Nl 2030 contouren van een nieuw nederlands verdienmodel

NL 2030Contouren van een nieuw Nederlands verdienmodel

Perspectieven 2012

Rapport

The Boston Consulting Group (BCG) is een wereldwijd opererende management consultant en is toonaangevend op het gebied van strategie. Samen met onze klanten onderzoeken wij mogelijkheden om meer waarde te creëren, adresseren we complexe uitdagingen en transformeren we organisaties. Dit doen we in allerlei bedrijfstakken en op allerlei terreinen. Onze organisatiespecifieke aanpak combineert diepgaand inzicht in dynamiek van bedrijven, organisaties en markten met vergaande samenwerking met alle niveaus van de klantorganisatie. Dit zorgt ervoor dat onze klanten duurzaam concurrentievoordeel opbouwen, sneller en effectiever werken, betere organisaties bouwen en verzekerd zijn van blijvende resultaten. BCG is opgericht in 1963 en heeft 77 kantoren in 42 landen.

NL 2030

CONTOUREN VAN EEN NIEUW NEDERLANDS VERDIENMODEL

HUIB KURSTJENS

JAN WILLEM MAAS

THOMAS STEFFENS

Oktober 2012 | The Boston Consulting Group

2 | NL 2030: Contouren van een nieuw Nederlands verdienmodel

INHOUD

3 INLEIDINGENDOELSTELLING

5 CONCLUSIESENAANBEVELINGENNieuw verdienmodel nodigNieuwe succesfactorenDoorkijk naar 2030Implicaties voor overheid en bedrijfsleven

8 AANPASSINGSVERMOGENWORDTDENIEUWEBRON VANWELVAARTAnalyse van ons huidige landelijke verdienmodel Het belang van traditionele landenvoordelen neemt afDe toenemende vergankelijkheid van bedrijfsvoordelenConclusie

18 DENOODZAAKVOORVERANDERINGENINNEDERLANDHet toenemende belang van vernieuwingstalentWe moeten ons maatschappelijk aanpassingsvermogen verhogenConclusie

24 HETNEDERLANDSEVERDIENMODELIN2030

30 AGENDAVOORDENEDERLANDSEOVERHEIDMeer vernieuwingstalent en meer aanpassingsvermogenOverheid met groter en sneller aanpassingsvermogenZorg voor maatschappelijk draagvlakConclusie

38 AGENDAVOORHETNEDERLANDSEBEDRIJFSLEVENHet sneller benutten van bestaande concurrentievoordelenOndernemingen moeten sneller nieuwe bedrijfsvoordelen realiserenGezamenlijk bijdragen aan vernieuwingstalent en maatschappelijk aanpassingsvermogen

43 NAWOORD

44 DANKWOORD

45 BIJLAGEN

52 AANDELEZER

The Boston Consulting Group | 3

INLEIDING EN DOELSTELLING

Nederlandiseenrijkengelukkigland.Gemetennaarinkomenperhoofdvandebevolking,algemeengeluksgevoel,relatief

gelijkmatigeinkomensverdelingensocialemobiliteit,bevindtonslandzichsteevastbovenaanderanglijsten.Hetisechternietvanzelf-sprekenddatonslanddezepositiezalwetentebehouden,zelfsnietalsdeeffectenvandecrisisbeperktblijven.Willenweonzewelvaartenwelzijndekomendedecenniavergrotenofzelfsmaaroppeilhouden,danzullenweeenaantalfundamenteleuitdagingenvoorheteconomischsuccesvanNederlandonderogenmoetenzien.

Onzewelvaartisvoortgekomenuiteen‘verdienmodel’datsuccesvolgebruikheeftgemaaktvanonzegeografischeligging,onzehoogopge-leidebevolking,dehogekwaliteitvanonzeinfrastructuurenonzeinternationalehandelsgeest.Maarwaardezefactorenonsinhetver-ledeneenvoorspronggavenopanderelanden,biedenzenusteedsminderonderscheid.Onsverdienmodelvoldoetdaaromnietlangervoorhetvergrotenvanonzewelvaartopdemiddellangetermijn. Omverderegroeivanonzewelvaartenonswelzijnterealiserenzul-lenweopeeningrijpendvernieuwdverdienmodelmoetenovergaan.Hoezietdatverdienmodelvandetoekomsteruit?Hoeverdienenwein2030onsinkomen?Enwelkemaatregelenmoetenwenualnemenomdaarmeeoplangetermijnsuccesvoltezijn,terwijldewereldzelfsvoordeeerstkomendejarenvoloponzekerheidinzichherbergt?


InditrapportwilTheBostonConsultingGroupeeneersteantwoordopdezevragengeven.Weschetseneenbeeldvaneennieuwverdien-modelwaarmeeNederlandin2030zijnwelvaartkancreëren.Omtebeginnenanalyserenwedefundamentelebronnenvanonzehuidigewelvaart,demanierwaaropdezeveranderenendekansenenbedrei-gingendieditmetzichmeebrengt.Weverbindendaarbijde‘macro-wereld’vanlandenenhuneconomieënmetde‘micro-wereld’vanondernemingenenmensen.Ditrapportgeeftdaarmeeheldereeconomischefeitenenrealiteitendieduidelijkmakenopwelkebeleidsterreinenveranderingenvereistzijn.Onzebevindingenverta-lenwetenslotteinconcreteaanbevelingenvoordeoverheid,maat-schappijenhetbedrijfsleven.

MetditrapportgevenweeenaanzettoteenhoognodigdebatoverdeagendawaarmeeNederlandzijnwelvaartdekomendedecenniakanvergroten.Wegevengeenpolitiekevisieophoediewelvaartverdeeldmoetworden.Wegevenwelaanwelkeuitwerkingkeuzesvanpolitiekenbedrijfslevenhebbenoponstoekomstigeverdienmodel.Eenwer-kelijkbegripvanonstoekomstigeverdienmodelendemaatregelendiealopkortetermijnnodigzijnomhettebouwen,zijnvancruciaalbelangvoordewelvaartenhetwelzijnvandevolgendegeneraties.


Onswelvaartsniveauwordtvooreen belangrijkdeelbepaalddoorhetdeel

vandeeconomiedatisblootgesteldaaninternationaleconcurrentie.Derelatieveproductiviteitvan(demedewerkersin)diebedrijfstakkenbepaaltinwelkemateecono-mischeactiviteitinNederlandplaatsvindtenwelkebeloninghiertegenoverstaat.Vandaagdedagisongeveer25%vandeNederlandseberoepsbevolkingdirectofindirectbloot-gesteldaaninternationaleconcurrentie (bv.boeren).Hetsalarisniveauvoordiear-beidissterkgerelateerdaanhunproductivi-teitinvergelijkingmetdievanconcurrenteninanderelanden.EenNederlandseboerverdientbijvoorbeeld65keerzoveelalseenThaiseboer,maarheeftookeenproductivi-teitinoutputvaneenfactor75hoger.Deoverige75%vanonzeberoepsbevolkingisnietofnauwelijksblootgesteldaaninter-nationaleconcurrentie,denkbijvoorbeeldaankappers,buschauffeursofrechters.OokhunsalarissenzijnvelemalenhogerdandievanhunThaisecollega’s,maardatkomtnietdoordatzijopééndagveelmeerknipbeurtendoen,ritjesrijdenofvonnissenvellen.Huninkomenwordtnietbepaaldaandehandvanhunrelatieveoutput,maarviaconcurrentieopdebinnenlandsearbeidsmarkt,waarinzijconcurrerenmetmedewerkersuitbedrijfs-takkendiewelinternationaal(moeten) concurreren.Niethuneigenrelatieveproduc-tiviteit,maardievande‘verhandelbare’ (=blootstaandaaninternationaleconcurren-

tie)25%bepaaltdusingrotematehuninko-men.75%vandeNederlandsewerknemersisindatopzichtafhankelijkvandeoverige25%.Nietvandeslimste25%,nietvandebestverdienende25%,maarvande25%diebloot-staataaninternationaleconcurrentie.Deproductiviteitvanonzebedrijfstakkendieinternationaal(moeten)concurrerenisder-halvevancruciaalbelangvoorhetinkomens-niveauvandegeheleberoepsbevolkingenmaatschappij.

Nieuw verdienmodel nodigDeproductiviteitvaninternationaalconcur-rerendebedrijfstakkenwordtgedrevendoorvoordelendieeenlandbiedt(‘landenvoor-delen’)endoorconcurrentievoordelenvanbedrijvenzelf(‘bedrijfsvoordelen’).Delandenvoordelenwaarmeeonslandzichtraditioneelwistteonderscheiden(zoalsonsbelastingregime,dekwaliteitvanonzefysiekeenICT-infrastructuur,onzebeheersingvanvreemdetalen,enz.)zullenonsnietveellangerhetconcurrentievoordeelvanweleerverschaffen:deverschillenmetandere –zowelontwikkeldealsookopkomende– landenlopennamelijkinhoogtempoterug.Wewordendaarmeesteedsafhankelijkervanonzebedrijfsvoordelen.Nederlandseonder-nemingenbeschikkengelukkignogsteedsoverspecifiekeconcurrentievoordelen,maardehoudbaarheidstermijndaarvanwordtsteedskorter.

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN


Dewereldeconomiewaarinonzeinternatio-naalconcurrerendebedrijfstakkenzakendoenverandertnamelijksteedssneller.Nokiaverloorzijnleidendepositieinmobieletele-foonsinminderdandriejaaraanApple.TomTombouwdeenverloorzijnleidendepositieinminderdaneendecennium.Maarookinminderhightechbedrijfstakkenalsfinanciëledienstverlening,kledingentrans-portzienwesteedsvakerdatnieuweonder-nemingenongekendsnelmarktenveroverenendatgevestigdebedrijvenevensnelhunmarktpositiesverliezen.Desnelheidvanver-anderingistoegenomendoordriefactoren:

• Eenenormetoenamevantechnologischevernieuwing.Dezewordtgedrevendoordewereldwijdebevolkingsgroei,destij-gingvanemancipatieniveausendeverbe-terdetoegangtot(hoger)onderwijs.

• Eensterkeversplinteringvandebehoef-tenvanklanten.Déklantbestaatbijnanietmeer:klantbehoeftenzijnonderanderedoortoenemendewelvaartsterkgesegmenteerd.Wijverwachteneenverdereversplinteringvandeklantvraag,bijvoorbeelddoordatonzehuidigeleve-ringsmodellenvoorgrondstoffen,zorgenpensioenontoereikendzullenblijkenenduskansenbiedenvoornieuweproposities.

• Eensnelplatterwordendewereld.Ditishetgevolgvanondermeerdevormingvaneconomischeunies,afnemendevalu-tarisico’s,versterkingvaninternationaleinstitutiesendeafnamevangeopolitiekerisico’sinveelregio’s.

Dezedriefactorenbiedennieuweonderne-mingensteedsvakerdemogelijkheidnieuwetechnologietekoppelenaanvoorheenver-borgenklantvragenenhiermeegevestigdespelersteverslaan.Ineenplattewereldkun-nendezevernieuwendeondernemingeninkortetijdhunpropositiewereldwijduitrollenenzoookgevestigdebuitenlandsespelersuitdagen.

Hetgevolgvanditallesiseenvoortdurendtoenemendesnelheidvaneconomischever-andering:bedrijfsvoordelenkomenengaansteedssneller.Welevenineensteedssneller

veranderende(ookwel‘volatielere’)wereld.Endesnelheidvanveranderingzaldekomendetweedecennianogeensverderver-dubbelendoorverderegroeivandebevol-king,onderwijstoegang,emancipatieenklant- vraagversnippering.Heteindevandezever-snellingstrendisnognietinzicht.

Nieuwe succesfactorenInsteedssnellerveranderendetijdenzijndewinnaarsvanvandaagsteedsvakerensnellerdeverliezersvanmorgen.Debronvanonsverdienvermogen,deconcurrentievoordelenvanonzeinternationaalconcurrerendeondernemingen,wordtdussteedsminderbetrouwbaar.Tegelijkertijdwordenwe,methetverdwijnenvanonzelandenvoordelen,steedsafhankelijkervandiebron.Dathoeftnietperseeennadeeltezijn:insteedssnellerveranderendetijdenvalternietalleenmeerteverliezen,maarookmeertewinnen.Landenwaarinondernemingenzichgoedensnelaankunnenpassenaannieuwetechno-logieeneenversplinterdeklantvraagzullenprofiteren.Ineenvolatielerewereldwordtaanpassingsvermogensteedsmeerbeloond.Starheidwordtsteedsharderafgestraft.

Detweecrucialeingrediëntenvooreenlandenbedrijfslevenomtekunnenprofiterenvaneensteedssnellerveranderendewereldzijn:

1. Vernieuwingstalent: mensendiemoge-lijkeconcurrentievoordelenidentificerenineenzeevannieuwetechnologieën,dataenversplinterendeklantvragenenineensteedsinternationalerspeelveld;en

2. Maatschappelijk aanpassingsvermogen waarmeeondernemingendezeconcurren-tievoordelenkunnenrealiseren.Alleenalsweovermaatschappelijkefundamenten(bv.financiering,vergunningen,arbeids-markt,enz.)metvoldoendeaanpassings-vermogenbeschikken,zullendedoorvernieuwingstalentgeïdentificeerdenieuwevoordelenookdaadwerkelijktijdiggerealiseerdkunnenworden.

Metdezetweealsbelangrijksteingrediëntenvooronstoekomstigeconcurrentievermogenstaanwevooreengroteuitdaging.WantNederlandexcelleerthelaasnietinhet


ontwikkelen,aantrekkenenbehoudenvanvernieuwingstalent.Onsonderwijssysteemismetnamegerichtophetverhogenvanhetgemiddeldeniveau,voorhetkoesterenenverbeterenvandeuitblinkerslijktteweinigaandacht.Weslagenernietinonseven-redigeaandeelinhooggekwalificeerdeken-nismigrantenaantetrekken.Envaneenklimaatwaarinvernieuwingstalentoptimaalgeprikkeldwordttothetleverenvantoppres-tatieslijktonvoldoendesprake.

Evenminblinkenweuitmethetaanpassings-vermogenvanonzemaatschappelijkefunda-menten.Desnelheidvanpubliekebesluitvor-minglaatvaaktewensenover.Toegangs- barrièresvoornieuweondernemingenzijnveelalonnodighoog,netalsuittredingsbar-rières.Daarnaastwerktonzearbeidsmarktaanpassingsvermogennietaltijdindehand.Bestuurdersbinnenzoweldeoverheidalshetbedrijfslevenmoetendaaromnumaatrege-lennemendieonsmaatschappelijkaanpas-singsvermogenenvernieuwingstalentsnelenaanzienlijkverbeteren.

Doorkijk naar 2030Wekunnennietvoorspellenwatdewinnen-debedrijfstakkenin2030zullenzijn.Desec-tormixzalvoortdurendensnellerdannuveranderenendatgeldtookvoordepositievanNederlandinbepaaldebedrijfstakken.WiehadooitgedachtdatFinlandzijnpositieinhightechinvijfjaarzouverliezen?Inplaatsvanonsterichtenopdewinnaarsvanvandaag,zullenwemoetenwerkenaanonsvermogenonsaantepassenaansnelleveran-deringenintechnologieensteedsverdereklantvraagversnippering.

Wevoorzienin2030eenlandschapmetondernemingendieeensmallerefocusopproductenenklantenkoppelenaangroteregeografischereikwijdte:vangediversifieerderegionaalactieveondernemingennaargespecialiseerdewereldwijdopererendeondernemingen.Dieondernemingenzullenbovendienveelsnellerdanvandaaghun(productie)capaciteitop-énafbouwenomdatookhunrelatieveconcurrentiekrachtvakerensnellerzalveranderen.Datbrengtboven-dienmetzichmeedatondernemingenvakerzullenmoetenwisselenvanbedrijfsmodel.

Bedrijvendieinternationaalconcurrerenzullenzichmoetenrichtenopnicheswaarin hundiepeexpertisetothaarrechtkomt. EengrotendeelsEngelstaligearbeidsmarkt,integraleaansturingvandeRandstadals éénmetropooleneensolidaireverzorgings-staatzijnadditionelepuntenaandehorizonvan2030.

Implicaties voor overheid en bedrijfslevenDeoverheidmoetbouwenaaneenmaat-schappijmetmeervernieuwingstalenteneengrotermaatschappelijkaanpassingsver-mogen,bijvoorbeelddoormeergekwalifi-ceerdeimmigrantentoetelatenenonder-wijsmeertoetespitsenopexcellentie,doorprikkelstotstarheiduithetbelastingstelselteverwijderenendoorverderemodernise-ringvandearbeidsmarkt.Bovendienmoetdeoverheidhaareigenaanpassingsvermo-genvergroten,bijvoorbeelddoorwet-enregelgevingsnelleraantepassenoptechno-logischevernieuwingenendoorsnellerebesluitvormingoverondermeeroverheidsin-vesteringeninICTenfysiekeinfrastructuur.Ondernemingenmoetenzichzelfbetervoorbereidenoptoenemendesnelheidvanveranderingdoorhunaanpassingsvermogentevergroten,doorondermeermoderniseringvanhuntalentmanagement,hetvoerenvaneenminderstarrefinanciëlebalans,hetkoesterenvaneencultuurmettolerantievoorrisicoenmislukking,lerenteexperi-menterenmetrisicobeheersing,enz.Tenslottemoetenoverheidenbedrijfsleveneenbijdrageleverendooreenklimaatteschep-penwaarinexcellentiegewaardeerdwordtenerbegripisvoordenoodzaaktotmeeraanpassingsvermogen.

Inditrapportroepenwijoptotfundamen-televeranderingen.Hetrealiserenvandezeveranderingenzalnieteenvoudigzijnenzalweerstandoproepen.Succeshangtafvandewilenhetvermogenvanpolitieke,maat-schappelijkeenzakelijkeleidersomeenaan-trekkelijkperspectiefvoorNederlandin2030teontwikkelenenuittedragen.Nietaanpas-senisgeenoptie.Dewelvaartvanonsalle-maalstaatophetspel.Vanboertotbus- chauffeur.Voordevolgendegeneratieen diedaarna.


AANPASSINGSVERMOGEN WORDT DE NIEUWE BRON VAN WELVAART

HoeverdienenweinNederlandin2030onsinkomen?Vooreenantwoordop

dezevraagishetverhelderendnategaanwaarweonshuidigeverdienvermogenendaarmeeonsinkomensniveauaantedankenhebben.IndithoofdstukbehandelenwijdebronnenvandehogeproductiviteitvanNederlandenanalyserenwehoedezezichontwikkelen.

Analyse van ons huidige landelijke verdienmodelOnshuidigeverdienvermogenis,vergelekenmetdatinveelanderelanden,hoog.Datkomtvooraltotuitdrukkinginderelatiefhogeinkomensvanonzeberoepsbevolking:eenNederlandseboerverdientbijvoorbeeld 65keerzoveelalseenboerinThailand.Deverklaringvoorditverschilininkomen,endaarmeevoorhetverschilinwelvaarttussenbeidelanden,ligtvoordehand:deNeder-landseboerproduceertookveelmeerdanzijnThaisecollega.Hetverschilininkomen(eenfactor65)blijktbijboereninderdaadredelijkinlijnteliggenmethunverschilinproductiviteit(eenfactor75)1.MaarwaaromverdienteenNederlandsebuschauffeurcirca20keerzoveelalszijncollegainbijvoorbeeldPeru2?Nietomdatdieperdag20keerzoveelrittenofpassagierskilometersmaakt.Inter-nationaleproductiviteitsverschillentussenbuschauffeurszijn,netzominalsvoorhorecapersoneel,kappersofadvocaten,

geenafdoendeverklaringvoorhuninter-nationaalsterkuiteenlopendeinkomens.

Hetinditverbandrelevanteonderscheidtus-senboerenenbuschauffeursisdatland-bouwproducteninternationaalverhandelbaarzijnenbusrittenniet.EriseenwereldmarktvoorsuikerwaaropNederlandseboerencon-currerenmetThaiseboeren,geenNederlan-derreistnaarLimaomdaarenkeleenbusritjetegaanmaken.

Inkomensverschillentussenlandenwordenvooreenbelangrijkdeelbepaalddoorproduc-tiviteitsverschilleninbedrijfstakkenwaarininternationalehandelplaatsvindt.Naastland-bouwzijnditbijvoorbeeldook(delenvan)industriëleproductie,ICTendecreatievesec-tor.Inkomensinbedrijfstakkendienietofnauwelijkszijnblootgesteldaaninternatio-nalehandelzijnvandezeinkomensafgeleid.Mobiliteitopdenationalearbeidsmarktzorgtvooreenkoppelingvanloneninbeidetypenbedrijfstakken.Alssalarissenvoorboerenaan-zienlijkhogerzoudenzijndandievoorbus-chauffeurs,zoudenveelbuschauffeurszichlatenomscholen,metstijgendesalarissenvoorderesterendebuschauffeursalsgevolg(doorschaarste)endalendesalarissenvoorboeren(doormeeraanbodconcurrentie).EenNeder-landsebuschauffeurdanktzijninternationaalgezienhogeinkomendusnietprimairaanzijneigen(comparatieve)productiviteit,maar–inditvereenvoudigdevoorbeeld–aandehoge


productiviteitvanNederlandseboeren.Boe-renstaanhiersynoniemvoor‘internationaalconcurrerendebedrijfstakken’.

Relatieve productiviteit van 25% van onze beroepsbevolking bepaalt maatschappelijke welvaart

OnderzoekvanBCGnaarhoeonzeberoeps-bevolkinginditverbandissamengesteldleverteennieuwenzeeropmerkelijkinzichtop.Naaronzeschattingbevindtnietmeerdan25%vandeNederlandsewerkgelegen-heidzichinbedrijfstakkendiezijnblootge-steldaaninternationaleconcurrentie3. Figuur 1geeftdeopbouwvanditaandeelweer.Ditbetekent(bijdehuidigestandvandetechnologie)dat25%vandeNederlandsearbeidgoederenofdienstenproduceertdievervangenzoudenkunnenwordendoordievanbuitenlandseconcurrenten.Deimplica-tieshiervanzijnverstrekkend:toekomstigeinkomensniveausvanalleNederlanderszijngrotendeelsafhankelijkvanhoedeproducti-viteitvandeze25%vanonzeberoepsbevol-

king(of15%vandesamenleving)zichininternationaalopzichtkanblijvenmeten. Eeneventueelverliesaaninternationale concurrentiekrachtinbedrijfstakkendieinternationaalconcurrerenzouhetinkomens-niveauvandegeheleNederlandsebevolkingsterkonderdrukzetten.Ziebijlage1.

Gegevenditcrucialebelangvande(compara-tieve)productiviteitvanonzeinternationaalconcurrerendebedrijfstakkenvoorhettoe-komstigeNederlandseverdienvermogen,heb-benweinzichtnodigindefactorendietotproductiviteitsverschillentussenlanden(indezelfdbedrijfstak)leiden.Dezefactorenval-lenintweecategorieënuiteen:

• landgebonden concurrentievoordelenzoalshetklimaat,deaanwezigheidvannatuurlijkehulpbronnenofpolitiekestabiliteit(vanafhier:‘landenvoordelen’);

• bedrijfsgebondenconcurrentievoordelenzoalseensuperieuretechnologie,com-merciëlekrachtenmarktposities(vanafhier:‘bedrijfsvoordelen’).

Indevolgendetweeparagrafenonderzoekenwehoerobuustonzehuidigelandenvoor-delenenbedrijfsvoordelenzijn.

100

0

80

60

40

20

% van totale Nederlandse werkgelegenheid

24%6%17%

22%39%

61%100%

Totale tradablewerk-gelegenheid

Totale werk-gelegenheid

Tradablebedrijfs-takken

Non-tradablefunctiesin tradablebedrijfs-takken2

Tradablefunctiesin tradablebedrijfs-takken3

Tradablefuncties innon-tradablebedrijfs-takken4

Publieke1 ennon-tradablebedrijfs-takken

Tradable = internationaal concurrerend1Inclusief de sectoren Overheid, Onderwijs en Zorg2Bijvoorbeeld een verkoper3Bijvoorbeeld een ontwerper 4Bijvoorbeeld een IT-specialistNoot: Hiervoor hebben we CBS-data over de opbouw van de Nederlandse werkgelegenheid gecombineerd met internationale data (Bradford, Jensen & Kletzer, 2005) over het aandeel van internationale handel per bedrijfstakBron: CBS branche monitor, juni 2012, Institute for International Economics, BCG-analyse

Figuur 1 | ~25% van Nederlandse banen concurreert op internationale markten


Het belang van traditionele landenvoordelen neemt afAfstandenwordenkleiner(intijd),landengroeiennaarelkaartoeof,indewoordenvanThomasFriedman,‘dewereldwordtplatter’4. Debewijzenhiervoorvindenweoveralomonsheen:deglobaliserendeeconomie,devoortgaandeEuropeseintegratie,internatio-naalexpanderendeondernemingen,enz.Inditrapportgaanwenietdieperopdeze‘megatrend’in,maarbeschouwendezealseengegeven.

Nederlandse concurrentie-kracht steeds minder onderscheidend. We hebben een nieuw verdienmodel nodig

Daarnaastconstaterenwijdatdebovenge-noemdelandenvoordelenwereldwijdafvlak-ken.Factorenwaarmeelandenzichinhetverledenkondenonderscheidenmakenvan-daagdedaghetverschilnietmeer.Weheb-benhiervooroptweeniveausbewijzenverzameld:(1)opmacro-niveau,overdematewaarinlandenoppotentieelonderschei-dendefactorennaarelkaartoebewegenen(2)opnationaalniveau,overdematewaarin

specifiekNederlandseconcurrentievoordelenwordenbijgehaald.

Dekwaliteitvandeberoepsbevolking,hetmacro-economischeensocialeklimaat,hetbelastingregime,dekwaliteitvandeinfrastruc-tuur,debeheersingvanvreemdetalen,poli-tiekestabiliteit,betrouwbareinstitutiesentechnologischeexpertisewerdenlangetijdgezienalsdebelangrijkstefactorenvoorhetcreërenvanhetnationaleverdienvermogen.Opvrijwelaldezeaspectenzijnlandenechteropeenspectaculairemaniernaarelkaartoegegroeid:deaanvankelijkevoorlopershebbenslechtsbeperktevoortganggeboekt,deachterblijversvanweleerhebbeneengroteinhaalslaggemaakt.Deleidendelandenophetgebiedvaninstitutionelekwaliteit,technologi-scheexpertiseenmacro-economischklimaathebbenhunvoorsprongopdenummer10veelalzienhalverenindeafgelopentienjaar(ziefiguur 2).Verdernaarbenedenopderanglijstlatenlandeneensoortgelijkeconver-gentiezien,deverschillentussenbijvoorbeelddenummers10en40opdezedimensieszijneveneenssterkverminderd5.Dezeconvergentievanlandenvoordelenisechteenmondiaalfenomeen:zevoltrektzichnietalleentussenontwikkeldeenontwikkelendelanden,maarooktussenontwikkeldelandenonderlingenlangseengrootaantaldimensies.Bijlage2gaatinopenkeleuitzonderingenopdezelogica,zoalsdetoekomstbestendigheidvanpensioen-enzorgstelselsengezondeoverheidsfinanciën.

15

10

5

020112001

15

10

5

0

15

10

5

020112001 2001

Verschil tussen best presterende land en land dat de tiende plek inneemt1 in WEF-score

7

13

6

13

2011

89

Macro-economisch klimaat

Technologische expertise

Institutionele kwaliteit

Figuur 2 | Landenvoordelen nemen wereldwijd af

1Op basis van absolute score van nummer 1 en nummer 10 in 2001 en 2011 Bron: World Economic Forum Global Competitiveness Index 2001 en 2011


Devervolgvraagisofdezewereldwijdecon-vergentieookopNederlandvantoepassingis.Indejaren90goldendekwaliteitvanonzefysiekeenICTinfrastructuur,onsbelasting-regime,debeheersingvanhetEngelsenanderevreemdetalen,onzegeografischelig-gingenonzegasvoorraadalsdebelangrijkstefactorendieNederlandeenonderscheidendlandenvoordeelboden.Watisersindsdiengebeurd?OnzevoorsprongopgebiedvanfysiekeenICT-infrastructuurisaanzienlijkteruggelopen.Nietomdatonzekwaliteitisverminderd,maaromdatconcurrerendelan-dendeachterstandgoeddeelshebbeninge-haald.Bijdebeheersingvanvreemdetalenvoltrektzicheenzelfdetrend,onzevoor-sprongopomringendelandenishetafgelo-pendecenniumaanzielijkverminderd.Ookdeaantrekkelijkheidvanonsbelastingkli-maatisrelatiefmindergewordendoorEuro-peseconvergentieopditgebied.Ziebijlage3vooreengedetailleerdetoelichtingopdecon-vergentieophetgebiedvanonzevoormaligelandenvoordelen.

Samenvattendkunnenwestellendatfactorendieooithetverschilmaaktenlangzaamverwordentothygiënefactorendieiederlanddatmeewilspelenkanenmoetbezitten.Devoorspronglooptnietbijallelandenvoorde-lenperdefinitieterug;zeerspecifiekekennis,zoalsbijvoorbeeldonzekennisvanwater-management,lijkteenbehoorlijkbestendigvoordeeltebieden.Ditisechtereenuitzon-dering,ingrotelijnenbewegenlandennaarelkaartoe.Ditbetekentnietdatnationalebeleidsmaatregelenopdezeterreinennietlangervanbelangzoudenzijn,zezijnalleensteedsminderonderscheidend.Voortoekom-stigeconomischsuccesisdaarommeernodig.

De toenemende vergankelijkheid van bedrijfsvoordelenInhetbeginvandithoofdstukhebbenweuiteengezethoelanden-enbedrijfsvoordelenleidentotverschilleninproductiviteit,inkomensenverdienvermogen.Methetafnemenvanderelevantievandeoorspron-kelijkelandenvoordelenzoalswedatindevorigeparagraafhebbenbeschreven,wordtonslandvoorhetbehalenvanhogerepro-ductiviteits-eninkomensniveaussterkerafhankelijkvanbedrijfsvoordelen.Indeze

paragraafonderzoekenweofonzeonderne-mingendezevoordelenbezittenenkunnenbehouden.

De toenemende snelheid van veranderingen in het bedrijfslevenHetconventioneelstrategischdenkeninondernemingendraaitomhetcreërenvan‘houdbareconcurrentievoordelen’waarmeeeenbedrijfvoorlangeretijdaantrekkelijkerendementenweettebehalen.Indeafgelo-pendecenniahebbenweechtergeziendatbedrijfsvoordelensteedsminderduurzaamblijken.HetinomvangrelatiefbescheidenNintendoverdreefbinnendekortstekerengigantenalsSonyenMicrosoftuitdemarktvoorgameconsoles.Independer.nlheeftdeNederlandseverzekeringsmarktgeopendvoorkleine,vaaknauwelijksbekendeaanbie-dersvanfinanciëleproducten.Tegelijkertijdzienwedatsnelopkomendenieuwkomerssomszelfmaareenkortlevenisbeschoren:TomTomenRIM(producentvandeBlack-Berry)stondenaandewiegvannieuwemarkten,maardomineerdendezemaareven.Erzijntallozevandergelijkevoorbeeldentevinden:zijndatallemaalincidenten,ofwij-zenzeopeenaardverschuivinginhetbedrijfsleven?

Voor ondernemingen biedt winstniveau van gisteren steeds minder garantie voor winstniveau van morgen

BCGonderzochtovereenperiodevan50jaarhoelangondernemingenhunmarktleider-schaphebbenwetenvasttehouden.Deresultatenzijnopmerkelijk.Hetpercentageondernemingendateentop3-positieinzijnmarktineentijdspannevan5jaarverlorenzaggaanistussen1970en2010meerdanverdubbeld(ziefiguur 3).Dewinnaarsvanvandaagblijkensteedsminderdewinnaarsvanmorgentezijn.Deresultatenverschillenuiteraardsterkpersector:inbijvoorbeelddeolie-&gassectorenindebiersectorverschui-venmachtspositieslangzaam,inanderebedrijfstakkenverandertdetop3veelsnellerdangemiddeld.


BCGonderzochtdaarnaasthetbelangvanschaalgroottevoorondernemingen.Inhettraditionelestrategischdenkenzouschaal-groottesterkgepaardmoetengaanmethogerewinstgevendheid:schaalleidtimmerstotkostenvoordelen,meerinvesteringsmoge-lijkhedeninbijvoorbeeldR&D,eengroteredistributiekrachtengroteremogelijkhedenommerkbekendheiduittenutten.Dezevoor-delenstelleneenbedrijfbovendieninstaathaarpositieteverdedigen.Wieduseenmaalgrootenmachtigis,zouookrelatiefgemak-kelijkgrootenmachtigmoetenkunnen blijven.BCG’srecenteanalysevanallebeurs-genoteerdeondernemingenindeVSenCanadalaatechterietsheelanderszien:dekansdathetgrootstebedrijfineensectorookhetmeestwinstgevendis,isnuongeveer30%,terwijldatindejaren90nogcirca50%was(zie figuur 4).Schaalvoordelenvanvan-daagbiedensteedsmindereengarantievoordetoekomst.Viceversageldtdathetontbre-kenvanschaalvoordeleninveelbedrijfstak-kensteedsmindervaakeenbelemmeringvormtvoornieuwetoetreders.

OokinNederlandzijnverschuivingenwaar-neembaardiepasseninditbeeld:

• Allsecurisvanuithetnietseenleidendespelerinautoverzekeringengeworden.

OoittoonaangevendekledingmerkenalsMexx,EspritenO’Neillzijnbinneneenpaarjaarhunleidendepositieskwijtge-raakt.MetbescheideninvesteringenhebbenNEM,OxxioenGreenchoicesubstantiëlemarktaandelenindeleveringvangasenenergieveroverd.TomTombouwdeenverloorinminderdantienjaareenmarkt.Greenwheelsveroverdeeensubstantieelmarktaandeelopdegevestigdeautoverhuurdersen-verkopers.Dezeverandersnelheidbeperktzichniettothetgrootbedrijf.Zonlinemaaktgebruikvansatellietfoto’somzonne-paneelsystemenbinnen48uuroplocatieteontwerpen,zonderhiervoorhetbetref-fendepandtekomenbekijken.Hierdoorkanhetlandelijkmetlokaleinstallateursconcurreren.SuperBBQbezorgtleenbar-becues,etenendrinkwarenenserviesenbestekingrotedelenvanLimburg,Bra-bantenGelderlandviaeenkleineweb-site.Zoconcurreerthetmetslagers,cateraarsensupermarktenindeheleregio,alsookmetbarbecueverkopers.EnEVACvultjaarlijksdeEHBO-dozenvanzijnklantenaan,opbasisvaneensmart-phone-fotodiedezeklantenjaarlijksvanhunhalfvolledoosopsturen,enconcur-reertdaarmeemetdrogisterijeninhetheleland.

0

5

10

15

20

1960s 1970s 1980s 1990s 2000s

Percentage van ondernemingen dat in betreffende jaar top 3-positie in haar markt verloor

Bedrijfsvoordelen steeds vergankelijker

Figuur 3 | Voorheen succesvolle ondernemingen verliezen steeds sneller hun leidende posities

Noot: Alleen sectoren met meer dan 10 bedrijven meegenomenBron: BCG-analyse, Adaptability: The New Competetive Advantage, Harvard Buisiness Review, July 2011


• Datditwaarschijnlijkgeenincidentenmaarmanifestatiesvaneenbredetrendzijn,blijktuiteenanalysevanhetaantalbedrijfsfaillissementendeafgelopentwintigjaar.Hetaantalbedrijfsfaillisse-mentenperjaarisnamelijkgestegen metmeerdan50%(nacorrectievoordeconjunctuurendetoenamevanhetaan-talondernemingen,ziefiguur 5).

• Ookonzegrootsteondernemingenhebbenveelaleenturbulent,recentverleden.VeelvandegroteAEX-ondernemingenhebbenhunbedrijfsmodellenindeafgelopenvijftottienjaargrondigveranderd.TNTenKPNhebbeneengrootdeelvanhunactiviteitenafgestotenenhebbenhunbedrijfsvoeringgrondigherzien.ABNAMROheeftzichgrotendeelsteruggetrok-kenophaarthuismarkt,AkzoNobelheeftzichzelfgetransformeerdtoteentoonaan-gevendverfproducent,DSMisovergestaptvanbulkchemienaar‘lifesciences’,Philipsdoetnietlangerzelfdemassaproductievanconsumentenelektronicamaarstuurtwaardeketensaaninverlichting,medischetechniekenpersoonlijkeverzorging.OpeenniveaudaaronderzijnondernemingenalsBuhrmann,NumicoenHagemeyerovergenomen,terwijlCSMenStorkzijnopgesplitst.

Dewereldwijdtoegenomensnelheidvanver-anderingheeftdusookinNederlandzijnsporennagelaten.Stapvoorstapishetaan-zichtvanhelebedrijfstakkenbinnentienjaarveranderd.Bovenopdezeafnemende‘houd-baarheid’vanbedrijfsvoordelenkomtnogdevraaghoelangeenNederlandsbedrijfNeder-landsblijftendaarmeedevraaghoelangNederlandalslandkanblijvenprofiterenvandebetreffendebedrijfsvoordelen.Detoege-nomenmobiliteitvanondernemingendiewebinnenNederlandzien(Philips,AkzoNobel,Arcadis,DouweEgbertsenVodafoneNeder-landhebbenrecenthunhoofdkantoorver-plaatstnaarAmsterdam),zienweooksteedsmeeropinternationaalniveau.Hethoofd-kantoorvanhetonderdeelDomesticApplian-cesvanPhilipsisverplaatstnaarChina. DeCEOvanSchneiderElectricisvooreendeelvanzijntijdverhuisdnaarShanghai.AnderevoorbeeldenzijnCisco,Osram,BASF,NokiaenEmerson:elkvandezeondernemin-genheefteendivisiehoofdkantoorverplaatstnaarAzië.

Hetbeelddatontstaatuitdezeontwikke-lingenishelder.Ondernemingenwinnensnellermarktaandeel,maarrakendatooksnellerkwijt.Dehuidigeplekopeenranglijstzegtsteedsminder:dewinnaarsvanvandaagkunnenzomaardeverliezersvanmorgen

30%

70%

50%

20%

60%

40%

90%

2009200019901980197019601950

80%

Huidig succes steeds minder een garantie voor toekomstig succes

Kans dat grootste onderneming in haar sector ook de meest winstgevende is1

Figuur 4 | Belang van schaalgrootte geleidelijk maar fors afgenomen

1Sales versus operating margin. Gewogen gemiddelde over alle publieke Amerikaanse en Canadese bedrijven in 69 sectorenBron: BCG-analyse, Adaptability: The New Competetive Advantage, Harvard Buisiness Review, July 2011


zijn.Positiesdieooitveiligleken,brokkelendaardoorsnellerafofverdwijnennaarhetbuitenland.Desnelheidvanveranderingvanenvoorbedrijvenneemtsteedsverdertoe.

Oorzaken voor de toenemende snel-heid van veranderingWatveroorzaaktdezetoenemendesnelheidvanverandering?BCGzietdrieoorzaken:

Degroteresnelheidwaarmeetechnologischevernieuwingenontstaanenzichverspreideniseenfundamenteleoorzaak.Hetaantalpatentendatwereldwijdwerdtoegekendlagin2000zo’n30%hogerdanin1990.Datisaleenindrukwekkendestijging,maarindetienjaardaaropdeedzichnogeenseenflinkeversnellingvoor:in2010werden75%meerpatentenverleenddanin2000(ziefiguur 6).

0,6

2006

1,0

0,0200219981990 20041988 20081994 20001992

0,8

1996

0,4

0,2

2010

x1,7

x1,5

Toppen en dalen steeds hoger; na conjuncturele correctie 50% toename in laatste 25 jaar

Aantal faillissementen/Aantal ondernemingen1 in NL (%)

19851980

1.000

800

600

400

200

020102005200019951990

150

100

50

0

Jaar van uitvinding

20001950190018501800

407398422

+76%

+27%-4%

909

631

516429

Gemiddelde duur tussen uitvinding envolledige uitrol in aantallen jaren

Electriciteit

OxystaalMRI

InternetPc

Telefoon

TelegraafVliegtuig

Auto

Trein

Stoom- en motorschip

Aantal wereldwijd toegekende patenten (x1.000)

Figuur 5 | Ook na conjuncturele correctie lijkt er een significante toename van het aantal faillissementen over tijd

Figuur 6 | Sterke toename van technologische vernieuwing gekoppeld aan steeds snellere commerciële uitrol van nieuwe techniek

1Totaal aantal faillissementen en bedrijven in Nederland. Behelst eenmanszaken, bv’s, nv’s, cv’s, vof’s, verenigingen, maatschappen, stichtingen en overige bedrijfsvormenBron: CBS conjunctuur dossier 2011, BCG-analyse

Noot: Volledige uitrol vindt plaats wanneer de technologie op grote schaal gebruikt wordt voor productie van (onafgewerkte) goederen of diensten. Gemiddelde van alle relevante landenBron: Comin & Hobijn (2008), An Exploration of Technology Diffusion, Online database World Intellectual Property Organization, June 2012


Nietalleenhetaantalpatentenendaaruitvoortvloeiendeinnovatiesstijgt,ookdesnel-heidwaarmeeconsumentendezeinnovatiesomarmenwordtvoortdurendgroter.Deacceptatievanhetstoomschipvergdemeerdaneeneeuw,hetinternetveranderdedewereldinslechtseendecennium.AppleenFacebookrealiseerdeneenrevolutieinmin-derdanvijfjaartijd.Detijddienodigisomeeninnovatiewereldwijduitterollenhal-veertiedere50jaar(zie figuur 6).

Naasteensteedsgroteraanbodvantechnolo-gischemogelijkheden,zienweookeensteedscomplexereklantvraag.Naarmatewewelva-renderworden,kunnenwesteedsmindersprekenvan‘déconsument’.Klantbehoeftenvariërensteedsmeerendevraagnaarmaatwerkproductenenmaatwerkdienstenneemttoebijstijgendewelvaart.Daarnaastzienwedatonzehuidigeleveringsmodellenvoorgrondstoffen,pensioenenenzorgtegenhungrenzenaanlopen.Ditleidttotadditio-nelevraagnaarcreatieveoplossingenzoalsbijvoorbeeldschaliegas,e-healthenpersoon-lijkepensioenregelingen.

Tenslottezienweeenwereldmetsteedslagerwordende(internationale)transactie-kosten,gereduceerdevalutarisico’s,betrouw-baardereoverhedenensterkereinternatio-naleinstituties.Dezeplatterewereldsteltondernemingenmeerenmeerinstaathunbedieningsgebiedtevergrotentotverbuitenhun‘thuismarkt’.

Gezamenlijkveroorzakendezedriefactorengroteentoenemendeverandersnelheidinhetbedrijfsleven.Slimmeondernemerswetennieuwetechnologietekoppelenaansteedsverdergesegmenteerdeklantgroepenenkun-nendezenieuwepropositievervolgenssteedseenvoudigeruitrollennaareengroterafzet-gebiedineenplatterwordendewereld.Figuur 7biedteenschematischoverzicht.

De snelheid van veranderingen neemt alleen maar verder toeIsdezetoenemendeverandersnelheidvanstructureleaard?BCGverwachtvanwel,aan-gezientenminstetweevandedriegenoemdetrendszichzullenvoortzettenenversnellen:

De snelheid van verandering zal de komende decennia nog eens verdubbelen

• Historischgezienisdesnelheidvantech-nologischevernieuwingeninontwikkeldeeconomieënafhankelijkvande‘cumula-tievedenkkracht’,ofweldeomvang,dematevanemancipatieenhetopleidings-niveauvandebevolking6.Wereldwijdwordtdekomendedecenniainalledriesterkegroeiverwacht.Degroeivandebevolkingwereldwijdtot2030wordtgeschatop+20%,terwijlhetaandeelvanjongerenmettoegangtottertiair

Snelheid van verandering(volatiliteit)

Flattening(globalisering)

Divergentie(klantvraagversnippering)

Behoee aan diversiteit

Eindigegrondstoffenvoorraden

Ontoerijkende leverings-modellen (bv. energie en zorg)

Acceleratie(technologische vernieuwing)

Emancipatiegraad

Bevolkingsgroei

Opleidingsniveau

Liberalisering van handel

Transparantie encommunicatieGeopolitieke

machtsverschuivingen

Figuur 7 | Raamwerk van drijvende factoren achter toenemende snelheid van verandering


onderwijsmet15%zalstijgen7.Decumu-latievedenkkrachtzaldaarommetonge-veer40%stijgen(ziefiguur 8).Voordeemancipatiegraadishelaasgeenprognosebeschikbaar,maargeziendeenormevooruitgangdeafgelopenjarenopditgebiedgecombineerdmethetenormepotentieeldathiervoormetnameinAziënogvoorhandenis,gaanwijookuitvaneensnelleverderegroeivandematewaarinvrouwelijktalentwereldwijdwordtaangewend.Aangeziendezedriefactorenmetelkaarvermenigvuldigdmogen worden,voorspellenweeenminimaletoenamevan50%vandesnelheidvantechnologischevernieuwingendehoe-veelheidtechnologischeinnovatiesperjaar.

• Onzeverwachtingisdatdeversnipperingvandeklantvraagverderzalversnellen. Innagenoegdehelewereldblijfthetbesteedbaarinkomenstijgenendaarmeedevraagnaarpersoonlijkedienstenenproducten.Daarnaastzorgteenaantalmegatrendsvoorverdereveranderingeninklantvraag.Reactiesopgrondstoffen-schaarstebeginnenpasnetvormtekrij-gen,netzoalsdeantwoordenopdegrotesociaaleconomischevraagstukkenrondompensioenenenzorg.Ookviatoenemendethischactivismevalteentoenamevan

vraagdifferentiatieteverwachten:hoehogerhuninkomens,hoegroterhetbelangdatmensentoekennenaanniet-financiëleoverwegingeninhunbestedingspatronen.

De komende decennia valt er meer te verliezen maar ook meer te winnen voor het Nederlandse bedrijfsleven

• Ofdewerelddoorlagerehandelsbarriè-res,groterepolitiekevrijhedenenmeerenmeeropenmarktennogplatterzalwor-den,laatzichmoeilijkvoorspellen.Waarinontwikkeldelandenderoepomnieuwehandelsbeperkingenennationalisatievanondernemingenofbedrijfstakkenbegintteklinken,valtinopkomendelandenjuisthettegenovergesteldetehoren8.Grossomodoverwachtenwijdatdeinvloedvandezefactoropdeveranderingssnelheidindewereldtenminstegelijkblijft.

Concluderendverwachtenwijopbasisvandetoenemendesnelheidvantechnologischever-nieuwingentoenemendeversnipperingvandeklantvraagdathettempovanverande-

Door toenemende emancipatie van vrouwen zal totale brainpower waarschijnlijk nog meer stijgen

Wereldbevolking(miljarden mensen)

10

5

0

+21%

2030

8,5

2020

7,8

2010

7,0

x% van wereldbevolking met toegang tot tertiair onderwijs

10

5

0

+14%

2030

8,4%

2020

7,9%

2010

7,4%

Ond

erw

ijsB

evol

king # mensen met toegang tot tertiair

onderwijs (miljoenen mensen)

1.000

800

600

400

200

0

+38%

2030

713

2020

620

2010

517

figuur 8 | Wereldwijde totale ‘brainpower’ zal naar verwachting met ten minste 40% stijgen

Bron: United Nations: World Population Prospects (2010), IIASA (2008), BCG-analyse


ringennogaanzienlijkwordtopgevoerd.Webelandeninnogsnellerveranderendetijden.Meerdanooitstaanonzebronnenvanwel-vaartophetspel,maartegelijkertijdzijnermeerkansendanooitomnieuwewelvaarts-bronnenaanteboren.

Steeds meer kansen voor welvaartsgroei, maar ook steeds meer risico’s voor welvaartsbehoud

ConclusieIneenwereldwaarinlandenvoordelenver-dwijnenenwaarinbedrijfsvoordelenineensteedshogertempokomenengaan,wordendebronnenvanhetNederlandseverdienver-mogenalmaarminderbetrouwbaar.Dithoeftnietnoodzakelijknegatievegevolgenteheb-benvooronsland.Deconcurrentievoordelenvanonzeondernemingenstaanweliswaarophetspel,maardatgeldtevenzeervoordievanhunbuitenlandseconcurrenten.Ineenwerelddieplatterensnellerwordt,komenbovendienbronnenvaninkomstenbinnenbereikdievoorheenonbereikbaarwaren. Erzijnnieuwemarkten,nieuweklantsegmen-tenofnieuwedelenvandewereldteverove-ren.Ervaltdusnietalleenmeerteverliezen,ervaltookmeertewinnen.Deinzetwordthoger.

Ineenwerelddiezosnelenzofundamenteelverandert,zijnhetdelandendiehunonder-nemingeninstaatstellentijdig(zonietalseerste)opdieveranderingenintespelen,diehetmeestsuccesvolzullenzijn.Inhetvol-gendehoofdstukzullenwebesprekeninwelkemateNederlandklaarisomzijnonder-nemingentelatenslagenbijhetcreërenvantelkensnieuweconcurrentievoordelen.

Noten1.Bron:InternationalFarmComparisonNetwork,PPLPIworkingpaper20(2005)enDepartmentofEnvironment,Food&RuralAffairs,FiguresforaFarmingFuture(2004)2.Bron:www.worldsalaries.org(inclusiefwerkgeverslas-ten).Ditzelfdepatrooniszichtbaarbijgedetailleerdeeen-op-eenvergelijkingentussenandereontwikkeldelandenenontwikkelingslanden( juni2012)3.HiervoorhebbenweCBS-dataoverdeopbouwvandeNederlandsewerkgelegenheidgecombineerdmetinternationaledata:Bradford,Jensen&Kletzer(2005)overhetaandeelvaninternationalehandelperbedrijfstak.4.Bron:ThomasFriedman,‘TheWorldisFlat’(2005)5.GlobalCompetitivenessReport,WEF(2011)6.Bron:Romer,Endogenoustechnologicalchange(1998)7.Bron:UnitedNationsWorldPopulationForecasts(2010revision),WEFGlobalgenderGapIndex(2011)8.InditrapportgaanweervanuitdatdeEuropeseUnienietdesintegreert,vanwegedegroteeconomischevoordelendiedeEUmetzichmeebrengt.Mochtertochsprakezijnvansubstantiëledesintegratie,danontstaatereenanderspeelveld,waarbijlandenvoordelenmogelijkweeronderscheidenderworden

NOOT

In dit rapport gaan we ervan uit dat de Europese Unie niet desintegreert, vanwege de grote economische voordelen die de EU met zich meebrengt. Mocht er toch sprake zijn van substantiële desintegratie, dan ontstaat er een ander speelveld, waarbij landenvoordelen mogelijk weer onderschei-dender worden


DE NOODZAAK VOOR VERANDERINGEN IN NEDERLAND

Watisernodigomalslandtotdeeconomischewinnaarstebehorenin

eenwereldvansteedssnellereverandering?Zo’npositiestaatofvaltmetdeaanwezig-heidvanondernemingendieinstaatzijnvoortdurendnieuwebronnenvanconcurren-tievoordeelaanteboren,optebouwenentebenutten.

Allereerstmoetendaarvoornieuwemogelijkebronnenvanconcurrentievoordeelwordengeïdentificeerd,bedachtofherkend.Vervol-gensmoetendezeomgezetwordenindaad-werkelijkconcurrentievoordeelmetbijbe- horendeeconomischevoordelen.Beidestap-penzijnverrevaneenvoudig.Enerzijdsmaaktdetoenemendeverandersnelheiddewereldsteedscomplexerdoorhetontstaanvannogmeertechnologie,nogmeerklant-segmentenennogmeergeografischemoge-lijkheden.Daarnaastwordtookdeconcur- rentiesteedsgroter:ineenplatterewereldzijnerveelmeerbedrijvendieooktoeganghebbentotdezelfdetechnologieendezelfdeklanten.Uiteindelijkgaatheterdanomwienieuwevoordelenalseersteidentificeertenwiezevervolgensooksnelenadequaat uitvoert.Vrijvertaald:wiezietdekansheteerstenwieisinstaatdezehetsnelsttepakken?

Deeerderbesprokenfundamentenalshoog-waardigefysiekeenICT-infrastructuur,poli-tiekeeneconomischestabiliteit,beheersing

vanvreemdetalen,belastingklimaat,enz.zijndaarvoorrelevant,maarzoalsgezegdooksteedsminderonderscheidend.Tweefacto-renzijnnaaronzemeningindezenieuwecontextwéldoorslaggevendbijdevraagofNederlandin2030totdeeconomischewin-naarsbehoort:

1. Deaanwezigheidvanvoldoendevernieuwingstalent:individuenenteamsdienieuwevormenvanconcurrentievoordeel(alseerste)identificerenendiedaarmeeondernemingendekansbiedenzichtijdigtevernieuwen.

2. Maatschappelijke fundamenten met voldoende aanpassingsvermogen die dezegeïdentificeerdevoordelentijdigenadequaatkunnenrealiseren.

Beidefactorenzijnnoodzakelijk.Opéénbeenkunjenietlopen:zondervernieu-wingstalentgeenidentificatievannieuwebedrijfsvoordelenenzonderfundamentenmetaanpassingsvermogengeenrealisatie vandezenieuwgeïdentificeerdebedrijfs- voordelen.

IndevolgendeparagraafbesprekenwehoeNederlandscoortopdenieuwesuccesfacto-renvernieuwingstalentenmaatschappelijkaanpassingsvermogen.


Het toenemende belang van vernieuwingstalentHetvergteenbijzondertalentomnieuwekansenennieuwevormenvanconcurrentie-voordeelteontdekkenineenwereldwaarinzicheenveelheidaantrendsvoordoet,waarineenoverstelpendehoeveelheiddatabeschikbaaris,waarinconsumentenvoorkeu-renongrijpbaarderwordenenwaarintechno-logischeontwikkelingensteedssnellergaan.DehoofdontwerpersvanBMWbeschikkenoverdittalent,evenalsdemarketeerdiever-antwoordelijkisvoorAlbertHeijn’sgadgets,dewereldwijdactieveadvertentiebureausinAmsterdamendeoprichtersvanTomTom.Hetzijntalentendie,individueelofinkleinegroepen,nieuwemogelijkheden(alseerste)zienineensteedscomplexerewereld.Zijidentificerennieuweconcurrentievoordelen,hetzijbinnenbestaandeondernemingenofinstart-ups,enzienooksnelwelkenieuwe,onconventioneleconcurrenteneenbedrei-gingkunnenvormen.Wehebbengezienhoezowelonzeafhankelijkheidalsdeverganke-lijkheidvanbedrijfsvoordelensteedsgroterwordt.Indatlichtneemtindekomendedecenniahetbelangvantijdigevernieuwingvanonzebedrijfsvoordelen–endaarmeehetbelangvanvernieuwingstalent–voordemaatschappijalsgeheelverdertoe.

Het belang van vernieuwingstalent voor onze landelijke welvaart zal de komende jaren sterk toenemen

Vernieuwingstalentverwijstinditgevalnaarhetvermogenomnieuwevoorsprongte creëren.Ditgaatnietpersegepaardmeteenhoogopleidingsniveau(hoewelereenduide-lijkverbandlijkttebestaantussenopleidings-niveauensuccesalsondernemer1).Welgaathethierommensendieuitblinkenenvoor-oplopenophunterrein.DebeschikbaarheidvandergelijkvernieuwingstalentinNeder-landisafhankelijkvanhetoptimaalontwik-kelenenbenuttenvantalentvanNeder- landsebodemendaarnaastvanhetaantrek-

ken,ontwikkelenenbehoudenvanbuiten-landstalent.IndevolgendetweeparagrafenzullenweuiteenzettenhoeNederlandopbeidepuntennogwinstkanboeken.

Talent van Nederlandse bodemHoeontwikkelenwetalentdathiergeborenwordt?Hoecreërenweeenomgevingwaarindattalentzichkanontplooienenhoezorgenwedatdattalentzoeffectiefenproductiefmogelijkwordtingezet?OpelkvandezeaspecteniserinNederlandruimtevoorverbetering.

• Het ontwikkelen van talent: het opleiden en behouden van de echte hoogvliegers. Dekwaliteitvanonshogeronderwijsishierinvancruciaalbelang.HetgemiddeldeniveauhiervanisinNederlanddoordebankgenomenprima.Hetafgelopendecenniumisonslandtelkensindetop10geëindigdvandedriejaarlijksePisa-rangschikkingvandeOESO.OokgemetennaaruitgavenperstudentscoortNederlandvolgensdeOESOprimaenhetzelfdegeldtvoorhet(salaris)rendementoponshogeronder-wijs.OntledingvandePisa-cijferslaatziendatwegemiddeldpositie5tot7innemen.Letwel,ditzijnallelandelijkegemiddelden.Hetgemiddeldeisechterbedrieglijkalsmaatstafvoordeopleidingvantoptalent:wescorentop5voor‘min-derpresterendeleerlingen’,maarvallensteedsmeerbuitendetop10voordebestpresterendeleerlingen2.Onderdebeste110universiteitenterwereldbevindenzichzevenNederlandse,maarnietééndaarvanbereiktdetop503.OnzebesteMBA-opleidingkomtniethogerdanplaats30opdewereldwijderanglijstvandeFinancialTimes.Erzittengeenuitschie-tersonderonzeuniversiteiten.Differenti-atienaaraanbod,kwaliteitenmoeilijkheidsgraadvanhetuniversitaironderwijsisbeperkt.HetNederlandsemodellaatzichkenmerkendoorhogegemiddeldesmaarnauwelijksuitschieters.Ditbeperktdemogelijkhedenvoordeechtehoogvliegersonderdestudentenomzichhiervolledigteontwikkelen.Exportvanechtvernieuwingstalentenimportvansubtopdreigt(ofvindtmogelijkreedsplaats).Terwijlhetbelangvanecht


vernieuwingstalentnujuisttoezalnemendekomendedecennia.

• Het benutten van talent: eruit halen wat erin zit. Nederlandscoorthogerdandeonsomrin-gendelandenvoorwatbetreftdegemid-deldeleeftijdwaaropwerknemersdearbeidsmarktbetreden(relatiefjong)enverlaten(relatieflangdoorwerken).OokscoortNederlandrelatiefgoedmethetaandeelvandeberoepsbevolkingdatdaadwerkelijkwerkt.HetaantalgewerkteurenperwerkzameNederlanderisechterrelatieflaag(metnamebijvrouwen:slechts30%werktfulltimeversushetOESO-gemiddeldevan70%4).DitisiniedergevalgedeeltelijkgedrevendoorslimmerwerkenendoorbewustekeuzesTenaanzienvan‘kwaliteitvanleven’.Gezienhettoenemendbelangendeschaarstevantalent,zullendegevolgenvanhetslechtsgedeeltelijkaanwendenvandetalentenvanonzehoogopgeleidevrouwensteedsgroterworden.Ofwebereidzijndieprijstebetaleniseenpolitiekekeuze.Daarnaastlijktheteropdatdeproductiviteitvanonze‘vernieu-wingstalenten’sterkverhoogdkanwor-den.BCGheeftineenkleinesteekproefdemanieronderzochtwaaropeenvijftig-talpotentiële‘vernieuwingstalenten’huntijdbesteden(ziefiguur 9).Deuitkomstenzijnopmerkelijkenprikkelend.Dezevernieuwingstalentenbesteden38uurperweekaanactiviteitenwaarvoorzijuniek

gekwalificeerdzijn,waarinzijechteenverschilkunnenmakenenwaardekunnencreëren.28uurperweekgaanop,zowelzakelijkalsprivé,aanwerkzaamhedenmeteenrelatieflagetoegevoegdewaardedieinprincipeuitbesteedkunnenworden.Ditwektdesuggestiedatalsdituitbeste-denvanrelatieflaagwaardigeractiviteiten(zoalszakelijkeenprivéadministratie,grasmaaien,enz.)gemakkelijkeren/ofgoedkopergemaaktkanworden,depro-ductiviteitvanonze‘vernieuwingstalen-ten’sterkverhoogdkanworden.

• Het incentiveren van talent: een klimaat waarin het leveren van topprestaties waardering oplevert en beloond wordt. Talentendiehetuitersteuitzichzelfwillenhalen,grenzenproberenteverleg-gen,barrièresdoorbrekenennieuwewegenindurventeslaan,slagendaarbeterinalshunomgevingdatstimuleert.WijdenkendatNederlandeendergelijkklimaatinonvoldoendematebiedt,gezienondermeerde‘zesjescultuur’inhetmiddelbaarenhogeronderwijsendeafkeurvanhetvierenvansucces.Daar-naastzienweveel(media-)aandachtvoorincidentenendebeloningvanindividuenenjuistweinigaandachtvoorbrederepatronen.Aldezefactorenkunnenhetoptimaalbenuttenvantalentindewegstaan.Ineentijdperkwaarinwevoorhetcreërenvanonzewelvaartsteedsafhanke-lijkerwordenvanuitzonderlijk

Doelmatig bestede tijdNiet doelmatig bestede tijd

Aantal uren per week

200

150

100

50

0Totaal

168

140

28

Overigprivé

43

34

9

Reistijd

9

2

7

Werk

50

38

12

Persoonlijke hygiëne en maaltijden

15

Slaap

52

figuur 9 | Bij Nederlands vernieuwingstalent gaat veel tijd verloren

Bron: BCG-enquête onder 50 mogelijke vernieuwingstalenten over hoe zij wekelijks gemiddeld hun tijd doorbrengen


vernieuwingstalent,moetenwedergelijktalentstimulerenhethoofdbovenhetmaaivelduittesteken.Indesportwereldisveelmeerwaarderingvoortoppresta-ties.Hetcreërenvannieuwebedrijfsvoor-delenisinzekerezinooktopsport: hierbijconcurrerenweimmersintoene-mendematemetde‘bestandbrightest’wereldwijd.

Het aantrekken van buitenlands talentVernieuwingstalenthoeftnatuurlijkniethiergeborentezijnomeenwaardevollebij-drageaanonsverdienvermogentekunnenleveren.De‘netto-import’vantalent(hetaantalimmigrantenminushetaantalemi-granten)isdetweedebronvooronstoekom-stig‘vernieuwingstalent’.VooralsnogzijnweeralsNederlandonvoldoendeingeslaagddezebrontebenutten.OESO-gegevenslatenziendathetaandeelhooggekwalificeerdeimmigranteninonzetotaleberoepsbevol-kingmet2,4%sterkachterblijftbijhetgemiddeldevandeOESO-landenvan4,2%5. DeimmigranteninonslandzijnbovendienmindervaakhoogopgeleiddanindeoverigeOESO-landen:19%vandeimmigranteninNederlandheefthogeronderwijsgenoten,bijna20%lagerdanhetOESO-gemiddelde(ziefiguur 10).

DevraagishoehetkandatNederlandmin-derhooggekwalificeerdeimmigrantenaan-trektdanveelandereOESO-landen.Wonenenwerkendezeimmigrantenlieverelders, ofwillenzewelnaarNederlandkomenmaarwordenzedaarinbelemmerd?Geenvanbeidemogelijkeverklaringenwordtonder-steunddoordebeschikbareonderzoeks-gegevens.‘Ze’zijnerginNederlandgeïnteresseerden‘we’hebbenrelatiefeen-voudigeimmigratieprocedures(voortoelich-tingopbeidefactoren,ziebijlage4).

Wewordendusgeconfronteerdmeteenpara-dox:“Zijvindenonsaantrekkelijk,wijstaanvoorhenopen,entochkomenzeniet.”WewetennietwaaromNederlandachterblijftinhetaantrekkenenbehoudenvanbuitenlandstalentenwehebbengeenonderzoekkunnenvindendatonshierinvoldoendeinzichtverschaft.

We moeten ons maatschappelijk aanpassingsvermogen verhogenVernieuwingstalentkomtniettotbloeiineenisolement.Hetheefteengezondevoedings-bodemnodig.Eenomgevingwaarindeskun-digheidophetgebiedvanproductie,verkoopenondersteunendedienstenvoorhandenisenwaarinkwalitatiefhoogwaardigeleveran-ciersaanwezigzijn.Eenomgevingwaarin

5%0%

Ø4,2% Ø24%

1,51,5

Kennismigranten1/totale beroepsbevolking (%) Kennismigranten1/totaal aantal migranten (%)

1,92,02,12,22,42,5

2,83,13,3

3,64,5

10%

5,45,7

7,17,8

9,710,3

2626

3031

3538

40%20%0%

41

11151617

1919

2121

23232424

IerlandCanada

Ver. KoninkrijkNieuw-Zeeland

NoorwegenVerenigde Staten

AustraliëZwitserland

ZwedenDenemarken

BelgiëLuxemburg

SpanjePortugal

NederlandFrankrijk

GriekenlandDuitslandOostenrijk

LuxemburgCanada

AustraliëNieuw-Zeeland

IerlandZwitserland

Verenigde StatenVer. Koninkrijk

BelgiëZweden

FrankrijkGriekenland

NederlandNoorwegen

DuitslandPortugal

OostenrijkSpanje

Denemarken

Nederland trekt relatief weinighoog gekwalificeerde migranten aan…

…relatief laag deel van immigrantenis hoog gekwalificeerd

figuur 10 | Nederland niet succesvol in kennismigratie

1ISCED niveau 5-6Bron: OECD Main Economic Indicators (2012), OECD DiOC (2008)


vervoerenlogistiekendebeschermingvaneigendomsrechtengoedgeorganiseerdzijnenwaarinspecialistenkennisennieuweconcep-ten,technologieënenideeënaandragen.Defactorendietezamenzo’ngezondevoedings-bodemvormennoemenwe‘maatschappe-lijkefundamenten’.

Maatschappelijk aanpassingsvermogen wordt – naast vernieuwingstalent – de tweede sleutel tot succes

Ineensteedssnellerveranderendewereldwordenaandezefundamentennieuweeisengesteld.Netalsvoorheenmoetenzehogekwaliteitenbetrouwbaarheidbieden.Nieuwisdatzedaarnaast‘vernieuwingstalent’instaatmoetenstellenomveelsnellerdanvoor-heenoverteschakelenopeennieuwbedrijfs-model,opnieuwetechnologie,opandereklantsegmentenenproductiemethodes.Omcapaciteitensnelopenaftekunnenbouwen,omtijdigvergunningenteverkrijgen,omnieuwevaardighedensnelondernemings-breedtekunnenvergaren,enz.Ookflexibeletoegangtotarbeidskrachtenvalthieronder.Daarmeedoelenwenietalleenopdeflexibi-liteitvandearbeidsmarkt,ontslagbescher-mingenhetvermogenomsnelvanwerknaarwerktebewegen.Hetaanpassingsvermogen

vanpersoneelomvatveelmeerdandat:hetvermogenvanwerknemersomsnelmetnieuwesoftwaretelerenwerken,nieuwevaardighedenoptedoen,technischespecifi-catiesvannieuweproductentebegrijpen,enz.

Eeneconomiedieindetoekomstuitzonder-lijksuccesvolwilzijn,heeftdusfundamentennodigdiemetvernieuwersmeebewegenomzosnelenvolwaardignieuwgeïdentificeerdeconcurrentievoordelenterealiseren.Zonderdergelijkefundamentenzijn‘vernieuwingsta-lenten’gedoemdtemislukken,ofvoelenzezichgedwongenhungelukeldersteproberenzodatandereeconomieën,nietdeonze,profiteren.

Samenvattend:wiezichsnelkanaanpassen,kanvansnelleveranderingprofiteren.Star-heiddaarentegenleidtsteedsmeertothetmissenvankansenenwordtzosteedsduur-derbetaald.

Het maatschappelijk aanpassingsver-mogen van Nederland HoestaathetmetdeNederlandsemaat-schappelijkefundamenten?Metdetraditio-neleparametersdiedekwaliteitenbetrouwbaarheidvanonzemaatschappijweergevenzithetinNederlandalsvanoudswelgoed.HetWorldEconomicForum(WEF)heeft142landengerangschiktopbasisvandekwaliteitvandefysiekeinfrastructuur,deICT-infrastructuur,onderwijsenonderzoek.Onslandbehaaltdaaroprespectievelijkde

# 1: Denemarken#1: Hongkong#1:Singapore#1: Canada

# 142: Venezuela#142: Uruguay#142:Mauritanië#142: Oeganda

#132

#34

Nederland#121

#66

Business start-upprocedures

Relatie tussenproductiviteit

en salaris

Flexibiliteit vansalarisbepaling

Ontslagbescherming

Figuur 11 | Nederland scoort niet hoog op verschillende indicatoren van aanpassingsvermogen

Bron: World Economic Forum Global Competitiveness Index (2011)


plaatsen14,3,10en8.HetWEFheeftindezelfde142landeneensoortgelijkonder-zoeknaarbetrouwbaarheidgedaan.Opgebiedenalsdebeschermingvanintellectu-eleeigendomsrechten(9de),hetvoorkomenvancorruptie(7de)endeonafhankelijkheidvanderechterlijkemacht(6de)behaaltNederlandalleszinsrespectabelescores6. Kortom,Nederlandbehoorttotdetoplandenindewereldalshetgaatomdekwaliteitenbetrouwbaarheidvanonzemaatschappelijkefundamenten.

De beloning voor flexibiliteit neemt toe, net zoals de kosten van starheid

Datbeeldkanteltalswekijkennaarparame-tersdiehetaanpassingsvermogenvanonzemaatschappelijkefundamentenweergeven.Opaspectenalsdestartproceduresvoornieuweondernemingen,deruimtevoorhetvaststellenvanlonen,hetverbandtussensalarisenproductiviteitenderegelsvoorhetaannemenenontslaanvanmedewerkerskomtNederlandaanmerkelijkmindergoeduitdebusinhetWEF-onderzoek(ziefiguur 11).Dathetcreërenvanmeeraanpassings-vermogenopdezeterreinennietnoodzake-lijkmajeuresocialegevolgenhoefttehebben,wordtuiteengezetinBijlage5.

Andereonderzoekenbevestigenditbeeldvansuboptimaalmaatschappelijkaanpas-singsvermogen.IneenrecentonderzoekvandeEuropeseCommissie(EC)bevindtNeder-landzichrondhetEuropesegemiddeldevoorwatbetrefthetgemakwaarmeeeenbedrijfgestartkanworden.Kleinelandenmetverge-lijkbareeconomieënzoalsNoorwegen,België,DenemarkenenIerlanddoenhethierinveelbeter.Eenenquêteondercirca1.500eigena-renvankleineenmiddelgroteondernemin-geninhetzelfdeEC-onderzoekplaatstNederlandindemiddenmootalshetgaatomherkansingennaeenfaillissement7.OnslandsteektrelatiefongunstigafbijveelandereEuropeselandenvanwegedeernstvandegevolgenvaneenfaillissementendemoei-lijkheidwaarmeeondernemersdaarnaeen

nieuwbedrijfkunnenbeginnen.Tenslottebevatookonspensioensysteemeenaantalstarreelementen.Deincao’sopgenomenver-plichtedeelnameaanpensioenfondsenredu-ceertdeflexibiliteitenaantrekkelijkheidvandeoudedagsvoorzieningvoor–metnamerelatiefjonge–medewerkersdiegedeeltenvanhuncarrièreinhetbuitenlanddoorbren-genenvoorbuitenlandsemedewerkersdieoverwegenvooreenbepaaldetijdinNeder-landaandeslagtegaan.Bovendienisdehui-dige‘doorsneeregeling’–waarmeevermogengedurendedelevensloopwordtopgebouwd– nietaantrekkelijkvoorjong,internationaalmobielvernieuwingstalent.

ConclusieNederlandbeschiktedeafgelopendecenniaoverdefactorendienodigwarenomhetinrelatiefstabieletijdengoedtedoen.Maardevoorsprongdieweopdezedimensiesheb-ben,wordtkleiner.Voorsuccesinsnellerver-anderendetijdenzijnnieuwefactorennodigdiewijinminderematebezittenofwaarwijgemiddeldscorenennietvooroplopen.Omeeneconomischewinnaartezijnindesnelveranderendewereldvanmorgen,ishetnoodzakelijkdatNederlandmeerhaaltuitlokaaleninternationaalvernieuwingstalent.Wezullenookhetaanpassingsvermogenvanonzemaatschappelijkefundamentenmoetenverhogen.Indevolgendehoofdstukkenzul-lenweeenreekssuggestiesdoenvoorhetvergrotenvanonsreservoiraanvernieu-wingstalentenvoorhetvergrotenvanhetaanpassingsvermogenvanonzefundamen-ten,zowelvoordeoverheidalsvoorhetbedrijfsleven.

Noten1.Bron:VanderSluis&VanPraag(2008),Educationandentrepreneurshipselectionandperformance,JournalofEconomicSurveys2.Bron:CPBPolicyBrief(2011),Nederlandseonder-wijsprestatiesinperspectief3.Bron:QSWorldUniversityRankings(2012)4.Bron:OECDRegionalDatabase(2011)5.Bron:OECDDiOC/AProfileofImmigrantPopulati-onsinthe21stCentury(2008)6.Bron:TheGlobalCompetitivenessReport2011-2012,WorldEconomicForum7.Bron:EuropeseCommissie(2011)BusinessDynamics:Start-ups,BusinessTransfersandBankruptcy.


Inhetvorigehoofdstukhebbenwedetweesleutelfactorenbeschrevendiebepa-

lendzijnvooronstoekomstigeconomischesucces:deaanwezigheidvanvernieuwings-talentenmaatschappelijkaanpassingsvermo-genwaardoordittalenttotzijnrechtkomt.Tweevragenresteren:hoeziethetverdien-modelvanNederlanderuitwanneerwedezenieuwefundamentenopbouwen?Enwelkeactieszijnnodigomdezefundamententebouwen?

Indithoofdstukgevenwijeenschetsvanditnieuweverdienmodel.Indelaatstetweehoofdstukkenbesprekenwijmogelijkeactiesomditverdienmodelteverwezenlijken.WijzullennietbeschrijveninwelkeeconomischebedrijfstakkenNederlandseondernemingenin2030succesvolzijn,enwelkebedrijfs-modellenzijdaarbijhanteren.Elkepoginghiertoegaatvoorbijaandefenomenalesnel-heidwaarmeeveranderingenzichvoltrekken.Wijkunnenwelmettienpenseelstrekenschetsenwatdekenmerkenvaneensucces-volverdienmodelkunnenzijn:

1. Van lokale tienkampers naar wereldwijd opererende, gespecialiseerde kampioenenPositiesinindustriëleproductiezijngedoemdaftebrokkelenalszevooralsuccesvolzijndankzijklantendiecomfortabeldichtbijzijngevestigd.Dieklantenzullenindeplattere

wereldvanmorgenmetevenveelgemakentegenlagerwordendekostenzakenkunnendoenmeteengroeiendaantal,ookbuiten-landse,leveranciers.Blijvendsuccesinindus-triëleproductievraagtintoenemendemateomspecialisatieen‘diepeexpertise’.Ineenplattewereldgeldthetmotto‘thewinnertakesall’.Daarvoormoetjedanwelechtdeallerbestezijn:beterwinnenineenrelatiefkleineniche,danverliezenmeteengediversi-fieerdeproductportfolio,wordtdaaromsteedsmeerhetdevies.Voormaligelokaleofregionalespelersmeteengediversifieerdeactiviteitenportfoliodie‘overalredelijkgoedinzijn’(‘tienkampers’)zullenhetineender-gelijkewereldintoenemendemateafleggentegen(ketensvan)gespecialiseerdespelersdieinhundomeindeallerbestezijn.

Datwilnietnoodzakelijkerwijszeggendatondernemingengemiddeldkleinerzullenworden.Immers,ineenplattewereldzullenondernemingenmetsuperieurepropositiessnellereneenvoudigermeerderegeografi-schemarktenkunnenbedienen.Weverwach-tendaaromeentransitievanregionaleallroundspelersnaarwereldwijdactieve,gefocustekampioenen.Dezetrendisin eenaantalsectoren,zoalschemie,alvolop in gang.

HET NEDERLANDSE VERDIENMODEL IN 2030ONZE VISIE IN TIEN PENSEELSTREKEN


2. De sterkste kampioenen zullen daar bovenop een regierol kunnen bemachtigenHetaantalondernemingendatbetrokkenisbijdetotstandkomingvanéénenkeleindpro-ductzalnaaronzeverwachtingsterktoenemen:

• Continuetoenamevantechnologischecomplexiteitendiversiteitinklantvraagvraagtomdiepereexpertiseenspecialisa-tie:eenondernemingkannietlangeropeenveelheidvanterreinen‘detechnologi-schevoorloper’zijn.

• Ineensteedsplatterewereldkunnennichepartijensteedssuccesvollerdeeluitmakenvanwereldwijdewaardeketens:hetvoordeelvanhetbehoudenvanveelactiviteiten‘onderééndak’wordtdaar-doorkleiner.

Hetverdienmodelvanondernemingenhoeftzichniettebeperkentotdiegebiedenwaarzijdiepe,onderscheidendeexpertisehebben.Inwaardeketensdiesteedslangerworden(meerverschillendepartijenbevatten),ligterimmerseenbelangrijkerolvoorderegisseurvandezeketen,departijdiebepaaltwiewelkebijdragetegenwelkevergoedingmagleverenendiedeoverdrachtenafstemt.Departijdiederegisseursrolindezewaardeke-tensnaarzichtoeweettetrekken,isinstaatextrawaardetecreërenenzicheengrootdeelvandetoegevoegdewaardevandeketentoeteeigenen.Die‘regiebonus’isweg-gelegdvoordieondernemingdieopbasisvanhaarexpertiseeigendomvandeeind-klantweettekrijgen.Voorwaardeisdatderegieroltenminsteadequaatwordtuitge-voerd.Bijlage6gaathierdieperopin.

3. Ondernemingen met wisselende omvang en bedrijfsmodellenDiemogelijkheidomdeeluittemakenvaneenmondialewaardeketenstaat,énvalt,metdeconcurrentievoordelendiedezeonderne-mingenhebben.Deperiodeswaarinderge-lijkevoordelenbestaan,zullenvankortereduurworden.Datvergtvanondernemingenhetvermogenomzeersneltegroeienomeenvoordeelvolledigtekunnenbenutten.Het

vergtevenzeerhetvermogenomsnelaftebouwenalszewordeningehaalddooreenconcurrent.Zokomennieuwemiddelenbeschikbaaromteinvestereninnieuwevoor-delenenuiteindelijkweertegroeien.Wijver-wachtendatdezecyclivangroeienkrimpveelsnellerzullenverlopendaninhetverle-denhetgevalwas.

Methetsnellerwisselenvanconcurrentie-voordelenzullenondernemingenookvakermoetenveranderenvanbedrijfsmodel.Datbetekentsteedsanderekeuzesmakenvoordemanierwaaropzijhunproductenendien-stenaanbiedenenvoordemiddelendiezijdaarvoortothunbeschikkingmoetenheb-ben.Waarhethuidigevoordeelbijvoorbeeldhetbesttotzijnrechtkomtineendirectdis-tributiemodelmeteigenverkoperseneigenfabrieken,vereisteentoekomstigvoordeelmisschienhetovergaanopeenindirectdistri-butiemodelwaarbijonafhankelijkeverkopersgebruiktworden.Weverwachtendusdatondernemingenindetoekomstsnellerzullengroeienenkrimpen,enooksnellerenvakerdeopzetvanhunactiviteitenzullenveranderen.

4. De sectormix zal aanzienlijk veranderen, maar in welke richting is onduidelijkHoeverschillendebedrijfstakkenopdever-snellingintechnologischevernieuwingzullenreageren,laatzichmoeilijkvoorspellen.Wiehadtwintigjaargeledenkunnenvoorspellendatpostvolumeszoudenhalverenofdatboekwinkelsenreisbureauszoudenverdwij-nen?Datdehuidigegroottevaneensectorgeengoedevoorspellerisvantoekomstigegroeiblijktookuitfiguur 12:indebedrijfs-takkenmetdemeestewerkgelegenheidin1990zijnsindsdienvrijwelgeennieuwebanengecreëerd,hetaantalbanenindein1990nogrelatiefkleinesector‘IT&ICT’isnubijnavierkeerzogroot.

Zelfsvoorbedrijfstakkendiewelhunaandeelindewereldeconomiebehouden,blijfthetmoeilijktevoorspellenwelkepositieindivi-duelelandendaariningaannemen.Zwedenheeftinnoggeenvijfjaarzijnpositieindeautoproductiezienverdwijnen.Nederlandoverkwamhetzelfdemetzijninternationale


activiteitenincorporatebankingenzijnfar-maceutischeindustrie.Finlandverliestnusnelzijnpositieintelecommunicatie.Lei-dendepositiesvanlandeninbepaaldebedrijfstakkenkomensteedsmeerophetspeltestaan:dekansdatleidendeonderne-mingenhunconcurrentievoordeelverliezen,overgenomenwordenofopeigeninitiatiefverhuizenwordtimmersdekomendedecen-niaalmaargroter.

Scherpere sectorale focus binnen topsectorenbeleid niet wenselijk

Hetvermogenomdeaandachttijdigensnelteverleggennaarnieuwemogelijkhedenwordtdaaromsteedsbelangrijker.Ditbete-kentdatwijgeenvoorstanderzijnvaneenindustrie-ofinnovatiebeleiddatheelgerichtinzetopeenkleinaantalsectoren.Wijplei-tenvooralvooreenbreedbeleid,zoalshetNederlandsetopsectorenbeleidwaarinnegensectorenwordenondersteund,envoorhetaantrekkelijkmakenvanNederlandalsvesti-gingsplaats.Hoemeerbeleidskeuzeszijngebaseerdopalleenhuidigsucces,hoegroterdekansopachterstandindetoekomst.Dit

sectorenbeleidzouzichverdermoetenrich-tenopdetweenieuwesuccesfactoren(ver-grotingvanvernieuwingstalentensectoraalaanpassingsvermogen)enophetrealiserenvannieuwebedrijfsvoordelenbijhetbedie-nenvanopkomendemarkten(bijvoorbeeldgerichtimmigratiebeleid).

5. De internationale dienstensector blijft de motor van de Nederlandse economie...Ookdienstverlenerszijninonzevisieinsteedsminderemateafhankelijkvandenabijheidvanproductieactiviteiten.Dankzijondermeerdecontinuverbeterendecommunicatietechnologie,eenbeterebeheersingvanvreemdetalenenhetharmoniserenvanwereldwijderegelgevingslagenzijermeerenmeerineenroltespeleninglobalewaardeketens.Deelsmetactiviteitenterplaatse,maarookvanuitNederlandzelf.HetkleinerwordenvandeNederlandseproductiesectoroverdeafgelopendecenniadoordatactiviteitenverdwijnennaarhetbuitenland,zalboven-dienopenigmomenttotstilstandkomen1. Doortoenemendeautomatiseringmakenlagereloonkostenimmerssteedsminderverschil,endevoordelenvanverhuizingnaarlandenalsChinawaardeloonkostensnellerstijgendandeproductiviteitworden

27

31

46

63

129

Gro

eise

ctor

en

Nieuwe banen sinds 19902 (x 1.000 e)

Kri

mps

ecto

ren

Sectoromvang in 19901 (x 1.000 e)

Kunst & cultuur 56

Bouw & vastgoed 49

Sport & recreatie 55

Ingenieursdiensten 75

IT & ICT 36

2

2

-28

-29

-29

Overheid 540

Banken 146

Chemie 76

Grafische industrie 70

Electrotechniek 78

Figuur 12 | Aanvankelijk grote sectoren creëren niet noodzakelijk veel nieuwe werkgelegenheid

1Aantal banen (exclusief vacatures) in 1990 per SBI 2008 subsector2Toename in aantal banen per SBI subsector van 1990 tot 2010Bron: CBS branche monitor, juni 2012


steedsbeperkter.IndeVSzijnrecentelijkaltienduizendenbanenuitChinaterugge-keerd(ziebijlage7).Ookdezetrendbreukkomttengoedeaaneenbloeiendeinterna-tionaledienstensectorinNederland.

6 Beschermde dienstensectoren groeien het snelst Hoewelhetaantalbedrijfstakkendatafge-schermdisvaninternationaleconcurrentiewaarschijnlijkkleinerzalworden(techno-logischevernieuwingenmakensteedsmeer productenendiensteninternationaalverhan-delbaar),zaldeomvangvandiebedrijfstak-kenvermoedelijktoenemen(quawerkgelegen- heid).Ditwordtenerzijdsveroorzaaktdoor-datwebijeengroeiendewelvaarteensteedsgroterdeelvanonsinkomenzullenbestedenaanlokaalaangebodendienstenzoals zorg,persoonlijkediensten(bijvoorbeeld‘weddingplanners’,relatietherapeuten,enz.)enentertainment.Metnamedevraagnaarlocatiegebondendienstengroeitsterkwan-neerinkomenstoenemen(doorhunhogeinkomenselasticiteit).Anderzijdszullenbedrijfstakkendielocatiegebondendienstenaanbiedenmogelijkookgroeiendooreengroteraanbodvanarbeidskrachtenafkomstiguitanderesectoren.Deafgelopenjarenisdewerkgelegenheidinbeschermdebedrijfstak-kennamelijkaanzienlijkhardergegroeiddanwerkgelegenheidininternationaalconcur-rerendebedrijfstakken(ziebijlage8).

Substantiële toename van arbeidsaanbod in niet internationaal concurrerende diensten verwacht

Dezetrendwordtvermoedelijkverklaarddoortoenemendeinternationaleconcur-rentieenvoortdurendeautomatisering.Dewerknemersdiehierdoorhunbaanverliezenzullendanopzoekmoetengaannaareennieuweinkomstenbron.Indienzijnietinstaatzijninternationaalteconcurreren,zullenzijzichenkelnogtoekunnenleggenoplocatiegebondendiensten.Denkhierbijbijvoorbeeldaaneenwebdesignerdiezijn

opdrachtenzietgaannaareenIndiaasbedrijfenbesluitomkoerierteworden.Ofaaneenlogistiekmedewerkerwienswerkdoorautomatiseringisvervangenenbesluitomtaxichauffeurteworden.Zo’ntoestroomvanwerkzoekendenzalleidentot(relatief )lagereloonkostenwaardoorprijzenvandiensten(relatief )zullenzakkenenerextragroeivandelokaledienstensectorontstaat.Bijlage8beschrijfthoedezetrendnualzichtbaaris.

7. Van een topdown naar een bottomup economieVernieuwingstalentwordtnietalleensteedswaardevoller,hetwordtooksteedslastiger‘verkrijgbaar’.Hetaantalmogelijkewerkge-verswaaruitvernieuwingstalentkankiezen,wordtgroter.Enerzijdsomdatineenplatteensnellewereldervoorambitieusvernieu-wingstalentookbijstartendeondernemingenveelsuccesterealiserenzalzijnenanderzijdsomdatindiezelfdeplattewereldtoptalentsteedsmobielereninternationalergeoriën-teerdwordt.Wijverwachtendatdittalent,meerdanvroegerhetgevalwas,nietalleenvanwegedebeschikbaarheidvaneenbaanzalkiezenvooreenbepaaldevestigings-plaats.Jongtalentvandegeneraties‘Y’en‘Z’heeftveelallatenziendatzijvaakeenveelbrederpaletaanwensenheeftdanvroegergewoonwas.Wonenenlevenkomenveelaleerst,danpaswerken.Ondernemingenspelendaaralopin:ooitverhuisdetalentnaarEindhovenomdatPhilipsdaargevestigdwas.PhilipszitvandaagdedaginAmsterdamomdathetdaarmeezijnaantrekkingskrachtopinternationaaltalentheeftkunnenvergro-ten.AkzoNobel,Vodafone,APGenookBCGzijn(mede)omdiezelfderedenmethunhoofdkantoornaarAmsterdamgetrokken.Datmultinationalshun(divisie-)hoofdkanto-rensteedsvakerinternationaalverplaatsen,wijsteropdateenzelfdebewegingookopinternationaalvlakopgangkomt.Omalslandoplangeretermijnsuccesvoltezijnishetdaaromminstenszobelangrijkeen aantrekkelijkevestigingsplaatsvoorvernieuwingstalenttezijnalsomeenaan-trekkelijkvestigingsklimaatvooronderne-mingentebieden.Ineenplattewereldzullenondernemingenintoenemendematetalentvolgeninplaatsvanandersom.


8. Engels als voertaal voor de hele hogere Nederlandse arbeidsmarktGrote,populairestedenalsLonden,Sydney,Melbourne,NewYork,SanFranciscoenSingaporeprofiterenallemaalvanhetfeit datEngelserdevoertaalis.Datmaaktzevoorinternationaalvernieuwingstalentextraaantrekkelijk.DatgeldtnietvoorBarcelona,BerlijnenParijs,maartochhebbendezeste-deneenvoordeelbovenNederlandsesteden:vernieuwingstalentspreektveelvakeralSpaans,DuitsofFransdanNederlands,ofiseerderbereiddietalentelerendanNeder-lands.MetonskleinetaalgebiedheeftNeder-landduseenachterstandindestrijdomvernieuwingstalent.Hoemeeronsland,dewoonomgevingenonsbedrijfslevenhetmogelijkmakensuccesvolteopererenzonderbeheersingvandeNederlandsetaal,hoeaan-trekkelijkerhetvoorvernieuwingstalentisomhiertewonenentewerken.MetnamehetEngelszalhiertoenogmeerdetweedevoertaalvanonsbedrijfslevenmoetenworden.

Nederland heeft baat bij een Engelstalige arbeidsmarkt

Onzeeigenervaringenendievanonzeklan-tenlerenbovendiendathetaantrekkenvanbuitenlandsetalentenvaakstaatofvaltmetdemogelijkheiddathunniet-Nederlandsta-ligelevenspartnersookeencarrièreinNeder-landkunnenopbouwenofvoortzetten.EenEngelstaligearbeidsmarktinhetbedrijfsle-ven,maarookbijuniversiteitenenandereinstituties,maaktonsaantrekkelijkervoordepartnersvaninternationaalmobielvernieu-wingstalentendaarmeeookvoordatver-nieuwingstalentzelf.Bijonzeeigenwervingenselectieenbijdievanklantenzienwetevaakdattalentnaarhetbuitenlandvertrektomdathunpartnershiernietdecarrièremo-gelijkhedenvindendiezezoeken.

9. De Randstad als een geïntegreerde metropoolGezienderecentesterketoenamevandebereidheidvantalentominternationaalteverhuizen(van29%in2006naar46%in

20092)enhetgroeiendebelangvanvernieu-wingstalent,lijkthetverstandigdatweonsstedelijkebeleidnietalleenrichtenopinwo-nersentoeristen,maarookopinternationaalmobielvernieuwingstalent.Talentenzijnimmersveeleisendbijhunkeuzevooreenwoonomgevingenintoenemendemateisdehelewerelddaarbijhunspeelveld.Hunwen-senstrekkenzichuitvanoptimalesocialevei-ligheidtotuitmuntende(Engelstalige)zorg,vanrecreatievanwereldklassetotminimalecongestieenvanliquide(huur)huizenmark-tentotbijvoorbeeldnabijenatuur3.Hoewelonzegrootstestedenelkopveelvandezeele-mentenhoogscoren,missenzijeenvoudig-wegdeomvangomzichopalledimensiesmetsommigebuitenlandsemetropolentekunnenmeten.Gezamenlijkkunnenonzegrootstestedenhetvolledigepaletaanbie-den,afzonderlijklijktdatnietmogelijk.OmdieachterstandgoedtemakenzoudendegrootsteNederlandsestedenzoveelmogelijkmoetenopererenalseen‘Randstadmetro-pool’.Enerzijdsdoornietteveelmetelkaarteconcurreren,maardoorhetgezamenlijkoptenementegeninternationalemetropolen.Datvergtexplicieteafstemming:beterdatéénstaduitmuntendinternationaalonder-wijsaanbiedt,danvierstedenmeteenmid-delmatigaanbod.AnderzijdsdoordeverbindingentussendebetreffendestedenzodanigteverbeterendatreizenindeRand-stadquareistijd,frequentieengemakookbeleefdwordtalsreizenbinnenéénintegralelocatie.ZomoetbijvoorbeeldhetConcert-gebouwinAmsterdamvooreeninwonervanDenHaagnietverderwegzijnenvoelendandeRoyalAlbertHallvooreeninwonervanOost-Londen.UiteraardzoudezeverbeterdeconnectiviteitzichnietmoetenbeperkentotenkeldeRandstad:ookeenbetereontslui-tingvanbv.deEindhoven-regiometdeRand-stedenisevenzeerwenselijk.

10. Een solidaire, maar wel gemoderniseerde verzorgingsstaatUithetbovenaangehaaldeonderzoek3blijktdatookfactorenalscriminaliteitendesoci-aal-cultureleomgevingeensterkerolspelenindelocatiekeuzevantalent.Ookuitonzeeigeninterviewsmetvernieuwingstalentismeermaalsnaarbovengekomendat‘fatsoen-lijksociaalbeleid’enhoge‘socialemobiliteit’


Nederlandinpositievezinonderscheidtvansommigeandere,veelalAngelsaksische,metropolen.Inonzevisievoor2030iseensolidesociaalzekerheidsstelselnoodzakelijkomdergelijkesocialemobiliteit,sociaalbeleidenmaatschappelijkeleefbaarheidzekertestellen.Sterkernog,omonsvernieu-wingstalentvoldoendeaantezettentothetnemenvanrisico’sinsnelveranderendetij-den,blijfteenadequaatsociaalvangnetnodig.Onzeverzorgingsstaatzalwelmeemoetengaanmetdetoenemendesnelheidvanverandering.Ditvraagtomminderstar-heid,meermaatwerk,meerinvesteringenininzetbaarheidenmeerflexibiliteit.Inhetvol-gendehoofdstukzullenwedieperopcon-creteveranderingeningaan.

Bovenstaandetrendszullenonzeeconomieendaarmeeonsdagelijkslevendekomendejarenendecenniaingrijpendveranderen.Daarbijhorenenkelepijnlijkeveranderingen,maarvooralookveelkansenenverbeteringen.

IndevolgendetweehoofdstukkenzullenwebesprekenwelkemaatregelendeoverheidenhetbedrijfslevenmoetennemenomhetNederlanddathierisgeschetstterealiseren.

Noten1.InhetBCG-rapport‘MadeinAmerica,again’(2011)hebbenwebeschrevenhoeproductieactiviteitenomdezeredenennualopgroteschaalterugverhuizennaardeVSvanuitlagelonenlanden2.IntelligenceGroup:Newsrelease8-10-20093.QualityofLivingonderzoek,Mercer,naargepercipi-eerdekwaliteitvandeleefomgevingendewaarderinghiervandoortalent(2011)


Watmoetergebeurenomdetweecrucialeelementeninonstoekomstige

verdienmodelteversterken:vernieuwingsta-lentenaanpassingsvermogen?Indithoofd-stukzullenwebesprekenhoedeoverheiddaarbijeenrolkanspelen(deagendavoorhetNederlandsebedrijfslevenkomtinhetvolgendehoofdstukaandeorde).Demogelij-kemaatregelenhebbenweonderverdeeldindriecategorieën:

• Maatregelen die het aanpassingsvermogen van onze maatschappelijke fundamenten vergroten en/of de beschikbaarheid en het benutten van vernieuwingstalent maximaliseren;

• Maatregelen die het aanpassingsvermogen van de overheid zelf vergroten;

• Maatregelen die gericht zijn op het vergroten van het draagvlak voor deze veranderingen in de samenleving.

Meer vernieuwingstalent en meer aanpassingsvermogenDemaatregelendiehetaanpassingsvermo-genvanonzemaatschappelijkefundamentenvergrotenen/ofdebeschikbaarheidenhetbenuttenvanvernieuwingstalentmaximalise-ren,strekkenzichuitoverzesbeleidsterrei-nen:onderwijs&onderzoek,immigratie,belastingen,infrastructuur,reguleringenondernemerschap&ondernemingsklimaat.

Stem onderwijs en onderzoek meer af op echt vernieuwingstalent en aanpassingsvermogenIndeplattewereldishet,netalsintopsport,hetechtevernieuwingstalentdatuiteindelijkhetverschilmaakt.Dekwaliteitvanonsonderwijs,waarwedatonderwijsoprichtenenhoeenwanneerwehetaanbiedenvor-mendaarbijbelangrijkefactoren.Zoalseer-derbesprokenisonsonderwijsopditmomentnietoptimaaltoegesnedenopdatvernieuwingstalent.Eenaantalmogelijkeinterventieszoukunnenzijn:

• Voorechttoptalentmoetenweoplei-dingenoptopniveauaanbieden.Hethuidigeonderwijssysteembiedtonvol-doenderuimtevoorexcellentie.Binnendebestaandeonderwijsinstellingendientermeerruimteenaandachtvoorexcel-lentestudentengerealiseerdteworden.Indieneenlangstudeerboeteofanderonderwijsduurbeperkendinstrumentzouwordeningevoerd,moetditzekergeenbarrièrevormenvoorhetvolgenvandemoeilijkerstudies.Integendeel,hetvolgenvanmoeilijkerestudieszoujuistbevor-derdmoetenworden,aangezienhetjuistdiepeexpertiseisdiesterkbijdraagtaan‘voordeelvernieuwing’.OokzoudenwijinNederlandkunnenkiezenvoormeerdifferentiatieindekwaliteitvanonder-wijsinstellingen.DaartoezoudenwebijvoorbeeldéénNederlandse

AGENDA VOOR DE NEDERLANDSE OVERHEID


topuniversiteitmoetenvormen(‘HarvardaandeNoordzee’)meteenbijbehorendselectiemechanisme(eventueel‘selectieaandepoort’)enzouerhiereendepen-dancevaneentoonaangevendeinternati-onalebusinessschoolgevestigdmoetenworden.‘Top’verwijsthierbijnadrukkelijknietnaaromvang,maarnaarleidendeexpertiseineenselectaantaldomeinen.

• Hoemeerstudentenkenniskunnennemenvandenieuweplatterewereld,hoebeterzekanseninnieuwemarktenenpotentiëlenieuweconcurrentenher-kennenenbegrijpen.Hetstimuleren(enmisschienzelfsverplichten)vanstudentenominternationaleervaringoptedoenisdaaromnodig,nietalleenopuniversitairniveau.

• Ondernemingendiesnellernieuwecon-currentievoordelenmoetenontwikkelenenhunbedrijfsmodeldaaropaanmoetenpassen,vragenvanallemedewerkersindividueelaanpassingsvermogen:inhetsnelbevattenvandealledaagseverande-ringendienieuweproductenentechnolo-gieënmetzichmeebrengen,inhetsneleigenmakenvannieuwesoftwaresyste-men,inhetsnelomlerengaanmetnieuwe‘stakeholders’,enz.Onsonderwijs-systeemmoetdaaromgerichtzijnophetaanlerenvanflexibiliteitenhetindividu-eelvermogenkennisenexpertisevoortdu-rendup-to-datetehouden.DebredecurriculavandeUniversityColleges,bijvoorbeeld,zijneengoedestapindezerichting:zijbereidendetalentenvandetoekomstbetervoorophetverbindenvanverschillendedisciplinesentechnologieën.

• Ineenalmaarsnellerveranderendewereldwordthuidigeexpertisesnelmin-derwaard,terwijlhetsnelkunnenverwer-venvannieuweexpertisemeeropgaatleveren.Indatlichtlijkthetnietverstan-digomdeeerste25levensjarengroten-deelstebestedenaanhetverwervenvanbestaandekennis,ominde30jaardaarnanauwelijkstijdtebestedenaanhetver-nieuwenvandiekennis.‘Eenlevenlangleren’isinmiddelseenbekendbegrip,maardevooruitgangdiewedeafgelopen

tienjaaropditgebiedbereikthebbenlijktbeperkt.Intijdenvantoenemendesnel-heidvanveranderingwordtditthemaechteralleenmaarbelangrijker.Hetvoorkomenvanonnodigestudie-uitval(beterevoorlichting,brederecurricula)enstudievertragingenhetovernemenvanelementenvanhetAngelsaksischemodelwaarinenkelejarengewerktwordttussenbachelorandmaster,kunnenfinanciëleruimtecreërenvoorgrootschaligerebij-scholingoplatereleeftijd.

Wetenschappelijk onderzoek moet niet alleen mikken op kortetermijnwensen van bedrijfsleven

• Hetbelangvanfundamenteelonderzoekneemttoeineenversnellendewereld.Wetenschappelijkefocusop‘hethuidige’,opdeactuelebehoeftenvanhetbedrijfs-levenenopcommerciëletoepassingenlevertmisschienopkortetermijnmeerrendementop,maargaatuiteindelijktenkostevanleidendepositiesinnieuwe,baanbrekendekennisentechnologie. Hetzijnjuistdezepositiesdieeenplat-formbiedenvooreengolfvannieuwebedrijfsvoordelen.

Immigratiebeleid moet gericht zijn op het aantrekken van vernieuwingsta-lent, niet alleen op de behoeften van multinationale ondernemingenHetNederlandseimmigratiebeleidkanopeenaantalpuntenwordenaangepastommeervernieuwingstalentaantetrekken.Hethuidigebeleidvoorkennismigrantenheeftspecifiekevoorzieningenvoormultinationalsengroteondernemingen.Hoewelditzekerwenselijkis,zouditbeleidoptweepuntenuitgebreidmoetenworden.Allereerstzoudentoelatingsproceduresookvoorwerknemersvankleinereondernemingengestroomlijndmoetenworden(gelijksoortigeproceduresenopvertrouwengebaseerdecontrolemecha-nismes):70%vandeinternationalehandelinNederlandkomtvolgensonzeanalysesname-lijkvoorrekeningvanondernemingenmet


minderdan250medewerkers1.Bovendienwordtonslandelijkeverdienmodelsteedsafhankelijkervanvernieuwing,dieveelalplaatsvindtbijkleinereondernemingenenstart-ups.

We moeten niet alleen ondernemingen maar vooral ook individueel talent centraal stellen bij kennismigratie

• Nederlandzoumoetengaanputtenuithetgroeiendeinternationalereservoiraanongebondenenmobieltalentdatnietdooreenwerkgeverhierheenwordt‘getrokken’.Voorsuccesvolleimmigratievandegeneraties‘Y’en‘Z’ishetnodigdetalentenzelfcentralertestellen,nietalleendewerkgever(dezegeneratieskiezenveelaleersthunwoonplaatsenhunlandvanvoorkeur,enpasdaarnahunwerkgever).

• Hetstructureelhoudenvanexitgesprek-kenmetemigrantenenterugkerendeimmigrantenzouonsinzichtvergroteninhoehetaanwezigetalentbeterkanwordenbehouden.

Immigratiebeleidkanbovendieneenrolspelenbijhetopvangenvandegevolgenvandevergrijzing.DoorvergrijzingzalNederlandnaarverwachtinggaankampenmettekortenaanalletypenarbeidsaanbod.Datheeftpositieveeffectenopdewerkgelegenheid,maarzorgtookvoorhetgevaarvaneenonhoudbareopdrijvingvanlonen.WanneerloonstijgingenteveruitdepasgaanlopenmetproductiviteitsverhogingenkomthetconcurrentievermogenvanNederlandinallebedrijfssectoreningevaar.Migratiekaneenrolspelenbijhetindehandhoudenvandezeonbalans.

Reduceer prikkels tot starheid in belastingregimeDoordesteedssnellerveranderendevraagnaarwerknemersenondernemersmoetenmensenvakervanwoon-enwerkomgevingveranderenomzosnelnieuwemogelijkhe-dentekunnenbenutten.Aandergelijkever-anderingenklevennutalvanfiscaleensociaalrechtelijkeobstakels.Maatregelendiedezeobstakelszoudenverlagenzijnondermeerhetafschaffenvandeoverdrachtsbelas-tingophuizen,hetnietlangerstimulerenvanwoningeigendom,hetcreërenvaneengroterenbrederaanbodaanhuurwoningenvoorallesegmenten,hetverdervergrotenvandeoverdraagbaarheidvanpensioenen(zowelbinnenNederlandalsgrensoverschrijdend)enhetmeerindividualiserenvandesocialezekerheid(zodatcarrièrewijzigingeneenvou-digerworden).

Ookaanpassingeninonsbelastingstelsel kunnendepositievanNederlandin2030versterken:

• Verlagingvandeinkomstenbelastingvoormetnamelagereinkomensstimuleertdegroeivanhetaantalbaneninlokaledienstverlening.Zowordthetaantrekkelij-keromactiviteitenalskinderopvang,tuinonderhoudenprivéadministratieuittebestedenenkanvernieuwingstalentmeertijdbestedenaanactiviteitendienieuwverdienvermogencreëren.

• Deaftrekbaarheidvanrentekostenstimu-leertondernemingenzoveelmogelijktefinancierenmetvreemdvermogeninplaatsvanmeteigenvermogen.Indedooronsgeschetstetoekomstzullenon-dernemingenmetgrotereschommelingeninhunkasstromenkampen.Ditnoopttotgroterebuffersenlagerevastekosten,waartoeookrentelastenbehoren.Het belastingonderscheidtusseneigenenvreemdvermogenzoudaaromafgebouwdmoetenworden.

• Hoewelinternationaalmobieltalentzijnvestigingsbeslissingenneemtopbasisvanveelmeerfactorendanalleennetto-inko-men,hebbendisproportioneelhogeinkomstenbelastingenweldegelijkinvloedopdezebeslissing,zoisookuitonze


gesprekkenmetondernemersentalentengebleken.DatwilnietzeggendatNeder-landophetgebiedvaninkomstenbelastin-geneen‘racetothebottom’zoumoetenstarten,maarweldatonzehogerebelas-tingschijvenindepasmoetenblijvenmetdievananderetalentmagneten.

Beslis eerder en / of sneller over infrastructuurIneenversnellendewereldveranderenookdebehoefteaanenhetgebruikvaninfra-structuursneller,waardoordenuttigegebruiksperiodevandelenvandieinfrastruc-tuurkorterkanworden.Deoverheidmoetdaaromzorgendatinfrastructuursnellerdannuvaakhetgevalisbeschikbaarkomtendaardoorlangernuttigis.Datkanondermeerdoorhetontwikkelenenmonitoren vanindicatorendievroegtijdigwijzenopver-anderingenindevraagendoorhetversnel-lenvandebesluitvormingoverendeuitvoeringvaninfrastructureleprojecten.Nieuweinfrastructuurmoetbovendienont-worpenwordenmethetoogopaanpasbaar-heid,zodatdezesnelkanwordenaangepastaansteedssnellerveranderendereispatro-nen.Tenslottedientbij(fysiekeenICT)infrastructurelebeslissingenmeegenomentewordenwatdemaatschappelijkeoptie-waardeisvandedesbetreffendeinfrastruc-tuur(bijvoorbeeldbijglasvezelnetwerkenlijktdezeoptiewaardesignificant).

Reguleer met het oog op aanpassingsvermogenOpverschillendegebiedenkunnenaanpas-singeninregelgevingenregelgevingskadershetmaatschappelijkaanpassingsvermogenvergroten.

• De arbeidsmarkt: Deafgelopenjarenzijnalverschillendemaatregelengenomendiedeflexibiliteitopdearbeidsmarkthebbenvergroot.Wijonderstrepenhiervooralhoebelangrijkhetisdatondernemingenindetoekomst,naarmatehunconcurren-tievoordelensnellerkomenengaan,snellerinomvangmoetenkunnengroeienenkrimpen.Alsorganisatiesnamelijkmoeilijkkunnenkrimpenterwijlhunbedrijfsvoordeelvermindert,stroomtergeldnaarhetinstandhoudenvanoverca-paciteit,terwijldatgeldbeter

geïnvesteerdkanwordeninhetcreërenvannieuweconcurrentievoordelen.

• Corporate governance: Definanciëlere-sultatenvanondernemingenzullenvankwartaalopkwartaalenvanjaaropjaargrotereschommelingengaanvertonenineensnelveranderendewereld.Dejachtig-heidvankortetermijnbeleggersenooktragereactiesvanbestuurderskunnenbe-nodigdeinvesteringendaaromindewegstaan.Hierdoorkanhetvoorhetonder-nemingsbestuurmoeilijkerwordenomteblijveninvestereninnieuwebedrijfsvoor-delenvoordelangeretermijn.Daarbijkanhetlangdurigerbindenvanaandeelhou-dersofhetvindenvananderevormenvangeduldigkapitaalincombinatiemetaan-passingsgerichtmanagementdespanningopditpuntwellichtverlichten.

Langetermijnaandeel-houders wenselijk om aanpassingsvermogen van ons bedrijfsleven te vergroten

• De huizenmarkt: Hetontbrekenvanmidden-enhogereklassehuurwoningeninveelNederlandsestedenenregio’skanmensenervanweerhoudendaarnaartoeteverhuizenalsdaarplotselingnieuwecarrièremogelijkhedenliggen.Hetgebrekaanbeweeglijkheidwordtverderindehandgewerktdoorhetfiscaalstimulerenvankoopwoningen:inkomenszekerheidwordtbijhetbezitvaneenwoningbelangrijkerendemogelijkhedenomgoedkopertegaanwonenenzobijvoor-beeldeenstart-uptefinancierenwordenbeperkt.TenslottemaaktderigideenilliquidehuizenmarktNederlandminderaantrekkelijkvoorinternationaalvernieu-wingstalentdatveelaluitgaatvaneentijdelijkverblijf.Stedenmeteenbrede,meerliquidemarktvoorhuurwoningenalsBrussel,BerlijnenLondenhebbenhiereenvoordeelbijhetaantrekkenvantalent.Bovendienkunnenvernieuwingsta-lentenalshuurdernietprofiterenvandeaftrekbaarheidvanhypotheekrentelasten,


zodatzijinNederlanddusvaakeenrela-tiefhogemarginalebelastingdrukhebben.

• Risico’s beheersen, niet minimaliseren: Ondernemenineenalmaarsnellerver-anderendewereldvergteengrotererisico-bereidheid.Regelgevingentoezichtmoetendaaromnietgerichtzijnophetuitsluitenvanrisico’s,zoalssteedsmeerhetgevallijktteworden,maarophetbeterlerenbeheersenervan.Risico-beheersingvergtveelexpertise,minimali-satieisveeleenvoudigertebereikendoorrisicovolleactiviteitensimpelwegtever-bieden.Denadelenvanhetminimaliserenvanrisico’stenopzichtevanhetbeheer-senvanrisico’swordensteedsgroternaarmateerineenvolatielereeconomiesteedsmeertewinnenenteverliezenis.Voorbankenbijvoorbeeldishetdaarombeterhettoezicht(endepositogarantie-stelsels)opEuropeesniveauteorganise-ren:daarisdeschaalaanwezigomsteedsgroterwordenderisico’soptimaaltekunnenbeheersen.

• Niet-bancaire financiering:Volatiliteitverhoogthetrisicoprofielvanonderne-mingen:deterugverdientijdvaninveste-ringenwordtkorter,enhettestenvannieuweconcurrentievoordelendwingtondernemingentotmeer‘trialanderror’.Conventionelebankfinancieringismindertoegesnedenopdergelijkerisicoprofielen.BovendienkunnenbankenzichdoorBaselIIIinveelgevallenminderfinancie-ringsrisico’spermitteren.Datondernemin-geninNederlandmeerdanindemeesteandereEuropeselandenzijnaangewezenopbankfinancieringvergrootdenoodzaakomanderefinancieringsvormenteontwikkelen.

Bevorder ondernemerschap Hetmaatschappelijkbelangvanonderne-merschapneemttoe,gezienhetstijgendebelangvannieuwebedrijfsvoordelen.Datvraagtomtalentmetondernemingsdrang,maarerlijkenookandereinterventiesmoge-lijkomondernemerschaptebevorderen. Ineenserieinterviewsmetondernemerskwamendevolgendesuggestiesnaarvoren.Wehebbendebijdragevandezemaatregelenaanondernemerschapnietonderzocht,maar

vindennaderonderzoeknoodzakelijk.

• Bevoordeelkleineondernemingeninopenbareaanbestedingen,bijvoorbeeldzoalsindeVS.Dedoelstellingdaarisomjaarlijksmeerdan20%vandeopenbareaanbestedingssomnaarkleineonderne-mingentelatengaan2.

• Beperkdeaansprakelijkheidbijfaillisse-mentenenverbeterdebeschermingtegenschuldeisersgedurendeeenreorganisatie-periode,zoalsindeAmerikaanse‘Chapter11’regeling,zodathetrisicoomeenondernemingtestartenkleinerwordtenpotentiëleondernemersminderwordenafgeschrikt.

• Creëerbeterehypotheektoegangvoorondernemers.Gezienhunhogerisicopro-fielhebbenondernemersbeperktetoe-gangtothypothecairefinanciering.Ditiseendrempelnaarondernemerschap3.Eendoordeoverheidgefinancierdsysteemvanhypotheeksteunvoorondernemershoeftnietduurtezijn(riskpooling)enlijktverdedigbaarvanwegehetpositievemultiplier-effectvanondernemerschap:succesvolleondernemersvoorziennietalleeninhuneigeninkomen,maardragenookbijaanhetverdienvermogenvandesamenlevingalsgeheel.

• Geefmededingingsautoriteitenvoldoende‘better-safe-than-sorry’mandaatwaarmeepogingenvangevestigdepartijenomnieuwkomersopeenonheusemaniervandemarkttewerenkunnenwordengeminimaliseerd.

• Blijfwerkenaanhetvereenvoudigenvandeproceduresvoorhetstartenvaneenonderneming.DezeprocedureszijninNederlandnogaltijdbewerkelijkinverge-lijkingmetdieinanderelanden.

Overheid met groter en sneller aanpassingsvermogenDeoverheidzelfisoptallozemanierenpartijinhetNederlandse‘verdienmodel’.Inhet‘verdienmodel’dattoegesnedenisopdesteedssnellerveranderendewereldvan2030hoortookeenoverheidmetmeeraanpas-


singsvermogen.Wijziendriegebiedenwaar-opdeoverheidzelfhaaraanpassingsvermo- genkanvergroten:bijbegrotingswijzigingen,bijdeproceduresvoorwet-enregelgevingenbijdemaniervanwerkenbijdeRijksoverheid.

Herijking van rol Eerste Kamer en Raad van State op termijn wenselijk

BegrotingswijzigingenInsteedssnellerveranderendetijdenveran-dertdeoptimalebenuttingvanpubliekemid-delensnellerendrastischer.Nederlandseoverheidsbegrotingenzijn,zelfsintijdenvaneconomischecrisis,slechtsaanbeperktewij-zigingenonderhevig.Wildeoverheidade-quaatopdetoenemendeexternedynamiekinspelen,danzalzijvakerenvaakmeeringrijpendwijzigingeninhaarbegrotingmoe-tenaanbrengen.Ditvraagtnietalleenomminderinherentestarheidbijhetopstellenvanoverheidsbegrotingen,maarookomhethanterenvaneenminderincrementeelper-spectief.WellichtdathetnadrukkelijkerbetrekkenvanonafhankelijkeinstantieszoalshetCentraalPlanbureau,deSociaal-Economi-scheRaaden/ofdeWetenschappelijkeRaadvoorRegeringsbeleidkanhelpenomtoteenmeerholistischekijkopbegrotingentekomen.Ookkangedachtwordenaanhetveelvuldigerinzettenvanbegrotingsinstru-mentenalshorizonwetgevingenstructureleinvesteringsfondsen.Doorhetkoppelenvannieuwewetgevingenbijbehorendeuitgavenaaneenvoorafbepaaldeeindtijddiscipli-neertdepolitiekzichzelftotregelmatigeher-overwegingvanuitgaven.Methetgebruikvanfondsenvoorinvesteringeninbijvoor-beeldinfrastructuur,dievragenomduidelijkeprioriteitenenkeuzes,wordtdenatuurlijkeneigingomdieinvesteringentespreidenentetemporiserenvermeden.

Procedures voor wet- en regelgevingInNederlandiserveeltijdnodigomtekomentotnieuwewettenenregels.Enerzijdsdoorhetgrootaantalbetrokkenpartijeninonspoldermodel,anderzijdsdoordewenstotzozorgvuldigmogelijkebesluitentekomen.

Insnellerveranderendetijdenwordthetech-tersteedsduurderom(te)laattezijn.De(maatschappelijke)kostendiegepaardgaanmetvertraging,zoalshetmissenvankansenendekortereperiodewaarininvesteringenterugverdiendkunnenworden,wordenhoger.Hetlijktinditlichtverstandigomdesnel-heidvanbesluitvormingteverhogen.

Hiertoedienenonzebestuurlijkeenpolitiekebesluitvormingsprocessenoptweemanierenversneldteworden.Deeerstemanierbetrefthetstroomlijnenvandezeprocessen:korterewachttijdenvoordossierseneenbetereafstemmingenoverdrachttussenbetreffendepartijen.Hettijdigoplossenvanhetdossier,inplaatsvandewensenvandebetrokkenpubliekeorganisaties,dientcentraaltestaan.Detweedemanierbetreftdetrade-offdieveelalgeldtbijhettotstandkomenvannieuwewettenenregelstussensnelheidaandeenekantenzorgvuldigheidendraagvlakaandeanderekant.Diebalansmoetver-schuiven.Alshetbelangvansnelheidtoe-neemt,verschuifthetoptimumtussenbeideparametersimmers.Diebalanskanverschui-vendoorbijvoorbeeldmeerdiscretionairebevoegdhedentoetekennenaanbeleidsma-kers.Ofdoormoderniseringvanonsbesluit-vormingsmodel,omtevoorkomendat‘hetpolderen’eenbeperkendefactorgaatvor-meninsnellerveranderendetijden.Zokun-nennieuwetechniekengebruiktwordenomdemaatschappelijkesteunvoorplannenteonderzoeken,hetdraagvlakervoortevergro-tenenonderhandelingendieverzandenin‘gepolder’teversnellen.InditkaderzoudenookderollenvandeEersteKamerendeRaadvanStategeëvalueerdmoetenworden.Ooktenaanzienvandezeinstitutengeldtimmersdatdekostenvanvertragingsteedsverdertoenemenineensteedssnellerveran-derendewereld.Idealiterwordenhunrollenzodanigherziendatzijeengelijksoortigecon-trolekunnenblijvenbeoefenen,maardanmetaanzienlijkkorteredoorlooptijden.Dewereldisnueenmaalaanzienlijkversneldsinds1848.

TenslottemoetenwevoorkomendateeninNederlandgeïdentificeerdnieuwbedrijfs-voordeelhiernietwordtgerealiseerdomdatdebetreffenderegelgevingofvergunningnietvoldoendebijdetijdis.Deoverheidzou


daartoeproactievernieuwetechnologieënmoetenvolgenenbestuderen.Zokanzijvoor-komendatvergunningenwordengeweigerdopgrondvantoetsingskadersdieooitontwik-keldwarenopbasisvanoudetechnologie.

Manier van werken bij de RijksoverheidEenderdeaswaarlangsdeoverheidhaareigenaanpassingsvermogenkanvergroten,ishaarmaniervanwerken.Opditmomentlijktdeoverheidrigidegeorganiseerd:degrenzentussendepartementenenbestuur-slagenvormennubarrièrestegensnelleaan-passingen.MetnamebijdeRijksoverheidzouhiertoebijvoorbeeldeenfunctieschei-dingkunnenwordenaangebrachttussenechtespecialistenopbepaaldeonderwerpenengeneralistischeprojectmedewerkersenprojectleiders.Onderwerpendiepolitiekebesluitvormingvergenwordenaangestuurdalsproject,metduidelijke(eindige)tijdslijnenenmetprojectteamsmetzowelspecialistenmetinhoudelijkekennisalsgeneralistenvoordetijdigerealisatie.Voordeelvandezeaanpakisdatdemeestebeleidsambtenarenzichniethoeventoeteleggenopeengrootaantalonderwerpen.Zokunnenzeonder-werpenéénvooréénafrondenenhoevenzenietcontinuonderwerpenteparkerendoortijdelijkedrukteopeenvanhunanderebeleidsterreinen.Hiermeeverschuiftdefocusvandossiereigendomnaarprojectafronding.

Zorg voor maatschappelijk draagvlakNaasthetrealiserenvaneenlandeneenoverheidmeteenhoogaanpassingsver-mogen,isernogeenderderolvoordeover-heid:hetcreërenvandraagvlakvoorhetvergrotenvanhetaanpassingsvermogenendehoeveelheidvernieuwingstalent.Deinditrapportgeschetsteveranderingen,diedeelswordenopgedrongendoorexternetrendsendeelshetgevolgzijnvandooronsvoor-gesteldemaatregelen,rakenveleNederlan-ders.Ineentijdvantoenemendeveranderingenhetdaarmeegepaardgaandeverliesaanzekerheid,roepenwijoptothetvergrotenvanflexibiliteitenaanpassingsvermogen.Tothetopgevenvanoudezekerhedenomernieuwevormenvanzekerheidvoorterugtekrijgen.Datvraagtomhetnemenvanrisico

enhetgevenvanvertrouwen.Datisnietmakkelijkenvoorvelenbegrijpelijkerwijsookbeangstigend.Daaromishetbelangrijkdatwezorgenvooreenbreedmaatschap-pelijkdraagvlak.Nietalleenmoetenweuit-leggenwaaromveranderingnoodzakelijkis,maarookwaardezeveranderingtoemoetleiden.Zokunnenwevertrouwenwekkeninhetpadnaareenandere,maarwelvarendetoekomst.Eentoekomstdienietalleenvoordehappyfewonderdevernieuwingstalenten,maarvooralleinwonersvanNederlandaan-trekkelijkis.Hettotstandbrengenvanditdraagvlakvereistleiderschapeneensgezind-heid.Demoedomeenverhaaloverdelangetermijnuittedragen,daaraanvasttehoudenendeconsequentiesteaanvaarden.Ditver-haalzounietalleendoorpolitiekeleiders,maarookdoorandereleidersindeNeder-landsesamenlevingenbedrijfslevenuitge-dragenmoetenworden.Wijvragendaarinookeenveelactieverebijdrageeneentoe-komstgerichtgeluidvandeleidersinhetbedrijfsleven.

Scherpere monitoring van technologische vernieuwing door overheid nodig om tijdige aanpassing van regelgeving te borgen

ConclusieIndithoofdstukhebbenwetalvanmaatrege-lenbeschrevendiedeoverheidkannemenbijhetbouwenaanhetmaatschappelijkaan-passingsvermogendatNederlandin2030moethebben.Hetzalvelejaren,endusmeerderekabinetsperiodes,durenvoordatheteffectvanveelvandiemaatregelenzicht-baarwordt.Idealitergaandezemaatregelendaaromdeeluitmakenvaneenintegrale,breedgedragen‘aanpassingsstrategie’,eenagendavoor2030.

Eenterugkerendthemaindiestrategieofagendaishetvindenvannieuweevenwich-ten:eennieuwebalanstusseninkomensge-lijkheidenefficiency,tussenflexibiliteiten


(inkomens)zekerheid,tussenhettijdigonder-nemenvanactieenhetcreërenvandraag-vlak.Evenwichtendiegisterenbijonspasten,voldoenveelalnietlangerindeversnellendewereldvanmorgen.

Noten1.CBSbranchemonitor (2009)2.SmallBusinessReauthorizationAct(1997)3.Eenruimeraanbodvanmiddenklassehuurwoningenzoueennogbeteremaatregelzijn:hetwerktminderverstorendenzouwaarschijnlijkbeteraansluitenbijdebehoeftenvanondernemers


Concurrentievoordelenvanonder-nemingenkomenineenplattereen

versnellendewereldondersteedsgroteredruktestaan.Deoverheidkan,zoalswehiervoorbeschreven,helpenbijhetvindenvaneenantwoordhierop:doorhetbouwenaanmaatschappelijkaanpassingsvermogen,endoorzelfhaaraanpassingsvermogentevergroten.

Vervolgensishetaanondernemingenenondernemersomhiervandevruchtenteplukken.Zijmoetendaarvoornieuwemoge-lijkhedenwetenteherkennentemiddenvanalleturbulentiedieveroorzaaktwordtdoorsnelveranderendetechnologieënenklant-voorkeurenenhetopnementegeneenstroomaannieuweconcurrentendieopdui-kenuitonverwachtehoeken.EensterkeenbredelobbyvoormeervernieuwingstalentenvoormaatschappelijkaanpassingsvermogenlijktvoorhetNederlandsebedrijfsleveneenlogischstartpunt.Daarnaastzoudenbedrij-vengezamenlijksubstantiëlestappennaareenvolwaardigtweetaligearbeidsmarktkun-nenzetten.

Indithoofdstukpresenterenweeen‘à-la-carte-menu’vanmaatregelendieonderne-mingenkunnenhelpenomineendergelijkeomgevingovereindteblijvenentefloreren.Dezemaatregelenzijnonderverdeeldindriecategorieën:

• Maatregelen voor het sneller benutten van bestaande concurrentievoordelen;

• Maatregelen voor het sneller realiseren van nieuwe bedrijfsvoordelen;

• Maatregelen die het maatschappelijk aanpassingsvermogen en het vernieuwingstalent versterken.

Het sneller benutten van bestaande concurrentievoordelenVoorveelondernemingenishetbenuttenvanhunbestaandeconcurrentievoordelen‘corebusiness’:veelcapaciteitwordtbesteedaanproces-enproductverbeteringen,voort-durendeprijsoptimalisatie,acquisitievannieuweklantenvoorbestaandeproducten,enz.Bestuurdersmoetendezekernactivitei-tenechteropnieuwtegenhetlichthouden.Involatieletijdenzijnhuidigeconcurrentievoor-delenkorterhoudbaar,enmoetenzedussnellerbenutworden.Investeringeninbestaandevoordelenhebbenmogelijkeenlangereterugverdientijddandelevensduurvanhetonderliggendebedrijfsvoordeel:‘asset-light’structuren,investeringenmetkor-tereterugverdientijden(bijvoorbeeldinmar-keting)enprojectenmetkorteredoorlooptijden(bijbijvoorbeeldIT-investe-ringen)wordendaaromrelatiefaantrekkelij-kerinvolatieletijden.Omhetsimpeltezeggen:hoesnellerdewereldverandert,hoe

AGENDA VOOR HET NEDERLANDSE BEDRIJFSLEVEN


kostbaardertijdwordtenhoesnellerbe-staandebedrijfsvoordelenmoetenwordenuitgenut.

Versterkt aanpassingsver-mogen maakt winnende ondernemingen van vandaag ook winnaars in de toekomst

Ondernemingen moeten sneller nieuwe bedrijfsvoordelen realiseren Hetsnellerbenuttenvanbestaandeconcur-rentievoordelenalleenisnietvoldoende,ermoetenook(snellermeer)nieuwevoordelengecreëerdworden.Langsdrieassendienenbestuurdersvanondernemingenteborgendatertijdigvoldoendenieuwevoordelenwordengerealiseerd:talent,gedragenorganisatiemechanismes.

Talentmanagement wordt belangrij-ker en moet andersMeernogdaninhetverledenzalhetsuccesvanondernemingenbepaaldgaanwordendoortalent.Voorhettijdigcreërenvannieuweconcurrentievoordelenzullenonder-nemingenaangewezenzijnophetvernieu-wingstalentvanhunmensen.Hetaantrekkenvandebestevernieuwingstalentenenzorgendatzijbeschikkenoverderelevantevaardig-hedenwordtmeerdanooiteenkritischesuc-cesfactor.Devolgendestappendragenhieraanbij:

• Stel het juiste ‘vernieuwingstalentprofiel’ vast.Ineensnelveranderendewereldzientalentprofielenerandersuit.Inrelatiefstabieletijdendraaithetomhetoptimaalbenuttenvanbestaandeconcurrentievoordelen:hetopbouwenvanlangdurigeklantrelaties,hetstapvoorstapverlagenvankosten,onderhandelen,enz.Inturbulenteretijdenkomthetmeeraanophetontdekkenencreërenvannieuweconcurrentievoordelen:creativiteit,‘Bigdata’analyse,hetdurvennemenvanrisico’s,ondernemerschap,hetsneleigenkunnenmakenvannieuweexpertise,

ervaringinopkomendemarkten,enz.Gewenstetalentprofielenmoetenopdezeomslagwordenaangepast.Indepraktijkzienweechternogregelmatigdat,zelfsalsondernemingenalwerkenmetderge-lijkenieuweprofielen,beslissingenoverpromotiesgebaseerdwordenopdeoudecriteria,omdatderealisatievantargetsvoorhetkomendejaarbelangrijkerlijktdanlangetermijnsucces.

• Werf en behoud het juiste (vernieuwings)talent. Hoewelveelondernemin-gendestatuurvanhunHR-afdelinghebbenvergroot,blijktuitonzeervaringdatlangnietalleondernemingenhierindepraktijkookvolledignaarhandelen.Enkelevande‘bestpractices’diebijdra-genaanaanpassingsvermogenoponder-nemingsniveauzijn:

ǟ HetintegrerenvandeHR-functieindebusinessorganisatieinplaatsvanhethebbenvaneenaparteHR-afdelingparalleldaaraan.Dergelijkeparallellestructurenbemoeilijkenhetmakenvanonderscheidtussenechttoptalentenmindergetalenteerden.Ditresul-teertuiteindelijkineengrootverlooponderechttoptalent,indemeeston-misbaregroep.

ǟ Dekenmerkenenvoorkeurenvandegeneraties‘Y’en‘Z’(de‘Millennials’)doorgrondenenwerving&selectiebe-leidenloopbaanmogelijkhedendaar-meeinlijnbrengen.Indepraktijkzienweechternogvaak(zekerinorganisa-tieswaardeHR-functienietisgeïnte-greerdindebusinessenwaarintopta-lentnauwelijksvertegenwoordigdisinHR)datdezezakenvooralvanuithetperspectiefvanHRzijnopgesteldennietvanuitdedoelgroepzelf.

ǟ Richtprofessioneel‘partnersupport’in.Partnersvantalentzijnveelalookergambitieuzeprofessionalsenintoene-mendematevaninternationaleaf-komst.ZekergeziendebeperkingendiedeNederlandsearbeidsmarktintaaltechnischopzichtbiedt,kanonder-steuningbijdezoektochtvanpartnersvantalentnaareenbaanhetverschil


makenbijhetaantrekkenvanvernieu-wingstalent.

• Breng aanwezig talent aanpassingsvaardigheden bij.Ondernemingenzullenookhuninternetrainingsprogramma’sendecriteriavoorpromotiesaanmoetenpassenomaantesluitenbijdenieuwemixvantalentdienodigis.

ǟ Maximaalaanpassingsvermogenvergteentrainingscurriculumdatdebeno-digdehardeenzachteaanpassings-vaardighedenontwikkelt.Denkdaarbijaan‘Bigdata’analyse,cross-functione-lecreativiteit,mentalelenigheidentrainingengerichtopnieuwetechnolo-gieëndievandaagmisschiennogniet,maarmorgenwelrelevantkunnenzijnvoordeonderneming.

ǟ Hetidentificerenenbelonenvandietalentendielatenziendatzijsnelnieuwekansenherkennenenerver-volgensinslagennieuweoplossingentebedenkenenuittevoerenomdaar-vanteprofiteren.Datvraagtomhetbelonenvanrisiconemers,ookwan-neerzijsomsfalen.

Stimuleer gewenst gedragHetaanboordhalenvanhetbenodigdever-nieuwingstalentisdeessentiëleeerstestap.Vervolgensishetzaakomtezorgendatdattalentzichgedraagtopdemanierdienodigisominsteedssnellerveranderendetijdensuc-cesteboeken.Devolgendepraktijkendragendaaraanbij:

Een experimentele aanpak wordt gestimuleerd en daarbij mogen fouten gemaakt worden. Eennadrukophetvoorkomenvanfoutenbeperktdebereidheidomnieuwebronnenvanconcurrentievoordeelteverken-nen,eeneigenschapdiecruciaalisvoorsuc-cesoplangeretermijn.

Kennis delen.Talentmoetincontactkun-nenstaanmetmensenverspreiddoordeheleorganisatie:hiërarchischeenfunctionele‘erf-afscheidingen’staandergelijkecontactenindeweg.Juisteenteammetverschillendetalentenisineencomplexerwordendewereldhetbestinstaatomnieuweconcur-

rentievoordelenterealiseren,vooralalsinzo’nteamsectorspecifiekeexpertisegecombi-neerdwordtmetfunctioneleexpertise.Inderealiteitzienwetevaakdatbedrijfsonderde-leninsilo’slangselkaarheenwerken:talen-tendoorkruisenhetbedrijfintebeperktemateenmakenveelalcarrièrebinnenéénsilo.Dedurfomonconventionelekandidatenuiteengeheelanderbedrijfsonderdeeltebenoemen,ontbreekttevaak.

Nederlands bedrijfsleven moet meer fouten (durven) maken

Internationale ervaring, zeker in opkomende markten, wordt hoog gewaardeerd. Opkomendemarktenbiedennieuwemoge-lijkhedenendekansominzichtinnieuweconcurrenteneninnieuwebronnenvanvoor-deelteverkrijgen.Ondernemingenzoudenervaringindergelijkemarktenverplichtmoe-tenstellenvoordemeesteseniormanage-mentposities.Depraktijkisinonzeervaringnogvaakanders.Eenperiodeinhetbuiten-landwerktveelaleerdervertragenddanver-snellendopeencarrièreenmanagersstaan,uitgaandvanhuneigenkortetermijnbelang,eeninternationaleoverstapvanhunbestemensenvakerindewegdandatzediestimuleren.

Ontwikkel organisatiemechanismes met aanpassingsvermogenEenorganisatiemoetmeerzijndandesomderdelen.Dejuisteprocessenenstructurenstellenindividueninstaatgezamenlijkmeertebereikendaniederafzonderlijkhadgekund.Insteedssnellerveranderendetijdendragendevolgendeorganisatiemechanismesbijaanhetaanpassingsvermogenvandeonderneming:

• Hetcreërenvanorganisatiebredeaanpas-singsexpertise,bijvoorbeelddoor:

ǟ ‘Bigdata’analyseomnieuwepatronenvanklantgedragen-voorkeurenzovroegmogelijkteherkennen.Ditvergtexpertsopditvlakenhetvermogen


ominteressantebevindingen(nietalleenconcretemogelijkheden)uitdiedataopeentotdeverbeeldingspre-kendemaniertepresenterenaanhetmanagement.DeBritsesupermarkt-ketenTescobijvoorbeeldanalyseertvoortdurendhetkoopgedragvandemeerdan10miljoendeelnemersaanzijnloyaliteitsprogramma.DitsteltTescoinstaatomzijnproductaanbodaantepassenvoorspecifiekeklant-segmentenenregio’senhetvroegtijdiggewaarschuwdtewordenvoorver-schuivingeninhetgedragvanzijnklanten.

ǟ Interneincubatorsopeenefficiënte,goedgeorganiseerdemanierlatenex-perimenterenmetnieuwepotentiëleconcurrentievoordelen,zonderdatdatgepaardgaatmeteenhoogafbreuk-risico.Procter&Gamblekanbijvoor-beeldviaopeninnovatienetwerkenveelsnellerentegenveellagerekostenexperimenterenmetnieuweconcept-producten.Alleenalin2008werdendoorslechtstienzeergetalenteerdemedewerkerstussende7.000en10.000ontwerpsimulatiesgetestbijhetpubliek.

ǟ MeteenslagvaardigeM&A-afdelingregelmatigkleinereondernemingenovernemen.EenaantalvandegrootstefarmaceutischeondernemingenheeftzijneigenR&D-inspanningenwelover-wogenteruggebrachtomzichinplaatsdaarvanterichtenopdeovernamevansuccesvollestart-ups.Opdiema-nierhopendezeondernemingende‘ondernemingsgeest’endedynamiekvandezestart-upsteimporteren:eenerkenningvanhetfeitdatdezekwali-teiteninternmoeilijktecreërenzijn.

• Hetwerkenmetken-enstuurgetallendiehetdoenvanaanpassingenondersteunen.Hierbijkanbijvoorbeeldwordengedachtaanhetopeengestructureerdemanierdoorgevenvanwaarschuwingssignalen,ofaanvrijbesteedbaarbudget(datnietopkortetermijnhoefttewordenterugver-diend)datkanwordenbesteedompoten-tiëleconcurrentievoordelenteontdekken.

• Eenflexibeleinterneproductiecapaciteit(ofmogelijkhedenomuittebesteden)waarmeesnelkanwordengereageerdopplotselingeverschuivingenvanconcurren-tievoordelen.Arbeidsintensieveprocessenzijninderegeleenvoudigeropteschalenenaftebouwenenverdienendaarom(bijongeveergelijkekosten)devoorkeurbovenkapitaalsintensieveprocessen.DeSpaansekledingfabrikantZarastaatbekendomzijnvermogenproductievolu-meszeersnel,inbeiderichtingen,aantepassenzodradeeersteindicatiesoverwelkemodellenwelofnietindesmaakvallenzichtbaarworden.

• Hethanterenvaninvesteringscriteriadieaanpassingenondersteunen.Ondernemin-genmoetenlerenbeslissingentenemenoverinvesteringendieopkortetermijngeenduidelijkrendementopleverenmaardieuiteindelijkweltotnieuweconcurren-tievoordelenkunnenleiden.Daarbijkomtdenoodzaakomjuistmetkortereterug-verdienperiodes(ofhogeredisconterings-voeten)terekenenvoorinvesteringeninhunhuidigevoordelen,hetrisicodatdievoordelenonverwachtssnelverdwijnenneemtimmersaanzienlijktoe.Erisduseendifferentiatienodiginrendementsei-senvoorinvesteringeninhuidigeversusnieuwebedrijfsvoordelen.

Van ‘structure follows strategy’naar ‘structure drives strategy’

• Hetcreërenvaneenorganisatiestructuurdieaanpassingbevordert,doorsamenwer-kingtussenafdelingenaftedwingenenzodekrachtentebundelenbijhetontdek-kenvannieuweconcurrentievoordelen. Ineenlangzamewereldbepaaltdestra-tegiedeorganisatiestructuur(“structurefollowsstrategy”),ineensnellewereldisdeorganisatiestructuursteedsmeerbepalendvoordestrategie.Eenorganisa-tiedieisopgebouwduitsilo’sismisschiengeschiktvoorhetmaximaalbenuttenvanbestaandeconcurrentievoordelen,maar


zebelemmerthetrealiserenvannieuweconcurrentievoordelen.CiscoSystems,bijvoorbeeld,vormdeeennieuwemanage-mentstructuurmetbedrijfsbredeteamsomzijnuitbreidingin30nieuwemarkten(zowelproductenalslanden)mogelijktemaken.Medewerkerskunnenopeigeninitiatiefteamsvormen,zelfszondereenformeleleider,omnieuwekansenteont-dekken.Ciscotransformeerdezichzelfzototeenbedrijfmeteengedecentraliseerde,naarbuitengerichtefocus.Opdiemanierheefthetzijnambitieuzedoelstellinggehaaldomineenbeperktaantaljarenmeerdan25%vanzijnomzetinnieuwemarktenterealiseren.

• Hetkiezenvooreenfinanciëlebalansenkasstroombeheerwaarmeeaanpassings-vermogenwordtondersteund.Volatiliteitkaneenonverwachteenplotselingenega-tieveimpacthebbenopdekasstromen.Derhalveishetverstandigominsnelveranderendetijdenmeerliquidemidde-lenaantehouden,eenterughoudenderdividendbeleidtevoerenenminderschuldenopdebalanstenemen(aange-zienderentelastenvastekostenzijnendusrigiditeitvergroten).

• Hetvormenvandirectieteamswaarin‘harde’aanpassingsexpertise,zoalserva-ringinopkomendemarktenencomplexedata-analyse,verenigdismet‘zachte’aanpassingsexpertise,zoalseentolerantievoorfouten,creativiteit,hetbevorderenvanhorizontaleenverticaleinformatie-uitwisselingenhetherkennenvanvroegewaarschuwingssignalen.

Gezamenlijk bijdragen aan vernieuwingstalent en maatschappelijk aanpassingsvermogenInNederlandbewaarthetbedrijfslevenveelaleenrelatiefgroteafstandtothetpubliekedomein.Hetspeelteenrolincao-onderhandelingenenconsultatieplatforms,maarveelverderreiktdepubliekebemoeie-nisvanbedrijvenmeestalniet.

Wijvindendatditmoetveranderen.Aange-zienhetNederlandsebedrijfslevenveelbelangheeftbijeensuccesvolletransitienaar

eennieuwlandelijkverdienmodel,heeftheteencrucialerolinhetbewerkstelligenervan.Hoeweleenaantalgewensteveranderingenvooralpolitiekebesluitvormingvereist,geldtvoorandereveranderingendathetbedrijfs-levenzekereensterkeraanjagendefunctiekanvervullen.Bijvoorbeeldtenaanzienvanhetstimulerenvantalentomechtetoppresta-tiesteleveren,hetaantrekkenvanbuiten-landstalentenhetinvestereninmaatschap- pelijkaanpassingsvermogen.Bedrijvenkun-nenbijvoorbeeldopenlijkmeererkenninguitstralenvoorexcellentie,keuzesvoormoei-lijkereopleidingenstimulerenenonderne-merschapondersteunen.

DerolvoorhetNederlandsebedrijfslevendientzichechterniettebeperkentothetver-hogenvanhuneigenaanpassingsvermogen(vanafzonderlijkeondernemingen).GezamenlijkkanhetNederlandsebedrijfs-levenmeerbereiken.Daarvoorzalhetwelgecoördineerdmoetenoptrekken,eneengro-tererolinhetmaatschappelijkedebatenspeelveldmoetenvervullendantotnutoehetgevalisgeweest.


Voorondernemingenverandertdewereldsnel.Datbedreigtnietalleende

bronnenvanonzehuidigewelvaart,hetbiedtookmeerkansen.Detoenemendeverander-snelheidwaarmeeondernemingenwordengeconfronteerd,wordtgedrevendoorkrach-tendieweniettegenkunnenhouden.Dereactiesvanoverheidenbedrijfslevenzijndaaromcruciaalomtezorgendata)wemeerprofiterenvantoenemendesnelheidvanveranderingdandatweerschadedooroplo-pen,enb)datdepijndiewehierbijzullenoplopeneerlijkwordtverdeeld.Datvraagtomactiesdienugenomenmoetenworden.Omhetbeterbeheersenvanrisico’s,inplaatsvanzeteminimaliseren.Omhetvindenvannieuwebestuursmodellenmeteenbeterebalanstussenzorgvuldigheidensnelheid.Omdeaandachtteverleggenvanhetbenuttenvanhuidigeconcurrentievoordelennaarhetcreërenvannieuwe.Omtevermijdendatwedoorstarheidentegrotevoorzichtigheidkansenvoorbijlatengaan.

Hetvergrotenvandeaanwezigheidvanver-nieuwingstalentenvanhetaanpassingsver-mogenvanonzemaatschappelijkefundamentenverlooptnietzonderslagofstoot.Hetbrengtonzekerheidmetzichmee,evenalseenaantastingvangevestigdebelan-gen.HetisechterinhetbelangvaniedereNederlander,nietalleenvande‘happyfew’,datweerinslageneenlandmetnieuwecon-currentievoordelenteworden.Eencomplex

webvanafhankelijkhedentussendeprivateenpubliekebedrijfstakken,tussenbedrijfs-takkendiewelennietinternationaalconcur-rerenenzelfsbinnendeinternationaalconcurrerendebedrijfstakkenzorgtervoordatiedereeneronderlijdtalshetaanpas-singsvermogenvanonzeinternationaalcon-currerendeondernemingenonvoldoendeis.Hetomgekeerdeisookwaar:iedereenkanmeeprofiterenalsdatwelhetgevalis.

Hetaantastenvangevestigdebelangenenhetbenoemenvandenoodzaaktot(somspijnlijke)veranderingenzullenwaarschijnlijkleidentotaanzienlijkeweerstand.Omdieweerstandteoverwinneniseenaanspre-kendevisienodigdieverderreiktdandeeerstvolgendeverkiezingenendiemeeromvatdanhetverdelenvandelastenopkortetermijn.Daarbijzijncompromissen,ookalsdiesomsalleensymbolischzijn,niettevermijden.Daarmeemoetenwenubeginnen.Deoverheidstaatvooreennieuwerondevangrotebezuinigingen,enveelondernemingenzijnnahetdoorstaanvandecrisisnubezighunwegtezoekenindenieuwerealiteit.BeidebiedenmomentumeneenplatformomeenvliegendestarttemakennaareennieuwNederlandsverdienmodel.

NAWOORD


Ditrapportmaaktonderdeeluitvanonzereeks‘BCGPerspectieven’.HetonderzoekvoordezepublicatieswordtdoorTheBostonConsultingGroupopeigeninitiatiefenvooreigenrekeninggedaan.Velenhebbenbijge-dragenaandegedachtevorminginditrap-port.Inhetbijzonderwillenwedevolgendepersonenbedankendieinzichten,visiesenkennisvoorditrapporthebbenaangedragen:

Feike Sijbesma,CEODSM,inspiratorvandevraagstellingvanditrapportFrans van Houten,CEO,PhilipsHans van der Noordaa,LidRaadvanBestuur,INGBankHans Wijers, DeputyChairmanShell,CommissarisHeineken, voormaligCEOAkzoNobelHan de Jong,ChiefEconomist,ABNAMROWim Boonstra,ChiefEconomist,RabobankPeter van Lieshout,Raadslid,WRRAlexander Rinnooy Kan,Voormaligvoorzitter,Sociaal-EconomischeRaadGeorge Gelauff, Onderdirecteur,CentraalPlanbureauBarbara Baarsma,Directeur,SEOEconomischOnderzoekLex Hoogduin, Hoogleraar,UniversiteitvanAmsterdam,DuisenbergSchoolofFinanceSweder van Wijnbergen,Hoogleraar,UniversiteitvanAmsterdamNachoem Wijnberg, Hoogleraar,UniversiteitvanAmsterdamChris Buijink,SecretarisGeneraal,Ministerie

vanEL&IJeroen Fukken,DirecteurOVenSpoor,MinisterievanI&MLoes Mulder,Directeur-GeneraalVreemdelingenzaken,MinisterievanBZKMichel Bravo,Strateeg,MinisterievanBZKGuido Biessen,DirecteurFME-CWMJan Klaver, Seniorbeleidsadviseur, VNONCWFrans Bouwen, Oprichteren DirecteurExterneBetrekkingen,StichtingTheHagueProcessonRefugeesandMigrationWillem Heeringa, AfdelingshoofdReëelEconomischBeleid,DNB WebedankenookgraagdeveleBCG-collega’s,dieonzegedachtenhebbenaangescherpt:DavidMichael,HalSirkin,EnriqueRueda-Sabater,MartinReeves,JamesPurnellenJanWillemKuenenalsookonsuitvoerendteambestaandeuitThijsVenema,JorisvanderEls,RoderickSnellenbergenSannedeVriesendeledenvanonzeinternesoundingboard. Deauteursblijven,uiteraard,verantwoordelijkvoordeconclusiesenopvattingeninditrapport.

DANKWOORD


Bijlage 1 Mechanisme van inkomensafhankelijkheidEenverliesaanconcurrentiekrachtineeninternationaalconcurrerendebedrijfstakreduceertdebijbehorendemargesenleidtopdenduurtotlageresalarissenenwinstenindezebedrijfstak.Ditbetekentvoorhaarwerknemerseenlagerinkomenenwaar-schijnlijklagerebestedingen.Deresulterendeverminderdevraagnaarondermeerknip-beurten,taxirittenenrestaurantbezoekenbeïnvloedtookdeinkomens(innegatievezin)vanwerknemersinbedrijfstakkendiedezenietinternationaalconcurrerende goederenendienstenproduceren.Hettweedemechanismevaninkomensaanpas-singindenietinternationaalconcurrerendebedrijfstakkenwerktviadearbeidsmarkt:aangezienzowelinternationaalconcurre-rendealsnietinternationaalconcurrerendebedrijfstakkenwervenopdezelfdearbeids-markt,leidtdalendearbeidsvraagdoorbedrijfstakkendieinternationaalconcurrerentoteentoenemendarbeidsaanbodendustotnegatievesalarisdrukin‘afgeschermde’bedrijfstakken(ookwelhetBalassa-Samuel-soneffectgenoemd1).Viceversa,indiendeproductiviteitvanonzeinternationaalcon-currerendebedrijfstakkenstijgt,profiterennietinternationaalconcurrerendebedrijfs-takken(enhunmedewerkers)evenzeermee.

Bijlage 2 Uitzonderingen op afname van generieke landenvoordelenDeeersteuitzonderingopafnemendelan-denvoordelenbetreftoverheidsfinanciën.Derecentecrisisheeftbijeenaantallandendeoverheidsfinanciënaanzienlijkharderbeïn-vloeddanelders.Dezelanden(bijvoorbeelddePIGS-landen)zullendekomendejarenminderinvesteringsruimtehebbenendoorhogewerkloosheidscijfersookmeermoeite

hebbenomvernieuwingstalentaanzichtebinden.Voordezelandengeldterduseenspecifieklandennadeel.

Eentweedeuitzonderingbetreftlandenmeteenonvoldoendetoekomstbestendigefinan-cieringvoorzorgenpensioenendiehierdooreenlandspecifieknadeelondervinden.Alsdezelandenzichnamelijkgedwongenzullenzienviabelastingverhogingendezekostenoptevangen,zaldathunvestigingsklimaatmin-deraantrekkelijkmaken.

Eenderdeuitzonderingbetrefthandelsres-tricties.Insommigelandenlijktereentoene-menderoepteklinkenomweernieuweinternationalehandelsrestrictiesintevoeren.Indatgevalzoudewereldminderplatwor-denenzoudeneropgebiedvanhandelsver-dragenjuistweerspecifiekelandenvoor-ennadelenontstaan.Ditrapportgaatechteruitvanminimaleofgeenadditionelehandelsres-tricties,gezienhetbredebegripvandenega-tievewelvaartseffectendiesamenhangenmethandelsrestricties.

Eenvierdeuitzonderingbetreftenergieprij-zen.Geziendeeindigheidvanconventioneleenergiebronnen,richtenwesterselandenzichsteedsmeeropalternatieveenergiebronnen. Deeffectenhiervanopdeenergieprijzenzijnsterkafhankelijkvanhetgekozenfinancie-ringsmechanisme.Nederland,netalsanderewesterselanden,dienttewakendatdeener-gietransitiezodaniggefinancierdwordtdatonzeenergietarievennietuitdepasgaanlopen.Ditisvanbuitengewoonbelangvooronzeenergieintensievesectoren,zoalsstaal,chemieendergelijke.

BIJLAGEN


Bijlage 3 Ontwikkeling van Nederlandse landenvoordelenDezebijlagebevateenoverzichtvanconver-gerendeNederlandselandenvoordelen:

• Nederlandiseenvoorlopergeweestmethetuitrollenvaninternettechnologieën.OpdemondialeranglijstvanlandenmetdebesteinternetverbindingenstaatNederlandopdevierdeplaats.Ingeen

landterwereldmakenconsumentenmeergebruikvanhetinternetdaninNeder-land2.MomenteelzijndemeesteEuropeselandenechterbezigmethetuitrollenvaneenlandelijkbreedbandnetwerk.DevoorsprongvanNederland,datmet 38breedbandverbindingenper100inwo-nersnogsteedsvoorlooptopderestvanEuropa,isdaardoorindeafgelopenvierjaardrastischverkleind(ziefiguur 13).

403020100 403020100

Aantal breedbandaansluitingen/100 inwoners

Ø16 Ø27

74%

38889

11131313

151617171819

2123

252930

2020202123232424

2629303131323233

3838

49%

1920

DenemarkenNederland

FinlandZweden

BelgiëVer. Koninkrijk

FrankrijkLuxemburg

EstlandOostenrijkDuitsland

SpanjeItalië

PortugalSlovenië

IerlandTsjechië

LitouwenHongarije

Griekenland

DenemarkenNederland

FinlandZweden

BelgiëVer. Koninkrijk

FrankrijkLuxemburg

EstlandOostenrijkDuitsland

SpanjeItalië

PortugalSlovenië

IerlandTsjechië

LitouwenHongarije

Griekenland

2001 2011

Figuur 13 | Nederlandse voorsprong in toegang tot breedbandinternet drastisch verkleind

Bron: Eurostat, Information society statistic database, last update June 2012

1086420 1086420

EIU Infrastructuur index1

DenemarkenZwedenFinland

BelgiëZwitserland

FrankrijkDuitsland

NoorwegenNederlandOostenrijk

IerlandVer. Koninkrijk

SpanjeTsjechiëPortugal

GriekenlandSlowakije

Italië

DenemarkenZwedenFinland

BelgiëZwitserlandNederland

FrankrijkDuitsland

NoorwegenOostenrijk

Ver. KoninkrijkSpanjeIerland

ItaliëTsjechiëPortugal

GriekenlandSlowakije

2001 2011

7,3

2,4

7,67,67,98,18,48,58,6

9,09,19,29,2

9,49,4

9,49,69,69,7

5,1

4,5

5,76,06,0

6,96,9

7,38,08,08,2

8,98,99,19,19,19,39,69,6

Figuur 14 | Nederlandse voorsprong in fysieke infrastructuur daalt gestaag

1Geaggregeerde index van wegkwaliteit, openbaar vervoer en internationale verbindingBron: EIU Country database (2012)


• Bijonzefysiekeinfrastructuurzienweeensoortgelijkeontwikkeling.DeEcono-mistIntelligenceUnitbeoordeeldeonzeinfrastructuurzowelin2001alsin2011meteen9,1.In2001leverdedatnogeenvierdeplaatsop;in2011nogslechtsdenegende.Bovendienisindiezelfdeperi-odedeklooftussendenummers1en15bijnagehalveerd(van4,5naar2,4opeentienpuntsschaal).Wezienverderdatdesnelsteverbeteringenplaatsvindenindelaagstscorendelanden(ziefiguur 14).

• Europesevennootschapsbelastingenzijnsterkgeharmoniseerd.HetverschiltussendehoogsteendelaagstetarieveninEuropaisdeafgelopenjarenverkleindvan35naar22procentpunten.HoeweldeNederlandsetarievennogsteedsaandelagekantvandebandbreedtezitten,ishetverschilmet‘duurdere’landensterkteruggebracht(ziefiguur 15).Eenveel-voudaanEuropeseenmultilateraleinitia-tieventotbelastingharmonisatiemaakthetwaarschijnlijkdatdezeontwikkelingzichvoortzet.

60

40

20

02011200620011996

Hoogste statutair vennootschapsbelastingtarief (%)

22%

35%

IerlandGriekenlandDuitslandVer. Koninkrijk

HongarijeItaliëFrankrijkNederland

Figuur 15 | Verschillen tussen Europese vennootschapsbelastingpercentages zijn afgelopen vijftien jaar sterk terug gelopen

40

60

80

055-6435-5425-34

20

40200 8060

Groot aantal landen hee reeds bredeen goede beheersing van het Engels

Door demografische vernieuwinglopen verschillen verder terug

74%

Percentage van EU-bevolking dat tenminste één vreemde taal beheerst

Leeijd

47%

63%

Mate van beheersing vande Engelse taal1 (2011)

Redelijk

Hoog

Hoog

Hoog

Hoog

Zeer hoog

Zeerhoog

Zeer hoog

Zeer hoog

Zeer hoogNoorwegen

Nederland

Denemarken

Zweden

Finland

Oostenrijk

België

Duitsland

Maleisië

Polen

Figuur 16 | Nederland’s landenvoordeel van beheersing van Engelse taal t.o.v. andere landen niet meer sterk onderscheidend

1Gemeten door Education First in de English Profiency IndexBron: Eurostat (2012), EF English Proficiency Index (2011)

Bron: EIU Statutory corporate tax report


• NederlandscoorttraditioneelhoogopdebeheersingvanhetEngels:opdewereld-wijdeEnglishProficiencyIndexuit2011staatNederlandopeentweedeplaats.Veellandendoenechternauwelijksmeervooronslandonder.Denemarken,Zwe-denenFinlandscoordennetalsNeder-landookindecategorie‘veryhigh’,enBelgië,DuitslandenookeenlandalsMaleisiëscorennietveellager.DatdebeheersingvanhetEngelswereldwijdvooralverbetertinlagereleeftijdsklassenwijsteropdattoekomstigeverschillenverderzullenverkleinen(ziefiguur 16).

• ZelfsophetvlakvangeografischeligginglijktNederlandzijnvoorsprongteverlie-zen.TenopzichtevanonzebuurlandenverschuiftNederlanduiteraardniet,maarhetbelangvanonzegunstigeligginglijktaftenemenineenwereldeconomiewaarindienstverleningsnellergroeitdanfysiekeproductie3.Dichtbijhuiszienwedieontwikkelingterugindebijdragesdiederegio’sRotterdamenAmsterdamleverenaanhetNederlandsebbp.Daarwaarhetaandeelvan‘locatie-afhankelijk’Rotterdam(‘deNederlandseindustrie-hub’)deafgelopenjarenisgekrompen,ishetaandeelvan‘locatie-onafhankelijk’Amsterdam(‘deNederlandsediensten-hub’)juisttoegenomen(ziefiguur 17).

• Tenslotteneemtzelfshetbelangvaneennauwelijkstekopiërenvoordeelalsonzeaardgasreservesaf.MethetverbruikenvandezereservesisdeverwachtingdatNederlandin2025inplaatsvaneennetto-exporteureennetto-importeurvanaardgaszalzijn4. HetbelangvoordeNederlandseecono-mieissowiesoalbeperkt:in2009bedroe-gengasverkopenslechts1,1%vanhetbbp5.

Bijlage 4 Onze aantrekkingskracht op hooggekwalificeerde immigranten IneenrecentwereldwijdonderzoekvanTheNetworkendeTheIntelligenceGroupondermeerdan160.000internationaalgeoriën-teerdewerkzoekenden,eindigdeNederlandals11deopdelijstmetdevoordezegroepmeestaantrekkelijkelanden6.Slechtsdrie‘kleine’landenscoordenhoger:Zwitserland(6de),Singapore(7de)enZweden(10de)(ziefiguur 18).EenonderzoekdoordeStichtingvoorEconomischOnderzoek(SEO)onderelfontwikkeldeeconomieënbevestigtdeNeder-landseaantrekkingskrachtopbuitenlandstalent:inhunogenhoeftNederlandalleendeVSenZwitserlandvoortelatengaanalsaan-trekkelijkelanden7.DeBritseEconomicandSocialResearchCouncilheeftuitvoerig

2009198720091987

15

10

5

0

15

10

5

02009198720091987

RotterdamAmsterdam

Bijdrage aan werkgelegenheid (%)

+6%

-5%

Bijdrage aan bnp (%)

+8%

-9%

10,8%10,2%

7,9%8,3%

11,6%10,7%

7,9%8,7%

10,8%10,2%

7,9%8,3%

11,6%10,7%

7,9%8,7%

Figuur 17 | Geografisch locatievoordeel van Nederland lijkt af te nemenBij aanname dat Groot Rotterdam groter locatievoordeel heeft dan Groot Amsterdam

Bron: CBS regionale rekeningen 1987-2009, geraadpleegd juni 2011


onderzoekgedaannaardecomplexiteitvanimmigratieproceduresvoorkenniswerkers.Daarbijzijntwintigontwikkeldeeconomieënbeoordeeldophetgemakwaarmeetoelatingkanwordenverkregenenopdearbeidsrech-telijkepositievankennismigranten.Neder-landscoortzeergoedopbeideaspectenenstaatindetop3,samenmetIerlandenhetVerenigdKoninkrijk8.

Bijlage 5 Maatschappelijke fundamenten met aanpassingsvermogen: wel of geen ‘free lunch’?Bijdezemaatschappelijkefundamentendraaithetvaakomhetvindenvaneenbalanstussenmaximaleefficiencyenerzijdsenbeperkteinkomensverschillenanderzijds.Inlandendiehoogscorenopdezefactorenbestaatvaakeenheelanderevisieopwateenrechtvaardigeofwenselijkeinkomensver-delingis.Datimpliceertdathetbehalenvanhogescoresinditgevalvanuitsociaalecono-mischoogpuntnietwenselijkzouzijn.Maardatverhaalgaatniethelemaalop;inderang-schikkingtreffenwelandenaanmetverge-lijkbaresociaaleconomischemodellenalsNederlanddienietteminbeduidendbeterscoren.Zweden,FinlandenBelgiëbijvoor-beeldhebbenelkongeveerdehelftvanhetaantalproceduresbijhetstartenvaneen

bedrijfalsNederland.EnZwitserland,IJslandenFinlandscorenopdeflexibiliteitvanhunaanname-enontslagproceduresveelbeter.Watonsbetreftisoverdezeonderwerpendusnieteenprincipiëlewelles-nietesdiscussienodig,maareen‘hoekanhetwel’discussie.

Bijlage 6 Bonus voor regisseur van waardeketenNederlandseondernemingendiederegis-seursrolinhunwaardeketenwillenvervullen,moetentweezakeninhuishebben:

1.Klanteigendomdieontstaatdoordíebij-drageaanheteindproductteleverendieindeogenvanklanthetmeestessentieelis.DesignenfunctionaliteitvandeiPhonekomenuitdekokervanApple.Appleisdaar-meeindepositieomookproductie,marke-tingenverkoop–bijexternepartijen–vandeiPhoneaantesturen.Deklanteninzijnsupermarktenzijn‘van’AlbertHeijn.AlbertHeijnbepaaltdaaromhoeendoorwiezijnhuismerkartikelenwordengemaaktenver-pakt.Omklanteigendomteverkrijgen,moeteenbedrijfuitblinkenopeenofmeervandevolgendedrieaspecten:dekwaliteitenpres-tatiesvanzijnproducten,hetbegripvandebehoeftenenwensenvanzijnklantenofdemerkbeleving.

50403020100 8040 100600 20Percentage van alle respondenten1

Als u in het buitenland zou werken, in welk landzou u dan willen werken?

Index hooggekwalificeerde immigranten2

(hogere scores geven restrictievere procedures weer)

NederlandIerland

Ver. KoninkrijkAustralië

DuitslandFinland

FrankrijkNoorwegen

Nieuw-ZeelandPortugal

BelgiëCanada

Verenigde StatenDenemarken

ItaliëJapan

SpanjeZwitzerland

OostenrijkZweden

Verenigde StatenVer. Koninkrijk

CanadaAustralië

DuitslandZwitserland

SingaporeFrankrijk

ItaliëZweden

NederlandSpanje

Ver. Arab. EmiratenMaleisië

DenemarkenNoorwegen

ChinaFinland

Zuid-AfrikaIerland

46 anderelanden

Plek 11 in populariteit onder internationaal talent

Nederland hee relatief eenvoudigde migratieprocedures

Figuur 18 | Nederland geliefd bij internationaal talent en beschikt over relatief eenvoudige migratieprocedures

1Ongeveer 160.000 respondenten uit 66 landen hebben aangegeven in het buitenland te willen werken2Index gebaseerd op een gemiddelde score op toelatingsprocedures en arbeidsrechtBron: Global Talent Barometer (2011), ESRC Centre on Migration, Policy and Society, Highly Skilled Immigrant Index


2.Hetvermogenomeengoedeketenregis-seurtezijndoorallereerstgoedtekiezeninwelkdeelvandeketenhetbedrijfzelfactiefisenwataananderepartijenwordtovergela-ten.Vervolgensmoetderegisseurdieketengoedlatenfunctionerendoorondermeerhetborgenvankwaliteitenbeschikbaarheidvanleveranciers,doorlogistiekeprocessenvanbegintoteindteoptimaliseren,enz.Indieneenondernemingopbasisvanklanteige-naarschapderegierolnaarzichtoeweettetrekken,maarvervolgensdezeregierolnietadequaatvervult,zalzedezeregierolweerverliezenenteruggeworpenwordennaardepositievannicheleverancierineenwereld-wijdewaardeketen.

Bijlage 7 Terugkeer van industriële productie?IndienontwikkeldelandenalsNederlanderinzoudenslagenhunproductiviteitstruc-tureelhardertelatenstijgendanhunlonen,zouerzelfssprakekunnenzijnvantoene-mendeindustriëleproductie.IndeVerenigdeStatenbijvoorbeeldheeftBCGeentrendvanuitAziëterugkerendeindustriëleproductiegeconstateerd.ZoheeftFordrecentelijk2.000banenuitChinateruggehaaldnaardeVS.OokSleekAudioheeftdeproductievanhaarduurdereproductenverhuisdvanChinanaarFlorida,enzozijnerveelmeervanderge-lijkevoorbeelden(ziehetBCG-rapport‘MadeintheUSA’,bcg.perspectives.com).Primairedrijverachterdezeopvallendetrendiseenstijgingvandereëleproductivi-teitindeVSdoorloonmatiging.DereëleproductiviteitinChinadaarentegendaaltjuist,doordatlonendaardoorschaarstedeafgelopenjarenaanzienlijksterkerzijn gestegendandeonderliggendearbeidspro-ductiviteit.Daarnaastwordtdeimpactvanverschilleninsalariskostenmindernaarmateproductieverdergeautomatiseerdwordt.Ooktegenvallendekwaliteitentransport-complexiteitspeleneenrol.InEuropaisdezetrendinminderematezichtbaar,aange-ziendereëlearbeidsproductiviteithierhetafgelopendecenniumaanzienlijkminderhardgestegenisdanindeVS(ziehetzelfderapport).

Bijlage 8 Sterke werkgelegenheidsgroei in ‘afgeschermde’ bedrijfstakkenDeontwikkelingvansterkeregroeivanwerk-gelegenheidinafgeschermdebedrijfstakkenisalzichtbaargeweestindeafgelopentweedecennia.Hetaantalarbeidsplaatseninbedrijfstakkenmetinternationaleconcurren-tieistussen2010en1990met17%gestegen,inafgeschermdebedrijfstakkenontstondenindiezelfdeperiode41%meerbanen(ziefiguur 19).Dezeontwikkelingisnietuitslui-tendnegatief,zekandeelsgedrevenzijndoorarbeidskrachtendieuiteigenbeweginghuncarrièrehebbenvoortgezetinafge-schermdebedrijfstakken(bijvoorbeeldeenmarketeerbijeenmultinationaldienuwed-dingplanneris).Dezeontwikkelingmaaktonzewelvaartechterwelkwetsbaarderdoor-datderatiotusseninternationaalconcurre-rendeenniet-internationaalconcurrerendebanenistoegenomen:meerNederlanderswordenvoorhuninkomenafhankelijkvansteedsminderandereNederlanders.


Noten1.BelaBalassa,ThePurchasingPowerParityDoctrine:AReappraisal(1964)andP.A.Samuelson,TheoreticalNotesonTradeProblems(1964)2.BCGConnectedWorldReportNether-lands(2011)3.Dithangtsamenmetdegrotereinkomenselasticiteitvandevraagnaardiensten.Naarmatedewereldrijkerwordtzaliederetoenamevandewelvaartvooreengroterdeelwordenbesteedaandienstenofdienstenintensieveproductenalsonderwijs,gezondheidszorgencommunicatie.Waarinarmerelandennogslechtszo’n20tot30%vaneenwel-vaartstoenamewordtbesteedaandergelijkediensten,ligtdatpercentageinrijkerelandenalop60tot65(bron:USDepartmentofAgriculture,EconomicResearchServicecalculationsusing2005ICPdata)4.Bron:Energierapport(2011)MinisterievanEconomischeZaken,Landbouw&Innovatie5.Bron:http://data.worldbank.org,CountryreportNetherlands6.Bron:GlobalTalentBarometer,TheNetwork&TheIntelligenceGroup(2011).7.Bron:StichtingEconomischOnderzoek,2010,‘WatBeweegtKennismigranten?’8.Bron:ESRCCentreonMigration,PolicyandSociety,HighlySkilledImmigrantIndex(2011)

Overheid, onderwijs & zorgOverige niet internationaal concurrerende bedrijfstakken

3,2

2,5

1990

4,0

2,3

1,7

Aantal banen (x miljoen)

+41%

2010

5,6

Aantal banen (x miljoen)

8

6

4

2

0

8

6

4

2

0

+17%

2010

3,6

1990

3,1

Werkgelegenheidsgroei in niet internationaal concurrerende

bedrijfstakken

Werkgelegenheidsgroei ininternationaal concurrerende

bedrijfstakken

Figuur 19 | Werkgelegenheid in niet internationaal concurrerende bedrijfstakken twee keer zo sterk gegroeid als in internationaal concurrerende bedrijfstakken

Bron: CBS branche monitor 2010, Institute for International Economics, BCG-analyse


AAN DE LEZER

Over de auteursDe auteurs, allen werkzaam bij The Boston Consulting Group, danken alle interne en externe reviewers voor hun waardevolle bijdragen. Zij verwelko-men een discussie over de conclusies van dit rapport. U kunt met hen contact opnemen via de volgende e-mailadressen:

Huib KurstjensSenior Partner & Managing [email protected]

Jan Willem MaasSenior Partner & Managing [email protected]

Thomas [email protected]

VerantwoordingThe Boston Consulting Group (BCG) levert graag een constructieve bijdrage aan discussies over belangrijke maatschappelijke vraagstukken.

Daartoe verschijnt met enige regel-maat een uitgave van BCG Perspec-tieven, waarin wij op eigen initiatief een rapport aan de samenleving uit-brengen.

De conclusies in dit rapport zijn onze eigen conclusies en niet die van de mensen die via review of interview hun medewerking aan dit rapport hebben verleend.

© The Boston Consulting Group 2012. Alle rechten voorbehouden

Voor informatie of herdruk neem contact op met BCG:E-mail: [email protected]: Marketingafdeling BCG Postbus 87597 1080 JN Amsterdam Nederland

Op bcgperspectives.com vindt u meer informatie over publicaties van BCG. U kunt zich hier ook registreren voor het ontvangen van e-alerts over over deze publicatie en andere onderwerpen.

Volg bcg.perspectives op Facebook en Twitter

10/2012

AbuDhabiAmsterdamAthensAtlantaAucklandBangkokBarcelonaBeijingBerlinBostonBrusselsBudapestBuenosAiresCanberraCasablancaChennai

ChicagoCologneCopenhagenDallasDetroitDubaiDüsseldorfFrankfurtGenevaHamburgHelsinkiHongKongHoustonIstanbulJakartaJohannesburg

KievKualaLumpurLisbonLondonLosAngelesMadridMelbourneMexicoCityMiamiMilanMinneapolisMonterreyMontréalMoscowMumbaiMunich

NagoyaNewDelhiNewJerseyNewYorkOsloParisPerthPhiladelphiaPragueRiodeJaneiroRomeSanFranciscoSantiagoSãoPauloSeattleSeoul

ShanghaiSingaporeStockholmStuttgartSydneyTaipeiTelAvivTokyoTorontoViennaWarsawWashingtonZurich

bcg.com

Nl 2030 contouren van een nieuw nederlands verdienmodel

Business

Transcript of Nl 2030 contouren van een nieuw nederlands verdienmodel