Aanklacht tegen Trump tekent crisis VS commentaar pagina 3

prijs € 2,25 zaterdag € 3,50

Willekend.nl/cartoons

Kies voor bescherming van het leven, kies voor Pro LifeKijk op prolifecollectief.nl/nd

advertentie

11° 5

GulliverAlicja houdt niet van wegkijkers

pagina 8

Australië brandtTemperatuur stijgt tot boven de 40 graden

pagina 14

vrijdag 20 december 2019

nd

nederlandsdagbladjaargang 76 nr. 20.322 www.nd.nl redactie@nd.nl 088 1 999 999

Gerard Beverdam nd.nl/politiek

Blokhuis berispt gemeenten over opvang zwangeren

▶ Den HaagGemeenten die dakloze zwangere vrouwen niet goed opvangen, kun-nen een reprimande verwachten van staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid). Datzelfde geldt als de opvang van kwetsbare vrou-wen en van vrouwen met kinderen niet goed geregeld is.

Misstanden moeten bij hem worden gemeld, zei Blokhuis donderdagmid-dag in een Kamerdebat. Zowel Chris-tenUnie-Kamerlid Carla Dik als haar D66-collega Antje Diertens trok hier-over aan de bel. ‘Dakloze zwangere vrouwen en vrouwen met kinderen horen niet in de nachtopvang. Zij moeten met voorrang veilig worden opgevangen’, zei Diertens. Volgens haar gaat het nog geregeld mis.Blokhuis zei dat hij dat als bewinds-man ‘af en toe’ ziet dat in bepaalde gemeenten de opvang van kwetsbare groepen ‘niet goed geregeld is’. ‘Maar ik weet dat er ook gemeenten zijn met aparte voorzieningen voor zwan-gere vrouwen en vrouwen met kinde-ren.’ Hij riep Kamerleden op om het bij hem te melden als gemeenten de mist in gaan met de opvang van kwetsbare vrouwen. Blokhuis gaat

zich er dan mee bemoeien, beloofde hij. D66’er Diertens is daar niet hele-maal tevreden mee, en denkt nog na over andere oplossingen. ‘Want stress bij zwangere vrouwen is ook slecht voor het kind dat ze dragen.’De Kamer kijkt intussen reikhalzend uit naar het actieplan van het kabinet om het aantal daklozen te verminde-ren. Dat moet in het tweede kwartaal van 2020 klaar zijn. In augustus bleek uit nieuwe cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek dat het aan-tal dak- en thuislozen de afgelopen tien jaar is verdubbeld. Onder jonge-ren is dat aantal zelfs drie keer zo groot.Blokhuis zei toen dat hij zich ‘rot is geschrokken’ van die cijfers. Verschil-lende partijen vrezen echter dat de kabinetsaanpak niet voortvarend ge-noeg is, omdat allerlei bewindsperso-nen erbij betrokken zijn.

kostendelersnorm‘Tweeduizend jaar na Kerst hebben in Nederland veertigduizend mensen geen dak boven hun hoofd’, zei GroenLinks-Kamerlid Wim-Jan Ren-kema. Hij vreest dat het beleid van Blokhuis wordt gefrustreerd door zo-

wel het ministerie van Sociale Zaken als Binnenlandse Zaken. Zo hekelt de GroenLinkser de ‘kostendelersnorm’, die het zou verhinderen dat mensen bijvoorbeeld hun kinderen in huis ne-men. Mensen in de bijstand krijgen een lagere uitkering naarmate er meer mensen op één adres wonen.Of deze regel de problemen met dak-loosheid verergert, onderzoekt het kabinet op dit moment al op verzoek van de Kamer. Blokhuis zei wel dat gemeenten ‘individueel maatwerk’ mogen leveren. Jongeren tot 27 jaar mogen zelfs als categorie worden uit-gezonderd van de kostendelersnorm, zei de bewindsman. Tegelijk hint Blokhuis erop dat er binnen de coali-tie geen draagvlak is die norm los te laten. De kostendelersnorm gaat er-van uit dat als mensen samen in één huis wonen, ze de woonkosten kun-nen delen.Blokhuis was er duidelijk over wat volgens hem dé belangrijkste oplos-sing is voor het grote aantal dak- en thuislozen: ‘voldoende woningen’. Voor de lange termijn ziet hij geen heil in meer opvangplekken. ‘Dat zou een nederlaag zijn. We moeten inves-teren in duurzame oplossingen.’ <

ContactApp zet aantot echtegesprekken

pagina 7

anp nd.nl/politiek

Politie moet trekken wapen toch melden

▶ Den HaagPolitieagenten die hun wapen trek-ken maar niet schieten, moeten dat toch blijven melden. Justitieminister Ferd Grapperhaus wilde van die meldplicht af, maar de Tweede Ka-mer steekt daar een stokje voor. Agenten moeten het sinds 2001 niet alleen melden als ze een schot los-sen, maar ook als ze hun pistool uit de holster halen en ‘ter hand ne-men’. Die regel moest ervoor zorgen dat agenten hun wapen minder vaak onbedoeld zouden afvuren en moge-lijk slachtoffers of schade zouden maken. Omdat een agent het trek-ken van zijn wapen moet melden en mogelijk verantwoorden, zou hij daarbij beter stilstaan. Grapperhaus wil het aantal ‘struikelschoten’ ook terugdringen. <

anp nd.nl/nederland

Griepprik in zorg roept verzet op

▶ Den HaagEen verplichte griepprik voor men-sen die in de zorg werken, stuit op veel bezwaren. Er is momenteel geen wet die zo’n verplichting toe-staat, en een plicht zou wellicht in strijd zijn met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Ook voelen mensen die in de zorg wer-ken er weinig voor.

Dat concludeert een commissie die in opdracht van staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid) onder-zoek deed naar een verplichte griep-prik. Jaap van Dissel, directeur van het centrum infectiebestrijding bij het Rijksinstituut voor Volksgezond-heid en Milieu, pleitte daar eerder dit jaar voor. Slechts een kwart van de werkgevers en zorgmedewerkers is voor een plicht, 46 procent vindt het onwenselijk. Ruim 80 procent ver-wacht verzet tegen een plicht, mocht die er komen, tot vertrekkend perso-neel aan toe.De commissie adviseert de regering in te zetten op ‘niet-verplichtende maatregelen’, en noemt daarbij cam-pagnes als voorbeeld. Een langdurige campagne ‘in het Radboud UMC heeft geleid tot verhoging van de griepvac-cinatiegraad tot 53 procent in 2018’, schrijven de onderzoekers. Van Dissel trok in oktober aan de bel, omdat de vaccinatiegraad onder ziekenhuis-personeel rond 30 procent ligt. <

nieuwsvandaag HELE DAGFeest van LichtOpening kersttentoonstelling Feest van Licht in museumpark Orientalis.

16.00Top 2000De Top 2000 wordt bekendgemaakt op Radio 2 door dj Ruud de Wild

Eduard Sloot nd.nl/economie beeld Judith Leroy

‘Christenen moeten zich herpakken’ …Na 25 jaar stopt Peter Schalk (58)

als directeur van de reformatorische werkgevers- en werknemersorgani-satie RMU.

…‘Mijn oproep is: kom ervoor uit dat je christen bent, en durf elkaar daarop aan te spreken.’

▶ Veenendaal

Waarom stopt u als RMU-directeur?‘Ik dacht er al een paar jaar over na hoe lang ik dit werk nog zou blijven doen. Een jaar geleden leek het erop dat ik als enige SGP’er in de Eerste Kamer zou komen te zitten. Ik be-steed daar nu twee dagen in de week aan, en dat zou dubbel zo veel werk betekenen. Uiteindelijk behielden we twee zetels, maar toen had ik het idee om te stoppen al aanvaard. Naast mijn senatorschap ga ik aan de slag als zelfstandig organisatie- en bestuursadviseur. Ik word voorzitter van de Raad van Toezicht bij het Wartburg College. Ja, dat is een be-taalde functie.’

Hoe kijkt u terug op 25 jaar RMU?‘Ik kijk daar met veel dankbaarheid op terug. Positief vind ik dat ik de RMU heb zien groeien van een kleine organisatie met 6000 leden naar een professionele organisatie met 17.000 leden. Maar het dieptepunt is dat het christelijke gedachtegoed in de sa-menleving zwaar onder druk is ko-men te staan. In 1994 verruimde het eerste kabinet-Kok de winkelopen-stelling op zondag.De 24-uurseconomie is er in tien jaar tijd doorheen gedrukt. Ook zijn de regels voor euthanasie verruimd. Onze leden krijgen daarmee ook te maken. Tegelijk is het een hoogte-punt dat er een wet is gekomen die ervoor zorgt dat werknemers mogen weigeren op zondag te werken, tenzij

de aard van het werk daarom vraagt, zoals in de zorg. Wij hebben daar enorm hard aan getrokken.’

U neemt vandaag afscheid met een symposium over de relevantie van christelijk-sociaal denken in een se-culiere samenleving. Hoe is dat christelijke gedachtegoed over te brengen?‘We moeten dat doen in de huidige context. Laatst hoorde ik het verhaal van een jonge vrouw die solliciteerde

in de zorg. Ze zei: ik werk niet mee aan abortus en euthanasie; dat mag niet, want dat staat in de Bijbel. Als dat je enige antwoord is, landt het niet. Christenen moeten door hun woorden en daden laten zien dat God ons goede dingen heeft gegeven om naar te leven. Dat vraagt meer door-denking.Sinds de jaren negentig is de christe-lijke zuil teloorgegaan. Dat betekent dat we ons moeten herpakken. Chris-ten zijn op de werkvloer is iets waar

ook onze achterban mee worstelt. Zij vinden het bijvoorbeeld moeilijk om te bidden voor het eten op hun werk. Via de RMU proberen we daarbij te helpen, bijvoorbeeld door het organi-seren van zomerscholen over christe-lijke thema’s.’

Zijn refo-jongeren nog te porren voor een lidmaatschap van de RMU?‘Tot voor kort vertoonde ons leden-bestand elk jaar wel enige groei. Dat stabiliseert zich nu een beetje. Ook

bij de RMU merken we dat jongeren zich minder makkelijk voor langere tijd aan een organisatie binden. Maar we zijn niet zonder hoop. Juist om jongeren te bereiken zijn we actief op sociale media.’

Hoe ziet u de toekomst van vakbon-den in het algemeen?‘Ik hoop dat vakorganisaties nieuwe methoden vinden waardoor ze rele-vant zijn als gesprekspartner voor werkgevers en hun leden. Zij kunnen bij een sociaal plan bijvoorbeeld niet alleen leden raadplegen, maar alle werknemers in dat bedrijf. Die kun-nen daardoor ontdekken dat het niet gek is aangesloten te zijn bij een vak-bond. Het is ook een kwestie van so-lidariteit. De RMU kan alleen bestaan bij de gratie van solidariteit. Juist daardoor worden we gezien door bij-voorbeeld het kabinet.’

Welke boodschap wilt u meegeven aan christelijke werkgevers en werk-nemers?‘Ik zie steeds vaker dat onze leden hun christen-zijn willen versterken. Dat geldt zowel voor werknemers als werkgevers. Tegelijk ken ik het ver-haal van een christelijke werknemer die 25 jaar in dienst was en door zijn seculiere werkgever werd geprezen, omdat hij nooit had laten merken dat hij christen was. Dat vind ik ver-schrikkelijk. Ook heb ik aan tafel ge-zeten met een christelijke werkgever die een werknemer wilde ontslaan omdat diegene te vaak ziek was. Dat mag dus niet in Nederland. We horen juist elke zondag in de kerk dat we de overheid en de wetten moeten eerbiedigen. Ik wil christelijke werk-gevers en werknemers daarmee niet over een kam scheren. Maar mijn op-roep is wel: kom ervoor uit dat je christen bent en durf elkaar daarop aan te spreken.’ <

Paul Schalk: ‘De 24-uurseconomie is er in tien jaar tijd doorheen gedrukt.’

Auke van Eijsden nd.nl/politiek

Verwarring over burgerdoden blijft bestaan ▶ Den Haag

Opnieuw werd een Kamerdebat met minister Ank Bijleveld (Defensie) over Iraakse burgerdoden geken-merkt door onduidelijkheid en mis-communicatie. Het kabinet houdt vol dat niemand precies weet hoe-veel burgers omkwamen bij een Nederlandse aanval in 2015. Maar eerder werd dat aantal wél beves-tigd door de VS.

Defensieminister Bijleveld legde al tweemaal verantwoording af over Iraakse burgerdoden door een Neder-landse F-16-aanval op de Iraakse stad Hawija. Daarbij kwamen waarschijn-lijk zeventig burgers om het leven. Op

de laatste Kamerdag van het jaar werd Bijleveld opnieuw op het matje geroepen. Ze zou onjuiste informatie hebben verspreid, stellen Tweede Ka-merleden.Volgens de minister is nooit een defi-nitief rapport opgesteld over het bombardement. Maar volgens een woordvoerder van het Amerikaanse anti-ISIS-hoofdkwartier Centcom be-staat dat closure report wel degelijk.

onjuistheidDonderdag constateerde Airwars, een organisatie die burgerslachtoffers in de strijd tegen ISIS registreert, nóg een onjuistheid in de Kamerbrief van

Bijleveld. Daarin schrijft de minister dat Centcom het aantal burgerslacht-offers in Hawija nooit heeft bevestigd. Maar dat deed het Amerikaanse com-mandocentrum eerder juist wél, stelt Airwars op basis van documenten die Centcom eerder publiceerde.Nadat het debat al was begonnen meldden NRC en NOS tenslotte dat Centcom al anderhalf jaar uitgaat van zeventig burgerdoden, en die cijfers ook meeneemt in de statistieken. Dat gaat om de Nederlandse aanval, schrijft woordvoerder en kolonel My-les Caggins in een e-mail.Het berust allemaal op misverstan-den, concludeerde minister Bijleveld

donderdag in het Kamerdebat. De woordvoerder van Centcom haalde twee rapporten door elkaar toen hij zei dat er een eindrapport lag over het bombardement op Hawija. ‘Hij heeft voor verwarring gezorgd’, aldus de minister.

waardeloosOok de aantijging van Airwars wijst Bijleveld van de hand. Bijleveld had voor de zekerheid nog een keer aan Centcom gevraagd of de burger-slachtoffers van Hawija nu wel of niet zijn meegenomen in de statistieken. Dat is niet het geval, meldden de Amerikanen.

‘Wij moeten het doen met de officiële informatie van Centcom’, zegt Bijle-veld. Ze vindt het ‘heel vervelend en waardeloos’ dat er tegen NRC en NOS verwarrende informatie is verspreid door kolonel Caggins. Die ‘meneer die ik niet ken’ is geen officiële woord-voerder, benadrukt Bijleveld tegen-over de gefrustreerde Kamerleden Sadet Karabulut (SP) en Isabelle Diks (GroenLinks). Die oppositiepartijen vinden dat het kabinet volkomen dui-delijk moet maken of er tóch een eindrapport is, en alle beschikbare rapporten en onderzoek moet open-baren. Bijleveld zegde toe dat nog-maals aan de Amerikanen te vragen. <

2

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

Besef wat je doet en waag het niet te applaudisseren. De felle blik en het korte gebaar van Nancy Pelosi rich-ting de Democratische afgevaardigden, toen ze als voorzitter van het Huis van Afgevaardigden het besluit voorlas om president Trump aan te klagen, vatte in één seconde het drama samen dat die aanklacht voor Amerika betekent. Waarschijnlijk is er niemand die be-ter beseft dan Pelosi hoe diep en fundamenteel dat politieke drama is.Er past inderdaad geen triomfalisme bij deze histori-sche stap. De Verenigde Staten worden geregeerd door een president die is aangeklaagd voor ‘hoge misda-den’, als derde in ruim twee eeuwen tijd. De woeden-de brief van Trump aan Pelosi geeft aan dat ook hij be-seft dat dit voor altijd aan zijn naam verbonden zal zijn. Er hoort nu een rechtszaak in de Senaat te volgen, de ultieme en beslissende stap die de Amerikaanse grondwet voorziet wanneer de houder van het hoog-ste ambt in de VS dat misbruikt of het fundamenteel onwaardig is. De uitslag staat al vast: de Republikeinen zullen hun president vrijspreken.

De ultieme stap is nu beroofd van zijn betekenis. Want de voorwaarde ervoor ontbreekt. Eerder dit jaar gaf Pelosi uiterst scherp en correct geformuleerd aan wanneer een aanklacht tegen de president verant-woord is. ‘Een aanklacht is zó verdelend voor het land dat, tenzij er iets is dat voor beide partijen overweldi-gend en dwingend is, we deze weg niet moeten be-wandelen. Want het splijt het land.’Het hele pad richting de aanklacht bevestigde haar waarschuwing. Uit alle macht probeerde Pelosi de De-mocraten de ernst te laten inzien van wat ze deden, terwijl Trump en de Republikeinen met alle macht te-gen haar en haar partij tekeergingen. Woensdagavond ontaardde het in een ziedende scheldpartij, een diep-tepunt in de Amerikaanse democratie. Het bevestigde wat Trump in zijn brief aan Pelosi schreef: ‘Jullie heb-ben de impeachment zijn gewicht ontnomen.’

Dit is een historische crisis in de Amerikaanse demo-cratie. In het Witte Huis zetelt een president die heeft getoond de morele en politieke grenzen van zijn ambt niet te erkennen. Zijn optreden schreeuwt om correc-tie. Maar door naar het zwaarste middel te grijpen ter-wijl van meet af aan duidelijk was dat het uiteindelijk zal stranden, zijn ook grenzen verlegd. De Constitutie is misbruikt om Trumps naam voor altijd te kunnen be-smeuren. Dat hadden de Democraten beter aan Trump zelf kunnen overlaten. Want wat Amerika nodig heeft, is de bereidheid om samen in het belang van het land politiek te bedrijven. Politici die moreel besef hebben wat ze doen.

Jan van Benthem

Schadelijke aanklacht

‘Wij benen met ons denken het leven

niet meer bij.’ Theanne Boer pagina 13

18.00CubaHet parlement van Cuba kiest een premier, een post die daar sinds 1976 niet meer bestond.

AVONDBrexitDe brexitwet van Boris Johnson wordt voorgelegd aan het parlement.

advertentie

Rick Moeliker nd.nl/economie

Nederlanders gaan minder effectief te werk

▶ Den HaagNederlanders zijn tussen 2008 en 2018 meer uren gaan werken, maar doen dat minder effectief, want de arbeidsproductiviteit steeg niet even hard mee. Dit komt vooral door de vergrijzing en de groei van het aantal zelfstandigen.

Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op basis van nieu-we analyses. Het nationaal inkomen steeg in deze periode met bijna 10 procent, maar dat is dus vooral te danken aan het aantal uren dat men-sen meer zijn gaan werken, want dit nam met 5,3 procent toe. De arbeids-productiviteit nam daarentegen maar met 3,9 procent toe, terwijl de econo-mische groei in de jaren hiervoor juist hieraan was te danken.De arbeidsproductiviteit is de gemid-delde productie per werknemer. Dit kan stijgen door scholing, specialisa-tie of kapitaalinjecties, door bijvoor-beeld te investeren in ICT. Het CBS wijst hierbij op de kredietcrisis in 2008, waardoor bedrijven minder ruimte voor investeringen hadden.

Het is niet zo dat de mensen die al werkten meer uren zijn gaan werken. De stijging is vooral te danken aan het feit dat meer mensen zijn gaan wer-ken. Dit hangt volgens het CBS samen met de stijging van arbeidsparticipa-tie onder 55-plussers.

productieverTegelijkertijd ligt hier een verklaring voor geringere stijging van de ar-beidsproductiviteit, omdat uit ver-schillende onderzoeken blijkt dat mensen in de eerste helft van hun carrière productiever zijn. Bij deze groep, de werknemers tot 45 jaar, nam het aantal gewerkte uren juist af.De vergrijzing is niet de enige verkla-ring voor de tanende arbeidsproduc-tiviteit, want het aantal uren nam vooral toe in sectoren waar de groei hiervan sowieso relatief laag is, zoals de horeca en de zakelijke dienstverle-ning. In sectoren met een hogere ar-beidsproductiviteitsgroei nam het aantal gewerkte uren juist af, waar-door het mes aan twee kanten snijdt. De voornaamste reden is volgens het

CBS echter de groei van het aantal zelfstandigen. Uit eerder onderzoek van onder meer het CBS, het ministe-rie van Economische Zaken en de Or-ganisatie van Economische Samen-werking en Ontwikkeling bleek al dat de arbeidsproductiviteit van zelfstan-digen lager ligt dan die van werkne-mers van grote bedrijven. Dit komt vooral omdat zelfstandigen minder middelen hebben om te investeren, ze minder vaak de tijd en het geld hebben om zich bij te laten scholen en ze hun producten vaak voor een hogere stuksprijs produceren.Hoewel sinds 2016 het aantal ge-werkte uren per zelfstandige lichtjes daalt, steeg in diezelfde periode wel het gemiddelde inkomen van deze groep, die in 2018 uit bijna 1,1 mil-joen mensen bestond. Dit is iets meer dan 12 procent van de Nederlandse beroepsbevolking, waarmee Neder-land Europees gezien in de subtop staat. Van deze beroepsbevolking is op dit moment ongeveer 3,5 procent werkloos, berichtte het CBS eerder deze week. <

Anna Deems / vk nd.nl/nederland beeld anp / Vincent Jannink

Politie gaat fors investeren in elektrische fietsen en scooters

▶ AmsterdamPolitieagenten stappen vanaf 2020 massaal op de e-bike en e-scooter. Daarmee wil de politie de actiera-dius van agenten op de fiets ver-groten. Voor de nieuwe tweewielers tekende de politie contracten met drie Nederlandse leveranciers.

De politie maakt nu ook al gebruik van e-bikes, maar de bedoeling is om dat op veel grotere schaal te doen. Hoeveel elektrische tweewielers wor-den aangeschaft, hangt af van wat er nodig is per eenheid en in hoeverre alle huidige fietsen worden vervan-gen, licht een woordvoerder toe. ‘In totaal bestaat ons tweewielerpark nu uit 6500 fietsen en scooters, die gaan we niet allemaal in een keer vervan-gen.’ In de loop van volgend jaar doen de eerste nieuwe tweewielers hun in-trede.Voor de nieuwe fietsen heeft de poli-tie met drie Nederlandse leveranciers contracten gesloten. GreenMo uit Waardenburg levert de elektrische scooters, Accell Nederland uit Heer-enveen verzorgt de elektrische stads-fietsen en surveillancefietsen en San-tos uit Nieuw-Vennep tekent voor de levering en onderhoud van (niet-elektrische) politiebikes. Volgens de woordvoerder gaat de politie uit van

jaarlijkse kosten van 1,6 miljoen euro om de nieuwe tweewielers aan te schaffen en te onderhouden.Politieagenten verplaatsen zich op verschillende type fietsen, afhanke-lijk van de gelegenheid. Zo dient de stadsfiets, die eruit ziet als een ‘nor-male’ fiets, voor overleg in de buurt. De surveillancefiets en politiebikes lijken meer op mountainbikes, voor-zien van de voor de politie kenmer-kende blauwe en rode strepen. Een

surveillancefiets is voor controles en rechercheonderzoek. Politiebikes worden van stal gehaald voor evene-menten, horecanachten, voetbalwed-strijden en het begeleiden van op-tochten en betogingen, en ingezet bij arrestaties.Politiefietsen moeten aan bepaalde eisen voldoen. Zo moeten ze makke-lijk op te tillen zijn als de agent over-gaat tot een arrestatie. Tegelijkertijd moeten de fietsen robuust zijn. <

Een wijkagent met e-bike in Assen praat met een buurtbewoner.

3

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

Piet H. de Jong nd.nl/politiek beeld anp / Sem van der Wal

Natuurorganisaties dreigen Schouten met rechterBehalve boeren die met hun trekkers demon-streren, maken ook natuurorganisaties zich op om de strijd aan te binden met het kabinet.

▶ Den HaagTerwijl boze boeren woensdag met veel media-aandacht hun trekkerrondjes reden, was er ook een stil protest te vernemen. De natuurbescher-mingsorganisaties Mobilisation en Vereniging Leefmilieu stuurden een brief op poten naar mi-nister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit).Bij het grote publiek zullen deze natuurclubs niet heel bekend zijn, maar dat zegt weinig over de invloed van deze beweging. Zo is Johan Vol-lenbroek voorzitter van Mobilisation en Valen-tijn Wösten de raadsman van beide organisaties. Zij hebben er in belangrijke mate aan bijgedra-gen dat het Programma Aanpak stikstof (PAS)

door de Raad van State ten grave is gedragen. Nu zijn ze in de pen geklommen omdat ze vrezen dat het kabinet wel afspraken maakt met boe-ren, maar opnieuw de natuur de dupe laat wor-den van die afspraken.Het tweetal waarschuwt het kabinet dat het noodzakelijke herstel van de natuur niet van de

grond komt zonder krimp van de veestapel. Dreigend schrijven ze dat de natuurorganisaties een ‘herhaling van zetten onder geen beding zullen aanvaarden’.Het ‘afsprakenlijstje’ dat premier Mark Rutte en minister Schouten met de verzamelde boeren tijdens het Catshuis-ontbijt zijn overeengeko-men, zint de natuurbeschermers totaal niet. Het kabinet geeft met die afspraken over meer koei-en in de wei en voer dat minder stikstof oplevert ‘nieuw voedsel aan de politieke leugen dat met bedrijfstechnische maatregelen nog serieuze re-ducties van stikstof gehaald kunnen worden’. Door niet te willen praten over serieuze krimp van de veestapel is een echte oplossing van het probleem niet mogelijk. Dreigend sluiten ze hun brief af met de opmerking dat ‘u het zich niet kunt permitteren om stikstofbesluiten te nemen die opnieuw gaan sneuvelen bij de rechter’.

Premier Rutte en minister Schouten tijdens een ontbijt met de boeren in het Catshuis.

overdwars

…Ridouan T., de meest gezochte cri-mineel van het land, is overgebracht van Dubai naar Nederland en zit hoogstwaarschijnlijk in de Extra Be-veiligde Inrichting in Vught.

…Zijn komst was een totale verras-sing; de uitleveringsprocedure werd nog besproken. Hoe kwam hij hier, en wat nu?

▶ Vught

■ Hoe is hij hier gekomen?T. is woensdagnacht onder begelei-ding van de politie met een gechar-terd vliegtuig naar Nederland gevlo-gen. Het bericht kwam als een verrassing. Tot nu toe was onzeker of en wanneer de meest gezochte cri-mineel van Nederland hierheen zou komen. Hij werd na een intensieve zoektocht afgelopen zondagnacht opgepakt in Dubai, dat geen uitleve-ringsverdrag met Nederland heeft.

■ Er werd toch nog met Dubai onderhandeld over zijn uitle-vering?Het Openbaar Ministerie liet donder-dag weten dat een officieel uitleve-ringsverzoek niet was ingediend toen T. naar Nederland werd overge-bracht. Het verzoek om T. op te ha-len, kwam van Dubai. Marokko wilde T. naar verluidt ook hebben voor een moord op hun grondgebied (een ‘ver-gismoord’ op een onschuldig slacht-offer, red). Maar kennelijk besloot Dubai dat ze koste wat het kost van hem af wilden en zijn daarbij de ge-bruikelijke uitleveringsprocedures omzeild. Strafpleiter Inez Weski, die zich in oktober terugtrok uit het vol-gens haar ‘oneerlijke’ Marengo-pro-ces, zei donderdag dat de manier waarop T. is overgebracht uit Dubai neerkomt op ‘een ontvoering’. Zij gaat de verdediging van T. hervatten.

■ Heeft Nederland dan illegaal gehandeld?‘Je kunt hier niet spreken van een ontvoering, dat gaat veel te ver’, zegt advocaat en hoogleraar internatio-naal strafrecht Göran Sluiter. ‘Het gaat hier om een verkapte uitleve-ring; om een uitleveringsprocedure te vermijden is een omweg gebruikt. In dit geval is Ridouan T. tot onge-wenst vreemdeling verklaard door de Verenigde Arabische Emiraten.’ De

woordvoerder van het OM: ‘Zij wil-den hem uitzetten, en wij wilden hem graag hebben.’Volgens hoogleraar Sluiter zijn dit heel lastige zaken. Als Ridouan T. be-zwaar wil maken tegen zijn uitleve-ring, dan moet hij dat doen bij de rechter in Dubai en niet bij de Neder-landse rechter. In de strafzaak-Ma-rengo kan de advocaat van T. volgens Sluiter wel vragen om het OM niet-ontvankelijk te laten verklaren. Slui-ter: ‘Maar dat dat is niet eenvoudig. Alleen in extreme zaken heeft de strafrechter gezegd dat iemand op oneigenlijke wijze uitgeleverd is.’Als voorbeeld noemt hij een zaak waarbij Britse agenten in Zuid-Afrika met geweld een verdachte hadden gekidnapt. ‘Maar er zijn in de inter-nationale jurisprudentie ook genoeg zaken waarin rechters hebben ge-zegd: U bent hier nu. De manier waarop u bent gekomen, maakt niet uit. We kunnen u berechten.’ Minis-

ter van Justitie en Veiligheid Ferdi-nand Grapperhaus benadrukt dat al-les van begin tot eind keurig volgens de regels is gegaan. ‘Het overbrengen van de heer T. is volledig in overeen-stemming met de rechtstaat gebeurd, aldus de minister.

■ Waar zit T. nu?Dat wil het OM niet zeggen, maar hoogstwaarschijnlijk is T. overge-bracht naar de Extra Beveiligde In-richting (EBI) in Vught. Dat is de best beveiligde gevangenis in Nederland, en de aangewezen plek voor gevan-genen die ‘een extreem vluchtrisico vormen’ en daarbij een onaanvaard-baar risico voor de maatschappij zou-den opleveren. In de EBI hebben ge-vangenen nauwelijks contact met de buitenwereld en zeer beperkt met elkaar. Er zitten vooral meervoudige moordenaars zoals Willem Holleeder. De langstzittende gevangene in de EBI is Mohammed Bouyeri, die in

Hoe nu verder met Ridouan T.?

Inez Weski de advocaat van Ridouan T., vertrekt bij de Extra Beveiligde Inrichting in Vught.

Remco Andersen / vk nd.nl/nederland beeld anp / Robin Utrecht

anp nd.nl/nederland

Geld voor versterking scholen Groningen

▶ Den HaagVoor de versterking en vervanging van scholen in het Groningse aard-bevingsgebied wordt 30 miljoen euro extra uitgetrokken. Met dat be-drag kan het tekort worden aange-vuld. Het Rijk komt met 20 miljoen euro over de brug, zes Groningse ge-meenten samen met 10 miljoen. Het tekort ontstond door forse stijgin-gen van de bouwkosten. De bedoe-ling is de aanpak van de schoolge-bouwen in 2021 af te ronden. Voor het versterken en vervangen van scholen droeg gas- en olieproducent NAM 172,5 miljoen euro bij, het Rijk al 73,5 miljoen euro en de betrokken gemeenten 44,5 miljoen euro. <

4

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

Gijs Herderscheê / vk nd.nl/nederland

Patiëntveiligheid was in gevaar bij faillissementen

▶ Den HaagDe veiligheid van duizenden pati-enten is in gevaar geweest tijdens het faillissement van het Amster-damse Slotervaart Ziekenhuis en het IJsselmeerziekenhuis in Lely-stad. Het faillissement van de zus-terziekenhuizen was ‘chaotisch en ongecontroleerd’, stelt de Onder-zoeksraad voor Veiligheid (OVV).

Die conclusie trekt de Onderzoeks-raad in een onderzoek naar het faillis-sement van de ziekenhuizen in okto-ber 2018. Onlangs kwam de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) tot een vergelijkbare conclusie.Het faillissement van de ziekenhui-zen leidde volgens de onderzoeksraad tot vertragingen en terugval in be-handeltrajecten van duizenden pati-enten. Ook werden operaties afge-zegd, waren medicijnen niet beschikbaar, werden patiënten naar verkeerde ziekenhuizen gestuurd of ontbraken actuele medische gege-vens. Omdat niet duidelijk was welke zorg beschikbaar was in geval van complicaties, konden artsen niet wel-overwogen besluiten over medische ingrepen. Toch zijn er geen ernstige ongelukken gebeurd. De onderzoeks-raad concludeert in navolging van de IGJ dat dit te danken is aan de inzet van het ziekenhuispersoneel.

aparte aanpakDe OVV publiceerde donderdag het rapport ‘Faillissement MC Slotervaart en MC IJsselmeerziekenhuizen – risi-co’s voor de patiëntveiligheid’. Daarin pleit de raad voor een aparte aanpak als ziekenhuizen failliet gaan, ‘omdat ziekenhuizen een maatschappelijke functie hebben en lopende behande-lingen niet direct beëindigd kunnen worden’.Het Nederlandse zorgstelsel biedt geen waarborgen voor een gecontro-leerd faillissement van een zieken-huis, aldus de OVV. Mede hierdoor verliep het faillissement van MC Slo-tervaart en MC IJsselmeerziekenhui-zen chaotisch en ongecontroleerd. De veiligheid van de patiënten was daar-bij in het geding. Omdat ziekenhuizen een maatschappelijke functie hebben

en lopende behandelingen niet direct beëindigd kunnen worden, vergt een faillissement van een ziekenhuis een andere aanpak dan gebruikelijk. Daarom beveelt de Raad aan de zorg-plicht en het faillissementsrecht aan te passen, zodat het belang van pati-entveiligheid voorop komt te staan.De zorgverzekeraar ging bij het fail-lissement van de zusterziekenhuizen (die van één eigenaar waren, de MC Groep) niet in op een verzoek om een geleidelijke afbouw van de zorg. Daardoor werd de zorg abrupt afge-bouwd en overgedragen.

chaotischDe onderzoeksraad beschrijft het ver-volg zo: ‘Een situatie waar niemand zich op had voorbereid en die chao-tisch verliep. In beide ziekenhuizen ontbraken operationele draaiboeken en waren zorgaanbieders in de regio niet voorbereid op de overname van patiënten. Het personeel verkeerde in onzekerheid over hun baan en inko-men en was aangeslagen door het faillissement van hun ziekenhuis. Zij waren echter nog wel verantwoorde-lijk voor het verlenen van goede zorg. Dit terwijl de omstandigheden lastig waren.’De curatoren die werden aangesteld om het faillissement af te wikkelen, kwamen tussen twee vuren te zitten: het patiëntbelang en de schuldeisers. ‘Het faillissementsrecht’, schrijft de OVV, ‘voorziet echter niet in een ga-rantie dat de curator het belang van patiënten en patiëntveiligheid boven het belang van de schuldeisers plaatst. Dit kan de veilige afwikkeling van een toekomstig ziekenhuisfaillis-sement belemmeren.’De raad stelt voor dat curatoren bij het faillissement van een ziekenhuis de opdracht krijgen het patiëntbelang voorop te stellen. De minister voor Medische Zorg moet erop toezien dat ‘een ziekenhuisfaillissement gecon-troleerd plaatsvindt door de zorg-plicht voor zorgverzekeraars te herij-ken, waardoor de individuele zorg en behandelingen van patiënten gega-randeerd zijn’. <

Dichter, muzikant, schrijver en thea-terartiest Jules Deelder is donderdag na een ‘zeer kort ziekbed, tot verba-zing van zichzelf’ op 75-jarige leef-tijd overleden, in zijn thuisstad Rot-terdam.

Op 24 november werd de 75e ver-jaardag van dichter en performer Jules Deelder nog stevig gevierd in zijn geliefde geboorteplaats Rot-terdam. Hij drumde met een stel blazers. Hij gebruikte speed en reed onverschrokken hard auto, maar was eigenlijk nooit ziek of standaard verslaafd.De altijd in het zwart geklede en meestal met een vlinderbril ge-tooide Sparta- en jazz-fan was be-kend in het stadsbeeld van Rotter-dam en via theater en televisie in heel Nederland. Omdat zwart zijn kenmerk was, kreeg hij zelfs een

rol in een reclamespot voor een wasmiddel met de beklijvende tekst: wat zwart is, moet zwart blijven.Justus Anton Deelder kwam in 1944 in de havenstad ter wereld als kind van een handelaar in vleeswaren, in de wijk Overschie. Hij bleef er altijd wonen en uitte zijn liefde voor 010 ook in afkeer van Amsterdam en Duitsers in Ne-derland, waarbij de grens tussen satire en belediging niet werd ge-trokken. De auteur en voor-drachtskunstenaar met het mar-kante minisikje werd ook wel de ‘nachtburgemeester van Rotter-dam’ genoemd. Hij schreef op zijn elfde zijn eerste gedicht: ‘Hoort, men werpt een atoombom’.Vanaf 1966 was hij professioneel poëet op aandringen van collega en mede-buitenbeentje Simon

Vinkenoog. Deelder schreef en de-clameerde niet alleen poëzie, maar bracht ook proza uit, samen goed voor tientallen bundels. Vooral zijn biografie over Bep van Klave-ren, de legendarische Rotterdamse bokser en olympisch kampioen ve-dergewicht tijdens de zomerspelen van 1928 in Amsterdam, viel op in 1980.Jules Deelder was naar verluidt lid van de Oud-Katholieke Kerk. Hij zou daar ook kinderen hebben la-ten dopen. Deelder kreeg in 1985 een dochter Ari voor wie hij ook een gedicht heeft geschreven. De zestien regels zijn in 2002 afge-beeld over een lengte van 900 me-ter in de Beneluxtunnel. Een be-kende van vroeger: ‘De wortels van de familie Deelder liggen in de oud-katholieke parochies Den Hel-der en Huisduinen. Een ver fami-lielid van Jules Deelder was pas-toor én bouwpastoor van de huidige oud-katholieke kathedrale kerk St. Gertrudis te Utrecht.Over de kerkelijke achtergrond zei Deelder in 2017 in Trouw: ‘Mijn ouders waren van het oud-katho-lieke geloof. Dat zijn lui, die trek-ken de onfeilbaarheid van de paus en de onbevlekte ontvangenis van Maria in twijfel. Ik ben hier schuin tegenover, in de Paradijskerk, ge-doopt. Sindsdien ben ik er mis-schien nog twee of drie keer ge-weest, met Palmpasen of zo, maar ik weet behoorlijk de weg in de Bijbel.’ Een van zijn dichtbundels heette Bijbelsch (1999) en een the-aterprogramma met Bart Chabot en Herman Brood werd Apocrief genoemd. Wat waar is en wat niet bij Deelder, zal ook postuum moei-lijk vastgesteld kunnen worden. In 1973 schreef hij dat al, in de bun-del De Zwarte Jager: ‘Zichzelf en de wereld een raadsel.’

in memoriamHerman Veenhof nd.nl/nederland beeld anp / Paul Bergengeschreven door

Jules Deelder (1944-2019)

Zichzelf, Rotterdam en de wereld een raadsel

Rien van den Berg nd.nl/wetenschap beeld Joost Hoving

Jeroen de Ridder voorman jonge topwetenschappers

…Jeroen de Ridder (41) is gekozen tot voorzitter van De Jonge Akade-mie, een denktank van de vijftig grootste wetenschappelijke talenten van Nederland.

▶ GroningenDe Ridder – professor doctor ingeni-eur – is universitair hoofddocent filo-sofie aan de Vrije Universiteit in Am-sterdam en bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Rijksuni-versiteit Groningen.

Wat is De Jonge Akademie eigenlijk?‘Je had altijd al de ‘gewone’ Akade-mie van Wetenschappen, vol gelau-werde wetenschappers. Die waren altijd minimaal rond de zestig. Dit is de junior versie, met relatief jonge wetenschappers die goed aan de weg timmeren.’

Wat doen jullie concreet?‘In de beginjaren hebben een paar leden bijvoorbeeld een oude bus ge-kocht, waar ze mee langs basisscho-len reden, om mensen enthousiast te maken voor wetenschap. Later heb-ben onze mensen een toneelstuk la-ten maken over integriteit in de we-tenschap. Zo konden we het thema binnen de universiteiten aan de orde

stellen. We oefenen ook achter de schermen invloed uit. Als een over-heidscommissie pleit voor het weg-sluizen van 250 miljoen euro van de geesteswetenschappen naar de exac-te en technische wetenschappen, protesteren we. Je moet niet de pro-blemen in de ene hoek van de weten-schap oplossen door elders proble-men te veroorzaken.’

Wat is jong?‘Je mag niet langer dan tien jaar gele-den gepromoveerd zijn. Het is dus niet gekoppeld aan je echte leeftijd, maar aan je academische leeftijd. De universiteiten dragen elk jaar in to-taal 120 kandidaten voor, daar kiezen

we er tien uit. Je bent vijf jaar lid. In totaal heeft De Jonge Akademie dus vijftig leden.’

U filosofeert veel over de kernfunctie van de universiteit. Wat is het nut van zo’n instantie?‘Haha: wat baat het u dat u dit alles gelooft … Je wilt als maatschappij jonge mensen kunnen opleiden op het hoogste niveau. Kennis is trou-wens op zich waardevol. Mensen zijn van nature nieuwsgierig en willen de wereld begrijpen. Daar draagt weten-schap aan bij. En als er een probleem opdoemt, wil je graag een goede op-lossing. Als die zeespiegel serieus gaat stijgen staan we tot aan Utrecht, Amersfoort onder water. En ik woon in Gouda, de badkuip van Zuid-Hol-land. Ik wil dan een oplossing die goed doordacht is.’

Wat is het speerpunt voor de komen-de jaren?‘Er zitten verkiezingen aan te komen over anderhalf jaar. We gaan praten met de diverse politieke partijen, om te proberen goede dingen in de ver-kiezingsprogramma’s te krijgen over het wetenschappelijk onderzoek en onderwijs. En ook over het middel-baar en lager onderwijs trouwens.’ <

Jeroen de Ridder

2004 Theo van Gogh vermoordde. Een bron die donderdagochtend de gevangenis bezocht, meldt dat het daar een onrustige nacht was. ‘Ik hoorde van gevangenen dat er ‘’s nachts met veel kabaal een helikop-ter op de binnenplaats is geland’, al-dus deze bron. Een woordvoerder van vliegbasis Eindhoven bevestigt dat T. daar om 5.05 uur in de ochtend landde aan boord van een gechar-terde Bombardier Challenger CL60, een zakelijke jet, die een tussenlan-ding maakte in Boekarest. Data van luchtverkeerstracker WebTrak laat zien dat drie toestellen, waaronder twee politiehelikopters, tien minuten later naar Vught vliegen. Daar komen ze rond half zes in de ochtend aan.

■ Wat betekent T.’s terugkeer voor het Marengo-proces?Dat is afwachten. T. werd donderdag direct ondervraagd door een onder-zoeksrechter, maar het kan nog

maanden duren voordat hij een rechtszaal ziet. De rechter heeft al eerder een bevel tot gevangenne-ming uitgevaardigd, en T. is ook al gedagvaard in het Marengo-proces. In dat proces worden T. en vijftien medeverdachten vervolgd voor vijf liquidaties, meerdere pogingen daar-toe, en de voorbereiding op nog eens enkele moorden. T. is hoofdverdachte in de zaak.Justitie brengt T. ook in verband met de geruchtmakende moord, in sep-tember, op advocaat Derk Wiersum, die Marengo-kroongetuige Nabil B. bijstond. In 2018 werd ook de broer van deze kroongetuige, Reduan B., doodgeschoten in zijn Amsterdamse beletteringsbedrijf. De broer had niets met de criminele wereld van doen. Justitie houdt serieus rekening met het scenario dat Wiersum en Re-douan B. zijn vermoord wegens het Marengo-proces.De volgende zitting is 27 februari. <

Hoe nu verder met Ridouan T.?

Inez Weski de advocaat van Ridouan T., vertrekt bij de Extra Beveiligde Inrichting in Vught.

Remco Andersen / vk nd.nl/nederland beeld anp / Robin Utrecht

anp nd.nl/nederland

Twintig jaar cel en tbs wegens insulinemoorden

▶ RotterdamDe leerling-verpleger Rahiied A. (23) uit Rotterdam krijgt twintig jaar cel en tbs met dwangverpleging voor de zogeheten insulinemoorden.

De rechtbank in Rotterdam achtte be-wezen dat hij schuldig is aan vier ge-vallen van moord door inspuiting met insuline, zes pogingen tot moord en een poging tot doodslag. A. werd sterk verminderd toerekeningsvatbaar ver-klaard. Om die reden is dan ook geen levenslang opgelegd.De slachtoffers waren allemaal hoog-bejaarde en demente inwoners van

vier verzorgingsinstellingen in de re-gio Rotterdam. ‘Jij hebt die mensen ernstig ziek gemaakt’, aldus de rech-ter. ‘Hun dood komt voor jouw reke-ning. (...) Op zoek naar spanning en sensatie heb je gespeeld met de le-vens van bewoners van verzorgings-instellingen.’A. was zichtbaar nerveus. A. lijdt vol-gens de rechter aan een persoonlijk-heidsstoornis, waarin hij zich een dokter waant. Naast de straf heeft A. ook een be-roepsverbod gekregen voor de duur van 25 jaar. <

5

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

De Nederlandse jezuïet Paul de Blot is zondag op 95-jarige leef-tijd overleden.

De op Java geboren geestelijke was sinds 1979 hoogleraar ‘business spiritualiteit’ aan de Nyenrode Business Universiteit te Breukelen, sinds 2010 als ‘honorair hoogleraar’.Naar eigen zeggen werd hij je-zuïet omdat hij naar Japan wil-de. Als jonge man had hij tegen de Japanners gevochten en zelfs enkele jaren in een Jap-penkamp gezeten.Uiteindelijk keerde hij echter na zijn priesterwijding in 1960 als jezuïet terug naar Indone-sië.In 2006 zei hij in een interview met het Nederlands Dagblad dat spiritualiteit of zingeving in bedrijven vaak wordt afge-schilderd als vaag of zweverig. Ten onrechte: ‘spiritualiteit is een gewoon, meetbaar onder-deel van een bedrijfscultuur’.

in memoriamHendro Munsterman

nd.nl/geloof door

Nyenrode-jezuïet

Paul de Blot (1924)

Kees-Jan Oskam nd.nl/geloof

ND komt met vier nieuwe katholieke columnisten

▶ AmersfoortHet Nederlands Dagblad (ND) heeft vier nieuwe rooms-katholieke co-lumnisten aangetrokken. Vanaf vandaag zijn hun bijdragen weke-lijks te lezen in de digitale nieuws-brief Katholiek Inside en op de website van de krant.

De columnisten zijn Gerard Mathij-sen, abt van de benedictijner Abdij van Egmond, pastoraal werkster Mo-nica Raassen, tv-maker Anne Christi-ne Girardot en communicatieadvi-seur Jan-Willem Wits.Elke vrijdag schrijft een van hen een column in de digitale nieuwsbrief met rooms-katholiek nieuws, die het ND ruim een jaar geleden lanceerde onder de titel Katholiek Inside. Boven-dien zijn de columns te volgen via Facebook, Twitter en Instagram. Deze telt meer dan tweeduizend actieve le-zers en verschijnt elke week twee keer.

breed publiekHet van oorsprong protestantse Ne-derlands Dagblad wil zich met deze uitbreiding duidelijker presenteren als de kwaliteitskrant van christelijk Nederland, zegt adjunct-hoofdredac-teur Daniël Gillissen. ‘Onze krant richt zich op een breed publiek dat vanuit een christelijke identiteit goed geïnformeerd wil worden. Christenen uit verschillende kerken kunnen van elkaar leren. We zijn niet bang voor dialoog of een beetje tegenspraak. Steeds meer rooms-katholieken we-ten het ND te waarderen als betrouw-bare bron voor rooms-katholiek nieuws. Met deze nieuwe columnis-ten willen wij hen nog beter bedie-nen. En dat geldt ook voor lezers uit andere kerken, want de belangstel-ling voor wat er speelt in de wereld-wijde Rooms-Katholieke Kerk is groot.’De nieuwe ‘Katholieke Insiders’ ko-men naast de drie andere vaste rooms-katholieke columnisten die al regelmatig voor de krant schrijven: bisschop Gerard de Korte van Den Bosch, hoogleraar en theoloog Paul van Geest en hoofdredacteur van het Katholiek Nieuwsblad Anton de Wit.Sinds enkele jaren heeft de krant met theoloog en journalist Hendro Munsterman een eigen Vaticaanwat-cher. <

Hendro Munsterman nd.nl/geloof beeld epa / Ettore Ferrari

Paus Franciscus ontmoette donderdag de 33 vluchtelingen die het Vaticaan onlangs in samenwerking met de katholieke gemeenschap Sant’Egidio vanuit een vluchtelingenkamp in Lesbos naar Rome haalde. De paus zegende bij die gelegenheid een groot kruis dat aan de muur bij de ingang van het Apostolisch Paleis in het Vaticaan werd gehangen. Midden op het kruis is een reddingsvest aangebracht dat toebehoorde aan een anonieme migrant die afgelopen juli verdronk in de Middellandse Zee. ‘Niemand weet wie hij was of waar hij vandaan kwam’, zei de paus. Het kruis zelf is transparant. Volgens Franciscus is dat een teken van de ‘uitdaging om nauwkeuriger te kijken en altijd de waarheid te zoeken. Het kruis is lichtgevend: het wil ons geloof in de Opstanding aanmoedigen, de overwinning van Christus over de dood. Zelfs de onbekende migrant die stierf met hoop op nieuw leven, deelt in deze overwinning’. ‘Hoe kunnen we doof blijven voor de wanhopige roep van zoveel broeders en zusters die liever een stormachtige zee tegemoet gaan dan langzaam te sterven in Libische opvangkampen?’, zei de paus verder. ‘We lossen het probleem niet op door hun boten te blokkeren.’ Hij bedankte ‘allen die besloten hebben om niet onverschillig te blijven’. <

Paus zegent kruis met reddingsvest

Hendro Munsterman nd.nl/geloof

Oud-huispredikant koningin Elizabeth wordt katholiek

▶ ShrewsburyDe Anglicaanse bisschop Gavin Ashenden, de voormalige huispre-dikant van koningin Elizabeth II, stapt over naar de Rooms-Katholie-ke Kerk.

Hij gelooft dat ‘de ongeschondenheid en inzichten van de bijbelse, apostoli-sche en oud-christelijke waarden’ in de Rooms-Katholieke Kerk het best worden doorgegeven. Ashenden (65) zal op zondag 22 december in de ka-thedraal van Shrewsbury in de Rooms-Katholieke Kerk worden op-

genomen door bisschop Mark Davies. Omdat de katholieke kerk de wijdin-gen van de anglicaanse kerk niet er-kent, zal hij in het vervolg als katho-lieke leek door het leven gaan.In tijden waarin ‘krachtige sociale en culturele uitdagingen’ de christelijke waarden bedreigen, vindt Ashenden dat slechts de rooms-katholieke en de oosters-orthodoxe kerken in staat zijn om die te weerstaan. De Angli-caanse kerk is volgens Ashenden te veel ‘geworteld in de geseculariseer-de cultuur’. Ashenden was huispredi-

kant van koningin Elizabeth II, het hoofd van de anglicaanse kerk, van 2008 tot 2017. Hij stapte op uit pro-test tegen de lezing van een koran-tekst in de kathedraal van Glasgow waarin de goddelijkheid van Jezus werd ontkend. Hij werd lid van de Christian Episcopal Church, een Noord-Amerikaanse afsplitsing van de Anglicaanse kerk, die zich sinds 1992 onder meer verzet tegen de priesterwijding van vrouwen. Hij werd hier tot bisschop gewijd als ‘missionaire bisschop’ voor Europa. <

Hendro Munsterman nd.nl/geloof

Benedictus XVI sticht mediafonds

▶ WürzburgEmeritus paus Benedictus XVI heeft in Duitsland een Stichting voor ka-tholieke publicaties opgericht. Doel is om journalisten op te leiden die helpen om de katholieke stem be-ter te laten klinken.

De stichting moet volgens de paus dankzij ‘kortlopende financieringen van projecten en strategische investe-ringen’ de katholieke stem helpen la-ten klinken. Dat gebeurt onder meer door het opleiden van jonge journa-listen, het financieren van onder-zoeksjournalistiek op bio-ethisch ter-rein en het helpen om meer bereik te vinden voor katholieke media.De stichting is echter niet onafhanke-lijk: zij is verbonden met Die Tage-spost, een conservatief katholiek weekblad met 10.000 abonnees, wiens naam de nieuwe stichting ook draagt. ‘Onontbeerlijk’ noemde Bene-dictus XVI het medium ooit. Die Tage-spost werd in 1948 opgericht en ver-scheen drie keer per week. Sinds januari 2018 is de uitgave door da-lende lezersaantallen teruggebracht naar een keer per week en overleefde het blad dankzij de inzamelingsactie ‘Red de Tagespost‘.Het is niet bekend over hoeveel geld de nieuwe stichting beschikt, maar burgers worden opgeroepen de stich-ting financieel te steunen zodat vol-gend jaar 450.000 euro geïnvesteerd kan worden in projecten. <

anp nd.nl/media

Serious Request na dag op 342.000 euro

▶ GoesMet de actie 3FM Serious Request: The Lifeline is in een dag tijd ruim 342.000 euro opgehaald. Dit geld is ingezameld met onder meer spon-sorlopen en plaataanvragen. Met de opbrengst kan het Rode Kruis slacht-offers van mensenhandel helpen. De tweede editie van Serious Request: The Lifeline is woensdag in Goes be-gonnen. Voor de inzamelingsactie lopen drie dj-teams 500 kilometer in estafettevorm van Zeeland naar Gro-ningen. Ondertussen maken ze live-radio en bezoeken ze acties van luis-teraars. Onderweg kan onder meer worden gedoneerd in collectebussen op de rug van de dj’s. <

Kees-Jan Oskam nd.nl/geloof beeld anp

EO lanceert app om gesprek te bevorderen ▶ Hilversum

De Evangelische Omroep (EO) lan-ceert de campagne ‘Als je gelooft in échte gesprekken’.

Bij de kersverse campagne hoort een app, die te gebruiken is via de Google Assistent. Wie ‘Oké Google’ zegt, roept een virtuele assistent op die met de gebruiker in gesprek gaat. Zij beantwoordt vragen of voert zoek-opdrachten uit. Nu is het mogelijk ‘Oké Google, open Echt gesprek’ in te spreken. Iedereen die dat doet, krijgt de stem van EO-presentator Bert van Leeuwen te horen. Hij stelt vragen die het gesprek tussen mensen on-

derling, bijvoorbeeld aan tafel, moe-ten bevorderen, zoals: ‘Van een vriend krijg je het beste nieuws dat je kunt krijgen. Wat zou dat nieuws op dit moment voor jou zijn?’ Eerst worden een aantal organisatorische dingen gevraagd, zoals de gespreks-leider en het aantal personen dat deelneemt.De EO wil gesprekken faciliteren en deze campagne daarvoor inzetten, zegt woordvoerder Margreet Kra-mer. Naast de app zijn er ook kaarten met gespreksvragen en filmpjes waarin interviewers van de EO een gesprekservaring delen die hen is

bijgebleven. ‘We hopen dat mensen het gesprek met elkaar aangaan door te vragen en zo verbinding met el-

kaar te vinden.’ Over het alledaagse praten mensen makkelijk, denkt Kramer, maar daarmee leren ze el-kaar nog niet goed kennen. ‘Hoe vaak praten mensen over wat je gelooft? Of over hoe je dat beleeft? Terwijl juist dat waardevolle gesprekken zijn.’ Bij die dialogen kan zo’n app behulpzaam zijn, meent Kramer. ‘Soms heb je een middel nodig om een dergelijk gesprek te beginnen.’Er zijn experimenten uitgevoerd om te kijken hoe mensen op de vragen reageren. ‘We hebben mensen in een ontspannen sfeer bij elkaar gezet en gekeken welke uitwerking een vraag

had. Stimuleert hij het gesprek? Valt er eenvoudig op te antwoorden? Daar hebben we ook op gelet bij het bedenken. Alle vragen zijn open en hebben heel bewust een positieve insteek.’

verwijderingKramer erkent dat het programma ook voor verwijdering kan zorgen in gezelschappen. ‘Je kunt ervoor kie-zen een vervelend antwoord te ge-ven. Maar we hebben daar wel aan gedacht. De vragen zijn zo gesteld dat ze niet snel tot scherpe stelling-names leiden.’ <

Bert van Leeuwen

Eline Kuijper nd.nl/geloof beeld anp / Robin van Lonkhuijsen

‘Expertmeeting’ vrouw en ambt ▶ Amsterdam

Theologen van vier verschillende universiteiten willen met elkaar in gesprek over de vrouw in het ambt. Donderdag ontstonden plannen voor een zogeheten ‘expertmee-ting’, een bijeenkomst van vakge-noten zonder publiek.

Dat gebeurde naar aanleiding van uit-spraken die hoogleraar systematische theologie aan de Vrije Universiteit Henk van den Belt heeft gedaan over vrouwelijke ambtsdragers. Hij ziet voor vrouwen geen ruimte in het ambt, wel in de kerkelijke bediening. Dat zei hij vorige week tijdens een be-zinningsdag in Bunschoten, georgani-seerd door de bezinningsgroep ‘Man, Vrouw en het Ambt’. Die groep be-staat uit vrijgemaakt-gereformeer-den die het niet eens zijn met de be-sluiten van de vorige vrijgemaakt-gereformeerde synode om vrouwen toe te laten tot de amb-ten.

kritischMarcel Barnard, hoogleraar prakti-sche theologie en liturgiewetenschap aan de PThU, reageerde kritisch op de uitspraken van Van den Belt. ‘Ver-schrikkelijk’, aldus Barnard op Twit-ter. ‘Anno 2019, mensen, 52 jaar na-dat zijn Nederlandse Hervormde Kerk het ambt openstelde voor vrouwen.’Henk van den Belt is niet meer ver-bonden aan de PThU, de universiteit waar de predikantsopleiding van de Protestantse Kerk is gevestigd. Hij is wel hoogleraar aan de VU waar zijn positie mede wordt gefinancierd door de Gereformeerde Bond, een behou-dende stroming binnen de Protes-tantse Kerk. ‘Als een hoogleraar uit de Protestantse Kerk zegt geen ruimte te zien voor de vrouw in het ambt, dis-kwalificeert hij globaal de helft van onze PThU-studenten, de vrouwen, voor de predikantsopleiding die ze bij ons volgen’, zegt Barnard. ‘Dat vind ik verschrikkelijk, en dat moet stevig worden weersproken.’ Hij benadrukt dat er verschil zit tussen ‘geen ruimte zien’ voor de vrouw in het ambt, en ‘geen voorstander zijn’ van de vrouw in het ambt.Van den Belt wil niet ingaan op de kritiek op zijn uitspraken. Ook de uit-spraken die hij deed in Bunschoten zelf wil hij niet nader toelichten. Dat heeft hij afgesproken met de groep

die de bezinningsdag in Bunschoten heeft georganiseerd.Toen op Twitter ook theologen van de Theologische Universiteit Kampen, onder wie Dolf te Velde, zich in de discussie mengden, ontstond het idee voor een besloten studiebijeenkomst. Ook Arnold Huijgen van de Theologi-sche Universiteit Apeldoorn schaart zich achter het idee. Als zij allemaal meedoen, inclusief Henk van den Belt zelf, komen er theologen van vier uni-versiteiten bij elkaar over het thema.Hoogleraar dogmatiek aan de PThU Maarten Wisse vindt het een goed idee om hierover door te spreken als vakgenoten onder elkaar. ‘Ik heb eer-der met mensen uit Kampen zo’n ex-pertmeeting gehad. Je kunt achter

gesloten deuren met elkaar iets be-spreken. Het is niet de bedoeling dat mensen daar een heel verhaal hou-den, want we weten van elkaar wat we hierover geschreven en gezegd hebben. De bedoeling is dat er echt een gesprek ontstaat.’

praktische vragenHenk van den Belt heeft een vraag ge-formuleerd voor de bijeenkomst: ‘Hoe kunnen we in de huidige context voorkomen dat de Bijbel alleen nog maar tegen ons kan zeggen wat we al-lang menen te weten zonder de Bij-bel?’ Dat risico lopen beide partijen in de discussie, erkent Van den Belt. ‘Veel praktische vragen komen terug op de vraag hoe je de Bijbel leest. Het

is goed om daarover door te spreken met collega’s.’Zo’n gesprek met vakgenoten vindt Barnard niet nodig. ‘Voor mij is het thema een al lang gepasseerd station. Als ik zou worden uitgenodigd voor zo’n bijeenkomst zou ik niet deelne-men.’ Studenten aan de PThU mogen denken en vinden wat ze willen, zegt Barnard. ‘Aan de PThU starten we, conform de Kerkorde van de Protes-tantse Kerk, bij de positie dat er in het ambt ruimte is voor man en vrouw, en dat heeft iedereen te respecteren.’Volgens Wisse betekent dat uitgangs-punt van de kerk en de universiteit niet dat het onderwerp op de univer-siteit niet besproken hoeft te worden. ‘Wij leveren predikanten voor de Pro-

testantse Kerk. In die kerk mogen plaatselijke gemeenten zelf bepalen of ze vrouwelijke ambtsdragers toe-staan of niet. Het is een pluriforme kerk, dus dit onderwerp is daar per definitie geen gepasseerd station.’Ook in zijn colleges dogmatiek komt het onderwerp ter sprake, zegt hij. ‘Dat gaat er niet anders aan toe dan wanneer we het hebben over het be-staan van God of over de godheid van Christus. Daarover discussiëren we op basis van argumenten. We proberen er als docenten voor te staan dat er een veilige omgeving is, zonder dat iemand zegt dat iets een stomme visie is, of dat je iets eigenlijk niet mag vin-den. Het gaat erom dat je elkaar res-pecteert en stevig bevraagt.’ <

Aan de Protestantse Theologische Universiteit in Amsterdam, ondergebracht in het gebouw van de Vrije Universiteit, kwam het tot een confrontatie tussen de hoogleraren Marcel Barnard en Henk van den Belt.

Groepswandelingenjanuari, februari

nd.nl/wandelingen

4 wandelingen

in Gelderland en

Zuid-HollandHet thema van de wandelingen is 75 jaar Vrijheid.De afstand varieert van 15 tot 23 km.

Wandel je mee?

advertentie

…Om de verjaardag van de volksop-stand te eren, viert Sudan zeven da-gen feest.

…Hoe staat het land ervoor, een jaar na het uitbreken van protesten die tot het vertrek van president Omar al-Bashir leidden?

▶ KhartoemHonderden zingende en dansende mensen verzekerden zich donderdag van een plekje in de trein van de Su-danese hoofdstad Khartoem naar At-bara. In de stad, die 350 kilometer noordelijker ligt, brak vorig jaar op 19 december het eerste protest uit. De demonstratie vormde de kataly-sator voor een massale volksopstand, die maandenlang aanhield.Nu vormt Atbara het decor van een zevendaags feest, georganiseerd door de overgangsregering en de protest-beweging als eerbetoon aan de on-verschrokken demonstranten.Ook in Khartoem staan festiviteiten gepland. Die zullen voornamelijk plaatsvinden op de plek waar Omar Hassan al-Bashir zijn laatste publieke toespraak als president hield. Het ‘Vrijheidsplein’ droeg vóór juli nog de naam ‘Groene Plein’, maar werd door demonstranten omgedoopt met het oog op de feestelijkheden.‘Ik herinner me de eerste dag van ons protest’, vertelde de 21-jarige Hana Hussein tegen persbureau AFP. ‘Het ging gepaard met traangas en scher-pe munitie, wat ons niet kon tegen-houden. Nu gaan we de straten op om feest te vieren. Het is een gewel-dige uitkomst van onze revolutie.’

tien prioriteitenVerhoogde brood- en brandstofprij-zen vormden de aanleiding voor Su-dans revolutie. Al snel werden die-perliggende oorzaken voor de onrust duidelijk: de economische crisis in het land en het beleid van de presi-dent. Al-Bashir, die sinds 2009 door het Internationaal Strafhof in Den Haag wordt gezocht in verband met massamoorden in de regio Darfur, leek lange tijd onaantastbaar. Hij kwam in 1989 aan de macht via een staatsgreep.Ondanks grote tegenstand vanuit de veiligheidsdiensten lieten de demon-stranten zich echter niet wegjagen. De druk vanuit het volk leidde uit-eindelijk tot zijn val. In april zette het

leger hem af en moest hij het veld ruimen op dezelfde wijze als zijn voorganger.Na een onrustige periode werd in september een nieuw regering inge-zworen. Het 18-koppige kabinet, dat onder leiding van de econoom Abdal-lah Hamdok staat, is samengesteld uit burgers en militairen.Honderd dagen na de intrede van de nieuwe regering is er voorzichtig re-den voor optimisme, stellen analis-ten.Onlangs presenteerde de regering een lijst met tien prioriteiten waar ze de komende tijd op wil inzetten. Daarop staan onder meer het bestrij-den van de economische crisis, hard optreden tegen corruptie en het be-

eindigen van diverse gewapende conflicten in het land. Op dat laatste punt wordt al vooruitgang geboekt. Sinds september vinden er vredeson-derhandelingen tussen de regering en diverse rebellengroepen plaats. Als gevolg daarvan werd er voor het eerst in acht jaar humanitaire hulp toegelaten in de steden Yabous en Kauda, die onder controle van de ge-wapende oppositie staan.

pariaEind november kwam de regering daarnaast tegemoet aan de wens van demonstranten om de National Con-gress Party, de voormalige regerings-partij, te ontbinden. Tegelijkertijd schafte ze een reeks wetten af die

Voorzichtige hoop in Sudan na protesten

Sudanezen wachten op de trein die hen naar Atbara zal brengen, voor een feestelijke herdenking van de protesten van vorig jaar.

Sanne van Grafhorst nd.nl/buitenland beeld afp / Ashraf Shazly

Hendro Munsterman nd.nl/katholiekinside

Bisschop in het ziekenhuis na Israëlische gasaanval

▶ JeruzalemDe Grieks-orthodoxe aartsbis-schop van Jeruzalem, Atallah Han-na, is wegens vergiftiging in een ziekenhuis opgenomen nadat che-mische gassen in zijn kerk werden gespoten.

Verschillende Arabische media mel-den dat de geestelijke in een zieken-huis is opgenomen, omdat hij gerui-me tijd verlamd was. Onderzoek wees uit dat er sprake was van vergiftiging. Hij is inmiddels buiten levensgevaar. De Palestijnse aartsbisschop staat be-kend om zijn uitgesproken protest

tegen de Israëlische politiek met be-trekking tot de Palestijnen. Onlangs zei hij nog op Twitter dat christenen wereldwijd ‘geen Kerstmis hoeven vieren als ze blind blijven voor het leed van de Palestijnen’. Bethlehem ligt op de Westelijke Jordaanoever.Vorige maand zei hij dat Israël de Pa-lestijnen ‘behandelt als gasten en vreemdelingen in onze eigen stad’. Het is onduidelijk door wie de chemi-caliën het kerkgebouw in zijn gespo-ten. Op Twitter en in enkele media wordt gemeld dat dit door Israëlische leger zou zijn gedaan. <

anp nd.nl/buitenland

Politie legt beslag op ‘fonds’ in Hongkong

▶ HongkongDe politie van Hongkong heeft om-gerekend 9 miljoen euro in beslag genomen van een fonds voor hulp aan gearresteerde betogers. Vier mensen betrokken bij dit fonds zijn gearresteerd. Ze worden volgens de politie verdacht van het witwassen van crimineel geld. Zij zouden geld naar een eigen schijnconstructie hebben gesluisd. Het in opspraak ge-raakte fonds Spark Alliance is in 2016 op internet van de grond geko-men. Het is een van de twee fondsen voor hulp aan betogers en activisten die zijn opgepakt en vervolgd wor-den. Spark Alliance noemt de be-schuldigingen laster . <

anp nd.nl/buitenland

Hof: Catalaanse leider moest vrij

▶ LuxemburgDe gedetineerde oud-vicepremier van de Catalaanse regering Oriol Junqueras had recht op immuniteit vanwege zijn verkiezing in mei als lid van het Europees Parlement. Hij had daarom moeten worden vrijge-laten om zijn zetel in Straatsburg als Europarlementariër in te kunnen nemen. Het Europees Hof van Justi-tie heeft dat bepaald.

De politicus mocht van de Spaanse autoriteiten de gevangenis niet verla-ten. Het hof oordeelt dat Spanje het EU-parlement hiervoor om opheffing van zijn immuniteit had moeten vra-gen. Dat is niet gebeurd, en daarom had hij moeten worden vrijgelaten om naar Straatsburg te kunnen rei-zen. Oriol Junqueras zit sinds ruim twee jaar in de cel vanwege zijn rol in de organisatie van het onafhankelijk-heidsreferendum in 2017. Hij werd in oktober tot 13 jaar gevangenisstraf veroordeeld. Ten tijde van zijn verkie-zing zat hij nog in voorlopige hechte-nis.De Spaanse autoriteiten stonden hem niet toe een in Spanje verplichte eed

af te leggen nadat hij was verkozen. Gekozen Europarlementariërs heb-ben volgens het hof echter het recht naar de openingszitting te gaan ‘on-geacht of ze formaliteiten vereist in de nationale wetgeving hebben ver-vuld’.De uitspraak heeft wellicht gevolgen voor twee andere Catalanen, ex-pre-mier Carles Puigdemont en oud-mi-nister Toni Comín, die naar België zijn uitgeweken. Ook zij konden hun zetel in het Europees Parlement niet inne-men omdat ze de eed niet hebben af-gelegd. Hierover loopt nog een zaak bij het EU-hof. Spanje wil het tweetal vervolgen en eist dat België hen over-draagt. De rechter in Brussel beslist daar volgend jaar over.Parlementsvoorzitter David Sassoli laat zo snel mogelijk uitzoeken uit-zoeken wat de gevolgen zijn van de ‘erg belangrijke uitspraak’. Hij roept de Spaanse autoriteiten op het vonnis na te leven. Het Spaanse hoogge-rechtshof laat weten dat de uitspraak grondig wordt bekeken. Aanklagers en advocaten krijgen vijf dagen de tijd om met een reactie te komen. <

8

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

anp nd.nl/buitenland

Pakistan wil rechter Musharraf ontslaan ▶ Islamabad

De Pakistaanse regering wil de rech-ter die oud-leider Pervez Musharraf ter dood veroordeelde ontslaan. Wa-qar Ahmad Seth was de voorzitter van de driekoppige rechtbank en hij zei bij de uitspraak dat ‘het lichaam van Musharraf in het openbaar moet hangen als hij sterft voor zijn execu-tie’. Vanwege die uitspraak heeft de regering aan het hooggerechtshof gevraagd om de rechter uit zijn functie te ontheffen. ‘Wij vinden dat een dergelijke rechter niet geschikt is om rechter te zijn.’ Donderdag uit-te minister van Informatie Firdous

Ashiq Awan al kritiek op de uit-spraak. Ook het leger was het niet eens met de terdoodveroordeling van Musharraf. Musharraf kwam in 1999 via een staatsgreep aan de macht. Hij regeerde later als presi-dent en schortte in 2007 de grond-wet op door de noodtoestand uit te roepen. Een speciaal gerechtshof oordeelde deze week dat de voorma-lige legerleider zich schuldig had ge-maakt aan hoogverraad. De regering lijkt nu de kant te kiezen van het le-ger. Militairen zouden onthutst zijn door het vonnis. <

▶ StellenboschDe stijgende concentratie kooldioxide in de lucht heeft niet alleen gevolgen voor het klimaat. Het gas lost ook op in water en vormt daar een zwak zuur. In de oceanen is dat te merken aan een ver-zuring van het water, wat onder meer een pro-bleem is voor koralen, omdat hun kalkskeletjes oplossen. Maar ook haaien blijken problemen te hebben met de verzuring, blijkt uit onderzoek van de Zuid-Afrikaanse Stellenbosch University.Zij hielden drie pofadderschaamhaaien negen weken lang in een tank met aangezuurd zeewa-ter. Haaien bezitten ruwe, tandachtige uitstul-pingen op hun vel die het ruw maken. Die bleken door het zuur te worden aangetast, een kwart van de uitstulpingen bleek na de negen weken

beschadigd. Bij dieren die in gewoon zeewater werden gehuisvest, was dat nog geen tien pro-cent.De ruwe uitsteeksels zorgen ervoor dat de haaien minder weerstand ondervinden tijdens het zwemmen. Afbraak ervan kan de snelheid van de dieren dan ook aantasten. De onderzoekers ke-ken ook naar een mogelijke verzuring van het bloed van de haaien, maar daar vonden ze geen effect. Dat bloed bevatte in het zure water wel meer kooldioxide, maar ook meer carbonaten (een kalkverbinding). Dat neutraliseerde het ver-zurende effect van de kooldioxide.Het onderzoek is donderdag gepubliceerd in het tijdschrift Scientific Reports.

René Fransen nd.nl/wetenschap beeld Jaqueline Dziergwa

Verzuring oceanen slecht voor huid van pofadderschaamhaaien

Pofadderschaamhaaien op transport naar een tank met aangezuurd zeewater.

vrouwen verboden broeken te dra-gen en in het openbaar samen te scholen, op straffe van geseling.Om de economie op te krikken, zet Sudan stappen om van zijn pariasta-tus binnen de internationale ge-meenschap af te komen. Het bezoek van Hamdok aan de Verenigde Staten deze maand leverde direct resultaten op: voor het eerst in 23 jaar wisselen Washington en Khartoem weer am-bassadeurs uit. Om het land uit het slop te trekken, is echter meer nodig. Aan de dringende oproep van Sudan om het land van de Amerikaanse lijst van ‘landen die terreur sponsoren’ te halen, hebben de VS nog niet vol-daan. Door de vermelding op de lijst komt Sudan niet in aanmerking voor

schuldenverlichting en financiële steun van instellingen als de Wereld-bank. In november vertelde de mi-nister van Financiën aan persbureau Reuters dat het land met de huidige reserves nog slechts een paar weken vooruit kon. Voor 2020 zou minstens 4,5 miljard euro nodig zijn om ‘in-eenstorting’ te voorkomen.Inwoners zien ondertussen dat de prijzen in de schappen blijven stij-gen. ‘Ik heb moeite om de marktprij-zen bij te houden’, vertelde Batul Adam, een verkoper van thee, aan al-Jazeera. ‘Het transport van en naar mijn werk is bovendien zo lastig dat ik vroeg moet sluiten en nog steeds laat terugkom.’ Onvrede heerst er ook over het trage onderzoek naar

mensenrechtenschendingen die ge-pleegd zijn tijdens de demonstraties, vooral de bloedige aanval op vreed-zame demonstranten in Khartoem op 3 juni. Veel demonstranten vinden bovendien dat al-Bashir ‘niet ter ver-antwoording is geroepen’, zei Sarah Abdel-Jaleel, een woordvoerder van de protestorganisaties, tegen al-Ja-zeera. De ex-president werd zaterdag tot twee jaar cel veroordeeld wegens corruptie en witwassen van illegaal verkregen geld.Amnesty International riep deze week op om al-Bashir uit te leveren aan het Internationaal Strafhof, ‘zoals de regering volgens het internatio-naal recht verplicht is’. <

Voorzichtige hoop in Sudan na protesten

Sudanezen wachten op de trein die hen naar Atbara zal brengen, voor een feestelijke herdenking van de protesten van vorig jaar.

Sanne van Grafhorst nd.nl/buitenland beeld afp / Ashraf Shazly Herman Veenhof nd.nl/buitenland beeld epa / Yuri Kochetokov

Putin wil hoe dan ook aan de macht blijven

▶ MoskouTijdens zijn eindejaarspersconfe-rentie liet de Russische president Vladimir Putin merken graag aan de macht te willen blijven, met een grondwetswijziging.

De president, die al in 1999 als pre-mier aan de macht kwam, denkt dat het weghalen van de aaneengesloten termijnen in de Russische grondwet een manier is om het presidentschap met tussenpozen te blijven bekleden.Dan zou het aantal termijnen meer dan twee kunnen zijn en de presi-dent ook stuivertje kunnen wisselen met de premier, zoals Putin deed met de huidige Russische minister-presi-dent Dmitri Medvedev. Putin werd na twee termijnen van vier jaar in 2008 premier en wisselde in 2012 weer van baan met Medvedev, die de presidentstermijnen had laten op-rekken van vier naar zes jaar, zodat Putin nog eens twaalf jaar in het Kremlin kon zitten.

levend‘De grondwet is een levend instru-ment’, zei Putin donderdag. ‘In prin-cipe kan die op een of andere manier veranderd worden, vloeibaar ge-maakt worden.’ Putin moet volgens de huidige regels in 2024 aftreden als president. Wat er dan gebeurt, is de grote vraag. Die werd ook daadwer-kelijk, maar geregisseerd gesteld tij-dens de grote bijeenkomst waarbij verslaggevers uit de regio komen aanzetten met spandoeken en knuf-felberen voor het staatshoofd. Behal-ve het loslaten van de aaneengeslo-ten termijnen en het aantal termijnen kan ook de staatsvorm worden omgegooid, bijvoorbeeld na een nauwe integratie van Rusland en Wit-Rusland. Daar wordt op dit mo-ment over onderhandeld. Putin kan ook zichzelf benoemen als voorzitter van een nieuwe (veiligheids)raad, zoals Noersoeltan Nazarbajev in buurland Kazachstan.Opvallend was dat Putin zich loskop-pelde van zijn partij Verenigd Rus-land. Die is steeds minder populair. Hij moedigde concurrentie aan, met

‘twaalf politieke partijen op federaal niveau’.

verzonnenPutin uitte zich fel tegen de afzet-tingsprocedure tegen de Amerikaan-se president Donald Trump in het Congres. Die was volgens de Russi-sche president gebaseerd op ‘totaal verzonnen beschuldigingen’. Hij ver-wachtte dat de Amerikaanse Senaat de impeachment zal torpederen. Putin wil een vernieuwing van het kernwapenverdrag New START, na de opzegging van het INF het enige nog lopende akkoord tussen de VS en Rusland.Putin was ook kritisch over de beslis-sing van het mondiale antidopingbu-reau WADA, dat begin deze maand besloot Rusland voor vier jaar te ver-bannen van alle sportwedstrijden. Volgens Putin gebruikten alleen in-dividuele sporters doping en was het daarom niet goed iedereen te straf-fen.Putin verdedigde in zijn vier uur du-rende audiëntie de positie van de re-bellen in het oosten van Oekraïne. Hij wilde graag doorgaan met het Normandië-overleg, waaraan Kiev, Parijs en Berlijn deelnemen. Hij stel-de nogmaals dat er geen Russen meevechten in de rebellenrepubliek-jes. Opvallend genoeg verweet hij Lenin een ‘verkeerde indeling van het Sovjet-territoir’. <

Vladimir Putin

anp nd.nl/buitenland

EU en Benin wijzen topdiplomaten uit

▶ BrusselDe ambassadeur van Benin bij de EU is niet langer welkom. De Europese Raad heeft het hoofd van de diplo-matieke missie in Brussel tot per-sona non grata verklaard. De maat-regel is een reactie op de regering van het West-Afrikaanse land om het hoofd van de EU-delegatie tot ongewenst persoon te verklaren. De EU ziet dat als ‘geheel ongerecht-vaardigd’ en niet te rijmen met het doel van de EU ‘om partnerschappen met andere landen op te bouwen’. Afgelopen maand wees Benin de ambassadeur van de EU, Oliver Net-te, uit. Hij zou de relatie tussen Be-nin en de EU hebben verstoord. <

9

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

Zeven jaar cel geëist om chantage met naaktfoto’sTegen een 24-jarige Hagenaar is don-derdag zeven jaar cel geëist, omdat hij vrouwen chanteerde met naakt-beelden. Ook moet hij in totaal 50.000 euro schadevergoeding beta-len aan zijn veertien slachtoffers, al-dus het Openbaar Ministerie (OM). <

Netflix moet geld steken in Nederlandse seriesStreamingdiensten en bioscopen moeten in het vervolg een vast deel van hun omzet uittrekken voor het maken van Nederlandse films en se-ries. Zo hoopt het kabinet ervoor te zorgen dat Nederlandse producties niet worden weggedrukt. Voor bij-voorbeeld omroepen en abonne-mentsdiensten als Netflix gaat het om 6 procent van de omzet die ze in Nederland behalen, schrijft cultuur-minister Ingrid van Engelshoven aan de Tweede Kamer. <

Kamer wil Donnie niet langer in gokreclameBeroemdheden moeten minstens 25 jaar zijn en geen jongerenidool zijn om in gokreclames op te treden, vindt de Tweede Kamer. Het kabinet moet verbieden dat bijvoorbeeld rap-per Donnie (25) als Koning Toto kans-spelen aanprijst en zo jongeren kan lokken. <

Verdachten rond Caloh Wagoh blijven in celAlle verdachten in het grote liquida-tieproces rond motorclub Caloh Wag-oh blijven in de cel. Ondanks verzoe-ken van hun advocaten om het voorarrest op te heffen, besloot de rechtbank dat de verdenkingen te zwaar zijn. Een van de opdrachtge-vers zou de deze week in Dubai gear-resteerde topcrimineel Ridouan T. zijn. De zaak wordt niet eerder dan 2021 inhoudelijk behandeld. <

beeld anp

Duikers vinden vermiste man in Antwerpen nietEen zoekactie van de politie naar een in Antwerpen vermiste Nederlander heeft geen resultaat opgeleverd. Dui-kers zochten donderdagmiddag in het water bij het zogeheten Eilandje in de Schelde tevergeefs naar aanwij-zingen. De 23-jarige Max Meijer uit Ossendrecht wordt sinds zondagoch-tend vermist na een avondje stappen in Antwerpen. <

Aantal evenementen in Amsterdam flink gedaaldHet aantal evenementen in Amster-dam is het afgelopen jaar met een derde gedaald ten opzichte van 2018, van 1118 naar 751. Zo verdwenen vooral de kleinere, nieuwe en cultu-rele evenementen, blijkt uit onder-zoek van de gemeente. Maar ook de grote muziekevenementen hebben het zwaar. ‘Het risico bestaat ook dat de parels van het Amsterdamse eve-nementenaanbod verdwijnen’, schrijft burgemeester Femke Halse-ma aan de gemeenteraad. <

beeld anp

Ruim vijftien jaar cel voor moord op moederDe 57-jarige Hans W. is in hoger be-roep veroordeeld tot vijftien jaar en negen maanden celstraf voor de moord op zijn moeder. Zijn vrouw Susanna H. is vrijgesproken. Beiden kregen eerder een celstraf van tien jaar opgelegd. Het gerechtshof in Amsterdam acht het bewezen dat W. zijn tachtigjarige moeder in juni 2016 heeft vergiftigd met een overdosis van de pijnstiller oxycodon. <

Windmolenactivist Groningen komt vrijWindmolenactivist Jan H. uit het Groningse Meeden mag van de recht-bank in Assen naar huis. H. wordt verdacht van asbestdumpingen en het versturen van dreigbrieven in zijn strijd tegen de komst van windmo-lens in de Veenkoloniën in Drenthe en Groningen. <

Wolf loopt al drie maanden in DrentheIn Drenthe loopt al zeker drie maan-den een wolf rond. In die provincie zijn de afgelopen tijd ook opvallend veel schapen aangevallen door een wolf. Of alle aanvallen toe te schrij-ven zijn aan dezelfde wolf wordt pas later bekend. Dat zegt BIJ12, het na-tuurbureau van de provincies. Dit bu-reau handelt namens de provincies de vergoeding af die veehouders krij-gen als hun dieren ten prooi vallen aan een wolf. Volgens BIJ12 zijn op dit moment zeker vijf wolven actief in Nederland. Van het wolvenpaar op de Noord-Veluwe leeft in elk geval nog één jong en dat is een mannetje, zo bleek uit onderzoek. <

Denemarken pakt man op voor dreigtelefoontjesDe politie in Denemarken heeft een man uit het Friese Dantumadeel aan-gehouden die verdacht wordt van het plegen van dreigtelefoontjes. De twintigjarige verdachte zou sinds be-gin van dit jaar naar onder meer poli-tie, justitie, brandweer, ziekenhuizen, verloskundepraktijken, hotels en burgers in Nederland hebben gebeld. Tijdens de gesprekken bedreigde hij mensen. <

beeld anp

Europees akkoord over veiliger kraanwaterKraanwater in Europa wordt veiliger. De normen voor lood, schadelijke bacteriën en andere risicovolle stof-fen worden aangescherpt. Zo komen er controles op microplastics, hor-moonverstoorders als bisfenol en be-paalde PFAS-chemicaliën. Onderhan-delaars van de EU-lidstaten en het Europees Parlement hebben hier een principeakkoord over bereikt. <

‘Sissen valt onder recht op meningsuiting’Mensen naroepen en -sissen op straat valt onder de vrijheid van me-ningsuiting. De Rotterdamse verorde-ning die dit strafbaar stelt, is in strijd met de Grondwet. Dat heeft het ge-rechtshof in Den Haag bepaald. Het hof deed uitspraak in hoger beroep in een zaak tegen een 36-jarige Rotter-dammer die vorig jaar zomer op straat acht vrouwen zou hebben las-tiggevallen door ze na te roepen, kus- en handgebaren te maken en achter hen aan te lopen. <

Onderzoek naar oncoloog RadboudumcHet academische Radboudumc in Nijmegen is in september van dit jaar een onderzoek gestart naar mogelijke fouten van een kankerspecialist, die al zeven jaar in het ziekenhuis werk-te. Dat gebeurde nadat er steeds meer klachten binnenkwamen van patiënten en collega-specialisten over de oncoloog. De arts is in augus-tus op non-actief gesteld, aldus een woordvoerder van het ziekenhuis. <

Schutter uitgeschakeld bij veiligheidsdienst FSBBij een schietpartij rond het hoofd-kantoor van de Russische Veiligheids-dienst FSB is zeker een FSB-mede-werker omgekomen. Twee mensen zouden zwaargewond zijn geraakt. Eerder meldden lokale media dat er drie mensen waren omgekomen bij de schietpartij. De schutter zou het gebouw van de FSB niet zijn binnen-gedrongen, meldt Interfax. <

‘Historische’ slag tegen maffia in CalabriëDe Italiaanse politie heeft naar eigen zeggen de maffia uit Calabrië, de ‘Ndrangheta, een historische slag toe-gebracht. Donderdag zijn 334 arres-taties verricht in en buiten Italië. On-der de arrestanten zijn politici, advocaten, juristen, ondernemers, boekhouders en ambtenaren, volgens persbureau ANSA. <

Johnson: stop afbraak Verenigd KoninkrijkDe Britse premier Boris Johnson zei donderdag dat de Schotse Nationale Partij (SNP) moet stoppen met pogin-gen om het Verenigd Koninkrijk op te breken. ‘Ik denk dat de SNP zich meer moet concentreren op de binnen-landse prioriteiten van de Schotten.’ De Schotse eerste minister Nicola Sturgeon zei donderdag dat ze ‘alle redelijke opties overweegt om het Schotse zelfbeschikkingsrecht veilig te stellen’. Sturgeon wil dat er een nieuw referendum wordt uitgeschre-ven in Schotland over het verlaten van het Verenigd Koninkrijk. <

Radiozender VS schrapt show na grapEen grap over vuurwapengeweld op scholen heeft een Amerikaanse ra-diopresentator zijn baan gekost. Chuck Bonniwell beklaagde zich in zijn programma over de ‘eindeloze’ berichtgeving over het afzettingspro-ces tegen president Donald Trump. Hij merkte fijntjes op dat een ‘leuke schietpartij op een school’ een wel-kome onderbreking zou zijn. Zender 710 KNUS uit Colorado maakte be-kend dat hun Chuck & Julie show di-rect wordt geschrapt. <

Oekraïne heeft weer ambassadeur in VSOekraïne heeft weer een ambassa-deur in de Verenigde Staten. Presi-dent Volodimir Zelenski benoemde voormalig VN-ambassadeur Volodi-mir Jeltsjenko op die belangrijke post. Zijn voorganger Valeri Tsjaly was eerder dit jaar ontslagen. <

Prosus en Takeaway verhogen bod op Just EatTechinvesteerder Prosus en maaltijd-bestelsite Takeaway.com hebben meer over om het Engelse Just Eat in handen te krijgen. Prosus heeft nu 8,00 pond (9,37 euro) per aandeel in contanten over voor het Britse be-drijf. Dat bod is een flinke verhoging ten opzichte van een eerder bod. <

beeld anp

Werkloosheid vrijwel onveranderdHet aantal werklozen kwam in no-vember uit op 324.000. Hiermee was 3,5 procent van de beroepsbevolking van 15 tot 75 jaar werkloos, aldus het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Daarmee blijft het werkloos-heidspercentage stabiel ten opzichte van een maand eerder. In totaal 4,1 miljoen mensen hadden in oktober om uiteenlopende redenen geen be-taald werk.<

Luchthavens beleefden drukste zomer ooitNederlandse luchthavens hebben dit jaar hun drukste zomermaanden ooit beleefd. Het totale aantal passagiers steeg in de maanden juni tot en met september met ruim 1 procent tot 23 miljoen. Dat zijn de meeste reizigers die de nationale vliegvelden ooit in één kwartaal over de vloer kregen, meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Op Schiphol, dat het overgrote deel van de passagiers ont-ving, steeg het aantal reizigers met 0,2 procent tot 20 miljoen. <

beeld anp

‘Twee pensioenfondsen moeten korten’Niet vier, maar slechts twee kleine pensioenfondsen moeten waarschijn-lijk een pensioenkorting doorvoeren. Dat voorspelt het economische bu-reau van ABN Amro. Naar verluidt betekent dit dat slechts enkele hon-derden gepensioneerden binnenkort te maken krijgen met een verlaging van hun pensioen. Volgens een inge-wijde gaat het om pensioenfonds voor verloskundigen SPV en DB Kring Premie. <

Bank of England laat rente ongemoeidDe Britse rente blijft onveranderd. Dat maakte de Bank of England (BoE) bekend. De beslissing was evenals in november niet unaniem. Twee van de negen beleidsmakers van de cen-trale bank van het Verenigd Konink-rijk waren ertegen. Het belangrijkste rentetarief van de BoE blijft 0,75 pro-cent. Onzekerheid over de brexit drukte de voorbije maanden op de economische groei. Dit zit het infla-tiedoel van 2 procent in de weg. <

Peter Langhout schrapt reizen na faillissementReisorganisatie Peter Langhout schrapt alle reizen vanwege financi-ele problemen. Het bedrijf meldt op zijn website dat reizen die nog plaats moeten vinden, niet meer worden uitgevoerd. Eerder deze week ging het Twentse bedrijf Havi Beheer, het moederbedrijf van Peter Langhout, failliet. Peter Langhout heeft een melding gedaan bij het Stichting Ga-rantiefonds Reisgelden (SGR). <

10

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

Zo moeilijk is internetbankieren niet

Nel Sieben (75)

‘Al heel wat jaren geleden heb ik een computer ge-kocht, omdat het mij leuk leek die te gaan gebrui-ken. Gelukkig heb ik een handige schoonzoon. Hij heeft mij geholpen en ook heb ik wat cursussen in het verzorgingshuis in mijn woonplaats gevolgd. Ik ben niet bedreven in foto’s bewerken bijvoorbeeld, maar ik gebruik e-mail en zoek online op hoe ik met het openbaar vervoer van A naar B kan komen. Sinds vijf jaar regel ik ook mijn bankzaken online. Ik ben naar de bank gegaan en heb gevraagd of ie-mand het mij kon uitleggen. Na een uurtje had ik het onder de knie, zo moeilijk is dat niet. Ik vind het heel gemakkelijk dat ik voor mijn bankzaken de deur niet uit hoef en alles op mijn eigen tijd kan re-gelen. Een kennis van mij, die tachtig jaar is, heeft er echter meer moeite mee. Hij heeft niets met computers en wil niet internetbankieren. Daarom gaat hij naar de bank als hij iets moet regelen. Ook pint hij graag contant geld. Voor hem zou het een ramp zijn als het servicepunt of de geldautomaat in zijn woonplaats zou verdwijnen. Dat zou hem een stukje zelfstandigheid ontnemen, want hij moet dan mensen gaan vragen bepaalde zaken voor hem te regelen.’

Banken moeten hun maatschappelijke taak vervullen

Liane den Haan, directeur-bestuurder van oude-renbond ANBO

‘Uit onderzoek van ANBO onder 10.000 ouderen blijkt dat meer dan 10 procent van de ouderen niet internetbankiert. 54 procent daarvan wil ook niet overstappen naar digitaal bankieren als zij hulp krijgen. Meest genoemde reden is dat zij internet-bankieren niet veilig vinden. Voor deze ouderen moeten de servicepunten van banken beschikbaar blijven. De meeste ouderen zijn behoorlijk digivaar-dig, maar zij kunnen niet gedwongen worden tegen hun zin online bankzaken te regelen. Banken heb-ben een maatschappelijke taak en moeten mensen die niet kunnen of willen internetbankieren, onder-steunen. Dat kan ook door bijvoorbeeld een mobiel servicepunt in het leven te roepen. Voor sommige mensen zal internetbankieren nooit een optie zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor mensen met schulden; zij krijgen per week een bedrag aan contant geld. Anderen kunnen niet internetbankieren door een beperking of omdat zij geen geld hebben voor een computer. Als zij voor hun bankzaken niet meer bij een servicepunt terechtkunnen, verliezen zij deels de regie over hun eigen leven.’

Ouderen kunnen niet zomaar vijf kilometer reizenFleur Agema, Tweede Kamerlid voor de PVV, in Goedemorgen Nederland

‘Ik vind weleens berichten in mijn inbox, vooral van kinderen van tachtigplussers die aangeven: bij ons in het dorp verdwijnt alles. Eerst het verzorgingste-huis, de aanleunwoning was al weg en nu verdwij-nen ook postkantoren en de bank. Dat kan eigenlijk helemaal niet. Ouderen zijn minder mobiel, dus die kun je ook niet zomaar even vijf kilometer naar het volgende dorp laten gaan. Ze gaan het dan vragen aan hun kinderen bijvoorbeeld, maar je maakt het allemaal zo moeilijk. Het is ontzettend belangrijk voor ouderen dat er meer verzorgingstehuizen ko-men, dat je geclusterd kunt wonen. En in zo’n woonzorgcentrum is het natuurlijk heel makkelijk om een pinautomaat, een winkeltje en een post-punt te hebben.’

ING helpt klanten bij het internetbankieren

Jeroen Losekoot, manager Digitaal Bankieren bij ING

‘70 procent van onze oudere klanten maakt gebruik van internetbankieren. De overige 30 procent heeft wat hulp nodig, bijvoorbeeld omdat zij zich zorgen maken over de veiligheid van online bankieren. Daarvoor hebben wij digicoaches, die klanten hel-pen digitaal vaardig te worden. Zij gaan een-op-een met de klant of met een klein klasje heel rustig door de materie heen. Achttien van de twintig deelne-mers hebben het internetbankieren daarna onder de knie. Wij horen van klanten die dat stadium be-reiken dat zij niet meer terug willen. Als je je bank-zaken digitaal regelt, maakt dat het leven namelijk makkelijker. Je hoeft de deur niet meer uit, wat ze-ker voor ouderen een voordeel kan zijn, en je kunt op ieder gewenst moment je banksaldo checken. Als klanten zichzelf kunnen redden met online ban-kieren, vergroot dat bovendien hun zelfstandigheid.Mensen die echt niet willen internetbankieren, kunnen altijd nog bij een servicepunt of bij een ING-kantoor worden geholpen. Maar als zij al digi-tale vaardigheden hebben, willen wij graag het ge-sprek met hen aangaan over de mogelijkheden van internetbankieren, zodat ze het een kans geven. De groep met klanten die niet digitaal bankiert, wordt steeds kleiner. Het is belangrijk dat mensen met hun tijd proberen mee te gaan.’

Banken laten burgers in de steek

@telkampkh via Twitter

‘Banken die gered zijn met belastinggeld zoals ING en ABN laten zien hoe dankbaar ze zijn dat de bur-gers van het land hun gered hebben: geldautoma-ten/servicepunten sluiten, zodat ouderen maar moeten zien hoe ze aan hun geld komen. Volgende x failliet laten gaan!

Moet oudere digitaliseren?Wisanne van t Zelfde • redacteur nd.nl/columns

Het aantal geldautomaten en servicepunten van ban-ken neemt af. Vooral oude-ren kunnen dat lastig vin-den. Moeten zij zich online kunnen redden met hun bankzaken?

11

nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019opinie debat analyse

Reageren?

Brieven: maximaal 200 woorden.

Artikelen: maximaal 700 woorden.

Mail uw reactie met naam, adres en telefoonnummer naar

opinie@nd.nl of Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort.

Meer informatie: nd.nl/contact

12

nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019opinie debat analyse

Vorige week ging het etiket van een flesje Evian viral. Op de wikkel was een spiekbriefje gefotoshopt. Op sociale media werden vervolgens nog meer spiekmethoden gedeeld. Helaas, die van mij zat daar al tussen. Een half bierviltje met geheugensteuntjes met een punaise onder je bureau bevestigen. De halve cirkel kon je tevoorschijn toveren wanneer de kust veilig was en weer onder de tafel laten verdwijnen als de docent in de buurt was. Deze spiekmethode werd door onze wiskundedocent mevrouw O. zelf aan ons verteld.Nu het luikje ‘middelbare school’ bij mij nu toch openstaat, schakel ik di-rect maar over naar originele schoolstraffen. Bij meneer v. S. moest je voor straf literaire gedichten uit je hoofd leren. Bij meneer C. moest je, als je snoep at tijdens de les, je hele snoepvoorraad bij hem inleveren. Die ver-deelde hij dan aan het eind van de les onder al je klasgenoten.Het toppunt was mevrouw D. Als je daar tijdens de les propjes door de klas schoot, liet ze je een uur nablijven. Het eerste halfuur mocht je prop-jes het klaslokaal in schieten, het tweede uur mocht je ze allemaal oprui-men.Het was overigens ver voor de tijd dat dit viral kon gaan.

Roeland van Mourik nd.nl/columns

Schoolstraffen

…Europa kan het klimaatbeleid van landen beïnvloeden. Via de Euro-pese Centrale Bank.

Met de gelijkheid tussen man en vrouw is het in de Europese politiek slecht gesteld. Zo zijn slechts 5 van de 28 regeringsleiders vrouw. De Eu-ropese Unie streeft naar een man-vrouwbalans in bepalende posities in de maatschappij, maar de vooruit-gang is tergend langzaam. Is het mis-schien een idee dat Christine Lagar-de, de nieuwe president van de Europese Centrale Bank, de macht van haar instelling gebruikt om deze nobele doelstelling dichterbij te brengen? De ECB zou een gender-neutraal monetair beleid kunnen voeren, waarbij alleen nog maar staatsleningen worden opgekocht van landen waarvan de regering voor de helft uit vrouwen bestaat. Landen

die achterlopen worden dan gecon-fronteerd met hogere leenkosten en hebben een sterke financiële prikkel om meer vrouwelijke ministers te benoemen.Dit extreme voorbeeld van ECB-be-moeienis is minder vergezocht dan het lijkt. Onder het nieuwe bewind van Lagarde lijkt de ECB klaar om de gebaande paden te verlaten. Hoewel een genderneutraal monetair beleid nog toekomstmuziek is, geldt dat niet voor een groen monetair beleid. Op de recente klimaatconferentie hebben politici weer eens hun on-macht om de klimaatcrisis aan te pakken laten zien. Omdat de ECB zich heeft bewezen als een slagvaardige crisisbestrijder, ligt het voor de hand te kijken of zij kan bijdragen aan het oplossen van de klimaatcrisis. Christine Lagarde heeft al toegezegd zich sterk te willen ma-ken voor een vergroening van het monetair beleid. Maar wat betekent dat concreet? En heeft de ECB wel

het mandaat om het monetair beleid te vergroenen?Volgens een voorstel dat nu circu-leert, zou de ECB niet meer moeten beleggen in obligaties van vervuilen-de bedrijven en zou de ECB deze obli-gaties ook niet langer als onderpand moeten accepteren. Het idee is dat de leenkosten van vervuilers dan stijgen en dat ze financieel worden geprik-keld te verduurzamen. Tegenstan-ders van dit voorstel betogen dat het niet aan de ECB is om in haar beleg-gingsbeleid de ene bedrijfstak te be-voordelen boven de andere. Als de overheid vervuilende bedrijfsactivi-teiten wil ontmoedigen, kan zij dat heel goed zelf doen via democratisch tot stand gekomen veranderingen in het belastingstelsel, bijvoorbeeld in de vorm van een CO2-heffing. On-

‘Gemiste kans als overheden geen duwtje in de goede richting krijgen.’

Minder groen, hogere leenkostenIvo arnold • hoogleraar economie Erasmus Universiteit nd.nl/columns nd.nl/columns

Christine Lagarde (rechts), de nieuwe voorzitter van de Europese Centrale Bank arriveert in Brussel voor een ontmoeting met onder anderen Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie.

…Een open arbeidsmarkt moet wél worden begrensd: waar lagerge-schoolden worden verdrongen door nieuwkomers, en waar arbeidsmi-granten worden uitgebuit.

Deze week lanceerden SP en Chris-tenUnie hun initiatiefnota over het beter reguleren van arbeidsmigratie binnen de EU, met daarin onder an-dere de suggestie van een vergunnin-genstelsel. De reacties op deze voor sommigen onverwachte alliantie wa-ren niet van de lucht.Zo nam voormalig GroenLinks-Euro-parlementariër Judith Sargentini het de Volkskrant kwalijk dat zij über-haupt over deze ‘kul’ publiceerden. Haar conclusie: werkvergunningen en verplicht inburgeren voor EU-on-derdanen ‘kan niet’.Een meer doordachte reactie kwam in deze krant van migratiedeskun-dige Leo Lucassen (17 december). Hij erkende in ieder geval de problema-tiek van uitbuiting van arbeidsmi-granten die deels aanleiding is voor de initiatiefnota, maar denkt dat de gekozen oplossingen niet gaan hel-pen.

uitbuitingBij zijn verhaal is toch wel het één en ander aan te merken. Lucassen er-kent de problematiek van uitbuiting van arbeidsmigranten, maar ontkent dat arbeidsmigratie op zich ook re-sulteert in een verdringingseffect in de nationale arbeidsmarkt. Dit ter-wijl het rapport ‘Verdringing op de arbeidsmarkt’ (een gezamenlijke pu-blicatie van SCP en CPB uit 2018) juist concludeert dat die verdringing er op één plaats wel degelijk is, na-melijk aan de onderkant van de ar-beidsmarkt.Als Lucassen stelt dat het vergunnin-genstelsel dat SP en CU voorstaan ‘de facto alleen zou gelden voor lagerge-schoold werk’, heeft hij gelijk. Ster-ker nog: dat is de bedoeling. De open arbeidsmarkt is een groot goed, maar moet precies daar worden geregu-leerd waar zij grenzen over gaat: waar lager geschoolden in het land van aankomst worden verdrongen en arbeidsmigranten uitgebuit.In een stelsel waar gericht vergun-ningen moeten worden afgegeven als

de lokale arbeid niet voorradig is en andersom de rechtspositie van mi-granten wordt versterkt, brengen we de excessen van de markt weer bin-nen acceptabele grenzen.Daarnaast bekijkt Lucassen de dyna-miek van arbeidsmigratie alleen door de lens van kansen voor het individu.

De problematiek van de leegloop en braindrain van Oost-Europese lan-den, waar bejaarden zonder verzor-ging zitten en vacatures worden op-gevuld vanuit landen nóg verder naar het oosten onder nóg slechtere voor-waarden, is voor zowel links als rechts een blinde vlek. Dit terwijl deze ‘shift-left’ van een hele werken-de generatie desastreuze gevolgen

heeft voor de sociale cohesie en de opvolging van generaties in de lan-den vanwaaruit wij goedkoop hoof-den en handen huren.De vraag wat we moeten doen als de arbeidsmarkt over grenzen gaat, is fundamenteel voor de toekomst van de EU.We zijn een belangrijke lidstaat kwijtgeraakt aan onbehagen over de gevolgen van migratie, en staan daarom op een kruispunt. Een Euro-pese Unie die we niet mogen hervor-men is een EU die we alleen maar kunnen verlaten – en het belang van de EU is te groot om dat te laten ge-beuren.

democratieVoor onze democratie en voor de toekomst van de EU is het goed dat we niet hoeven kiezen tussen het stalen njet van Sargentini of het roe-keloze ‘exit’ van Baudet. De initiatief-nota van SP en CU wijst een weg naar gerichte hervorming in het belang van individuele werknemers en duurzame samenlevingen in West en Oost.Laten we daarom de grenzen van het vrije verkeer maar opzoeken. <

Een Poolse supermarkt op een recreatiepark in Oss voor arbeidsmigranten.

‘Voor de toekomst van de EU is gerichte hervorming van belang.’

De arbeidsmarkt gaat over grenzen migratie

Alex ten Cate • denktank migratie Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie beeld anp

Job Borg, Veenendaal

Rond de thema’s ‘vrouw in het ambt’ en ‘homoseksualiteit’ verneem ik vreemde argumenten. Althans, als je de Bijbel serieus wilt nemen. Zo was er zaterdag 14 december in Spaken-burg een bijeenkomst van een bezin-ningsgroep van vrijgemaakt-gerefor-meerden die de onderbouwing van het synodebesluit om de ambten open te stellen voor vrouwen onvol-doende vindt. Prof. dr. Henk van den Belt verkon-digde daar: ‘De ware kerk wordt niet vals bij dwaling rond vrouw in het ambt. Drie constateringen: 1. In deze bewering wordt een dwaling gemeld; 2. Deze dwaling wordt gedoogd (het is ‘niet vals’); 3. De dwaling betreft het onderwerp ‘vrouw in het ambt’. Als je deel twee van deze zin weglaat,

ontstaat het volgende: ‘ware kerk wordt niet vals bij dwaling’. De vraag rijst nu: welke dwalingen kunnen nog meer ingevuld worden, zonder dat de kerk volgens Van den Belt ‘vals’ wordt? Het zinnetje van Van den Belt kan namelijk ook aan-gevuld worden met: ‘Ware kerk wordt niet vals bij dwaling rond ho-mostellen aan het avondmaal.’Wanneer wordt in de visie van deze professor een kerk dan wél vals? En hoeveel dwalingen zijn er nodig om wél tot valse kerk te worden? Het antwoord lijkt mij: een kerk wordt een valse kerk wanneer zij niet verkondigt en niet leeft naar wat in de Bijbel staat. Dán is het ‘niet waar’ wat zij zegt en laat zien. <

Dwalend en toch geen valse kerk?

ingezonden

13

nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019opinie debat analyse

Minder groen, hogere leenkostenIvo arnold • hoogleraar economie Erasmus Universiteit nd.nl/columns nd.nl/columns

danks de logica van dit laatste argu-ment, lijkt het me een goed voorstel. Van een instelling die het publieke belang dient mag je enige kieskeurig-heid in het beleggingsbeleid ver-wachten. De ECB heeft hiervoor bo-vendien het mandaat. Zolang zij haar primaire taak om voor prijsstabiliteit te zorgen niet uit het oog verliest, mag de ECB volgens het Verdrag van Maastricht haar macht gebruiken om het economisch beleid van de EU te ondersteunen. Vergroening is een onderdeel van dat beleid.

leenkostenHet zou dan ook goed zijn als de ECB obligaties van vervuilende bedrijven voortaan mijdt, net zoals obligaties van wapen- of sigarettenfabrikanten. Helaas laten berekeningen zien dat

zo’n maatregel slechts een beschei-den effect heeft op de leenkosten van vervuilende bedrijven. Dit sympa-thieke voorstel zal dan ook geen ‘game changer’ zijn in het klimaatbe-leid. Kan de ECB niet meer doen dan krabbelen in de marge? Moet Lagar-de niet groter denken?Bedrijfsobligaties beslaan slechts een klein deel van de balans van de ECB. Verreweg het meeste geld zit in Eu-ropese staatsleningen. Dit zijn lenin-gen aan overheden die zich hebben gecommitteerd aan de klimaataf-spraken van Parijs en die nu moeten leveren. Een groen monetair beleid dat staatsleningen ongemoeid laat, is een gemiste kans om overheden een duwtje in de goede richting te geven. Als de ECB echt wil vergroenen, kan zij ervoor kiezen met haar monetair

beleid landen bij de klimaatles te houden. Bijvoorbeeld door alleen staatsleningen te gebruiken van lan-den die zich aan de klimaatafspraken houden. De leenkosten van regerin-gen die onvoldoende actie onderne-men zullen daardoor stijgen, terwijl regeringen die zich wel aan afspra-ken houden, goedkoper uit zijn.Wanneer de ECB milieueisen stelt aan staatsleningen, zullen veel natio-nale politici beweren dat de ECB haar boekje te buiten gaat.Maar weet dan dat zij die het hardste schreeuwen, daarmee meteen aange-ven hoe serieus ze de klimaatafspra-ken nemen. Politici die zich aan de klimaatafspraken houden, hebben immers niets te vrezen. Laat Lagarde deze knuppel maar in het hoender-hok gooien. <

Christine Lagarde (rechts), de nieuwe voorzitter van de Europese Centrale Bank arriveert in Brussel voor een ontmoeting met onder anderen Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie.

Theanne Boer is zelfstandig tekstschrijver. Zij schrijft elke derde vrijdag van de maand een column.

WanderlustIk schrijf hier geloof ik elk jaar om deze tijd dat ik met veel stress de Kerst haal en struikelend de stal binnenren om daar hijgend tot stilstand te komen bij het kind in de kribbe. Veel van mijn schrijfklanten willen graag voor de Kerst van alles afronden en ik heb het gevoel dat ik mee moet in hun haast.Ik ben niet de enige die daar last van heeft. Pas klaagde de kerkelijk werker uit een naburig dorp tegenover mij over ‘al die haast met advent’. Dat mensen de rust niet nemen om advent echt vier weken te laten duren. Om de kaarsen een voor een aan te steken. Dat ze liefst halverwege advent al een kerstboom in de kerk willen zetten.

paarsAdvent, het viel me nu pas echt op, heeft de kleur paars: de kleur van inkeer en boete. De kleur van ‘Hoe zal ik u ontvan-gen?’ Het zijn meestal de veertig dagen voor Pasen die we associëren met soberheid, inkeer, vasten, boete, nadenken en je terugtrekken. Terwijl advent daar ook bij uitstek ge-schikt voor is: een voorbereiding op de komst van Christus in ons leven. Het zou een tijd moeten zijn om je stalletje schoon te vegen … Om in de donkere dagen voor Kerst ook de don-kerte in je eigen ziel te aanschouwen en verlangend uit te zien naar het licht. Maar daar is tijd en rust voor nodig.Ik bestreed de afgelopen weken die paradox van hard wer-ken en toch ook tot inkeer komen met wandelen. Ik bad let-terlijk om discipline en legde mezelf op om naar buiten te gaan. Dat deed ik ook als eerbetoon aan vriendin Martine Vonk die in november overleed en die de laatste maanden van haar leven steeds wees op het belang van genieten. Ge-nieten van de tijd die je hebt, stilstaan bij de dingen die er-toe doen. Haar nagedachtenis is mij tot zegen. Letterlijk.Mijn man stimuleerde mijn project door mij voor mijn ver-jaardag, op de tweede dag van advent, het boek Wanderlust

van Rebecca Solnit te geven. ‘Een filosofische geschiedenis van wandelen’ is de ondertitel. In het eerste hoofdstuk kwam ik al pareltjes van zinnen tegen: ‘Ik hou van wandelen omdat het langzaam gaat, en ik heb het vermoeden dat de geest, net als de voeten, met een tempo van zo’n vijf kilome-ter per uur functioneert. Als dat zo is, beweegt het moderne leven sneller dan de snelheid van het denken, of de be-dachtzaamheid.’Wij benen met ons denken het leven niet meer bij. Vandaar al die snelle oordelen, gebrekkige besluiten en ongenuanceerd sociale-mediageweld. Hoe vaak heb ik, alleen al als ik naar Den Haag keek, gedacht: konden we het hele zaakje maar een tijd stilleggen. Om met z’n allen goed na te denken over wat nu en waarom en waartoe. Om tot rust te komen, boete te doen – de inwoners van de stad Nineve namen daar de tijd voor! – en met z’n allen eens heel goed na te denken. Nadenken met een snelheid van niet meer dan vijf kilometer per uur.

nadenkenWie weleens in Israël is geweest, kent de afstanden tussen de plekken waar de heilsfeiten zich hebben afgespeeld. De tocht van Maria en Jozef naar Betlehem. De wandeling van de herders naar de stal. De reis van de wijzen uit het oosten. Al-lemaal lopend. Ze konden nadenken in de juiste snelheid over wat er toch geschied was. Ze konden alles ‘overwegen in hun hart’. Genieten van het wonder van Kerst.Deze weken lazen we in de kerk uit het boek Micha. Waaron-der ook dat bekende vers uit hoofdstuk 6: ‘Dit alleen vraagt Hij’, en dan volgen drie dingen waarvan de laatste is: oot-moedig wandelen met uw God. Leven met God is dus niet haastig rennen, niet zakelijk lopen van de ene naar de an-dere activiteit, of vermoeid sloffen, maar ontspannen wan-delen. Wie wandelt met God, wandelt als Henoch met zijn hoofd in de hemel. Of zoals Solnit zegt: ‘Wandelen is een manier om een verdediging op te werpen tegen de uitholling van de geest, het lichaam, het landschap en de stad en elke wandelaar is een wachter die patrouilleert om het onzegbare te beschermen.’

‘Zij hadden tijd om te genieten van Kerst.’

Theanne Boer nd.nl/columns

column

Kosse Jonker, Steenwijk

Er is een nieuw lid met belijdenisat-testatie binnengekomen bij de Chris-telijke Gereformeerde Kerk (CGK) in Zwolle. Hij is daar zojuist met zijn vriend komen wonen. Een ouderling gaat langs om met hen beiden kennis te maken.Matthias is alleen thuis. Zijn vriend Marc is op een vergadering.De ouderling heet hem namens de kerk hartelijk welkom en vertelt hem enthousiast over de gemeente: ‘Bij ons mogen homoseksuele en lesbi-sche leden met een relatie in liefde en trouw aan het avondmaal, en worden zij ook volledig gelijkwaar-dig behandeld’ (Nederlands Dagblad, 17 december).Matthias is blij dat ze in deze christe-lijke gereformeerde gemeente geluk-

kig niet argwanend staan tegenover homoseksuele vrienden die samen-wonen. Dat was in zijn vorige ‘zware’ gemeente wel anders geweest.Bijna aan het einde van het gesprek wordt Matthias opeens heel persoon-lijk: ‘Mijn vriend en ik, wij hádden een seksuele relatie, maar die hebben we nu niet meer. Ik kreeg er voor mezelf geen vrede mee. Het was alsof het ergens tussen de Heer en mij bleef instaan. Marc heeft dat van mij geaccepteerd. Dat was moeilijk voor hem, maar hij wil mij niet kwijt.’Stel, dat een kennismakingsgesprek zo zou verlopen, wat zeg je dan als ouderling van de Christelijke Gere-formeerde Kerk in Zwolle?Ook voor mensen als Matthias en Marc zal de CGK Zwolle een steun

moeten zijn, zonder haar andere ho-moseksuele en lesbische leden af te vallen. <

Komt een ouderling bij een homostel

ingezonden

rechtgezet

▶ In het artikel over de christelijke gezinnen die zijn vrijgelaten uit het detentiecentrum in Zeist (ND 19 december 2019) stond in de kop dat één van de gezinnen uit Irak kwam. Dat moet zijn: Iran. De voornaam van PvdA-lid Van Dijken moet zijn: Esther. <

Vol vertrouwen en verlangend naar de nieuwe hemel en de nieuwe aarde, is op de leeftijd van 85 jaar, rustig naar zijn Heer

gegaan mijn geliefde man, onze lieve papa, schoonvader en opa

Marinus Pieter Kiel~ Rinus ~

Terneuzen Rhoon

29 november 1934 17 december 2019

Ada Kiel - Bode Christa en Hans Baart - Kiel Nathanya Ruben

Petra en Marinus Kempe - Kiel Sam Twan

Tanja en Franklin Selgert - Kiel Kasper Victor Eva

Hof van Portland 873162 WK Rhoon

De dankdienst voor zijn leven zal worden gehouden maandag 23 december 2019 om 13.30 uur in de Protestantse kerk Carnissehaven, Noordersingel 30, 2993 TA Barendrecht.

Aansluitend zal de begrafenis plaatsvinden op de Algemene Begraafplaats Den Ouden Dijck, Derde Barendrechtseweg 460, 2992 SN Barendrecht.

Na de begrafenis is er in de aula op de begraafplaats gelegenheid tot condoleren.

Wij feliciteren onze zusMartje Nanninga-Stavastmet haar 80 ste verjaardag

Prakkenlaan 45,8431 JK Oosterwolde.

Jaap Eppie, Wietske, Jan Iet, Theo Geesje,Jacob Stien, Piet Ida

20-12-1974 20-12-2019

Vandaag zijn wij 45 jaar getrouwd!

God dankbaar voor Zijn liefde, leiding en nabijheid voor ons en onze (klein)kinderen.

Henk en Marry Kruizinga

Van Galenstraat 14 7907 AN Hoogeveen

“Weest niet bevreesd: gij gaat vele mussen te boven.” Lucas 12:7b

De Here heeft plotseling thuisgehaald op de leeftijd van 58 jaar mijn geliefde en bijzondere zoon, onze broer, zwager en oom

Leo de RijkeMiddelburg, Dronten, 4 november 1961 19 december 2019

We zijn diep geschokt, maar in ons verdriet zijn we ook dankbaar dat hij nu rust heeft bij zijn Hemelse

Vader. We zullen hem heel erg missen.

Corrie de Rijke-Tange

Wim de Rijke in liefdevolle herinnering

Tineke en Bert Schutte

Jacqueline en Harm Gines Dam

David-Jan en Marloes de Rijke

Neven en nichten

Er is gelegenheid om afscheid van Leo te nemen en ons te condoleren op zaterdag 21 december van 14.00 uur tot 16.00 uur, Drielander 12 in Dronten.

Wij nodigen u uit voor de samenkomst op dinsdag 24 december om 9.30 uur in De Koningshof, de Blekerij 33 in Leusden.

Aansluitend zal om 11.00 uur de begrafenis plaatsvinden op de begraafplaats Oud Leusden, Vlooswijkseweg 2 in Leusden.

Correspondentieadres: Drielander 12, 8253 BZ Dronten

Als u geen rouwkaart heeft ontvangen dan kunt u deze advertentie als uitnodiging beschouwen.

Ontwerp zelf uw familieberichten

kies zelf de mooiste lay-out keuze uit verschillende lettertypen prijs direct in beeld

nd.nl/familieberichten

familieberichten tarief € 1,24 per mm, per kolom (incl. 21% btw); via site € 1,13 per mm, per kolom (incl. 21% btw); over telefonisch opgegeven advertenties kunt u niet reclameren

Stieven Ramdhari / vk nd.nl/buitenland beeld epa / Dean Lewins

Recordhitte en branden teisteren Australië ▶ Canberra

Australië beleeft de warmste dagen in de geschiedenis, terwijl duizen-den brandweerlieden nog steeds proberen honderden bosbranden onder controle te krijgen.

Op woensdag steeg de gemiddelde temperatuur tijdens de hittegolf tot 41,9 graden, de heetste dag ooit in het land. Het oude hitterecord van 40,3 graden uit 2013 werd op dinsdag al gebroken. Toen steeg de gemiddelde temperatuur naar 40,9 graden. In Adelaide werd het zelfs 45 graden. Verwacht wordt dat in de komende dagen de hitte zal aanhouden.De regering van New South Wales, de dichtstbevolkte deelstaat waarin Syd-ney ligt, heeft donderdag opnieuw de noodtoestand uitgeroepen. Dit is de tweede keer sinds november. Zo’n tweeduizend brandweerlieden vech-ten tegen zo’n honderd bosbranden. De laatste keer dat de noodtoestand in de staat werd uitgeroepen, was tij-dens het bosbrandenseizoen van 2013. Tot zaterdag mogen bewoners buiten geen vuren aansteken die de bosbranden kunnen aanwakkeren.De bosbranden teisteren Australië al enkele maanden. Het seizoen begon dit jaar vroeger, na een droge en on-gewoon warme winter. Tot nu toe is drie miljoen hectare land platgebrand en gingen een kleine duizend huizen in vlammen op. De natuurramp heeft tot nu toe aan zes personen het leven gekost. Ook in drie andere deelstaten, Queensland en South en Western Australia, proberen de autoriteiten met alle macht de bosbranden te blussen.

premier op vakantieDe luchtkwaliteit in delen van Syd-ney, de grootste stad van Australië

met zo’n vijf miljoen inwoners, steeg donderdag naar het niveau ‘gevaar-lijk’. De stad wordt als gevolg van de branden al weken geteisterd door rook en stof, die als een deken boven de stad hangen. Aan de rand van Syd-ney woeden twee grote branden. De grootste heeft al bijna een half mil-joen hectare land in de as gelegd.De noodtoestand die zeven dagen van kracht is, geeft de autoriteiten van New South Wales meer armslag om

de branden te bestrijden. Premier Gladys Berejiklian van de deelstaat besloot hiertoe, omdat weersver-wachtingen aangaven dat de situatie in de komende dagen zou verslechte-ren. ‘Onze grootste zorg in de komen-de dagen is onvoorspelbaarheid’, al-dus Berejiklian. Ze zei dat de staat mogelijk wordt gedompeld in ‘extre-me hitte en wind’.Terwijl de hittegolf en de bosbranden het leven van miljoenen Australiërs

overhoop halen, besloot premier Scott Morrison gewoon op vakantie te gaan. Waar hij verblijft, is niet duide-lijk. Zijn medewerkers ontkenden be-richten dat hij naar Hawaii was ver-trokken.

te weinigKlimaatactivisten verwijten hem en voorgaande regeringen dat ze te wei-nig hebben gedaan om de verande-ring van het klimaat tegen te gaan.

Honderden demonstranten protes-teerden donderdag voor het kantoor van Morrison.Ze weigeren te vertrekken en eisen dat de premier terugkeert, nu het land in brand staat. Maar vicepremier Michael McCormack, die Morrison vervangt, kon hun actie niet waarde-ren. ‘Ga iets productiefs doen’, advi-seerde de vicepremier de activisten. ‘De premier geniet van een welver-diende vakantie. <

Een brandweerwagen in New South Wales, een van de deelstaten van Australië waar de noodtoestand is uitgeroepen.

14

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

Peter van Ammelrooy / vk nd.nl/nederland beeld Arie Kievit

Ratelbord wordt reuzenscherm …De ‘klapperborden’ met vertrektij-

den zijn verdwenen van de stations in Nederland.

…In Rotterdam is nu het eerste nieuwe digitale overzichtsbord ont-huld.

▶ RotterdamHet vertrouwde klappergeluid ont-breekt, net als de soms rare meldin-gen (‘Amersfoort via Zell Am See’). Maar het grote overzichtsbord met de vertrektijden van treinen is terug. In Rotterdam, en in een nieuw jasje. Acht jaar geleden deed Iwan Verrips een vermetele poging om de NS op andere gedachten te brengen. De toen twintigjarige student begon een internetpetitie om te verhinderen dat de spoorwegen het grote klap-perbord met vertrektijden uit het Centraal Station van Utrecht zou ver-wijderen. ‘Velen hebben nostalgische gevoelens bij het blauwe bord.’Verrips bede was aan dovemansoren gericht. Het mechanische gevaarte verdween, inclusief zijn unieke ge-luid en soms hilarische meldingen, zoals een intercity naar Amersfoort die via Innsbruck en Zell am See zou rijden. De student kreeg als troost vrijkaartjes voor het Spoorwegmu-seum, waar het grote blauwe bord naartoe verhuisde. ‘Ik begrijp het wel’, zegt Verrips nu, ‘een ventje van twintig met nostalgische gevoelens, dat kun je moeilijk serieus nemen.’ Maar zie: de grote ‘centraal bediende treinaanwijzer’ is terug. In Rotterdam weliswaar, en het bord is niet blauw meer en klapperen doet het al hele-maal niet. Op een lang langwerpig ledscherm van negen meter breed in de hal van het Rotterdamse CS valt te lezen welke treinen het komende halfuur zullen vertrekken.Of niet. De internationale trein naar Brussels is cancelled, staat in rode let-ters te lezen, als de stationschef met enkele notabelen het scherm officieel heeft aangezet. ‘Dit is toch vooral te danken aan reizigersorganisatie Ro-ver’, zegt Marjan Rintel, chef operatie van NS. ‘Zij hebben voortdurend ge-pusht dat het scherm zou terugke-ren.’Waarom eigenlijk? Iedereen kan zijn mobieltje raadplegen. De NS-app vertelt zelfs waar nog stoelen vrij zijn. Twitter biedt soms uitkomst, net als Facebook. Zeker de grote stations

hebben eerder te veel borden en schermen waarop de treinenloop is te lezen, zeggen sommige reizigers. Zelfs de mensen die de boot misten qua internet, kunnen op honderden plekken borden met de vertrekstaten vinden.

papieren spoorboekjeEr is zelfs nog een papieren spoor-boekje. Weliswaar droeg de NS het naslagwerkje in 2010 officieel ten grave, maar Rover en de website Treinreiziger.nl publiceren nog steeds een jaarlijks overzicht in boekvorm. Oplage 4.250 stuks, tegen ooit een half miljoen.Kan wel wezen, stelt directeur Freek Bos van Rover, ‘maar we krijgen elk

jaar toch nog tientallen vragen over wanneer de ‘klapperborden’ weer te-rugkeren in de stationshallen.’ Zo’n groot overzicht van treinen, de ver-trektijden en perrons is volgens hem niet alleen nuttig voor reizigers die al die digitale informatie maar verwar-rend vinden. ‘Ook de forens die elke dag dezelfde trein neemt, wil snel weten of die wel vertrekt, van het-zelfde perron.’Hopelijk is dit de eerste van honder-den borden, stelt de Rover-voorman in een toespraakje bij de ingebruik-name. ‘Nou ja, in elk geval in de vijf-tig grote stations van Nederland’, zal hij later zeggen. ‘Arnhem? Breda? Die kunnen het best gebruiken.’ ‘We stellen als ondergrens 75.000 in- en

uitstappers’, zegt Rintel van de NS. ‘Een bord moet toegevoegde waarde hebben. En het moet passen in het station.’ Den Haag komt nog dit jaar aan de beurt, Utrecht in 2020. ‘En Leiden als vierde’, onthult Rintel in Rotterdam.

reclameboodschappenLedschermen lenen zich goed voor andere boodschappen. Komt er ook reclame op? ‘Nee’, zegt Rintel. Een Amber Alert voor vermiste perso-nen? ‘Zou kunnen.’ Een stormwaar-schuwing? ‘Daar is al plek voor’, wijst de NS-chef, ‘in dat gele vlakje links-onder.’ In een pop-upvenstertje staan meldingen van verstoringen en aan-kondigingen van grote werkzaamhe-

den. Als alles volgens de dienstrege-ling verloopt, is de informatieverstrekking in orde, sig-naleert OV-ombudsman Bram Hans-ma. Als de boel in de soep loopt, is het vaak zoeken naar informatie. ‘Het blijft een uitdaging voor vervoerbe-drijven om op het moment van ver-storingen reizigers tijdig en juist te informeren.’ Dit laatste heeft vaak te maken met interne processen bij ver-voerders en netwerkbeheerders, maar soms ook met slecht onder-houd, aldus Hansma.Is Verrips na acht jaar tevreden? ‘Ik ben niet zo’n treinreiziger meer’, zegt de journalist van BNR Nieuwsradio. ‘Ik moet vaak vroeg beginnen. Dan wordt het toch de auto.’ <

Op de achtergrond het grote nieuwe informatiescherm van negen meter breed in de stationshal van Rotterdam CS, op de voorgrond de vertrouwde kleinere schermen.

anp nd.nl/cultuur

Veel musea kijken terug op succesjaar ▶ Den Haag

Veel musea in ons land kijken terug op een succesjaar. Het Rijksmuseum in Amsterdam had met het Rem-brandtjaar 2019 zelfs het beste jaar ooit. In totaal kwamen daar 2,7 miljoen bezoekers, tegen 2,3 mil-joen in 2018.

Opvallend is de toename van het aan-tal bezoekers dat uit Nederland kwam; met ruim een miljoen 17 pro-cent meer dan vorig jaar. Het Mau-ritshuis in Den Haag, waar het Rem-brandtjaar officieel begon, denkt dit jaar in totaal 512.000 bezoekers te ontvangen, 16 procent meer dan vo-

rig jaar en een record sinds de her-opening in 2014. Het Kunstmuseum in de hofstad, het voormalige Ge-meentemuseum, haalde in totaal 580.000 mensen binnen, met name met tentoonstellingen van werk van Erwin Olaf en van Claude Monet. Bij de Franse kunstenaar telde het mu-seum juist donderdag de 100.000e belangstellende.Het Van Gogh Museum in Amsterdam had opnieuw 2,1 miljoen bezoekers, uit meer dan honderd landen, en knalde speciaal met Hockney – Van Gogh: The Joy of Nature (360.000 geïn-teresseerden). De Kunsthal in Rotter-

dam gaat uit van 300.000 bezoekers over 2019. ‘Het record in 2018 buiten beschouwing gelaten, heeft de Kunst-hal in vergelijking met 2017 (240.000 bezoekers) een stijging van ruim 60.000 bezoekers gerealiseerd’, klinkt het vanuit de havenstad.Het Groninger Museum heeft nu al meer dan 300.000 bezoekers gehad. Het laatste jaar waarin meer dan 300.000 mensen de kunsttempel in Groningen bezochten was 2002, toen de expo Ilja Repin – Het Geheim van Rusland belangstelling trok uit het hele land.Het Zaans Museum in Zaandam ver-

breekt voor het vierde jaar op rij het bezoekersrecord. Het denkt 2019 af te sluiten met ongeveer 198.000 bezoe-kers. Het museum kwam onder meer in het nieuws door de aankoop van een brief die schilder Claude Monet op 2 juni 1871, de dag van zijn aan-komst in Zaandam, schreef aan colle-ga Camille Pissarro.Museum Catharijneconvent in Utrecht is ook erg in zijn nopjes met een verwacht record van 160.000 be-zoekers. Het bijna afgelopen jaar is daarmee het succesvolste jaar ooit voor het museum, dat een klapper had met de expo Bij ons in de Biblebelt.

Keramiekmuseum Princessehof in Leeuwarden heeft volgens eigen zeg-gen een uitstekend jaar achter de rug met 45.000 bezoekers. Het Princesse-hof, genomineerd voor de European Museum of the Year Award dankzij de herinrichting in 2017, trok voor die renovatie gemiddeld 32.000 bezoe-kers per jaar. Het Fries Museum in dezelfde stad is ook tevreden, met 140.000 bezoekers. Panorama Mes-dag in Den Haag denkt 2019 af te slui-ten met nagenoeg 140.000 bezoekers. Het Stedelijk Museum Schiedam haalt in 2019 naar schatting 70.000 mensen, een recordaantal. <

15

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

slot vk %Air France-KLM � 9,958 10,04 -0,82Altice Europe � 5,71 5,664 +0,81AMG � 21,15 21,41 -1,21Aperam � 28,91 28,98 -0,24Arcadis � 20,94 20,40 +2,65ASM International � 103,75 103,10 +0,63Basic-Fit � 32,60 33,10 -1,51BE Semiconductor � 34,98 34,72 +0,75Boskalis Westminster � 22,55 22,43 +0,53Corbion � 28,30 28,36 -0,21Eurocommercial � 24,70 24,66 +0,16Fagron � 19,00 18,95 +0,26Flow Traders � 20,60 21,28 -3,20Fugro NV � 9,424 9,406 +0,19GrandVision � 27,38 27,36 +0,07Intertrust � 16,24 16,18 +0,37OCI N.V. � 18,50 18,59 -0,46PostNL � 2,022 2,016 +0,30Royal BAM Group � 2,722 2,676 +1,72SBM Offshore � 16,31 16,34 -0,15Signify NV � 28,30 28,22 +0,28TKH Group � 50,30 49,34 +1,95TomTom � 9,477 9,444 +0,35WDP � 160,00 158,40 +1,01Wereldhave � 20,12 19,94 +0,90

slot vk %Actiam Noord Am. � 42,25 42,16 +0,21Actiam Pacific � 33,57 33,70 -0,39Actiam Wereld � 37,90 37,87 +0,08ASN Milieu � 37,58 37,53 +0,13NN Wer. Mix � 13,70 13,72 -0,15Robeco A � 45,32 45,17 +0,33Triodos Vastgoed = 0,56 0,56 0,00

slot vk %Aalberts � 40,31 40,48 -0,42ABN Amro � 16,26 16,25 +0,06Adyen � 734,80 730,00 +0,66Aegon � 4,192 4,194 -0,05Ahold Delhaize � 22,72 22,51 +0,93Akzo Nobel � 89,73 88,62 +1,25ArcelorMittal � 16,52 16,45 +0,43ASML Hold. � 261,10 263,60 -0,95ASR Nederland � 33,82 34,14 -0,94DSM � 115,30 115,40 -0,09Galapagos � 186,50 184,55 +1,06Heineken � 94,52 94,98 -0,48IMCD � 78,80 79,25 -0,57ING Groep � 10,89 10,97 -0,67Kon. Vopak � 48,36 47,84 +1,09NN Group � 34,20 34,77 -1,64Philips Elec. � 43,31 43,45 -0,31Randstad � 54,88 54,56 +0,59Relx � 22,28 22,26 +0,09Royal Dutch Shell A � 26,54 26,38 +0,63Royal KPN � 2,67 2,642 +1,06Takeaway � 80,25 88,90 -9,73Unilever � 51,18 50,95 +0,45WFD Unibail-Rod. � 139,75 139,35 +0,29Wolters Kluwer � 64,00 63,64 +0,57

slot vk %Add Value Fund � 56,89 57,70 -1,40ASN Duurz Obl. � 29,04 29,01 +0,10ASN Novib � 55,48 55,45 +0,05BNP Gl Hg Inc Eq � 62,32 62,21 +0,18BNP OBAM NV � 92,85 92,70 +0,16DYNFIX = 51,16 51,16 0,00HH Global Fd � 35,67 35,70 -0,08HH Income Fund � 19,80 19,64 +0,81HH Obligatie Fd � 36,19 36,12 +0,19HH Phoenix Fund � 34,71 34,60 +0,32HH Value Fund � 26,10 26,08 +0,08Intereffekt Brazil � 0,35 0,34 +2,94Intereffekt China � 1,54 1,55 -0,65Intereffekt India = 0,94 0,94 0,00Intereffekt Japan � 1,46 1,47 -0,68Kempen Europ Hg Div = 7,16 7,16 0,00Kempen Gl High Div � 33,56 33,57 -0,03Kempen Orange � 97,14 97,30 -0,16Kempen Profiel 3 � 38,28 38,24 +0,10Kempen Profiel 4 � 38,81 38,93 -0,31KGPFN � 23,88 23,67 +0,89NN Dutch Fund � 71,99 71,88 +0,15NN Dyn Mix II � 33,05 33,09 -0,12NN Dyn Mix III = 35,62 35,62 0,00

NN Dyn Mix IV � 36,93 36,90 +0,08NN Dyn Mix V � 36,54 36,48 +0,16NN EUR DE. � 36,29 36,36 -0,19NN Euro Obligatie � 36,21 36,33 -0,33NN Europe Fund � 32,24 32,34 -0,31NN Financials Fund � 23,21 23,24 -0,13NN First Class Obl � 23,46 23,48 -0,09NN Global Em. Mark. � 45,92 45,57 +0,77NN Global Fund � 95,71 95,65 +0,06NN Global Obl. � 16,26 16,25 +0,06NN Hoog Div Aandelen � 35,52 35,55 -0,08NN Hoog Div Obligatie � 21,80 21,77 +0,14NN Information Tech. � 131,07 130,92 +0,11NN Lion Fund = 34,97 34,97 0,00NN Premium Div � 14,99 14,96 +0,20Optimix EuroRente � 25,46 25,52 -0,24Optimix Income � 35,71 35,69 +0,06Optimix Wereld � 41,04 40,75 +0,71Robeco QI Gl Dev En � 131,36 131,18 +0,14Robeco US C.Hg Div Eq � 47,32 47,18 +0,30TCM Africa H Div Eq � 12,79 12,81 -0,16TCM Gl Front. H Div Eq � 12,15 12,00 +1,25Tri Fair Share � 35,59 35,60 -0,03Triodos Multi � 25,67 25,68 -0,04

slot vk %

AEX FONDSEN

BELEGGINGFONDSEN

Bron:Periode: 20 dagen

RENTE 19/12 18/12Euribor 3 mnd � -0,398 -0,403Euribor 6 mnd � -0,342 -0,348Euribor 12 mnd � -0,262 -0,269Rente 5 jaar � -0,450 -0,481Rente 10 jaar � -0,092 -0,133

�� �

�

�

�

���� �

�

��

€ %

DOW JONESVS

koers (slot 19/12)28377,03% verschil+0,49%

S&P UKVK

koers (slot 19/12)1528,04% verschil+0,45%

DAXDUITSLAND

koers (slot 19/12)13211,96% verschil-0,08%

HANG-SENGHONGKONG

koers (slot 19/12)27782,80% verschil-0,22%

SHENZHENCHINA

koers (slot 19/12)925,21% verschil+0,47%

INDEX

koers (slot 19/12)605,77% verschil-0,04%koers (slot 18/12)606,04

NIKKEI 225JAPAN

koers (slot 19/12)23864,85% verschil-0,29%

TEL AVIVISRAEL

koers (slot 19/12)1678,55% verschil-0,45%

CAC 40FRANKRIJK

koers (slot 19/12)5972,28% verschil+0,21%

NASDAQ 100VS

koers (slot 19/12)8641,29% verschil+0,71%

BOVESPABRAZILIE

koers (slot 19/12)114327,96% verschil+1,13%

BEL 20BELGIE

koers (slot 19/12)3985,29% verschil+0,44%

RTS INDEXRUSLAND

koers (slot 19/12)1519,49% verschil-0,20%

STRAITS TIMESSINGAPORE

koers (slot 19/12)3207,42% verschil-0,07%

MIDKAP FONDSEN

DUURZAME FONDSEN

� � � �OLIEGOUDEURO STAATS

LENING

+0,04 +30,83%

-0,0920+0,34 +0,51%

$ 66,49+2,65 +0,18%

$ 1476,70+0,0007 +0,06%

$ 1,1123

anp nd.nl/economie

Medewerkers Etos leggen distributiecentrum plat

▶ UtrechtStakende medewerkers van drogis-terijketen Etos hebben het enige distributiecentrum van het bedrijf enige tijd platgelegd.

Dat deden ze nadat een ultimatum van vakbond FNV afliep.De medewerkers van het distributie-centrum willen een hoger loon. FNV zegt dat het personeel van het Etos-distributiecentrum de afgelopen ja-ren steeds kleine loonsverhogingen heeft gehad die minder waren dan de inflatie.De bond eist voor volgend jaar 5 pro-cent loon erbij. Etos bevestigt dat en-kele tientallen personeelsleden het

werk hebben neergelegd en dat daar-door de bevoorrading van de winkels in de war is gelopen. Lege winkels ko-men er echter niet, want in verband met de kerstdrukte hebben de Etos-filialen de afgelopen tijd al extra voorraad ontvangen.

werkonderbrekingDe drogisterijketen laat wel weten ‘niet blij’ te zijn met de staking en graag weer met FNV om de tafel te gaan.De bond heeft de uitnodiging voorals-nog niet geaccepteerd en Etos ver-wacht dan ook dat er vandaag op-nieuw een werkonderbreking komt. <

anp nd.nl/economie

China stelt opnieuw producten uit VS vrij van handelstarieven

▶ PekingChina heeft een lijst met in de Ver-enigde Staten geproduceerde che-micaliën gepubliceerd die zullen worden vrijgesteld van handelsta-rieven.

De aankondiging volgt nog geen week na het akkoord tussen Peking en Wa-shington om de spanning tussen de economische grootmachten te laten afnemen. Het gaat om bepaalde soor-ten industriële lijm en kleefstoffen, industriële polymeren en soorten pa-raffine, die te vinden zijn in cosmetica en levensmiddelen. De vrijstelling geldt voor een periode van een jaar, te

beginnen op 26 december. Als onder-deel van de gesloten ‘fase 1-deal’, waar overigens nog geen handteke-ningen onder staan, zag de Ameri-kaanse president Donald Trump af van een geplande nieuwe reeks van heffingen op Chinese producten. Chi-na beloofde op zijn beurt aanvullende maatregelen met betrekking tot Ame-rikaanse goederen op te schorten.

overlegTussen Peking en Washington wordt momenteel nauw overleg gevoerd over het ondertekenen van het han-delsakkoord. De kans is groot dat dit

ergens begin januari gebeurt. Dat is althans de verwachting van de Ame-rikaanse minister van Financiën Ste-ven Mnuchin, zo liet hij donderdag weten aan de Amerikaanse nieuws-zender CNBC.Volgens de VS zal China als onderdeel van de overeenkomst de komende ja-ren minstens 200 miljard dollar meer aan Amerikaanse goederen en dien-sten aanschaffen.China maakte geen melding van har-de doelen, maar wel dat het meer tarwe, rijst, maïs, energie en farma-ceutische producten en financiële diensten zal importeren. <

beurs

▶ AmsterdamMaaltijdbestelbedrijf Takeaway ging donderdag zwaar onderuit op de beurs in Amsterdam. Dat gebeurde na-dat het moederbedrijf van Thuisbezorgd.nl zijn bod op Just Eat had verhoogd. Rond die Britse branchegenoot woedt een soort biedingsstrijd tussen Takeaway en te-chinvesteerder Prosus, die eveneens zijn bod heeft op-geschroefd. Het aandeel Takeaway verloor ongeveer een tiende aan beurswaarde en was daarmee verreweg de grootste daler in de AEX-index op het Damrak. De onderneming biedt de aandeelhouders van Just Eat een groter belang in het fusiebedrijf waarmee het bod

omgerekend op 9,16 pond per aandeel uitkomt. Pro-sus, waarvan de koers 0,4 procent steeg, heeft nu 8,00 pond per aandeel in contanten over voor het Britse be-drijf. Op de beurs in Londen sloot het aandeel Just Eat 1,2 procent hoger op 8,12 pond. Verder was sprake van een tamelijk rustige beursdag. Beleggers verwerkten onder meer rentebesluiten uit Zweden en het Verenigd Koninkrijk. De AEX sloot een fractie lager op 605,77 punten. De MidKap klom 0,3 procent tot 906,66 pun-ten. De beurs in Frankfurt zakte 0,1 procent, die in Pa-rijs en Londen gingen tot 0,4 procent omhoog.

Takeaway keldert op Damrakanp nd.nl/economie

16

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

Mijn naam is Akifah. Leprazending geeft mij de kans om hier mijn verhaal te vertellen.

Lepra tastte mijn handen en voeten ernstig aan. Het lukt me niet eens om een pen vast te houden. Lopen is ook lastig, want mijn ene voet sleept over de grond. Tikkertje doen of touwtje springen op het schoolplein kan ik daarom niet meer. Ik kijk toe vanaf de zijlijn. In mijn eentje. Mijn vriendinnetjes zijn bang dat ik hen besmet. Ze willen niet meer met me mee naar huis om te spelen, ook omdat mijn moeder en broertje net als ik lepra hebben. Mijn vader is uit angst voor besmetting van ons weggevlucht. Het is voor ons nu ontzettend moeilijk om elke dag aan eten te komen.

Akifah, haar moeder en broertje zijn inmiddels behandeld en ge-opereerd. ,,Mijn angst om alleen te moeten zijn is weg, want iemand van Leprazending heeft uitgelegd aan klasgenootjes dat ik niet meer besmettelijk ben. Ze spelen weer met me, zelfs bij ons thuis”, ver-haalt ze.

Lepra is erg besmettelijk. Elke twee minuten krijgt iemand op deze wereld te horen: ‘Jij hebt lepra’. Maar wist je dat lepra gestopt kan worden? Naast geneesmiddelen is er een nieuw, preventief middel. PEP heet het. Het stopt besmetting. Familie, vrienden en buren van leprapatiënten krijgen het toege-diend. Mede dankzij PEP is leprabe-smetting binnen nu en vijftien jaar te stoppen.

We sporen leprapatiënten eerst op. Klinkt misschien onwerkelijk, maar mensen houden hun lepra verborgen zolang het kan, uit angst om verstoten te worden. Zodra we leprapatiënten vinden, krijgen zij een behandeling en hun omgeving krijgt PEP. Op die manier breekt de keten van besmetting.

Komende week vieren we kerstfeest. Jezus kwam naar de wereld om te helen wat gebroken was. Laten wij

Zijn voorbeeld volgen en gebrokens leven van leprapatiënten heel maken. Voor 24 euro geef je een leprapatiënt de eerste, cruciale medicijnen én wondverzorging. Met jouw hulp komt een wereld zonder lepra dichterbij.

Wij wensen jou en je geliefden een blij kerstfeest en een gezegend 2020.

Leprazending, mede namens Akifah

NIET MEER BESMETTELIJK

PS: De foto van Akifah is gemaakt vóór de operatie aan haar handen. Help mee lepra te stoppen via stoplepra.nu of scan:

advertentie

Laurens Verhagen / vk nd.nl/economie beeld anp / Robin van Lonkhuijsen

E-books mogen niet worden doorverkocht

▶ LuxemburgE-books mogen niet zomaar wor-den doorverkocht. Deze uitspraak van het Europees Hof van Justitie is een overwinning voor de uitgevers, die de zaak hadden aangespannen tegen Tom Kabinet.

‘Virtuele leesclub’ Tom Kabinet en de Nederlandse uitgevers strijden al ja-ren over de vraag of het is toegestaan om e-books als tweedehands exem-plaar door te verkopen. Het voorlopig laatste hoofdstuk in het juridische wapengekletter is de uitspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie.De site Tom Kabinet biedt de gelegen-heid reeds gelezen elektronische boe-ken te verkopen en te kopen.Dat is de uitgevers een doorn in het oog: de website zou hiermee een broeinest van illegale boeken zijn.

slijtageHet Hof stelt de uitgevers nu in het gelijk, vooral met het argument dat kopieën van e-books altijd als nieuw zullen zijn, terwijl een papieren boek meer en meer slijt en steeds duidelij-ker een tweedehandsje wordt. Daar-door komt de rechtspositie van de auteur ook meer in gevaar bij illegale digitale kopieën.Verder stelt het Hof dat digitale boe-ken ook nog eens veel gemakkelijker te verspreiden zijn dan papieren exemplaren: ‘Een aanzienlijk aantal personen kan tegelijkertijd of achter-eenvolgens via het platform van de leesclub toegang krijgen tot hetzelfde werk.Marc Jellema, oprichter van Tom Ka-binet, kan zich hier niet in vinden, zegt hij in een reactie. ‘We nemen wel

degelijk maatregelen om illegale ver-spreiding tegen te gaan.’ Zo moeten verkopers hun unieke downloadlink meegeven, waarmee wordt gecontro-leerd of een boek daadwerkelijk is aangeschaft. Het is vervolgens aan de verkoper om zijn eigen exemplaar te wissen.Het slijtage-argument noemt Jellema ‘kul’: ‘Bij tweedehandsboeken gaat het niet om slijtage, maar om be-schikbaarheid. Als je moet wachten totdat iemand anders het werk heeft

gelezen, dan wordt een boek daar-door minder waard.’Jellema gaat het vonnis bestuderen. De uitspraak wordt nu teruggestuurd naar de rechtbank in Den Haag, die zich al eerder over de zaak boog.Den Haag zal vervolgens met een nieuwe uitspraak komen aan de hand van de door het Hof gegeven richtlij-nen.Op dit moment is het dus nog moge-lijk om tweedehands e-books te ko-pen en verkopen. <

De site Tom Kabinet biedt de gelegenheid reeds gelezen elektronische boeken te verkopen en te kopen. Dat mag niet meer van het Europees Hof van Justitie.

anp nd.nl/economie

EU Hof: Airbnb valt onder vrije dienstverlening

▶ LuxemburgAirbnb valt niet onder vastgoed-wetgeving maar levert een infor-matiedienst door online te bemid-delen tussen huurders en verhuurders van woningen en ka-mers. De activiteiten van het Ame-rikaanse bedrijf vallen daarom on-der de vrijheid van dienstverlening.

Het Europees Hof van Justitie heeft dat bepaald in een Franse zaak. Een Parijse onderzoeksrechter had ge-vraagd onder welke regelgeving Airb-nb valt na een klacht tegen het Euro-pese hoofdkantoor van Airbnb op grond van vastgoedwetgeving.Het hof oordeelt dat Frankrijk het be-drijf niet zomaar beperkingen kan opleggen, mede omdat Airbnb juri-disch vanuit Ierland opereert. De rechters in Luxemburg stellen vast dat Airbnb geen ‘beslissende invloed uitoefent’ op de gevraagde huurprij-zen en welke accommodaties via het platform worden aangeboden. Beper-kingen op de activiteiten van Airbnb door de overheid zijn wel toegestaan, maar alleen als de Europese Commis-sie daarmee instemt, licht een woord-voerder van het hof toe.

Voor Airbnb betekent de uitspraak een overwinning. Het bedrijf is blij dat er eindelijk duidelijkheid is over de regels op dit vlak. Het hof oordeel-de eerder al dat taxi-app Uber een di-gitale bemiddelingsdienst is en geen transportbedrijf.

registratieplichtDe uitspraak valt niet goed in Amster-dam, waar de gemeente al langere tijd bezig is de verhuur via Airbnb te reguleren.Volgens verantwoordelijk wethouder Laurens Ivens lijkt het erop dat het onmogelijk is de platforms te ver-plichten mee te werken aan de lande-lijke registratieplicht. ‘Dit is een klap voor de aanpak van illegale vakantie-verhuur en de overlast die veel men-sen daarvan ervaren. Het Europese Hof laat hiermee zien dat de belangen van multinationals in Europa alweer vóór de belangen van de inwoners gaan. Het wordt nu nog belangrijker om de Europese wetgeving te wijzi-gen, we gaan daarom samen met de grote Europese steden door met de lobby bij de Europese Commissie om hierop aan te dringen.’ <

anp nd.nl/economie

Meer koeien in de wei bij zuivelboeren

▶ AmersfoortZuivelboeren laten steeds vaker hun koeien in de wei grazen.

Zuivelcoöperatie FrieslandCampina laat weten dat inmiddels 83 procent van de aangesloten melkveebedrijven in Nederland een vorm van weide-gang toepast. Dit is bijna 2 procent-punt meer dan vorig jaar, ondanks problemen waar de boeren mee te maken kregen als droogte en muizen-vraat. ‘Het is van belang dat koeien zichtbaar blijven in het Nederlandse landschap. De bereidheid van de con-sument om daar iets extra’s voor te betalen, geeft een extra stimulans’, zegt Frans Keurentjes, voorzitter van Zuivelcoöperatie FrieslandCampina. Bij het concern zijn in totaal meer dan 12.000 zuivelboeren aangesloten.Om weidegang aan te moedigen be-loont FrieslandCampina zijn melk-veehouders, wanneer zij hun melk-koeien ten minste 120 dagen per jaar minimaal 6 uur per dag in de wei la-ten grazen. De boeren ontvangen een weidegangtoeslag van 1,50 euro voor elke circa 100 liter melk. <

▶ Den HaagEuropese rechters hebben het multinationals moeilijker gemaakt om be-lasting te ontwijken. Door uitspraken van het Europese Hof van Justitie kunnen de belastingvoordelen van brievenbusfirma’s wel 20 procent da-len. Dat schrijft het Centraal Planbureau (CPB) in een rapport.De uitspraken gingen over hoe bedrijven gebruik mogen maken van be-lastingvoordelen of -vrijstellingen als ze betalingen doen binnen de Euro-pese Unie (EU). De rechters hebben geoordeeld dat deze voordelen kun-nen worden geweigerd als bedrijven een eigenaar hebben van buiten de EU. Landen moeten belastingvoordelen zelfs tegenhouden als daar amper een economisch voordeel tegenover staat.Het CPB heeft voor dit onderzoek in kaart gebracht hoe bedrijven divi-dendbelasting kunnen ontwijken. ‘Zie het als een TomTom die je vertelt wat de goedkoopste route is’, legt onderzoeker Maarten van ‘t Riet uit. Deze lopen vaak via brievenbusfirma’s in Luxemburg en Nederland. ‘Door de uitspraken van het Europese Hof van Justitie blijven de minder voorde-lige routes over.’ Er blijven nog wel geitenpaadjes over. Van ‘t Riet wijst er bijvoorbeeld op dat sommige Europese lidstaten, zoals het Verenigd Ko-ninkrijk, geen dividendbelasting kennen. Daardoor hebben bedrijven he-lemaal geen belastingvoordeel nodig. Het huidige kabinet heeft gepro-beerd om de dividendbelasting in Nederland af te schaffen, maar zag daar uiteindelijk van af.

anp nd.nl/economie

Belasting ontwijken stukken moeilijker

17

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

puzzel

5 4 9 1 73 8 1 2 5

9 1 26 5 8 4

9 1 7 85 8 3 9 6 2

3 5 7 41 6 7 3

4 6 1 3

3 9 26 1

9 8 1 77 2 5 6

15 6

2 1 4 6 59

7 2 3 1 9

2 6 1 4 3 8 5 9 79 5 4 7 2 1 3 8 67 8 3 9 6 5 2 4 14 1 2 6 5 7 8 3 95 9 7 2 8 3 6 1 46 3 8 1 9 4 7 5 23 4 9 8 7 6 1 2 51 7 5 3 4 2 9 6 88 2 6 5 1 9 4 7 3

1 3 7 8 4 9 2 6 52 5 9 6 3 7 1 4 86 4 8 2 1 5 3 7 98 7 1 5 9 4 6 2 34 9 6 3 8 2 7 5 13 2 5 7 6 1 9 8 45 6 4 1 7 3 8 9 29 8 3 4 2 6 5 1 77 1 2 9 5 8 4 3 6

OPLOSSING SUDOKU

HEAVY VAN GISTEREN

SUDOKU

Schrijf alle cijfers 1 t/m 9 in alle verticale kolommen, alle horizontale rijen én in alle vierkantjes van 3 x 3 vakjes.

OPLOSSING SUDOKU

LIGHT VAN GISTEREN

OPLOSSING CRYPTOGRAM

VAN GISTEREN

KRUISWOORDPUZZEL

1 2 3 4 5

6 7 8

9 10 11 12

13 14

15 16

17 18

19 20 21 22

23 24 25

26

© Sanders Puzzelboeken 191220

Horizontaal:1 fijnmaken van voedsel 6 vuur 7 claim 9 hoewel 10 voorzetsel 12 rivier in Italië 13 rode verfstof 15 onverstoorbaar 16 dapper iemand 17 oosters tapijt 19 bolgewas 21 filmpersonage 22 kiloampère 23 halfvloeibaar voedsel 25 voorzetsel 26 groente.

Verticaal:1 anticonceptiemiddel 2 klein kind 3 deelbaar door twee 4 water in Friesland 5 teugje 6 groep aanhangers 8 militair 10 beroep 11 niets 13 grote kop 14 rivier in Utrecht 18 tennisterm 20 Ierse verzetsbeweging 22 vrouwelijk rund 24 koude lekkernij 25 tangens.

Horizontaal: 5 schering, 6 heup, 7 als, 8 hunkeren, 10 martiniVerticaal: 1 ossenhaas, 2 chip, 3 draadeind, 4 knus-jes, 9 NATO

jes – dat gaat het beste als-ie koel-kastkoud is – en verdeel over het hele oppervlak.Maal flink erover met de pepermo-len.Laat 1 à 1 ½ uur rijzen op een warme plek.Bak in de oven gaar in ± 15 minuten. Serveer liefst warm. <

Oven tijdig voorverwarmen op 200 graden.Roer gist en suiker door de lauwwar-me melk.Doe de bloem en zout in een grote kom. Maak een kuil en giet daar de gistmelk in. Breek de eieren erboven. Klop met de mixer alles door elkaar. Giet de gesmolten boter erbij en mix weer door elkaar.Vet een grote taartvorm (Ø 26 cm) in met boter en bepoeder met wat bloem. Geen springvorm, die gaat lekken. Giet het beslag erin en spatel glad.Snij de kaas (inclusief korst) in plak-

recept

Maroilles, een stinkend kaasje uit het noorden, schijnt al te dateren uit de zevende eeuw, waarmee het de oudste kaas van Frankrijk is. Er zijn twee verschillende bereidingswij-zen: als een soort quiche met bier in het beslag, maar mijn favoriet is deze, als een soort smeuïge dikke broodpizza.

156. ‘Je kunt het schenken op die ma-nier overnemen, iets dóórgeven. Zo hoort dat hier. Het moet wel iets zijn wat waarde voor je heeft. Haar baby is gestorven en zij geeft alles weg, zo-dat het kind naar de geestenwereld kan gaan zonder dat er iets in de weg staat. Kijk, het raamwerk is van wilde rozen gemaakt. Voor het kussen heeft ze mos gebruikt.’ Hij wees naar iets groens dat onder een zacht leren lap uitstak. ‘We vertrekken bijna. Wil je het hebben?’‘Ja, m’neer.’ Ze klemde het draag-stoeltje tegen haar borst en wilde de vrouw aanraken om haar met een gebaar te bedanken. Toen strekte ze haar arm uit. Het meisje liet zich om-helzen. Ze leunde tegen Letitia aan, hoewel ze langer was. Letitia voelde haar verdriet, dat niet anders was

dan haar eigen verdriet toen Nathan stierf, en ook niet anders dan Nancy’s verdriet over Laura.

Het lukte Letitia om de zware ossen-jukken op te tillen, de teugels door de ringen te trekken en die te beves-tigen. Het was zwaar werk, maar dat het uiteindelijk lukte, deed haar goed. Ze kon het span van vier ossen in gang zetten door een klap met de teugels en de woorden: ‘Toe maar, A.

Toe maar, B.’ en daar gingen ze al. Het zitten op de bok deed haar geen goed, zelfs niet in de warme zon. Ze had niet gedacht dat het zo verve-lend zou zijn om urenlang te men-nen. Haar bewondering voor Davey en zijn taak tijdens deze tocht steeg met het uur. Soms kon ze van de bok springen en een tijdje naast de logge dieren lopen terwijl die de wagen vóór hen volgden.Zolang ze de baby buiten in de frisse lucht hield, was de kans groter dat het kind niet kreeg wat Davey had. Maar als Davey mazelen had kunnen oplopen, kon zij het net zo goed krij-gen en ook Martha.Ze vroeg zich af waarom zij het nog niet hadden en voelde aan Daveys warme voorhoofd. Er zaten geen vlekken in zijn gezicht.

62. Ralf schrikt vreselijk. Hij is niet de enige. In een mum van tijd is ieder-een verdwenen, ook de soldaten. Zij zijn de laatsten die naar boven gaan. Met moeite sjouwen ze vader om-hoog. De stoel blijft buiten staan. Dat komt later wel.Als ze in de kamer zitten, zegt nie-mand iets. Moeder heeft haar handen op de tafel gevouwen. Haar vingers zijn wit.Daar dreunt het verderop … Zouden ze bommen gooien? De ruiten ram-melen. Nog een knal, nog een!Ralf slaat zijn handen voor zijn oren. Als het maar niet dichterbij komt … Als het maar wegblijft …Nog geen tien minuten later stopt het alarm. ‘Je gaat vanaf nu niet meer alleen naar buiten, Ralf’, zegt moe-der, ‘het lijkt mij niet verstandig.’

Hij knikt. Eigenlijk is hij opgelucht.

Dinsdag 14 mei 1940, 10.30 uur tot 13.40 uur

Het is mooi weer. Ralf ziet het als hij de kamer inkomt. De zon maakt wa-zige vlekken op het tafelkleed. Moe-der heeft de verduisteringsgordijnen er al afgehaald. Als hij op de klok kijkt, schrikt hij. Wat is het al laat! Dat hij zolang geslapen heeft! Hij

heeft wel de halve nacht liggen draaien, dat wel. En hij heeft naar ge-droomd, over verklede Duitsers en over een vliegtuig dat recht op hun huis afkwam vliegen.Vader hoort hem. ‘Ralf?’ Hij loopt naar de slaapkamer. ‘Moeder is naar de winkel, toch nog proberen wat in te slaan. Help jij mij om uit bed te komen?’Vader zit al op de rand van zijn bed. Je kunt aan hem zien dat dat hem moeite gekost heeft. Ralf gaat voor het bed staan. Vader legt zijn handen op zijn schouders. Hij kreunt. Ralf bijt op zijn lip. Vader duwt zo hard op zijn schouders dat hij zijn best moet doen om te blijven staan. Voet-je voor voetje lopen ze naar de voor-kamer. Als vader aan tafel zit, zuch-ten ze allebei van opluchting.

Letitia’s appelboom

Vuur over de stad

wordt vervolgd

wordt vervolgd

feuilletons

voor 6-8 personen• 200 g Maroilles-kaasje • 200 g bloem• 3 eieren• 1 zakje droge gist (7 g)• 50 g gesmolten boter• 75 ml melk (lauw)• 3 tl suiker• 1 tl zout• Peper uit de molen

▶▶▶ De makkelijke Franse keu-ken, Karin Luiten. Uitg. Nieuw Amsterdam, 2019. 248 blz. € 27,99

redactie nd nd.nl/koken beeld Harold Pereira

Maroilles-taart

18

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

Enne Koops, historiek.net nd.nl/nederland beeld wikimedia

Op 20 december 1917 richtte de Russische leider Vladimir Lenin bij decreet een geheime communistische dienst op, de Tsjeka, ook wel Cheka ge-noemd. Deze spionagedienst was een voorloper van de NKVD (1922) en de KGB (1954).De naam van de geheime dienst, Tsjeka, is ontleend aan het Russische woord voor spion en tevens een afkorting van de Russische woorden voor ‘bui-tengewone commissie ter be-strijding van contrarevolutie, speculatie en sabotage’. Het doel van de Tsjeka was om po-tentiële ‘contrarevolutionaire elementen’, lees: tegenstanders van het communisme, op te sporen. Als leider werd de Pool Feliks Dzerzjinski aangesteld. Hij kreeg al snel de veelzeggen-de bijnaam ‘Bloedige Feliks’.Onder leiding van de Tsjeka werden er in Rusland kampen opgericht om politieke tegen-standers, of verdachten daar-van, op te sluiten. Eind 1919 bedroeg het aantal strafkampen eenentwintig, een aantal dat opliep naar 107 eind 1920. De Tsjeka zelf groeide als kool. Be-gin 1919 had de spionagedienst ongeveer 50.000 werknemers. Een jaar later was het aantal opgelopen tot zo’n 280.000. Niemand was veilig voor de Ts-jeka. De Tsjeka is verantwoor-delijk geweest voor tienduizen-den executies, met name tijdens de Russische Burgeroor-log (1917-1922). Op 8 februari 1922 hief Lenin de Tsjeka op en bracht deze onder bij de veilig-heidsdienst NKVD.

Oprichting van de geheime dienst Tsjeka

Leden van de Tsjeka in 1919. In het midden zit Feliks Dzerzjinski.

20-12-1917

■ gereformeerde gemeentenBeroepen te Berkenwoude G. Cle-ments te Gouda; te Brant County (Ontario, Canada): B.J. van Boven te De Valk-Wekerom.Bedankt voor Sioux Falls (South Dakota, VS): H. Hofman te Kala-mazoo (Michigan, VS).

kerknieuwsanp nd.nl/nederland

Uitkeringen gedaan aan slachtoffers transporten

▶ UtrechtDe eerste uitkeringen aan slachtof-fers en nabestaanden van de NS-transporten tijdens de Tweede We-reldoorlog zijn gedaan.

Dat maakte de commissie die de aan-vragen beoordeelt donderdag bekend aan het ANP, bijna vijf maanden na-dat de regeling in werking trad. In-middels zijn ruim 5800 aanvragen ingediend, waarvan er ruim 3800 zijn beoordeeld. 3314 aanvragen zijn toe-gewezen, 513 niet. Van de toegeken-de aanvragen zijn er ruim 500 afkom-stig van directe slachtoffers. Andere vergoedingen zijn bestemd voor kin-deren van slachtoffers, weduwen, weduwnaars en erfgenamen. Het uit te keren bedrag bedraagt tot nu toe zo’n 25 miljoen euro. De Ne-derlandse Spoorwegen heeft destijds in opdracht van de Duitse bezetter vanuit Nederland meer dan 100.000 mensen tot aan de landsgrenzen ver-voerd met als eindbestemming con-centratie- of vernietigingskampen. <

■ natuurhistorisch Museum toont kale egelHet Natuurhistorisch Museum in Rotterdam zet van-daag de kale egel Five bij in de expositie ‘Dode dieren met een verhaal’. De egel krijgt een plaatsje in de vitri-ne met andere spraakmakende dieren als de McFlurry-egel, de eerste egel in Nederland die stierf doordat hij met zijn kop kwam vast te zitten in een ijsbeker en de dominomus die werd doodgeschoten omdat hij een re-cordpoging met dominosteentjes in gevaar bracht.Ook de CERN-marter, de steenmarter die in november 2016 de CERN-deeltjesversneller lam legde en de ho-mofiele, necrofiele eend zijn te zien in het museum. De ijsvogel die bevroren zit in het ijs nog even niet. Het ijs rond het dier is ontdooid omdat het steeds doffer werd, waardoor de vogel niet meer te zien was. De vogel is nu uit het ijs en hangt te drogen. Hij wordt begin 2020 weer in de vitrine geplaatst, meldt een zegsman van het museum.Egel Five verloor door een schimmelinfectie op vijf na al haar stekels. Daardoor was haar huid verbrand en be-landde ze sterk vermagerd in de egelopvang Papendrecht. Five werd begin oktober nog uitgeroepen tot Dier van 2019, maar overleed later die maand.

■ kerstpakketten voor gedupeerde oudersDe kerstactie voor kinderen die de dupe zijn van de problemen met de kinderopvangtoeslag heeft ruim 50.000 euro opgeleverd. Dat meldt de SP.Een groep ouders is met steun van de SP de actie be-gonnen. Het geld is bestemd voor ouders die door de toeslagenaffaire moeite hebben om hun kinderen een fijne Kerst te bezorgen.Er worden voor deze mensen kerstpakketten gemaakt. Daarnaast hebben veel ouders aangegeven welk extra-tje zij goed kunnen gebruiken om wat leuks te doen voor hun kinderen. Zo kunnen kinderen deze Kerst wel

rekenen op een kerstcadeautje of een dagje uit tijdens de vakantie. Vandaag worden alle pakketten ingepakt en klaargemaakt voor verzending en bezorging.

■ ‘veel dokters aardig muzikaal’Dokters blijken over het algemeen aardig muzikaal. Twee op de drie artsen bespelen een instrument, een op de drie dokters is hobbyzanger. Dat meldt het vakblad Medisch Contact op basis van een eigen enquête waar-aan 745 artsen, gepensioneerde dokters en geneeskun-destudenten deelnamen.De instrumentalisten onder de dokters gaan het liefst los op de piano, gevolgd door de gitaar. Een kwart van deze artsen speelt in een orkest of een bandje, bijvoor-beeld in de formatie HotDocs.Bijna een op de drie dokters luistert op het werk naar muziek ‘vooral tijdens administratieve bezigheden en bij operaties’, aldus Medisch Contact. Klassieke muziek is het meest geliefd. Bach loopt voorop in de stoet van geliefde componisten. Medisch Contact kwam donder-dag met een muziekspecial.

ongewoon

Een verklede duiker geeft een rog te eten tijdens een kerstduikevenement in het Sea Life-aquarium in Berlijn.

anp nd.nl/nederland beeld afp / Jörg Carstensen

anp

Meer mensen kijken naar zorgverzekering

▶ AmsterdamVeel meer mensen zijn in deze peri-ode aan het kijken of ze beter een andere zorgverzekering kunnen ne-men dan vorig jaar om deze tijd. Dat zegt prijsvergelijker Pricewise. De organisatie ziet zelfs een groei van maar liefst 50 procent in het aantal personen dat aan het vergelijken is. Het gaat om 330.000 mensen tot en met vorige week. Het percentage dat uiteindelijk ook echt overstapt, zal naar schatting van Pricewise 10 tot 15 procent ho-ger zijn dan de vorige keer dat dan kon. Het percentage Nederlanders dat een andere verzekering neemt, lag afgelopen jaren gemiddeld rond de 6 procent. <

19

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

Vandaag nog houden ze halt bij Nob, ze ballen de vuist tegen de Sion, tegen de heuvel van Jeruzalem.

Elke oppervlakkige luisteraar denkt dat Jesaja het hier over de vijanden Aram en Israël heeft. Dat zijn tenslotte de vijanden van van-daag. Ze dreigen koning Achaz van Juda te vervangen door hun eigen stroman.Maar Jesaja heeft allang verteld dat dit plan van Aram en Israël niet door zal gaan. Zij zijn het pro-bleem niet. Laat Achaz zich bezin-nen op de vijand van morgen: het machtige Assur!Maar wacht, dat dóét Achaz toch? Hij probeert die vijandschap juist te neutraliseren door op tijd een bondgenootschap met Assur te sluiten. Oké, dat zal ongelijkwaar-dig zijn, hij zal er diep voor moe-ten buigen, maar hij blijft dan wel vrij van plundering en vernieling!Nee dus, profeteert Jesaja. Assur zal ook Juda terroriseren. Er ko-men pikzwarte jaren.En bij wie ga je dán hulp zoeken?

Pikzwart

Je ziet het pas als je erdoor kijkt. Deze cruijffiaanse omschrijving zou je kunnen geven aan doorzichtige materialen. Er is iets, maar je kijkt erdoorheen, alsof er niets was. Laatst werd er een dode houtsnip bij me gebracht, die ook moeite had met het begrip doorzichtigheid en merkte dat zijn vlucht onverwachts gestuit werd door iets hards. Hij kon er niet doorheen, lucht en wa-ter ook niet, maar waarom licht dan wel? Normaal gaat licht niet door een vaste stof.Op de foto zien we de glasvleugel-vlinder. Normaal is een vlindervleu-gel bezet met heel kleine schubben, maar die ontbreken bij deze vlin-ders en licht gaat er zo door. Door-zichtigheid komt in de natuur vaker voor. Vleugels van vliegen en libel-len, en ook jonge palingen, glasaal-tjes, kwallen, kikkers, garnalen en inktvissen. Een wonderlijk gezicht.

Het is nog niet zo gemakkelijk om te begrijpen hoe materiaal door-zichtig kan zijn en op internet lees je soms heel aannemelijke, maar verkeerde verklaringen.Dat gassen doorzichtig zijn vinden we niet vreemd, want dat is zo ijl, dat je er zomaar doorheen loopt. Pas als jij of de lucht beweegt, merk je het. Ook vloeistoffen als water en alcohol zijn doorzichtig. Maar een vaste stof waar je doorheen kijkt is eigenlijk wel vreemd. Daar zitten de deeltjes zo dicht op elkaar, dat ze ook water en gas tegenhouden. De natuurkundige uitleg is lastig, maar ik doe een poging. Licht is straling en licht bestaat ook uit deeltjes, die we fotonen noemen. Die lichtpak-ketjes hebben een bepaalde energie, en dat bepaalt de kleur van het licht. Fotonen van blauw licht heb-ben een andere hoeveelheid energie dan die van rood licht. Wit licht, zo-

als zonlicht, is een mengsel van alle kleuren, zoals we zien bij een re-genboog, als het licht wordt ge-splitst.Als licht op een oppervlak valt, wor-den fotonen teruggekaatst of ze worden geabsorbeerd of ze gaan er-doorheen. Welke fotonen terugge-kaatst worden, bepaalt met welke kleur wij het voorwerp zien. Een groen voorwerp absorbeert alle kleuren behalve groen en kaatst dat terug en zo zien wij het. Als fotonen niet terugkaatsen en ook niet geab-sorbeerd worden, maar ongehin-derd door de stof reizen, verandert er niets aan het licht en kijken we

door die stof heen (dat heeft te ma-ken met de elektronen van de stof en de energie van het foton, maar die uitleg vraagt meer ruimte). Er is meer straling dan zichtbaar licht, zoals ultraviolet, infrarood of rönt-genstraling. Voor röntgenstraling is ons lichaam doorzichtig; de straling gaat er zo doorheen. Glas is juist on-doorzichtig voor uv-straling. Achter glas word je niet bruin, want uv-straling wordt teruggekaatst. Infra-roodstraling gaat er wel door: je wordt wel warm. Ik hoop dat de uit-leg transparant genoeg was om het stralende wonder van doorzichtig-heid beter te begrijpen.

rariteitenkabinet

Doorzichtige vlindersBioloog Klaas Nanninga verzamelde in vijftig jaar een eigen natuurhistorisch museum bij elkaar. Om de week vertelt hij over een vondst. Vandaag: Glasvleugelvlinders

Klaas Nanninga nd.nl/nederland

Jesaja 10:32

Stilgezet/

Harmke Zonnebeld nd.nl/nederland beeld nd

de spelletjeskast

Hoe werkt het spel?‘Zoals de naam al zegt, speelt het spel zich af in het Stenen Tijdperk. Elke speler heeft een eigen stam. De bedoeling is dat jouw stam overleeft en zich goed ontwikkelt. Iedereen begint met vijf stamle-den die op het bord geplaatst wor-den. Dat doe je zo strategisch mo-gelijk: de ene plek is beter dan de andere.Tijdens je beurt verzamel je ver-volgens voedselfiches en grond-stoffen om hutten te kunnen bou-wen of beschavingskaarten te kopen. Met die kaarten kun je jouw stam ontwikkelen in een be-paald beroep en daarmee punten verdienen.Verder kun je tijdens je beurt ak-kerbouw bedrijven, gereedschap maken of kinderen krijgen om je stam uit te breiden. Aan het einde van elke beurt moet je alle stam-leden voedsel geven. Het spel is afgelopen als de beschavingskaar-ten of de hutkaarten op zijn. Dan worden alle punten geteld en de speler met het hoogste aantal ver-diende punten is de winnaar.’

Hoe komt u eraan?‘Ik heb het vorig jaar voor het eerst bij vrienden gespeeld, samen met mijn man. Dat is een grappig verhaal: de nacht erna hebben wij allebei over het spel gedroomd, omdat we er helemaal in zaten. De volgende dag is mijn man meteen naar een spellenwinkel gereden om het te kopen. Met die vrienden spelen we nog steeds regelmatig een potje. Sowieso houden we el-kaar altijd op de hoogte als we een leuk spel hebben ontdekt.’

Wat is er leuk aan?‘Stenen Tijdperk is een groot spel waar je echt even voor gaat zitten. Het leuke is dat je tijdens het spel nog niet kunt zien wie er gaat winnen, doordat er zoveel manie-ren zijn om punten te verdienen. Wat ik ook leuk vind, is dat je tel-kens een andere tactiek moet kie-zen, je moet dus flexibel zijn. Ver-der is het fijn dat het wachten op je beurt niet erg is. Je bent altijd alert, want je wilt niet dat een an-dere speler de goede posities op het bord inneemt. Naar mijn me-

ning is dit spel uitdagender dan de meeste klassieke spellen die ik ken. Zelf zijn wij bijvoorbeeld be-gonnen met Kolonisten van Catan en toen wij meer uitdaging wil-den, kwamen we uit bij Stenen Tijdperk.’

Met wie speelt u het spel het liefst?‘Met mijn man speel ik Stenen Tijdperk het meest, als we op va-kantie zijn, doen we het wel vijf keer op een dag. Thuis spelen we het vooral ‘s avonds, dan doen we een of twee potjes. Verder spelen we het graag met bevriende stel-len. We leren het vrijwel iedereen die we tegenkomen, inmiddels hebben we het al aan zes andere stellen uitgelegd. Eén keer zijn we na de uitleg toch maar een ander spel gaan doen, want dit spel is best ingewikkeld. Als je van kor-tere spelletjes houdt, vind je Ste-nen Tijdperk misschien niet zo leuk.’

▶ Naam: Stenen Tijdperk ▶ Verschijningsdatum: 2012 ▶ Fabrikant: 999 Games ▶ Te koop bij: Speelgoed- en

spellenwinkels voor 39,99. Op Marktplaats is het te vinden vanaf 15,00. Uitbreidingen zijn te koop voor 29,99.

Gegevens

▶▶▶ Wilt u ook vertellen over uw favoriete spelletje? Mail naar achterop@nd.nl

Gezelschapsspellen blijven populair. In de serie De Spelletjeskast vertellen en-thousiaste spelletjesmensen over hun bekende of minder bekende favoriete spel.

Vandaag: Henrieke Tamminga (26) uit Kampen over Stenen Tijdperk.

20

vrijdag 20 december 2019het Nederlands Dagblad

colofonUitgave van Nederlands Dagblad B.V.Berkenweg 11, 3818 LA Amersfoort.Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort.Tel. 088 1 999 999, www.nd.nl.Nederlands Dagblad B.V. maakt deel uit van Nedag Uitgevers B.V. Directie: Rinder Sekeris en Sjirk KuijperUitgever: Rinder Sekeris

redactieadressenalgemeen Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort, tel. 088 1 999 999; e-mail: redactie@nd.nl politieke redactie: Postbus 20018, 2500 EA Den Haag, tel. 070 3183180; e-mail: politiek@nd.nl

abonnemententel. 088 1 999 999,e-mail: abonneeservice@nd.nl abonnementsprijzen:Compleet: zes dagen per week de papieren krant thuisbezorgd en volledig digitale toegang:per maand € 38,50per kwartaal € 115,00per jaar € 439,00combinatieabonnementen:Zaterdag papier en door de week digitaal:per maand € 25,95, per kwartaal € 75,95,per jaar € 295,95.Vrijdag en zaterdag papier en de hele week digitaal: per maand € 29,95, per kwartaal € 87,95, per jaar € 342,50.

Zaterdag alleen papier: per maand € 18,50, per kwartaal € 54,00, per jaar € 199,50.Volledig digitaal: per maand € 23,50, per kwartaal € 70,50, per jaar € 282,00.studentenabonnementen:Papier: per maand € 19,05, per kwartaal € 54,85, per jaar € 205,15.Zaterdag papier, door de week digitaal: per maand € 11,83, per kwartaal € 34,20, per jaar € 131,83.Vrijdag en zaterdag papier, door de week digitaal: per maand € 13,88, per kwartaal € 39,90, per jaar € 152,90.Volledig digitaal: per maand € 10,88, per kwartaal € 31,98, per jaar € 124,50.algemene voorwaarden:Prijzen zijn inclusief btw. Abonnementen kunnen op elk gewenst moment ingaan. Opzeggingen van een abonnement ontvangen wij bij voorkeur telefonisch. De opzegging moet een maand voor de nieuwe betaalperiode binnen zijn bij de afdeling abonneeservice. Het moment van opzeggen is de dag waarop de opzegging bij de afdeling abonneeservice binnen is. Voor de volledige versie van de Algemene voorwaarden verwijzen wij u naar nd.nl/av en voor het gebruik van uw persoonsgegevens naar nd.nl/privacy. Op verzoek sturen wij u de algemene voorwaarden op papier toe.

advertentiesTel. 088 1 999 999, ma. t/m vr. 8.30-17.00 uur; site: nd.nl/adverteren.familieberichten via site: www.ndadvertenties.nl € 1,13 per mm, per kolom; via e-mail: familiebericht@nd.nl. € 1,24 per mm, per kolom.tips via site: www.ndadvertenties.nl.zakelijke advertenties via site: www.nd.nl/adverteren; via e-mail: advertentie@nd.nl sluitingstermijn familieberichten vóór 16.00 uur; tips één dag voor plaatsing vóór 12.00 uur; zakelijke advertenties reserveren vóór 09.00 uur, aanleveren vóór 11.00 uur.sluitingstermijn maandageditie familieberichten via site en e-mail zaterdags tot 16.00 uur; tips vrijdags tot 12.00 uur; zakelijke advertenties vrijdags tot 12.00 uur.

auteursrechtenAlle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Nederlands Dagblad B.V., c.q. de desbetreffende auteur.bankIBAN NL79 RABO 0329 6800 99 BIC-code RABONL2UIdentificatienummer: NL44ZZZ090569430000

bezorgingInformatie over bezorging tijdens kantooruren: 088 1 999 999. Op zaterdag van 8.30 tot 10.30 uur. Mailen kan ook: service@nd.nl of ga naar onze site nd.nl/bezorging. Of SMS 222 naar 1008 (55 cent per bericht) wanneer u vandaag geen krant hebt ontvangen. Wanneer u voor het eerst gebruik maakt van deze service, vermeld dan uw e-mailadres, postcode en huisnummer.

nd in aangepaste leesvormHet ND is in aangepaste leesvorm verkrijgbaar bij Stichting Aangepast Lezen, Den Haag, tel. 070 3381500. klanten@aangepastlezen.nl

redactie hoofdredactie Sjirk Kuijper (hoofdredacteur), Daniël Gillissen (adjunct-hoofdredacteur), Frans Tijssen (secretaris)eindredactie Hugo de Bruijne, Cees Dorland, Annemarie Eversdijk-Cornelisse, Reiny de Fijter, Jenneke van Garderen-Hoogland, Hilbert Meijer, Dick Schinkelshoekcultuur, media & wetenschap Rien van den Berg, Sophia Geuze-Verboom, Maurice Hoogendoorn, Rimme Mastebroek,Hilbrand Rozema, Roel Sikkema, Eymeke Verhoeven-Lobbezoo

buitenland Jan van Benthem, Sanne van Grafhorst,Ruth van der Kolk, Ruurd Ubels, Herman Veenhof politiek & economie Gerard Beverdam, Auke van Eijsden, Piet de Jong, Eduard Slootkerk & religie Gerard ter Horst, Wim Houtman, Eline Kuijper, Ilona de Lange, Hilbert Meijer, Remco van Mulligen, Gerhard WiltsbinnenlandWillem Bouwman, Gerald Bruins, Rick Moeliker, Sjoerd Mouissie, Petra Noordhuis, Marjon Snel,Aaldert van Soest, Hans-Lukas Zuurmanopinie & debat Wim Houtman, Frans Tijssen, Reina Wiskerke, André Zwartbolbureauredacteuren Harm Bosma, Robin van Deutekom, Anneke Groen, Fokke Holwerda, Roeland van Mourik, Harco Ploegman, Jan-Willem Veenhof, Wisanne van ’t Zelfdevormgeving Judith Arendsen-Fokker, Egbert Bonte, Lieneke Eefting, Bert Hagenaars, Wilco Pot, Patrick Staal, Christel Versteeg-van de Pol

WEER NEDERLAND EUROPA

<-15° -15°/ -10° -10°/ -5° -5°/ 0° 0°/ 5° 5°/ 10° 10°/ 15° 15°/ 20° 20°/ 25° 25°/ 30° 30°/ 35° >35°

VANOCHTEND

VANMIDDAG

zonnig

opklaringen

bewolkt

buien

onweer

regen

sneeuwregen

sneeuwbuien

sneeuw

mist

wind in Bft

warmtefront

koufront

hogedrukgebied

lagedrukgebied

-1000- isobar

4

HH

LL

VANDAAG

VANDAAG

MAANSTANDEN

MAAN

ZONNEDERLAND EUROPA WERELDstad stad stad

VANDAAG VANDAAG VANDAAGMORGEN MORGEN MORGEN

°C °C °C°C °C °Cweer weer weerweer weer weer

weer plaza

Amsterdam regenbui 12 neerslag 8 Athene bewolkt 18 bewolkt 18 Antalya bewolkt 19 zonnig 18Apeldoorn regenbui 11 regenbui 8 Barcelona regen 17 neerslag 16 Bangkok onweer 33 bewolkt 35Arnhem regenbui 11 regenbui 8 Berlijn bewolkt 9 bewolkt 8 Buenos Aires onweer 24 bewolkt 28Breda neerslag 12 bewolkt 8 Boedapest bewolkt 12 regen 11 Casablanca bewolkt 20 bewolkt 21Den Bosch neerslag 12 bewolkt 8 Bordeaux regen 13 regenbui 15 Curaçao regenbui 29 regenbui 29Den Haag regenbui 12 neerslag 9 Brussel regenbui 12 neerslag 9 Delhi bewolkt 22 bewolkt 22Den Helder neerslag 11 bewolkt 8 Dublin bewolkt 8 neerslag 8 Johannesburg bewolkt 31 regenbui 30Eindhoven regenbui 12 neerslag 9 Frankfurt regenbui 8 regenbui 9 Lima bewolkt 23 bewolkt 24Emmen regenbui 12 bewolkt 7 Heraklion bewolkt 19 bewolkt 19 Los Angeles bewolkt 21 bewolkt 20Enschede neerslag 12 bewolkt 8 Innsbruck regen 12 regenbui 6 Melbourne bewolkt 40 bewolkt 20Groningen neerslag 12 bewolkt 8 Kopenhagen bewolkt 7 neerslag 7 Mexico City bewolkt 19 regenbui 17Leeuwarden regenbui 11 bewolkt 8 Las Palmas zonnig 20 zonnig 21 Nairobi bewolkt 24 regenbui 24Lelystad regenbui 11 neerslag 8 Lissabon regen 17 regenbui 18 New Orleans bewolkt 14 regen 12Maastricht neerslag 12 bewolkt 9 Londen regen 9 regenbui 10 New York zonnig 0 bewolkt 1Middelburg regenbui 12 neerslag 9 Madrid regen 14 regen 16 Paramaribo neerslag 30 regenbui 28Nijmegen regenbui 12 regenbui 8 Milaan regen 11 regenbui 12 Peking zonnig -1 bewolkt 0Rotterdam neerslag 12 regenbui 9 Moskou bewolkt 1 bewolkt 1 Seoul bewolkt 1 bewolkt 5Terschelling regenbui 11 bewolkt 8 Nice regen 15 regenbui 15 Singapore regenbui 30 regenbui 29Utrecht neerslag 11 bewolkt 8 Oslo mist 2 regen 2 Sydney bewolkt 27 onweer 42Venlo regenbui 12 regenbui 8 Parijs regenbui 11 regen 10 Tel Aviv zonnig 21 bewolkt 20Vlissingen regenbui 12 neerslag 9 Rome bewolkt 15 regenbui 16 Tokio bewolkt 15 bewolkt 11Winterswijk regenbui 12 regenbui 8 Sofia bewolkt 12 bewolkt 12 Toronto bewolkt -4 bewolkt 1Zierikzee regenbui 12 neerslag 9 Stockholm bewolkt 5 bewolkt 6 Tunis bewolkt 20 bewolkt 20Zwolle regenbui 11 bewolkt 8 Warschau bewolkt 11 bewolkt 10 Vancouver regen 8 regen 7

5

5

5

5

5

5

08:45 uur 08:45 uur16:29 uur 16:29 uur

01:19 uur 02:39 uur13:43 uur 14:03 uur

VeranderlijkDe maand december is vaak nat en wisselvallig geweest. Tot nu toe is er al zo'n 50 mm regen op-gevangen terwijl er normaal 75 mm over de hele maand valt. De gemiddelde maandtemperatuur is op moment van schrijven 2 graden hoger dan gebruikelijk. Een gebied met bewolking en van tijd tot tijd regen trekt vrijdag over ons land en levert 2 tot 5 mm neerslag op in de regen-meters. In de middag klaart het vanuit het zuidwesten op, maar kan er nog steeds een enkele bui ontstaan. Ondanks de wolken en nattigheid is het met een mid-dagtemperatuur van ongeveer 12 graden behoorlijk zacht voor de laatste fase van december. Komend weekeinde begint de astronomische winter, zondag 22 december om 05:19 uur vindt het winterpunt plaats. De zon staat dan op minimale hoogte aan de hemel. Het weekeinde verloopt veel minder zacht dan vrijdag, het wordt maximaal 8 graden, door een stevige wind voelt het bovendien frisser aan. Toch ligt het kwik nog steeds boven de gebruikelijke waarde van 6 gra-den. Zaterdag is de beste dag met eerst geregeld zonneschijn en overdag hooguit een enkele bui. Zondag zijn er meer wolken te zien en regent het af en toe. In de eerste week van de kerstvakantie blijft het zacht en veranderlijk maar met de regenhoeveelheid valt het meestal mee.

Diana Woei

Warmst: 13,9 °C in 1989 Koudst: -15,1 °C in 1938 Natst: 15,5 mm in 1925

Maximum 8.7 °CMinimum 5.4 °CAantal mm 3.7 mm

Delfzijl 05:34 uur 18:36 uurDordrecht 10:54 uur 23:29 uurHarlingen 03:25 uur 16:19 uurIJmuiden 10:06 uur 22:39 uurRotterdam 10:10 uur 22:44 uurStavenisse 09:36 uur 22:22 uurVlissingen 08:18 uur 20:55 uurYerseke 09:48 uur 22:30 uur

VRIJDAG ZATERDAG ZONDAG MAANDAG DINSDAG WOENSDAG

10° 11° 6° 8° 5° 8° 5° 7° 5° 8° 5° 7°

VORIG JAAR

EXTREMEN

Nieuwe maanEerste kwartierVolle maanLaatste kwartier

26 dec03 jan 10 jan17 jan

HHH

H

H

LL

L

LL

970

975

975

975

980

980

985

985

990

990

995

995

1000

1000

1005

1005

1005

1010

10101010

1015

1015

1015

1020

1020

1020

1025

1025

1025

1025

1030

1035

Madrid

Tunis

Parijs

Londen

BerLijn

Warschau

Moskou

heLsinkiosLo

duBrovnik isTanBoeL

aThene

roMe

duBLin

LissaBon

canarische

eiLanden

Arnhem 926 5Keulen cm cmKonstanz cm cmLobith 1120 1Zwolle 98 11

MORGENVANDAAG

HOOGWATER

WATERHOOGTE (CM)

MORGEN

MORGEN

50% ZO 5 10% ZW 4 70% ZO 4 70% W 4 60% W 5 30% W 3

21

vrijdag 20 december 2019nederlands dagblad

npo 1, eo, 20.30-21.30 uur

SerengetiVoor de dieren van de Serengeti breekt de droge tijd aan. Voor sommige is die heel zwaar, maar voor andere betekent het een overvloed aan voedsel. Door de aanhoudende droogte verandert de waterplaats in een levensge-vaarlijke val voor de kuddes. Voor de leeuwen is het juist een uitkomst. Jasari en zijn wildehondenfamilie worden belaagd door Zalika en haar hyenaclan. Ze moeten hun jongen leren om terug te vechten bij ze dit soort aanvallen.

Canvas, 19.00-20.00

Lords of waterWater wordt steeds meer een schaars goed. En in schaarse goede-ren kan lucratieve handel ontstaan. En dan zijn banken en fondsen al snel van de partij. De financiële we-reld krijgt steeds meer grip op wat al doorgaat als blue gold. Maar mis-schien is dat een goede zaak en krijgt water zo de waarde die het eigenlijk zou moeten hebben.

optienpo2, bnnvara, 17.40-18.35 uur

Vroege vogels presenteertBoven op het dak van de Hoge Velu-we ligt een bijzonder landschap, een extreem leefgebied dat lijkt op een Afrikaanse savanne. Een uitgestrekt, open, woest landschap, gevormd in de laatste IJstijden. Hier gaat Ruben Smit op zoek naar heel spectaculaire natuur. Hij volgt de gang van het wa-ter dat hier een heel bijzondere wa-terhuishouding heeft. Door de sei-zoenen heen zoekt hij naar het bijzondere verhaal van de heikikker, de witsnuitlibel, de dodaars, het gen-tiaanblauwtje, de moeflon en de raaf. Een intiem verhaal.

npo 2, max, 19.40-20.25 uur

Professors op padDe professors gaan naar het Lau-wersmeer. Het Lauwersmeer ligt in het hoge noorden van ons land, een gebied dat vroeger nog Waddenzee was. Voor de veiligheid is dit gebied door de vele overstromingen in het verleden met een dijk afgesloten van zee. Het Lauwersmeer heeft tijd no-dig gehad om van zout water naar zoet water te gaan en om nu meer-dere landschappen te laten zien. De professors ontdekken het gebied, sa-men met een boswachter, zowel op het land als op het meer.

Het verhaal van kunstschaats-ster Tonya Harding is een van de meest dramatische in de sport-geschiedenis. De Amerikaanse komt in 1994 in opspraak na een brutale aanval op haar concurrente. De sportfilm I, To-nya is een portret van een bui-tenbeentje.

Tonya Harding is een natuurtalent op het ijs. Geboren in Portland (1970) groeit ze op in een arm en gebroken gezin: haar moeder heeft nog vier kinderen bij drie andere mannen en heeft een nog-al egocentrische en dominante rol in huize Harding.Ze pusht het schaatstalent van To-nya; een olympische gouden me-daille moet namelijk het einddoel worden. Daarbij is fysiek geweld geoorloofd, want: winnen is be-langrijker dan meedoen.Tonya’s vulgaire outfits en gedrag zijn echter een doorn in het oog van de keurige schaatswereld. Ze zien liever een ‘blozend Ameri-kaans gezinnetje’.Omringd door mensen met goede én slechte bedoelingen schopt To-nya het ver. Ze wordt tweede op het wereldkampioenschap van 1991 en vierde op de Olympische Winterspelen van 1992 in Albert-ville.Bovendien is ze de tweede vrouw ooit die een drievoudige axel springt tijdens een wedstrijd. Maar het is allemaal niet goed ge-noeg, aldus Tonya’s moeder. Al tierend, vloekend en zonder teke-

nen van levensplezier maakt ze dat haar dochter duidelijk.Op de Spelen van 1994 in Lille-hammer móét ze goud winnen. Alles is plots geoorloofd en de on-zekere Tonya beraamt met haar man Jeff een plan om wraak te ne-men op haar grootste concurren-te: de engelachtige Nancy Kerri-gan. Shane Stant wordt ingehuurd om Kerrigan op haar knie te slaan. Zo gezegd, zo gedaan, maar dan begint het motief van Tonya en Jeff te piepen en te kraken en een van de grootste sportschandalen is in de maak …Inderdaad: het script van deze film had niet bedacht kunnen worden. Een waargebeurd verhaal als dit is té bizar om te laten lig-gen. In I, Tonya wordt het leven van de verguisde Tonya Harding op een hilarische en aandoenlijke manier geportretteerd. Inter-views, humor, geweld, jaloezie en ontroering wisselen elkaar in deze film af, gecombineerd met prach-tig productie- en camerawerk, ze-ker op de ijsbaan – actrice Margot Robbie trainde in de aanloop naar haar rol een half jaar om het schaatsen onder de knie te krij-gen.De rol van Allison Janney als moe-der verdient een eervolle vermel-ding, het chagrijn schittert van het doek. Al met al is I, Tonya een dynamische en indrukwekkende vertolking die hooguit een minuut of twintig te lang duurt.

▶▶▶ I, Tonya, ntr, npo 3, 20.25-22.25 uur.

tv vooraf

▹▹ kijk voor het complete programmaoverzicht op www.nos.nl of op Teletekst pagina 200 .............................................. ▹▹

07.00 NOS Journaal met gebarentolk 07.10 NOS Journaal 07.30 NOS Journaal met geba-rentolk 07.38 NOS Journaal 07.40 NOS Jour-naal 07.43 NOS Journaal 07.45 NOS Journaal 08.00 NOS Journaal met gebarentolk 08.10 NOS Journaal 08.30 NOS Journaal 08.38 NOS Journaal 08.45 NOS Jeugdjournaal met gebarentolk 09.00 NOS Journaal met geba-rentolk 09.18 De Reünie 10.10 MAX maakt mogelijk 10.25 Keuringsdienst van Waarde 11.00 NOS Journaal 11.15 Six over Rembrandt 11.40 Zembla 12.25 BinnensteBuiten 12.57 Politieke partijen: DENK 13.00 NOS Journaal 13.20 2Doc: Ik alleen in de klas 14.30 EO Metterdaad 14.50 De mooiste kloosters van Europa 15.25 Typisch: Dwingeloo 16.00 NOS Journaal 16.10 How to be a man 17.00 NOS Journaal 17.10 Karim pakt zijn kans 17.40 De schatkamer van de Veluwe

18.35 BinnensteBuiten 19.05 Meld-punt 19.40 Professors op Pad 20.25 2 voor 12 21.05 Joris’ Kerstboom 22.00 Nieuwsuur 22.55 Una mujer fantástica

00.30 De nachtzoen 00.45 Nieuwsuur 01.40 Nieuwsuur

09.29 Kleur 09.40 Samen spelen 09.47 Post 09.48 Tanden 09.55 Bo Beer 10.00 Maan en ik 10.20 Nijntjes avonturen, groot en klein 10.30 Clangers 10.40 Bing 10.50 Sesamstraat 10 voor... 11.00 Olivia 11.15 Bol & Smik 11.25 Kiwi & Strit 11.30 K3 Dansstudio 11.40 Calimero 11.55 Leo & Tijg 12.05 Apen-noten 12.20 Heuvellandziekenhuis 12.30 Babar en de belevenissen van Badou 12.40 Peter Pan 13.05 Kindertijd 13.06 Yara heeft 2 huizen 13.08 Ik wil zoet zijn 13.19 Kruiden om te koken 13.26 Reis naar het stadion 13.30 Nelli en Nora 13.40 Zappelin Go 13.45 Pim & Pom 13.50 Koekiemonsters eetkar 14.00 Sesamstraat 14.15 Barbapapa rond de wereld 14.20 BabyBeestenBoel 14.30 Jungle Book 14.40 Machtige Mike 14.50 Puppy Pa-trol 2 15.15 Remy en Juliyat 15.35 Peperbol-len 16.05 Lucas etc. 16.10 Lucas etc. 16.20 SpangaS 16.35 #forever 16.50 Checkpoint 17.15 Klaas kan alles 17.40 Freek in het wild 17.55 Remy en Juliyat

18.15 De regels van Floor 18.25 Span-gaS 18.35 Het Klokhuis 19.00 NOS Jeugdjournaal 19.25 First Dates 20.25 I, Tonya 22.25 Toren C 22.55 Mystify: Michael Hutchence

00.40 3FM Serious Request: The Lifeline

12.45 The Customer Is Always Right 13.15 Bar-gain Hunt 14.00 BBC News at One; Weather 14.30 BBC Regional News and Weather 14.45 Doctors 15.15 Father Brown 16.00 Escape to the Country 16.45 Garden Rescue 17.30 The Repair Shop18.15 Pointless 19.00 BBC News at Six; Weather 19.30 BBC Regional News and Weather 20.00 The One Show 20.30 A Question of Sport 21.00 Still Open All Hours 21.30 EastEnders 22.00 Have I Got News for You 22.30 Would I Lie to You? 23.00 BBC News at Ten 23.25 BBC Regional News and Weather 23.30 Weather 23.32 National Lottery Update

06.00 Storage Wars: Canada 06.30 Storage Wars: Canada 07.00 Science of Stupid 07.30 Science of Stupid 08.00 Cesar to the Rescue 09.05 Cesar to the Rescue 10.00 Airport Se-curity: Peru 11.00 Airport Security: Peru 12.00 Nazi Megastructures 13.00 Nazi Megastruc-tures 14.00 Architects of The Ancient World 15.00 Drain the Oceans: Deep Dive 16.00 Hot Roads 17.00 Air Crash Investigation18.00 Cesar to the Rescue 19.00 Cesar to the Rescue 20.00 The Incredible Dr. Pol 21.00 The Incredible Dr. Pol 22.00 The Incredible Dr. Pol 23.00 The Incre-dible Dr. Pol00.00 Drugs Inc. 01.00 Storage Wars: Canada 01.30 Storage Wars: Canada 02.00 Storage Wars: Canada 02.30 Storage Wars: Canada 03.00 Nazi Megastructures 03.40 Nazi Me-gastructures: Battle Ready

11.00 Victoria Derbyshire 12.00 BBC News-room Live 13.15 Politics Live 14.00 Eggheads 14.30 The Best Christmas Food Ever 15.15 Coast 15.40 David Niven: Talking Pictures 16.30 The Bishop’s Wife18.15 The Hairy Bikers Home for Christ-mas 19.00 Richard Osman’s House of Games 19.30 Only Connect Family Special 20.00 Mountain Vets 21.00 MasterChef: The Professionals Rematch 22.00 A Merry Tudor Christmas with Lucy Worsley 23.00 Mock the Week 23.30 Cunk & Other Humans on 2019 23.35 Newsnight

08.40 Goedemorgen Nederland 09.00 NOS Journaal 09.10 3FM Serious Request: Langs The Lifeline 09.20 Nederland in beweging 09.35 MAX Geheugentrainer 10.00 NOS Journaal 10.15 Tijd voor MAX 10.55 Een Huis Vol 11.45 3FM Serious Request: Langs The Lifeline 12.00 NOS Journaal 12.15 3FM Se-rious Request: Langs The Lifeline 12.35 Bak mee met MAX 13.00 NOS Journaal 13.10 NOS Sportjournaal 13.20 NOS Journaal 13.30 NOS Sportjournaal 13.45 3FM Serious Request: Langs The Lifeline 14.00 NOS Journaal 14.15 Bak mee met MAX 14.35 NOS Journaal 14.45 3FM Serious Request: Langs The Lifeline 15.00 NOS Journaal 15.20 Pauw 16.20 De Rijdende Rechter Wordt Vervolgd 17.00 NOS Journaal 17.05 Tijd voor MAX 17.50 3FM Serious Re-quest: Langs The Lifeline

18.00 NOS Journaal 18.15 EenVandaag 18.30 NOS Gesprek minister-president 18.45 NOS Sportjournaal 19.00 Een Huis Vol 20.00 NOS Journaal 20.30 Serengeti 21.30 André Rieu Welcome to my World 22.20 NOS Studio Sport Eredi-visie 22.55 Pauw 23.55 NOS Journaal

00.20 Pauw 01.20 EenVandaag 01.35 NOS Gesprek minister-president met gebarentolk 01.55 NOS Journaal 02.05 NOS Journaal

09.00 De Warmste Week 13.00 Het journaal 13.25 Het weer 13.30 De Warmste Week 17.40 Buren18.04 Het Journaal update 18.10 Het weer 18.15 Dagelijkse kost 18.30 Blok-ken 19.00 Het journaal 19.45 Ieder-een beroemd 20.10 Het weer 20.15 Thuis 20.45 Midsomer Murders 22.20 Poldark 23.20 Het journaal 23.37 Keno 23.38 Euromillions 23.40 Het weer 23.45 Last Holiday01.25 Dagelijkse kost 01.40 Iedereen be-roemd 02.00 Het journaal 02.15 Het weer 02.20 De Warmste Week

10.45 Meister des Alltags 11.15 Wer weiß denn sowas? 12.00 Tagesschau 12.15 ARD Buffet 13.00 ARD-Mittagsmagazin 14.00 Ta-gesschau 14.10 Rote Rosen 15.00 Tagesschau 15.10 Sturm der Liebe 16.00 Tagesschau 16.10 Verrückt nach Meer 17.00 Tagesschau 17.15 Brisant 18.00 Wer weiß denn sowas? 18.50 Quizduell-Olymp 19.45 Sportschau vor acht 19.50 Wetter vor acht 19.55 Börse vor acht 20.00 Tagesschau 20.15 Der kleine Lord 21.55 Tagesthemen 22.10 Tatort 23.40 St. Vincent – Mein him-mlischer Nachbar 01.15 Tagesschau 01.25 Nichts zu verzollen

NPO 1

ARD BBC 2

NGC

NPO 2 NPO 3

Het klokhuis Nienke leert welke soorten pasta er allemaal zijn en hoe je ze goed bereidt. npo 3, 18.35 uur

EEN BBC 1

Alles was geoorloofdHarm Bosma nd.nl/media beeld the searchers

22

nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019media

npo 1, avrotros, 21.30-22.50 uur

André Rieu: Welcome to my worldAndré Rieu viert Kerst in Australië met een concert in het historische stad-huis van Sydney. In deze feestelijke special beproeft het orkest zijn geluk bij het surfen, André verrast iedereen wanneer een babykoala en kangoe-roe backstage aankomen en ze genieten allemaal van een kerstfeest op het strand (zie foto) en een reis rond de haven van Sydney.Het wordt voor iedereen een onvergetelijk feest.

08.00 Rolkrant 09.00 De Warmste Week19.00 Lords of Water 20.00 Terzake 20.30 De afspraak op vrijdag 21.20 Interstellar00.15 Below the Surface 01.00 Canvaslus

08.00 Joyce Meyer 08.30 Homecoming 09.00 Uitgelicht! 09.15 Wijs 09.45 Bijbelse karakters 10.15 The Prophetic Connection 10.45 Bloom Today 11.15 Uitgelicht! 11.30 Gospel Truth 12.00 Wijs 12.30 Bijbelse ka-rakters 13.00 Another Life 13.30 Monumental serie 14.00 Gospel Truth 14.30 Joseph Prince 15.00 Bijbelse karakters 15.30 The Prophetic Connection 16.00 Bloom Today 16.30 Bij-belse karakters 17.00 Bijbelcheck 17.11 Bijbel-check 17.30 TV one Life18.00 David Maasbach 18.30 Film van je leven 19.00 Wijs 19.30 Waarom Eindtijd 20.00 Cross Talk 20.30 Uit-gelicht! 21.00 Shooting Star 22.35 Opwekking Praise 2018 23.05 Uitgelicht! 23.30 Better half show00.00 Joseph Prince 00.30 Wijs 01.00 Joyce Meyer 01.30 Waarom Eindtijd

06.00 Top 100819.00 Wens 20.00 Het beste van de Top 1008 22.00 Op weg met de Bijbel 22.30 Muziekavond00.00 De Nacht

07.25 B.O.Z.: Bakugan: Battle Planet 07.40 B.O.Z.: Pokémon 08.05 B.O.Z.: Inazuma 11 08.25 B.O.Z.: Draken: Race Naar De Rand 08.50 B.O.Z.: De Uil 08.55 B.O.Z.: De Uil 09.06 B.O.Z.: Rox 09.30 Flodder 10.00 Flodder 10.30 Flodder 11.00 Flodder 11.30 ‘Allo ‘Allo! 12.00 Bezopen bestuurders 12.30 Bezopen bestuurders 13.00 Idioten Op De Weg 13.30 RTL 7 Darts: WK 2020 17.30 Flodder18.00 Flodder 18.30 ‘Allo ‘Allo! 19.00 Idioten Op De Weg 19.30 Stop! Politie 20.00 RTL 7 Darts: WK 202000.00 A Knight’s Tale Teleshop 7: Glamcam Teleshop 7: Glamcam Teleshop 7: Glamcam

08.00 Teleshop 5: Nachtlounge 09.50 Te-leshop 5: Nachtlounge 10.00 Teleshop 5: Nachtlounge 10.35 Teleshop 5: Nachtlounge 10.45 Teleshop 5: Nachtlounge 11.00 Te-leshop 5: Nachtlounge 12.30 Teleshop 5: Nachtlounge 13.30 Teleshop 5: Nachtlounge 13.45 Teleshop 5: Nachtlounge 14.20 Tele-shop 5: Nachtlounge 16.40 Makelaars met een missie 17.40 Dr. Phil18.30 Deurwaarders UK 19.30 Hor-rorhuurders & Huisjesmelkers 20.30 De andere kant van Nederland 21.30 Kees van der Spek: Oplichters Aangepakt 22.30 24 uur in de E.R. 23.30 Horror-huurders & Huisjesmelkers

08.25 Huizenjacht 09.15 Droomhuis op het Platteland 10.10 Droomhuis op het Platteland 11.15 Wat Eten We? 12.00 Utopia 13.00 Lingo 13.30 Man bijt hond 13.55 Huizen onder de Hamer 15.00 De Handhavers 15.55 Mr. Frank Visser rijdt visite 16.55 Secret Life of the Zoo 17.30 Wat Eten We?18.00 Utopia 19.00 Hart van Nederland – Vroeg 19.15 Shownieuws – Vroege editie 19.30 Man bijt hond 20.00 Lin-go 20.30 Office Christmas Party 22.50 Hart van Nederland – Late editie 23.10 Shownieuws – Late editie 23.45 Piets weerbericht 23.50 Man bijt hond00.25 Utopia 01.16 Astro TV

09.00 RTL Nieuws 09.10 RTL Boulevard 10.00 Koffietijd 11.00 Goede Tijden, Slechte Tijden 11.35 The Bold and the Beautiful 12.10 E.R. 13.10 Teleshop 4: Dit Is Mijn Toekomst 13.45 De bloemenstal 14.05 Beau 15.05 Dr. Phil 16.00 Praat Nederlands Met Me 17.00 5 Uur Live18.00 RTL Nieuws 18.10 Dág Avond-spits! 18.15 Editie NL 18.30 RTL Weer 18.35 RTL Boulevard 19.30 RTL Nieuws 19.50 RTL Pakt Uit! 19.55 RTL Weer 20.00 Goede Tijden, Slechte Tijden 20.30 The Voice of Holland 22.30 Beau 23.35 RTL Nieuws 23.50 RTL Weer 23.55 RTL Boulevard

Family7 Groot Nieuws Radio

Canvas

RTL 4

RTL 5

SBS 6

RTL 7

This is Star Wars Fans en experts praten over de filmserie Star Wars. Veronica, 22.00 uur

Interstellar Leven op aarde wordt onmogelijk. Astronauten gaan naar verre sterrenstelsels Canvas 21.20 uur

ophef in de regio

■ toiletgebouw geplaatst om wildpoepen tegen te gaanDe eigenaar van de camperplaats aan de Bosscherweg in Maastricht heeft een toiletgebouw neergezet om te voorkomen dat camper-plaatsgasten wildpoepen. Buurt-bewoners kwamen namelijk veel-vuldig mensenpoep en wc-papier in het gras tegen. Nu er een toilet-gebouw staat, zijn de verhoudin-gen met de buurt verbeterd, meldt L1 Limburg.

■ winkeliers Rotterdam zijn blij met tijdelijke doorsteekOndernemers aan de Kleiweg in Rotterdam-Hillegersberg onder-vinden veel hinder van de werk-zaamheden aan de straat waaraan hun winkels grenzen. Doordat de straat openligt en klanten moeten omlopen, hebben de winkeliers minder klandizie. Daarom is er in de weken rondom Kerst en oud en nieuw een tijdelijke doorsteek in de straat. ‘Het is gelijk een stuk drukker’, zegt Bernadette Liersen van bakkerij Klootwijk tegen RTV Rijnmond. ‘Mensen zijn ontzet-tend blij als ze tussendoor kunnen piepen. Wij kunnen dat goed mer-ken.’

■ docent Engels in Borger geeft rappend onderwijsDocent Engels Ryan Swart van het Esdal College in Borger leert zijn leerlingen de onregelmatige werkwoorden aan door te rappen. ‘Ik wil dichter bij de belevingswe-reld van de kinderen komen’, zegt hij tegen RTV Drenthe. ‘Ik heb ge-merkt dat het effectiever is om het op deze manier te doen dan dat ik ze daadwerkelijk uit een boek laat leren.’ Ook de leerlingen zijn positief. Een van hen zegt te-gen de omroep: ‘Ik vind het leuk, want ik leer er meer van dan nor-maal. Ik denk dat je het met een liedje makkelijker onthoudt.’ Door een stemming te houden, wordt besloten op welk nummer gerapt wordt.

■ gratis kleding voor wie helpt met opruimenMarga Diephuis uit Eenrum heeft te veel kleding, vertelt ze aan RTV Noord. ‘Dat zegt een vrouw niet vaak, maar dat klopt. Dus heb ik iemand nodig die mij even helpt met ordenen.’ Wie Diephuis komt helpen met het uitzoeken van haar kleding mag wat kleding-stukken meenemen.

Leerlingen van docent Engels Ryan Swart van het Esdal College in Borger leren de onregelmatige werkwoorden door deze te rappen.

Hans Goedkoop stopt na bijna twin-tig jaar met het geschiedenispro-gramma Andere Tijden. Dat hebben de NTR en de VPRO woensdagavond bekendgemaakt. Het programma gaat door met een nieuwe presenta-trice: historica Astrid Sy. Goedkoop vindt het na ruim zevenhonderd af-leveringen tijd om het stokje over te dragen. De presentator neemt overi-gens geen afscheid van de televisie of van geschiedenis. Hij blijft ver-bonden aan de geschiedenisafdeling van de NTR en gaat zich intensiever bezighouden met andere geschiede-nisseries. Ook begint hij volgend jaar met het voorbereiden van een serie over de dekolonisatie van Neder-lands-Indië. <

Hoewel onlinevideo’s aan terrein winnen, kijken Nederlanders veruit het meest televisie op de traditio-nele manier, door naar een zender te zappen. Dat blijkt uit een rapport van het Sociaal en Cultureel Planbu-reau en vier andere onderzoeksbu-reaus. Nederlanders keken vorig jaar gemiddeld ruim drie uur per dag te-levisie, ongeveer evenveel als voor-gaande jaren. De manier van kijken verandert. In 2018 keken ze twee uur een programma op het moment van uitzending, een halfuur minder dan vijf jaar geleden. Vorig jaar ke-ken Nederlanders gemiddeld 25 mi-nuten per dag een gemiste uitzen-ding terug. Ze zetten ruim een half uur internetvideo’s op. <

anp

anp

Hans Goedkoop stopt met Andere Tijden

Live televisiekijken nog steeds favoriet

redactie nd nd.nl/nederland beeld anp / Koen Suyk

Wat trekt de aandacht op sociale media? Vandaag: de mooiste her-inneringen aan dichter Jules Deel-der.

Donderdag overleed de Rotterdamse dichter en schrijver Jules Deelder. Dat nieuws raakte velen. In mijn ei-gen familie werden de Rotterdam-mers gecondoleerd met het verlies van ‘hun’ Jules. Ook op Twitter rouw-den mensen massaal om het overlij-den van de ‘nachtburgemeester’ van Rotterdam en deelde men herinne-ringen aan de dichter.‘Deelders gedichten worden weerge-geven op het enorme scherm tegen-over Rotterdam CS. Kippenvel’, deelt Rutger de Quay. ‘Vijf minuten voor het station gestaan, sigaretje opge-stoken. Mensen lopen voorbij, staan plots stil, lezen, tikken elkaar aan, een vader dreunt spontaan het halve oeuvre voor aan zijn dochter.’Zanger Henk Westbroek gaat de dichter missen: ‘Jules Deelder was een aangenaam mens om mee te drinken, in het bezit van een voor-beeldige muzikale smaak en een

groot dichter. En vooral iemand die niemand naar de mond praatte.’‘Het enige gesprekje dat ik ooit met Jules Deelder had, was op Lowlands vak voor hij op moest’, vertelt caba-ratier Ronald Snijders. ‘Hij droeg ge-weldige flamencoschoenen met hak-jes. Wat een prachtige schoenen heeft u, zei ik, waar kun je die ko-pen? In Barcelona, zei hij.’Jules Deelder was niet alleen leuk omdat hij grof was, hij was leuk om-dat hij zonder scrupules een steeds zeldzamer Rotterdams sentiment uitdroeg dat iedereen erbij hoort.

‘Geen mens is illegaal’, schrijft Anne Ardon. Die boodschap verkondigde Deelder ook eens in de talkshow van Eva Jinek. Fragmenten van die uit-zending komen vaak voorbij tussen de odes aan Deelder.Het was een memorabel interview, omdat de dichter zonder gêne Jinek en andere geïnterviewden aan tafel, onder wie schrijver Connie Palmen, interrumpeerde. ‘Ik blijf Jules Deel-der hier eeuwig dankbaar voor’, schrijft journalist Seada Nourhussen.Velen roemen Deelder om zijn ex-centrieke stijl. ‘Ik denk dat Jules Deelder qua autonomie in Nederland alleen geëvenaard is door Herman Brood. Zó volstrekt uniek, dat bijna niemand ook maar een beetje in de buurt kwam’, zegt Frank Fabian van Keeren.‘Nederland heeft een gigantisch zwaar tekort aan excentrieke auto-nome kunstenaars zoals hij’, vindt Jelmer. Rotterdammer Ryanne van Dorst eert Deelder met zijn eigen woorden: ‘Hoe verder men keek, hoe groter het leek ... dag Sjuul, de stad gaat je missen!’ <

Anneke Groen nd.nl/media beeld anp / Paul Bergen

Twitter rouwt om Jules

23

nederlands dagblad vrijdag 20 december 2019media

A-MERK KNALLERS

2.99100 g

1.29400 g

6.99500 g

3.-Ca. 300 g

1.992.991 kg

2.995.384 kg

4.594.79750 g

1.992.49123 g

2.585.18

2 x 2 l

2.224.44

2 x 400 g

2.991000 ml

1.49150 g

FEESTST RREN

SCHITTEREND & VOORDELIG!

Van kerstontbijt tot gourmet en van diner tot dessert!

ALDI heeft alles in huis voorschitterende feestdagen.

2e kerstdag meer dan 350 winkels open!

Kijk voor alle openingstijden op aldi.nl/feest

Luxe stolHandgevouwen stol, rijkelijk gevuld met amandelspijs, vruchten en noten. Bestrooid met amandelschaafsel.

Carpaccio100% Nederlands vlees.Een heerlijke carpaccio van Nederlandse runderen met Italiaanse Parmigiano Reggiano- kaas, pijnboompitten en een dressing.

VarkenshaasNaturel.

t/m Zo. 29-12-2019

Hollandse garnalenGekookt en gepeld.

KippenragoutMet heerlijk scharrelvlees. Ook verkrijgbaar in de varianten kalf en champignons.

De Consumentengids december 2019

GourmetschotelComplete schotel met mini-hamburgers,

en mini-slavinken.

IJstaartKaramel- en vanilleroomijs

overgoten met een dikke laag witte chocolade.

Excl. topping.

Luxe Grandiosa- slamelangeMilde mix van jonge bladsla.

Perssinaasappels Lipton Ice TeaKeuze uit Sparkling en Green. Alle combinaties mogelijk.

Duyvis borrelnootjesKeuze uit cocktail of

Alle combinaties mogelijk.

Vr. 20-12 t/m Zo. 22-12

* Korting wordt berekend als 50% kassakorting. Alle combinaties mogelijk. ALDI.nl/feest

super scher p ingekocht,KWALITEIT ALS ALTIJD

GOEDKOOPSTE SUPERMARKT IN HUISMERKENBron: de CONSUMENTENBOND sept. 2019

Bespaar tot 26% in vergelijking met andere supermarkten!

Haal onze feestspecial

in dewinkel!

-33%-20%

De trotsvan ALDI

-44%1+1

GRATIS*1+1GRATIS*

8 PERSONEN

Vergilius

Voorzegde de Romeinse schrijver Vergilius net als Jesaja de geboorte van Christus?

pagina 4

Gulliverndboeken muziek kunst cultuur film theater exposities nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

In de stad Utrecht leven zo’n vijfdui-zend ongedocumenteerden, mensen zonder verblijfsvergunning. Dat aan-tal is een schatting, zegt Gemma Slie-drecht van STIL, een stichting in Utrecht die mensen zonder verblijfs-vergunning bijstaat. Per jaar melden zich zo’n duizend illegalen bij de

stichting, een vijfde van de veel gro-tere groep die onder de radar blijft, zich verschuilt en leeft van de ver-diensten van zwart werk of van de zorg uit een eigen netwerk. Ze leven stil, je ziet ze niet, ze hebben geen papieren. Maar het zijn wel mensen, dat wordt snel vergeten. ‘We discus-

siëren over deze mensen en de zorg waar ze recht op hebben, maar om wie het gaat, weten we niet. We ken-nen hun gezichten niet, hun verhalen hebben we niet gehoord’, zegt Slied-recht. Daarom maakte STIL het foto-boek Stil Leven, Geen papieren, wel mensen. 21 portretten van ongedocu-

menteerden. Zoals Amina Rahma uit Sudan waar ze een universitaire stu-die bedrijfskunde en informatica af-rondde. Ze vluchtte naar Nederland vanwege problemen in haar familie, maar haar asielverzoek werd twee keer afgewezen. Nu logeert ze her en der. Dan weer een maand bij een

vriendin, dan weer een maand bij een ander. Ze mist alles uit Sudan, zegt ze, maar vooral haar moeder.Stil Leven. Geen papieren,wel mensen. 21 portrettenvan ongedocumenteerden.Te bestellen bij stichting STIL,info@stil-utrecht.nl, voor 18 euro.

cultuur«nieuwsRoel Sikkema beeld stedelijk museum breda

Codart Canon bekendgemaaktHonderd Nederlandse en Vlaamse kunstwerken uit 1750 die van groot belang zijn voor de kunstgeschiede-nis zijn door de organisatie Codart geselecteerd voor een canon. Codart is een internationaal netwerk van ongeveer zevenhonderd museum-conservatoren van Nederlandse en Vlaamse kunst. Op de lijst prijken schilderijen van onder anderen Rem-brandt, Rubens en Vermeer, maar ook werk van onbekende kunste-naars als Geertruydt Roghman, Johan Gregor van der Schardt en Claes Slu-ter. Naast schilderijen staat er ook andere voorwerpen op zoals de mid-deleeuwse kroonluchter uit de Sint-Walburgiskerk in Zutphen en een paar zeventiende-eeuwse bruids-handschoenen uit het Rijksmuseum.canon.codart.nl

Schilderijen Dongen ontdektSinds deze week zijn in het Stedelijk Museum Breda twee schilderijen te zien die tot dusver niet bekend wa-ren. Het is een studie van een boer-derij van Karel Klinkenberg (foto) en een paneel van een boerin van Au-gust Allebé. Ze passen in een ten-toonstelling over negentiende-eeuw-se schilders uit Dongen, die momenteel in het museum te zien is.stedelijkmuseumbreda.nl

Vrijkaarten voor vluchtelingenHet videokanaal MuseumTV heeft via Vluchtelingenwerk Nederland zes-honderd vrijkaarten gegeven aan vluchtelingen. Ze kunnen daarmee een bezoek brengen aan Nederlandse musea. Zo wil de zender bijdragen aan cultuurparticipatie van deze doelgroep. 2019 stond bij MuseumTV in het teken van inclusie en diversi-teit. Onder de titel ‘Met de ogen van’ is een aantal mini-documentaires ge-maakt, waarin rolmodellen met een diverse culturele achtergrond een bezoek aan een museum brengen. Mensen als Kader Abdolah, Steven Brunswijk, Gerda Havertong en Ajou-ad El Miloudi werkten aan de serie mee. De vrijkaarten kunnen worden gebruikt bij de twaalf musea die aan de serie meededen.museumtv.nl

beeldReiny de Fijter beeld Fouad Hallak

Stil Leven

Het fotoboek Stil Leven

geeft ongedocumen-

teerden uit Utrecht een

gezicht. ‘Soms is mijn

enige wens een plek

voor mezelf. Soms ben ik

doodmoe en wil alleen

nog maar de stem van

mijn moeder horen’, zegt

Amina Rahma.

Nu het Nederlands Dagblad zijn draai gevonden heeft in Amers-foort, stad aan de Eem, en ik als fo-rens elke keer via het station naar het kantoor loop, lees ik een ge-dicht ineens helemaal opnieuw. Ik kende het allang, nam het in 2007 op in de Brandaan van de christe-lijke poëzie – maar nu pas bekruipt mij een vermoeden over het ont-staan ervan. Het gedicht gaat zo:

Een eenhoorn, wonend aan de eem,had een identiteitsprobleem.Waar hij het meeste last van hadwas dat hij slechts één hoorn bezat,wat hij welhaast nog erger vonddan ’t feit dat hij niet eens bestond.

Natuurlijk is het even spitsvondig als taalvaardig. Laat Rikkert Zui-

derveld, want hij is de dichter, niet los rondlopen, want dan krijg je dit soort dingen. In de eerste zin ge-beurt alles al: door een eenhoorn te laten wonen aan de Eem, zet hij zijn lezer zodanig op het verkeerde been, dat hij hem in de slotzin in een spagaat kan laten zakken. Een-hoorns – die mythische wezens, elegant en ontembaar, die alleen gevangen kunnen worden in de schoot van een maagd – eenhoorns bestaan niet. Zelfs niet aan de Eem. Dan valt mijn blik op het monster-lijk lelijke kantoorpand tegenover het station, genaamd ... De Een-hoorn. Heeft Zuiderveld daar het idee vandaan? Zo van: als je een gebouw verzint dat De Eenhoorn heet, verzin dan in elk geval iets moois?

Rien van den Berg

geregeld

| cultuur

2

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Gulliver

‘Hé!’ En toen nog eens, harder: ‘Hé! Stop eens jullie!’ Mijn stem schalde over de donkere straat en mijn wijsvinger

priemde in de richting waar ik net daarvoor – vanuit mijn ooghoek – een lichtflits zag. Precies voor ons huis. Kort was ik in elkaar gedoken, wachtend op een dreunende knal, maar nu torende ik gevoelsmatig boven alles en iedereen uit. ‘Wat was dat?!’, schreeuwde ik naar de drie tienerjon-gens die, staand op hun trappers, kalmpjes voorbij zigzag-den. Ze keken me wat meewarig aan. Het was nog lang geen Kerst, maar zo voelde het die avond haast. Ik droeg eindelijk weer eens hakken, er stonden al sterren aan de hemel en tot twee seconden geleden lag mijn hand in die van mijn man. We waren op weg naar een feestje in de stad. ‘Er ligt daar een baby te slapen, ja!’ Lag, wanhoopte ik erachteraan. Onze dochter. En mijn ouders pasten voor het eerst op haar.Dat elk van mijn zinnen eindigde met een uitroepteken, kon me niets schelen. De rust van mijn zojuist zorgvuldig in slaap gesuste kindje in gevaar brengen … ‘Het is alleen maar een lichtflits, mevrouw’, riep de beleefdste puber terug: ‘Geen explosie.’ ‘En legaal, dus we doen het lekker toch!’, joelde een minder empathische erachteraan. Ik wisselde een blik met mijn man. Langzaam drong het tot me door: het vuurwerk was niet ontploft, ik wel. Lichtelijk belachelijk voelde ik me, en – dat vooral – zwaar verontwaardigd.Licht tijdens een duistere avond. Mijn baby had het incident waarschijnlijk beter gewaardeerd dan ik. De kroonluchter boven de eettafel, het nachtlampje naast ons bed, branden-de kaarsen, haar plastic speelgoedwalvis: wat licht geeft, onthaalt ze onvermoeibaar met vrolijke kreten en verwon-derde ogen. U kunt zich voorstellen dat ze Kerst nu al een mooi feest vindt. ‘De kleine onbekende’ noemde ik haar een jaar geleden op deze plek. Toen was ze halverwege haar ver-blijf in mijn buik en schreef ik over in verwachting zijn met Maria. Zeven maanden geleden kwam ze op aarde. Die on-bekende werd een vertrouwde van het hoogste niveau, en elke dag groeit ze minder klein.Inmiddels beweegt ze zelfstandig de hele box door; een half jaar geleden had ze de kracht nog niet ook maar haar hoofd rechtop te houden. Zondag brabbelde ze voor het eerst ‘mama’. Ze ging van luiermaat 1, naar 2 naar 3 naar 4 en verdubbelde in gewicht. Tik, tok, tik, tok. Ja, in haar gaf God me een wekker. Niet alleen een die me ’s nachts meermaals ‘rinkelend’ wakker maakt (‘de overtreffende trap van moe is moeder’, las ik ergens), ook een stopwatch zonder stopknop, een zandloper waarin de korrels onherroepelijk naar bene-den tuimelen.

Dat ons leven kortstondig is gelijk een bloem, die ‘wel sier-lijk pronkt, maar kracht’loos is en teer’, is misschien het oude liedje, maar een realiteit die me pas echt wordt bijge-bracht door het kind dat mijn armen uitgroeit. Ze beli-chaamt, zoals wij allemaal natuurlijk, de tijdelijkheid van het hier en nu – dat nu al geen nu meer is. Naast wekken behoort opwekken (opgewekt maken) zonder meer tot de basisvaardigheden van veel baby’s. ‘Ze lachte naar me!’, hoor ik geregeld van stralende wildvreemden als ik bood-schappen doe met de kinderwagen.Zacharias kon er als aanstaande vader van Johannes over meepraten. Of nou ja, niet letterlijk in eerste instantie. Maar de engel die zijn zoon aankondigde, sprak in één zin drie keer over de blijdschap die het kind zou teweegbrengen:

‘Vreugde en blijdschap zullen je ten deel vallen, en velen zullen zich over zijn geboorte verheugen.’De kraamvisite van Jezus krijgt een geboortebericht dat nóg vreugdevoller en omvangrijker is: ‘Want zie, ik verkondig u grote blijdschap, die heel het volk zal ten deel vallen.’ Grote blijdschap voor iedereen, als Maria is bevallen. Ze hoort haar zonderlinge bezoek aan, daar naast die geïmproviseer-de wieg. Haar zojuist geboren moederhart herbergt de won-derlijke woorden. Welke gedachten zullen niet lang daarna hebben gewoed in haar hart, als stralende wildvreemden het gezinnetje in de tempel aanspreken, haar Zoon ‘een licht om de heidenen te verlichten’ noemen, maar ook een ‘teken dat betwist wordt’? Het Kind blijkt niet alleen te leiden tot de opstanding maar ook tot de val van velen. Zijn dit de kleine lettertjes van Kerst? Simeon laat Jozef even voor wie hij is en richt zich heel persoonlijk tot Maria als hij zegt: ‘Ook door uw eigen ziel zal een zwaard gaan, zodat de ge-dachten van vele harten aan het licht komen.’

Waar is de blijdschap voor het hele volk gebleven? Waar het zalig spreken van Maria? Waar de vrede op aarde? Jezus haalt, eenmaal volwassen, die laatste vraag aan: ‘Denkt u dat Ik gekomen ben om vrede te brengen op aarde?’ Het antwoord choqueert. Het is ontkennend. De Verlosser brengt verdeeldheid. Ja, zelfs tussen moeder en dochter, en dochter en moeder (Lukas 12 vers 53). Ik kijk even op uit mijn bijbel, staar naar de box. Het Licht waar de kerstster zo lumineus naar verwees, blijkt vorm te krijgen in al ontsto-ken vlammen: ‘Ik ben gekomen om vuur te werpen op aar-de.’ Als we ons in slaap laten sussen, komt Jezus met vuur dat wakker schudt. De wekker tikt. Vurig vraagt Hij: ‘Hoe kan het dat u deze tijd niet weet te duiden?’

Deze tijd, hoe duid ik die?

Wij zijn de tijden, is een van de bekendste uitspraken van Augustinus. Hans Alderliesten schreef recent een inspire-rend boekje onder die naam. In antwoord op de vraag ‘Hoe kan ik mijn tijd goed besteden?’, citeert hij de kerkvader: ‘En daarom zeg ik, broeders en zusters: bid zoveel u kunt. [...] Het zijn slechte tijden! Het zijn moeilijke tijden! Dat zeggen de mensen tenminste. Laten we liever goed leven, dan worden de tijden vanzelf goed. Wij zijn de tijden. Zoals wij zijn, zo zijn de tijden.’ Nu ik zelf een kind heb, realiseer ik me beter dan ik een kind bén. Voor de ‘Gulliver’ van vol-gende week sprak ik met contextueel therapeut Jaap van der Meiden. Hij ziet duidelijk hoe misstanden in één genera-tie kunnen doorwerken tot in het derde en vierde geslacht. Wat ben ik God en mijn ouders dankbaar dat ik mag merken hoe makkelijk ik het vind lief te hebben, omdat zij mij zo overvloedig hebben liefgehad.Ik ben moeder en dochter. God is Vader en Zoon. Ontroe-rend hoe Hij ons woorden geeft, het Woord, om ons tot Hem te verhouden. Ik zie een onvolmaakte glimp van Zijn on-voorwaardelijke liefde in de band met mijn dochter. Ik hou van haar tot in het diepst van mijn ziel, al doet ze dingen die ik van niemand anders zou verdragen. Ze trekt aan mijn ha-ren, spuugt over mijn kleren, decimeert de tijd die mijn man en ik samen hebben, knijpt in mijn nek, houdt me uit mijn slaap. Wat kan ik zeggen? Ze is een dochter van Eva. Ze is, net zo veelzeggend, tenslotte mijn dochter.Maar ook, en daarin mijn voorbeeld, een kind van het licht. God gaf me een wekker. Hij zegt: ‘Ontwaak, u die slaapt, [...] en Christus zal over u lichten.’ (Efeziërs 5 vers 14)Sta op. We gaan op weg, naar een feest. In de eeuwige stad. «

‘Ik ben moeder en dochter. God is

Vader en Zoon.’

»God gaf me een wekker «

Eymeke Verhoeven • redacteur

essay | nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

3

Gulliver

Niet alleen Jesaja maar ook de

Romeinse schrijver Vergilius

heeft Christus’ geboorte

voorspeld, geloofden chris-

tenen lange tijd. ‘Nu wordt er

een nieuwe telg uit de hoge

hemel gezonden’, dichtte hij

in de eerste eeuw voor

Christus.

De woorden van de profeet Jesaja, waarmee hij volgens Matteüs de geboorte van Jezus voor-zegt, zijn overbekend. Ze zullen volgende week in veel kerkzalen klinken. ‘De maagd zal zwan-ger zijn en een zoon baren, en men zal hem de naam Immanuel geven, wat in onze taal bete-kent “God met ons”.’ Zo verwijst Matteüs aan het begin van zijn evangelie naar de vermaarde verzen uit Jesaja 7. En in hoofdstuk 11 van het oudtestamentische Bijbelboek dichtte de pro-feet uit Juda: ‘Uit de stronk van Isaï schiet een telg op.’ Het is de aankondiging van een mes-siaans vrederijk, waarin het kwaad voorgoed voorbij is. ‘Dan zal een wolf zich neerleggen naast een lam / een panter vlijt zich bij een bokje neer / kalf en leeuw zullen samen weiden / en een kleine jongen zal ze hoeden’, aldus Jes-aja in de achtste eeuw voor Christus.Veel minder bekend is dat deze oudtestamenti-sche profetie een pendant heeft in de klassieke Oudheid, waarin christenen lange tijd ook een voorspelling van de geboorte van Christus heb-ben gelezen. Het gaat om een gedicht van de Romeinse schrijver Vergilius uit de eerste eeuw voor Christus, dat onlangs door latinist Piet Schrijvers opnieuw in het Nederlands is ver-taald. Aan het begin van zijn dichtersloopbaan dichtte Vergilius, die vooral bekend werd door zijn meesterwerk de Aeneis, tien herderszangen onder de naam Bucolica, door Schrijvers als Buitenleven weergegeven. De gedichten staan in een traditie van herderspoëzie waarin de idyllische eenvoud van het landleven wordt bezongen. Het vierde gedicht van Vergilius in de Bucolica,vermeldt daarbinnen ‘de terugkeer van de maagd’ en ‘het rijk van Saturnus’, aan-

gezien er ‘een nieuwe telg uit de hoge hemel gezonden’ wordt. Vergilius spreekt vervolgens het kind dat geboren wordt toe met woorden waarin velen frappante overeenkomsten ge-zien hebben met de profetie van Jesaja en de geboorte van Jezus.Naast de geboorte van een kind dat voor vrede in de wereld zal zorgen en de vermelding van een maagd, zijn dat de geschenken die het kind vanuit zijn wieg zal ontvangen, maar bovenal de beschrijving van het vrederijk dat aan-breekt: ‘Geitjes dragen gewillig hun uiers strak van de melk huiswaarts en runderen zullen de machtige leeuwen niet vrezen’, dicht Vergilius in de vertaling van Schrijvers, een tekst die in-derdaad aan Jesaja doet denken. Vergelijk daar-bij de context van de herderspoëzie met de herders in het veld van Efrata en de ster van Betlehem met de terugkeer van de maagd die vaak uitgelegd wordt als de vorming van het sterrenbeeld Maagd, en de messiaanse, pasto-rale en astronomische parallellen tussen Bijbel en Vergilius lijken compleet.

AugustinusHet zijn dan ook niet de geringsten in de chris-telijke traditie die in Vergilius’ gedicht een pro-fetie van Christus’ geboorte hebben gezien. Kerkvader Lactantius uit de derde eeuw is een van de eersten die een expliciete verbinding tussen de vierde herderszang en Jesaja heeft gelegd. Het betekende volgens hem niet dat de

Romeinse dichter zichzelf daarvan bewust was, maar dat deed er weinig toe. Hij had toch maar vóór Christus’ geboorte daarover geprofeteerd. Na hem volgde keizer Constantijn de Grote, van wie een redevoering ‘tot de vergadering van de heiligen’ is overgeleverd, die hij mogelijk op het concilie van Nicea in 325 heeft gehouden. Constantijn legt een expliciete verbinding tus-sen het kind in Vergilius’ gedicht en Christus, tussen de maagd en Maria en tussen het vrede-rijk van Vergilius en Gods Koninkrijk dat na Christus’ komst zal aanbreken.

Ook kerkvader Augustinus gaat ervan uit dat Vergilius Christus’ geboorte aankondigt. Onge-veer een eeuw na Lactantius noemt hij het vierde Bucolische gedicht in De Civitate Dei en in een bespreking van Paulus’ brief aan de Ro-meinen. De kerkvader vermeldt verder de ‘Sy-bille uit Cumae’, een Romeinse profetes die vol-gens de Romeinen in boeken en dichtregels allerlei gebeurtenissen had voorspeld. Ook Ver-gilius noemt haar in zijn gedicht. Zij heeft vol-gens hem het ‘gouden geslacht’ van Saturnus aangekondigd, een tijdperk dat in de Oudheid bekendstond als de ooit paradijselijke situatie die nu met de terugkeer van de maagd en de geboorte van het kind weer zou aanbreken. De Sybillen woonden volgens de overlevering op diverse plaatsen vanwaar ze hun profetieën verkondigden. Naast Cumae, dicht bij Napels, bevond er zich één in Erytrae in het huidige Turkije, maar ook in Delphi waar het orakel van Apollo gehuisvest was.

Sixtijnse kapelMede door Vergilius hebben deze Sybillen in de christelijke traditie een opvallende rol ge-speeld. Zij staan symbool voor de positieve ma-nier waarop er naar de klassieke Oudheid geke-ken is als naar een periode die vormend en behulpzaam is geweest voor de komst van het christendom. Niet voor niets heeft Michelan-gelo in zijn fameuze beschildering van de Six-tijnse Kapel in Rome plaats ingeruimd voor de Sybillen. Zij bevinden zich tussen de gewelven aan het plafond van de kapel, waar Michelan-gelo – het kan geen toeval zijn – de Sybille van Cumae naast Jesaja heeft afgebeeld.Maar de Sixtijnse kapel is niet de enige plek waar deze heidense Sybillen aan de zijde van oudtestamentische personen opduiken als fi-guren die al in de klassieke Oudheid naar het komende christendom verwezen. Het bekende ‘Dies Irae’, de dag van toorn waarover in de La-tijnse dodenmis, het requiem, gezongen wordt, begint met de volgende woorden: ‘Dies irae, dies illa / solvet saeclum in favilla / teste David cum Sybilla’. In het Nederlands: Dag van toorn, die dag / de wereld (dit tijdperk) zal in as ver-gaan / volgens het getuigenis van David en de Sybille. Hier wordt dus de heidense profetes Sybille op één lijn vermeld met de psalmist Da-vid.De overtuiging dat Vergilius voorafgaand aan Christus’ geboorte al een zogeheten ‘anima na-turaliter christiana’ ofwel ‘een van nature christelijke geest’ had, krijgt zijn hoogtepunt in de late Middeleeuwen. Het is de Italiaanse dichter Dante die, aan het begin van de veer-

Marc Janssens Marielle Schuurman

Nu wordt er een nieuwe telg uit de hoge hemel gezonden

| cultuur

Pas we gewend zijn aan de zonneschijn in het water, mogen we onze ogen richten naar het licht zelf

N.a.v. Vergilius Bucolica. Land-leven Historische Uitgeverij, Groningen 2018. 152 blz. € 24,95

4

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Gulliver

tiende eeuw, in zijn Goddelijke Komedie de Ro-meinse dichter uitkiest om hem te begeleiden op zijn reis door de hel. Als niet-christen be-vond Vergilius zich weliswaar in de hel, maar hij diende daar wel als gids en kon zelfs het va-gevuur doorlopen.Pas bij de ingang van het Paradijs neemt Beatrice, door velen gezien als symbool van het geloof, het van Vergilius over. De bijzondere rol van Vergilius voor het christendom komt het beste tot uiting als Dante en Vergilius de Ro-meinse dichter Statius uit de eerste eeuw ná Christus in het vagevuur ontmoeten. Statius richt zich bij die ontmoeting rechtstreeks tot Vergilius, citeert diens vierde herderszang en bekent dat hij door Vergilius christen is gewor-den. De grote dichter ging immers voor hem uit ‘met op zijn rug een licht dat hém niet baat maar wel het inzicht schenkt aan wie hem vol-gen’.Met deze woorden typeert Dante een visie op de klassieke Oudheid die lang dominant ge-

weest is binnen het christendom. Veel heiden-se schrijvers en filosofen hebben, zonder het te weten, een basis gelegd waarop het christelijk geloof kon voortbouwen, meenden velen. Ken-nis van de klassieken biedt dan ook een funda-ment voor de ware kennis van het geloof. Toonaangevend voorbeeld is Augustinus die via het lezen van Cicero en de filosofie van de neo-platonisten bij God zelf is uitgekomen.

propedeuseEen tijdgenoot van Augustinus, kerkvader Basi-lius de Grote gebruikt hiervoor in de vierde eeuw het beeld van een schilderij. ‘Zoals schil-ders eerst het voorwerp dat ze gaan beschilde-ren voorbereiden en dan de kleur erop aan-brengen, zo moeten ook wij om het goede nooit meer te vergeten eerst ingewijd worden in de heidense boeken, en dan luisteren naar de lessen in de geheimen van het heilige’, schrijft Basilius. Om er veelzeggend aan toe te voegen: ‘Pas als we gewend zijn aan de zonne-

schijn in het water, mogen we onze ogen rich-ten naar het licht zelf.’ Heidense schrijvers heb-ben indirect dus Gods licht doorgegeven en kunnen als ‘propedeuse’ dienen voor de verdie-ping van de Godskennis, mits het evident niet-christelijke in de heidense literatuur wordt vermeden, aldus Basilius. Hebben Mozes en Daniël niet ook éérst hun kennis aan het Egyp-tische, respectievelijk Babylonische hof geoe-fend, voordat ze zich verdiepten in de ware goddelijke kennis?

OctavianusDe vraag of Vergilius Jezus’ geboorte heeft aan-gekondigd zullen weinig christenen nu instem-mend beantwoorden, als ze überhaupt al van deze ‘interpretatio christiana’ op de hoogte zijn. Laat staan dat deskundigen deze ‘boven-menselijke’ uitleg voor mogelijk houden. Er zijn bovendien in de loop der tijd veel andere interpretaties van de geboorte van het vredes-kind in de vierde herderszang gegeven.

Is het Octavianus, de latere keizer Augustus, die na de verwoestende burgeroorlogen in de Ro-meinse Republiek van de eerste eeuw voor Christus, eindelijk vrede zou brengen? Is het een kind van consul Asinius Pollio, begunstiger van Vergilius, aan wie deze zijn gedicht op-draagt? Pollio had immers een paar jaar voor de verschijning van de ‘Bucolica’ een bijdrage geleverd aan het Verdrag van Brindisi, dat in 40 v. Chr. een tijdelijke vrede had opgeleverd tus-sen Octavianus en Marcus Antonius, rivalen in de strijd om de in 44 v. Chr. vermoorde Julius Caesar op te volgen. Of staat het kind misschien symbool voor Vergilius’ eigen poëzie, waarvan hij hoopte dat er een vredebrengende werking van uit zou gaan?Het is niet mogelijk één uitleg te kiezen en die als de enige ware te betitelen. Maar het feit dat veel christenen lange tijd de geboorte van Jezus niet alleen bij Jesaja maar ook bij Vergilius voorzegd hebben gezien, zegt iets over hun waardering van de klassieke Oudheid.

Marc Janssens Marielle Schuurman

cultuur | nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

5

Gulliver

| cultuur

Het is een roerige tijd voor de Katholieke Kerk. De laatste keer dat een paus aftrad, was zes eeuwen geleden. Gregorius XII wilde destijds het zogenoemde Westerse schisma beëindigen, een situatie met veel verwarring over wie de echte paus was. Toen paus Franciscus Benedic-tus XVI in 2013 opvolgde, voedde dat juist spe-culaties over een dreigend nieuw schisma. Deze scheuring zou dan voortkomen uit de twee ‘kampen’ binnen de kerk, de conservatie-ven die zich door Benedictus erkend wisten en

de liberalen die hopen op vernieuwing door Franciscus. De huidige paus verklaarde onlangs niet bang te zijn voor zo’n schisma. Ook de emeritus-paus probeerde druk van de ketel te halen door in een Italiaans tijdschrift te bena-drukken dat de eenheid van de kerk constant in gevaar is. De twee pausen zelf lijken de ver-meende tegenstelling tussen hen te ontkennen.

verademingToch blijft er verwarring in de Rooms-Katholie-ke kerk: men speelt de pausen tegen elkaar uit of trekt de geldigheid van het nieuwe pontifi-caat in twijfel. De verwensingen en het ge-scheld van veranderingsgezinden naar Bene-dictus en van conservatieven naar Franciscus zijn – hoewel vaak oprecht bezorgd – schrij-nend. In dit licht is The Two Popes een verade-ming. Hoewel de film de pausen als totaal ver-schillende karakters schildert, met hun eigen theologische standpunten, pastorale prioritei-ten en persoonlijke talenten en eigenaardighe-den, zijn ze allebei oprechte leiders van dezelf-de kerk.Voorafgaand aan het terugtreden van Benedic-tus zouden de twee geestelijken elkaar enkele keren hebben ontmoet in het Vaticaan. Als dat al waar is, bleef de inhoud van die gesprekken geheim. The Two Popes maakt een mogelijke voorstelling van deze gesprekken: hoe hun aanvankelijke argwaan tot vriendschap uit-groeide, hoe contrast plaatsmaakte voor com-positie. gelaagd

Aanvankelijk leek het er niet op dat het project zo genuanceerd zou uitpakken. Scenarioschrij-ver Anthony McCarten heeft weliswaar een goede staat van dienst in het brengen van his-torische karakters. Zo schreef hij de Oscar-win-nende rollen van Stephen Hawking, Winston Churchill en Freddie Mercury. De terechte no-minaties voor de Golden Globes (inclusief de prestaties van acteernestors Pryce en Hopkins) wijzen opnieuw op Oscarkansen. Maar zijn to-neelstuk The Pope met hetzelfde thema kreeg eerder dit jaar niet overal de handen op elkaar. McCartens liberale sympathieën lagen er dik bovenop. Daarna schreef McCarten een gelijk-namig boek, waarin hij de pausen opnieuw te-genover elkaar zette. Ook daar kwam Benedic-tus er bekaaid vanaf als scrupuleuze en contactgestoorde wereldvreemde, ‘een fragiele, verwarde bejaarde die in laag water verdronk, terwijl zijn naaste medewerkers toekeken.’ Wel boeiend is het belichten van de donkere kant van de charismatische Jorge Bergoglio, die in sommige biografieën over hem aan de orde komt. Als jezuïetenleider in Argentinië nam hij enkele dubieuze, zelfs verraderlijke beslissin-gen en als aartsbisschop kon hij vanwege zijn dictatoriale trekjes op weinig sympathie reke-nen. Als gelaagd personage komt hij in de film zo beter tot zijn recht.

realismeToch was het eindresultaat volgens Fernando Meirelles nog te zwart-wit, te zeer antagonist Benedictus tegenover protagonist Franciscus. Wie bekend is met het werk van deze Brazili-aanse filmmaker zal begrijpen waarom hij ge-intrigeerd raakte door toneelstuk en boek, maar er geen genoegen mee nam. Eerder werk-te hij al samen met cameraman César Charlone aan het indrukwekkende Cidade de Deus (2002), The Constant Gardener (2005) en Blind-ness (2008). Daarin legden ze een groot gevoel voor realisme en rechtvaardigheid aan de dag. Samen met McCarten deed Meirelles meer on-derzoek naar de achtergronden van de pausen. Ze reisden naar het Vaticaan en Argentinië en kwamen tot de conclusie dat het boeiender is mensen neer te zetten dan karikaturen. McCar-ten schreef de Vaticaanse gesprekken zo dat elke zin die de pausen uitspreken ook werkelijk ooit door hen zo gezegd is, hetzij in boeken, preken of interviews. Tot in de kleinste, soms vermakelijke details, zijn de karakters realis-tisch weergeven. Zo heeft paus Benedictus in-derdaad aan zijn jeugd een voorliefde voor Fanta overgehouden, het Duitse alternatief voor Coca Cola.

Toen Anthony Hopkins aan boord kwam, gaf hij Benedictus meer menselijkheid en nuance, maar ook meer charisma mee. Hopkins bekeer-de zich recentelijk van het atheïsme tot het christendom, nadat hij God leerde danken voor het overkomen van zijn vroegere alcoholpro-bleem. Vanwege zijn sympathie voor Benedic-tus wenste Hopkins hem waardig en geloof-waardig neer te zetten. Hij drong zelfs aan op enkele geïmproviseerde scènes om Benedictus’ visie te verduidelijken. Helaas haalden deze scènes de eindmontage niet, maar ze zijn de moeite waard en zullen als extra’s op de dvd verschijnen. Mereilles is zo’n intuïtieve filmer dat zijn openheid ook invloed had op zijn eigen overtuigingen. Tijdens zijn onderzoek in Ar-gentinië raakte het geloof van kerkgangers hem zo sterk, dat ook hij zich geen atheïst meer noemt. Voor het eerst sinds hij als achtja-

rige zijn ouders als kerkverlaters volgde, is Meirelles overtuigd dat er meer moet zijn tus-sen hemel en aarde. Ook Jonathan Pryce, die als twee druppels water op Franciscus lijkt, kreeg ondanks zijn huivering voor georganiseerde religie interesse in de Kerk dankzij de paus die hij speelt.

klimaat-fanaatUiteindelijk leidden deze ervaringen tot een last-minute hermontage van de gehele film, die van The Pope is omgedoopt tot The Two Popes. De aandacht is nu gelijk verdeeld over beide pausen. Meirelles betreurt dat het voor deze nieuwe versie niet meer mogelijk was extra opnames te maken van Ratzingers jeugd. Zo blijven de flashbacks beperkt tot Bergoglio’s jongere jaren. Hoewel dat een terecht gemis is, blijkt de film overtuigender dan te verwachten

Michiel van Hout beeld netfilx

Twee pausen, één Kerk

Tot in de kleinste, soms vermakelijke details, zijn de karakters realistisch weergeven.

In een tijd van angst voor kerkscheuring, pleit The Two Popes overtuigend voor verbroedering.

6

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Gulliver

cultuur |

viel op basis van toneelstuk en boek. Toch zijn er gemiste kansen. Hoewel de ‘mindere’ kanten Franciscus aandacht krijgen, prevaleert de sympathie voor het veranderingsgezinde ge-dachtegoed. Meirelles steekt als ‘klimaat-fa-naat’ zijn waardering voor de encycliek Lau-dato Si niet onder stoelen of banken. Met een centralere conclusie had de bindende werking nog sterker kunnen zijn. Hoewel de pausen niets in de mond gelegd krijgen wat ze nooit beweerden, is er wel wat af te dingen op dat-gene wat ze níet zeggen. Zo blijft de suggestie dat het misbruikschandaal bijdroeg aan Bene-dictus’ vertrek wel hangen, maar er is geen aandacht voor de vraag of de methodes van Franciscus meer effect hebben.Soms had meer kritiek dus niet misstaan, maar de keuze voor min of meer gelijke aandacht voor de twee pausen is sympathiek en werkt

opbouwend. Wie zich woedend afvraagt op ba-sis van welke gevaarlijke of baarlijke nonsens de filmmakers de pausen als eenheid in ver-scheidenheid durven presenteren, moet zich nog maar eens achter de oren krabben of deze gedachte niet al te schismatiek is. Of zoals de Duitse kardinaal Müller zegt: ‘Ik ontken het valse spel van opponente pausen.’

dat er bij het stemmen geen beper-king op een artiest zit tot één of hooguit twee keuzes. Ik had dit jaar 35 goede liedjes van U2 kunnen voor-dragen (en die zijn eerlijk gezegd wel te vinden). Daarmee wordt de Top 2000 eerder een ‘fanbase’ dan een su-perlijst. In werkelijkheid mis ik nogal wat artiesten in de Top 2000 die al lang en breed een plek hebben ver-diend binnen de internationale mu-ziekwereld, omdat ze hogelijk wor-den gewaardeerd en tot de verbeelding spreken. Ik noem er vier:* De Amerikaanse alleskunner Sufjan Stevens staat voor een rijk en kunst-zinnig oeuvre, met meesterwerken als Come On! Feel the Illinois! en Car-rie & Lowell. Maar hij is nog nooit in de Top 2000 gesignaleerd. Dat is op-merkelijk, want Stevens platen zijn ook in Nederland al weleens tot de mooiste van het jaar uitgeroepen. Een song als ‘Fourth of July’ of ‘John Wayne Gacy Jr.’ kan zo de lijst in.* De IJslandse band Sigur Rós kent een grote schare liefhebbers van hun orkestrale en soms allesomvattende sound, met de ijle stem van zanger Jónsi als handelsmerk. ‘Airplay’ op de radio heeft de band amper gehad, maar dat hoeft geen bezwaar te zijn. De nogal verzengende muziek van Metallica of Rammstein wordt ook amper op de radio gedraaid. Zij staan dankzij een trouwe schare fans stee-vast hoog in de Top 2000. Sigur Rós, een band die muziekgeschiedenis schreef, mag domweg niet ontbreken.* Hetzelfde kan worden gezegd van de Amerikaanse band Bon Iver, gefor-meerd rond zanger Justin Vernon. Wat heeft die man mooie muziek ge-maakt, zijn debuut For Emma, Forever Ago uit 2008 was een voltreffer. Num-mers als ‘Flume’ en ‘Skinny Love’ ver-dienen een plek in de lijst, al staat die laatste er wel in als cover van de Brit-se zangeres Birdy.Zo kan ik nog wel even doorgaan. Je schrikt toch even als bands als Sixteen Horsepower, The National en Bear’s Den niet in de Top 2000 staan. (En dat een band als Arcade Fire of iemand als Nick Cave er niet met hun of zijn sterkste song in staat.) Kortom, er valt best wat af te dingen op het monumentale karakter van de lijst.

HardeNoten62Gerard ter Horst beeld anp / Sander Koning

Muzikale biodiversiteitHet is ieder jaar een feest van herken-ning: de Top 2000 op NPO Radio 2. Dit jaar begint de 21e editie op eerste kerstdag, deze duurt tot precies 31 december middernacht. Over dat laatste uur kunnen we kort zijn: dat is nogal voorspelbaar, al melden zich dit jaar twee nieuwkomers bij de hoogste tien. De charme van de lijst zit voor mij veel meer in de verras-sender delen, zeg maar van 1500 tot 500. En in de soms merkwaardige overgangen tussen nummers: vorig jaar kwam na ‘Bloed, Zweet en Tra-nen’ van André Hazes de hardrock van Foo Fighters. Dat zou geen radio-programmeur verzinnen.Om me heen bespeur ik soms een ze-kere vermoeidheid met de Top 2000. Dat zit hem in het democratische ge-halte van de samenstelling. Dat leidt ertoe dat de bekende platen nog be-kender worden en onbekende platen nog minder kans hebben om op de radar te komen.Er staan wel mooie onbekende liedjes in de lijst, vaak is er dan een radio diskjockey geweest die het heeft ge-promoot. Er zijn in de loop der tijd alternatieve lijsten ontwikkeld, waar-van de Snob 2000 een fraai voorbeeld is. Dat is een lijst met ‘ondergewaar-deerde liedjes’, waarin heel veel mooi werk is te vinden. Deze snoblijst is het initiatief van een paar bloggers die over die vele onopgemerkte lied-jes schreven, wat op zich al een nobel initiatief is. De Snob 2000 kent wel veel bekende artiesten als Leonard Cohen, Bruce Springsteen en The War On Drugs, maar in deze lijst scoren ze met andere, onbekendere liedjes.Ik lijd persoonlijk meer aan de bands en artiesten die hogelijk en breed ge-waardeerd worden maar tot nog toe nooit in de Top 2000 hebben gestaan. Is dat erg? Ja en nee. Nee, want het is maar een lijst. Ja, want eerlijk gezegd houd ik in de muziek van een gezon-de ‘biodiversiteit’, een prettige en veelzijdige afwisseling tussen goed en bekend. Er kunnen heus minder songs van de Beatles in de lijst, van de Stones of Queen, van Marco Borsato of Ilse de Lange. Ook al sta je met twintig liedjes in de lijst, iedereen weet dat niet iedere song even bril-jant is. Wat dat betreft is het jammer

De Top 2000 begint op eerste kerstdag en duurt tot 31 december middernacht.

The Two Popes★★★★✩

Regie: Fernando Meirelles, met Jo-nathan Pryce, Anthony Hopkins, Juan

Minujín e.a.125 minuten. Kijkwijzer: 12 jaar.

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

7

Gulliver

In de politiek kies je niet wanneer het jouw moment is, het moment kiest jou. Voor Alicja Gescinska was het ruim een jaar geleden zover. Collega-filosoof Dirk Verhofstadt aan de lijn, zijn broer Guy wilde haar spreken. Of ze bij de Europese parlementsverkiezingen in mei op de lijst van de Open VLD wilde staan. Niet als lijst-duwer, maar op de derde plaats. De kans was dus groot dat ze in Brussel en Straatsburg kon aanschuiven. Dat ze geen lid van de Vlaams-liberale partij was, vormde geen enkel pro-bleem. Dat hoefde ze ook niet te worden. Ge-scinska twijfelde, haar zus was ziek, haar gezin had haar nodig. Maar ze besloot te springen, schrijft ze in het essay waarin ze terugkijkt op haar politieke avontuur. Dat even abrupt ein-digde als het begon, want ze wist geen zetel te veroveren.

U had ook gewoon door kunnen gaan met boe-ken en opiniestukken schrijven.‘Dat had alleen gekund als ik niet gevraagd was. Ik vergelijk het in mijn boek met een kind dat verdrinkt. Wanneer je dat ziet gebeuren, spring je. Maar je gaat niet lopen zoeken of er ergens een kind verdrinkt om te kijken of je de held uit kunt hangen. Ik had er misschien lie-ver niet gestaan, zodat ik gewoon mijn stukken kon blijven schrijven. Maar ik kon niet met een glas champagne in mijn zetel blijven zitten.’Want bij elk woord dat wordt geschreven, tij-dens elke politieke onderhandeling die wordt gevoerd, komen mensen om. Wie daar iets aan wil doen, zal moeten handelen, vindt Gescins-ka. Politiek gaat voor haar over leven en dood. Net als bij de Poolse dichteres Wisława Szym-borska, die ze citeert aan het begin van haar boek. ‘Wegkijken kon dus niet. Maar ik hoefde niet in dat parlement omdat ik niets anders had, zoals bij sommige politici het geval is. Daarom denk ik dat het een deugd is om de macht te geven aan mensen die het best kun-nen missen.’

Waar komt dit sterke verantwoordelijkheids-gevoel vandaan?‘Ik weet het niet.’ Ze slaakt een diepe zucht. ‘Veel mensen denken dat het komt door mijn afkomst. We hadden het niet breed in War-schau. Het speelt vast mee, maar dat is niet de reden. Mijn man heeft het ook, terwijl hij niet in armoede is opgegroeid. Het is niet zo dat je misère meegemaakt moet hebben, voor je er iets aan kunt doen. Ik vraag me soms af waar-om ik mezelf het lot van onbekende mensen aantrek. Want is dat fijn? Nee. Het is ook niet zo dat ik eens goed op het leven heb gereflec-teerd en heb besloten dat het moreel verheve-

ner is om zo in het leven te staan. Het is geen keuze. Ik zou daarom weleens weten hoe het voelt om een dikke egoïst te zijn, want mij lukt het niet.’

Zou het niet veel beter voor de wereld zijn als iedereen zo’n gevoel had?‘Voor de wereld, ja. Maar ik raad het niemand aan. Ik zeg dus ook niet dat iedereen met zo’n geweten rond moet lopen en op een politieke lijst moet gaan staan. Wat ik wel merk, is dat mensen het niet graag hebben dat ze in hun geweten worden aangesproken. De wereld rondom ons is gebrekkig. Door menselijk lij-den, door ziektes, door mensen die een ander laten lijden. Uit dat gebrek van de medemens ontstaat de plicht in de mens. Als je ziet dat ie-mand lijdt, wordt er een moreel appel op je ge-daan. Wanneer er een kind verdrinkt en men-sen lopen gewoon verder, vinden we dat een heel akelige reactie en veroordelen we dat. We worden tot mens gemaakt als we het gebrek in onze medemens zien en hierop reageren.’Gescinska woont met haar man en drie kinde-ren in een dorpje dat vlak bij Nederlandse grens ligt. Een rustige plaats, met veel groen. We zitten aan de keukentafel, achter haar staat een icoon waarop Jezus aan het kruis is te zien. ‘Een kunstwerk van mijn moeder. Zelf ben ik niet gelovig, al ben ik wel katholiek opgevoed. Of het christendom me inspireert? Ik denk dat een waarde als naastenliefde niet per se chris-telijk is. Het hoort bij de mens en wordt uitge-drukt in een religie. Maar het is natuurlijk wel zo dat het christendom mij heeft gestempeld door het continent waar ik woon. Dat mensen zich hier soms voor schamen, snap ik niet. Zo-als ik het ook niet snap dat mensen elke vorm van schuld verwerpen. Zo van: het christen-

dom gooien we overboord, dus al die schuldge-voelens ook. Maar dat kan helemaal niet. Het feit dat we ons schuldig kunnen voelen, dat we boete kunnen doen, zorgt ervoor dat we met elkaar kunnen samenleven. Wij zijn morele wezens. Dat is geen keuze, het is niet aange-leerd, het hoort bij het mens-zijn dat je in actie komt wanneer de blik van de ander je door de ziel snijdt.’

U stond op de lijst van een liberale partij, maar klinkt veel idealistischer dan we van liberale politici in Nederland gewend zijn.‘Ik stond inderdaad op die lijst ja, maar als on-afhankelijk persoon. Dat vind ik belangrijk om te benadrukken en het zegt iets over het libera-lisme. Want dat is veel breder dan partijen die bekendstaan als liberaal. Het is heel jammer dat we denken dat het liberalisme samenvalt met de de Open VLD, D66 of de VVD. Het is na-tuurlijk wel zo dat het erg lastig was geweest als ik tegen elke vorm van Europese samen-werking zou zijn. Je moet als kiezer niet op een partij stemmen, maar op een politicus in wie je vertrouwen hebt. Tijdens de campagne kwam ik mensen tegen die zeiden: “Ik zou graag op u stemmen, maar ik ben een groene, ziet u.” Maar de partij gaat niets voor u doen! Dat doen de individuen binnen een partij. Zij komen voor je rechten op. Elke partij heeft rotte ap-

pels en goede mensen. Misschien doet het er daarom helemaal niet toe bij welke partij een politicus hoort. Het gaat om iemands morele kompas.’

Hoe zou u vanuit dit gezichtspunt de vluchtelin-gencrisis aanpakken?‘Een goede politicus danst niet naar de pijpen van het volk, je moet stelling durven nemen, ook wanneer niet iedereen het kan volgen. Maar wat ik gedaan had? Ik had in ieder geval uitgelegd dat het aanpakken van deze crisis niet betekent dat de welvaartsstaat verdwijnt. De meeste mensen begrijpen best dat er iets moet gebeuren en dat je niet zomaar 20.000 kinderen zonder ouders door Europa kunt laten zwerven.’

In de politiek gaat het vaak om het compromis.Gescinska veert op, slaat op tafel. ‘Compromis-sen sluiten is samenleven, daar is niets mis mee. Sommige mensen denken blijkbaar dat een filosoof alleen maar bezig is het met het schone, het tijdloze en het ideale, terwijl een politicus maar wat loopt te ploeteren met de realiteit. Beide voorstellingen kloppen niet. Want als een filosoof de voeling met de werke-lijkheid verliest, gaat er iets niet goed. Ik maak me daarom echt kwaad op mensen die zich te goed voelen voor de politiek. Onder schrijvers is ook sprake van compromissen, je weet pre-cies door wie je een boek moet laten recense-ren. Terwijl er in de politiek veel idealisme is. Filosofen en politici hebben elkaar nodig, ab-stracte ideeën krijgen vorm in de werkelijk-

heid. Het grootste verschil is de tijd. Een politi-cus moet binnen een paar dagen beslissen, een filosoof heeft veel langer de tijd om de zaak van verschillende kanten te bekijken.’

Politiek idealen zijn mooi, maar ze krijgen wel te maken met fractiediscipline en stroperige processen in het Europarlement.‘Ik denk dat er nergens zo weinig fractiedisci-pline is als in het Europees Parlement. Want de meeste dossiers zijn toekomstgericht. Hier worden de krijtlijnen uitgezet en ga je niet steeds naar de partijleider bellen om te vragen hoe het moet. Het is het mooist denkbare par-lement voor een politicus. Ik zeg niet dat je er altijd en overal de ruimte krijgt, maar ik had bijvoorbeeld heel graag nagedacht over de toe-komst van kunstmatige intelligentie. Natuur-lijk, het Europees Parlement heeft z’n beper-kingen. Ik snap dat mensen dat een probleem vinden. Maar dat het traag gaat, is geen reden om te zeggen dat het niet vooruitgaat en al he-lemaal geen reden om het dan maar links te laten liggen.’ Een diepe zucht volgt. ‘Dat je in Brussel of Straatsburg niets klaar kunt spelen, is echt een misvatting.’

U bent uiteindelijk niet gekozen. Was u teleur-gesteld?‘Ja en nee. Ik ben op de lijst gaan staan omdat ik echt mee wilde denken. Ik denk dat ik de juiste leeftijd en energie daarvoor heb. Als ik nu zie dat sommige mensen maar een beetje aan het uitbollen zijn in het Europarlement of het naast een andere baan doen, ergert me dat. Want daarvoor zit je er niet. Wanneer ik er had gezeten, was ik er volledig voor gegaan. Maar ik ben zeker niet ongelukkig nu ik het niet ge-worden ben. Ik ben juist heel gelukkig dat ik mijn tijd weer kan wijden aan schrijven. Mijn insteek was ook vrij bescheiden. Het verschil maken op een paar dossiers, dat was voor mij genoeg geweest. Een beter netwerk van nacht-treinen, een groener beleid, meer doen voor vermiste kinderen. Tijdens de hele campagne ben ik niemand tegengekomen die me ook maar één goede reden gaf om daar niet voor te gaan.’

U schrijft dat de belangrijkste strijd in Europa gaat tussen de aanhangers van de liberale democratie en zij die deze verwerpen. Waarom?‘Populistische partijen in Europa zijn steeds openlijker in hun twijfels over de liberale de-mocratie. Daarom denk ik dat in de komende jaren de strijd niet zal gaan tussen christende-mocraten, groenen en liberalen, maar tussen zij die geloven in de rechtsstaat en de demo-cratie en zij die dit niet doen. Vaak zijn partijen die twijfelen aan de liberale democratie, ook erg negatief over de EU. Maar dan denk ik: wat wil je dan? Ik merk dat mensen denken dat het Europese project de bedoeling heeft om ons al-lemaal hetzelfde te maken. Dat is niet zo, het helpt juist om onszelf te blijven. Zodat we el-kaar in verscheidenheid kunnen blijven vin-den. Juist die verscheidenheid wordt door nati-onalisten bedreigd. In het ideale geval is de Europeaan voor mij iemand die niet met de Verlichting dweept, maar verlicht leeft.’ ■

interview • Rick Moeliker beeld Thomas Vanhaute

‘Wegkijken kan ik niet’

Intussen komen mensen omAlicja Gescinska. Uitg. DeBezige Bij, Amsterdam 2019.96 blz. € 19,99

‘Het Europees Parlement is het mooist denkbare voor een politicus.’

Alicja Gescinska zou weleens willen weten hoe het is om ‘een dikke egoïst’ te zijn. Zelf lukt het haar niet. Dus kon de Pools-Belgische filosofe geen nee zeggen toen Guy Verhofstadt haar vroeg om zich verkiesbaar te stellen voor het Europees Parlement. ‘Ik maak me kwaad op filosofen die zich te goed voelen voor de politiek.’

| interview

Alicja Gescinska

Alicja Gescinska kwam in 1981 ter wereld in Warschau, maar vertrok in 1988 met haar ouders naar België. Ze promoveerde in 2012 op het denken van Max Scheler en Karel Wojtyla, de latere paus Johannes Paulus II. Ze schreef verschillende boeken. Vanaf 2016 presenteert ze het tv-programma Wanderlust, waarin ze hedendaagse den-kers interviewt. In 2019 stond ze op de derde plaats van de Europese lijst van de Vlaamse partij Open VLD, maar werd ze niet verkozen. Ze is nu bezig met een bio-grafie van paus Johannes Paulus II.

8

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Gulliver

interview • Rick Moeliker beeld Thomas Vanhaute

Alicja Gescinska

interview | nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

9

Gulliver

Dick Schinkelshoek beeld uit besproken boekTweewekelijkse rubriek over geloof en theologie

De Duitse predikant Arno Pötzsch bege-leidde 200 ter dood veroordeelde Neder-landers. ’s Nachts zag hij hun gezichten.

‘Het wachten op de executie viel hem zwaar. Dat hij dankbaar was als terdoodveroordeelde een predi-

kant met diens bemoedigende woor-den bij zich te hebben, is gemakkelijk te begrijpen. Om half drie liepen de ‘Feldgendarmen’ weer naar de vrachtwagen toe, openden de deur en bevalen hem te volgen. Samen met de gevangene en begeleid door twee ‘Feldgendarmen’ liep ik de 100 meter lange weg af naar de paal, waarvoor het vuurpeloton al stelling had geno-men. Bij de paal namen ze de gevan-gene, die rustig en beheerst was, de handboeien af. Ik heb kort nog een paar woorden met hem gesproken, nog een pastorale vraag beantwoord die hij me plotseling nog stelde, en toen nam jonkheer Röell afscheid van me. ‘Dominee, ik dank u voor alle hulp in deze ogenblikken.’ Bij deze woorden heeft Röell, voor zover ik het mij kan herinneren, mij een hand ge-geven. Als mens én als predikant, die meer dan vier uur lang diepe inzich-ten had gedeeld met iemand die naar het einde op weg was, heb ik geen moment de verplichting gevoeld deze eenvoudige handdruk af te wijzen.’

Aldus de in Scheveningen gestatio-neerde Duitse marinepredikant Arno Pötzsch op 17 september 1942 in een brief aan de woedende bevelhebber van de Wehrmacht in het bezette Ne-derland. Die vindt een handdruk met een terdoodveroordeelde een Duitse officier zeer onwaardig. Pötzsch rea-geert dat hij eerst en vooral predikant is. Het loopt met een sisser af.Willem Gerard Jonkheer Röell (1905-1942) was persoonlijk secretaris van prins Bernhard geweest, en na diens uitwijken naar Engeland op 13 mei 1940 op bevel van Bernhard in Ne-derland gebleven om een verzetsbe-weging tegen de Duitsers op poten te zetten. Op 1 april 1942 wordt Roëll gearresteerd. Op 29 augustus wordt

hij in Fort Rijnauwen bij Utrecht ge-executeerd.

In mijn ‘Geloof in de wereld’ van 10 april 2019 wees ik al op het wonder-lijke geval dat een lied uit het Nieuwe Liedboek (nummer 916) tijdens de Tweede Wereldoorlog is geschreven door een van de bezetters van Neder-land. ‘Je kunt niet dieper vallen dan in Gods eigen hand.’ Dit najaar ver-scheen er een selectie brieven en pre-ken van deze dominee Arno Pötzsch (1900-1956), van de hand van de Duitse theoloog Michael Heymel. Pöt-zch wordt direct als marinepredikant in mei 1940 in het bezette Nederland gestationeerd, en blijft in Schevenin-gen, totdat hij door de Engelsen in mei 1945 in een krijgsgevangenen-kamp in Funnix (Ostfriesland) wordt geïnterneerd.

Wie gelooft dat het tijdens de oorlog zwart-wit was, de Nederlanders de goeden waren (op enkele NSB’ers na) en de Duitsers de kwaden, zal het le-vensverhaal van Arno Pötzsch niet zo veel zeggen. Pötzsch was geen ver-zetsheld in de traditionele zin van het woord. Hij heeft, voor zover we we-ten, geen zand in de Duitse oorlogsra-deren gestrooid. In die zin kun je hem medeschuldig verklaren aan het in stand houden van een regime dat miljoenen mensen het leven kostte.Pötzsch was evenmin een profeet, ie-mand die met vlammende betogen de tijdgeest ontmaskerde. Of het nati-onaalsocialisme – wat in zijn positie onmogelijk was. De preken die Hey-mel heeft verzameld, veelal gehouden voor de Duitse protestantse gemeen-te in Den Haag, zijn nogal droog en saai. Hij zag zich in het bezette Ne-derland allereerst als Pfarrer, als her-der. Tot geloof gekomen bij de Hern-hutters beleed hij een God die nooit mensen loslaat, en die in dat geloof zijn roeping had gevonden om ook

zélf nooit mensen te laten zitten: ge-sneuvelde soldaten en hun nabe-staanden, maar ook ter dood veroor-deelde Nederlanders. Pötzsch noteerde van de Nederlanders heime-lijk de namen in een ‘dodenboek’ om hen zich te blijven herinneren.Tussen mei 1940 en mei 1945 heeft Pötzsch de begrafenissen geleid van zo’n 1500 Duitse soldaten, en heeft hij in de Scheveningse gevangenis 200 Nederlanders geestelijk begeleid op weg naar hun executie. Na de oorlog schreef hij als predikant in het Duitse Cuxhaven – liefst jaarlijks – hun na-bestaanden. In 1950 schreef hij 700 van zulke brieven in één jaar. In zijn slaap, vertelt zijn vrouw Sabine na zijn vroege overlijden in 1956, zag hij vaak hun gezichten.Pötzsch zou onder de druk bezweken zijn als hij niet had kunnen dichten, denkt Heymel. Hij schreef sonnetten, kerkliederen (zoals ‘Du kannst nicht tiefer fallen’) en meer. In januari 1940 had hij gedicht:

‘Heel Duitsland gloeit van koortsRoept dan niemand ‘Volk in nood!’?Welnee, ze liegen lieveren noemen ‘Heil’ de koorts en straks is Duitsland dood.’

Pötzsch, die kantoor hield in het Scheveningse hotel Wittebrug, had ook geregeld contact met zijn Haagse collega-predikanten, en bezocht meer dan eens de hervormde dominee Dirk Arie van den Bosch (1884-1942) in de Scheveningse gevangenis. Van den Bosch, een zeer populaire predikant in Den Haag, was al in december 1940 door de Duitsers opgepakt; hij had een boek geschreven met de veelzeg-gende titel 666, het getal eens men-schen. Uiteindelijk zou Van den Bosch in 1942 in kamp Amersfoort aan ziek-te en verzwakking overlijden.De latere predikant Aart van der Poel, die als theologiestudent in Den Haag

Pötzsch had leren kennen, noemde Pötzsch ‘een trouwe christen, een goede zielzorger en een moedig mens’ – een tamelijk ongewone om-schrijving voor iemand die voor de Nederlanders tot de vijand behoorde, noteert Heymels.In de armoede van de hongerwinter (1944-1945) weet de N.V. Haagsche Drukkerij en Uitgeversmaatschappij van Johan Berlott voldoende lijm en papier bij elkaar te krijgen om een boekje met zestig gedichten van Pöt-zsch uit te geven – als cadeau voor de gewaardeerde predikant. Pötzsch had eerder weten te voorkomen dat de drukkers in Duitsland tewerkgesteld zouden worden. Het Nederlandse personeel had het boekje ondanks de schaarste ‘volledig in vrijheid’ voor hem gedrukt, schrijft Pötzsch ver-baasd aan vrienden. Ondanks het feit dat hij toch de vijand was! Directeur Berlott schrijft Pötzsch dat hij hoopt dat diens kinderen later zullen zeg-gen: ‘Onze vader heeft aan de oorlog in Holland zelfs dankbare vrienden overgehouden.’

Was Pötzsch een heilige? Dat toch ook niet. Wezenlijke kritiek op het nationaalsocialisme heeft Pötzsch nooit geleverd. Hoewel hij verre van een nazi was, had hij voor sommige elementen van het nazisme, zoals de nadruk op het eerherstel van het Duitse volk, wel enige sympathie. Hij is als predikant in 1937 vrijwillig in militaire dienst gegaan, ook al was dat om verder onderzoek door de Gestapo te voorkomen. Daarbij heeft hij de eed op de Führer afgelegd. Voor de Joden heeft hij het nooit publieke-lijk opgenomen. Dat is de andere kant.Mensen als Pötzsch tarten de mense-lijke neiging om de wereld in goed en fout in te delen. Toch heeft hij op de plek waar hij terechtkwam ontegen-zeggelijk veel goeds gedaan.

Arno Potzsch: Briefe und Schriften 1938-1952. Ein Deutscher Marine-pfarrer in den besetzten Nieder-landenMichael Heymel (red.). Uitg. wbg Aca-demic, Darmstadt 2019. 288 blz. € 74

Boven: Arno Pötzsch. Onder: Hotel Wittebrug in Scheveningen

| column

10

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Gulliver

boeken |

De schrijvers van Wij geloven proberen recht te doen aan ieders bedoeling en een beweging te maken naar elkaar toe.

geloof • Andries Zoutendijk beeld istock

Twee theologen die orthodox willen denken

Twee oud-hoogleraren met een stevige staat van dienst nemen

de moeite om de geloofsbelijdenis van Nicea uit te leggen, met

verwerking van recente ontwikkelingen in de katholieke en

protestantse theologie.

Wij geloven. Rooms-katholieken protestant: één geloof.De geloofsbelijdenis vanNicea/ConstantinopelBram van de Beek en Herwi Rikhof. Uitg. KokBoekencentrum, Utrecht 2019. 220 blz. € 19,99

+ zeldzame theologische ontmoeting+ informatief over recente ontwikke-

lingen in de katholieke en protes-tantse theologie

Wat gebeurt er als een katholiek en een protestant samen zo’n boek schrijven?

Zeg je ‘ik’ of zeg je ‘wij’ als je het geloof belijdt? Dat hangt ervan af. Bij de Twaalf Artikelen zeg-gen we ik. Ik geloof in God, de Vader, de Al-machtige. Geloven is een persoonlijke zaak, een belangrijk accent in het protestantisme. Wat is jouw enige troost, vraagt de catechismus. De geloofsbelijdenis van Nicea begint met wij: wij geloven in één God. Zo stond het er oorspron-kelijk in het Grieks. In het Latijnse westen is men al gauw overgegaan op het enkelvoud en zo wordt deze belijdenis nog steeds gezongen in de misviering: ‘credo in unum deum’.Bram van de Beek en Herwi Rikhof, die in het boek Wij geloven de Niceense belijdenis uitleg-gen, kiezen overtuigd voor het wij. Dat het ik in het westen en zeker in het protestantisme do-minant is geworden beschouwen zij als een verlies, want de kerk is er eerder dan de enkele gelovige. Het aardige van dit boek is, dat dit ‘wij’ ook slaat op de ontmoeting van de tradi-ties die de beide auteurs vertegenwoordigen, de katholieke en de reformatorische. Rikhof en Van de Beek zijn gepensioneerde hoogleraren in de systematische theologie en zij geven met hun expertise een fraaie inkijk in het ontstaan en de groei van deze belijdenistekst en de vast-legging ervan op de synodes van Nicea (325) en Constantinopel (381). Zij laten het niet bij een historische toelichting maar zij leveren een theologische ontvouwing met het oog op de gelovigen en de cultuur van nu.Wat gebeurt er als een katholiek en een protes-tant samen zo’n boek schrijven? Dan komt de een met Thomas van Aquino tevoorschijn en het Tweede Vaticaans Concilie en de ander met Calvijn, terwijl Augustinus en Tertullianus ge-meenschappelijk erfgoed zijn. De beurten wor-den netjes verdeeld en als lezer heb je vrij gauw door wie er aan het woord is. Het idioom is verschillend: doopsel en bekoring klinken katholiek, eucharistie is de term die door beide auteurs wordt gebruikt en dat is een tendens je steeds meer bij protestantse theologen ziet. Het woord eucharistie heeft nu eenmaal meer bijbelse papieren dan avondmaal. Als het over het mensbeeld gaat is de katholiek zegswijze: wij kleine mensen, die beperkt zijn en moreel zwak. De protestant heeft het over wij zon-daars, twijfelaars, wanhopigen, we lopen tegen onszelf aan.De schrijvers bevestigen niet elkaars vooroor-delen, maar ze proberen recht te doen aan ie-ders bedoeling en een beweging te maken naar elkaar toe. Want de grote vooronderstelling in dit boek is: wij delen één geloof, wij belijden één God, die Vader, Zoon en Geest is. En de ruimte waarbinnen we dat doen is de ene hei-lige en katholieke kerk. Enige spanning rond de vraag wie er tot de kerk behoren, is in dit boek niet te vinden. Alle gedoopten behoren er toe, zij zijn ingevoegd in het ene lichaam van Chris-tus. Natuurlijk zien de schrijvers het schisma

van de zestiende eeuw onder ogen, al conclu-deren zij dat er na het concilie van Trente (waar de katholieke kerk zichzelf hervormde) eigenlijk geen reden meer was tot scheiding.

paradoxDe vraag naar wie er tot de kerk behoren is van katholieke zijde zeker niet zo eenduidig beant-woord als in dit boek gebeurt: als protestant word je in ieder geval niet verwacht bij de vie-ring van de eucharistie. Het is een paradox die zich bij lezing van dit boek aan je opdringt: er is geestelijke herkenning en daar waar die het sterkst is, in de ervaring van de eucharistie als de viering van de verlossing en het uitzicht op het leven in de toekomende eeuw, stokt het. De auteurs zwijgen erover, wat jammer is want er zijn ongetwijfeld theologische achtergronden voor de impasse.Over Maria wordt in de katholieke theologie anders gedacht, sinds Vaticanum II. Helder wordt uitgelegd dat zij door haar genadegave (moeder Gods te zijn) ver verheven is boven alle schepselen in hemel en op aarde, maar dat zij tegelijk hoort bij de mensen die verlossing nodig hebben. Maria ziet zichzelf in haar lof-zang als een van de armen die hun heil van God verwachten en krijgen. Zij is een model voor de gelovigen, doorschijnend is zij tot op God. Alle geslachten prijzen haar gelukkig. Er is, zo leer ik, reden voor een bijzondere aandacht voor Maria en Gods genade in haar. Maar als ik de twee stemmen over dit onderwerp beluister, dan blijft de indruk over van twee personen die een heel eind samen oplopen, tot een van hen afslaat naar de Mariakapel om hulp en heil van haar te verwachten. Ik zie mezelf op een af-stand toekijken, genietend van Maria-motetten en schilderingen van Fra Angelico. Zo veel crea-tiviteit om haar heen – toch kom ik niet mee en ik heb niet de indruk dat de katholieke stem erg aandringt.Dit boek toont een ontmoeting van twee theo-logen die orthodox willen denken en zich door de Bijbel laten leiden. Beiden zijn ze overtuigd van de werkelijkheid van het eeuwige leven dat hier op aarde al geleefd wordt in de ge-meenschap met Christus door de Heilige Geest. Omdat het eeuwige leven nu al begint, kun je als christen deze wereld, die schepping is en vaak ontredderd, aanvaarden en doen wat er te doen is: moedelozen helpen, zieken verzorgen, vluchtelingen opvangen – ook al weet je dat het dweilen is met de kraan open en dat je de wereldgeschiedenis niet kunt veranderen. En dan volgt deze onnavolgbare zin, in een typisch rooms idioom: ‘In de wereld van begrensde mensen kunnen we alleen begrensde dingen doen om evenzeer begrensde problemen een klein beetje te begrenzen.’ De wijsheid van een dorpspastoor die je een weggetje wijst door het leven. ■

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

11

Gulliver

Rimme Mastebroek, recensent film en muziekIk ben niet zo goed met de dood. Denk er liever niet over na. Als ik uitkom bij het Grote Niets en Nergens – wat soms ge-beurt, het grootste gedeelte van de ge-schiedenis was ik immers Niets en Ner-gens – voel ik een knoop in mijn maag. ‘Niets’ en ‘nergens’, een mens kan die concepten niet bevatten. Daarom heb ik bewondering voor hen die geen angst voelen voor het onbekende. Wat de in-middels overleden Kinga Bán, samen met Damascus, zingt in ‘Het Licht’ bij-voorbeeld. ‘Alles, alles stort in / Het ver-dwijnt / Wanneer het stof is neerge-daald, zie ik wat overblijft / Het Licht, het Licht dat nooit verdwijnt.’ Dit jaar schreef ik over de vrouwen van Wild-wood Kin (Gulliver, 15 november). De meerstemmige folk met country invloe-den is bedoeld om ‘helend’ en ‘zegenend’ te werken, zeggen de drie christelijke twintigers, zussen Beth en Emillie Key en hun nichtje Meghann Loney. In prachtige harmonie zingen ze in ‘The Crown’ een refrein dat doet denken aan ‘Het Licht’: ‘When it all comes crashing down / the applause no longer sounds / where will your strength be found? / Heavy is the head that wears the crown’. Het nummer gaat eigenlijk niet eens over de dood, maar toch troost het. Ik weet weer dat de Koning mijn zorgen draagt.

Maurice Hoogendoorn, recensent literatuur

Het mooie aan kunst is dat je er de hele dag van kunt genieten, niet slechts van negen tot vijf. De wereld is zo rijk aan schoonheid dat je van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat kunt proeven, luiste-ren, zien en lezen. Dat maakt het tegelijk ook lastig om iets te kiezen wat mij in 2019 inspireerde of troostte – er was zo veel! Ik las prachtige romans (Vaderlief-de van P.F. Thomése), zag ontroerend theater (Lazarus, de Bowie-musical), sprak eigenzinnige mensen (Louis Theroux). Maar dan heb ik het alleen nog maar over wat ‘moest’. En het mooi-ste is misschien wel de schoonheid die als bij ‘toeval’ op je pad komt. Een man die ik interviewde attendeerde me op een prachtig nummer van zangeres Nina Simone dat ik nog niet kende, bijvoor-beeld. Een vriend tipte me de roman Max, Mischa & het Tet-offensief, een dikke pil waar ik een beetje tegen opzag maar die al snel een goede vriend werd. Maar als ik moet kiezen, kies ik voor het dit jaar uitgekomen nummer Everyday Life van de Britse band Coldplay. Het is zowel tragisch als troostrijk. Maar ik kies het nummer vooral omdat mijn vrouw met haar telefoon onze dochters filmde toen zij spontaan begonnen te dansen op dit nummer. Geregeld kijk ik het terug. Over inspirerend en troostrijk gesproken. Het alledaagse leven en de kunst zijn niet te scheiden, gelukkig.

Maurice Hoogendoorn

Over de schoonheid en de troost van 2019

| cultuur

Jaap Harm de Jong, recensent filmSorry We Missed You is natuurlijk in de eerste plaats een felle en effectieve aan-klacht tegen een dolgedraaide economie waarin zelfstandige ondernemers moe-ten leveren, tegen elke prijs. Wat de film echter ook is, is een ontroerend portret van de liefde. Die tussen een man en een vrouw en de kinderen die ze samen mochten krijgen. Waar alles onder druk staat, komt ook dat – het leven als gezin – onder druk te staan. Voor je het weet raak je elkaar kwijt in verwoede pogin-gen het hoofd boven water te houden. Dat gevaar ligt in de film telkens op de loer. En toch. En toch gebeurt dat nu juist niet. Ze raken elkaar niet kwijt. Er wordt gescholden, gelogen, weggelopen, zelfs geslagen. Heel begrijpelijk gezien de spanning die stijgt. En toch zoeken ze elkaar weer op. Zeggen ze dankjewel, sorry, ik houd van jou. Kijken ze naar el-kaar om, komen ze voor elkaar op, vech-ten ze voor wat ze hebben en wat ze – liever dan alles – willen houden. Nooit werd afgelopen filmjaar het struikelende gezinsleven mooier in beeld gebracht dan hier. Mensen zo te zien vallen en weer opstaan. Er schuilt schoonheid in het onvolmaakte. Er is troost voor de aanmodderaars die blijven volhouden, ook als alles tegenzit.

De Gewone Catechismus, geschreven door de drie jonge theologen Theo Pleizier, Arnold Huijgen en Dolf te Velde is het boek dat eruit springt in het afgelopen jaar. Het is zonder meer de hoogste worp van de boeken die ik besprak en het getuigt van durf, om na eeuwen weer eens een catechismus te schrijven. Dat is de ene kant. De andere is dat het niet meer dan ‘gewoon’ is om jongeren te helpen met zo’n boekje, een overzicht van het geloof in een taal die ze kunnen begrijpen. Wat mij betreft zou er op taalniveau nog weleens naar gekeken kunnen worden – op zoek naar zinnen en wendingen die blijven haken, die een ritme hebben waardoor je ze uit het hoofd kunt leren. Er is goed nagedacht over de opzet, begin en eind gaan over de betekenis en de beleving van doop en avondmaal. Die steunpilaren van de kerk en voor het geloof worden al te vaak on-derschat en verwaarloosd. Ze moeten geoefend worden. Een goede catechis-mus helpt bij de beoefening van geloof en liturgie. Je vraagt je na verloop van tijd af wat de weg is die dit boekje zal gaan. Komt er een herziene versie? Wordt het sowieso gebruikt? Komen er andere pogingen? Ik ben benieuwd.Willem Bouwman, recensent non-fictieDe slag om de Schelde ligt in de schaduw van de slag om Arnhem in september 1944 en de Hongerwinter van 1944/’45.

Wat was het meest indrukwekkende boek van 2019? De meest troostrijke film, de meest onvergetelijke plaat? Recensenten aan het woord.

12

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Gulliver

Maurice Hoogendoorn

cultuur |

N.a.v. Wildwood Kin – Wildwood Kin (album heeft zelfde naam als de band)

Gerard ter Horst, recensent muziek en litera-tuurIn kunstzinnig opzicht bewoog het jaar 2019 zich tussen de Russische grootmeester Lev Tolstoj en de Amerikaanse rapper Kanye West. Tolstojs tijdloze observaties over de jeugd uit zijn tijd, in Nederland dit jaar in één band uitgebracht onder de titel Jeugdher-inneringen, waren zonder meer aangenaam en bij vlagen hilarisch. ‘Kanye’ heeft met dat alles niets te maken, of het moet de ironische zelfspot zijn dat de ‘wedergeboren’ rapper

zichzelf vergelijkt met de Babylonische ko-ning Nebukadnessar. Die beste man staat er vanuit bijbels perspectief niet onverdeeld positief op. Zijn hoogmoed bracht hem ten val en hij ging gras eten als een koe. Dat de vaak als arrogant en gestoord omschreven West in hem een bijbelse reisgenoot heeft ontdekt, mag als bemoedigend worden opge-vat. Intussen maakte West met het in okto-ber verschenen ‘Jesus is King’ een indruk-kend en dwars-christelijk album. Het hoogtepunt, ‘God Is’, met een bekeringstekst als geloofsbelijdenis, hoort per direct thuis in de Top 2000.

Roel Sikkema, recensent muziek‘Kyrie eleison’,Heer, ontferm u over ons, is niet alleen de slotregel van een be-kend kerstlied. Het Kyrie is een van de standaarddelen van de klassieke mis. Ook van de Messe Solennelle (plechtige mis) die de Rotterdamse organist Hayo Boerema schreef. Het Kyrie daarvan be-gint met een overrompelend, aanzwel-lend tromgeroffel, gevolgd door een ste-vige orgelinleiding, waarna het koor aarzelend inzet, maar de roep om ont-ferming steeds sterker laat horen. Dit Kyrie is ongekend smekend, en dat is te-recht. Wie al het onrecht in de wereld om zich heen ziet, van mensen die wor-den verjaagd door oorlogsgeweld, van vluchtelingen die geen kant op kunnen, van kleine mensen die door grote ver-trapt worden, kan niet anders dan God om hulp en ontferming vragen. Boere-ma’s mis staat in de traditie van Franse koormissen, zoals die veel in de negen-tiende eeuw zijn gemaakt. Maar zijn idi-oom is eigentijds, en dat wordt nog ver-sterkt door de inbreng van de slagwerker. Dit koorwerk grijpt je bij de keel. Niet alleen dat Kyrie, maar ook de andere drie onderdelen. Mooi dat het werk daarom onlangs verscheen op een cd van de uitstekend zingende Lauren-scantorij uit Rotterdam. Met een schit-terende begeleiding van slagwerker Ar-jan Roos en organist Hayo Boerema.

Andries Zoutendijk, recensent theologie en non-fictie

Ten onrechte, zo blijkt uit het prachtige boek van Tobias van Gent en Hans Sak-kers, Slag om de Schelde 1944. De beslis-sing om de strijd om West-Europa. De on-dertitel is niet overdreven. Pas als de geallieerden de Schelde beheersten, konden ze hun troepen bevoorraden via Antwerpen, de havenstad die ze begin september veroverd hadden. De gestag-neerde geallieerde opmars zou weer vaart krijgen. De Duitsers begrepen dat ook. Ze verdedigden de Schelde tot het uiterste. Zeeuws-Vlaanderen, West-Bra-bant en Walcheren vormden in oktober en november 1944 een slagveld, waar duizenden soldaten en burgers het leven lieten. Van Gent en Sakkers beschrijven de militaire operaties helder en precies, met oog voor strategie, tactiek en wa-penuitrusting. Ze verhelderen hun relaas met kaarten van het strijdtoneel. Ook schenken ze veel aandacht aan het lot van de burgerbevolking. Het boek is bo-vendien rijk en doeltreffend geïllus-treerd en prachtig uitgegeven.

Herman Veenhof, recensent buitenland en non-fictieWat mij greep in 2019 was een stuk mu-ziek en de vertolker ervan. In het najaar verscheen Ghosteen op een dubbelal-bum; het woord vat ‘geest’ en ‘tiener’

samen. De cd is van de hand van Nick Cave (62). Zijn vrouw Susie Bick en hij verloren op 14 juli 2015 hun vijftienja-rige zoon Arthur. Hij viel van een klif aan de Britse kust en liet ook zijn tweeling-broer Earl achter. Cave was al veranderd van een verslaafde rockartiest in een be-schouwend christen, zij het niet volgens de gebaande paden en ook nu behept met spotlust en sarcasme. Maar de dood van zijn zoon maakte hem na maanden van gewond kluizenaarschap nog weer anders. In vijf etappes legde hij de man-tel van het cynisme af en werd dienst-baar aan zijn publiek, met name hun met verdriet en rouw. De staties langs zijn kruisweg waren het album Skeleton Tree (2016), de documentaire One More Time With Feeling (2017), de blog ‘Red Hand Files’ (2018) waarin hij een bijna catechetisch vraag en antwoord-format hanteert, Ghosteen (2019) en vooral de theateravonden die ‘A Conversation With Nick Cave’ heten; in januari 2020 doet hij daarmee Nederland aan. Iemand die een kind verliest, rouwt en daarna vooral dienstbaar wil zijn, ook al blijven de demonen verslaving, wantrouwen en cynisme gezellig meereizen, dat ben ik ook.

Hilbrand Rozema, recensent literatuur en non-fictieEr zijn drie boeken die mij een groot ple-zier hebben gedaan. De Amerikaanse Ca-roline van Hemert voelt zich opgesloten in het laboratorium. Ze gaat met haar vriend 6500 kilometer door de ruige na-

tuur van Alaska, per kano, op ski’s en te voet, via de oerbossen van British Columbia. Dit boek gaat over het overstelpende geluk van buiten zijn, de natuur écht beleven. Haar reis gaat zowel naar buiten als naar binnen. Wel-haast nog prachtiger is Koning van de Yukon, van Adam Weymouth. Ook hij gaat stroom-afwaarts door Alaska en schrijft zo mooi dat ik spontaan het Engelse origineel kocht. De vertaling is prachtig. En dan nog Wie de rechtvaardigen zoekt van Richard Osinga. Een auteur die ik al twintig jaar volg. Hij doet op-vallende dingen. Dit is zijn meesterstuk. Elk van de 36 verhalen voert je naar een andere tijd, een andere cultuur. Niet voor niets ver-wijst de romanopbouw naar ‘de zesendertig

laatste rechtvaardigen’, bekend uit de Joodse mythologie. Elk hoofdstuk is een roman op zich. Een wonderlijk leesavontuur met een mystieke inslag, over verbondenheid tussen mensen, zélfs over de grenzen van tijd en ruimte heen. Die Osinga moeten we maar ’s aan de tand voelen.

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

13

Gulliver

| boeken

Waarom zou iemand fascist of nationaalsocia-list willen worden?, vraagt Willem Huberts zich af in de bronnenuitgave Er moest iets nieuws komen!, getuigenissen van zes Neder-landse fascisten. Huberts zou het kunnen we-ten, want twee jaar geleden promoveerde hij op het Nederlandse fascisme tussen 1923 en 1945: In de ban van een beter verleden. Daarin schetst hij de ontwikkeling en de verschij-ningsvormen van het Nederlandse fascisme, dat talrijke partijtjes, beweginkjes en leidertjes kende. Huberts vergeleek het Nederlandse fas-cisme met een chemisch proces ‘met al zijn splitsingen en fusies’.Het nieuwste boek van Huberts is een nuttige aanvulling op het proefschrift. Het bevat de ge-tuigenissen van zes Nederlandse fascisten: Max

d’Ansembourg, Alfred Haighton, George Ket-tmann, George Labouchere, Willem Lensink en Bertus Smit. De getuigenissen zijn niet eerder gepubliceerd en lopen wat aard en omvang be-treft uiteen. Het langste is dat van George La-bouchere: Chronologische reeks van gegevens betreffende de geschiedenis der politieke bewe-ging op nationaal-maatschappelijke grondslag in Nederland tot 1934.Het document telt bijna tweehonderd bladzij-den en is een belangrijke bron voor de bestu-dering van de opkomst van het fascisme in Ne-derland. Labouchere, een getalenteerd

kunsthistoricus, schreef het tijdens zijn gevan-genschap na de oorlog, op verzoek van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, dat inzicht wilde krijgen in de beginjaren van het Nederlandse fascisme. Labouchere, begiftigd met een ijzeren geheugen, stelde niet teleur.

Hij schreef een doorwrocht, samenhangend en breedvoerig document. In de inleiding legt Hu-berts uit, waarom het ook tendentieus, eenzij-dig en vooringenomen is. Labouchere bleef tot zijn dood in 1971 antisemiet. Jodenhaat en an-ticommunisme waren belangrijke motieven om voor het fascisme te kiezen, bij Labouchere en bij andere fascisten. Onbehagen over de be-staande orde kwam eveneens veel voor.Persoonlijke geestesgesteldheid speelde een grote rol. De zes fascisten wier getuigenissen in dit boek gebundeld en toegelicht zijn, waren vaak moeilijke mensen. Ze lagen niet alleen met de bestaande orde overhoop, maar ook met vrienden en familieleden. Sommigen scheidden meer dan eens. Alfred Haigthon, die mank liep, was viermaal getrouwd en trouwde driemaal met een vrouw met één been. Hij is niet de enige van de zes bij wie de vraag rijst hoe gestoord hij was. Deze zes mannen zijn niet representatief. Ze zijn vele malen ongewo-ner dan de vele ‘gewone’ Nederlanders die voor het fascisme kozen.Het boek geeft dus geen antwoord op de vraag waarom zovelen achter Mussert en Hitler aan-liepen. Het geeft wel een beeld van het denken en handelen van zes vooraanstaande fascisten. Als bronnenuitgave is het boek van nut bij de

bestudering van het Nederlandse fascisme, niet het minst door de heldere inleiding die Huberts bij elke egodocument geschreven heeft. De ta-melijk uitvoerige toelichting op de voornaam-ste personen en zaken in het boek, vergroot de bruikbaarheid ervan. ■

Dit boek is zeer nuttig bij de bestudering van het Nederlandse fascisme.

non-fictie • Willem Bouwman

Zes fascisten en hun drijfveren

Er moest iets nieuws komen!Getuigenissen van Nederlandse fascisten 1940-1950Willem Huberts. Uitg. Vantilt,Nijmegen 2019. 530 blz. € 29,95

+ nuttige bronnenuitgave+ heldere toelichting

De zes fascisten waren vaak moeilijke mensen.

Zes Nederlanders die voor het

fascisme kozen, legden na de

oorlog uit waarom ze dat

deden. Hun getuigenissen zijn

nu gebundeld.

Lees De Nieuwe Koers

Beste lezer,De Nieuwe Koers is hét christelijke opinieblad van Nederland; bedoeld en gemaakt voor christenen die vragen stellen.

Dit jaar bestaat De Nieuwe Koers 50 jaar. Lezers van het Nederlands Dagblad kunnen daarom voordelig kennismaken. Betaal slechts 3 euro voor de eerste 3 nummers.

Ga naar onderstaande link en profi teer van dit unieke aanbod.

www.denieuwekoers.nl/nd

de eerste 3 maanden voor € 23,85 € 3,-

advertentie

14

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Gulliver

geloof • Wim van der Aa

Wim Verboom ging graag op reis met de Amicitia-Rijnreizen en hield dan onderweg bij concerten een meditatie in tal van Duitse kerken. Hij heeft er een vijftiental verzameld rond het thema verwachting. Tel-kens gaat het om de verwach-ting van de komst van Jezus, van God. Al vanuit het eerste verbond, met Rachab bijvoor-beeld, maar vooral over het Kerstgebeuren, daar wordt God verwacht. Het boekje eindigt met twee overdenkingen van-uit Openbaring, God komt, Zijn toekomst komt. De meditaties kenmerken zich in klassieke stijl door eenvoud en doeltref-fendheid. Ze zullen de lezer aanspreken die bijbeltaal ge-wend is en die vertrouwd is met de vragen van de heils

toe-eigening. Er spreekt veel liefde voor God en veel gun-ning van die liefde aan zijn hoorders/lezers uit. Verrassend is het allemaal niet, troostend wel. Het formaat van het boek-je, afwijkend, vierkant (17 bij 17 cm.), maakt het geschikt als een opvallend cadeautje aan ouderen.

+ liefdevol en troostrijk geschreven

- weinig verrassendDie dag zal zeker komen. Bijbelse meditaties over

verwachtingWim Verboom. Uitg. KokBoekencentrum,

Utrecht 2019. 128 blz.€ 8,50

geloof • Wim van der Aa

Een plek waar mensen die te veel aan hun hoofd hebben stil kunnen worden. Zo ongeveer begon de droom van de doops-gezinde predikante Tjitske Hiemstra om een huis, een plaats, te kunnen creëren van-uit de kerk, waar kerk en we-reld elkaar treffen en een vloeiende overgang vormen. Doopsgezinden vormen een soort klooster zonder muren. De plek is er gekomen in hartje Leeuwarden en het werd ge-opend in 2011. Het boek doet er verslag van. En het geeft een kijkje in de activiteiten. Weke-lijks is er een korte viering op de marktdag en maandelijks een meditatiebijeenkomst. Met een voorbeeld van zo’n medi-tatie, over psalm 139, begint het boekje. Het gaat dan om

lezen, hardop, stil worden en nog eens lezen. Alles in een aandachtige en ontspannen houding. De naam Oergong verwijst naar iets oerouds, im-mers ook Mozes en Jezus, om er maar een paar te noemen, trokken zich terug in de stilte. Het Leeuwardense initiatief is dus niets nieuws onder de zon, het bevestigt een oeroud ver-langen. En verlangen is al bid-den volgens Augustinus die dan ook in het boekje wordt geci-teerd.

+ mooi uitgegeven boekje+ bezinning en bezieling zijn

ermee gediend

Verlangen naar be-zinning en bezielingTjitske Hiemstra. Uitg.

Elikser, Leeuwarden 2019. 60 blz. € 12,50

boeken

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

15

Gulliver

geloof • Wim van der Aa

De bekende leus van de Franse Revolutie, vrijheid, gelijkheid en broederschap, mist in de huidige tijd nogal eens het evenwicht dat de broederschap aanbrengt. Over vrijheid hoor je veel, net als over gelijkheid. Over broederschap hoor je minder. Wim Reedijk, met er-varing als radioprogrammama-ker en gemeentepredikant, duikt in de leemte die hier is ontstaan. Hij bespreekt in een tiental essays de plicht om de naaste, vooral de allerarmste, bij te staan. Daarbij toont hij aan dat de christenen in de geschiedenis voor een nieuw perspectief hebben gezorgd op broederschap. Overigens is de zorg voor de naaste niet iets exclusiefs voor christenen. Ge-handicapten en minderbedeel-

den hadden vanouds een eigen plek in de samenleving. De es-says hebben de neiging be-halve het thema weinig ver-bondenheid te tonen. De verbinding zit hem in wie en wat besproken wordt, van bij-belteksten tot heiligen als Fransiscus en Clara tot denkers als Adam Smith en Hannah Arendt. Allen tonen op hun manier het onmisbare van broederschap aan om in vrij-heid en gelijkheid te leven.

+ deskundige aandacht voor broederschap

- verbinding tussen de teksten is soms zoek

Zonder broeder-schap geen vrijheid

en gelijkheid. Essays over bewogenheid

Wim Reedijk. Uitg. KokBoekencentrum,

Utrecht 2019. 143 blz.€ 14,99

geloof • Wim van der Aa

Een tweede deeltje in de serie bijbelstudies uit het Engels vertaald onder de titel Schat-graven in de Bijbel. Het motto van deze serie staat in Psalm 12: ‘de woorden van de Heer zijn zuiver als zilver, gesmolten in de smeltkuil, gelouterd tot zevenmaal toe.’ De inleiding komt superlatieven te kort om de heerlijkheid, waarheid en grootheid van de Bijbel aan te prijzen. Wellicht iets te groots en te Amerikaans. Het Woord bewijst zichzelf wel. De studies zelf kun je niet tot je nemen als een kant-en-klaarmaaltijd. Ze vereisen aandacht en geduld. Tim Keller zelf neemt alleen Romeinen voor zijn rekening, de Engelse predikant Sam All-berry de overige twee bijbel-boeken. Tim Keller verkoopt nu

eenmaal beter, vandaar dat hij voorop gaat ...? De uitleg is on-danks zijn toepasbaarheid soms wel wat voorzichtig, bij-voorbeeld in Romeinen 9-11. ‘Heel Israël’ (11:26) wordt in de bijbelstudie van Keller ‘de meeste Joden’. Dat is toch een beetje weinig voor een eindvi-sie op Israël.

+ praktische en toepasbare bijbelstudies

- te voorzichtig in visieSchatgraven in de

Bijbel. Dagelijkslezen in Johannes 14-17, Romeinen,

JakobusTim Keller en Sam

Allberry. Uitg. Van Wijnen, Franeker 2019.

288 blz. € 17,50

boeken

geloof • Wim van der Aa

Dit boek valt met de deur in huis: Ron van der Spoel is een ervaren bidder die zichzelf toch als een beginneling ziet. Deze persoonlijke toonzetting laat hij nergens los. Steeds weer ziet hij zichzelf in de spiegel om daarmee anderen een spie-gel voor te houden en te hel-pen bidden. Bidden moet je leren. Het is een pastoraal ge-tint boekje met praktische tips, bijvoorbeeld om concreet te bidden en met elkaar te bid-den. De kortheid van tekst zit de inhoud weleens in de weg. Zinnen als: ‘Als God zwijgt, keert Hij zich niet van je af, maar wacht Hij totdat jij je echt naar Hem toekeert’, zijn ge-voelig voor misverstand en te-genspraak. Alsof wij het weer niet goed doen wanneer God

zijn mond houdt, alsof dat al-tijd aan ons ligt. Mooi zijn in dit boekje de gebeden waar-mee de hoofdstukken afslui-ten. Die zijn bruikbaar in de praktijk, in de praktijk als pio-nier in het Limburgse land, maar ook in de praktijk van het gebed op de Biblebelt. Bidden moeten we allemaal steeds weer opnieuw leren.

+ persoonlijke toonzetting- soms te kort door de bocht

Kort en krachtig over het gebed

Ron van der Spoel. Uitg. KokBoekencen-

trum, Utrecht 2019.53 blz. € 9,99

geloof • Wim van der Aa

Een oude tegeltjeswijsheid luidt: ‘Van het concert des le-vens krijgt niemand een pro-gram’. Er is geen script van het leven, van grote noch kleine dingen. Je moet steeds weer improviseren, inspelen op wat gebeurt en wat voorhanden is. Mark Hage, voorganger bij Vi-neyard Amsterdam laat aan de hand van een zevental spelre-gels zien hoe dat improviseren gaat. Hij gebruikt daarvoor het leven van Jezus als de grote Improvisator. Sommige spelre-gels klinken bekend, zoals spe-len met aandacht, blijf trouw aan je karakter en laat de an-der stralen. De laatste spelre-gels ‘doe eens gek’ kennen we ook wel. Toegepast op Jezus ziet Hage alles terugkomen in het laatste avondmaal waarbij

Jezus uiteindelijk alles op zijn kop zet (iets geks doet). De maaltijd is het voorspel van zijn opstanding, Jezus improvi-seert als het ware op zijn op-standing. Je moet ervan hou-den, dit soort benadering. Het kan profaan klinken en daar-door afstoten, maar het is bit-tere ernst met lichtvoetigheid gebracht. Het (geloofs)leven is om aan te gaan, niet om uit te zitten.

+ originele benadering van een oude levenswijsheid

- kan profaan overkomen en afstoten

Spelenderwijs.Improvisatie, Jezus

en je dagelijks levenMark Hage. Uitg. Buij-

ten & Schipperheijn,Amsterdam 2019.

160 blz. € 18,95

boeken

| boeken

Na het kerstdiner op de bank

duiken om een goede film te

kijken. Samen met vrienden of

familie. Of liever alleen, weg

van alle drukte.

De volgende drie filmtitels helpen om de don-kere avonden van Kerst door te brengen met het bijbelse kerstverhaal in het achterhoofd, dan wel in zeer directe zin dan wel meer voor de goede verstaander.

The Nativity StoryTe bekijken via New Faith Network en zeer goed verkrijgbaar via MarktplaatsThe Nativity Story was de eerste film ooit die in première zou gaan in het Vaticaan. Het betreft dan ook een zeer sobere hervertelling van het kerstverhaal, die grotendeels trouw blijft aan de gegevens zoals die in de bijbelse evangeliën terug te vinden zijn. Dat dit niet bepaald een zoetsappig verhaal is, blijkt uit de eerste scène. Hierin is aandacht voor de kindermoord in Betlehem. Het vervolg van de film is een stap terug in de tijd. Hoe kwam koning Herodes tot

deze gruwelijke daad? Uiteraard heeft dit alles te maken met de geboorte van Jezus. De film volgt het, voor velen bekende, pad dat uitein-delijk zal leiden tot het bezoek door de magi-ers. Hun zoektocht naar een pasgeboren koning wakkert Herodes’ woede aan, waarmee de cir-kel van het verhaal rond is. Het maakt van The Nativity Story niet de meest verrassende kerst-film, maar wel een kundig gemaakte. Daar-naast is het een welkom uitstapje voor wie eens iets anders wil na het verhaal vooral ge-hoord en gelezen te hebben.

The Lion, the Witch and the WardrobeTe bekijken via Disney+ en te huur via Pathé ThuisEr is wat voor te zeggen om The Lion, the Witch and the Wardrobe met Kerst én Pasen te kijken. De symboliek van de film past misschien zelfs wel beter bij het laatste feest. Toch is de sfeer van de film uitermate kerstachtig te noemen. Het land achter de kledingkast waar Lucy Pe-vensie terechtkomt is wit en koud. Slechts een eenzame lantaarnpaal schijnt wat licht in de duisternis. De Witte Heks heeft het koninkrijk

Narnia betoverd. Het is altijd winter, maar het wordt nooit meer Kerst, zoals het in de film zelf gezegd wordt. De hoop is gevestigd op leeuw Aslan. Hij is de enige die de ban kan breken. De boekenserie die C.S. Lewis decennia geleden al schreef, blijft tot de verbeelding spreken. Deze verfilming van het eerste deel doet in alle op-zichten recht aan het verhaal. Veel humor, vol fantasie. Ook het beeld van Aslan als Christus blijft fier overeind. Ideaal kijkvoer voor de kerstdagen en met Pasen gewoon nog een keer.

In een wereld die zo donker is, maakt het kleinste sprankje licht al een wereld van verschil.

films Jaap-Harm de Jong beeld Jaimie Trueblood

Kerstfilms voor de goede verstaander

The Nativity Story: de lichtval verwijst naar Gods betrokkenheid op de aardse geboorte van Jezus.

De sfeer van The Lion, the Witch and the Wardrobe is uitermate kerstachtig te noemen. Hoop in een hopeloze wereld in Children of Men.

Het is altijd winter, maar het wordt nooit meer Kerst.

16

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Gulliver

boeken |

Children of MenTe huur via iTunes en Google Play en goed ver-krijgbaar via MarktplaatsWie weg wil blijven van de valse kerstroman-tiek van lichtjes in de boom en lekker eten, vindt in Children of Men een uiterst rauw alter-natief. Het is 2027 en de wereld is een bar oord geworden. Kinderen worden niet meer geboren en de jongst levende persoon – 18 jaar oud was hij – is overleden, zo laten de journaals weten. Hoofdpersoon Theo leeft zonder hoop in dit duistere tijdsgewricht. Alles kantelt als Theo

via zijn ex-vrouw betrokken raakt bij een actie-groep die een jonge vrouw het land probeert uit te smokkelen. In alle gruizigheid, grofheid en geweld die de film voorschotelt, blijkt daar de kiem van hoop te liggen. De jonge vrouw is zwanger. Licht in de duisternis. Hoop in een hopeloze wereld. Children of Men is geen film die makkelijk wegkijkt, maar voor de goede verstaander is de diepere laag niet te missen. In een wereld die zo donker is, maakt het kleinste sprankje licht al een wereld van verschil. De kerstgedachte in optima forma. ■

films Jaap-Harm de Jong beeld Jaimie Trueblood

bakken, animatie of romantiek

Uiteraard is het ook altijd mogelijk Netflix aan te zwengelen, waar het aanbod vooral gericht is op gezin-nen en ieder die gelooft in roman-tiek. Denk bijvoorbeeld aan ani-matiefilms als Klaus (waar komt de Kerstman eigenlijk vandaan?) en De Ster (het Bijbelse Kerstverhaal door de ogen van ezel Bo) of ver-halen om bij weg te zwijmelen als Love Actually, All You Need is Love en The Knight Before Christmas. Wie het over een andere boeg wil gooien, kan kijken naar de bak-wedstrijd Sugar Rush Christmas of meezingen met Mariah Carey’s Merriest Christmas.

Schrijfster Esther Kinsky heeft oog voor de mensen die zij ontmoet.

Twee maanden na het overlijden van haar partner M. vertrekt een schrijf-ster vanuit Duitsland naar Italië. In het bergdorp Olevano heeft zij een appartement gehuurd. Ze gaat er wandelen in de omgeving. Het is ja-nuari. Je leest wat de vrouw opmerkt tijdens haar tochten. Zij observeert het dal waarover zij uitkijkt, de stad-jes die ze bezoekt, de hemelluchten.De vrouw loopt over de wegen, door de straatjes met een blik die niets ontgaat. Zoveel gebeurt hier niet, denk je. Toch, als je aandacht geeft aan dat weinige, krijgt het betekenis. In een boomgaard verbranden man-nen gesnoeid olijfhout. Op een nabij-gelegen begraafplaats brandt con-stant een snoer van lichtjes. Luister, een ortolaan. Alle zintuigen doen mee.De schrijfster heeft oog voor de men-sen die zij ontmoet. ‘Op een dag scheen de zon weer. De oudjes kwa-men hun huis uit, gingen op de Piaz-zale Aldo Moro in het licht zitten en knipperden met hun ogen. Ze leefden nog. Ze ontdooiden als hagedissen. Vermoeide kleine reptielen in gewat-teerde, met kunstbont afgezette jas-sen. De schoenen van de mannen scheef gelopen. Bij de vrouwen krui-melde de oude lippenstift van hun mondhoeken.’Het boek is een drieluik. In het hart staan herinneringen die de vrouw heeft aan vakanties die zij als kind in Italië doorbracht. Haar vader komt markant in beeld: met zijn vervelen-de trekjes en met zijn fascinatie voor oude mozaïeken, Etruskische graven en het blauw in de schilderijen van Fra Angelico. De schrijfster heeft woorden gevonden om over de dood van haar vader te schrijven. Nog niet voor M.

De Duitse vertaler, dichter en auteur Esther Kinsky (1956) won met dit boek de Leipziger Book Fair Prize. Zij was getrouwd met de Britse vertaler Martin Chalmers, die in 2014 over-leed.Kinsky beschrijft een gebruik in Roe-meense kerken: aan de ene kant van de kerk worden kaarsen gebrand voor de levenden; aan de andere kant voor de doden. Het land van de levenden en dat van de doden zijn van elkaar gescheiden. De schrijfster zit in een tussenland. Ze bezoekt be-graafplaatsen, oude Etruskische do-densteden. Maar zij leeft. Haar wan-delingen zijn zowel een oefening in sterven als in leven.De vrouw geeft geen uiting aan haar gevoelens. Die proef je een enkele keer in haar observaties. Drie keer verschijnt M. haar in een droom: de enige plek waarin dood en leven el-kaar nog even raken. Wie mindful wil lezen, vindt bij Kinsky een tekst die veel aandacht aanreikt. En veel aandacht vraagt. Maar als je Kinsky’s ritme vindt, word je rijk beloond. ■

literatuur • Leendert Torn beeld istock

Mindful rouw verwerken

KreupelhoutEsther Kinsky (vert. Josephine Rijnaarts). Pluim, Amsterdam 2019. 288 blz. € 24,99

+ gedetailleerde observaties+ wondermooi vertaald

Als je aandacht geeft aan dat weinige, krijgt het betekenis.

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

17

Gulliver

literatuur • Hans Ester

literatuur • Jerker Spits

literatuur • Hans Ester

De zoektocht naar een moeder

Vakantie op Lanzarote

Twistgesprekken van overlevenden

De roman De voyeur van de Franse schrijver Christophe Boltanski (1962) geeft de speurtocht van de vijftigja-rige Christophe naar zijn moeder weer. Samen met zijn zus moet Christophe het appartement van hun overleden moeder ontruimen. Hier-mee begint de zoektocht.Christophe ontdekt dat zijn moeder verschillende onvoltooide romans heeft nagelaten. Deze fragmenten maken hem nieuwsgierig, vooral het mapje met de titel De nacht van de toeschouwer. Deze toeschouwer ob-serveert vanuit zijn verduisterde ka-mer de flats in het gebouw aan de overkant.Meer en meer komt Christophe tot het inzicht dat zijn moeder met het

portret van de man die vrouwen be-gluurt een ingewikkelde, uit angst en verlangen samengestelde emotie van zichzelf beschrijft. Aan de ene kant is de moeder blijkbaar ziekelijk bang voor de mensen om haar heen. Aan de andere kant weet zij de rollen om te draaien en is zij van lijdend voor-werp degene die de anderen obser-veert.De ingewikkelde verhouding van zien en gezien worden, de bevangen-heid door anderen en het omdraaien van de rollen wijst op een door en door problematisch bestaan. Het ver-haal zou zich tot de kettingrokende moeder hebben beperkt, wanneer de geschiedenis van Frankrijk geen cru-ciale rol in haar leven had gespeeld.

De moeder was namelijk deel van het verzet tegen de Franse regering na 1954. In het bij Frankrijk behorende Algerije was een oorlog tegen Frank-rijk uitgebroken. Ook in Frankrijk zelf bevonden zich strijders van het FLN, het front van nationale bevrij-ding. Voor het FLN voert de jonge vrouw met de schuilnaam Sophie koeriersdiensten uit. Ze brengt pam-fletten en brieven rond.Door de toenmalige strijdmakkers naar zijn moeder te bevragen komt Christophe steeds meer over de vrouw te weten die hij nooit werke-lijk heeft gekend. Het inwinnen van informatie over zijn moeder is een lastig proces, omdat het geweld van de jaren 1954 tot 1962 de destijds

jonge verzetsmensen diep heeft ver-wond en uiterst argwanend heeft ge-maakt.Met zijn gepeuter om inlichtingen over zijn moeder los te krijgen, is Christophe zelf ook een indringer in andermans leven, zelfs een soort voyeur. Met deze rol verschuift het accent in de roman van de harde oor-log tegen het FLN naar het thema van de onkenbaarheid van de andere mens. Een ingewikkelde roman, maar zeer de moeite van het lezen waard.

+ lastig proces goed beschreven+ mooie verschuiving van het thema

In Nieuwjaar vertelt Juli Zeh (1974) over de vakantie van een jong Duits gezin op het eiland Lanzarote. De Duitse schrijfster heeft een scherp oog voor de spanningen van haar personages: hun angsten, twijfels en moeite in de omgang met anderen.Juli Zeh staat bekend om haar diep-zinnige analyse van onze tijd. Vaak stelt haar werk de vraag volgens wel-ke waarden je moet leven in een maatschappij waarin traditionele normen en rolpatronen niet langer vanzelfsprekend zijn. Haar werk is onderscheiden met de Deutscher Buchpreis (2002) en de Thomas Mann Preis (2013).In Nieuwjaar beschrijft Zeh een va-kantiedag van de Duitse ouders The-

resa en Henning. Henning heeft wei-nig ruimte voor zichzelf. Hij ergert zich aan zijn vrouw. Zij is niet alleen perfectionistisch, maar ook nog eens zeer vasthoudend, zodat ze altijd krijgt wat ze wil.Een voorbeeld voor de subtiele stijl van de schrijfster is de volgende pas-sage, waarin Henning naar zijn vrouw kijkt: ‘Het meest houdt Hen-ning van haar aanstekelijke lach, ook al is hij vaak degene om wie ze lacht. De laatste tijd beginnen haar wangen iets in te vallen, wat niemand opvalt die haar niet al lange tijd kent. Hij houdt in het algemeen niet van oude vrouwen, en toch zal hij er ooit met eentje samenleven. Van oude man-nen houdt hij nog veel minder, en

toch zal hij er ooit eentje zijn.’ Hen-ning wil zich van de spanning in het gezin met twee jonge kinderen be-vrijden. Dat wil hij doen door te fiet-sen op Lanzarote, meteen op de eer-ste dag van het nieuwe jaar. Hij maakt een uitputtende tocht door het heuvelachtige landschap en lijkt met een zonnesteek, in elk geval ver-ward, aan te komen bij een villa op de top van een berg. Een droom of hallucinatie brengt hem terug naar een vakantie op Lanzarote in zijn kindertijd. In die droom komt er veel naar boven: zijn eigen spanningen van nu en een trauma uit zijn jeugd.Nieuwjaar beschrijft de dilemma’s van ouders in onze tijd, zonder mo-ralisme. Ook dat is knap: Zeh is een

geëngageerd auteur die in opinie-stukken geregeld van zich laat horen, maar je krijgt in haar boek geen stok-paardjes of eenvoudige oplossingen te horen. Bovendien schrijft Zeh zorgvuldig en precies. Vertaalster An-nemarie Vlaming laat haar stijl mooi doorklinken.

+ sterk verhaal over spanningen tussen jonge ouders

+ een van de beste Duitse schrijvers van nu

+ goede vertaling

De roman Het Pension van de Poolse schrijver Piotr Paziński (1973) won in 2012 de EU-Literatuurprijs. Een te-rechte toekenning, omdat dit boek, nu in het Nederlands vertaald, een bezoek van enkele dagen beschrijft en in die luttele dagen de levenserva-ring van Poolse Joden weet op te roe-pen.De verteller bezoekt het in de bossen nabij Warschau gelegen pension waar hij als kind alle zomers bij zijn grootmoeder doorbracht. Op de eer-ste bladzijde beschrijft hij de spoor-rails en de stations die er al in zijn kinderjaren waren. Dan volgen de zandweg, de bouwvallen van eertijd-se villa’s, het sanatorium en de ‘stilte van het bos’. Het hek geeft toegang

tot de tuin van het verwaarloosde pension, een enclave binnen de en-clave van het bos.De idyllische sfeer is vanaf het aller-eerste begin verdacht. Het spoor heeft meteen al iets storends. De tekst staat geen wegdromen toe, maar eist waakzaamheid. Zoals de tuin uit de nevels opduikt, krijgt hij tijdens de wandeling een betekenis waarin de geschiedenis is geconcen-treerd. Maar, de tuin en het huis van het pension weerstonden ‘de wil van een heel tijdperk’ om te vernietigen.Het pension herbergt Joodse gasten die niet vermoord, maar wel onher-stelbaar beschadigd zijn. Op de over-levenden drukt een last van de ge-schiedenis die zij alleen door

ruzieachtige gesprekken kunnen tor-sen. Om deze dolende en over en weer pijnigende woorden gaat het in Paziński’s roman.De verteller krijgt van de oude me-vrouw Tecia twee dozen met foto’s die het schamele restant van het ver-leden vormen. Aan de hand van de foto’s hoort hij de stemmen van vroeger terug. Zwervend door de lan-ge gangen van het pension hoort hij hoe de pensiongasten bekvechten of zinnen formuleren die een minimaal houvast bieden tegenover de ellende die tot ver in het verleden terugreikt: ‘Ze waren er thuis. Hier in elk geval, achter het hek. Zo eenvoudig is het niet om je ergens thuis te voelen … Het is niet iedereen gegeven, zoals

meneer Chaim steevast zei. Wij zijn nooit ergens thuis, wij zijn altijd on-derweg … Want waarom zou Mozes zijn weggegaan uit Egypte? Had hij het daar slecht? Is het nu dan beter?’ Op andere plaatsen twisten de over-levenden over de rol van God in de geschiedenis van de mens. Die twist-gesprekken zijn onthutsend en dat geldt voor deze bijzonder waarde-volle roman in zijn geheel.

+ tekst staat geen wegdromen toe+ waardevolle gesprekken

De voyeurChristophe Boltanski

(vert. Prescilla van Zoest). Uitg. Cossee,

Amsterdam 2019.250 blz. € 21,99

NieuwjaarJuli Zeh (vert.

Annemarie Vlaming). Uitg. Ambo/Anthos,

Amsterdam 2019.171 blz. € 20,99

Het PensionPiotr Pazinski (vert. Cela Pankiw en Sjef

Vossen). Uitg. De Geus, Amsterdam 2019.

172 blz. € 19,90

18

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Gulliver

boeken |

Drie perspectieven leveren een

boeiende roman op, een

nieuwe loot aan de zware tak

van dystopische romans die

Duitsland teisteren.

We bevinden ons in een nabije toekomst. Eu-ropa heeft de grenzen gesloten voor vluchtelin-gen. Duitsland heeft het quotum asielzoekers, vluchtelingen en migranten gemaximeerd tot enkele duizenden per jaar, te selecteren op nut en noodzaak voor de Bondsrepubliek. Bonds-kanselier Angela Merkel is na een politieke coup, die als staatsgreep werd gezien, met pen-sioen gestuurd. En nadat ook de Noord-Afri-kaanse landen hun grenzen hebben gesloten voor de stroom migranten zijn er ten zuiden van de Sahara enorme tentenkampen verrezen voor iedereen die daar weg wil.De boel wordt een beetje gemanaged door de Verenigde Naties, met een zee van witte tenten waarop UNHCR staat. Maar niemand kan weg. De woestijn is een barrière, de prijzen van smokkelbendes voor een stiekeme overtocht zijn gestegen tot boven de vijftienduizend dol-lar per persoon.

geitenhouderijIn die situatie bedenkt productiebedrijf E-No een gouden format voor de commerciële zen-der MyTV: een reality-show vanuit het tenten-kamp, te presenteren door televisiester Nade-che Hackenbusch. Ze rijdt in een roze met zebrastrepen opgedirkte Isuzu D-Max door het onafzienbare kamp, op de voet gevolgd door Astrid von Roëll, een societyverslaggeefster van het boulevardblad Evangeline, die elke dag hon-derd regels moet leveren over de humanitaire activiteiten van ‘Hackenbitch’. Die levert clips waarin ze meehelpt bij water- en medicijnen-voorziening, maar intussen reclame maakt voor nieuwe mode, outdoorspullen en vakan-tiereizen naar landen waar Junglecamp, een nieuwe tv-serie, zal worden opgenomen.In de studio in Duitsland wordt ze begeleid door een team, met Joachim Sensenbrink als chef en ‘de eigenlijk wel betrouwbare Anke’ als redactieassistente. Tijdens het casten ontdek-ken ze Salif, een ideale neger, naturel maar niet te, die als Lionel de succesvolle immigrant mag vertolken. Hij leert het vak snel. Nadeche wordt verliefd op hem, terwijl haar bijna-ex Nicolai von Kraken met de twee zoons een lucratieve scheiding op touw zet. Lionel wil in Duitsland de grootste geitenhouderij ter wereld opzetten. Hun romance wordt het verhaal van het pro-gramma ‘Engel in de Nood’.

SUVIn Berlijn beraadt de nieuwe regering, van CDU/CSU en Groenen, zich. Niemand is echt be-kommerd om de hopelozen in het sub-Saha-raanse, maar wel om opiniepeilingen en beeld-vorming. De bijna tot het eind naamloze staatssecretaris van de Groenen verdeelt zijn tijd tussen zijn werk, zijn snel verongelijkte vriend Tommy en zijn hobby: een verzameling zeer milieubelastende auto’s, van een SUV tot aan benzineslurpende youngtimers.De ‘nieuwe Merkel’ blijft buiten beeld in deze roman. De enige met gezond verstand en de intentie er het beste van te maken, voor thuis-front en tentenkamp, is de zestiger Josef Leubl,

minister van Binnenlandse Zaken voor de CSU. Hij heeft te maken met een achtergrond die be-staat uit AfD en Pegida, maar sinds kort ook met snelgroeiende en zeer gewelddadige ex-

treemrechtse, paramilitaire groepen, die politie en leger graag komen assisteren; de volkswoe-de krijgt zo vuurkracht en de-escalatie is in toenemende mate onmogelijk.In feite is het parool van Leubl (laat ze binnen en zet ze aan het werk, de democratie Duits-land kan alleen overleven als de welvaart voor iedereen zichtbaar is) ook zijn nederlaag. Hij legt al heel snel het loodje bij de Apocalyps aan de Tauern-snelweg. Die dan later tot de ‘Salz-burger hekwerkleugen’, wordt, zoals Vermes in een van zijn interviews zei. Want dat is het echte noodlot in dit boek: het verdwijnen van de grenzen tussen nieuws en fakenews, tussen roman en non-fictie. In een wereld van info-tainment en factie sneuvelt de waarheid als eerste.Het derde perspectief in dit boek is die in het kamp zelf. Lionel krijgt het idee gewoon te gaan lopen met de migrantenstroom. Het is een kosten-batenanalyse. Iedere dag vijftien kilo-meter brengt iedereen in twee jaar naar Duits-land, het beloofde land waar uitkeringen laag-hangend fruit zijn. De smokkelbendes vormen zich om tot halflegale facilitaire organisaties

die de logistiek doen, onder leiding van Blauwe Mojo en admiraal Mahmoud.Het systeem is selfsupporting: iedere migrant betaalt vijf euro per dag, via het mobieltje, dat iedere vluchteling heeft. Voor de driekwart miljoen per dag organiseert men watertrucks, babybenodigdheden en afvoer van doden. Ook komen er mobiele toiletten voor de 45 ton stront per dag. Het wordt in de regeringsbure-len in Berlijn geparafraseerd door een hoge ambtenaar: ‘Dat is precies wat we doen. We verplaatsen shit van daar naar hier, we lossen niks op.’De drie perspectieven samen leveren een boei-ende roman op, een nieuwe loot aan de zware tak van dystopische romans die Duitsland teis-teren. De nieuwe Deutsche Welle is een golf van realistisch pessimisme, erkent ook schrij-ver Timur Vermes (52). Hij schreef in 2012 Er is wieder da!, een roman over Adolf Hitler die verfomfaaid wakker wordt in een Berlijns park en in 2011 een nieuwe carrière begint, als me-diaster. Dat lukt omdat zijn ideologie en rare persoon met uniform als snorretje nu als hoogst komisch wordt beschouwd. Het boek lijkt leuk, maar wordt heel bitter als de nieuwe Hitler geconfronteerd wordt met en Joodse oma, die als enige van haar familie aan de gas-kamer ontkwam. Desondanks: drie miljoen verkochte exemplaren in 27 talen en een suc-cesvolle verfilming in 2015.

schrijnendIn dit nieuwe boek vindt in wezen hetzelfde procedé plaats. De situatie loopt uit de hand wanneer de vluchtelingenstroom door Irak en Jordanië door Palestijnse en Libanese handige mannen wordt verrijkt met grote groepen Ara-bische migranten. Turkije zet de 350.000 men-sen in bussen, die in één keer – alle tussenlig-

gende landen zetten de grenzen wagenwijd open – doorrijden naar de Oostenrijks-Duitse grens. Wat daar gebeurt is chaotisch en bloede-rig, maar voor de lezer.Is het boek goed? Het is zeker realistisch. Min-stens twee keer is het idee te gaan lopen vanuit Afrika geopperd in de kampen daar. Een vlucht naar extreemrechts als hordes migranten daad-werkelijk aanstormen, is zeker niet denkbeel-dig. Het cynisme bij politici en vooral bij de commerciële televisie, publiekrechtelijk na hobbelend, is allang alledaags geworden.Wat tegenstaat, is dat het er allemaal te dik bo-venop ligt. Het boek is tergend traag tot twee derde, wanneer de 60 kilometer lange worm inderdaad gaat kronkelen. De woordgrappen zijn soms leuk, maar vaker gezocht en te lang volgehouden. Hackenbusch praat een soort Steenkolenengels, maar dat irriteert heel snel. De roman is ook gewoon te omvangrijk. Te dik en te voorspelbaar, Vermes is meer Duitser dan hijzelf beseft. ■

De nieuwe Deutsche Welle is een golf van realistisch pessimisme.

literatuur • Herman Veenhof beeld afp / Alain Jocard

Veel doden, hoge kijkcijfers!

De Duitse schrijver Timur Vermes stelt zich een Europa voor dat de grenzen heeft gesloten voor vluchtelingen.

De hongerigen en de verzadigdenTimur Vermes. Uitg. De Bezige Bij, Amsterdam 2019. 518 blz. € 24,99

De smokkelbendes vormen zich om tot halflegale facilitaire organisaties.

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

19

Gulliver

pop • Herman Veenhof

Danny Vera blijft ook als BN’er muziekmanDe aanhouder wint. Dat spreek-woord gaat zeker op voor Danny Vera. Hij breekt door op de leeftijd dat Elvis Presley stierf, 42. Naast The King zijn ook Johnny Cash, Roy Orbi-son en Chris Isaak zijn muzikale hel-den. Maar het duurde lang voordat meer luisteraars dan de vaste kern van liefhebbers doorhadden dat hij zijn nummers, waarbij echt iconi-sche, epische songs zitten, zelf schreef en componeerde. En dat hij vanaf 2002 al een stuk of tien platen maakte.Zelfs zijn grote hit deed er dit voor-jaar lang over in de Top40: 27 we-ken, piekpositie 21. En juist dat mooi getokkelde nummer over ver-driet en verlies, en dan toch weer

die magnolia die bloeit, kwam op plaats vier binnen in de Top 2000 dit jaar. Nog nooit vertoond, zoiets.

ZeeuwOpeens is de Zeeuw Danny Vera hot, maar hij zal er niet anders van wor-den. Ook zijn rol als door Johan Derksen geparachuteerd huisartiest van Voetbal/Veronica Inside buitte hij niet uit. Het gaat om de muziek, de teksten en de mensen. Op 30 augus-tus redde hij een man uit de Heren-gracht in Middelburg, maar verwees de media naar het ziekenhuis: ‘Het gaat om die meneer, niet om mij.’Hij woont met zijn vrouw Escha Ta-nihatu in de Zeeuwse hoofdstad nog steeds in het huis waar hij als Danny

Polfliet geboren werd. Zijn moeder stierf 56 jaar jong aan kanker in 2001. Haar voornaam Vera werd zijn artiestennaam. Ze maakte net niet zijn debuutalbum mee, wel zijn overgang van industrieel airbrusher naar student aan de rockacademie in Tilburg. Zijn vader stierf in 2016, 74 jaar oud. Van beiden kreeg hij de liefde voor americana mee, muziek, land en vooral de gitaar.

dubbelalbumDe live cd die nu uit is, ent op het mooie dubbelalbum dat eerder dit jaar uitkwam, met een uptempo en een ballad deel. Daar hoort een band bij en een ensemble van strijkers en blazers. Met die kleine twintig man

trok hij door de zalen tot en met Carré, volgend jaar is het AFAS Live, Paradiso en Pinkpop. Het livealbum telt als dubbelelpee 20 tracks en als cd 18. De plaat werd opgenomen in theaters te Haarlem en Oss en ge-mixt in Wisseloord door Frans Hage-naars.

+ mooi en warm+ Vera was Lynn en is nu Danny

Pressure MakesDiamonds Live

Danny Vera. Excelsior Recordings

20

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Gulliver

Roel Sikkema· Roel Sikkema

Matangi brengt Canto Ostinato voor strijkersCanto Ostinato, gemaakt door Simeon ten Holt in de jaren 1973 tot 1976 is een van de populairste hedendaagse klassieke werken. Door zijn eenvou-dige basisstructuur met veel herha-lingen is het een typisch minimalis-tisch stuk.Het werk bestaat uit 106 korte, losse stukjes die naar believen van de uit-voerder kunnen worden herhaald. Daaraan kunnen door Ten Holt ge-schreven tegenmelodieën worden toegevoegd. Hij gaf geen aanwijzin-gen voor het aantal herhalingen, de articulatie en de gebruikte instru-menten. Er waren maar een paar din-gen die hij belangrijk vond: dat de blokjes in de juiste volgorde worden uitgevoerd en dat dit in zijn geheel

zou gebeuren. Anders zou het werk melodisch in de knoei raken. De ver-schillende delen sluiten logisch op elkaar aan. Ook het tempo ligt vol-gens Ten Holt vast.Doordat de blokjes willekeurig kun-nen worden herhaald, is er geen vas-te tijdsduur. Het werk is geregeld op cd opgenomen, maar er zijn ook uit-voeringen van enkele uren bekend. En wat het instrumentarium betreft: Ten Holt gaf de voorkeur aan vier pi-ano’s, maar Canto Ostinato is ook wel op twee piano’s uitgevoerd (of door twee pianisten vierhandig), op saxo-foons, orgel, syntheziser of beiaard.Het Matangi Quartet voegt daar nu een versie voor strijkkwartet aan toe. Zelf zien ze zich daarbij als schilders

die een groot, leeg canvas doek voor zich hebben. ‘We weten wat erop zou kunnen komen te staan, maar we kiezen elke keer weer voor nieuwe verf, andere penselen en we mengen de kleuren opnieuw.’ En ‘net als de luisteraar denkt te weten hoe het schilderij eruit komt te zien, verven wij alles over in ijzig lichtblauw, daarna wit en beginnen we weer met een ogenschijnlijk leeg canvas’. Deze uitspraken worden treffend geïllus-treerd door de afbeelding op de hoes.Voor wie andere versies van dit werk kent, is deze Canto even wennen. Het begin is klein, teer, dun. Pas verderop produceren de vier strijkers een vol-lere klank. Maar dan wordt ook dui-delijk dat er echt muziek gemaakt

wordt. Die wat dunne klank wordt niet alleen veroorzaakt door de in-strumenten, maar ook door de wat droge klank van de opnamestudio. Toch is ook deze Canto het beluiste-ren waard. Hier wordt echt muziek gemaakt en het is interessant dit werk ook in een wat kleinere klank dan meestal te horen.

+ interessante versie van bekend werk

- klank is soms wat klein en droog

Canto Ostinato Strings Attached

Matangi Quartet Simeon ten Holt

pop • Herman Veenhof

In 2018 had het Nederlands Dagblad een portret van Oscar Benton, de zanger van ‘Bens-onhurst Blues’ die gelouterd aan een zoveelste jeugd begon, de stem onverschrokken ge-laagd. Onmisbare man achter hem was en is Johnny Laporte, bluesmuzikant van den begin-ne. Hij schreef de teksten en maakte de muziek voor een gloednieuwe cd van beide he-ren, met als motto een citaat van jazzmuzikant Miles Davis: ‘Speel geen ouwe meuk na, schep je eigen oeuvre.’ De ti-telsong is dus niet die van Mer-le Haggard. Het nieuwe mate-riaal leidt tot een aangenaam uur met veertien songs die er wezen mogen. De teksten grij-pen terug op levenservaringen van recente datum en lang ge-

leden. Oscar Benton wordt nog steeds als een koning ontvan-gen in oostelijk Europa, van-daar de song ‘Saint Petersburg Cries’. Er is humor in ‘Don’T Take Me To The Gym, Jim’; dat is geheel waar, want het enige gewicht dat Benton heft, is het glas. Optreden was er voorlopig niet bij, Benton belandde vlak na de release van deze plaat met hartproblemen in het zie-kenhuis. Overleven bleef het parool. Ook mooi zijn ‘No Hun-ger No Fear’, ‘When We Don’t Breathe’ en ‘You Told Me’.

+ eerlijk als goud+ bonus voor onbaatzuchtig-

heid

Mirrors Don‘t LieJohnny Laporte &

Oscar Benton.JLP Blues Music

pop • Herman Veenhof

Eind november stond ze twee-maal in een uitverkocht Afas en ook de Nederlandse media haalden Beth Hart graag bin-nen. Terecht, dat vindt zij zelf ook. Want als Nederland en Nieuw-Zeeland begin deze eeuw de nu 47-jarige Ameri-kaanse zangeres niet hadden ontdekt, was ze er misschien niet meer geweest. Haar zus Sharon, tien jaar ouder, stierf 25 jaar geleden aan aids, opge-daan met vuile naalden, ver-slaafd sinds haar zestiende. ‘Sister Dear’ is opgedragen aan haar en haar jongere zus Susan, die in wezen haar gids bleek. Beth worstelde lang met drugs, drank en haar bipolaire stoornis (type 1, manisch de-pressief, meldt ze vrolijk in persberichten). Maar goede

medicijnen, haar man, haar ouders, na veel U-bochten, houden haar in balans. Geluk-kig maar, want ze is een ge-weldige zangeres en een uit-nemend songschrijfster. Op deze plaat vertelt ze haar bio-grafie, harder, rauwer, eerlijker en ook hoopvoller dan ooit te-voren. God wordt bedankt voor redding, daarin is ze niet sati-risch. Echte topsongs zijn‘Without Words In The Way’, ‘Thankful’, ‘I Need A Hero’. Die laatste twee songs draaien om haar religieuze overtuiging en een gospelkoor wordt evenals op ‘Let It Grow’ niet geschuwd.

+ groots en meeslepend+ goed gedoseerd, zelfs in de

extremen

War In My MindBeth Hart. Provogue /

Mascot (cdbox met 2 live bonustracks en

fotokaarten)

cd’s •

luister naar fragmenten van deze cd’s op nd.nl/muziek

muziek |

Vandaag wordt de volledige

lijst van de Top 2000 bekend.

Die wordt vanaf Kerst uitge-

zonden via NPO Radio 2. Het is

de twintigste keer en dus is er

een boek, een box en een

balans.

‘De Top 2000 maakt gelukkig’, zegt Frits Spits. Meer dan ooit is ook voor hem muziek het navi-gatiesysteem van de auto die het leven heet. De zeventiger, neerlandicus en vleesgeworden ra-dioman verloor zijn vrouw Greetje aan longkan-ker en schreef dit najaar een prachtig boek over de songs die hem hielpen bij de woestijntocht van de rouw: Alles lijkt zoals het was.De Top 2000 is een medaille met twee kanten: het is een thema dat steeds meer wordt uitge-molken en commercieel uitgebuit. Maar het is ook een bron van warmte, troost en een rijke oogst aan persoonlijke verhalen. Een derde functie komt steeds meer naar boven: de Top 2000 als ‘invented tradition’, een nieuw Neder-lands symbool van saamhorigheid. Iedereen heeft invloed en De Lijst herbergt talloze talen en culturen. ‘De Top 2000 gaat Zwarte Piet aflos-sen, daar is niet veel meer voor nodig’, zegt een persman van Universal Music. De Top 2000 kent dit jaar de twintigste editie. De top tien was al bekend op 7 december. Er waren twee verras-singen: Danny Vera kwam binnen op 4 met ‘Rol-ler Coaster’ en de negende plek was voor Nor-maal, met ‘De Boer dat is de Keerl’. Dat was te danken aan de actie ‘Ode Aan De Boer’ van Team Agro NL. Het is even afwachten of ook andere agrarische nummers het halen, zoals een origi-nele cover van het Ramses Shaffy-nummer ‘Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder’. Die is gemaakt door de 50-jarige Hardenberger

Bert Nonkes en ingezongen door Bert Koop van Mooi Wark. ‘Niet zonder ons’ heeft nu als re-frein: ‘Ploeg, mest, zaai, voer, melk, oogst en be-wonder’.De lijst met 2000 nummers wordt sinds 2005 samengesteld door het publiek; acties mogen sinds kort. Zo voert Animal Rights campagne met de song ‘Meat Is Murder’ van The Smiths. Kees Toering, bedenker van de lijst der lijsten,

was tegen manipulatie en commercie. Dat is nu geen taboe meer. ‘In het verleden zijn lobbyac-ties tegengehouden; in 2007 werden twee num-mers geschrapt: ‘Tell the world’ van de religi-euze groep Hillsong United en ‘t Het nog nooit zo donker west’ van Ede Staal, een streektaal-zanger uit Groningen’, zegt Norbert Spek. Hij schreef met Leo Blokhuis, Dirk Jan Roeleven en Arjan Vlakveld het ‘koffietafelboek’ over de jubi-lerende Top 2000. Dat is onderverdeeld in vier soorten verhalen: docu, ‘petite histoire’, Top 2000-special en opmerkelijke parels. Die catego-rieën stroken ongeveer met het uitdijen van de radiospeellijst. Er is immers ook een Top 2000 Café, À Go Go, concerttour, en een stoet van nu al bijna honderd televisiedocumentaires. Dit jaar is er nog meer: een scheurkalender met weetjes over de Top 2000 en een 14 cd’s tellende box,

waarin de decennia vanaf de jaren vijftig tot nu ieder een dubbelalbum hebben met hits en soms verrassende songs; als toetje is er een dub-bel-cd met de ‘lange versies’ van hits die geen radiozender meer draait.Peter Voskuil is namens uitgeverij JEA actief met dit soort boeken. In september had hij zijn eigen salontegel met een ‘Eregalerij der Nederpop’. Die beslaat 65 jaar, zonder naar pensioen te verlan-gen: in het najaar van 1954 verscheen de aller-eerste Nederlandse 45 toerensingle. Net zoals een eerdere pil over studio’s en vinyl is ook dit boek weer een feest, niet het minst voor de su-perkleurige, groot afgedrukte foto’s die het mo-debeeld vanaf de jaren vijftig tot nu weerspiege-len. Die lange haren en minirokken, en dan niet eens retro! Na lezing weet je alles, nee Alles, over de totstandkoming van al die liedjes die in Nederland werden bedacht en opgenomen. ■

+ warm- commercieel

popboeken . Herman Veenhof beeld nd

‘Top 2000 maakt gelukkig’

Een beeld uit het filmpje van ‘Niet zonder ons’ van Mooi Wark.

Twintig jaar Top 2000Leo Blokhuis, Norbert Pek, Dirk Jan Roeleven en Arjan Vlakveld. Uitg. JEA, Amsterdam 2019. 240 blz. € 39,99

Het beste uit 20 jaar Top 2000Universal Music (14cd)

Eregalerij der Nederpop (in 100 en enige studio-opnamen)Peter Voskuil. Uitg. JEA, Amsterdam 2019. 256 blz. € 34,99

De lijst der lijsten: een warme, troostvolle, mooie melkkoe

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

21

Gulliver

jazz • Johan Bakker

Doug Webb (1960) speelt regel-matig in Nederland. Dat is mede te danken aan de goede band die deze Amerikaanse saxofonist heeft met zijn Ne-derlandse begeleiders. Die sa-menwerking begon in de jaren tachtig toen pianist Rein de Graaff stoomcursussen jazz verzorgde met Amerikaanse solisten in Nederlandse thea-ters. De Graaffs vaste drummer was destijds Eric Ineke. Eric In-eke, bassist Marius Beets en saxofonist Doug Webb spelen nu in een samenstelling waar alleen de allergrootsten zich aan durven wagen: een jazztrio zonder akkoordinstrument. Je moet van goeden huize komen om een uur lang zonder vang-net te kunnen boeien, maar Webb, Beets en Ineke slagen

daar met vlag en wimpel in. Ineke weet zoveel variatie in zijn spel te leggen dat zijn rit-mes geen moment vervelen. Marius Beets speelt suggestieve basloopjes waarbij de akkoor-den als echo’s in de lucht blij-ven hangen. Webb kan volledig zijn gang gaan en hij benut die vrijheid door adembenemende muzikale verhalen uit zijn mouw te schudden. Hij impro-viseert op standards uit het Great American Songbook maar hij speelt ook sterk eigen werk.

+ gewaagde opzet zonder akkoordinstrument

+ adembenemende muzikale verhalen

Doug Webbin Holland

The Doug Webb Trio. Challenge Records

muziekboek • Roel Sikkema

Het heeft lang geduurd, maar eindelijk was het zover. Op 12 december, precies 101 jaar na het geboortejaar van Pierre Palla, werd het naar hem ge-noemde concertorgel weer in gebruik genomen. Het in 1935 gebouwde instrument heeft een bewogen geschiedenis. Die wordt uitgebreid beschreven in een schitterend uitgegeven boek. Dat gaat niet alleen over het orgel zelf. We lezen ook de levensgeschiedenis van de be-kendste bespeler, van wie ik lange tijd heb gedacht dat zijn naam een pseudoniem was. Maar hij heette echt Palla, of eigenlijk Pala. Zijn voorgeslacht kwam uit Hongarije, maar een ambtenaar van de burgerlijke stand was wat onnauwkeurig bij het inschrijven van de fami-

lienaam. Verder zijn er hoofd-stukken over de ontwikkeling van het theaterorgel in het al-gemeen, van de leveranciers (pijpenmakers vooral) en van de restauratie van het orgel. Het wordt gecompleteerd met een uitvoerige beschrijving van de registers, echt iets voor de freaks. Daar staat tegenover dat het boek rijk geïllustreerd is en ondanks zijn omvang maar 25 euro kost.

+ standaardwerk over het fenomeen theaterorgel

+ mooie beschrijvingen van het leven van Pierre Palla en geschiedenis van het orgel

- vrij groot deel alleen leesbaar voor orgelfreaks

Pierre PallaConcertorgel

Cor L. Doesburg (red.). Uitg. Muziekcentrum

van de Omroep,Hilversum 2019.

264 blz. € 25

avontuur/komedie/drama Jaap-Harm de Jong beeld the searchers

Een jonge man met het syndroom van Down. Een bejaarde man met spierwit haar die zijn kamergenoot is. De tweede weet met een lap stof en een wandelstok de tralies voor hun raam om te buigen, zodat de eerste – slechts gehuld in een grote witte onderbroek en inge-smeerd met zeep – naar buiten kan glippen op weg naar de vrijheid die hij al veel langer zoekt. Het is slechts een van de komische en warmbloedige scènes die The Peanut Butter Fal-con rijk is.De jongen met het syndroom van Down heet Zak. Hij hoort natuurlijk helemaal niet thuis in een huis voor ouderen, maar ergens anders is geen plek voor hem. Zijn droom is om ooit Salt Water Redneck te ontmoeten, een bekende showworstelaar. Nu zijn laatste ontsnappings-poging gelukt is, is de kans dat hij zijn idool

gaat ontmoeten aanzienlijk toegenomen. Als hij op zijn vlucht Tyler – een vrijbuiter die wor-stelt met pijn uit het verleden – ontmoet, vor-men de twee eerst een onwillig, maar al gauw een onafscheidelijk duo.

nieuw soort familieZe zetten samen koers richting North Carolina waar de sportschool van Salt Water Redneck is. Intussen worden ze allebei opgejaagd. Tyler door twee vissers van wie hij in een boze bui de netten in brand heeft gestoken en Zak door Eleanor, zijn persoonlijke begeleider voordat hij ontsnapte.Twee mannen die buiten de maatschappij val-len en in elkaar een vriend herkennen. Een nieuw soort familie, iets waar ze allebei naar snakken. Onderweg naar hun doel doen ze

krachttraining, zodat Zak steeds meer ‘The Pea-nut Butter Falcon’ wordt. Als volleerd show-worstelaar fladdert hij met van takken ge-maakte valkenvleugels en smeert hij zijn wangen in met pindakaas voor een vervaarlijk uiterlijk.Het zorgt voor een sympathiek en hartverwar-mend verhaal, dat tegelijkertijd ook wat braaf en voorspelbaar is. Alle elementen – spanning en avontuur, wonderlijke ontmoetingen onder-weg, toenadering tussen de hoofdpersonen en zelfs een vleugje romantiek voor Tyler – zijn aanwezig, maar toch blijft gevoel knagen dat het dwarser had gekund.Ga dus niet naar The Peanut Butter Falcon voor de verrassing, maar geniet van een lief verhaal dat je in ieder geval met een warm gevoel ach-terlaat. ■

Feelgood zonder rafelrandjes

Veertig jaar oud is Apocalyps

Now inmiddels. De film uit

1979 waarmee regisseur

Francis Ford Coppola de gekte

van de Vietnam-oorlog

probeerde te vangen op het

witte doek.

Na een eerdere remake in 2001 is de film op-nieuw onder handen genomen. Iets meer dan 3 uur duurt het epos nu, waarbij beelden en ge-luid een digitale oppoetsbeurt hebben gekre-gen. Het doet recht aan deze film die in het maakproces geen einde lijkt te kennen. Even wat feiten op een rijtje. Na ongeveer een maand werd de ene hoofdrolspeler ingewisseld voor een andere. Deze nieuwe hoofdrolspeler, acteur Martin Sheen, werd tijdens de opnames getroffen door een hartaanval.Een andere belangrijke rol werd vervuld door Marlon Brando, met wie Ford Coppola al eerder had samengewerkt voor The Godfather. Brando verscheen echter lusteloos, tegendraads en dik op de set. Zijn weerspannige gedrag kostte de nodige tijd en er moesten allerlei kunstgrepen uitgevoerd worden om zijn lijf zo gunstig mo-gelijk in beeld te krijgen. Dat betekende veel werken met schaduw en de juiste camera-standpunten. En dan waren er nog de telkens oplopende kosten die ervoor zorgden dat de regisseur nieuwe hypotheken moest afsluiten en verschillende miljoenen eigen geld in het project moest steken. Het ontlokte hem de ver-zuchting dat de film niet over Vietnam ging, maar Vietnam zelf was.

Apocalyps Now is losjes gebaseerd op de roman ‘Heart of Darkness’ van Joseph Conrad. Hoofd-persoon is kapitein Benjamin L. Willard. Zijn opdracht is om per boot de rivier Nùng te beva-ren vanuit Vietnam richting Cambodja. Daar leeft kolonel Walter E. Kurz verstopt in het re-genwoud als een soort halfgod. Er zijn berich-ten over hem binnengekomen dat hij waanzin-nig is geworden. De opdracht voor Willard is om de activiteiten van Kurt te beëindigen, zon-der enig voorbehoud. De reis die Willard

maakt, blijkt steeds meer een symbool te zijn voor de oorlog zelf. Waar het begin van hun boottocht nog redelijk overzichtelijk is, wordt de reis allengs gevaarlijker en raken Willard en de mannen die met hem meereizen steeds meer de grip op werkelijkheid kwijt. Het afzak-ken van de rivier is een afdalen in de diepste krochten van de menselijke psyche waar rede-lijkheid ver te zoeken is en zaken als diepe angst en complete gekte in alle hevigheid op-borrelen.

dood en verderfDe eerste helft van de film is nog een redelijke standaard-oorlogsfilm met enkele iconische scènes en uitspraken. Zo is er bijvoorbeeld een napalmaanval met helikopters op de monding van de rivier Nùng. Deze wordt geleid door lui-tenant-kolonel Bill Kilgore. Hij laat vanuit een van de helikopters een opera van Wagner klin-

ken terwijl hij dood en verderf zaait, en biedt na afloop een van Willards kameraden de mo-gelijkheid te surfen op de golven van een nu veilige zee. Enthousiast roept hij na de aanval uit: ‘I love the smell of napalm in the morning!’Naarmate Willard dieper doordringt in onbe-kend gebied wordt de film ongrijpbaarder. Het is een wereld waarin de gangbare wetten van goed en kwaad of inschattingen van wat nor-maal en niet normaal is, niet meer van toepas-sing zijn. Daarmee is Apocalyps Now een af-

schrikwekkende en gruwelijke anti-oorlogsfilm geworden en tevens een eerbetoon aan alle mensen die daar hun leven gaven, of ze de oor-log nu overleefden of niet.Samen met Apocalyps Now: The Final Cut ver-schijnt ook de korte documentaire Dutch Angle: Chas Gerretsen & Apocalyps Now in de bioscoop. De Nederlandse oorlogsfotograaf Chas Gerret-sen mocht in 1976 zes maanden lang fotografe-ren op de set van Apocalyps Now. Het is een mooi portret van enerzijds de fotograaf zelf, die

Het afzakken van de rivier is een afdalen in de diepste krochten van de

menselijke psyche.

oorlog/drama Jaap-Harm de Jong beeld eye filmmuseum

Enthousiast roept hij uit: ‘I love the smell of napalm in the morning!’

Complete chaos in Vietnam-oorlog

| film

22

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Gulliver

Eindelijk is het zover: de

beroemdste sciencefic-

tionsaga van het witte

doek vindt haar

voltooiing.

Na bijna vijftig jaar enorme succes-sen en teleurstellingen in even zovele films, series en vertakkingen is dat nog een hele opgave. Gelukkig vin-den we J.J. Abrams aan het roer van deze laatste film van de drie Star Wars-trilogieën. Zijn kundige regis-seurshand leidt ook nu weer tot veel

kijkplezier met als bonus de diep-gang die elke Star Wars-film ver-dient.Vanaf de originele delen hebben de films altijd een flinke hoeveelheid maatschappijkritiek in zich. Ook met The Rise of Skywalker laat Abrams je nadenken over corrupte leiders, tota-litaire systemen en het verzet van gewone mensen. De club van rebel-len die het op moet nemen tegen de kwade krachten zijn ook nu weer ernstig in de minderheid. Tegenge-steld aan de uniforme stormtroopers zijn zij enorm verschillend van el-kaar. Het is juist in die verscheiden-heid dat zij steeds hun kracht vinden. Soms is het nog slechts de hoop van één die de angst verdrijft. Daarmee lukt het de rebellen om de onder-drukte volken van vele sterrenstel-sels de moed te geven om hun juk af te werpen.De Star Wars-saga gaat over het ge-vecht tussen goed en kwaad, tussen

licht en donker, maar ook over geloof in die kleine club rebellen. Zij verlie-zen door hun kleine aantallen vaak genoeg de hoop, maar weten door hun liefde voor elkaar vol te houden. De haatdragende Kylo Ren laat zien wat er gebeurt als je je laat leiden door angst. Zoals Yoda al eerder zei: ‘Fear is the path to the dark side. Fear leads to anger. Anger leads to hate. Hate leads to suffering.’ Hoop laat personages zich echter uitstrekken naar het goede, het licht. The Rise of Skywalker laat in Rey en Kylo Ren beide kanten zien. Hoop leidt bij Rey tot vertrouwen, overgave en opoffe-ring. Het is haar hoop, vertrouwen en liefde die in de finale van de film le-ven en heling brengen.In The Rise of Skywalker moeten Rey en Kylo Ren beslissen wat ze toelaten in hun hart: angst of hoop. En omdat dit het einde van de saga is, komen heel veel oude vrienden en vijanden terug. Dat zorgt voor emotionele scè-nes, oplopende spanning en een krachtige ontknoping. Naast het ver-haal van de twee protagonisten is er genoeg ruimte voor andere geliefde karakters als Poe, Finn, Chewbacca en droids R2D2, 3CPO en BB8. Het universele verhaal, de effecten, mu-ziek en actie maken The Rise of Sky-walker tot een waardige afronding van de geschiedenis van de Skywal-kers. En voor diegenen die nog niet genoeg kunnen krijgen van dat uni-versum: er zijn geruchten over nieu-we films en series. ■

Boaz van Luijk • Boaz van Luijk beeld the walt disney company

Eén laatste blikop mijn vrienden

Star Wars: The Riseof Skywalker★★★★✩

Regie: J.J. Abrams. Met CarrieFisher, Daisy Ridley, John Boyega e.a. 142 minuten. Kijkwijzer: vanaf 12 jaar. In 137 bioscopen.

+ krachtig verhaal+ gebruik van effecten en muziek- te veel willen afronden

Rey en Kylo Ren moeten beiden beslissen wat ze toelaten in hun hart.

avontuur/komedie/drama Jaap-Harm de Jong beeld the searchers

The Peanut Butter Falcon★★★✩✩

Regie: Tyler Nilson, Michael Schwartz. Met: Shia LaBeouf, Dakota Johnson, Zack Gottsagen, ThomasHaden Church, Bruce Dern, e.a.93 minuten. Kijkwijzer: vanaf 12 jaar. In 33 bioscopen.

+ syndroom van Down in een positief daglicht gesteld

- verhaal mist scherpe randjes

als jonge Groningse jongen te veel vragen stel-de en anders was. Hij paste niet in de omge-ving waar hij opgroeide en trok de wereld in.Anderzijds komt uit zijn verhaal opnieuw naar voren wat een complete chaos het maken van de film was. Over elkaar buitelende ego’s die in megalomaan en afwijkend gedrag niet voor el-kaar onder wilden doen. Ontluisterend, maar Gerretsen kon ermee omgaan. In zijn eigen woorden: ‘Ik snap mensen niet, maar ze fasci-neren me wel.’ ■

oorlog/drama Jaap-Harm de Jong beeld eye filmmuseum

Apocalyps Now: The Final CutRegie: Francis Ford Coppola. Met Martin Sheen, Marlon Brando,Robert Duvall, e.a. 183 minuten.Kijkwijzer: vanaf 16 jaar.In 23 bioscopen.

Dutch Angle: Chas Gerretsen& Apocalypse NowRegie: Baris Azman. Met ChasGerretsen, e.a. 32 minuten.Kijkwijzer: vanaf 12 jaar.In 12 bioscopen.

film | nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

23

Gulliver

Nederlands Tegelmuseum, Eiken-zoom 12, Otterlo. Open: di-zo 13.00-17.00 uur.

nederlandstegelmuseum.nl

Sophia Geuze beeld nationaal tegelmuseum / Marjon Gemmeke en Köppen Marcel

museum

In welk museum zijn we vandaag?Het Nationaal Tegelmuseum in Ot-terlo. Een museum dat ontstaan is uit de tegelcollectie van de Friese archi-tect Gerrit Feenstra (1890-1985). Het museum is gevestigd in twee bunga-lows die Feenstra ontwierp. Het mu-seum opende al in 1961 zijn deuren. Inmiddels is de tegelcollectie flink uitgebreid. Sinds twee jaar zijn bij-voorbeeld de tegels te zien die He-lene Kröller-Müller (1869-1939) ver-zamelde. Tegels met een hoekje eraf kregen een lijstje om het gebrek te verdoezelen. Feenstra was vooral ge-interesseerd in oude en moderne te-gels, niet in die uit zijn eigen jeugd. Dat zijn tegels in art-nouveaustijl die vooral gebruikt werden voor recla-mes. Deze schitterende tegeltableaus zijn inmiddels ook toegevoegd aan de collectie. Verder is er in het mu-seum veel aandacht voor de techniek van het tegels bakken en kleuren. En er is te zien hoe de tegels beïnvloed zijn door verschillende kunststro-mingen. Een tegel is een praktisch product dat ook nog eens mooi vormgegeven kan worden. De eerste tegels werden gebruikt als plint en rond het haardvuur, omdat ze ge-makkelijk schoon te houden waren. En rond de haard – de centrale plek in huis – kon je er ook mee pronken. Toen mensen meer besef van hygiëne kregen, werden tegels steeds vaker in winkels gebruikt.

Wat moet je hier beslist zien?Het portret van Wilhelmina, de vis-sen en vogels van Escher, de enorme tegelpers en het wandreliëf ‘De ge-lukkige olifant’ dat ooit op het vakan-tiehuis van de Oranjes in Italië zat. Verder de imposante Zaanse smuiger – een schouw -- die helemaal is bete-geld met bijbelse voorstellingen. Wie er niet uitkomt om welk bijbelver-haal het gaat, kan de bijbeltekst op-zoeken. Die staat namelijk ook op het tegeltje. Onomwonden worden de verhalen afgebeeld. Die van koning David die op zijn dak naar de baden-de blote Batseba kijkt, bijvoorbeeld. Vergeet ook de vitrine met misbak-sels niet. Daarin ligt een tegeltje van een ridder onder een poort. De kleur van de poort is uitgelopen waardoor het tegeltje een griezelverhaal lijkt te vertellen.

Wat valt tegen?De bereikbaarheid met openbaar vervoer en de parkeermogelijkheden. Het museum bevindt zich in een ge-wone woonwijk en heeft dus geen parkeerplaats. Verder valt juist alles mee. Achter de gevel van de bunga-lows verwacht je niet zoveel tegels aan te treffen.

Is er iets christelijks te zien?Jazeker. En niet alleen op die Zaanse smuiger. Op een andere schouw is te zien hoe Jozef door zijn broers wordt verkocht. Het tafereel beslaat de vol-

ledige schouw. Een ander tableau toont Mozes in het biezen mandje. En er zijn tal van losse tegeltjes vol bijbelverhalen al dan niet met bijbel-tekst. Bijvoorbeeld van de opstanding en de kruisiging, maar ook van Pe-trus die probeert over het meer te lopen. In de zaal waar ook presenta-ties gegeven kunnen worden, hangt een enorm tableau van een onder-deel van de kruisweg van Jezus. Pila-tus wast zijn handen in onschuld. Het is afkomstig uit een afgebroken rooms-katholieke kerk in Den Haag.

Hoe smaakt de koffie?De koffie is prima. Hij wordt vers ge-zet en geserveerd in een kop met schotel in de Koffiekamer. Daar han-gen mooie tegeltableaus, bijvoor-beeld een uit een Amsterdamse vis-handel, een over boterbereiding en een uit een serie over de jaargetijden.

Hoe is de museumshop?De winkel staat tjokvol spullen die in de meeste museumwinkels te vinden zijn, maar nu met tegelmotieven: kaarten, boeken, sleutelhangers, placemats en mokken. En er zijn te-geltjes met cijfers te koop die als huisnummer kunnen dienen.

Je moet hier beslist naartoe ...... als je inspiratie zoekt voor je eigen interieur, je meer wilt weten over de geschiedenis van de tegel of een leuk cadeautje zoekt.

Nederland kent zo’n duizend officiële musea, en daarnaast een groot aantal officieuze. Welke verborgen pareltjes zitten daartussen?

Vandaag: Nationaal Tegelmu-seum in Otterlo.

Collectie fotografie, Nederlands Tegelmuseum, Otterlo

De Zaanse smuiger is betegeld met bijbelse taferelen.

Voor de blauwe tegeltjes in zwang raakten, waren de tegels veel kleurrijker.

Een tableau van Mozes in het biezen mandje.

Tegels zijn praktisch en decoratief

24

nederlandsdagblad vrijdag 20 december 2019

Gulliver