterondernemingenwordenmeestalinbelastingparadijzengere-

gistreerd,terwijldeholdingsinwesterselandenzetelen.Opdiemanierontstaatereeningewik-

keldeschakelvantussenondernemingenenaandeelhouders.Ditmaakthetlastigomtebepalen

welkelandendeverantwoordelijkheidhebbenvoormultinationalebedrijven,indiendezedewet

ofregelgevingenovertreden.

��

Mijnbusiness, een ver-van-mijn-bedshow?Mijnbouw inCongo lijkt voorveleneenver-van-mijn-bedshow.Maar alswenagaan inwelke

productencoltan,koperenkobaltuitCongozit,blijktervooriedervanonseenstukjeCongo

binnenhandbereikteliggen.

Debatterijenvanallegsm’sbevattenhetmineraalcoltan.Dekansdatdieuithetconflictgebied

Oost-Congokomtisvrijgroot.ColtanvindjeookindecomputersvanSony,Nokia,Nintendo,

Dell,PhilipsenHewlett-Packard.Bedrijvenhebbenvaakethischecodesopgesteldvoordelaatste

stappenvanhetproductieproces,maarstellenzichweinigvragenbijdeontginningvanhunba-

sisgrondstoffen.Zehebbennietaltijdeenzichtopwaarhungrondstoffenvandaankomen.Maar

hetgaatnietenkeloverfirma’sdiemineralenverwerkeninhunproducten.Ookbankenhebben

eengrootaandeelindekoper-enkobaltindustrieinCongo.Dekansisgrootdatookjouwbank

investeertingrootschaligemijnprojecteninCongo.

Alsgewonegebruikervankoper,coltanenkobaltkunnenwedusweldegelijkietsdoen.Bedrijven

zijngevoeligvoordepubliekeopinie,zekeralshetgaatomkinderarbeidenoorlog.Eenkritisch

publiekkandecultuurvaneenbedrijfveranderen.

��

De mijnbouw zou een belangrijke troef kunnen zijn voor de ontwikkeling van

Congo. Anno 2008 zorgt het slechte management van de natuurlijke rijkdom-

men echter alleen voor ellende en conflict. Om de opbrengsten uit de industri-

ele mijnbouw ten goede te laten komen aan de Congolese bevolking, moeten

vele voorwaarden vervuld raken.

Een eerlijk vergunningscontract is de basisvoorwaarde. Wat houdt dit in? Om

tot een eerlijk contract te komen moet de staat eerst weten wat ze juist ver-

koopt. Studies over de ondergrond en haalbaarheidsstudies zijn hoogst nood-

zakelijk vooraleer over te gaan tot het tekenen van een contract. Enkel op die

manier zullen eerlijke prijzen worden betaald en kunnen staatsbedrijven oor-

delen of een privépartner voldoende capaciteit heeft om tot productie over

te gaan. Het vastleggen van realistische productieschema’s belet dat privébe-

drijven mijnbouwvergunningen kopen voor speculatie. Daarnaast moeten de

staatsbedrijven erop toezien dat de verkoop van aandelen er niet toe leidt dat

privépartners het dagelijks bestuur volledig in handen krijgen. Ze moeten in-

spraak behouden in belangrijke beslissingen en mee controle kunnen uitoefe-

nen op de bedrijfsactiviteiten.

Maar een goed contract is niet voldoende. Je kan een perfect contract hebben,

zonder dat het één cent meer opbrengt voor de staat. Die moet er daarom

voor zorgen dat ze voldoende controlemechanismen opbouwt opdat de con-

tracten ook daadwerkelijk worden nageleefd. De Congolese staat zette hierin

haar eerste stappen door toe te treden tot het zogenaamde Extractive Industry

Transparancy Initiative (EITI). Dit iniatief verplicht bedrijven ertoe al hun afdra-

gen aan de staat openbaar te maken. Op haar beurt belooft de staat al haar in-

komsten uit de mijnbouw te publiceren. Op die manier onstaat er duidelijkheid

over de geldstromen in de mijnsector en wordt de kans op corruptie kleiner.

Daarnaast moeten de staatsmijnbedrijven samen met hun privépartners werk

maken van het heropstarten van een industriële verwerking van ertsen in Con-

go. In 1923 werd er meer erts bewerkt in Congo dan de dag van vandaag. Door

het exporteren van bewerkte ertsen zullen de opbrengsten voor de Congo-

lese staat gevoelig stijgen en krijgen meer mensen in Congo werk. De grootste

meerwaarde wordt dan niet langer in het buitenland gecreëerd.

Hoe kan mijnbouw bijdragen tot duurzame ontwikkeling?

�0

Nederlands instituut voor Zuidelijk Afrika (NiZA)

NiZAissinds2003actiefindeDemocratischeRepubliekCongo(DRC).Inhetkadervanzijnacti-

viteitengerichtopverbeteringvandesociaal-economischesituatieinmijnbouwgebiedeninAfrika,

werktNiZAindeDRCsamenmetvijflokaleorganisaties.NiZAondersteuntdezeorganisatiesin

hunlobby-encampagneactiviteiten,onderzoeksactiviteitenenindecapaciteitsopbouwvanhun

eigenorganisatie.DepartnerorganisatieswordenookbetrokkenbijdeactiviteitenvanNiZAop

internationaalniveau.

In KatangawerktNiZA samen met deCongoleseorganisatiesASADHOenNDS. ASADHO

is een mensenrechtenorganisatie die zich richt op het verbeteren van de leefomstandigheden

rondomdekoper-enkobaltmijnen.MetondersteuningvanNiZAverspreidtASADHOinforma-

tieovermijnbouwactiviteitenendegevolgendaarvanvoordelokalegemeenschappen.ASADHO

geeftookvoorlichtingoverdearbeidsrechtenvandemijnwerkers.Daarvoorwerkthetnauw

samenmetNDS,delokalevakbondvoormijnwerkersinKatanga.

IndeoverigedelenvandeDRCwerktNiZAsamenmetdeCongoleseorganisatiesGAERN,

CENADEPenOCEAN.GAERNrichtzichvoornamelijkophetmobiliserenvanartisanalemijn-

werkersindediamantindustrieinMbuji-MayieninOost-enWest-Kasaï.CENADEPiseenmen-

senrechtenorganisatieinKinshasadiedeafgelopenjarenonderzoekheeftuitgevoerdnaaronder

meer coltanwinning inZuid-Kivuendiamantwinning inProvinceOriental.OCEAN iseenmi-

lieuorganisatiediezichinzetvooreengoedbeheervandetropischebosseninCongo.Metde

ondersteuningvanNiZAheeftOCEANzijnactiviteitenuitgebreidendoethetonderzoeknaar

vormenvanmijnbouwwinningdieplaatsvindenindetropischebossen,zoalsdewinningvangoud

endiamanteninhetgebiedrondKisangani.

Voormeerinformatie:www.niza.nl

Commission Justice et PaixActiefintalrijkelandeninallewerelddelenpromootCommissionJusticeetPaixdebescherming

vanmensenrechten.Naastonderzoekswerkenhetorganiserenvanopleidingen,oefenthetop

politiek niveau druk uit rond mensenrechten, ontwikkeling en vrede. Dit zowel op nationaal,

Europeeseninternationaalniveau.InBelgiëwildeorganisatienaasthaarpolitiekelobbywerkook

mensensensibiliserenrondvredeenontwikkeling.DaarnaastvormtCommissionJusticeetPaix

hetsecretariaatvanhetBelgischNetwerkrondNatuurlijkeRijkdommen.Ditnetwerkverenigt

verschillendengo’sdiewerken ronddeproblematiek vannatuurlijke rijkdommen.Devereni-

gingendieeraandeelnemenzijn:BroederlijkDelen,CNCD-11.11.11,IPIS,CNAPD,Solidarité

Mondiale,ActiondesFemmespourleDéveloppement,CADTMenJusticeetPaix.

Voormeerinformatie:www.justicepaix.be

�1

Broederlijk DelenBroederlijkDeleniseenchristelijkeorganisatiediegroepenmenseninhetZuidenhuneigenplan-

nenindestrijdtegenarmoedeenonrechtlaatwaarmaken.BroederlijkDelenisactiefinCongo

sindszijnontstaanin1961.OpdeeersteplaatsondersteuntBroederlijkDelenerorganisatiesvan

kleinschaligeboeren,énorganisaties(ngo’s)diemeerdereboerengroepentegelijkbegeleiden,dit

wilzeggen,henvormingbiedenenhenhelpenomzichteorganiseren.

SpecialeaandachtgaatooknaardepositievanvrouwenenjongereninCongo.

BroederlijkDelen steundehetdemocratiseringsproces in zijn campagne ‘Congowil stemmen’

viaCongolesepartnerorganisatiesdiezichinzettenvoorpolitiekebewustmaking:aanhetCon-

golesevolkuitleggevenoverhetverkiezingsprocesenallerlei informatiedaaroververspreiden,

henbewustmakenvanhunrecht/plichtompolitiekactieftezijn,drukuitoefenenopkandidaten

enverkozenen,delokale(plattelands)bevolkingduidelijkmakendatzemondigeburgersmoeten

worden,mensen(ookgezagsdragers)ervanbewustmakendatmachtengezaggeensynoniemen

zijnvan‘zomaarkunnendoenwatjewil’,mensen(vrouwen)alfabetiserenomeenbewustepo-

litiekehoudingtekunnenaannemen,enzovoort.

BroederlijkDelenverrichtalmeerdantienjaarpolitiekwerkronddeproblematiekvandegrond-

stoffen inCongo.Decampagne‘GeenbloedaanmijnGSM!’klaagdedemedeplichtigheidvan

Belgische bedrijven aan de plundering van Congo aan, en lag mee aan de oorsprong van de

onderzoekscommissieGroteMerenvandeBelgischesenaat.Methet rapport ‘Supporting the

wareconomyintheDRC:Europeancompaniesandthecoltantrade’tildeBroederlijkDelende

problematiekoptotEuropeesniveau.BroederlijkDelenwerktookmeeaande internationale

campagnes‘FatalTransactions’,‘PublishWhatYouPay’en‘AFairShareforCongo’.

Voormeerinformatie:www.broederlijkdelen.be

Fatal TransactionsAfrikabeziteenenormerijkdomaanolie,diamanten,goud,koperenkobalt.Maarvoorlandenals

Congo,Soedan,NigeriaenTsjaadzijndezegrondstoffeneerdereenvloekdaneenzegen.Daar

zijnzedeinzetvanconflicten.Ofwordtmetdeopbrengstenervaneenoorlogbekostigd.Boven-

diengaanveelmensengebuktonderdewinningvandegrondstoffen.Zoalsdemijnwerkers,die

werkenonder lage lonenenslechtearbeidsomstandigheden.Ofde lokalebevolking,diekampt

met de gevolgen van landonteigening en ernstige milieuvervuiling. Ondertussen verdwijnen de

enormewinstenindezakkenvanolie-enmijnbouwbedrijvenendeAfrikaansepolitiekeelite.

DeinternationalecampagneFatalTransactionswildatdeopbrengstuitdehandelingrondstoffen

nietlangerleidttotgeweldenconflict.Grondstoffenmoetenbijdragenaandeontwikkelingvan

Afrikaanselanden.Datkandoorovertestappenvanfataltransactionsnaarfairtransactions.Fatal

Transactionsstrijdtdaaromvoorhetopenbaarmakenendeverbeteringenaanpassingvanolie-

enmijnbouwcontracten.Dezevormvanfairtransactionsmoetzorgenvooreeneerlijkereverde-

lingvandewinstenenderechtenvandelokalebevolkinggaranderen.AlleendanzijnAfrikaanse

grondstoffendemotorachterduurzameontwikkeling,inplaatsvandeaanstichtertotarmoede

enconflict.

Voormeerinformatieziewww.fataltransactions.org

��

De Congolese regering heeft anno 2008 enorme noden. Haar budget kan je vergelijken met

dat van Gent, een stad in Vlaanderen met 300.000 inwoners. Jaren van plunderingen, oorlo-

gen en slecht bestuur hebben Congo diep doen wegzakken. Momenteel bengelt Congo op

de Human Development Index, een ranglijst die het welzijnsniveau in landen meet, onderaan

op de 176ste plaats (van de 196). De rijkdom van de ondergrond staat in schril contrast met

de armoede die zich boven de grond afspeelt. Die is het resultaat van het leegroven van het

land door dictator Mobutu, een decennialange oorlog die Congo handenvol geld kostte, cor-

rupte politieke leiders en het ontbreken van een functionerend staatsapparaat.

Zit de toekomst vanCongo in de grond?

Deindustriëlemijnbouwindustrieligtnogvooreen

grootdeelstil.Vandeopbrengstenvloeiterweinig

naardenationalekas,ennogveelmindernaardelo-

kalebevolking.NochtansheeftCongovelemogelijk-

hedenomuithetdiepedaltegeraken.Deherstruc-

tureringvandemijnbouwsectorzoudaareengrote

bijdrageaankunnenleveren.Hetlandzoudankun-

nenprofiterenvandeenormevraagaangrondstof-

fenenprijsstijgingenopdewereldmarkt.Maarhier-

voormoetdeCongolesestaatdemijnbouwterug

ondercontrolekrijgen,eentransparantbelanstingsy-

steeminvoerenendeopbrengstengebruikenomte

investerenindeontwikkelingvanhaarland.Enkelop

dezemanierzullenkinderenuitdemijnenkunnen

wordengehouden,zullenmijnbouwersvoldoende

verdienenomhungezinnenteonderhoudenenzul-

lenboerenterughunlandgaanverbouwen.

InNederland:FatalTransactionsT.a.v.NathalieAnkersmitP/aNiZAVanDiemenstraat2001001ESAmsterdamTel.+31(0)20520.62.10

InBelgië:BroederlijkDelenT.a.v.SilviaSchouppeHuidevetterstraat1651000BrusselTel.+32(0)2213.04.38

De brochure kan u bestellen