Монгол улсын дээд боловсролын … Partnership Guidance note...2 Оршил...

1

“АЙ АР АЙ ЭМ” ХХК | Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, 8-р хороо. 45-30

Утас: 976-70117101 Цахим шуудан: [email protected]

Монгол улсын дээд боловсролын байгууллагуудад зориулсан сургалт болон

судалгаа хөгжлийн ажил дахь Сургууль-Үйлдвэрлэлийн гарын авлага

“ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫГ ХӨДӨЛМӨРИЙН ЗАХ ЗЭЭЛТЭЙ

УЯЛДУУЛАХ” ЗӨВЛӨХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ

ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН ШИНЭЧЛЭЛИЙН ТӨСӨЛ

Loan 2766-MON

Тайланг бэлтгэсэн:

Олон Улсын зөвлөх Саха Мияанатан, Монголын Бизнесийн Зөвлөл

Үндэсний зөвлөх Чүлтэмсүрэнгийн Тамир, МУИС, IRIM

2016 оны 5 дугаар сар

2

Оршил

ИРИМ Судалгааны хүрээлэн нь 2015 оны эхээр Азийн хөгжлийн банкны

санхүүжилтээр Монгол Улсын Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яамнаас хэрэгжүүлж

буй “Дээд боловсролыг хөдөлмөрийн зах зээлтэй уялдуулах нь” төсөлд Монгол Улсын

Засгийн газарт техникийн туслалцаа (үйл ажиллагааны болон зөвлөх үйлчилгээний)

үзүүлэхээр сонгогдон ажиллаж байна.. Энэхүү төсөл нь “Дээд боловсролын

шинэчлэлийн төсөл”-ийн хүрээнд хэрэгжиж байгаа бөгөөд уг том төсөл нь 1990-ээд

оны дунд үеэс эхлэн сургуулийн боловсрол болон дээд боловсролыг дэмжих чиглэлд

Азийн хөгжлийн банкнаас хийсэн хэд хэдэн чухал хөрөнгө оруулалтын нэг юм.

Дээд боловсролын салбарт одоо хийгдэж буй гадны хөрөнгө оруулалт нь Монгол

улсын дээд боловсролын системийг олон улсын түвшинд хүргэх боломжийг олгож буй

бөгөөд судалгаа шинжилгээ, боловсрол, академик удирдлагын түвшинд илүүтэй

чиглэж байна. Техникийн туслалцаа нь судалгаа, хөгжлийн хэд хэдэн ангилал

зэрэглэлийг хамарч байгаа ба эдгээр бүхий л ангилал зэрэглэлийн хүрээнд Монгол

Улсын тэргүүлэх их сургуулиудын түвшинд хөдөлмөрийн зах зээлийн хэрэгцээнд

тулгуурласан хөтөлбөрийн уялдаа холбоо , ач холбогдлыг сайжруулах, чанаржуулахад

чиглэж байна.

Дээд боловсролын шинэчлэлийн төсөлд багтсан энэхүү чухал цогц судалгаа нь

бүхэлдээ, дээд боловсролын салбарын үр дүн, чанарыг хэмждэг “Төгсөгчдийг мөшгих

судалгаа”, “Ажил олгогчийн сэтгэл ханамжийн судалгаа”, “Хөдөлмөрийн зах зээлийн

судалгаа” зэрэг тоон судалгаануудыг хөгжүүлж, Их сургууль-Аж үйлдвэрлэлийн

салбарын хэлхээ холбоог бэхжүүлж боловсронгуй болгоход бодитой бөгөөдтогтвортой

хувь нэмэр оруулахаас гадна их дээд сургуулийн сургалтын хөтөлбөр, үндэсний их

сургуулиудын чанар болон оюутан/төгсөгчдийн эзэмшсэн мэргэжлийнхээ дагуу

хөдөлмөр эрхлэх байдлыг сайжруулахад өндөр үр нөлөөтэй байна хэмээн найдаж

байгаа юм.

Судалгааны баг энэхүү Гарын авлагыг Их сургууль-Аж үйлдвэрлэлийн ТХХТ-ийг

сургалт болон судалгаа, хөгжлийн ажил хоёуланг нь өргөжүүлэхэд ашиглахаар

боловсрууллаа. Судалгааны багийн зүгээс санал болгож буй энэхүү Гарын авлага нь их

сургуулиуд/Засгийн газрын судалгааны хүрээлэнгүүд болон үйлдвэрийн газруудын

хамтын ажиллагааг сайжруулах, өргөжүүлэхэд голлох үүрэг гүйцэтгэнэ гэдэгт найдаж

байна.

3

Талархал

Судалгааны багийн зүгээс Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яам (БСШУЯ)-ны Стратеги,

бодлого, төлөвлөлтийн газрын дарга Б.Насанбаяр, тус газрын мэргэжилтэн М.Гулфира,

Д.Баяр, М.Энхээ, Дээд боловсролын хэлтсийн мэргэжилтэн Б.Батсайхан, АХБ-ны Төсөл

хэрэгжүүлэх нэгж, Төслийн зохицуулагч Т.Сувдмаа, нийгмийн хөгжил, хяналт-

шинжилгээ, үнэлгээ хариуцсан мэргэжилтэн Д.Цэвээнболор, Ц.Ганбат нарт энэхүү

хөтөлбөрийн хугацаанд туслалцаа, дэмжлэг үзүүлэн, хамтран ажиллаж байсанд талархал

илэрхийлж байна.

Мөн БСШУЯ-ны Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнгийн Мэргэжлийн

боловсролын хэсгийн дарга Б.Баярцэцэг, Монгол Улсын Их Сургууль (МУИС)-ийн

Захирал Р.Бат-Эрдэнэ, Монгол Улсын Боловсролын Их Сургууль (МУБИС)-ийн Дэд

захирал Х.Тамир, Этүгэн их сургуулийн Ректор С.Нямзагд, Шинэ анагаах ухааны дээд

сургуулийн Захирал М.Амбага, Гурван эрдэнэ дээд сургуулийн Захирал Ч.Жачин,

Инженер, технологийн дээд сургуулийн Захирал Б.Ганбат нарт зөвлөх үйл ажиллагаанд

зохион байгуулалтын ажилтнууд болон шаардлагатай ажлын байраар хангаж туслалцаа

дэмжлэг үзүүлсэнд гүнээ талархаж байна.

Судалгааны багийн зүгээс Үндэсний статистикийн хороо, Хөдөлмөрийн яам, Хөдөлмөр

эрхлэлтийн үйлчилгээний үндэсний төв болон бусад байгууллагуудад үнэтэй туслалцаа

үзүүлэн дэмжиж ажилласанд машид талархаж байгаагаа илэрхийлж байна.

4

Агуулга

Оршил ............................................................................................................................................................2

Талархал ........................................................................................................................................................3

Хавсралтын жагсаалт: ..................................................................................................................................5

Танилцуулга ..................................................................................................................................................6

Монгол Улсын боловсролын салбарын шинэчлэл ................................................................6

Гарын авлагын зорилго. ...........................................................................................................6

Гарын авлагын хэрэглэгчид .....................................................................................................7

Өнөөгийн байдал.Монгол Улс дахь “Судалгаа, хөгжил” болон “Инноваци”: Хөгжлийн

хөтөлбөр ........................................................................................................................................................9

Их Сургууль-Аж үйлдвэрлэлийн төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн олон улсын шилдэг

туршлагууд ..................................................................................................................................................30

Сургууль-үйлдвэрлэлийн төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн эрэлтэд тулгуурласан

шинжилгээ ...................................................................................................................................................45

Танилцуулга ............................................................................................................................45

Дүгнэлт, санал:............................................................................................................................................54

A. Судалгаа, хөгжил болон сургалтын Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл дэх их

сургуулиудад өгөх зөвлөмж ...................................................................................................54

B. Судалгаа, хөгжил болон сургалтын Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн

асуудлаар Засгийн газрын стратеги ......................................................................................57

Их Дээд Сургуулиудын Хамтын ажиллагаа түншлэлийг бэхжүүлэх гарын авлага:

Мэргэжилтнүүдэд зориулсан чиглүүлэх зөвлөмж ..........................................................................................62

5

Хавсралтын жагсаалт:

Хавсралт1. Монгол Улс: Шинжлэх ухаан, технологи болон Сургууль-

Үйлдвэрлэлийн салбарын хамтын ажиллагааны бодлого, хууль, тогтоомжийн

мэдээлэл

Хавсралт2: Монгол Улсын Засгийн газраас санхүүждэг судалгаа, хөгжлийн

байгууллагууд, 2015 оны 12 дугаар сарын байдлаар

Хавсралт 3: Нийлүүлэлтэд тулгуурласан шинжилгээ: Тухайлсан бүтээгдэхүүн-

салбар дахь ТХХТ-ийн харилцан хамаарал



Хавсралт 5: Анхдагч улс - Сургууль-Үйлдвэрийн хамтын ажиллагааны АНУ-ын

загвар

Хавсралт 6: Сургууль-Үйлдвэрлэлийн ТХХТ дэх сургалт, судалгаа, хөгжлийн олон

улсын шилдэг туршлагууд, Монголын нөхцөл

Хавсралт 7. Их сургууль – аж үйлдвэрлэлийн төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн

талаарх гүнзгийрүүлсэн ярилцлагын судалгааны дүнд их сургуулиудаас өгсөн

санал (2015.12.03)

Хавсралт 8. Их сургууль-Аж үйлдвэрлэлийн судалгаа, хөгжил болон дадлагын

дараагийн алхамууд, үйл ажиллагаанууд

6

Танилцуулга

Монгол Улсын боловсролын салбарын шинэчлэл

МУ-н Боловсролын салбарт сүүлийн 20 гаруй жилийн турш томоохон өөрчлөлт,

шинэчлэлүүд олноор хийгдсэн. Энэ хугацаанд боловсролын бүхий л дэд салбаруудад

тодорхой өөрчлөлтүүд хийгдсэн байдаг.. Тэдгээр шинэчлэл дунд Азийн хөгжлийн банк

нь МУ-н Боловсролын бүхий л шатны байгууллагуудыг хамруулсан шинэчлэн

сайжруулах үйл ажиллагаанд томоохон хувь нэмэр оруулсан байгууллага билээ.

АХБ нь Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яамтай хамтран дараах ажлуудыг

хэрэгжүүлсэн. Үүнд:

(a) Дунд сургуулийн арван жилийн сургалтын системийн (K-10) загварыг арван

хоёр жилийн сургалтын систем (K-12) рүү шилжүүлсэн,

(b) Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын дэд салбарыг томъёолон томоохон

шинэчлэлийг хийх ажлыг Боловсролын Хөгжлийн мастер төлөвлөгөө 2006-2015-

д тусгах замаар эхлүүлсэн,

(c) Боловсролын төлөвлөлтөнд салбарын оролцооны арга зам (sector-wide approach

SWAp)-ыг нэвтрүүлэн, Боловсролын Хандивлагчийг зохицуулах групп

(Education Donor Coordination Group)-д дэмжлэг үзүүлсэн,

(d) дээд боловсрол болон түүний шинэчлэлд чиглэж ажилласан.

Боловсролд оруулсан энэхүү хөрөнгө оруулалт нь сайтар төлөвлөгдсөний үндсэн дээр

хэрэгжиж байгаа бөгөөд Монгол Улсын үндэсний хөгжилтэй холбогдсон албан

боловсролыг хангах хөтөлбөрийн дагуу хийгдсэн.

Хэдийгээр Монгол Улс дахь дээд боловсролд 1990-ээд оны дунд үеэс хойш хэд хэдэн

томоохон шинэчлэлүүд хийгдэж байсан боловч, олон улсын түвшинд өрсөлдөхүйц

хэмжээнд хүрэхэд энэхүү дэд салбарт оруулах санхүүжилт хангалтгүй байсаар ирсэн.

1990-ээд онуудад хийгдсэн дээд боловсролын байгууллагыг хувьчлах оролдлогууд нь

их сургуулиудыг зөвхөн хязгаарлагдмал санхүүжилтийн хүрээнд үйл ажиллагаа

явуулахад хүргэсэн ба судалгаа үйлдвэрлэлийн хязгаарлагдмал нөөцөд тулгуурлахад

хүргэсэн.

Гарын авлагын зорилго.

Энэхүү гарын авлага нь дээд боловсролын байгууллагуудад болон БШУЯаманд

Судалгаа, хөгжлийн ажил болон сургалт дахь И-А ТХХТ (Их сургууль-Аж

7

үйлдвэрлэлийн Төр, хувийн хэвшлийн Түншлэл)-ийн үндсэн шинж, түвшин,

өргөжүүлэх арга аргачлалын талаарх нарийвчилсан мэдээллүүдийг өгөхөд чиглэсэн.

Гарын авлагад И-А ТХХТ дэх өнөөгийн зөрүүг тодорхойлж , түүний хангалтгүй

байдлыг хэрхэн засаж залруулан, дараагийн түвшинд хүргэх талаарх зөвлөмжийг

багтаасан.

Гарын авлагын хэрэглэгчид

Энэхүү гарын авлага нь их сургуулиудын захирал, газрын дарга , сургалтын

алба/оюутны бүртгэлийн ажилтнууд болон гадаад харилцааны мэргэжилтнүүд зэрэг

академик түвшний удирдлагууд нь үйлдвэрийн газрууд, ажил олгогчдын нэгдэл

холбоодтой хамтын ажиллагаа тогтооход нэн шаардлагатай. Тусгарын авлага нь Их

сургууль-Аж Үйлдвэрийн судалгаа хөгжлийн асуудлаар бодлогын түвшний

хэлэлцүүлэг өрнүүлэх, урамшуулах арга хэрэгслийг танилцуулахад чиглэсэн. Мөн

хавсралт 8-ыг их сургуулийн мэргэжилтнүүдэд зориулсан бөгөөд тус хавсралт нь дээд

боловсролын байгууллагын мэргэжилтнүүдэд илүү нарийн зааварчилгаа өгөхөд

чиглэсэн болно.

Гарын авлага нь АХБ-ны “Дээд боловсролын шинэчлэлийн төсөл”-өөс гаргасан ажлын

удирдамжийн дагуу хийгдсэн ба анхан болон хоёр дахь шатны мэдээлэлд шинжилгээ

хийж, асуудлыг тодорхойлсон.

Ажлын даалгавар ТОР-д заасан даалгавруудыг доор хавсаргав.

1. ДБ-ын үйлдвэрлэлийн сургалтын хөтөлбөр ба ТХХТ-ийн хүрээнд хамтарсан

судалгааны төслүүдийн талаар мэдээ, мэдээлэл цуглуулах;

2. Олон улсын сайн туршлагын хүрээнд одоогийн ДБ-ын аж үйлдвэрийн сургалтын

хөтөлбөр, ТХХТ-ээр хамтарсан судалгааны төслийн практик үйл явц болон

үүнтэй холбоотой бодлого зохицуулалтыг судлах;

3. ДБ-ын аж үйлдвэрийн сургалтын хөтөлбөр, ТХХТ-ийн хүрээнд хамтарсан

судалгааны төслүүд боловсруулах зааварт шаардагдах баримт мэдээлэл нь

хөдөлмөрийн зах зээлийн, төгсөгчдийг мөшгөх болон ажил олгогчийн сэтгэл

ханамжийн зэрэг судалгааны аргачлал хэрэглэгдэхүүнд туссан байдалд

анхаарах;

4. ДБ-ын аж үйлдвэрийн сургалтын хөтөлбөр ба ТХХТ-ийн хүрээнд хамтарсан

судалгааны төслүүдийн талаар жил тутмын заавар гаргахад БСШУЯ, ДБСБ

болон судалгааны хүрээлэнгийн бүрэлдэхүүнийг сургах;

5. БСШУЯ, ДБСБ-ууд, судалгааны хүрээлэн болон бусад сонирхогч талуудын

оролцоотойгоор ДБ-ын аж үйлдвэрийн сургалтын хөтөлбөр ба ТХХТ-ийн

8

хүрээнд хамтарсан судалгааны төслүүдийн боловсруулах жил тутмын заавар

бэлтгэх;

6. БСШУЯ, ДБСБ-ууд, судалгааны байгууллагууд болон холбогдох талуудыг

оролцуулсан зөвлөлдөх болон мэдээлэл тархаах уулзалтыг төлөвлөж зохион

байгуулах зэрэг болно.

9

Өнөөгийн байдал.Монгол Улс дахь “Судалгаа, хөгжил” болон

“Инноваци”: Хөгжлийн хөтөлбөр

Социалист систем ба Монгол Улс:

Социализмын үеийн Монгол Улсын Судалгаа, хөгжил болон инновацийн систем нь

ЗСБНХУ-тай адил төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн загварт суурилж байсан.

(Зураг 1.) Оросын адилаар, их сургуулиуд нь судалгаанаасаа илүү багшлах үйлдээ

түлхүү анхаардаг байсан бол , Шинжлэх ухааны академи (ШУА) нь “суурь судалгаа”

болон “инноваци”-ийн үйл ажиллагаагаа голлон хариуцдаг байлаа. Маш хүчтэй

судалгаа, хөгжлийн болон инновацийн тоног аппарат, төрийн ихээхэн санхүүжилтийн

хүчээрөндөр хөгжсөн ЗСБНХУ-ын шинжлэх ухааны төвүүдээс ялгаатай нь нь

Монголын шинжлэх ухааны төвүүд нь тийм ч үр дүнтэй биш байлаа. Монголын

судалгаа, хөгжлийн болон инновацийн үйл ажиллагааны дийлэнх нь ШУА дахь

судлаачдын хүрээнээсээ цааш гарч чаддаггүй байв.

“Суурь судалгаа” нь чиглэлийн яамны харъяа салбар хүрээлэн болон төвүүдийн хүсэлт

хэрэгцээнд нийцсэн байдаг ба энэ нь үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхэд чиглэдэг байв. Энэ

систем нь салбараар зохион байгуулагдсан байсан ба мэргэжлийн чиглэл тус бүрээр

судалгаа хийдэг салбар хүрээлэнгүүдийн бий болгосон олон чиглэлийн нарийн

мэргэшлийн салбарыг хамардаг байв. (Меяанатан, 2010; Аюуш, 2010).

Зураг 1: “Монголын инновацийн систем”: Шилжилтийн өмнөх

ЗАСГИЙН ГАЗАР

Яамдын дэргэдэх судалгааны

хүрээлэнгүүд

Монголын ШУА

Төрийн өмчит үйлдвэрийн газар

10

Монголын ШУА нь нэр хүндтэй, хүлээн зөвшөөрөгдсөн байгууллага байв. Хэдийгээр

цөөн тооны судалгааны хүрээлэнгүүд нь төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засаг (жишээ нь,

хөдөө аж ахуй, геологи, анагаах ухаан, археологи зэрэг)-т ихээхэн хувь нэмэр оруулж

байсан боловч ашигт үр нөлөө нь хангалтгүй байв.

Системийн уналт. Социалист систем унах болсны адилаар, бараг арваад жилийн

туршид боловсролын систем бүхэлдээ уналтын байдалтай байв. . Шилжилтийг дагаад

эрх мэдэлтнүүд эдийн засгийг тогтворжуулах, эрчим хүч, дэд бүтцийн системийг

өөрчилж (Зөвлөлтийн тусламжийг орлуулах, солих) хөгжүүлэх санхүүжилт эрэлхийлэх,

ШУА-ыг болон инновацийн тогтолцоог шинэчлэхарга замыг эрэлхийлэх болсон байна

1990 оны эхэн үеийн шилжилт өөрчлөлтийн шуурганд ШУА нь өөрсдийн судалгааны

хөтөлбөрүүд болон хөрөнгө зарцуулалтын төлөвлөгөөгөө тодорхойлож чадсанаар

социалист системийн үед ЗГ-аас авдаг байсан санхүүжилтийн ихэнхийг авч үлдэж,

удирдлага, зохион байгуулалтын бүтцээ хэвээр нь хадгалж үлдсэн. Ардчилсан засаглал

тогтсоны дараачаас эхлэн ШУА-аас гадна хувийн дээд сургууль болон судалгааны

байгууллагуудыг байгуулах нь нээлттэй болж хүссэн хэн ч энэ салбар луу орох

боломжтой болсон байдаг. . Харин ШУА-н үйл ажиллагааг үнэлэх асуудал ихээхэн

төвөгтэй байсаар ирсэн бөгөөд их дээд сургуулийн шинэчлэл, инновацийн асуудлууд

өргөн хүрээнд яригдах болсон саяхны үе хүртэл Шинжлэх ухааны академийн үйл

ажиллагааны үр дүнг үнэлэх ажил огт хийгдэж байсангүй.Их сургуулиудын дэргэд

шинээр үүсгэн байгуулагдсан эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгүүд болон цөөн тооны

судалгаа, шинжилгээний хувийн компаниуд (ялангуяа “биотехнологи” болон уул

уурхайн) нь судалгаа шинжилгээний эрэлт хэрэгцээ байхгүй, санхүүжилт дутмаг,

мэргэшсэн судлаачид болон орчин үеийн тоног төхөөрөмж хангалтгүйгээс шалтгаалан

эдийн засгийн хувьд хараахан бие даах болоогүй байна.

Шилжилтийн дараах хөгжил: Социалист системийн үед зах зээлийн баримжаат

бодлогыг баримталдаггүй байснаас судалгаа, хөгжил болон инновацийн үйл

ажиллагааг дэмжих болон хамгаалах чиглэлээр зах зээлд суурилсан хууль эрхзүйн

тогтолцоог хөгжүүлэх ажлууд огт хийгддэгүй байв. Сүүлд , зах зээлийн эдийн засгийн

тогтолцоонд шилжин орсноор, Монгол Улсын Засгийн газар инновацийн үйл

ажиллагааг бодитойгоор дэмжих хэд хэдэн хуулиудыг хэрэгжүүлсэн нь Патентийн

11

тухай (2003, 2006), Зохиогчийн эрхийн тухай (1993, 2006), Шинжлэх ухаан,

технологийн тухай (1998), Технологи дамжуулах тухай (1998) болон Шинжлэх ухааны

академийн эрхзүйн байдлын тухай (1996) хуулиуд юм .

Эдгээр хуулиудыг баталсанаар бодлогын баримт бичгүүдээс илүүтэйгээр улс орны

инновацийн үйл ажиллагааны өсөлт хөгжлийг шууд дэмжих хууль эрх зүйн орчныг

бүрдүүлсэн. Монгол Улсын өнөөгийн Шинжлэх Ухаан Технологи, Инновацийн

тогтолцоог дор (Зураг 2-д) харуулав. Ерөнхийдөө, хөдөө аж ахуй, мал аж ахуй, хүнсний

зориулалттай химийн бүтээгдэхүүнд тавих тусгай бодлого болон санхүүжилтийн

бодлогыг багтаасан ШУТ-ийн ерөнхий бодлого байна. Түүнээс гадна, судлаачид,

профессор, оюутан, багш нараас бүрдсэн ШУТ-ийн дэд бүтэц мөн байна. Бусад улс

орнуудад тархсан эрдэм шинжилгээ-судалгаа болон үйлдвэрлэлийн сургалтын хувьд

дутагдалтай байгаа зүйл нь , Их сургууль ба Эрэмблэлтийн дэлхийн санаачлага буюу

GRI (Global Raiting Initiative) юм. Тухайн эрэмблэлтийн үр дүн ба үйлдвэрлэл, салбар

болон аж ахуйн нэгжтэй тогтоосон харилцааны талаарх холбогдох өгөгдөл

мэдээлэллийг бол олж болно.

Зураг 2.

Монголын Шинжлэх ухаан, технологи болон Инновацийн

тогтолцооны хөгжил

ШУТ-ийн

ерөнхий

бодлого

Нарийвчилсан

бодлогууд

&Санхүүжилт

Судлаачид/Профессорууд/

Оюутнууд/Тоног

төхөөрөмж/Судалгаа&Хөгж-лийн

дэд бүтэц

ХАА, МАА, Хүнс

химийн гэх мэт

салбаруудад

чиглэсэн

Эх сурвалж: Зохиогч

ЗГ-ын

Судалгааны

Их

сургуу-

лиуд

Судалгаа&Хөгж-

лийн сургалт

Үйлдвэрүүд

Салбарууд

Том ААН

/ЖДҮ

12

Шинжлэх ухаан, технологийн Дэд бүтэц. Энэхүү тогтолцоонд Засгийн газрын

судалгааны байгууллагууд болон их сургуулиуд, тэдгээрийн судалгааны төвүүд голлох

байр суурийг эзэлж байна. Шинжлэх ухаан, технологийн дэд бүтцийн түвшин түвшний

бүтэц бий болсон. ШУА-ын доор 20 судалгааны хүрээлэн, МУИС-д 26 судалгааны төв,

ХААИС-д 2 судалгаа, хөгжлийн төв, ШУТИС-д 42 судалгааны төв, салбарын

яамдуудын харъяанд 9 судалгааны хүрээлэнгүүд ажиллаж байна. (Мөн тодорхой тооны

судалгаа, шинжилгээний хувийн лабораторууд сүүлийн 10 жилд олноор

байгуулагдсан.)

Дээд боловсролын салбарын шинэчлэлтэй (Зураг 3-ыг харна уу) холбогдуулан

дараагийн арван жил эсвэл түүнээс хойш улсын ШУТ-ийн дэд бүтцийн гарц, үр дүнд

хяналт шинжилгээ хийх шаардлагатай. Дээд боловсролын шинэчлэл нь гурван үндсэн

зүйлд чиглэсэн: a) засаглал ба удирдлагын шинэчлэл; b) ДБ-ын салбарын

санхүүжилтийн шинэчлэл, ба c) ДБ-ын салбарын чанар болон нийцлийг боловсронгуй

болгох. Эрдэм шинжилгээ-судалгаа болон сургалтын чиглэлээрхи дээд сургууль-

үйлдвэрлэлийн түншлэлийг сайжруулах нэг чухал зүйл нь “ДБСБ-ыг энтрепринэриал

их сургууль болгон хөгжүүлэх үйл ажиллагаа”. АХБ-ны дээд боловсролын төслийн

хүрээнд янз бүрийн сонирхогч талуудын бүрэлдэхүүнтэй Хороог байгуулж, дээрх

зорилгод нийцэх төслийн саналд шаардлагатай дээд боловсролын хөгжлийн төслийг

шалгаруулахаар ажилласан. ДБСБ-ыг хөгжүүлэх арга хэмжээний нэг нь хамтарсан

судалгаа, сургалтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд чиглэсэн байв. Энэ зорилгоор Монгол

улсын Боловсролын их сургууль – Финляндын Оулу их сургуультай хамтран Багшийн

сургууль дээр Нэгж хичээлийн чанарыг сайжруулах төсөл мөн ШУТИС –

Массачусетсийн Технологийн их сургуулийн санаачилсан “Эм Ай Ти ба Монголын

Эрдэм шинжилгээ, инноваци” зэрэг төслүүдийг санаачилсан байна.

Зураг 3:

Монгол Улсын Шинжлэх ухааны

салбарын байгууллагын бүтэц

(1990 оноос хойш) Засгийн газар

Бусад яамдууд БШУЯ

ШУТҮХороо

ШУА ШУТҮСан

ШУА-ын харъяа

эрдэм

шинжилгээний

Эрдэм


Их сургуулиуд Судалгаа,

үйлдвэрлэлийн

Эх сурвалж: Ганбат, 2009

13

Түүнчлэн, АХБ-ны дээд боловсролын төслийн хүрээнд 2015 онд их сургууль-

үйлдвэрийн дунд өрсөлдөөнт судалгааны тэтгэлэгийг нээлттэйгээр зарласан. Нийтдээ 9

дээд сургуулийн 150 төслийн багийн гишүүдийг багтаасан 18 төслийг дээд

боловсролын байгууллагыг хөгжүүлэх төсөлд хамруулахаар шалгаруулсан. Эдгээр

төсөл нь нэгэнт дээд боловсролын сургалтын байгууллагыг хөгжүүлэхэд чиглэсэн учир

хэдэн зуун багш, судлаачид болон оюутныг өргөнөөр хамруулахаар төлөвлөж байна.

Хэдийгээр социалист системийн хэв загвар нь судалгаа, шинжилгээний орчинд үлдсэн

хэдий ч олон байгууллага, чиглэлийн хүрээнд судалгаа, шинжилгээний ажил бага

багаар хийгдсээр байна. Эдгээр судалгаа, шинжилгээний байгууллагууд нь “силос

хоолой” маягийн хэлбэрээс хэвтээ чиглэлд холбогдсон хэлбэрт шилжин, хамтрах

замаар судалгаа, шинжилгээний ажлаа чанаржуулахад чиглэсэн хамтын ажиллагааг

өргөжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх нь чухал. Мэдээж, ЗГ-ын судалгааны байгууллагууд

болон их сургуулиудын судалгааны төвүүдэд зардал хэмнэсэн, гарцад чиглэсэн

шинжлэх ухаан, технологийн дэвшилтэт тоног төхөөрөмжийн хэрэгцээ шаардлага их

байна. Улсын Стандарт, хэмжилзүйн газар ч энэ асуудалд хамааралтай бөгөөд өөрсдийн

мэдлэг ур чадвар, тоног төхөөрөмжөө сайжруулах шаардлагатай юм.1

Их сургуулиудын эрдэм шинжилгээний төвүүдийн ШУА болон үйлдвэрийн газрууд

хоорондын хамтын ажиллагаа нь хөгжлийн анхан шатны түвшинд явж байна.

Инновацийн хөгжлийн одоогийн болон цаашдын хөгжлийг гарцад суурилсан үр дүн

болон бодлогын түвшний ач холбогдлын зохицолд суурилуулан хөгжүүлэх шаардлага

тулгараад байна. Монгол Улсын судалгаа, шинжилгээний байгууллагууд нь бүхэлдээ

орчин үеийн тоног төхөөрөмж, лабораторын багаж хэрэгсэл, чанартай багшлах хүчин

болон судалгааны ажилтнуудын хомсдолд ороод байна. Дэлхийн өрсөлдөх чадавхийн

Индекс дэх технологийн бэлэн байдлын дэд индексээр Монгол Улс 2009-2010 онд 134-

өөс 107 орсон байна.

2005, 2006, 2007, 2008 онуудад судалгаа, хөгжлийн чиглэлээр хийгдсэн улсын төсвийн

санхүүжилт 5.6, 6.4, 7.8 болон 14.5 тэрбум төгрөг байсан ба ДНБ-д эзлэх хувь нь 0.5

хувиас доош байсан нь хамгийн багадаа 1 хувиас багагүй байлгах зорилтыг хангаагүй

байна. ШУА жилд ойролцоогоор 20 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг үйл ажиллагааны

хөндлөнгийн хяналтгүйгээр (одоог хүртэл) хүлээн авдаг болохоо мэдээлсэн. Шинжлэх

1 Удахгүй Британийн Стандартын байгууллагатай тогтоосон харилцаа холбооны хүрээнд Европын

холбооны стандартыг Монгол Улсад нэвтрүүлэх болсонтой холбоотойгоор.

14

ухаан, технологийн дэд бүтцэд хийж буй нийт санхүүжилт нь өргөн хүрээнд олон

төрлийн судлагдахуун, мэргэжлийн чиглэлүүдэд тархмал байдалтайгаар ордог байна.

Их сургуулийн түвшинд, онол болон нийгмийн шинжлэх ухааны хичээлүүдэд хэтэрхий

ач холбогдол өгдөг ба инженер, биологи, физик гэх мэт нарийн шинжлэх ухааны

хичээлүүд хангалтгүй байдгаас “өндөр технологийн, мэдлэгт суурилсан”

үйлдвэрлэлийн салбарын инноваци, сургалт, хөгжилд шаардлагатай өндөр түвшний

хүний нөөцийн хомсдолд ороод байна. Байгалийн шинжлэх ухаан, инженерийн

чиглэлээр төгсөж буй оюутнуудын тоо тасралтгүй буурсаар (оюутнуудын эзлэх хувь

2004 онд 24 хувь байсан бол 2009 онд 17.1 хувь болсон) байсан ба Герман Монголын

технологийн сургууль, Монгол дахь Америкийн их сургууль зэрэг шинэ их

сургуулиудыг байгуулан тухайн салбарын төгсөгчдийн тоог нэмэгдүүлэхээр оролдож

байна. Дэлхийн Инновацийн индексийн хүний чадавхийн үзүүлэлтээр Монгол Улс

2008-2009 онд 130 орноос 72-т орсон байна.

Бодлого, зохицуулалтын орчин: Төрөөс Шинжлэх ухаан, технологийн бодлогын

шийдвэрүүдийг 1992 оны Шилжилтийн үеэс хойш тасралтгүйгээр боловсруулан

гаргасаар ирсэн (Хавсралт 1-ийг харах).Шилжилтийн эхэн үеүдэд шинжлэх ухаан

технологийн боловсрол, бизнес инкубаторын хөгжил, хувийн хэвшлийн үйлдвэр аж

ахуйн газруудтай хамтран ажиллахаар байгуулагдсан 9 Засгийн газрын эрдэм

шинжилгээ, судалгааны хүрээлэнгүүд зэрэг үйл ажиллагааг дэмжихэд чиглэсэн

Патентийн болон зохиогчийн эрхийн тухай хууль, ШУА-ын эрхзүйн байдлын тухай

хууль болон хэд хэдэн бодлогын захирамжууд гараад байв.

2005 онд бараа бүтээгдэхүүний өсөлт эхлэхтэй зэрэгцэн, төрөөс илүү идэвхитэй

бодлогын байр суурийг баримтлах болов. Патентийн тухай хуулийг илүү боловсронгуй

болгож, Үндэсний Инновацийн тогтолцоог бий болгохоор зарлаж, шинжлэх ухаан,

технологи, инженерийн чиглэлээр суралцуулахаар 1000 залуу судлаачдад тэтгэлэг

олгон хилийн чанадад явуулж, Засгийн газрын судалгааны байгууллагууд болон хувийн

салбарын түншлэлийн төрийн бодлогыг баталсан. Үйлдвэрлэл, технологийн парк барьж

байгуулах тухай бодлогыг томъёолон, Концессийн тухай хуулийг баталсан ба энэхүү

хуулинд нийгмийн салбарын ТХХТ-ын асуудлуудыг тусгав. Мөн Инновацийн хуулийг

боловсруулав.

15

Сүүлийн жилүүдэд, Инновацийн тухай хуулийн хүрээнд “гарааны бизнес”-ийн

ойлголтуудыг тодорхойлж, Шинжлэх ухаан, технологийн салбарт төрөөс баримтлах

бодлогыг шинээр баталж, 2014 онд Аж үйлдвэрийн яамыг байгуулан, үйлдвэрлэлийн

болон боловсруулах салбарт ач холбогдол өгч, ЗГ-ын судалгааны байгууллагуудаар уг

салбарын хувийн хэвшлийнхнийг дэмжүүлэн ажиллах болов. 2015 онд Их, дээд

сургуулиудын тухай хуулинд төрийн өмчийн их дээд сургуулиудыг илүү уян хатан

удирдлагын зохион байгуулалттай, бие даасан болгоход чиглэсэн нэмэлт өөрчлөлт

оруулснаар их сургуулиудын зүгээс хувийн хэвшлийн үйлдвэр аж ахуйн газруудтай

хамтран ажиллах илүү таатай нөхцөл бүрэлдсэн.

УИХ-аас хамгийн сүүлд батлагдсан урт хугацааны хөгжлийн үзэл баримтлал (2016-

2030) 2 -д инноваци болон технологийн асуудалд онцгой ач холбогдол өгсөн ба

үндэстний ирээдүй нь шинжлэх ухаан, технологийн дэд бүтэц, уг салбарын боловсролд

чиглэсэн байхыг мэдэгдээд, үүний тусламжтайгаар МАА, газар тариалан,

үйлдвэрлэлийн технологийн үйл явцыг боловсронгуй болгож, хүнсний кластер, хими,

геологи, геохими, геофизик, эрчим хүч, мэдээллийн технологийн салбарууд, эрүүл

мэндийн шинжлэх ухаан, байгаль орчин, экосистемийн салбаруудыг хөгжүүлэхээр

зорилт тавьсан.

Эрдэм шинжилгээний ажлын үр дүн - Патент. 1963-2007 онуудад дотоодын патентийн

бүртгэлийн албанд 3000 гаруй шинэ патент бүртгэгдсэн байна. Үүнд гурвалсан патент 6

байгаа ба анхны бөгөөд амжилттай ажиллаж буй цорын ганц биотехнологийн компани

болох Wisdom Assets Holding Group эдгээр патентийг эзэмшиж, АНУ, Европын холбоо,

Японд бүртгүүлэн, шинэ патентийн бүтээгдэхүүнээ экспортод гаргахад бэлэн болоод

байна3.

2МУ-ын Их Хурал, “Монгол Улсын урт хугацааны тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал 2016-2030.” 3“Ирээдүйн өсөлтийн төлөөх Инноваци:Монгол Улсын үндэсний инновацийн тогтолцооны хөгжлийн

стратеги” Ганбат Б., 2009.

16

Үйлдвэрлэлийн салбарын сургалт, судалгаа, хөгжлийн бодлого. Засгийн газрын

судалгааны байгууллагууд, төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын үйлдвэрлэлийн

салбар дахь сургалт, судалгааны ТХХТ-ын өнөөгийн бодлого нь энэ төрлийн түншлэлд

нийцэж байна. Дээр дурьдагдсан төрийн бодлогуудаас харахад үйлдвэр аж ахуйн

газруудтай хамтран ажиллах орчин нөхцөл бүрэлдэж, дэмжигдэж байгаа нь харагдаж

байна. Хувийн их дээд сургуулиудын хувьд ЗГ-ын судалгааны байгууллагууд болон

төрийн өмчийн их сургуулиудтай харьцуулахад бодлогын зохицуулалт хязгаарлагдмал,

хамгийн бага түвшинд байна. Засгийн газрын судалгааны байгууллагууд, төрийн өмчит

их дээд сургуулиудын хувьд төсвийн байгууллагын санхүүжилттэй холбогдох хуулийн

хүрээнд эрх үүрэг нь тодорхойлогдсон, сургалт, судалгааны үйл ажиллагаанд

санхүүжилт авах зохицуулалт хийгдсэн ба Сангийн яамнаас санхүүжилтээ авдаг байна.

ТХХТ-ыг илүү дэмжихийн тулд холбогдох эрх бүхий байгууллагаас даруйхан энэ

чиглэлийн хууль эрхзүйн зохицуулалтыг боловсронгуй болгож өөрчлөх шаардлагатай.

17

Хавсралт1. Монгол Улс: Шинжлэх ухаан, технологи болон Сургууль-

Үйлдвэрлэлийн салбарын хамтын ажиллагааны бодлого, хууль, тогтоомжийн

мэдээлэл

No Жил Эрх бүхий

байгууллага

Агуулга/Тайлбар

1 1992 ЗГ - 1992 оны ЗГ-ын хөтөлбөрт тусгагдсан төсвийн орлогын

3 хувийг шинжлэх ухааны төсөл хөтөлбөрүүдийг

санхүүжүүлэхэд зарцуулах тухай заалт нь улсын төсвийн

санхүүжилттэй холбогдох хуулийн 5 заалтаар хангагдаж

байна.

2 1994 УИХ -1993 оны Зохиогчийн эрх болон түүнд хамаарах эрхийн

тухай хуулийг энэхүү хуулиар боловсронгуй болгон

нэмэлт өөрчлөлт оруулсан бөгөөд үйлдвэрлэлийн салбар

болон шинжлэх ухаан, технологийн салбарын хоорондын

харилцаа, хамтын ажиллагааны эрх зүйн орчин бүрдэх

үндэс суурь болсон. Гэвч энэ хууль нь хэтэрхий тунхгийн

шинжтэйн дээр нилээд зүйл, заалт нь шилжилтийн анхны

жилүүдэд дэндүү эртэдсэн байсан.

3 1996 УИХ -1998 онд ШУА-ын эрх зүйн статус болон шинжлэх

ухаан технологийн асуудал баталгаажсан. Шинжлэх

ухаан, технологийн салбарт төрөөс баримтлах

бодлогын баримт бичгийг УИХ-ын 1998 оны 58 дугаар

тогтоолоор баталсан ба энэхүү бодлогын баримт бичгийн

хүрээнд экспортын чиг баримжаатай зах зээлийн эдийн

засгийг шинжлэх ухаан, технологийн бодлогоор дэмжих

зорилтод чиглүүлж, шинжлэх ухаан технологийн салбарыг

нөөц боломжинд нь тулгуурлан хөгжүүлэх зорилтуудыг

хэрэгжүүлэхэд түлхэц үзүүлэх үндсэн хүчин зүйлүүдийг

тусгасан.

4 2004 ЗГ -2004 онд ЗГ инженер технологийн боловсролыг

тусгайлан дэмжихээ амласан ба эдгээр боловсролын

хөтөлбөрийг санхүүжүүлэхэд хувийн хэвшилд дэмжлэг

үзүүлэхээ мэдэгдсэн. Засгийн газрын тусгай сангийн

тухай 2006 оны хуулиар хувийн хэвшлийг гадаадын зах

зээлд нэвтрэх, шинэ технологи нэвтрүүлэх болон бизнес

инкубатор байгуулахаар хөрөнгө оруулах босгох,

хөгжлийн сан байгуулахтай холбогдох эрх зүйн орчинг

бүрдүүлсэн.

-Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн холбогдох

заалтад Монгол Улсын Шинжлэх ухаан технологийн

салбарыг хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөө 2007-2020 баримт бичгийг боловсруулах, хөгжүүлэхээр тусгасан.

-Холбогдох судалгаа хийгдсэн ба 9 улсын санхүүжилттэй

судалгааны байгууллага, хүрээлэнгүүд хамтран хувийн

хэвшлийн хамтын ажиллагааг тодорхойлох чиглэлээр

үйлдвэрлэлийн салбар дахь шинжлэх ухаан болон

бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн хамтын ажиллагааны арга

18

хэлбэрүүдийг томъёолсон.

5 2006 оны

1 дүгээр

сар

УИХ -Монгол Улсын Стандартыг тогтоож, Зохиогчийн эрхийг

хамгаалахтай холбогдсон олон улсын гэрээнд нэгдсэн

орсноор Зохиогчийн эрхийн тухай хууль батлагдсан ба

Шинжлэх ухаан технологийн тухай хуулинд нэмэлт

өөрчлөлт оруулж, 2006 оны 12 дугаар сараас мөрдөж

эхэлсэн. Түүнчлэн шинжлэх ухаан, технологийн тэргүүлэх

салбартай холбогдох суурь судалгаа, төслүүдийг тэргүүн

ээлжинд санхүүжүүлэх тухай асуудлыг хуульд тусгасан ба

энэ салбарын санхүүжилтийн хэмжээг Монгол Улсын зээл,

тусламжийн 1 хувиас багагүй байхаар заасан.

6 2007 ЗГ -Үндэсний Инновацийн тогтолцоог хөгжүүлэх

хөтөлбөрийг 2008-аас 2015 оны хооронд 8 жилийн

хугацаатайгаар хэрэгжүүлэхээр баталсан. Энэхүү баримт

бичиг нь инновацийн тогтолцоог бүрдүүлэх, дэвшилтэт

технологийг хөгжүүлэх, төрийн өмчит их дээд

сургуулиудын шинжлэх ухааны судалгаа, хөгжлийн

ажлуудыг дэмжих болон залуу судлаачдыг бэлтгэх,

дэмжих чиглэлийн 4 дэд хөтөлбөрөөс бүрдсэн

-Судалгааны ажлын хүрээнд 10 төрийн өмчит аж ахуйн

нэгжийг биотехнологийн салбарын хувийн шинжлэх

ухаан, үйлдвэрлэл, сургалтын байгууллагуудтай хамтран

ажиллуулах зөвлөмжийг гаргасан.

7 2008 ЗГ -Уул уурхай, биотехнологи, нанотехнологи болон

мэдээллийн технологийн салбарын 1000 залуу судлаачийг

сонгон шалгаруулж, өндөр хөгжилтэй оронд зэрэг олгох

хөтөлбөрт хамрагдан суралцах зардлыг ЗГ-аас бүрэн

санхүүжүүлэх шийдвэр гаргасан.

8 2014 оны

11

дүгээр

сар

Боловсрол,

шинжлэх

ухааны яам

-Инновацийн тухай хуулийн 6.1.5 болон 27.2 дахь хэсгийг

үндэслэн ЗГ-ын 374 дугаар тогтоолыг батласан ба уг

тогтоолоор Инновацийн тухай хуулинд тусгагдсан

эрдэм шинжилгээний байгууллагын дэргэд гарааны

компани байгуулахтай холбогдох асуудлыг тодорхой

болгон журам батлав.

9

2014 ЗГ -Аж үйлдвэрийн яам байгуулагдсан ба 2015 онд эцсийн

бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг дэмжихэд чиглэсэн Төрөөс

аж үйлдвэрийн талаар баримтлах бодлогын баримт

бичгийг баталсан.

10 2015 GOM -Төрөөс инновацийн талаар баримтлах бодлогын

баримт бичгийг шинэчлэн, их сургуулиудыг илүү бие

даасан болгоход чиглэсэн Дээд боловсролын тухай хуульд

нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг

боловсруулсан.

11

2016 ЗГ -“Монгол Улсын урт хугацааны тогтвортой хөгжлийн

үзэл баримтлал 2016-2030”-д шинжлэх ухаан,

технологийн салбар, салбарын боловсролд хөрөнгө

оруулах замаар МАА, газар тариалан, үйлдвэрлэлийн

19

технологийн үйл явцыг боловсронгуй болгож, хүнсний

кластер, хими, геологи, геохими, геофизик, эрчим хүч,

мэдээллийн технологийн салбарууд, эрүүл мэндийн

шинжлэх ухаан, байгаль орчин, экосистемийн хөгжлийг

нэмэгдүүлж, 2030 он гэхэд Инновацийн индексийг 67-оос

45-д хүргэх зорилт тавьсан.

(Эх сурвалж: С.Тамир, 2015: МУ-ын ЗГ, Гадаад харилцааны яам, “Концессийн тухай хууль”; УИХ,

“Монгол Улсын урт хугацааны тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал 2016-2030.”)

20

Шинжлэх ухаан, технологи (ШУТ)-ийн дэд бүтцийн нийлүүлэлтэд

тулгуурласан шинжилгээ

Шинжлэх ухаан, технологийн дэд бүтэц. Энэхүү тогтолцоонд Засгийн газрын

судалгааны байгууллагууд болон их сургуулиуд, тэдгээрийн судалгааны төвүүд голлох

байр суурийг эзлэж байна. Шинжлэх ухаан, технологийн дэд бүтцийн түвшин түвшний

бүтэц бий болсон. ШУА-ын доор 20 судалгааны хүрээлэн, МУИС-д 26 судалгааны төв,

ХААИС-д 2 судалгаа, хөгжлийн төв, ШУТИС-д 42 судалгааны төв, салбарын

яамдуудын харъяанд 9 судалгааны хүрээлэнгүүд ажиллаж байна. (Мөн тодорхой тооны

судалгаа, шинжилгээний хувийн лабораторууд сүүлийн 10 жилд шинээр

байгуулагдсан.)

Гэвч нийгмийн шинжлэх ухаан (эдийн засаг, бизнес, удирдлага г.м)-ы чиглэлээр их

сургууль, үйлдвэрлэлийн хооронд гэрээгээр судалгаа, сургалтын үйл ажиллагаа явуулах

нь илүүтэй их байгааг энд дурьдсангүй. Энэ тохиолдолд нийгмийн шинжлэх ухааны

чиглэлийн сургалт, судалгааны үйл ажиллагаа нь байр сууриа хэдий нь олсон, дэмжлэг,

зөвлөмжөөр хангагдсан байна. Олон улсын хөгжлийн түншүүдийн дэмжлэгтэйгээр, янз

бүрийн төслүүд нь энэ чиглэлийн судалгааны чадавхийг нэмэгдүүлэхэд ихээхэн хувь

нэмрээ оруулсан байна. Энэхүү гарын авлагад бусад шинжлэх ухааны (байгалийн

ухаан) салбарын судалгаа, шинжилгээ, сургалтын боломжийг нэмэгдүүлэхэд илүүтэй

анхааран, ач холбогдол өгсөн.

Монгол Улсын шинжлэх ухаан, технологийн дэд бүтэц нь хэд хэдэн салбаруудыг

холбосон байдалтай байдаг. Жишээ нь, шинжлэх ухаан, технологи болон инженерийн

салбар, анагаах ухаан ба эрүү, нүүрний эмгэг судлал, ХАА, МАА ба загас үржүүлэг,

геологи-уул уурхай, хөнгөн үйлдвэрийн салбарууд. Үйлдвэрлэлийн технологи, үр тариа

ба бордооны чанарын сайжруулалт, мал, амьтны хоол, тэжээлийн үйлдвэрлэл, уул

уурхайн үйлдвэрлэл, амьтны болон бусад вакцины үйлдвэрлэл, халаагуурын

үйлдвэрлэл, хөнгөн үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл зэрэг тодорхой сэдвүүдээр

судалгаа, шинжилгээ болон сургалтын үйл ажиллагааг эдгээр эрдэм шинжилгээний

хүрээлэн, судалгааны байгууллагууд хэрэгжүүлж байна. Мөн экспортын ноос,

ноолууран бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, тэжээвэр амьтны хоол тэжээлийн судалгаа,

сорилын ажлууд дотоодын лабораторуудад хийгдэж байна. Тийм учраас эдгээр

судалгаа, шинжилгээний байгууллагуудад ТХХТ-ийг илүү өргөн хүрээнд нэвтрүүлэх

21

шаардлагатай ба тэгэхдээ олон улсын аж ахуйн нэгжүүдээс илүүтэй дотоодын

үйлдвэрлэлтэй хамтын ажиллагааг нь өргөжүүлэх нь чухал юм.

Их Сургууль-Аж Үйлдвэрийн ТХХТ-ийг хэрэгжүүлэх тохиолдолд дараах ерөнхий

зөвлөмжүүдийг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. Үүнд:

a) төрийн өмчит судалгаа, шинжилгээний байгууллагуудад төрөөс олгох санхүүжилт,

тэтгэлэгийг тогтворжуулах;

b) их сургуулиуд үйл ажиллагаагаа бие даасан, хараат бусаар үр дүнтэй явуулах;

c) их сургуулиудын хамтын ажиллагаа, идэвхийг урамшуулах;

d) их сургуулиуд болон үйлдвэр аж ахуйн газруудын соёлын ялгааг багасгах , үүнд

дээд боловсролын байгууллагуудын удирдлагуудад шалтгаан, бүрэлдэхүүнийг

ойлгуулах замаар дээрх зөрүүг арилгахад голлох үүрэгтэй байлгах нь чухал.

e) их сургуулиуд болон ЗГ-ын судалгааны байгууллагуудад оюуны өмчийн асуудлаар

хэтэрхий хатуурхахгүй байх. Их сургуулиуд болон үйлдвэр аж ахуйн газруудын соёлын

ялгаанд анхаарлаа хандуулан, их сургуулиудын зүгээс мэргэжлийн чиглэлийн дагуу

хамтран ажиллах нь чухал бөгөөд үйлдвэр аж ахуйн газруудтай хэлэлцэх асуудлыг их

сургуулиудын зүгээс эхлэх нь зүйтэй.

22

Хавсралт2: Монгол Улсын Засгийн газраас санхүүждэг судалгаа, хөгжлийн

байгууллагууд, 2015 оны 12 дугаар сарын байдлаар

No Судалгааны

хүрээлэнгүүд/төвүүд

Харъяалах


Салбар төвүүд болон байгууллагууд

1 Хими, химийн

технологийн хүрээлэн

ШУА - Хими технологийн хүрээлэн

- Эрдэс баялгийн боловсруулалтын


- Технологийн инкубатор.

2 Анагаах ухааны хүрээлэн ШУА - Шинжлэх ухааны академийн харъяа

Анагаах ухааны хүрээлэн

3 Анагаах ухааны сургууль

Анагаахын

шинжлэх ухааны

үндэсний их

сургууль

(АШУҮИС)

-Нийгмийн эрүүл мэндийн сургууль

-Нүүр ам судлалын сургууль

-Сувилахуйн сургууль

-Эмзүй, биоанагаахын сургууль

4 МАА-н эрдэм

шинжилгээний хүрээлэн

Хөдөө аж ахуйн их

сургууль

(ХААИС)

- МАА-н эрдэм шинжилгээний

хүрээлэн

-ХААИС-ын харъяа Төв аймаг дахь

Батсүмбэрийн газар тариалангийн

судалгаа, үйлдвэрлэлийн төв

- ХААИС-ын харъяа Зүүн бүсийн

сургалт, эрдэм шинжилгээ,

үйлдвэрлэлийн төв

- Архангай аймаг дахь газар

тариалангийн судалгаа, үйлдвэрлэлийн

төв

- Өмнөговь аймаг дахь Говийн ХАА-н

судалгааны институци

5 Мал эмнэлгийн сургууль ХААИС - ХААИС-ын харъяа Мал эмнэлгийн

сургууль

6 Ургамал, газар

тариалангийн сургалт,

эрдэм шинжилгээний

хүрээлэн

ХААИС - Дархан хот дахь ХАА-н үйлдвэрлэл,

газар тариалангийн төв. ХАА-н

ургамал хамгааллын эрдэм

шинжилгээний хүрээлэн.

- Зүүн бүсийн сургалт, ХАА-н эрдэм

шинжилгээ, үйлдвэрлэлийн төв

- Увс аймаг дахь ХАА-н судалгаа,

23


7 Ерөнхий болон сорилын

биологийн хүрээлэн

ШУА - БИологийн хүрээлэн

- Ботаникийн хүрээлэн

- Загас үржүүлгийн эрдэм

шинжилгээний төв.

8 Газарзүй, геоэкологийн

хүрээлэн

ШУА - Газарзүйн хүрээлэн

- Геоэкологийн хүрээлэн.

- Мэдээллийн төв/Гео мэдээллийн

лаборатор.

9 Түүх, археологийн

хүрээлэн

ШУА - Түүхийн хүрээлэн

- Археологийн хүрээлэн

10

Физик технологийн

хүрээлэн

ШУА - Мэдээллийн төв- инженер,

технологийн үйлчилгээ

- Байгалийн шинжлэх ухааны

лаборатор

11

Уул уурхайн хүрээлэн Шинжлэх ухаан,

технологийн их

сургууль

(ШУТИС)

- Уул уурхайн хүрээлэн

12

Нийгмийн эрүүл мэндийн

хүрээлэн

Эрүүл мэнд,

спортын яам

(ЭМСЯ)

- Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний

төв.

- Судалгаа шинжилгээний үндэсний

төв.

-Эрүүл мэндийн хөгжлийн үндэсний

төв (ЭМСЯ-ны санхүүжилттэй)

13

Философийн хүрээлэн ШУА - Философи, социологи, эрхийн

хүрээлэн

- Баян-Өлгий аймаг дахь Нийгэм-эдийн

засгийн эрдэм шинжилгээний төв.

14 Хөнгөн үйлдвэрийн

судалгаа, шинжилгээ,

хөгжлийн хүрээлэн

ШУТИС - Хөнгөн үйлдвэрийн судалгаа,

шинжилгээ, хөгжлийн хүрээлэн –

туршилт, үйлдвэрлэл, бизнесийн

нэгдэл

- Нэхмэлийн хүрээлэн

15 Одон орон, геофизикийн

хүрээлэн

ШУА - Одон орон, геофизикийн эрдэм

шинжилгээний төв

24

- Хөдөө орон нутаг дахь

чичирхийллийн судалгааны төвүүд.

16 Палентлоги, геологийн

хүрээлэн

ШУА - Палентлогийн хүрээлэн

- Геологийн хүрээлэн

17

Хэл зохиолын хүрээлэн ШУА - Хэл зохиолын хүрээлэн

18 Математикийн сургууль Монгол Улсын Их

сургууль

(МУИС)

- Математикийн сургууль

- Мэдээлэлзүйн сургууль/Мэдээллийн

технологийн лаборатор

19 Цөмийн физикийн

судалгааны төв

МУИС - Цөмийн физикийн судалгааны төв

20 Боловсролын хүрээлэн БШУЯ - Боловсролын хүрээлэн

21

Уламжлалт анагаах ухаан


БШУЯ - Уламжлалт анагаах ухаан, шинжлэх

ухаан технологи, үйлдвэрлэлийн

нэгдэл

22 Олон улсын харилцааны

хүрээлэн

ШУА - Олон улсын харилцааны хүрээлэн

23 Стратеги судалгааны

хүрээлэн

Үндэсний аюулгүй

байдлын зөвлөл

- Стратеги судалгааны хүрээлэн.

24 Үндэсний хөгжлийн

хүрээлэн

МУ-ын

Ерөнхийлөгчийн

Тамгийн газар

- Үндэсний хөгжлийн хүрээлэн

25

Ургамал хамгааллын

эрдэм шинжилгээний

хүрээлэн

ХААИС - Ургамал хамгааллын эрдэм


Эх сурвалж: БШУЯ, 2015.

25



No Их сургуулиуд,

сургалтын

байгууллагуудын нэрс

Үйлдвэрлэлийн

сургалтын төрөл

Үйлдвэрлэл дэх

судалгаа, хөгжлийн

ажил

Сургалт,

судалгааны

үндсэн агуулга

1 МУИС, Эрдэнэт УУБҮ-

ийн хамтын ажиллагаа

-Үйлдвэрлэлийн

стандарт ба

технологийн

шийдэл

- Үйлдвэрлэлийн

стандарт ба

технологийн шийдэл

2

Дарханы ХААИС, Үр

тарианы үйлдвэрлэлийн

институци

-Бордоо -Ялзмагт бордооны

үйлдвэрлэл

-Бордоо

3 ХААИС-ын Ургамал

хамгааллын хүрээлэн

-Шавжин дахь

микро-организмын

ашиг тус

-Төмс болон жимс

үржүүлгийн

үрсэлгээ

-Шавжин дахь

микро-организмын

ашиг тус

-Төмс болон жимс

үржүүлгийн үрсэлгээ

4 АШУҮИС Чихрийн шижин

өвчний эсийн

түвшний эмчилгээ

5 ХААИС, ХАА-н

биотехнологийн

сургууль

-Амьтны ашигт

байдлыг

нэмэгдүүлэх арга

замуудын шинэ

санаачлага

6

ШУТИС-Геологи, уул

уурхайн сургууль

-уул уурхайн

бүтээгдэхүүний

мэдлэг

7

ШУТИС-Дулааны

технологи, Үйлдвэрлэл

экологийн хүрээлэн

-Уурын халаагуурын

бойлер

8

ШУТИС – Хөнгөн

үйлдвэрийн шинжлэх

ухаан, технологийн

судалгаа, хөгжлийн

хүрээлэн

-Жижиг үйлдвэрт

зориулсан эсгий

гутлын загвар

- Жижиг үйлдвэрт

зориулсан эсгий

гутлын загвар

9

ШУТИС – Хүнс,

биотехнологи

-Амьтан тэжээх үйл

явц ба үйлдвэрлэл

-"Хасар-Басар”

байгалийн

нэмэгдэлт

амьтны тэжээл

26

10

ШУТИС – Нэхмэлийн

хүрээлэн

-Нэхмэл болон

сүлжмэл

бүтээгдэхүүн,

хувцас үйлдвэрлэл

- Нэхмэл болон

сүлжмэл

бүтээгдэхүүн, хувцас


-Ноос, ноолууран

бүтээгдэхүүн

11

ХААИС-ын Ургамал

хамгааллын эрдэм


хүрээлэн

-Бэлчээрийн

ургамлыг мэрэгчээс

хамгаалах,

Baktobromadilon

шахмал үйлдвэрлэх

- Бэлчээрийн

ургамлыг мэрэгчээс

хамгаалах,

Baktobromadilon

шахмал үйлдвэрлэх

-Шахмал

12

ХААИС-ын МАА-н

хүрээлэн

-Уураг – Эрдэс

витаминт малын

тэжээл

-Уураг – Эрдэс

витаминт малын

тэжээл

-Хоол тэжээл

13

ХААИС-ын Мал

эмнэлгийн хүрээлэн

-Хивэгч амьтны

ходоод гэдэсний

өвчлөлөөс

урьдчилан

сэргийлэх

-Хонь ямааны

өвчлөлөөс

урьдчилан

сэргийлэх вакцины


- Томууны эсрэг

адуу, тэмээний

вакцин.

--Хивэгч амьтны

ходоод гэдэсний

өвчлөлөөс урьдчилан

сэргийлэх

-Хонь ямааны

өвчлөлөөс урьдчилан

сэргийлэх вакцины


- Томууны эсрэг

адуу, тэмээний

вакцин.

- Бруцелозийн

оношлогоо

- Бод малын цусны

халдвараас

урьдчилан сэргийлэх

-Биологийн


-Вакцин

14 Нийгмийн эрүүл

мэндийн хүрээлэн

-Био-эм тариан


-Галзуугийн эсийн

вакцины үйлдвэрлэл

-Биологийн


-Вакцин

15 Соёл урлагийн их

сургууль, Соёл урлаг

судлалын хүрээлэн

-Урлаг соёлын

салбарт олон улсын

стандартыг хангасан

статистикийн

системийг

нэвтрүүлэх

27



No Хэрэгжүүлэгч


Хүрээлэнгүүд, Төвүүд болон

байгууллагууд

Дээд боловсролын

үйлдвэрлэл, хамтарсан

сургалт, судалгааны төслүүд

/ТХХТ-ын харилцан

хамаарал:

Тийм эсэх?

1 ШУА - Хими технологийн хүрээлэн

- Эрдэс баялгийн боловсруулалтын


- Технологийн инкубатор.

Тийм,

Үйлдвэрлэлийн ТХХТ дунд

зэрэг

2 АШУҮИС - ЭМСЯамны харъяа Анагаах

ухааны хүрээлэн

Тийм,

Үйлдвэрлэлийн ТХХТ

Хангалттай бус

3 ХААИС - МАА-н эрдэм шинжилгээний

хүрээлэн

-ХААИС-ын харъяа Төв аймаг дахь

Батсүмбэрийн газар тариалангийн

судалгаа, үйлдвэрлэлийн төв

- ХААИС-ын харъяа Зүүн бүсийн

сургалт, эрдэм шинжилгээ,


- Архангай аймаг дахь газар

тариалангийн судалгаа,


- Өмнөговь аймаг дахь Говийн

ХАА-н судалгааны институци

Тийм,


зэрэг

4 ХААИС - Мал эмнэлгийн хүрээлэн Тийм,


зэрэг

5 ХААИС - Дархан хот дахь ХАА-н

үйлдвэрлэл, газар тариалангийн

төв. ХАА-н ургамал хамгааллын

эрдэм шинжилгээний хүрээлэн.

- Зүүн бүсийн сургалт, ХАА-н

эрдэм шинжилгээ, үйлдвэрлэлийн

төв

- Увс аймаг дахь ХАА-н судалгаа,

Тийм,


зэрэг

28


6 ШУА - БИологийн хүрээлэн

- Ботаникийн хүрээлэн

- Загас үржүүлгийн эрдэм


Тийм,



7 ШУА - Газарзүйн хүрээлэн

- Геоэкологийн хүрээлэн.

- Мэдээллийн төв/Гео мэдээллийн

лаборатор.

Тийм,


зэрэг

8 ШУА - Түүхийн хүрээлэн

- Археологийн хүрээлэн

Тийм,


зэрэг

9

ШУА - Мэдээллийн төв- инженер,

технологийн үйлчилгээ

- Байгалийн шинжлэх ухааны

лаборатор

Тийм,



10

ШУТИС - Уул уурхайн хүрээлэн Тийм,



11

ЭМСЯ - Нийгмийн эрүүл мэндийн

үндэсний төв.

- Судалгаа шинжилгээний

үндэсний төв.

Тийм,


зэрэг

12

ШУА - Философи, социологи, эрхийн

хүрээлэн

- Баян-Өлгий аймаг дахь Нийгэм-

эдийн засгийн эрдэм


Тийм,



13 ШУТИС - Хөнгөн үйлдвэрийн судалгаа,

шинжилгээ, хөгжлийн хүрээлэн –

туршилт, үйлдвэрлэл, бизнесийн

нэгдэл

- Нэхмэлийн хүрээлэн

Тийм,


Хангалттай хэмжээнд

14 ШУА - Одон орон, геофизикийн эрдэм

шинжилгээний төв

- Хөдөө орон нутаг дахь

чичирхийллийн судалгааны төвүүд.

Тийм,



29

15 ШУА - Палентлогийн хүрээлэн

- Геологийн хүрээлэн

Тийм,


зэрэг

16

ШУА - Хэл зохиолын хүрээлэн Тийм,


зэрэг

17 МУИС - Математикийн сургууль

- Мэдээлэлзүйн

сургууль/Мэдээллийн технологийн

лаборатор

Тийм,


зэрэг

18 МУИС - Цөмийн физикийн судалгааны төв Тийм,



19 БШУЯ - Боловсролын хүрээлэн Тийм,



20

БШУЯ - Уламжлалт анагаах ухаан,

шинжлэх ухаан технологи,

үйлдвэрлэлийн нэгдэл

Тийм,


зэрэг

21 ШУА - Олон улсын харилцааны хүрээлэн Тийм,



22 ҮАБЗ - Стратеги судалгааны хүрээлэн. Тийм,



23 Ерөнхийлөгчийн

Тамгын газар

- Үндэсний хөгжлийн хүрээлэн Тийм,



24

ХААИС - Ургамал хамгааллын эрдэм


Тийм,


зэрэг

Эх сурвалж: БШУЯ, 2015 оны 12 дугаар сар, ярилцлагууд.

30

Их Сургууль-Аж үйлдвэрлэл дэхь төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн

олон улсын сайн туршлагууд

Өнөөгийн байдал: Өмнөх хэсэгт, зах зээлийн эдийн засагт шилжсэнээс хойшхи Монгол

Улсын шинжлэх ухаан технологийн салбар болон инновацийн бодлоготой холбогдох

Сургууль-Үйлдвэрлэлийн хамтарсан төслүүдийн мэдээллийг оруулсан. Ерөнхийдөө

өгөгдсөн технологийн боломж нөхцөл болон улс орны хөгжлийн энэ шатанд энэ

төрлийн хамтын ажиллагаанд чиглэсэн бодлогын таатай орчин бүрэлдсэн байна.

Цаашдаа авч үзэх нэг чухал асуудал бол ЗГ-ын судалгааны байгууллагууд болон их

сургуулиудад үйлдвэрлэлийн байгууллагын түншлэлээс орж ирэх санхүүжилтийг

ашиглахад нь чиглэсэн уян хатан бодлого хэрэгжүүлэх юм. Өгч буй стратегийн

зөвлөмжийн хувьд Монгол Улс дахь технологийн судалгаа, шинжилгээний нөөц

санхүүжилтийг тархаах маягаар хийдэг өнөөгийн байдлыг “шийдвэрлэх олонхи”-д

чиглэсэн хөтөлбөр болгон хөгжүүлэх нь нэн чухал болохыг онцолсон. (Dalhman,

20104).

Их сургууль-Аж үйлдвэрлэлийн түншлэл дэх судалгаа, хөгжил, сургалтын олон

улсын шилдэг, сайн туршлагуудын тойм: Хавсралт 6-д бусад улс орнуудад

хэрэгжүүлсэн энэ чиглэлийн туршлагуудын мэдээллийг тоймлон оруулсан. Шилдэг

сайн туршлагууд нь арваад жилийн хугацаанд суурьшсан ба АНУ-д анхлан үүсээд,

загварчлалыг хөгжүүлж, туршсан ба Европ, Япон, Хятад, Сингапур болон бусад

хөгжиж буй орнуудад дамжуулсан. Шилдэг сайн туршлагуудыг тоймлохдоо дараах

голлох онцлог шинжүүдийг тодорхойлсон. Үүнд:

Судалгаа, хөгжлийн ажил, сургалт дахь Их Сургууль-Аж Үйлдвэрлэлийн

хамтын ажиллагааг бий болгоход их сургуулиуд болон ЗГ-ын судалгаа,

шинжилгээний байгууллагуудын талд тогтмол харилцан үйлчлэл шаардагддаг,

найдвартай байдлыг бий болгох хэрэгцээтэй байдгаас шалтгаалан цаг хугацаа

ордог.

4Carl Dahlman, Innovation Policy: A Guide for Developing Countries, World Bank, 2010.

31

АНУ-ийн туршлагууд нь хөрөнгө оруулалт, тогтвортой бүтэц болон үр дүнгээс

хамааран хамгийн шилдэг туршлагад дөхөж очно. Гэвч үүнийг хөгжүүлэхэд 100

гаруй жилийг зарцуулсан (Хавсралт 5-аас харах) ба энэхүү туршлагыг аж

үйлдвэржиж буй орнуудад хэрэгжүүлэх нь түвэгтэй асуудал юм. Олон улс

орнууд, бүс нутгууд АНУ-ын загвараас суралцаж, амжилтанд хүрсэн жишээг

Сингапур, Хятад, Тайванаас харж болох ба одоо Энэтхэг нэмэгдэж байна.

Ихэнхи улс орнуудад хамгийн нийтлэг хэрэгжсэн Сургуулиуд/ЗГ-ын судалгаа,

шинжилгээний байгууллагууд-Үйлдвэр болон Засгийн газар хамтран ажилладаг

бүтэц бүхий загвар нь “Гурвалсан Хэликс” загвар юм.

Олон улсын компаниудад их сургуулиудтай ойр ажиллах болон хөрөнгө

оруулахад чадварлаг, мэргэшсэн судлаачид болон судалгааны дэд бүтэцтэй

урьдчилан нэгдсэн байх шаардлага тулгардаг. Олон улсын корпорациудын ийм

маягийн урьдчилсан хамтын ажиллагаа нь Монголд хараахан бий болоогүй

байна. Гэсэн хэдий ч дотоодын компаниудын хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн

судалгаа, хөгжил болон сургалтын дэд бүтэц Монголд хөгжих боломжтой байна.

Дотоодын их сургуулиуд болон ЗГ-ын судалгаа, шинжилгээний

байгууллагуудын ийм төрлийн үйл ажиллагаан дахь харилцаа хамтын

ажиллагааг БШУЯ тайлагнадаг. Гэсэн хэдий ч тэдгээрийн үр нөлөөг хэмжиж,

тайлагнадаггүй байна.

Оруулсан хүснэгт дэх мэдээллээс зарим ерөнхий сургамжуудыг авч болно.

Үүнд: a) төрийн өмчит судалгаа, шинжилгээний байгууллагуудад төрөөс олгох

санхүүжилт, тэтгэлэг, буцалтгүй тусламжийг тогтворжуулах; b) их сургуулиуд

бие даасан, хараат бусаар үйл ажиллагаагаа үр дүнтэй явуулах; c) их

сургуулиудын хамтын ажиллагаа, идэвхийг урамшуулах; d) их сургуулиуд болон

үйлдвэр аж ахуйн газруудын соёлын ялгааг ойртуулах, үүнд дээд боловсролын

байгууллагуудын удирдлагуудад шалтгаан, бүрэлдэхүүнийг ойлгуулах замаар

дээрх зөрүүг арилгахад голлох үүрэгтэй байлгах; e) их сургуулиуд болон ЗГ-ын

судалгааны байгууллагуудад оюуны өмчийн асуудлаар хэтэрхий хатуурхахгүй

байх.

Улс орнуудын туршлагаас Монгол Улсын өнөөгийн нөхцөл байдалтай жишиж

үзсэний үндсэн дээр дараах онцлог сургамжуудыг нэвтрүүлэх боломжтой юм.

Үүнд: a) Судалгаа, хөгжлийн хязгаарлагдмал нөөцтэй, тархмал дэд бүтэцтэй

өнөөгийн нөхцөлд өрсөлдөх чадвартай судалгаа, шинжилгээг санхүүжүүлэх

32

туршлагыг нэвтрүүлэх нь илүү сайн гарц, үр дүнг бий болгоно. b) Их

сургууль/ЗГ-ын судалгааны байгууллагуудын удирдах зөвлөлд үйлдвэрлэлийн

салбарын төлөөлөл зөвлөхийн байр суурьтайгаар оролцох нь ашигтай. c) Залуу

судлаачдыг үйлдвэр дээр ажиллуулах боломжтой. d) зах зээлийн орчны

өөрчлөлттэй уялдуулан суурь судалгааны адилаар томоохон хэмжээний хөрөнгө

оруулалт, тоног төхөөрөмж, техник хэрэгсэл шаардлагатай хавсарга судалгаанд

анхаарлаа хандуулах нь илүү бүтээлч үр дүнг авчирна. d) Анагаах ухаан, эм

эмнэлзүйн салбар, ХАА, МАА, газар тариалангийн салбар, мэдээлэл, харилцаа

холбооны технологи болон мултьмедиагийн салбар, байгаль орчны салбар зэрэг

хэдийнээ судалгаа, шинжилгээний байгууллагууд нь тогтворжсон, тоног

төхөөрөмж, боломж бололцоо нь бүрдсэн салбаруудад өрсөлдөх чадвартай

судалгаа, шинжилгээнд тохирсон тэтгэлэг, санхүүжилтийг олгох замаар

хүчирхэг кластер, нэмүү өртөг үйлдвэрлэлийн сүлжээг бий болгох боломжтой.

Эдгээр салбаруудад Энэтхэг (арьс шир, мэдээлэл, харилцаа холбооны

технологи), Лаос (кофе), Гана (газрын самар), Ирланд (мэдээлэл, харилцаа

холбооны технологи), Тунис (мэдээлэл, харилцаа холбооны технологи),

Сингапур (анагаах ухаан/био-технологи, ногоон технологи) зэрэг улс орнуудын

туршлагаас авч ашиглах боломжтой. e) иймэрхүү тэтгэлэгүүд нь зөвхөн

дотоодын судалгааны төвүүд болон дотоодын аж ахуйн нэгжүүдийн хоорондын

хамтын ажиллагааг дэмжээд зогсохгүй, Монгол дахь ЗГ-ын судалгааны

байгууллагууд/их сургуулиуд болон гадаадын ижил төрлийн байгууллагуудын

хоорондын хамтын ажиллагааг ч мөн дэмжих юм.

Стратеги ба дүгнэлт, зөвлөмж: Монгол Улс нь бүтээлч чадвартай, боломж бололцоо

бий болохоо бренд нэрийн ноолууран бүтээгдэхүүний экспорт, мэдээлэл, харилцаа

холбооны технологийн салбар болон мултимедагийн үйлдвэрлэлийн хөгжлөөрөө

батлан харуулсан. Энэхүү боломж, чадавхиа дээр дурьдсан бусад салбарууддаа түгээн

дэлгэрүүлэх шаардлагатай. Ингэхийн тулд тодорхой тооны ЗГ-ын судалгааны

байгууллагууд/их сургуулиудад инновацийн чиглэлд “шийдвэрлэх олонхид чиглэсэн

хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх нь нэн чухал юм. Инновацийн кластер болон өндөр нэмүү

өртөг үйлдвэрлэлийн сүлжээнд голлон чиглэсэн чадвартай, идэвхи санаачлагатай

шийдвэрлэх олонхийг бий болгох шаардлага тулгараад байна. Энэ нь улмаар дэлхий

дахины боломжит технологийг нэвтрүүлэх, хөгжилд түлхэц өгөх хөдөлгөгч хүч болох

ба салбарууд, хувийн хэвшилд анхаарлаа хандуулан, өөрсдийн боломж бололцоо,

33

чадвар болон сүлжээний хүчин чадал дээрээ суурилан амжилттай хөгжлийн боломжийг

бий болгох юм. Монголын өнөөгийн бүтэц болон инновацийн урамшууллын

тогтолцоонд өрсөлдөөнт тэтгэлэг болон тохирсон тэтгэлгийн арга хэрэгслүүдийг

нэвтрүүлэх нь инновацийн гарц, үр дүнг идэвхижүүлэхэд ихээхэн тохиромжтой юм.

Үүний зэрэгцээгээр хамтарсан судалгаанд оролцогч аж ахуйн нэгжүүдэд татварын

хөнгөлөлт үзүүлэх замаар энэ төрлийн тэтгэлэгийн санхүүжилтийг гаргуулах арга

замыг нэвтрүүлэх боломжтой юм.

34

Хавсралт 5: Анхдагч улс - Сургууль-Үйлдвэрийн хамтын ажиллагааны АНУ-ын

загвар

1862 оны Morrill-н тогтоолоор их сургуулиуд, хувийн үйлдвэр болон АНУ-ын

засгийн газар үйлдвэрлэлд их сургуулиудын судалгааны үр дүнд хийгдсэн

нээлтүүдийг ашиглахыг хялбарчлах үүднээс хамтран ажилласан.

Дийлэнхи их сургуулиудын үүргийг дараах байдлаар нэгтгэж болно. Үүнд: 1)

сургах, 2) судалгаа хийх болон 3) нийгэмд түгээн дэлгэрүүлэх. Эдгээр

үүргүүдийг дэмжихийн тулд их сургуулиуд коллежуудтай мэдээллээ хуваалцах

болон судалгааны үр дүнг дахин нягталсны үр дүнд сэтгүүлүүдэд хэвлэх соёлыг

түгээх хэрэгтэй болсон.

Их сургуулиудын мэдлэг, технологийг үйлдвэрт шилжүүлэх явц олон замаар

хэрэгжиж байсан бөгөөд үүнээс хамгийн шилдэг, олонд танигдсан нь

оюутнуудыг дадлагажуулах болон судалгааны үр дүнг шинжлэх ухааны бүтээлд

багтааж хэвлүүлэх байв.

Мэдлэг дамжуулах бусад аргуудаас дурьдвал факультетуудаар хэлэлцүүлэн

зөвлөлдөх, компаниас санхүүждэг их сургуулийн лабораториудад судалгаа хийх,

их сургуулийн шинжлэх ухаанчид болон үйлдвэрийн шинжлэх ухаанчдын

хамтран байгуулсан консорциумийн хамтарсан судалгааг хийх, их сургуулийн

зохион бүтээсэн бүтээлийг хөгжүүлэх болон үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх үүднээс

лицензжүүлэх, зөвхөн зохион бүтээх их сургуулийн хөгжилд зориулж компани

байгуулах, лаборатори хооронд судалгааны материал солилцох зэргүүд юм.

АНУ дахь их сургуулиуд нь технологи дамжуулалтыг олон шалтгаанаар хийсэн.

Үндсэн нэг шалтгаан нь, АНУ-ын Холбооны Засгийн газар, АНУ-ын их

сургуулиудын судалгааны ажлын голлох ивээн тэтгэгч, технологийн эзэмшлийг

тэтгэлэгийн сангуудад үүрэг хүлээснийхээ хувьд шилжүүлэн авсан. Bayh-Dole

тогтоолоор их сургуулиуд болон бусад ашгийн төлөө бус байгууллагууд зэрэг

тэтгэлэг авдаг болгон судалгааны үр дүнг нийтийн сайн сайхны тулд

хөнгөлөлттэй арилжих болсон.

АНУ-ын их сургуулиудын факультет илүү биеэ дааж, хувиараа ажиллахыг

эрмэлзэх болсон бөгөөд өөрсдийнх нь судалгааны ажлын үр дүн бүтээгдэхүүн,

үйлчилгээнд шингэж, нийтийн сайн сайхныг хангаж байгааг харахыг хүсдэг

болсон. Зарим нь бие дааж эрсдэлтэй зүйл хийж, өөрсдийн лабораторид бүтээсэн

технологиудаа патентжуулах, лицензжүүлэхийг зорилгодоо хүрэх арга гэж

35

харан, үүгээрээ судалгааны ажил нь нийгэмд ач холбогдолтой гэдгийг нотлохыг

хүссэн.

Технологи дамжуулах үйл явц нь оюутнуудад ажиллах боломж бүрдүүлэх

магадлалтай үйлдвэртэй илүү нягт зангилааг бий болгож, нэмэлт судалгааг ивээн

тэтгэж, мөн их сургуульд хандив ч болж чадаж байна. Мөн дараа дараагийн

судалгааны ажил болон их сургуулийн боловсролыг дэмжих санхүүжилтыг

бүрдүүлэх орлого олж байна. Жишээ нь, Вашингтоны их сургуульд, тэдний

технологи дамжуулалтаас олсон орлогын хэсэг төгссөн оюутнуудын нийгэмлэг

болон их сургуулийн өрсөлдөх чадварыг дэмжих хөтөлбөрийн санхүүжилтэнд

хэрэглэгддэг.

“Судалгааны их сургууль”-иуд нь үйлдвэрийн кластер болоод бүсийн өндөр

хөгжлийн тулгуур хэсэг гэж тооцогдож байна. Их сургуулийн оролцоо эдийн

засагт түлхэц болж, их сургууль дахь технологийн хэрэглээ орон нутгийн

компаниудын хөгжлийг түргэтгэж, эсвэл одоо байгаа компаниудын хувьд тэдний

бүтээгдэхүүний хөгжлийг дэмжиж байна.

Маш олон улс, бүс нутгууд их сургуулийн судалгаа болон технологи

дамжуулалтыг эдийн засгийн хөгжлийн хөтөлбөрийнхөө түлхүүр бүрдэлд

тооцсон. Хүчирхэг их сургуулийн судалгаа үйлдвэрийн кластер болон

дадлагажсан ажиллах хүчний хөгжилд чухалд тооцогдож байна. Хүлээн

зөвшөөрөгдсөн их сургуулийн судалгааны оролцоотойгоор эдийн засгийн

хүчирхэг бүсүүд, муж улсууд болон холбооны засгийн газар өрсөлдөх чадварыг

технологийн хөгжилтэй нэгтгэсэн хөтөлбөрүүдийг бий болгосон. Эдгээр

програмууд олонхи тохиолдолд их сургууль болон үйлдвэрийн хамтын

ажиллагааг дэмжих, бэхжүүлж, энэ нь дараа дараагийн судалгаа, худалдаа

арилжааны гишгүүр болж байна.

Олон янзын загварууд нь их сургуулийн судалгааг үйлдвэрт илүү сайнаар

шилжүүлэхэд хэрэглэгдсэн. Загвар бүр компаниудын төвлөрсөн технологийн

талбар, хамтын ажиллагаа хөгжсөн арга зам, мөн хамтын ажиллагааны үр дүнд

суурилан хөрвөж байдаг. Технологийн лицензжүүлэлт нь магадгүй их

сургуулиуд болоод үйлдвэрийн баримтанд тулгуурласан хамтран ажиллах

хамгийн сайн арга зам байж болох юм. Шинээр эхэлж байгаа гарааны компаниуд

их сургуулийн лабораторид үүссэн технологи шинээр байгуулагдсан хөгжлийн,

худалдааны компани болж хувирах хөдөлгөөний төлөөлөл болж байна. Их

36

сургуулийн лаборатор дахь корпорацийн ивээн тэтгэлгээр санхүүжсэн

судалгааны төслүүдэд ивээн тэтгэлэгт судалгааны гэрээнүүд боломжтой байдаг.

Энэ нь ихэнхидээ тодорхой судалгаанд чиглэсэн хязгаарлагдмал нөхцөлтэй

гэрээнүүд байдаг. Дийлэнхи тохиолдолд эдгээр гэрээнүүд нь компанийн

судалгаа, хөгжлийн хөтөлбөрүүдэд тулгарсан тодорхой асуудлыг шийдвэрлэхэд

чиглэсэн судалгааг санхүүжүүлэхтэй холбоотой байдаг.

Судалгааны консерциум нь их сургууль, түүнийг дагалдаад их сургуулийн

судлаачид болон тодорхой сэдэвт хамаарал бүхий үйлдвэрийн судлаачдыг

багтаасан мэргэшсэн төв юм. Жишээлбэл, Вашингтоны их сургууль дахь

Вашингтон Биоматериалын инженерчлэлийн их сургууль (UWEB) болон

Химийн урвалын шинжилгээний төв (CPAC) юм. Эдгээр төвүүд нь

зөвшөөрөгдсөн шинжлэх ухаанчдад нийтлэг асуудлыг шийдвэрлэх, өрсөлдөх

чадавхийн урьдач судалгааг хийхэд нь дэмжлэг үзүүлж, хөгжүүлэлт хийдэг.

Компаниуд жилийн гишүүнчлэлийн төлбөртэйгээр төвийн гишүүн болдог ба

тодорхой судалгааны бүтээгдэхүүнүүдэд шууд санхүүжилтийг хийх, эргээд

судалгааны төвд бүтээгдсэн технологиудад нэвтрэх боломжийг эдэлдэг.

Судалгааны консерциумын жишээ нь, АНУ-ын олон их сургуулиудад

байгуулагдсан NSF Инженерийн судалгааны төв юм.

Өндөр түвшний технологийн нэгдлүүд нь их сургуулиудыг дэмжих зорилгоор

урт хугацааны гэрээтэй судлаачдаар хангадаг. Ерөнхийдөө эдгээр нэгдлүүд нь их

сургууль болон санхүүжүүлэгч компанийн аль алиных нь төлөөлөгчдөөс

бүрдсэн зөвлөлөөр удирдуулдаг ба судалгааны төслүүдийг сонгохдоо их

сургууль болон компанийн хамтарсан шийдвэрийг гаргадаг. Мөн судалгаан

дахь шинэ нээлтийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх эрх нь компанид харъяалагддаг

байна. Энэ төрлийн харилцаа холбооны жишээ нь, Монсанто компани болон

Сант Луис дахь Вашингтоны их сургууль хоорондын урт хугацааны хамтарсан

судалгааны хөтөлбөр, Амген болон Массачусетсийн технологийн сургууль,

Sandoz болон Scripps Institute, Novartis болон the Берклей дэх Калифорнын их

сургууль хоорондын судалгааны нэгдлүүд юм.

Өндөр түвшний технологийн нэгдлүүд нь компаниудын зүгээс судалгааны

байгууллагуудыг дэмжих замаар технологийн эрхийг солилцох тусгайлсан нөөц

боломжинд нэвтрэх нэгдлийн шинээр үүсэн бий болж буй хэлбэр юм. Эдгээр

нэгдлүүд нь компаниудаас их сургуулиудад судалгааны дэмжлэгийг гаргуулдаг,

37

бас гаргуулдаггүй. Энэ харилцаа холбоо нь их сургуулиудийн судлаачдын

хүртэл тийм амар нэвтрэх боломжгүй тусгай тоног төхөөрөмж болон

технологийн нээлтүүдэд нэвтрэх, эсийн болон генетикийн нөөцөд нэвтрэх

боломжоор хангадаг байна. Энэхүү харилцаа холбоо нь судалгааны

байгууллагууд дахь факультетыг өөрсдийн судалгааны хөтөлбөрт өрсөлдөх

давуу талтайгаар оролцох боломжийг хангадаг энэ нь нэмэлт судалгааны

дэмжлэгийг татах арга хэрэгсэл нь болдог байна.

АНУ дахь их сургуулиуд болон үйлдвэрүүд олон талын үр ашигтай харилцан

хамааралтайгаар холбогдсон ба энэ нь их сургуулиудад өргөтгөсөн судалгааны

хөтөлбөрүүд, оюутнудад нээгдэж буй боломжууд, академик зорилгыг

дэмжихүйц орлого зэргээр үр өгөөжөө өгдөг. Үйлдвэр мөн тусгайлсан

судалгааны хөтөлбөрүүд, факультеттай судалгааны онцгойлсон чиглэлүүдээр

хамтран ажиллах боломж, өөрсдийн бүтээгдэхүүний хөгжил, баяжуулалтанд

шинэ нээлт, санаануудыг ашиглахад бусдаас илүү нээлттэй боломжийг эдлэх

зэргээр үр өгөөж хүртдэг байна.

Эх сурвалж: James A. Severson, University of Washington, mimeo. 2008.

38

Хавсралт 6: Сургууль-Үйлдвэрлэлийн ТХХТ дэх сургалт, судалгаа, хөгжлийн олон улсын шилдэг туршлагууд, Монголын

нөхцөл

№ УЛС-СУРГУУЛЬ-

ҮЙЛДВЭРЛЭЛ-ийн

жишээнүүд

ГОЛ ЧИГЛЭСЭН ТАЛБАРУУД

МОНГОЛЫН НӨХЦӨЛ,

БОЛОМЖИНД ТААРАХ НЬ

1 - АНУ: Сан Диего дахь

Калифорнийн их сургуулийн

Харилцаа холбоо Мэдээллийн

технологийн сургууль

- Мэдээлэл, харилцаа холбоо, Нанотехнологи, мултимедиа зэрэг

салбарын ирээдүйн хөгжил дэх их сургуулийн хамтын ажиллагаа

- Засгийн газраас үйлдвэрлэлээс 1:2 харьцаатай тохирсон

санхүүжилтийг хийдэг.

-300 үйлдвэрлэлийн түншүүдтэй.

-Тохирсон санхүүжилтийн ажил

-Их сургуулиуд болон ЗГ-ын

судалгаа, шинжилгээний

байгууллагуудын чадавхи,

бололцоог таниулах.

2 -АНУ: Калифорнийн их

сургуулийн Үйлдвэрлэл-

Сургуулийн хамтын

ажиллагааны судалгаа,

шинжилгээний хөтөлбөр

-Үйлдвэр аж ахуйн газруудыг катализид оруулах чиглэлээрх

үйлдвэрлэлийн түншлэл

-Засгийн газраас үйлдвэрүүдэд 1:1 харьцаагаар тохирсон тэтгэлэг

олгодог.

-Тохирсон тэтгэлэг

3 - АНУ: BP корпорацийн Эрчим

хүчний био шинжлэх ухааны

хүрээлэн – Барклей дахь

Калифорнийн их сургууль

болон бусад 2 эрдэм

шинжилгээний хүрээлэн

-Судалгаа, шинжилгээний түншлэл

-Биологи, хими, инженеринг, байгаль орчин, ХАА болон эдийн

засгийн салбаруудыг холбосон Эрчим хүчний био шинжлэх ухааны

чиглэлийн шинэ судалгаа

-Буудайг түлш болгон хувиргах ажил

-BP корпораци 10 жилийн хугацаатайгаар 500 сая долларын

тусламж, хандивыг олгосон.

- Их сургуулиуд болон ЗГ-ын




4 -Герман:Siemens-Берлины

Технологийн их сургууль; АНУ-

ын Массачусетсийн

Технологийн их сургууль

-Мэдлэг дамжуулах суурьшуулахад чиглэсэн суурь судалгааны ажлын

урт хугацааны стратегийн түншлэлийг уг 2 сургуультай байгуулсан.

Siemens-ээс санхүүжүүлж буй.

-Берлиний Технологийн их сургуультай эрчим хүчний хэмнэлтэт хот





39

болон мэдээлэл, харилцаа, холбооны технологи шингэсэн системийн

инновацийн чиглэлээр хамтарч байна.

5 - Герман: GE Global Research-

Мюнхэний Технологийн их

сургууль

-Корпорацийн эрдэм шинжилгээний лаборатортой хамтарсан суурь

судалгааны урт хугацааны түншлэл

-Цахилгаан машины шинэ загварт чиглэсэн

-Женерал Электрикээс санхүүжүүлж буй.





6 - Герман: Audi- Мюнхэний

Технологийн их сургууль

- Мюнхэний Технологийн их сургуульд Ingolstadt Institute of

Technology-н сургуулийг байгуулах стратегийн түншлэл

-100 докторант оюутанд технологийн чиглэлээр ажиллах болон

өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх

-Ауди дэд бүтцэд хөрөнгө оруулсан; Их сургууль Аудитай хамтран

ажиллаж буй факультетийн хангамж, тоног төхөөрөмжийг

хариуцсан; Орон нутгийн засаг захиргаанаас газрыг шийдэж

өгсөн.





-Герман-Монголын Технологийн

сургуулийн түншлэлд орон

нутгийн засаг захиргааны зүгээс

боломжит үүргийг хэрэгжүүлэх

боломжтой.

7 -Финланд: Aalto Их сургууль

болон Finnish Industry

-Aalto нь Helsinki School of

Economics, Helsinki University of

Art and Design & Helsinki

University of Technology зэрэг

сургуулиудыг нэгтгэсэн.

-Бүтээгдэхүүний загвар, шинэчлэлийн чиглэлийн түншлэл

-Компаниудад зориулсан инновацийн шийдлүүдийг боловсруулдаг

-168 компани төсөл тутамд ойролцоогоор 20,000 евро төлсөн.





-Компаниудаас санхүүжигдэх

судалгаа, шинжилгээний төслүүд

боломжтой.

8 -Финланд: Nokia-Aalto Их

сургууль- Барклей дахь

Калифорнийн их сургууль

-Нокиа Аалто Их сургуультай утасгүй технологи, мултьмедиагийн

технологийн судалгаа, шинжилгээний чиглэлээр урт хугацааны

хамтын ажиллагаатай.

-Судлаачид хамтарсан байгууламжид ажилладаг.

- Нокиад олон тооны патент, тайлан болон ажлууд хийж өгсөн. Төрөөс

өрсөлдөх чадвартай судалгаа, шинжилгээний сангаас дэмжлэг

-Өрсөлдөх чадвартай судалгаа,

шинжилгээний сан боломжтой.

40

үзүүлдэг.

- Нокиа Барклей дахь Калифорнийн их сургуультай гар утсанд

зориулсан GPS хайлттай замын хөдөлгөөний сүлжээний ажил дээр

хамтарч байна.

9 -Австрали: Microsoft-Cisco-

Intel- Мелбурны Их сургууль

-21 дүгээр зууны зохион бүтээх чадварын түншлэл

-Компаниуд нийт 3 сая ам.долларын зардлыг хувааж

санхүүжүүлсэн.





10 -Их Британи: Imperial

Innovations-Лондон дахь

Imperial College

-Их сургуульд технологи дамжуулах алба байгуулсан ба их

сургуулийн зүгээс технологийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхэд чиглэсэн.

-Жил бүр шинэ компаниудыг үүсгэн байгуулдаг.

-Зах зээлээс мөнгө босгож, шинжлэх ухаан, технологийн

компаниудад хөрөнгө оруулалдаг.

-Оксфорд болон Кембрижийн их сургуультай судалгаа, шинжилгээний

хамтын ажиллагааг эхлүүлсэн.





-Шинэ нээлтүүдийг тогтмол

гаргадаг, чадавхи өндөртэй их

сургуулиудад зориулсан зах

зээлээс санхүүжих загварыг

нэвтрүүлэх.

11 - Их Британи: IBM- Лондон

дахь Imperial College

-Дижитал эдийн засгийн лаборатор байгуулах түншлэх

-Дижитал эдийн засгийн систем, үйлчилгээний инновацийн судалгаа

-Үйлдвэрлэлийн салбарын сайн зөвлөх Зөвлөлтэй.

-Стратегийн, үйл ажиллагааны болон ажил хэргийн гэсэн 3 хэлбэрийн

хамтын ажиллагаа.

-2 талаас харилцан солигдож ажиллах.

- IBM-ээс санхүүждэг.





-Зөвлөх чиг үүрэг бүхий

үйлдвэрлэлийн Зөвлөл байх

боломжтой.

-Залуу профессоруудыг үйлдвэр

дээр ажиллуулах боломжтой.

41

12 - Их Британи: SKF Group-

Кембрижийн их сургууль

-SKF Групп цөм технологийн урт хугацааны хамтын ажиллагааны 5

технологийн төвийг байгуулсан.

-Кембрижид SKF Их сургуулийн технологийн төвийг байгуулсан.

-Материал/ган материалын суурь болон хавсарга судалгаа хийдэг.

-SKF санхүүжилт, техникийн шинжээчийн дүгнэлт, практик

мэдлэгээр хангадаг.

-Бусад төвүүд нь Imperial College болон Хятадад байдаг.





-ЗГ-ын судалгаа, шинжилгээний

байгууллагуудыг хавсарга

судалгаанд хандуулах боломжтой.

13 -Швед: Karolinska

Institute

-Европын анагаах ухааны шилдэг сургуулиудын нэг.

-Инновацийн сургуулийг байгуулсан.

-Шинэ технологи нэвтрүүлэх үед гарааны эхний шатанд төслийн

менежментийг хийдэг.

-Ялангуяа анагаах ухаан, эм, эмнэлзүйн болон биотехнологийн

салбарын шинээр хувь нийлүүлсэн гарааны охин компанид зах

зээлээс санхүүжилт босгож өгдөг.

-Судлаачдыг хувь нийлүүлсэн шинэ компанийн удирдах зөвлөлд

оруулдаг.

-Оюутнуудыг компаниудад ажиллуулах, бизнесийн хүмүүсийг

багшлуулдаг.





-Монголын хувьд хөгжүүлэх,

өрсөлдөөнт тэтгэлгийг эхлүүлэх

замаар гадаадын их сургуулиудтай

адил болгох боломжтой салбар.

-Компани, үйлдвэрлэлд дадлага

хийлгэх, тэтгэвэртээ гарсан

мэргэжилтнүүдийг их сургуульд

багшлуулах боломжтой.

14 -Швейцарь: IBM-ETH-Zurich - IBM болон их сургуулийн урт хугацааны хамтын ажиллагаа

-IBM 90 сая долларын санхүүжилтээр Binning &Rohrer

Нанотехнологийн төвийг байгуулсан.

-Судалгааны байгууламжийг хувааж ашигладаг.

-Суурь судалгаанд чиглэсэн.

-Компани болон их сургуулийн хооронд хүмүүсээ харилцан сургах,

суралцах тогтмол урсгалыг бодитоор бий болгосон.

-IBM-ийн менежерүүд их сургуульд багшилж, оюутнууд компанийн





- Судалгааны байгууламжийг

хувааж ашиглах боломжтой.

-Үр ашигтай хавсарга судалгаанд

илүүтэй анхаарал хандуулах

шаардлагатай.

42

лабораторт ажилладаг. - Компани, үйлдвэрлэлд дадлага

хийлгэх, мэргэжилтнүүдийг их

сургуульд багшлуулах боломжтой.

15 -Ирланд: Дублины

Технологийн сургууль

-Судалгаа, шинжилгээний ажлыг үйлдвэрлэлтэй нийцүүлэх ажлыг

хариуцдаг тусгай багийг байгуулсан.

-Бүх 6 факультетид нь инновацийн болон үйлдвэрлэлийн

үйлчилгээний алба байдаг.

-Гэрээ байгуулахаас өмнөх үеийн болон оюуны өмч, патент, лиценз,

санхүүжилтийн эх үүсвэрийн талаар зөвлөдөг.

-Академи болон үйлдвэр аж ахуйн хоорондын судалгаа,

шинжилгээний ажил болон төслүүд, хамтын ажиллагааны хэлбэрийг

тодорхойлох, дэмжих ажлыг хийдэг.

-Оюутнууд, бизнес эрхлэгчдэд оюуны өмч, стандарт болон

үйлдвэрлэлийн үйл явцын талаарх сургалтын шинэ загварыг

боловсруулдаг.

-Сургууль-Үйлдвэрлэлийн хамтын ажиллагаанд холбогдох мэдээллээр

хангадаг.



байгууллагуудад энэ төрлийн

бүтцийг бий болгох боломжтой.

-Дээрх бүх арга хэрэгслүүд нь

Монголын нөхцөлд дэмжигдэх

боломжтой.

16 -Бразил: HP-10 их сургуулиуд

болон дотоодын лабораторууд

-Мэдээлэл, харилцаа холбооны технологи дэх цөм чадвартай

холбоотой компаниудтай жилд ойролцоогоор 5 сая ам.долларын

түншлэл байгуулдаг.

-Судалгаа, хөгжлийн боломж,

чадавхитай их сургуулиуд

шаардлагатай.

17 -Сингапур: Сингапурын

Шинжлэх ухаан, технологийн

парк дахь Биополисын каластир

-Паркад 300 гаруй компаниуд байдаг ба мэргэжлийн судалгаа,

хөгжлийн дэд бүтэцтэй.

-Одоогоор био анагаах ухааны судалгаа, шинжилгээнд төвлөрөөд

байгаа.

-Засгийн газраас өрсөлдөх чадвартай төслийн санхүүжилтийн санд

3 сая ам.долларыг өгсөн.

-Их сургууль дахь “Технопренершип“ боловсрол

-Өрсөлдөх чадвартай төслүүдийг

санхүүжүүлэх сангийн ажил

- Төрөөс-удирдах загвар нь маш

өндөр зардалтай хэдий ч

амжилттай хэрэгждэг.

43

19 -Тайван: Hsinchu Шинжлэх

ухаан, үйлдвэрлэлийн парк

-Паркад байрласнаар аж ахуйн нэгжийн болон хувь хүний орлогын

албан татварын урамшуулал эдэлдэг.

-Засгийн газраас газар, дэд бүтцэд зориулан 520 сая ам.долларын их

хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг хийсэн.

- Chiai Tung их сургууль, Sting Hue их сургууль болон Үйлдвэрлэлийн

техник судалгааны хүрээлэнтэй зохион бүтээх үйлдвэрлэлийн түншлэл

байгуулсан.

-Паркад байрлан үйл ажиллагаа явуулдаг компаниудын хувьд

Үйлдвэрлэлийн техник судалгааны хүрээлэнд үйлдвэр аж ахуйн

газруудтай хамтын ажиллагааны хүрээнд хийгдсэн зохион бүтээх

судалгаа, шинжилгээ, сургалт, үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх

судалгаануудын үр дүнд амжилттай ажилладаг.

-Судалгаа шинжилгээнд зориулсан ЗГ-ын том хэмжээний сангаас

сонгон шалгаруулалтаар санхүүжигдэх боломжтой.

-Өндөр өртөгтэй төлөвлөгөө

-Хүчтэй засаглал; байгууллагын

хүчтэй хяналт

18 -Малайз: Үйлдвэрлэлтэй

хамтарсан Инженеринг,

шинжлэх ухаан, технологийн

хамтарсан судалгаа (CREST)

хөтөлбөр

-Инженеринг, шинжлэх ухаан, технологийн хамтарсан судалгаа

(CREST) хөтөлбөр нь Малайзын электроник-электроникийн

үйлдвэрлэлийн салбарт хэрэгжиж буй Сургууль-Үйлдвэрлэлийн

түншлэлийн судлагаа, хөгжлийн төслүүдийг санхүүжүүлэхэд чиглэсэн

анхны судалгаа, шинжилгээний тэтгэлэг, зээл тусламжийн хөтөлбөр

юм.

- CREST нь судалгаа, шинжилгээний лабораторын үйл ажиллагаа

эрхэлдэггүй, харин их сургууль, үйлдвэрийн газруудын аль алинд нь

хийгдсэн зах зээлд тулгуурласан судалгааг судалгааны томилогдсон

баг бүрээр нь санхүүжүүлдэг.

-2012 оноос хойш CREST тохирсон тэтгэлэг шаардлагатай 74 төслийг

санхүүжүүлсэн.

-Төсөл болгонд их сургууль болон компаниуд 2-уул оролцдог. 2014

онд ойролцоогоор 16.5 сая ам.долларын төслүүдийг санхүүжилсэн

ба үүний 65 хувийг компаниуд нийлүүлсэн байна.

-Зорилтод салбаруудад гарцад

суурилсан үр дүнг гаргах

-“Хэрэгцээг мэдэрсэн” судалгаа

шинжилгээний ажлуудад

үйлдвэрлэлийн

салбар/кластеруудаар тохирсон

тэтгэлгийн санхүүжилтийг

хийлгэх.

44

- CREST 2018 он гэхэд 61 үйлдвэрлэлд нэвтрүүлж болохуйц оюуны

өмчтэй болохоор зорьж байгаа ба үүнийг дагалдуулан 299 судалгааны

ажил, 89 магистрын ажил, 32 докторын ажлын тайлангуудыг авах юм.

19 -Хятад: Бээжингийн их

сургууль; Цинхуа их сургууль

-2-уул тэргүүний технологийг үүсгэх болон үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх

чиглэлээр ажилладаг.

-Их сургуулиуд бүх судалгаа, хөгжлийн ажлыг хийдэг.

-Профессорууд компаниудын гүйцэтгэх удирлагын түвшинд ажиллаж

болдог.

-Оюутнууд их сургууль болон компаниудын оффист сэлгэн ажиллаж

болдог.

-Цинхуа их сургууль нь 260 сая ам.долларын хөрөнгөтэй Цинхуа

Холдинг компанийг эзэмшдэг ба мэдээлэл, харилцаа холбооны

технологи, эрчим хүч, байгаль орчин болон амьдралын шинжлэх

ухаанд чиглэсэн судалгаа, хөгжлийн ажил, үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх,

гарааны бизнес эхлүүлэх, бойжуулах ажлыг хийдэг.

-Өндөр өртөгтэй төлөвлөгөө

-Хүчтэй засаглал; байгууллагын

хүчтэй хяналт

-Их сургуулиудад дээрх маягаар

хамтрах уян хатан нөхцөл

хангагдсан

(Их Британийн адил)

20 -Энэтхэг: Шинжлэх ухаан,

үйлдвэрлэлийн эрдэм

шинжилгээний зөвлөл (CSIR)

-Өрсөлдөх чадвартай судалгаа, шинжилгээний Сан болон гарцад

чиглэсэн үр дүн бүхий зорилтот санхүүжилтийг хийдэг.

-Шинэ нээлт, патент бий болгосон шинжлэх ухааны ажлын гүйцэтгэлд

мөнгөн шагнал, урамшуулал олгодог.


судалгааны байгууллагуудад энэ

төрлийн бүтцийг бий болгох

боломжтой.

- Дээрх бүх арга хэрэгслүүд нь

Монголын нөхцөлд дэмжигдэх

боломжтой.

Эх сурвалж: AISBL, ‘Making Industry-University Partnerships work: Lessons from successful collaborations”, Science and Innovation Board, 2012; Wayne

Johnson, “Research: Open Innovation; Open Collaboration, Trends, Challenges and Advances in the Global Landscape’,HP University Relations Worldwide,

2008; World Bank, Innovation Policy: A Guide for Developing Countries, 2010

45

Сургууль-үйлдвэрлэлийн төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн эрэлтэд

тулгуурласан шинжилгээ

Танилцуулга

Хамтарсан үйлдвэрлэлийн сургалт, судалгаа, хөгжлийн ТХХТ-ийн асуулга: АХБ-ны

Дээд боловсролын төслийн бүрэлдэхүүн хэсэг болох Дээд боловсрол-Үйлдвэрлэлийн

Сургалтын хөтөлбөрүүд болон хамтарсан судалгааны төслүүдэд ТХХТ-ийн оролцооны

чиглэлээрх гарын авлага хийхэд шаардлагатай мэдээлэл, өгөгдлүүдийг Хөдөлмөрийн

зах зээлийн судалгаа, Төгсөгчдийг мөшгих судалгаа, Ажил олгогчийн сэтгэл

ханамжийн судалгааны арга аргачлалаар цуглуулсан. Их Сургууль-Аж Үйлдвэрийн

ТХХТ-ийн асуудлуудыг бүх судалгаанд тусгаж өгсөн ба ИРИМ багийн зүгээс эдгээр

асуудлууд нь АХБ-ны Дээд боловсролын төслийн дагуу урьдчилан институцилагдсан 3

судалгаанаас Ажил олгогчийн сэтгэл ханамжийн судалгаанд нь илүүтэй сайн тусгасан.

Өнөөгийн байдал: Энэ загварын сэдэл нь ИРИМ-ийн хоёр компанийг хамруулж өмнө

нь хийж байсан ажлууд болох (1) Монголын их сургууль төгсөгчдийг үнэлэх ажил

олгогчдын сэтгэл ханамжийн түвшин ба (2) орон нутгийн их сургуулиудын

үйлдвэрлэлийн дадлага, судалгаа, хөгжлийн хүрээн дэх байгууллагын харилцаа

сэдвээрх судалгааны ярилцлагууд юм. Эдгээр судалгаанууд (ИРИМ үйлдвэрийн

судалгааны ярилцлага)-ын эхний ярилцлагууд 2015 оны 4-5 сарын хооронд, хоёр дахь

ярилцлагууд 2015 оны 9-10 саруудад хийгдсэн. Иймээс АОСХС нь Их Сургууль-Аж

Үйлдвэрийн ТХХТ-ийн асуудалтай холбогдох загварыг агуулсан.

Их Сургууль-Аж Үйлдвэрийн ТХХТ-ийн АОСХС болон Барометр судалгааны үр

дүнгүүд: Их Сургууль-Аж Үйлдвэрлэлийн ТХХТ-ийн АОСХС болон Барометр

судалгааны үр дүнгүүдийг харьцуулахад Барометр судалгаа нь Их сургууль-Аж

үйлдвэрлэлийн түншлэлийг багахан хэмжээний эерэг байдалтай харуулсан бол утсаар

холбогдсон илүү нарийвчилсан ярилцлага бүхий АОСХС-ны үр дүн Их Сургууль-Аж

Үйлдвэрлэлийн ТХХТ-ийн илүү эерэг байдлыг харуулсан. Дээрх хоёр судалгаанууд нь

нийслэл болон аймгууд дахь хувийн компаниуд, төрийн өмчит байгууллагууд,

сургууль, эмнэлэг, цэцэрлэг зэрэг төсвийн байгууллагуудыг хамарсан. ТХХТ-ийн

талаарх ерөнхий судалгааны хүрээнд дараах дөрвөн чиглэлд санаачлага хэрэгтэй нь

46

тодорхой болсон. Үүнд: 1) Оюутнуудын дадлага хийх боломж, 2) Мэргэжлийн сургалт,

3) судалгаа, хөгжлийн нэгдсэн арга хэмжээ болон 4) үйлдвэрийн хамтарсан сургалт

(АОСХС-ны тайлан, хуудас 21). Их сургууль-Аж үйлдвэрлэлийн ТХХТ-ийн

чиглэлүүдээс их сургуулиудыг багшаар хангах, сургалтын тэтгэлэг олгох, багш,

боловсон хүчний нөөц болон их сургуулиудын санхүүжилт зэргүүд нь дээрхтэй

харьцуулахад ач холбогдол багатай нь харагдсан. Судалгаанаас харахад дадлагын хувьд

ДББ-ын зохиосон дадлагын хөтөлбөр, эсвэл компаниудын боловсруулсан дадлагын

хөтөлбөр гэж үндсэн хоёр хөтөлбөрийг мөрддөг нь тодорхой болсон. Судалгааны дүнд

компаниудад их сургуулиудтай хамтрах, тэр дундаа судалгаа, хөгжлийн хувьд хамтран

ажиллах техникийн мэргэжилтнүүд байдаг нь илэрсэн. Компаниуд их сургуулиудад

илүү сайн, хөдөлмөрийн зах зээлийн хэрэгцээнд болон технологийн хөгжилд нийцсэн

сургалтын шинэлэг хөтөлбөр хэрэгтэй байгааг, мөн оюутнуудыг төгсгөхөөсөө өмнө

тэдэнд санхүүгийн мэдлэг, бизнес төслийн талаар заах хэрэгтэйг онцолсон. Эдгээрээс

гадна харилцааны ур чадвар, бизнесийн ёс зүй, гадаад хэл, компьютер ашиглах чадвар

зэргийг судалгаанд оролцогчид онцолж байв.

Их сургууль-Аж үйлдвэрлэлийн ТХХТ-ийн хүрээнд ИРИМ-ийн компаниудтай хийсэн

гүнзгийрүүлсэн ярилцлагын үр дүнгүүд (Зураг 4 харах)

Их сургууль-Аж үйлдвэрлэлийн ТХХТ-ийн хүрээнд хийгдсэн АОСХС болон

Барометрийн судалгааг баяжуулах үүднээс ИРИМ 2015 онд 14 уул уурхайн бус

компани болон 25 уул уурхайн компаниудыг хамруулсан гүнзгийрүүлсэн ярилцлага

хийсэн ба үр дүнг дор харуулав.

Шинэ төгсөгчдийн ерөнхий хандлага. Зочид буудлын үйлчилгээний салбарыг

тооцохгүйгээр, компаниудын ерөнхий хандлага нь өөрсдийн салбарын хэрэгцээ

шаардлага дадлагаас хамааран шинээр төгсөгчдийг сургаж авах хандлагатай байдаг.

Одоогоор үйлдвэрүүд нь дийлэнхдээ шинэ төгсөгчдийг “ажлын байран дээр” сургадаг

нь ажиглагдаж байна.

Дадлага/Дадлагын хөтөлбөрүүд. Компаниуд дахь их сургуулийн оюутнуудад

зориулсан дадлагын хөтөлбөрүүд биотехнологийн компани, судалгаа, хөгжлийн

47

компани болон олон тооны уул уурхайн компаниудад илүүтэй сайн зохион

байгуулалттай байдаг байна (БШУЯ-ны үзэж буйгаар). Хөтөлбөрийн үр өгөөж нь

инженерингийн компаниудад бага байдаг байна. Мэдээллийн технологи/харилцаа

холбоо, банк, аялал жуулчлал, эмнэлэг, тээврийн зэрэг бусад салбаруудад хамаагүй бага

үр нөлөөтэй байдаг байна.

Судалгаа, хөгжлийн ажлаар компаниудтай холбогдох. Судалгаа. Хөгжлийн 1

компанийг оролцуулалгүйгээр, ярилцлаганд орсон бусад компаниудын ихэнхи нь

судалгаа, хөгжлийн үйл ажиллагааны чиглэлээр их сургуулиудтай хамтрах холбоос

маш доогуур байсан. Зочид буудлын салбар болон биотехнологийн компаниудын хувьд

зарим дэмжлэг үзүүлдэг байна. Уул уурхайн салбарын компаниудын хувьд их

сургуулиудын судалгаа, хөгжлийн чадавхийг сайжруулах чиглэлээр илүү хамтарч

ажиллах шаардлагатай байна

Компанийн ажилчдад зориулсан их сургуулийн сургалт. Зочид буудлын салбарын 2

компанитай ярилцлага хийхэд их сургуулиудын дэмжлэгтэй сургалтын асуудалд эерэг

байр суурьтай байсан ба энэ чиглэлээр их сургуулиудад дэмжлэг үзүүлэх, энэ

чиглэлийн их сургуулиудын сургалтанд зарим шаардлагатай нөөцийг зарцуулах

хүсэлтэйгээ илэрхийлсэн. Инженеринг, биотехнологи, харилцаа холбоо, судалгаа,

хөгжлийн салбарууд дахь цөөхөн компаниудын хувьд тэдний ажилчдыг мэргэшүүлэх

чиглэлээр их сургуулиудаас тусгай сургалтуудыг зохион байгуулахад нягт хамтран

ажиллах болно гэдгээ илэрхийлсэн. Тээвэрлэлт, анагаах ухааны салбарын компаниудын

хандлага нь их сургуулиуд нь хамтарсан сургалтын хөтөлбөрөө олон давталттай

хэрэгжүүлэх шаардлагатай гэж үзсэн. Банк санхүү, аялал жуулчлалын салбарын

компаниуд мөн адил хандлагатай байв. Ерөнхийдөө, компаниуд бүхэлдээ их

сургуультай хамтарсан сургалтыг илүү дэмжих нь зөв гэсэн байр суурьтай байсан. Уул

уурхайн салбарын хувьд хамтарсан сургалтаас илүүтэй судалгаа, хөгжлийн асуудал

дээр хамтрах сонирхол их байгаа нь харагдсан. Учир нь их сургуулиуд болон

судалгааны байгууллагуудад шинжлэх ухаан, инженеринг болон уул уурхайн салбарын

төгсөгчдийн сургалтанд шаардлагатай машин тоног төхөөрөмж, техник технологи

хангалтгүй байгаа юм.

Шигтгээ 1: Их сургууль- Аж үйлдвэрлэлийн хамтын ажиллагааны сайн туршлага

48

Дорнодын Политехникийн сургууль нь төр-хувийн хэвшлийн түншлэлийн нэгэн сайн

жишээ юм. Зарим түнш байгууллага Монголын МСҮТ-ийн салбарыг хөгжүүлэх

зорилгоор хамтын арга хэмжээ авч байна; тухайлбал, CVT Project of

GIZ/SDC/DFAT/KOIKA/ болон Оюу Толгой ХХК байна. Ийм хамтын ажиллагаа нь

боловсролын салбар дахь төр-хувийн хэвшлийн түншлэлийн шинэ хэлбэрийн нэг юм.

‘3 D” (Дорнод, Даланзадгад болон Дарханы сургууль) төсөл нь сонгосон мэргэжлээр

“шилдэгийн шилдэг төв”-ийг бий болгох, эдгээр сургуулиудыг аймгууд дахь бүсийн

бусад сургуулийн чадавхийг дээшлүүлэх бүсийн төв (соронз) нь болгоход чиглэсэн юм.

Дорнодын политехникийн коллеж нь төр-хувийн хэвшлийн түншлэлийн сайн жишээ

юм. Энэ сургуулийн хувьд засаглалын шинэчлэл, сургалтын үр нөлөө, нийцлийг хувийн

хэвшлийн салбартай холбох “чин сэтгэл”-ийн хандлагыг бий болгохын тулд

сургуулийн захиргаа, хувийн хэвшлийн салбар, олон улсын түншүүдтэй (дээр

дурьдсанчлан) хамтран ажилладаг Зураг 4. Хөгжлийн төлөөх түншүүд ба

үйлдвэрлэлийн төлөөл Коллежийн мэргэжлийн зөвлөлийг байгуулах, сургалтын

хөтөлбөрийг шинэчлэх, сургалтын материалыг сайжруулах, төгсөгчдийн мэргэжил,

стандартын талаарх чин сэтгэлийн хандлагыг боловсронгуй болгох, танхим ба

сургалтын материалыг санхүүжүүлэх, өөрийн сургуулийн болон бусад сургуулийн

багш нарын ур чадварыг дээшлүүлэхэд оролцсон.

49

Зураг 5. ИРИМ Гүнзгийрүүлсэн ярилцлагын судалгааны үр дүн

50

Хавсралт 7. Их сургууль – аж үйлдвэрлэлийн төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн

талаарх гүнзгийрүүлсэн ярилцлагын судалгааны дүнд их сургуулиудаас өгсөн

санал (2015.12.03)

ИРИМ төслийн багаас Ажил олгогчийн сэтгэл ханамжийн судалгаа, Барометрийн

судалгаа, Гүнзгийрүүлсэн ярилцлагын судалгаанаас гарсан дүнг 2015 оны 12 дугаар

сарын 03-нд их, дээд сургуулиуд болон ЗГ-ын албан тушаалтнуудад танилцуулсан

бөгөөд оролцсон 6 их сургууль, коллежоос Сургууль-Үйлдвэрийн ТХХТ дэх судалгаа,

хөгжил болон сургалтын талаарх саналуудыг өгснийг дор оруулав.

ХЭЛЭЛЦҮҮЛЭГ СЕМИНАР БОЛОН ҮР ДҮН

Оролцогчид:

Ховд Их сургууль

Дарханы Техникийн их сургууль

Завхан Их сургууль

УБ Биеийн тамирын их сургууль

УБ Эдийн засгийн коллеж

УБ Барилгын технологийн коллеж

Санал өгсөн хэлэлцүүлгийн сэдвүүд:

Дадлага

Үйлдвэрлэлтэй хамтарсан судалгаа, хөгжлийн ажил

Компанийн ажилчдыг мэргэшүүлэх, боловсролын түвшинг дээшлүүлэх сургалт

Санхүүгийн дэмжлэгийн хөтөлбөрүүд (тэтгэлэг, зээл тусламж, бусад төрлийн

дэмжлэг)

Гаргасан санал, зөвлөмж

Дадлага:

Их сургуулиудыг үйлдвэрийн хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн дадлагын

хөтөлбөрийг хөгжүүлэхэд нь дэмжих.

Үйлдвэр/компани/агентлагуудыг их сургуулиудын дадлагын оюутнуудыг тээвэр

болон хоолны тасалбараар хангахад нь дэмжих.

Дадлагын сайн оюутнуудыг авснаар компани/үйлдвэр/агентлаг нь их

сургуулиудыг төрөл бүрийн тэтгэлэг, зээл тусламж, судалгаа, хөгжлийн тоног

төхөөрөмж зэргээр дэмжих замаар сургуулийн өрсөлдөх чадварыг хөгжүүлэх.

51

Агентлагуудын хэрэгцээнд нийцсэн оюутнуудыг бэлдэж дасгалжуулж байгаа

багш нарт зарим төрлийн хөнгөлөлт, дэмжлэг үзүүлэх.

Оюутнуудыг дадлагын дараагаар үнэлэх, суралцаж буй мэргэжлийн чиглэлд

мэргэшиж чадсан эсэх болон дадлага хийсэн үйлдвэр аж ахуйн газартаа

үргэлжлүүлэн ажиллах эсэх магадлагааг хийх.

Судалгаа, хөгжил:

Их сургуулиуд болон үйлдвэрийн хамтын ажиллагааг дэмжих замаар

үйлдвэрлэлд хэрэглэгдэж байгаа судалгаа, хөгжлийн ажлын явцыг бүтээгдэхүүн,

үйлчилгээгээ зах зээлд хэдийнээ амжилттай нэвтрүүлсэн агентлаг/компаниудтай

хуваалцах, солилцох.

Их сургуулиас компаниудын хамтарсан судалгааны ажилд зориулж багш,

эрдэмтдээр хангах.

Их сургуулиуд компаниудад дадлагын сургалт хийхэд нь зааварчлах,

зохицуулах, мөн дадлага ажилд судалгаа, хөгжлийн тоног төхөөрөмжүүдийг

хамтран ашиглах байдлаар сургуулиудыг оролцуулах.

Компанийн ажилчдыг мэргэшүүлэх, боловсролын түвшинг дээшлүүлэх сургалт:

Их сургууль ажилчдыг мэргэшүүлэх, боловсролын түвшинг дээшлүүлэх богино

хугацааны сургалтыг хийж эхлүүлэх боломжтой. Ингэснээр сургууль өөрийн

гэсэн орлогын эх үүсвэртэй болж, үйлдвэртэй харилцаагаа сайжруулахаас гадна,

тэдний хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлсэн сургалтыг зохион байгуулах

боломжтой.

Бусад мэргэшлийн талуудтай хамтарснаар үйлдвэрлэлийн сургалтыг дэмжих

боломжтой.

Санхүүгийн дэмжлэг (тэтгэлэг, зээл, бусад төрлийн дэмжлэгүүд)

Их сургууль “гарааны хөтөлбөр” /start-up program/-ийг эхлүүлэх замаар жижиг,

дунд бизнес эрхлэгчидтэй хамтран ажиллах, тэдний авьяас чадвар, туршлага

болон боломжийг өөрийн орлогын эх үүсвэр болгоход ашиглах.

Их сургууль үйлдвэртэй хамтран “шинэчлэлийн хөтөлбөр”-ийг эхлүүлж,

үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний багцыг өөрсдийн бренд болсон бүтээгдэхүүнээр

баяжуулах, шинэчлэх.

Сорилтууд:

52

Яаж эхлүүлэх болон одоо юу хийх?

Үйлдвэртэй хамтарснаар орж ирэх орлогыг, санхүүгийн эх үүсвэрийг яаж үр

ашигтайгаар удирдан зарцуулах?

Төрийн сургуулиуд нь хувийн сургууль/коллежуудтай харьцуулахад эрх бүхий

этгээдүүдээр шийдвэр гаргуулахад илүү бэрхшээлтэй тулгардаг.

Томоохон үйлдвэргүй, үйлдвэрийн дэд бүтэц сул аймгуудад үйлдвэрлэлийн

түншлэлийг дэмжих.

Бодит байдал дээр өнөөгийн салбарын бодлогын хүрээнд Төрийн өмчит их

сургуулиудын хувьд дээр дурьдагдсан аргуудын хэрэгжилт зөвшөөрөгдөхгүй.

Дэлхий нийтийн Сургууль-Үйлдвэрийн түншлэлийн хөгжлийн хандлага ба

Монголын жишээ

Төслийн баг шинжлэх ухаан, технологийн дэд бүтэц, дэлхийн шилдэг туршлагууд

болон эрэлт талын судалгаануудаар авагдсан мэдээлэл, өгөгдлүүдийг HP Корпорациас

боловсруулсан Их сургууль – аж үйлдвэрлэлийн түншлэлийн хөгжлийн ерөнхий бүтэц

рүү оруулж, үр дүнг тооцоолон гаргасан болно. (Wayne Johnson, HP University, 2008).

Сургууль-Үйлдвэрийн түншлэлийн хөгжлийн хандлагаас (Зураг 5) харвал, Монгол Улс

нь шилжилтийн эхний жилүүдэд 1 дүгээр шатнаас 2 болон 3 дугаар үе шат руу

хөдөлсөн ба одоогоор 4 дүгээр үе шат руу дөхөж байна. Үйлдвэрийн салбар/зөвлөх

хөтөлбөр, программ хангамжийн тэтгэлэг, оюутан зөвлөх, техник хангамжийн тэтгэлэг,

сургалтын хөтөлбөрийн хөгжүүлэлт, гэрээт судалгаа, ивээн тэтгэлэг, төгсөлтийн

судалгааны хөтөлбөр, хамтарсан судалгааны хөтөлбөр, өргөжүүлэх хөтөлбөр гэх мэт

арга хэрэгслүүд нь эхний 4 үе шатыг хэрэгжүүлэхэд хэрэглэгдсээр л байна. Дараагийн

5 жилд зөв өдөөх хүчнийг бий болгож, Сургууль-Үйлдвэрийн ТХХТ-ийн стратегийг

хэрэгжүүлснээр Монгол Улс нь 4 дэх үе шатны үйл ажиллагааг бүрэн хэрэгжүүлж,

АНУ-д хэрэгжсэн шиг үйлдвэр нь их сургуулиудын стратегийн түнш болох 5 дугаар үе

шат руу ахих юм. (Зураг дээр цэнхэрээр бичигдсэн үйл ажиллагаанууд нь Монголд

хэрэгжээд эхэлсэн үйл ажиллагаанууд юм.)

53

Зураг 5: Сургууль-Үйлдвэрийн түншлэлийн хөгжлийн хандлага

54

Дүгнэлт, санал:

A. Судалгаа, хөгжил болон сургалтын Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл дэх

их сургуулиудад өгөх зөвлөмж

Шинэ төгсөгчдийн ерөнхий хандлага. Зочид буудлын үйлчилгээний салбарыг

тооцохгүйгээр, компаниудын ерөнхий хандлага нь өөрсдийн салбарын хэрэгцээ

шаардлагаас хамааран шинээр төгсөгчдийг сургаж авах хандлагатай байдаг. Одоогоор

үйлдвэрүүд нь дийлэнхдээ шинэ төгсөгчдийг “ажлын байран дээр” сургадаг нь

ажиглагддаг.

Эндээс их сургуулиудад зориулсан стратеги нь сургууль дээрхи дадлага талын

хичээлүүдэд илүү анхаарал тавих юм. Ингэж үзвэл, хичээлүүдэд дадлагын модулуудыг

оруулах ёстой юм. Үйлдвэрлэлийн салбараас мэргэжилтнүүдийг их сургуулиудад орон

тооны бусаар, хагас цагаар багшлуулахыг дэмжих нь мөн чухал юм. Мөн оюутнуудад

зориулан хувиараа эрхлэх аж ахуй, оюуны өмч, стандарт болон технологийг

үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхтэй холбогдсон сэдвүүдийг багтаасан сургалтын шинэ

загварыг бий болгох хэрэгтэй.

Дадлага/Дадлагын хөтөлбөрүүд. Компаниуд дахь их сургуулийн оюутнуудад зориулсан

дадлагын хөтөлбөрүүд биотехнологийн компани, судалгаа, хөгжлийн компани болон

олон тооны уул уурхайн компаниудад илүүтэй сайн зохион байгуулалттай байдаг байна

(БШУЯ-ны үзэж буйгаар). Хөтөлбөрийн үр өгөөж нь инженерингийн компаниудад бага

байдаг байна. Мэдээллийн технологи/харилцаа холбоо, банк, аялал жуулчлал, эмнэлэг,

тээврийн зэрэг бусад салбаруудад хамаагүй бага үр нөлөөтэй байдаг байна. Эндээс

зочид буудлууд дахь дадлагын хөтөлбөрийг сайжруулах хэрэгтэй нь харагдсан. Тиймээс

дадлагын хөтөлбөрийг оюутнуудад үр өгөөжтэй байх, компаниудын ажлын

шаардлагад нийцсэн байхаар илүү сайн загварчлах стратеги шаардлагатай. Үүнтэй

холбоотой 2 шилдэг туршлага байгаа нь Шангрила зочид буудал болон илүү техникийн

талдаа MSM компаниуд дээр хэрэгжиж буй дадлагын хөтөлбөрүүдийг нэрлэж болно.

Хөтөлбөрийг холбогдох компаниудтай хэлэлцэж, сургалтын зорилгыг илүү тодорхой

томъёолж, дадлагын хугацааг уртасгаж өгсөн байсан. Дадлагын ажлыг зохих ёсоор нь

хийж, гүйцэтгэсэн тохиолдолд компаниудын зүгээс дадлагын оюутнуудад тэтгэлэг

өгдөг байна. Их сургуулиуд болон компаниуд аль аль нь дадлагын хөтөлбөрийн

нарийвчлан үнэлэхэд анхаарлаа хандуулах нь зүйтэй.

55

Судалгаа, хөгжлийн ажлаар компаниудтай холбогдох. Судалгаа. Хөгжлийн 1

компанийг оролцуулалгүйгээр, ярилцлаганд орсон бусад компаниудын ихэнхи нь

судалгаа, хөгжлийн үйл ажиллагааны чиглэлээр их сургуулиудтай хамтрах холбоос

маш доогуур байсан. Зочид буудлын салбар болон биотехнологийн компаниудын хувьд

зарим дэмжлэг үзүүлдэг байна. Уул уурхайн салбарын компаниудын хувьд их

сургуулиудын судалгаа, хөгжлийн чадавхийг сайжруулахтай хамааралтайгаар илүү

ихээр хамтын ажиллагааг тогтоох шаардлагатай юм. Санал болгож буй стратеги нь их

сургуулиудад судалгаа, хөгжил, сургалтын бүхий л үйл ажиллагаанд хувийн хэвшилтэй

харилцах холбоог зохицуулах, тухайн салбартай холбоотой тусгай хүмүүстэй болох нь

чухал юм. Энэ хүн нь үйлдвэрийн хэрэгцээг сайн мэддэг, факультетид оюуны өмч,

патент, лиценз болон санхүүжилтийн эх үүсвэрийн асуудлаар зөвлөгөө өгдөг байх нь

чухал. Энэ хүн нь мөн үйлдвэрүүдтэй хамтрах холбоос, үйлдвэрүүдтэй хамтарсан

судалгаа, хөгжлийн ажил, сургууль болон үйлдвэрийн хоорондын хамтын ажиллагааны

арга хэлбэрийг тодорхойлж, дэмжлэг үзүүлэх чиг үүрэгтэй байна. Энэ нь их

сургуулиудыг ЖДҮ-ийн салбарт чиглэсэн илүү сайн холбоосыг бий болгох ба аж ахуйн

нэгжүүдийн хэрэгцээ шаардлагад үндэслэсэн “хавсарга судалгаа”-ны ажлуудад

анхаарлаа хандуулахад нь дэмжлэг болох юм. ШУТИС шиг илүү дэвшилтэт их

сургуулиудын хувьд гадаадын ижил төстэй сургуулиудтай ихэрлэх стратегийг

баримтлан, хамтарсан судалгааг хөгжүүлэхэд анхаарлаа хандуулах нь зүйтэй.

Компанийн ажилчдад зориулсан их сургуулийн сургалт. Зочид буудлын салбарын 2

компанитай ярилцлага хийхэд их сургуулиудын дэмжлэгтэй сургалтын асуудалд эерэг

байр суурьтай байсан ба энэ чиглэлээр их сургуулиудад дэмжлэг үзүүлэх, энэ

чиглэлийн их сургуулиудын сургалтанд зарим шаардлагатай нөөцийг зарцуулах

хүсэлтэйгээ илэрхийлсэн. Инженеринг, биотехнологи, харилцаа холбоо, судалгаа,

хөгжлийн салбарууд дахь цөөхөн компаниудын хувьд тэдний ажилчдыг мэргэшүүлэх

чиглэлээр их сургуулиудаас тусгай сургалтуудыг зохион байгуулахад нягт хамтран

ажиллах болно гэдгээ илэрхийлсэн. Тээвэрлэлт, анагаах ухааны салбарын компаниудын

хандлага нь их сургуулиуд нь хамтарсан сургалтын хөтөлбөрөө олон давталттай

хэрэгжүүлэх шаардлагатай гэж үзсэн. Банк санхүү, аялал жуулчлалын салбарын

компаниуд мөн адил хандлагатай байв. Ерөнхийдөө, компаниуд бүхэлдээ их

сургуультай хамтарсан сургалтыг илүү дэмжих нь зөв гэсэн байр суурьтай байсан. Уул

уурхайн салбарын хувьд хамтарсан сургалтаас илүүтэй судалгаа, хөгжлийн асуудал

дээр хамтрах сонирхол их байгаа нь харагдсан. Учир нь их сургуулиуд болон

56

судалгааны байгууллагууд нь шинжлэх ухаан, инженеринг болон уул уурхайн салбарын

төгсөгчддийн сургалтанд шаардлагатай машин тоног төхөөрөмж, техник технологи

хангалтгүй байгаа юм. Их сургуулиуд болон ЗГ-ын судалгаа, шинжилгээний

байгууллагууд, тэр дундаа ШУТИС болон түүний салбар сургуулиуд нь хэдийнээ

үйлдвэрлэлд суурилсан сургалтуудыг хийдэг болсон ба илүү уян хатан болгох, гадны

сургалт хийдэг ажилтнуудыг урамшуулах чиглэлээр дэмжих шаардлагатай юм.

Дахиад, их сургуулиуд үүнийг хариуцсан тодорхой хүнтэй болох нь маш чухал юм. Энэ

төрлийн сургалт болон судалгаанаас санхүүжилт олох шинэ загвар нь АНУ болон

Сингапурын их сургуулиудтай адилаар хөгжих боломжтой юм. Их сургуулиудын хувьд

үйлдвэртэй хараахан холбогдоогүй байгаа ч эдгээр сургуулиуд дээр үйлдвэрлэлийн

салбарын хэрэгцээ шаардлагыг маш сайн мэддэг, их сургуулиуд болон ЗГ-ын судалгааны

байгууллагуудын практикаас суралцаж, мэргэшсэн хүмүүс энэ төрлийн сургалтуудыг

Монголд хэдийнээ хийдэг болсон (ШУТИС гэх мэт). Орон нутаг дахь их сургуулиуд

ХАА, МАА, газар тариалангийн салбаруудтай нягт холбоотой болсон байдаг.

57

B. Судалгаа, хөгжил болон сургалтын Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн

асуудлаар Засгийн газрын стратеги

Өнөөгийн байдал: Ерөнхийдөө өгөгдсөн технологийн боломж нөхцөл болон улс орны

хөгжлийн энэ шатанд энэ төрлийн хамтын ажиллагаанд чиглэсэн бодлогын таатай

орчин бүрэлдсэн байна. Цаашдаа авч үзэх нэг чухал асуудал бол ЗГ-ын судалгааны

байгууллагууд болон их сургуулиудад үйлдвэрлэлийн байгууллагын түншлэлээс орж ирэх

санхүүжилтийг ашиглахад нь чиглэсэн уян хатан бодлого хэрэгжүүлэх юм. Өгч буй

стратегийн зөвлөмжийн хувьд Монгол Улс дахь технологийн судалгаа, шинжилгээний

нөөц санхүүжилтийг тархаах маягаар хийдэг өнөөгийн байдлыг “шийдвэрлэх олонхи”-

д чиглэсэн хөтөлбөр болгон хөгжүүлэх нь нэн чухал болохыг онцолсон.

Сургууль-Үйлдвэрлэлийн түншлэл дэх судалгаа, хөгжил, сургалтын олон улсын

шилдэг, сайн туршлагуудын тойм: Шилдэг сайн туршлагууд нь арваад жилийн

хугацаанд суурьшсан ба АНУ-д анхлан үүсээд, загварчлалыг хөгжүүлж, туршсан ба

Европ, Япон, Хятад, Сингапур болон бусад хөгжиж буй орнуудад дамжуулсан. Шилдэг

сайн туршлагуудыг тоймлохдоо дараах голлох онцлог шинжүүдийг тодорхойлсон.

Үүнд:

Судалгаа, хөгжлийн ажил, сургалт дахь Сургууль-Үйлдвэрлэлийн хамтын

ажиллагааг бий болгоход их сургуулиуд болон ЗГ-ын судалгаа, шинжилгээний

байгууллагуудын талд тогтмол харилцан үйлчлэл шаардагддаг, найдвартай

байдлыг бий болгох хэрэгцээтэй байдгаас шалтгаалан цаг хугацаа ордог.

АНУ-гийн туршлагууд нь хөрөнгө оруулалт, тогтвортой бүтэц болон үр дүнгээс

хамааран хамгийн шилдэг туршлагад дөхөж очно. Гэвч үүнийг хөгжүүлэхэд 100

гаруй жилийг зарцуулсан (Хавсралт 5-аас харах) ба энэхүү туршлагыг шинээр

аж үйлдвэржиж буй орнуудад хэрэгжүүлэх нь түвэгтэй асуудал юм. Олон улс

орнууд, бүс нутгууд АНУ-ын загвараас суралцаж, амжилтанд хүрсэн жишээг

Сингапур, Хятад, Тайванаас харж болох ба одоо Энэтхэг нэмэгдэж байна.

Ихэнхи улс орнуудад хамгийн нийтлэг хэрэгжсэн Сургуулиуд/ЗГ-ын судалгаа,

шинжилгээний байгууллагууд-Үйлдвэр болон Засгийн газар хамтран ажилладаг

бүтэц бүхий загвар нь “Гурвалсан Хэликс” загвар юм.

“Гурвалсан хеликс гэх инноваци загвар нь их сургууль-аж үйлдвэрлэл-засгийн

газрын харилцаанд үндэслэдэг. Дөрвөлсөн хеликс нь гурвалсан хеликс дээр

58

‘хэвлэл мэдээлэл болон соёлд суурилсан нийтийн’ болон ‘иргэний нийгэм’-ийг

нэмж багтаасан байдаг. Дөрвөлсөн хеликс хэмээх инноваци загвар нь түүнийг

агуулгын хувьд баяжуулсан илүү өргөн, олон талтай бөгөөд хеликсээс гадна

‘нийгэм дэхь байгаль орчин’-ы хеликс (болон хамаарал)-ийг багтаасан байдаг.

Гурвалсан хеликс нь дээд боловсролын инноваци дахь ач холбогдлыг илүү

үнэлдэг. Гэхдээ, гурвалсан хеликс нь мэдлэгийг үйлдвэрлэх, инновацид ач

холбогдол өгдөг тиймээс түүнийг мэдлэгэд суурилсан эдийн засагтай төстэй гэж

нэг хэсэг нь үздэг. Дөрвөлсөн хеликс нь мэдлэгэд суурилсан эдийн засгийн

хандлагыг болон мэдлэгийн үйлдвэрлэл ба инновацийн төлөөх ардчилсан үзэл

бодлыг дэмжиж байдаг. Дөрвөлсөн хеликсийн ойлголтоор бол, мэдлэгэд

суурилсан эдийн засгийн тогтворттой хөгжил нь мэдлэгэд суурилсан нийгэмтэй

хоршин оршихыг шаарддаг. Дөрвөлсөн хеликс нь 21 дүгээр зуун дахь нийгэм ба

эдийн засагт шаардлагатай нийгэм-экологийн хувьслыг онцлон үздэг, тиймээс

экологийн хувьд мэдрэмтгий. Дөрвөлсөн хеликс нь эдийн засаг, нийгэм ба

ардчиллын хоорондын харилцан хамаарлыг бий болгох замаар экологи, мэдлэг

ба инноваци аль алинд нь ашигтай байх нөхцлийг бүрдүүлдэг. Дэлхийн дулаарал

нь экологийн асуудал бөгөөд дөрвөлсөн хеликс инноваци загварыг энд өргөнөөр

хэрэглэж болно5. Үйл явдлын иймэрхүү хөгжлийг Монголд хэрэглэж болохыг

авч үзүүштэй.

Олон улсын компаниудад их сургуулиудтай ойр ажиллах болон хөрөнгө

оруулахад чадварлаг, мэргэшсэн судлаачид болон судалгааны дэд бүтэцтэй

урьдчилан нэгдсэн байх шаардлага тулгардаг. Хүснэгт 6-д харуулсанаар, олон

улсын корпорациудын ийм маягийн урьдчилсан хамтын ажиллагаа нь Монголд

хараахан бий болоогүй байна. Гэсэн хэдий ч дотоодын компаниудын хэрэгцээ

шаардлагад нийцсэн судалгаа, хөгжил болон сургалтын дэд бүтэц Монголд

боломжтой байна. Дотоодын их сургуулиуд болон ЗГ-ын судалгаа,

шинжилгээний байгууллагуудын ийм төрлийн үйл ажиллагаан дахь харилцаа

хамтын ажиллагааг БШУЯ тайлагнадаг. Гэсэн хэдий ч тэдгээрийн үр нөлөөг

хэмжиж, тайлагнадаггүй байна. Үүнийг хийдэг болох зайлшгүй шаардлагатай.

5 See, Elias G Carayannis, et.al., “The Quintuple Helix innovation model: global warming as a challenge and

driver for innovation,” Journal of Innovation and Entrepreneurship, 2012.

59

Бусад улс орнуудын туршлага, мэдээллээс зарим ерөнхий сургамжуудыг авч

хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. Үүнд: a) төрийн өмчит судалгаа, шинжилгээний

байгууллагуудад төрөөс олгох санхүүжилт, тэтгэлэг, буцалтгүй тусламжийг

тогтворжуулах; b) их сургуулиуд бие даасан, хараат бусаар үйл ажиллагаагаа үр

дүнтэй явуулах; c) их сургуулиудын хамтын ажиллагаа, идэвхийг урамшуулах;

d) их сургуулиуд болон үйлдвэр аж ахуйн газруудын соёлын ялгааг ойртуулах,

үүнд дээд боловсролын байгууллагуудын удирдлагуудад шалтгаан,

бүрэлдэхүүнийг ойлгуулах замаар дээрх зөрүүг арилгахад голлох үүрэгтэй

байлгах; e) их сургуулиуд болон ЗГ-ын судалгааны байгууллагуудад оюуны

өмчийн асуудлаар хэтэрхий хатуурхахгүй байх. Их сургуулиуд болон үйлдвэр аж

ахуйн газруудын соёлын ялгаанд анхаарлаа хандуулан, их сургуулиудын зүгээс

мэргэжлийн чиглэлийн дагуу хамтран ажиллах нь чухал бөгөөд үйлдвэр аж

ахуйн газруудтай хэлэлцэх асуудлыг их сургуулиудын зүгээс эхлэх нь зүйтэй.

Улс орнуудын туршлагаас Монгол Улсын өнөөгийн нөхцөл байдалтай жишиж

үзсэний үндсэн дээр дараах онцлог сургамжуудыг нэвтрүүлэх боломжтой юм.

Үүнд: a) Судалгаа, хөгжлийн хязгаарлагдмал нөөцтэй, тархмал дэд бүтэцтэй

өнөөгийн нөхцөлд өрсөлдөх чадвартай судалгаа, шинжилгээг санхүүжүүлэх

(тохирсон тэтгэлэг) туршлагыг нэвтрүүлэх нь илүү сайн гарц, үр дүнг бий

болгоно. b) Их сургууль/ЗГ-ын судалгааны байгууллагуудын удирдах зөвлөлд

үйлдвэрлэлийн салбарын төлөөлөл зөвлөхийн байр суурьтайгаар оролцох нь

ашигтай. c) Залуу судлаачдыг үйлдвэр дээр ажиллуулах боломжтой. d) зах

зээлийн орчны өөрчлөлттэй уялдуулан суурь судалгааны адилаар томоохон

хэмжээний хөрөнгө оруулалт, тоног төхөөрөмж, техник хэрэгсэл

шаардлагатай “хавсарга судалгаа”-нд анхаарлаа хандуулах нь илүү бүтээлч үр

дүнг авчирна. d) Анагаах ухаан, эм эмнэлзүйн салбар, ХАА, МАА, газар

тариалангийн салбар, мэдээлэл, харилцаа холбооны технологи болон

мултьмедиагийн салбар, байгаль орчин, ногоон технологийн салбар зэрэг

хэдийнээ судалгаа, шинжилгээний байгууллагууд нь тогтворжсон, тоног

төхөөрөмж, боломж бололцоо нь бүрдсэн салбаруудад өрсөлдөх чадвартай

судалгаа, шинжилгээнд тохирсон тэтгэлэг, санхүүжилтийг олгох замаар

хүчирхэг “кластер”, “нэмүү өртөг үйлдвэрлэлийн сүлжээ”-г бий болгох

боломжтой. Эдгээр салбаруудад Энэтхэг (арьс шир, мэдээлэл, харилцаа

холбооны технологи), Лаос (кофе), Гана (газрын самар), Ирланд (мэдээлэл,

60

харилцаа холбооны технологи), Тунис (мэдээлэл, харилцаа холбооны

технологи), Сингапур (анагаах ухаан/био-технологи, ногоон технологи) зэрэг

улс орнуудын туршлагаас авч ашиглах боломжтой. e) Ийм тэтгэлэгүүд нь зөвхөн

дотоодын ЗГ-ын судалгааны байгууллагууд/Их сургуулиуд болон дотоодын аж

ахуйн нэгжүүдийн хоорондын хамтын ажиллагааг дэмжээд зогсохгүй, Монгол

дахь ЗГ-ын судалгааны байгууллагууд/их сургуулиуд болон гадаадын ижил

төрлийн байгууллагуудын хоорондын хамтын ажиллагааг ч мөн дэмжих юм.

Засгийн газрын Стратеги: Монгол Улс нь бүтээлч чадвартай, боломж бололцоо бий

болохоо бренд нэрийн ноолууран бүтээгдэхүүний экспорт, мэдээлэл, харилцаа

холбооны технологийн салбар болон мултимедагийн үйлдвэрлэлийн хөгжлөөрөө

батлан харуулсан. Энэхүү боломж, чадавхиа дээр дурьдсан бусад салбарууддаа түгээн

дэлгэрүүлэх шаардлагатай. Ингэхийн тулд тодорхой тооны ЗГ-ын судалгааны

байгууллагууд/их сургуулиудад инновацийн чиглэлд “шийдвэрлэх олонхид чиглэсэн

хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх нь нэн чухал юм. Инновацийн кластер болон өндөр нэмүү

өртөг үйлдвэрлэлийн сүлжээнд голлон чиглэсэн чадвартай, идэвхи санаачлагатай

шийдвэрлэх олонхийг бий болгох шаардлага тулгараад байна. Энэ нь улмаар дэлхий

дахины боломжит технологийг нэвтрүүлэх, хөгжилд түлхэц өгөх хөдөлгөгч хүч болох

ба салбарууд, хувийн хэвшилд анхаарлаа хандуулан, өөрсдийн боломж бололцоо,

чадвар болон сүлжээний хүчин чадал дээрээ суурилан амжилттай хөгжлийн боломжийг

бий болгох юм. Монголын өнөөгийн бүтэц болон инновацийн урамшууллын

тогтолцоонд өрсөлдөөнт тэтгэлэг болон тохирсон тэтгэлгийн арга хэрэгслүүдийг

нэвтрүүлэх нь инновацийн гарц, үр дүнг идэвхижүүлэхэд ихээхэн тохиромжтой юм.

Үүний зэрэгцээгээр хамтарсан судалгаанд оролцогч аж ахуйн нэгжүүдэд татварын

хөнгөлөлт үзүүлэх замаар энэ төрлийн тэтгэлэгийн санхүүжилтийг гаргуулах арга

замыг нэвтрүүлэх боломжтой юм. Үүний дээр, төр, хувийн хэвшлээс хамтраад

шинжлэх ухааны ололт, судалгаа, хөгжлийн ажлын гүйцэтгэлийн амжилтад мөнгөн

шагнал, батламж, урамшуулал олгодог болох боломжтой.

Сургууль-Үйлдвэрийн судалгаа, хөгжил болон сургалтын хувьд хийгдэх дараагийн

алхамууд, арга хэмжээнүүд

61

Хавсралт 7-д Ажил олгогчдын сэтгэл ханамжийн судалгаа (АОСХС)-д оролцсон их

сургууль болон сургуулиудын хувьд хийгдэх боломжит алхамуудыг харууллаа. Энэхүү

судалгааг хийхдээ холбогдох салбаруудын компанийн төлөөллүүдээс гүнзгийрүүлсэн

ярилцлага авч баяжуулсан бөгөөд судалгааны үр дүнг үндэслэн цаашдын арга хэмжээг

жилийн суурьтай тооцсон болно. 7 гол зорилгыг авч үзсэн бөгөөд энэхүү гарын авлагад

дурьдсанчлан их сургууль болон үйлдвэрүүдийн хоорондох харилцааг үйлдвэрлэлтэй

холбогдсон хичээлийн хөтөлбөр зохиох, үйлдвэрээс олгогдох сургалтын тэтгэлэг,

дадлага ажлыг нэмэгдүүлэх, сайжруулах, үйлдвэртэй хамтарсан судалгаа, хөгжил болон

сургалтын арга замуудыг олшруулах, үйлдвэрийн талаарх шилдэг судалгаа,

мэргэшлийн ассоциациудын талаарх судалгаа зэргүүдийг дэмжсэнээр батжуулах юм.

Үйл ажиллагааг дэмжих тухайд. Энэхүү зөвлөмж нь дээд боловсролын байгууллага

(ДББ)-ууд үйлдвэрүүдийн нийгэмд хүлээсэн хариуцлагын хүрээнд тэдэнтэй хэрхэн

илүү нягт харилцах боломжит, сайжруулсан арга замуудыг харуулсан. Хавсралт 7-д

заасан санал болгож буй хандлага, арга замууд, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийн тулд ДББ-

уудын хувьд манлайлал болон санхүүгийн ил тод байдал зайлшгүй хэрэгтэй. Үүнийг

найдвартай хэрэгжүүлэх нэг арга нь МБЗөвлөл, МҮХАҮТ болон МАОЭНХ-той нягт

хамтран ажиллах арга замыг эрэлхийлэх, ингэснээр АОСХС-г жил бүр авах байж болох

юм. Хэдийгээр эдгээр байгууллагууд нь шаардлагатай судалгааг өгч чадахгүй байж

болох ч судалгаанд туслах ажиллах хүчээр хангах боломжтой. Өөр санал болгож буй

арга нь боловсролын салбарыг сайжруулах сонирхолтой, байгууллагын нийгмийн

хариуцлага бүхий Оюу Толгой зэрэг томоохон компаниудаас судалгаанд шаардлагатай

мэдээллээ цуглуулах юм. Мөн ЕХ зэрэг Монголын хөдөлмөрийн зах зээлийн хүний

нөөцийн сайжруулалт, үр ашигтай байдал болон чанарыг нэмэгдүүлэх сонирхолтой

олон улсын бүс нутгийн хөгжлийн хамтрагчид АОСХС талаарх хийсэн нарийвчилсан

төслөөс ашиглаж болох юм. Энэ нь Монгол Улсын эдийн засаг сайжрах хүртэлх зөрүүг

нөхөх арга хэрэгсэл болох боломжтой. Эдгээр үйл ажиллагааг урт хугацаанд дэмжих

хамгийн ухаалаг хандлага нь их сургуулиуд, тэдний өөрсдийгөө санхүүжүүлдэг

үйлдвэрлэл, үйлдвэрүүдийн ассоциациудаас эх үүсвэрээ хайж олох юм. Энэ нь үйлдвэр

болон зарим их сургуулиудыг хооронд нь холбох гүүр болох юм. Үүнийг хавсралт 9-

өөс харна уу.

62

Хавсралт 8. Их Дээд Сургуулиудын Хамтын ажиллагаа түншлэлийг бэхжүүлэх

гарын авлага: Мэргэжилтнүүдэд зориулсан чиглүүлэх зөвлөмж

1. Танилцуулга

Энэхүү чиглүүлэх зөвлөмж нь Монголын их дээд сургуулиудын аж үйлдвэрийн

салбартай хийх түншлэлийг сайжруулах зорилгоор үндсэн гарын авлагын хавсралт

байдлаар боловсрогдон гарч байгаа болно.

2. Түншлэл хамтын ажиллагааны албаны бүтэц

Орчин үеийн их дээд сургуулиудын антрепренюрал байдлыг дэмжихийг ихэд

чухалчлан үздэг болсон бөгөөд үүний гол суурь нь түншлэлийг хөгжүүлэх явдал юм.

Тиймээс түншлэл хамтын ажиллагааны алба нь дэлхийн томоохон сургуулиуд дээр янз

бүрийн хэлбэртэй байна. Уг төслийн хүрээнд Монголын их дээд сургуулиудын

түншлэлийн харилцааны өнөөгийн нөхцөл байдлыг үнэлж үзсэний үндсэн дээр, их

сургуулиуд, дээд боловсролын байгууллагуудын чадавхи, хэрэгцээтэй уялдуулан

дараах гурван төрлийн мэргэжилтэн зайлшгүй хэрэгцээтэй гэж тодорхойлж байна.

1. Төгсөгч-түншлэл мэргэжилтэн

2. Хөтөлбөр-түншлэл мэргэжилтэн

3. Судалгаа ба сургалт- түншлэл мэргэжилтэн зэрэг болно.

Гэхдээ бүх сургууль дээр эдгээр мэргэжилтнүүд нь заавал байх ёстой гэж ойлгож

болохгүй. Сургууль бүр дээр өөрийн хэв маяг, алсын хараа, чадавхи, зорилт, бэлтгэж

байгаа мэргэжилтэн зэргээс хамаарч ажлын байрны тодорхойлолт нь ялгаатай байж

болно. Энэхүү чиглүүлэх зөвлөмжийг Монголын улсын их сургуулийн жишигт

нийцүүлэн бэлтгэсэн бөгөөд хувийн сургуулиудын хувьд өөртөө шаардлагатай гэж

үзсэн хэсгийг тусган авах боломжтой юм.

Энэхүү чиглүүлэх зөвлөмж нь их сургуулиуд ба аж үйлдвэрийн салбарын түншлэлийн

хүрээнд шаардлагатай алба, мэргэжилтнүүд, хийж болох үндсэн үйл ажиллагаа, үнэлэх

арга аргачлалын талаарх нарийвчилсан мэдээлэл өгөхөд чиглэнэ. Гарын авлагад

цаашид түншлэлийг хөгжүүлэхийн тулд хийх, анхаарах ёстой зүйлсийг ч оруулсан.

Түншлэл хамтын ажиллагааны албаны бүтэц

Төгсөгч-түншлэл мэргэжилтэн

Хөтөлбөр- түншлэл мэргэжилтэн

Судалгаа ба сургалт түншлэл мэргэжилтэн

63

Одоо эдгээр гурван мэргэжилтний хийх ажил үүргийг авч үзье.

Төгсөгч-түншлэл мэргэжилтэн (Graduate-partnership development officer)

Их сургуулиуд аж үйлдвэрийн салбарын түншлэлийг хөгжүүлэхэд төгсөгч хариуцсан

мэргэжилтэн нь чухал үүрэгтэй юм.

Өнөөгийн байдал: Өнөөдөр Монголын их дээд сургуулиудад төгсөгчдийн холбоо

байгаа боловч сургуулийн зүгээс төгсөгч хариуцсан түншлэлийн албан ёсны

мэргэжилтэн байхгүй. Гэхдээ МУИС ба ШУТИС-ийн хувьд “Төгсөгчдийн холбоо”

түүний удирдлагын нэр ба холбоо барих хаягийг албан ёсоор танилцуулгад оруулдаг.

Зарим сургуулиуд дээр төгсөгч хариуцсан мэргэжилтний үүргийг багш гүйцэтгэх нь

байгаа бөгөөд энэ тохиолдолд тухайн багшийн ажил үүргийг маш тодорхой зааж өгөх

шаардлагатай юм. Ийм жишээг Гурван-Эрдэнэ сургуулийн жишээнээс харж болно6.

Монголын их, дээд сургуулиудын ихэнх нь “Төгсөгчдийн холбоо”-г албан ёсоор

байгуулсан байна. Гэвч нийтлэг дутагдал нь уг холбоо хэлбэрийн төдий идэвхтэй үйл

ажиллагаа явуулдаггүй, ой тэмдэглэх ажлын хэсэг төдий байгаа бөгөөд сургуулийн

хөгжилд хувь нэмэр оруулдаггүй.

Сайн туршлага: Сайн туршлагуудаас харахад, дэлхийн хэмжээний томоохон их дээд

сургуулиуд төгсөгчдөө онцгойлон анхаарч тэдэнтэй холбоотой байдаг. Үүнд АНУ-ын

Калифорнийн их сургуулийн Бөрклейгийн салбарын туршлагыг дурдаж болно. Ихэнхи

сургуулиуд төгсөгч хариуцсан мэргэжилтэн нь төгсөгчдийн холбоотой хамтран

ажилладаг бөгөөд төгсөгчдийн холбоог их сургуулийн албан ёсны бүтцэд оруулж үзэх

нь элбэг байна. Бөрклейгийн жишээн дээр “Төгсөгчдийн холбоо” нь албан ёсны бүтцэд

ордог төдийгүй сургуулийн хотхон дотор өөрийн байрыг өөрсдөө санхүүжүүлж

босгосон байдаг. Энэ байранд төгсөгчдийн холбооноос санаачилсан олон арга хэмжээ

зохиогддог. Тиймээс Монголын их дээд сургуулиуд бүгд төгсөгчдийн асуудал

хариуцсан үндсэн орон тооны нэгээс доошгүй мэргэжилтэн, эсвэл гэрээт

мэргэжилтэнтэй болох зайлшгүй шаардлагатай.

Зорилго: Энэ ажлын байрны зорилго нь тухайн мэргэжилтэн сургуулийг төгсөгчидтэй

тогтмол холбоотой байж, их сургуулийн хөгжилд тэдний хувь нэмрийг оруулах юм.

Чиг үүрэг: Төгсөгч хариуцсан мэргэжилтэн дараах чиг үүргийг гүйцэтгэдэг. Энэ ажил

үүрэг нь

1. Хөдөлмөрийн зах зээл дээр бэлтгэгдэж байгаа мэргэжилтэн зах зээлийн хэрэгцээ

шаардлагатай нийцэж буй (match) эсэхийг тогтоох мөшгөх судалгааг (tracer

survey) тогтмол хариуцан хийх,

2. Төгсөгчид болон “Төгсөгчдийн холбоо”-той тогтмол холбоотой байж тэднийг

мэдээллээр хангаж, тодорхой арга хэмжээг тогтмол зохион байгуулж байх,

3. Төгсөгчдийн мэдлэг ур чадварыг байнга шинэчилж байхын тулд тэдний

хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн “дахин сургалт”-ын хэрэгцээ шаардлагыг

тодорхойлж ийм сургалтыг явуулах ажлыг зохион байгуулдаг,

6

64

4. Их сургуулиудад шаардлагатай судалгаа, буцалтгүй хөрөнгө оруулалт

(investment) ба эргэлдэх санг (endowment fund) бүрдүүлэхэд төгсөгчдөөс

дэмжлэг авах,

5. “Төгсөгчдийн нэрэмжит тэтгэлэг”-ийг хөгжүүлэх зэрэг асуудлыг хариуцдаг

болно.

Шаардагдах ур чадвар: Чиг үүрэгтэй холбоотой төгсөгчдийн мөшгих судалгааг хийх

судлаачийн ур чадварыг эзэмшсэн байх, хөрөнгө оруулалт ба эргэлдэх сангийн талаар

ойлголттой, хөрөнгө босгох үйл ажиллагааны туршлагатай байх ёстой. Мөн олон

нийтийн арга хэмжээг төлөвлөх, зохион байгуулах, хөтлөх зэрэг ур чадварыг эзэмшсэн

байх нь чухал. Цахим орчны арга хэрэгслийг сайн эзэмшсэн тогтмол ашигладаг

туршлага хэрэгтэй. Мөн тухайн сургуулийг төгсөгч байвал илүү давуу талтай.

Хамтрагч талууд: Чиг үүргийн хувьд “Төгсөгчдийн холбоо” нь гол хамтран ажиллах

байгууллага бөгөөд одоо энэ нь хэлбэрийн төдий биш амьд, жинхэнэ бодитой

ажилладаг болгох нь чухал байгаа юм. Төгсөгчдийн холбооны “Хандивын хороо”-г

байгуулах нь хэрэгтэй. “Төгсөгчдийн холбоо”-г албан ёсоор байгуулах, хэрвээ байгаа

бол бэхжүүлж, чадавхижуулж, сургуулийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах сүлжээ болгох

ёстой. Мөн тодорхой чиглэлээр мэргэжлээрээ амжилттай ажиллаж байгаа төгсөгчдийн

ажиллаж байгаа байгууллага, компаниуд нь хамтрагч тал болно. Тухайн сургууль дээрх

ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох мэргэжилтэнтэй (Career guidance and Counseling)

хамтран ажиллах нь зүйтэй.

Хөтөлбөр-түншлэл мэргэжилтэн: (Curriculum-partnership development officer)

Их дээд сургуулиуд аж үйлдвэрийн салбартай түншлэлийг хөгжүүлэхэд хөтөлбөрийн

түншлэл хариуцсан мэргэжилтэн маш чухал үүрэгтэй.

Өнөөгийн байдал: Монголын их дээд сургуулиудын дийлэнхи хөтөлбөр хариуцсан

мэргэжилтэнтэй бөгөөд сургалтын албанд харьяалуулж байна. МУИС-ийн хувьд

сургалтын албанд хөтөлбөр хариуцсан мэргэжилтэн, сургалтын технологи хариуцсан

мэргэжилтэн, дадлага хариуцсан мэргэжилтэн гэж нэрлэж байна. Гэхдээ сургалтын

алба нь албан ёсоор аж үйлдвэрийн салбарын хэрэгцээ шаардлагыг сургалтын

хөтөлбөрт тусгах талаар туршлага маш хязгаарлагдмал байна. Тухайлбал МУИС дээр

сургалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөрийг боловсруулахдаа хувийн хэвшлээс санал авах

журмыг хэрэгжүүлж байгаа нь ихээхэн дэвшил боловч эхлэл төдий байна. Тиймээс аж

үйлдвэрийн салбараас сургалтын төлөвлөгөө ба хөтөлбөрт санал авах үйл явцыг

хариуцсан мэргэжилтэн, эсвэл багш нарыг үүнийг хэрхэн хийх талаарх арга

механизмыг сургаж чадавхижуулж сайн туршлагыг бий болгоход анхаарах хэрэгтэй

байгаа юм.

Дадлагын тухайд өнөөгийн их дээд сургуулиуд дээр нийт бакалаврын сургалтын 120

кредитын 8 хувиас илүүгүй, танилцах, үйлдвэрлэлийн, төгсөлтийн гэсэн гурван

төрлийн дадлага эзэлж байв. Оюутнуудын дадлага хийсэн салбарыг улсын болон

хувийн сургуулиар нь харьцуулахад ХУИС, СЭЗДС зэрэг хувийн сургуулийн

оюутнууд хувийн компани (29.6%) болон төрийн өмчийн компаниудад (8.8%) дадлагыг

ихэвчлэн гүйцэтгэсэн байгаа бол МУИС-ийн оюутнуудын хувьд төрийн

байгууллагуудад (8.8%) болон хээрийн дадлагыг (24%) (хөдөө орон нутагт)

65

гүйцэтгэсэн байдал нь илүү өндөр үзүүлэлтэй байгаа юм. Оюутнууд тухайн

байгууллага дээр хийсэн дадлагын ажлын үр дүнг үнэлэхдээ хувийн компани дээр

хийгдсэн дадлагын ажлын үр дүнг сайн (19.2%) гэж үнэлсэн үнэлгээ бусад

байгууллагаас харьцангуй өндөр үзүүлэлттэй байна7.

Өнөөдөр Монголд байгууллагуудаас өгч байгаа тэтгэлэгт хөтөлбөрийг хоёр хэсэгт

хувааж үзэж болохоор байна. Үүнд нэгдүгээрт, бүхий л их дээд сургуулиуд нээлттэй

өрсөлддөг тэтгэлэгт хөтөлбөр, хоёрдугаарт, зөвхөн тухайн сургуулийн өөрсдийн

хөгжүүлсэн тэтгэлэгт хөтөлбөр юм. Монголын их дээд сургуулиудын хувьд зөвхөн

тухайн сургуульд зориулсан тэтгэлэгт хөтөлбөр бараг байхгүй байна.

Нийтлэг байдлаар Монголын сургуулиудын хөтөлбөр хариуцсан мэргэжилтнүүд

бизнесийн байгууллагуудын туршлага дутагдаж байна.

Сайн туршлага: Сургууль бүр хөтөлбөрийн түншлэл хариуцсан үндсэн эсвэл гэрээт

мэргэжилтэнтэй бол зарим томоохон их сургуулиуд дээр бүр алба байдаг. Монголд

байгуулагдаад удаагүй байгаа Монгол Германы Хамтарсан Ашигт Малтмал,

Технологийн Их сургуулийн (GMIT) хувьд бакалаврын оюутны дөрвөн жилийн

туршид цуглуулах ёстой 120 кредитийн 20 хувиас илүүг дадлага эзэлнэ, 5-аас олон

төрлийн дадлагыг хийж байгаа бөгөөд дадлагын даалгавар, зорилго, эзлэх цаг, ач

холбогдол зэрэг нь бусад их дээд сургуулийнхаас илүү байгаа юм8. Мөн МУБИС-ийн

хувьд 2015 оноос дадлагыг дахин шинээр авч үзэн хэмжээ, зарцуулах цаг, ач

холбогдлыг хоёроос доошгүй дахин ихэсгэжээ. Зөвхөн тухайн сургуулийн оюутнуудад

зориулсан тухайлсан тэтгэлэгт хөтөлбөрийн хувьд, Монгол Солонгосын хамтарсан

Технологийн Коллежийг оюутнуудад олгодог “Жүр үр” компанийн тэтгэлгийг сайн

жишээ болгон дурдаж болох юм.

Зорилго: Энэ ажлын байрны зорилго нь их дээд сургуулиудын сургалтын төлөвлөгөө

ба хөтөлбөрийг аж үйлдвэрийн салбарын хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлж хамтран

ажиллах ажиллагааг дэмжих явдал юм. Ингэснээр сургалтын үйл явцыг практик дээр

суурилуулж бодит мэдлэгийг бий болгоход их чухал үүрэгтэй. Тийм ч учраас дэлхийн

хэмжээний томоохон сургуулиудын хувьд хөтөлбөр хариуцсан мэргэжилтэн чухал

үүрэг гүйцэтгэдэг.

Чиг үүрэг: Энэ ажлын байрны гүйцэтгэх үүрэг нь:

1. Сургалтын төлөвлөгөө, хичээлийн хөтөлбөрийг боловсруулах үйл явцад

холбогдох байгууллага, компанийн захирал, менежер, инженер,

мэргэжилтнүүдийн саналыг тогтмол тусгах механизмыг боловсруулах,

хэвшүүлэх, хөгжүүлэх,

2. Дадлагын үйл ажиллагааны үргэлжлэх хэмжээ, хэлбэр, агуулгын хувьд

сайжруулах ажлыг мэргэжил арга зүйн удирдлагаар тогтмол хангаж хянах,

7 МУИС, СЭЗДС, Шихихутаг, Хүмүүнлэгийн таван сургуулийн 500 оюутнаас санал асуулгын аргаар

судалгааг 2015 оны 11-р сарын эхээр Ч.Тамир, А.Тэнүүнжаргал нар гүйцэтгэсэн. “Их дээд сургууль, аж

үйлдвэрийн салбар хоорондын хамтын ажиллагааны өнөөгийн байдал”, Социологи сэтгүүл. 2016

8

66

3. Шаардлагатай эрэлт бүхий мэргэжлээр компаниудаас оюутнуудад зориулсан

“Компанийн тэтгэлэгт хөтөлбөр”-ийг түншлэлийн хүрээнд хөгжүүлэх,

4. Их сургуулиудад шаардлагатай хөрөнгө оруулалт ба эргэлдэх сан бүрдүүлэхэд

дэмжлэг авах зэрэг юм.

Шаардагдах ур чадвар: Чиг үүрэгтэй холбоотой багшлах ажлыг таваас доошгүй жил

хийсэн, дадлага удирдаж байсан, мөн компаниудад таваас доошгүй жил ажиллаж

байсан туршлагатай, компаниудын үйл ажиллагааг сайн ойлгодог, удирдлагуудтай

харьцах харьцааг хөгжүүлэх чадвартай байх ёстой.

Хамтрагч талууд: Хөтөлбөрийн түншлэл хариуцсан мэргэжилтний хоёр бүлэгтэй

ажиллах ёстой. Үүнд эхний бүлэг нь компаниуд ба байгууллагууд бөгөөд хоёрдагч

бүлэг нь мэргэжлийн холбоод юм. Үүнд Ажил Олгогч Эздийн Холбоо, Монголын

Бизнесийн Зөвлөл, Худалдаа Аж Үйлдвэрийн Танхим зэрэг бизнесийн мэргэжлийн

холбоод чухал үүрэгтэй.

Судалгаа, Сургалт-Түншлэл мэргэжилтэн: (R and D and Training-partnership

development officer)

Их дээд сургуулиуд аж үйлдвэрийн салбартай түншлэлийг хөгжүүлэхэд судалгаа

хөгжил, хамтын ажиллагаа хариуцсан мэргэжилтэн чухал үүрэгтэй.

Өнөөгийн байдал: 2014 оны байдлаар IRIM хүрээлэнгийн судалгааны үр дүнгээс

харахад, их, дээд сургуулиуд, академийн судалгаа хөгжлийн үйлчилгээний өнөөгийн

нөхцөл байдлыг гуч орчим компанийн удирдлагуудын 10 орчим хувь нь сайн гэж

үнэлжээ.9 Өөрөөр хэлбэл, аж үйлдвэрийн салбарынхан их, дээд сургуулиудын судалгаа

ба хөгжлийн чадавхийг төдийлөн үнэлэхгүй байна. Монголын түвшинд судалгаа

хөгжлийн үйл ажиллагаа нь эхлэлийн шатандаа байгаа учраас магадгүй эхний шатанд

аж үйлдвэрийн салбарын хэрэгцээнд нийцсэн энгийн, төрөл бүрийн судалгааг хамтран

хийж болно. ШУТИС, ХААИС зэрэг сургууль инженерийн боловсролтой мэргэжилтэн

бэлтгэдэг учраас энэ салбар чухал ач холбогдолтой юм. Хэрвээ судалгаа хөгжлийн

үйлчилгээ хөгжвөл үүнийг дагаад сургалтын чанарыг сайжруулж, төгсөгчдийн

өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлнэ.

Монголын их, дээд сургуулиуд түр сургалтаас орлогынхоо тодорхой хэсгийг олдог

сайн туршлага 1990-ээд оны эхээр байсан боловч, өнөөдрийн байдлаар бакалаврын ба

магистрын зэрэг олгохоос бусад бүхий л түр сургалт явуулахыг БСШУ Яамнаас

бодлогоор дэмжихгүй байна.

Сайн туршлага: Дэлхийн хэмжээний томоохон сургуулиудын хувьд энэ мэргэжилтэн

чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Судалгаа хөгжил, хамтын ажиллагаа хариуцсан мэргэжилтэн

нь өөрийн ажил үүргийн хувьд их сургуулийн судалгаа ба хөгжил, өндөр технологи,

инноваци, старт ап зэрэг хөтөлбөртэй нягт холбоотой ажилладаг. Барууны их дээд

сургуулиуд нь судалгаа хөгжил ба мэргэжлийн түр сургалтын үйл ажиллагаанаас

9

67

санхүүжилтээ бүрдүүлж, улмаар судалгаа шинжилгээн дээр суурилсан өндөр түвшний

мэдлэгийг бий болгох боломжтой. Энэ чиглэлд АНУ-ын Станфордын их сургууль

манлайлдаг.

Зорилго: Энэ ажлын байрны зорилго нь их сургуулиудын өөрийн судалгаа хөгжил ба

түр сургалтын чадавхи дээр суурилан аж үйлдвэрийн салбартай хамтран ажиллаж,

тэдний хэрэгцээ шаардлагатай байгаа үйлчилгээ, ажлуудыг хийж гүйцэтгэх юм.

Үндсэн чиг үүрэг: Энэ ажлын байрны гүйцэтгэх үүрэг нь

1. Аж үйлдвэрийн салбарын судалгаа хөгжлийн үйлчилгээний хэрэгцээ

шаардлагыг тодорхойлж түүнд нийцсэн үйл ажиллагааг явуулах

2. Аж үйлдвэрийн салбарын хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн мэргэжлийн түр

сургалтын үйл ажиллагааг нийлүүлэх

3. Судалгаа хөгжил ба түр сургалтаас их сургуулиудын үйл ажиллагааны тодорхой

хэсгийг санхүүжүүлэх зэрэг болно.

Шаардагдах ур чадвар: Чиг үүрэгтэй холбоотой хувийн хэвшлийн компанийн сургалт

хариуцсан менежер, судалгааны хэлтэст ажиллаж байсан туршлагатай хүн байх бөгөөд

инженерийн чиглэлийн хүн байх шаардлагатай. Эдгээр нь бизнесийн байгууллагын

бодит хэрэгцээ шаардлага, өөрчлөлт, дахин мэргэших бодлого, зах зээлийн нийц

зэргийг ойлгоход ихээхэн чухал юм. Хөрөнгө оруулалт ба эргэлдэх сангийн талаар

ойлголттой, хөрөнгө босгох үйл ажиллагааны туршлагатай байвал сайн. Мөн

мэргэжлийн түр сургалтын зөвшөөрлийг төрийн холбогдох байгууллагаас авах

шаардлага зүй ёсоор гарах учраас төрийн байгууллагатай хамтарч ажиллаж чаддаг ур

чадварыг тухайн мэргэжилтэн эзэмшсэн байх ёстой.

Хамтрагч талууд: Хамтрагч талууд нь их дээд сургуулиудын судалгааны алба,

судалгааны мэргэжлийн тэнхмүүд, компаниудаас судалгаа хариуцсан мэргэжилтнүүд,

мөн түр сургалтын нэгжүүд юм. Томоохон сургуулиудын хувьд технологи дамжуулах

төв, инновацийн хэлтэс, өндөр технологи дамжуулах төв зэрэгтэй хамтран ажиллана.

Томоохон компаниуд нь өөрийн бизнесийн төлөвлөгөөндөө тухайн жилдээ хийлгэх

судалгаа ба сургалтын үйл ажиллагаанд зарцуулах төсвийг төлөвлөдөг бөгөөд хэрвээ

энэ талаар мэдээллийг авч чадвал төлөвлөгөө ихээхэн бодитой болох юм.

1. Түншлэл хамтын ажиллагааны албаны үйл ажиллагааны үе шат

Түншлэл хамтын ажиллагааны албаны үндсэн үйл ажиллагааг тойм байдлаар зураглан

харуулбал дараах байдалтай байна.

Түншлэлийн ажиллагааны албаны үйл ажиллагааны үндсэн үе шат

68

1-р алхам нь холбогдох судалгаатай танилцах, 2-р алхам нь төлөвлөгөө боловсруулах,

3-р алхам нь бэлтгэл үйл ажиллагаа, 4-р алхам нь хэрэгжүүлэх ба тайлагнах, 5-р алхам

нь үнэлэх зэрэг болно. Одоо эдгээр таван алхмын талаар, гурван мэргэжилтэн тус

бүрийн хийх ажил үүргийн жишээн дээр дэлгэрүүлэн авч үзье.

1-р алхам: Холбоотой судалгаатай танилцах

Түншлэл хамтын ажиллагааны албаны эхний үйл ажиллагаа нь судалгаатай танилцах

юм. “Дээд боловсролыг хөдөлмөрийн зах зээлтэй уялдуулах нь” зөвлөх үйлчилгээний

санал болгосны дагуу их, дээд сургуулиуд өөрсдөө төгсөгчдийнхөө хөдөлмөр

эрхлэлтийн судалгааг жил бүр 2 үе шаттай гүйцэтгэх юм. Үүний эхнийх нь буюу

“Төгсөгчдийн мөшгих судалгаа 1”-д (TMC-1) төгсөөд 1 жил болж буй төгсөгчдийг,

хоёрдахь буюу “Төгсөгчдийн мөшгих судалгаа 2”-т (TMC-2) төгсөөд 3 жил болж буй

төгсөгчдийг хамруулах юм. Мөн их, дээд сургуулиуд өөрсдөө “Ажил олгогчдын сэтгэл

ханамжийн судалгаа” (AОСХС) нэртэй асуулгын судалгааг ажил олгогч компаниудаас

мөн “Ажил олгогчдын сэтгэл ханамжийн судалгаа” (AОСХС ярилцлага) ярилцлагын

судалгааг ажил олгогч компаниудаас тус тус авна. “Төгсөгчдийг мөшгөх судалгаа 1”-д

хамрагдсан ажил эрхэлж буй төгсөгчдийн ажил олгогчдоос авах судалгаа юм.

Дурдсан дөрвөн судалгаанаас гадна Хөдөлмөрийн Яамнаас 2010 оноос хойш жил тутам

гүйцэтгэж буй , хөдөлмөрийн зах зээл дээрх эрэлтийг тандах “Барометрийн судалгаа”

(БС), “Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаа” (ТХЭС) гэсэн хоёр судалгааг

ашиглаж болно. Мэргэжилтэн бүрийн ажил үүрэгтэй холбоотойгоор, ямар судалгааг

хэрхэн ашиглах вэ гэдгийг тус бүрд нь тоймлон авч үзье.

Төгсөгч-түншлэл мэргэжилтэн: Уг мэргэжилтэн ТМС-1, ТМС-2, АОСХС, АОСХС

ярилцлага, БС, ТХЭС гэсэн 6 судалгааг ашиглах боломжтой. Үүнд TMC-1-ээс

төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг төгсөгчдийн эзэмшсэн мэргэжил ба ажиллаж буй

салбараар харьцуулсан үр дүнг ашиглах боломжтой. Чухам энэ үр дүнгээс тус

сургуулийн ямар хөтөлбөрийн төгсөгчид ямар салбар чиглэлд ажиллаж байгаа, аль аж

ахуйн нэгжүүдтэй хамтын ажиллагаагаа гүнзгийрүүлэх шаардлагатай талаарх

мэдээллийг тогтмол авч байх юм.

Мэргэжлийн түр сургалтын чиглэлээр ТМС-1 ба ТМС-2 судалгаануудаас тухайн

төгсөгч цаашид ямар чиглэлээр сурах сонирхолтой байгааг ажиллаж буй салбараар нь

харьцуулах, үүн дээр үндэслэн хамтарсан сургалт зохион байгуулах хэрэгцээг

тодорхойлох боломжтой болох юм.

Судалгаатай танилцах

Төлөвлөгөө боловсруулах

БэлтгэхХэрэгжүүлэх ба тайлагнах

Үнэлгээ хийх

69

Хөдөлмөрийн Яамны Барометрийн судалгаанаас компаниудын шинээр ажилтан авахад

ашигласан мэдээллийн эх сурвалжийн үр дүнг харах ба үүнийг их, дээд сургуулиудын

өөрсдийн гүйцэтгэсэн Ажил олгогчийн судалгааны үр дүнтэй харьцуулан мэдээлэл

сурталчилгааны үйл ажиллагаандаа тусгана.

Мөн төгсөгчдийн цалингийн мэдээллийг авснаар төгсөгчдийн хандивын талаарх үйл

ажиллагааг бодитой төлөвлөх боломжтой болно. Үүнийг УБСЕГ-ын улирал тутмын

мэдээнд гардаг салбаруудын дундаж цалингийн мэдээлэлтэй харьцуулна. Ингэснээр

цаашид төгсөгчдийн холбоотой хамтран ажиллах холбооны хэрэгцээг тодорхойлоход

шаардлагатай мэдээлэлтэй болох бөгөөд улмаар цаашдын үйл ажиллагааны төлөвлөгөө

боловсруулахад бэлэн болно. Хавсралт 1.

Хөтөлбөр-түншлэл мэргэжилтэн: Уг мэргэжилтэн ТМС-1, ТМС-2, АОСХС, АОСХС

ярилцлага, БС, ТХЭС гэсэн 6 судалгааг ашиглах боломжтой. Үүнд уг мэргэжилтний

хийх ажлын чиг үүргийн хүрээнд ТМС-1 ба ТМС-2 гэсэн судалгаануудаас эзэмшсэн

мэргэжил эрхэлж буй ажилтай нь хэр нийцтэй байгаа үнэлгээг ажиллаж буй салбараар

нь харьцуулах, аль хөтөлбөрийн ямар салбарт ажиллаж байгаа төгсөгчийн ажил

мэргэжлийн нийцэл сайн, муу байгааг тодорхойлж дүгнэлт өгөх боломжтой болох юм.

Чухам үүн дээр тулгуурлан хөтөлбөр-түншлэл хариуцсан мэргэжилтэн оюутнуудын

дадлагыг зохион байгуулах, улмаар цалинтай дадлага хийлгэх хөтөлбөр боловсруулах

боломжтой болох юм.

АОСХС-ны мэдээлэл нь дадлагын үйл ажиллагааг боловсронгүй болгох,

“Байгууллагын тэтгэлэгт хөтөлбөр”-ийг хөгжүүлэхэд маш чухал.

Нэмэлт байдлаар Хөдөлмөрийн Яамны ТХЭС-ны үр дүн дээр үндэслэн эрхэлж буй

ажилдаа сэтгэл ханамжтай байдал, эзэмшсэн ур чадвар нь ажлын байранд хэр нийцдэг

талаарх төгсөгчдийн өгөх үнэлгээ, ажлын байран дээрээ тогтвортой ажиллаж байгаа,

эсвэл хурдтай шилжиж байгаа байдлыг эзэмшсэн мэргэжлээр нь харьцуулах

боломжтой. Ингэснээр үйлдвэрлэлийн салбартай хамтарч сургалтын хөтөлбөрөө

шинэчлэх хэрэгцээ шаардлагыг тодорхойлно.

Хөдөлмөрийн Барометрийн судалгаагаар байгууллагуудад хэрэгцээтэй мэргэжлийн

ажилтны тоо салбар чиглэлээр гарах боломжтой. Энэ үр дүнг ашиглан аль салбарын

ямар байгууллагад оюутан дадлагажуулах, төгсөгчдийн мэдээллийг хүргэх

төлөвлөгөөгөө шинэчлэх боломжтой. Мөн энэ мэдээлэл дээр тулгуурлан

“Байгууллагын нэрэмжит оюутны тэтгэлэг”-т хөтөлбөрийг боловсруулна.

Судалгаа-Сургалт Түншлэл мэргэжилтэн: Уг мэргэжилтэн АОСХС, АОСХС-

ярилцлага, БС, ТХЭС гэсэн дөрвөн судалгааг ашиглах боломжтой.

Судалгаа хөгжлийн үйл ажиллагааг хөгжүүлэхийн тулд АОСХС-ны ажил олгогчид их

сургуулиудтай судалгаа хөгжлийн чиглэлээр ямар ажлыг хамтран гүйцэтгэх

боломжтой байгаа тухай мэдээллийг авах боломжтой. АОСХС-ны судалгаанд түр

сургалтын хэрэгцээ, төсөв, хэлбэр зэргийг тодорхойлсон асуулт бий. Ингэж

төгсөгчдийг хамтран сургах, сургалтынхаа хөтөлбөрийг боловсруулахад

үйлдвэрлэлийн салбарын оролцоог нэмэгдүүлэх боломжтой.

ХЯ-ны Барометрийн судалгаагаар байгууллагууд ажилтнаа өөрийн хөрөнгөөр сургах

төлөвлөгөөний талаар мэдээлэл байгаа бөгөөд үүнийг салбар чиглэлээр нарийвчлан

гаргаж, байгууллагуудад хамтарсан сургалт зохион байгуулах санал хүргүүлж болно.

70

2-р алхам: Төлөвлөгөө боловсруулах

Энэ үе шатанд гурван мэргэжилтэн нэг жилээр үйл ажиллагаагааны төлөвлөгөө

боловсруулах юм. Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө, тухайн жилд хийх үйл ажиллагааны

жагсаалтыг мэргэжилтэн бүр гаргана. Энэ нь тухайн сургуулийн эрхэм зорилго, алсын

хараа, стратегийн төлөвлөгөө, бизнес төлөвлөгөөтэй уялдсан байх ёстой. Мөн

мэргэжилтэн бүрийн үйл ажиллагаа нь өөр хоорондоо уялдах ёстой. Үйл ажиллагааны

төлөвлөгөө нь санхүүгийн жилээр, эсвэл хичээлийн жилээр алинаар ч байж болно. Үйл

ажиллагааны төлөвлөгөөг гаргахдаа мэргэжилтэн бүрийн үйл ажиллагаа,

санхүүжилтийн эх үүсвэр, төсөв, хугацаа, давталт, хамтрагч, шалгуур, суурь, зорилтот

түвшин зэргийг тодорхойлох ёстой болно.

1. Санхүүжилтийн эх үүсвэр хэсэгт тухайн үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхэд

хаанаас ямар байгууллагаас ямар нөөц гарахыг төлөвлөнө гэсэн үг.

2. Төсөв нь шууд мөнгөн дүнгээр хэмжигдэх зардлын төлөвлөлт мөн.

3. Хугацаа нь тухайн арга хэмжээний эхлэх болон дуусах хугацаа юм.

4. Давталт нь тухайн үйл ажиллагааг хэдэн удаа хийхийг харуулна.

5. Хамтрагч нь хариуцах хүнээс илүүтэй өргөн хүрээтэй сонирхогч талуудыг хэлж

байгаа бөгөөд уг арга хэмжээг хийхэд дэмжлэг авах, сонирхлыг татах, эрх мэдэл

бүхий субьектүүдийг оруулна. Мөн эдгээр гурван мэргэжилтэн өөр хоорондоо

ажлаа уялдуулах нь чухал.

6. Шалгуур нь тухайн арга хэмжээг ямар үзүүлэлтээр үнэлэхийг тогтооно.

7. Суурь нь хийхийн өмнө нөхцөл байдал ямар байсныг тодорхойлно.

8. Хүрэх зорилтот түвшин нь хаана хүрсэн байх үр дүнг илэрхийлнэ.

Жишээ болгон хүснэгтээр гурван мэргэжилтний хийж болох ажлын жагсаалт болон

форматыг орууллаа. Хавсралт 3-оос харна уу.

3-р алхам: Бэлтгэл үйл ажиллагааны үе шат

Энэ үе шатанд өмнөх шатанд төлөвлөсөн үйл ажиллагаа хийхэд шаардлагатай бэлтгэл

үйл ажиллагааг хангана. Төлөвлөсөн үйл ажиллагааны бэлтгэлийг бүрэн хангасан

эсэхийг шалгахын тулд шалгах хуудас бэлтгэх шаардлагатай. Энэ үе шатанд

мэргэжилтнүүд дараах ерөнхий чиг үүргийг гүйцэтгэдэг.

1. Талуудыг мэдээллээр хангах: Өмнөх шатанд тодорхой мэдээлэлтэй болсон учир

тухайн мэдээллээс холбоотой мессежуудыг бэлтгэж улмаар холбогдох талуудад

танилцуулах хэрэгтэй. Ингэж сонирхогч талуудыг мэдээллээр хангаснаар

одоогийн нөхцөл байдлын талаар нотолгоон дээр суурилсан мэдээлэлтэй болох

юм. Энэ нь цаашид аль зүг чигт ажиллах талаар нэгдсэн байр суурийг бас

харуулна.

2. Олон талын хэлэлцүүлэг: Үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг боловсруулахын өмнө

төгсөгчдийн холбоо, удирдлага зэрэг хамтран ажиллах олон талуудтай

зөвлөлдөж тэдний сонирхлыг тодорхойлох хэрэгтэй. Энэ нь чухал бэлтгэл ажил

болно. Тухайлбал оюутнууд, багш нар, ажил олгогч компаниуд, мөн сургуулийн

удирдлагууд гэх мэт.

3. Цаг хугацааг бодитой тооцох: Цаг хугацааг бодитой тооцохыг хичээх хэрэгтэй.

Ингэхийн тулд сонирхогч талуудын үйл ажиллагааны онцлог, өөрийн

сургуулийн санхүүжилт, хичээлийн жилийн үндсэн үйл ажиллагааг харгалзах

71

хэрэгтэй. Тухайлбал их дээд сургуулиуд нь үйл ажиллагаа нь хичээлийн жилээр

байдаг бол компаниудын төлөвлөгөө нь жилээр байдаг.

4. Нөөцийг төлөвлөх: Төлөвлөлтийг бодитой хийхэд нөөцийг бодитой тооцох

явдал чухал юм. Сургуулийн зүгээс байгаа хүн хүч, цаг хугацаа, нөөц бололцоо,

бусад сонирхогч талын тухайн жилийн төлөвлөгөө зэргийн талаар сайн

мэдээлэлтэй байх ёстой. Тухайлбал хамтран ажиллахаар төлөвлөж байгаа

компаниуд тухайн жилдээ хэчнээн хүнийг сургахаар төлөвлөж байгаа зэргийг

мэдвэл түр сургалтын төлөвлөгөөг гаргахад хялбар юм.

5. Удирдлагын дэмжлэг: Төлөвлөгөөг бодитой болгодог хамгийн чухал зүйл нь

сургуулийн удирдлагуудаас дэмжлэг авах явдал юм. Тиймээс үйл ажиллагааны

төлөвлөгөөг тухайн мэргэжилтэн боловсруулан, удирдлагууддаа танилцуулж,

баталгаажуулах хэрэгтэй.

6. Жендерийн асуудал: Аливаа үйл ажиллагааг төлөвлөхдөө тухайн арга

хэмжээний жендерийн асуудлыг заавал тооцож байх хэрэгтэй. Энэ нь тухайн

арга хэмжээнд оролцогчдын хүйсийн тэгш байдлын тэнцвэрийг хадгалахыг

хичээхээс эхлээд үр тайлагнах үйл явцад жендертэй холбоотой мэдээллийг

заавал тусгадаг байх нь орчин үеийн шаардлага юм.

7. Хөгжлийн бэрхшээлтэй, эмзэг бүлгийн оюутнуудын асуудал: Эмзэг бүлгийн

оюутнуудын асуудлыг тусад нь анхаарах хэрэгтэй. Тиймээс жилийн үйл

ажиллагааны төлөвлөгөө болон тайлагналыг бэлтгэхдээ хөгжлийн бэрхшээлтэй,

эмзэг бүлгийн яг хичнээн оюутнуудыг хамрах вэ гэдгийг тооцоолох ёстой.

Бэлтгэл үйл ажиллагааны шалгах хуудсыг ашиглах хэрэгтэй.

4-р алхам: Хэрэгжүүлэх ба тайлагнах үе шат

Төгсөгч-түншлэл мэргэжилтэн: Уг мэргэжилтэн өөрийн ажил үүргийн хувьд

хэрэгжүүлэх шатанд дараах үйл ажиллагааг төлөвлөх хэрэгтэй.

Төгсөгчидтэй холбоо тогтоох, судалгаа хийхтэй хүрээнд,

1. Төгсөгчдийг мөшгих судалгааг хийх,

2. Төгсөгчдийн фейсбоок бүлгүүдийг байгуулах,

3. Амжилттай төгсөгчдийн цуврал лекцийг хийх,

4. Улмаар төгсөгчдийн холбоог шинэчлэн зохион байгуулах,

5. Төлөөлөн удирдах зөвлөлд төгсөгчдийн холбооны удирдлагыг оруулах,

6. Курс бүрийн төгсөгчдийн ойн уулзалтыг зохион байгуулахад сургуулийг

төлөөлж оролцох,

Төгсөгчдийн тэтгэлэг ба хандивын үйл ажиллагааны хүрээнд,

7. Төгсөгчдийн нэрэмжит тэтгэлгүүдийг бий болгох,

8. Төгсөгчдийн холбооны дэргэд “Хандивын хороо”-г байгуулж ажиллуулах,

9. Төгсөгчдийг 3-4 курсын оюутнуудтай холбож дадлага хийхэд холбож өгөх

10. Жил бүрийн төгсөгчдийн нэгдсэн чуулга уулзалт зэрэг ажлыг хийнэ.

Хөтөлбөр-түншлэл мэргэжилтэн: Уг мэргэжилтэн өөрийн ажил үүргийн хувьд

хэрэгжүүлэх шатанд дараах үйл ажиллагааг төлөвлөх хэрэгтэй.

Сургалтын төлөвлөгөө, хичээлийн хөтөлбөрт түншлэгчдээс санал авах ажлын

хүрээнд,

72

1. Сургалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөрийг шинэчлэх боловсруулахдаа ажил олгогчид

танилцуулах, экспертиз хийлгэх санал авах журмыг боловсруулж батлуулах,

2. Ажил олгогчоос саналаа өгөх албан ёсны семинар, хэлэлцүүлгийг тогтмол хийх

хэрэгтэй.

3. Сургуулийн Удирдах зөвлөлд хувь нэмэр оруулж чадах компанийн захирал

менежерүүдээс оруулах,

4. Сургуулийн хөтөлбөрийн хороонд компаниудаас менежер, инженер оруулах,

5. Сургуулийн хөтөлбөрийн мэргэжилтнүүд, багш нарт арга зүйн зөвлөгөө өгөх,

6. Бэлтгэж байгаа мэргэжилд үзэж байгаа хичээлүүд зах зээл дээр тухайн

мэргэжлийн ажлын байрны тодорхойлолттой хэр зэрэг нийцтэй байгаа зөрүүн

тогтмол шинжилгээ хийнэ.

Дадлагыг сайжруулах цалинтай дадлагыг бий болгох тухайд гэвэл,

1. Дадлагын төрөл хэлбэрүүдийн дизайныг олон улсын туршлагаар шинэчлэн

боловсруулах,

2. Сургуулийн оюутны дадлагын хэрэгцээг тодорхойлох,

3. Дадлагад гарч болох боломжит байгууллагуудын жагсаалтыг гаргах,

4. Дадлагад гарах байгууллагуудтай танилцах аяллыг оюутнуудад зохион

байгуулах

5. Эдгээр байгууллагуудын дадлагын хэрэгцээ, чадавхийг тодорхойлох

6. Жишиг дадлагын гэрээ бэлтгэх,

7. Сургалтын төлбөрөөс дадлагын үйл ажиллагаанд төсвийг хангалттай тусгуулах,

8. Дадлагын байгууллагуудтай урт хугацаанд хамтран ажиллах гэрээг байгуулах

9. Дадлагыг удирдах багш нарын цугларалт хийх,

10. Дадлагын явцад талбар дээр хөтлөх (coaching) инженерүүдийг бэлтгэх

семинарыг хийх,

11. Дадлага хийх оюутнуудад сургалт явуулах, сургалтанд дадлагын гэрээний

талаар, дадлагын холбогдогч талуудын эрх үүргийн талаар, мөн оюутны хийж

гүйцэтгэх ажил үүргийн талаар, талбар дээр ХАБЭА-н талаархи болон бусад

сургалт зааварчилгааг заавал тусгана.

12. Мөн эдгээр үйл ажиллагааг хянах механизмуудыг боловсруулах зэрэг болно.

“Байгууллагын тэтгэлэгт хөтөлбөр”-ийг хөгжүүлэх хүрээнд,

1. Компаниудад хэрэгцээтэй байгаа мэргэжилтнүүдийг судлана,

2. Тэтгэлгийн дизайн ба хэлбэр, онцлогийг боловсруулна

3. Мөн тэтгэлэг авах боломжит оюутнуудын судалгаа,

4. Улмаар шалгаруулах хөндлөнгийн комисс бүрдүүлэх ба комиссын ажиллах

журмыг хүртэл гаргаж эцэст нь уг ажлыг үнэлэх үнэлгээний шалгаруулалтыг

хийх ёстой.

5. Нээлттэй тэтгэлэг бол нээлттэй тэтгэлгийг зарлах ба материал хүлээн авах

шалгаруулах аргачлал, хугацаа, шаардлага зэргийг тодорхойлж боловсруулна.

6. Хэрвээ зөвхөн зорилтот бүлэгт чиглэсэн хаалттай тэтгэлэг бол тэтгэлгийг зарлах

ба материал хүлээн авах шалгаруулах аргачлал, хугацаа, шаардлага зэргийг

тодорхойлж боловсруулна.

7. Байгууллагуудын ажлын байрны танилцуулгыг хийх зэрэг болно.

Хөрөнгө оруулалт ба эргэлдэх сан бүрдүүлэхэд дэмжлэг авах хүрээнд,

1. Сургуульд хөрөнгө оруулалт ба эргэлдэх сан бүрдүүлэх хэрэгцээг тодорхойлох

73

2. Хөрөнгө оруулалт ба “эргэлдэх сан”-г тусгайлсан материал, хурал, цуглаанаар

дамжуулан маркетинг хийх төлөвлөгөө гаргах

3. Боломжит компаниудын удирдлагуудтай уулзах жагсаалт гаргаж, сүлжээ

үүсгэх, зөвлөл байгуулах,

4. Сургуулиудын УЗ бол захирлуудтай хамтран эргэлдэх сан байгуулах боломжтой

хүмүүстэй тогтмол уулзалт хийх албан албан бус сүлжээг үүсгэх,

5. Төлөвлөгөөт тогтмол хийгдэх арга хэмжээнүүдийн календарчилсан төлөвлөгөө

гаргах

6. Монголд байгаа өөр сургуулиудын сайн туршлагыг судлах, мэдээлэл туршлагаа

солилцох

Хөрөнгө оруулалт ба эргэлдэх сангийн талаар дараах дараах хавсралтаас илүү их

мэдээлэл авах боломжтой. Хавсралт 4.

Судалгаа-Сургалт Түншлэл мэргэжилтэн: Уг мэргэжилтэн өөрийн ажил үүргийн

хувьд хэрэгжүүлэх шатанд дараах үйл ажиллагааг төлөвлөх хэрэгтэй.

Судалгаа ба хөгжлийг үйл ажиллагааны хүрээнд,

1. Хэрэглэгчдийн хувьд ямар салбарт, ямар төвшний судалгаа хөгжлийн үйлчилгээ

хэрэгтэй байгаа,

2. Тухайн сургууль ямар төрлийн үйлчилгээ үзүүлэх чадвартай байгааг

тодорхойлох,

3. Компаниудын судалгаа ба хөгжлийн хариуцсан инженерүүдийг “Зочин

судлаачийн лекц” уншуулах,

4. Технологи дамжуулах ба инновацийн хэлтэстэй нягт хамтран ажиллах ёстой

бөгөөд эхний жилүүдэд хамтран ажиллах сайн туршлагуудыг бий болгох

хэрэгтэй.

Байгууллагуудад хийх мэргэжлийн түр сургалтыг хөгжүүлэхтэй холбоотой,

1. Байгууллагуудад шаардлагатай байгаа мэргэжлийн түр сургалтын хэрэгцээг

тодорхойлох судалгааг захиалж хийлгүүлэх

2. Тухайн сургуулийн мэргэжлийн түр сургалт хийх чадавхийг тодорхойлох

3. Түр сургалтын багцуудыг мэргэжлийн тэнхмүүдтэй хамтран боловсруулах,

4. Түр сургалтыг хийхтэй холбоотой танилцуулах уулзалтуудыг календарчилсан

төлөвлөгөөг гаргаж боловсруулах

Тайлагнах үйл ажиллагаа: Тухайн үйл явдлыг хэрэгжүүлж дууссаны дараа тайлан

бол хамгийн гол бүтээгдэхүүн юм. Тайлан олон янзын хэлбэртэй байж болох бөгөөд

төгсөгчдийн уулзалтын тайлан, түр сургалтын тайлан, хөтөлбөрийн хорооны

хэлэлцүүлгийн тайлан, дадлагын тайлангууд гэх мэт бүгд өөр бүтэцтэй байх юм.

Гэхдээ ямар ч тайланд түгээмэл хэрэглэгддэг хэсгүүд бий. Эдгээр нь нэгдүгээрт,

тухайн арга хэмжээний зорилго юу байсан, хоёрдугаарт, тухайн арга хэмжээнээс

хүлээгдэж байсан үр дүн ямар байсан, гуравдугаарт, хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний

хүрээнд юу юу хийгдсэн, дөрөвдүгээрт, ямар хүмүүс оролцсон, тавдугаарт, оролцогчид

уг арга хэмжээг хэрхэн яаж үнэлсэн бэ гэдгийг харуулах юм.

Нэмэлт байдлаар тухайн арга хэмжээг хийхэд цугларсан бүхий л материалыг хавсаргах

хэрэгтэй. Тухайлбал, арга хэмжээг төлөвлөхөд хэрэглэсэн материалууд, урилга,

74

оролцсон хүмүүсийн жагсаалт, уулзалтын тэмдэглэл зэрэг байж болно. Ерөнхийдөө

тайланг бичихдээ төлөвлөсөн форматыг түгээмэл ашигладаг. Тайланг боловсруулж

дууссаны дараа хоёроос доошгүй хувиар цаасаар болон файлаар бэлдэж, хамтрагч

болон удирдлагуудад танилцуулж, архивд шилжүүлнэ.

5-р алхам: Үнэлэх

Үнэлгээний хоёр төрлийн үйл ажиллагааг тухайн мэргэжилтэн явуулна.

Хяналт шинжилгээ-үнэлгээ: (Monitoring and Evaluation) Эхнийх нь тухайн үйл

ажиллагааны хяналт шинжилгээ-үнэлгээний дагуу үнэлэх юм. Үүний тулд үйл

ажиллагаагаа төлөвлөгөөний сүүлчийн гурван багананд байгаа шалгуур, суурь, хүрэх

зорилт гэсэн гурван үзүүлэлтийг бөглөх юм. Үүнийг хавсралт 3-аас харж болно.

Ялангуяа суурь гэдэг нь үйл ажиллагаа явагдахаас өмнөх нөхцөл байдлыг

хэмжигдэхүйц үзүүлэлтээр илэрхийлнэ. Харин тухайн үйл ажиллагаа явагдсанаар

хүрэх гэж зорьж байгаа зорилтот түвшинг илэрхийлнэ. Улмаар үйл ажиллагааны

тайлан дээр дурдсан гурван үзүүлэлтийг ашиглан бичнэ. Төсөл хөтөлбөрийн хяналт

шинжилгээ-үнэлгээ хийх талаар ИРИМ-ийн боловсруулсан гарын авлагыг ашиглаж

болно.

Үнэлгээ: (Evaluation) тухайн жил хийж гүйцэтгэсэн гол үйл ажиллагааг үнэлэх үйл

ажиллагаа юм. Үүнд,

1. Хийж гүйцэтгэсэн ажил бүрийг бүрийг тохирохуйц судалгааны арга хэрэгслийг

ашиглан үнэлэх

2. Үнэлгээнээс гарсан үр дүн сургамжаараа танилцуулга бэлдэж улмаар бүх

хамтрагч талыг оролцуулсан хэлэлцүүлэг хийж, үр дүнгээ тархаах

3. Хэлэлцүүлгээс гарсан үр дүнгээс дараа жилийн төлөвлөгөөнд оруулах зүйлсийг

гаргаж, үнэлгээн дээрээ суурилан дараа жилийн үйл ажиллагаагаа төлөвлөх

зэрэг болно.

Үнэлгээний арга: Үнэлгээнд төрөл бүрийн арга хэрэгсэл хэлбэрийг ашиглаж болно.

Асуулга маягаар тухайн үйл явдалд оролцогчдоос судалгаа авч болно. Аливаа арга

хэмжээг үнэлэх стандарт асуултууд элбэг байдаг бөгөөд хурал ба семинарыг үнэлэх

стандарт асуултууд байж болно. Мөн түншлэлийн баг дотроо, эсвэл бүх сонирхогч

талуудыг хамруулан хэлэлцүүлэг хийж үнэлэх арга ч чухал. Ямар төрлийн үнэлгээний

арга хэрэгслийг сонгож авах нь тухайн мэргэжилтнүүдийн хүсэл сонирхол, ажлын

онцлогоос хамаарна. Тухайлбал түр сургалтын хэсэг дээр сургалтад суусан хүмүүс

болон компанийн удирдлагууд, зохион байгуулахад оролцсон хүмүүсээс энгийн

асуултаар судалгаа авч болно. Ийм үнэлгээний арга хэмжээг тогтмол хийж хэвших

хэрэгтэй. Мөн сургуулиас өөрөөс нь зохион байгуулж байгаа ТМС ба АОСХС-ны

зарим асуулт нь үнэлгээний асуултыг агуулж байгаа учраас эдгээрийг ашиглаж болно.

Мөн үнэлгээнд тухайн хамтрагч байгууллагуудын салбарыг эсвэл хамтран ажилласан

хүмүүсийг үнэлж болно.

75

Эцэст нь энэхүү хоёр үнэлгээг нийлүүлэн тайлан бэлтгэх бөгөөд үр дүнг дараа жилийн

төлөвлөгөө боловсруулахад ашиглах юм.

Хавсралт 1

Түншлэл хамтын ажиллагааны алба

Төгсөгч ба түншлэлийн мэргэжилтэн

Төгсөгчдийн мөшгөх судалгаа 1 ба 2


Бэлтгэл үйл ажиллагаа

Хэрэгжүүлэх/

Тайлагнах

Үнэлэх

Хөтөлбөр ба түншлэлийн мэргэжилтэн

ТМС, АОСХС, ХЗЗ судалгаатай танилцах




Тайлагнах

Үнэлэх

Судалгаа ба сургалт түншлэлийн мэргэжилтэн

Судалгааны үр дүнтэй танилцах




Тайлагнах

Үнэлэх

76

Хавсралт 2. Судалгааны асуултуудыг үйл ажиллагаандаа ашиглах зааварчилгаа.

Төгсөгчдийг мөшгих судалгаа 1, (ТМС-1)

Төгсөгчдийн мөшгих судалгаа 2, (ТМС-2)

Ажил олгогчдын сэтгэл ханамжийн судалгаа, асуулга. (АОСХС)

Ажил олгогчдын сэтгэл ханамжийн судалгаа, ярилцлага. (АОСХС, ярилцлага)

ТМС-1 ТМС-2 АОСХС АОСХС

ярилцлага

А Төгсөгч-түншлэл мэргэжилтэн

1 Төгсөгчид, төгсөгчдийн холбоотой

тогтмол холбоотой байж тэднийг

мэдээллээр хангаж, тодорхой арга

хэмжээг тогтмол зохион байгуулах

Асуулт:

2.1, 2.2, 2.3, 2.4,

2.5, 2.6, 2.7, 2.8,

2.9, 2.10, 2.11,

2.12, 2.13, 2.14,

3.5, 3.6, 3.7, 3.8,

3.9, 3.10

Асуулт:

2.1, 2.2, 2.3, 2.4,

2.5, 2.6, 2.7, 2.8,

2.9, 2.10, 2.11,

2.12

3.7, 3.13

Асуулт:

3.1, 3.2, 3.3,

4.1

Асуулт:

4, 5, 17

2 Төгсөгчдөд зориулсан “дахин

сургалт”-ын хэрэгцээ шаардлагыг

тодорхойлж ийм сургалтыг явуулах

Асуулт:

3.1, 3.2, 3.3, 3.4,

3.11,

4.3, 4.4, 4.5, 4.6

Асуулт:

3.1, 3.2, 3.3, 3.4,

3.5, 3.6, 3.11,

3.14

Асуулт:

4.2, 4.3

Асуулт:

3, 10,

3 Их сургуулиудад буцалтгүй хөрөнгө

оруулалт (investment) ба эргэлдэх

сан (endowment fund) бүрдүүлэх,

Асуулт:

3.4

Асуулт:

3.8

Асуулт:

2.1, 2.2, 2.3, 2.4,

2.5,

4.7

Асуулт:

11,

4 “Төгсөгчдийн нэрэмжит тэтгэлэг”-

ийг хөгжүүлэх

Асуулт:

3.11

Асуулт:

3.6, 3.8

Асуулт:

4.7

Асуулт:

11,

Б Хөтөлбөр-түншлэл мэргэжилтэн

1 Сургалтын төлөвлөгөө, хичээлийн

хөтөлбөрт бизнесийн

байгууллагуудаас санал авах

механизмыг боловсруулах,

хэвшүүлэх, хөгжүүлэх,

Асуулт:

3.1, 3.2, 3.3, 3.4,

3.10, 3.12, 4.2,

4.3, 4.4, 4.5, 5.1,

5.2

Асуулт:

3.9, 3.10, 3.11,

3.13, 3.14

Асуулт:

4.2, 4.3, 4.4, 4.5,

4.6

Асуулт:

2, 6, 7, 8,

2 Дадлагын үйл ажиллагаатай

холбоотой,

Асуулт:

3.9,

5.1, 5.2

-- Асуулт

4.7, 4.8, 4.9

Асуулт 1, 12, 13,

14, 15, 16, 17,

18, 19

3 “Байгууллагын тэтгэлэгт хөтөлбөр”-

ийг түншлэлийн хүрээнд хөгжүүлэх,

Асуулт:

3.5, 3.6, 3.7

-- Асуулт

4.3, 4.7

Асуулт 11,

4 Их сургуулиудад шаардлагатай

хөрөнгө оруулалт ба эргэлдэх сан

бүрдүүлэхэд дэмжлэг авах

-- -- Асуулт,

2.1, 2.2, 2.3, 2.4,

2.5, 4.7

--

В Судалгаа ба хөгжил, сургалт-түншлэл мэргэжилтэн

1 Судалгаа ба хөгжлийн үйл

ажиллагааг явуулах

-- -- Асуулт:

4.7, 4.11, 4.13

Асуулт:

11, 20, 21, 22

2 Мэргэжлийн түр сургалтын үйл

ажиллагааг нийлүүлэх

-- -- Асуулт:

4.14,

Асуулт:

9, 10, 11, 23, 24,

25, 26, 27, 28, 29

3 Судалгаа хөгжил ба түр сургалтаас

их сургуулиудын үйл ажиллагааны

тодорхой хэсгийг санхүүжүүлэх

-- -- Асуулт:

2.1, 2.2, 2.3, 2.4,

2.5, 4.7

Асуулт:

11, 27

77

Хөдөлмөрийн яамны гүйцэтгэдэг: Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаа,

Барометрийн судалгаа, Дунд ба урт хугацааны хөдөлмөрийн эрэлт,

нийлүүлэлтийн таамаглалыг хэрхэн ашиглах зааварчилгаа

Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаа

ХЯ-ны жил тутам гүйцэтгэдэг Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгааны

тайлангуудаас (www.hudulmur.mn/sudalgaa) дараах үзүүлэлтүүдийг үйлдвэрлэлийн

салбарын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд харгалзан үзэж болох юм. Үүнд:

1. Эзэмшсэн мэргэжил ба ажиллаж буй салбарын хамаарлын дэлгэрэнгүй хүснэгт.

Үүнийг ашиглаад тухайн хөтөлбөрийн төгсөгчид аль салбарт ажиллах магадлал

хэр их байгааг үнэлж, түүнийг хамтын ажиллагаандаа тусгах

2. Ажлын байран дээрээ тогтвортой ажиллаж байгаа, эсвэл хурдтай шилжиж

байгаа байдлыг эзэмшсэн мэргэжлээр нь харьцуулах. Үүнд тулгуурлан

үйлдвэрлэлийн салбартай хамтарсан сургалтын хөтөлбөрөө шинэчлэх

3. Эрхэлж буй ажилдаа сэтгэл ханамжтай байдал, эзэмшсэн ур чадвар нь ажлын

байранд хэр нийцдэг талаарх төгсөгчдийн өгөх үнэлгээ. Үүнийг мөн хамтарсан

сургалтын хөтөлбөртөө тусгах

4. Одоо эрхэлж буй ажилд нь хамгийн их шаардлагатай байгаа ур чадварын

үнэлгээ, ажил хийхийн тулд төгсөгчид ямар хичээл зүтгэл нэмж гаргаж байгаа

талаарх үр дүн. Эдгээрийг мөн хамтарсан сургалтын хөтөлбөртөө тусгах

5. Сүүлийн нэг жилийн сургалтын талаарх мэдээллийг ажиллаж буй салбараар нь

харьцуулах. Үүнийг мөн хамтарсан сургалтын хөтөлбөртөө тусгах

6. Төгсөгчдийн цаашдын төлөвлөгөө. Энэ үр дүнг аж ахуйн нэгжүүдийн хүний

нөөцийн бодлогод тусгах зөвлөмж гаргах

Дунд ба урт хугацааны хөдөлмөрийн эрэлт, нийлүүлэлтийн таамаглал

Хөдөлмөрийн яамны Хөдөлмөрийн судалгааны институт 2013 онд Монголын

хөдөлмөрийн зах зээлийн дунд ба урт хугацааны таамаглалын загварыг туршилтаар

боловсруулж, ирэх 10 жилд хөдөлмөрийн зах зээлд гарах гол өөрчлөлтүүдийг эдийн

засгийн үйл ажиллагааны 19 салбар, мэргэжлийн ангиллын 10 бүлгээр таамаглан

гаргажээ (www.hudulmur.mn/sudalgaa).

Их, дээд сургуулиуд үйлдвэрлэлийн салбартай хамтын ажиллагаагаа хөгжүүлэхдээ энэ

судалгаанаас дараах үзүүлэлтүүдийг харгалзан үзэх боломжтой. Үүнд:

1. Эдийн засгийн салбаруудын 2023 он хүртэлх өсөлт

2. Эдийн засгийн салбаруудад ажиллагсдын тооны 2023 он хүртэлх өсөлт

3. Ажил мэргэжлийн ангиллаарх урт хугацааны өсөлт

4. Эдийн засгийн аль салбарт ажил мэргэжлийн ямар бүлгийн эрэлт хэрэгцээ хэр

их байхыг харуулсан дэлгэрэнгүй хүснэгт

http://www.hudulmur.mn/sudalgaa

78

№ Үйл

ажиллагаан

ы төрөл

Санхүү,

эх үүсвэр

Төсө

в

Хугаца

а

Давтал

т

Хамтраг

ч

Шалгуур Суурь Хүрэх

зорилт

А. Төгсөгч-түншлэл мэргэжилтэн

1 Төгсөгчдийн

нэгдсэн

фэйсбүүк

групп

үүсгэх,

00 00 Нэг

удаа

Тогтмо

л

Төгсөгчи

д, багш

нар

Ангийн

групп

Хувийн

групп

байгаа

Бүх

ангиудын

80 хувь нь

холбогдсон

байх


холбооны

хандивын

хороог

зохион

байгуулах


хандивын

хүлээн

авалтыг

зохион

байгуулах


нэгдсэн

чуулга

уулзалт хийх

Б. Хөтөлбөр-түншлэл мэргэжилтэн

1 Хөтөлбөрий

н хороонд

ажил

олгогчдын

төлөөллийг

оруулах

Сургууль 200

мянг

а

Тогтмо

л

4 Компани Тогтмол

санал өгөх

механизм

Тогтмол

механиз

м

байхгүй

Хөтөлбөри

йн Хороонд

ажил

олгогчдын

төлөөлөгч

тогтмол

саналаа

өгдөг

механизм

бүрдэх

2 Ажил

олгогчтой

тогтмол

уулзалтууд

хийх

3 Оюутнуудад

тэтгэлэгт

хөтөлбөр

олгох

4 Дадлагыг

сайжруулах,

В. Судалгаа ба сургалт-түншлэл мэргэжилтэн

1 Судалгаа ба

хөгжлийн

хэрэгцээг

тодорхойлох

79

2 Түр

сургалтыг

төлөвлөх

Компаниу

д

10

сая

5 хоног 4 Бизнесий

н зөвлөл

Сургалтын

тоо,

оролцогчд

ын тоо

Байхгүй Улиралд 4

удаа

сургалт

хийнэ, 40-

өөс

доошгүй

хүн

оролцох

3 Гэх мэт

Монгол улсын дээд боловсролын … Partnership Guidance note...2 Оршил...

Documents

Transcript of Монгол улсын дээд боловсролын … Partnership Guidance note...2 Оршил...