Nieuwsbrief De School 1

Maandag, 3 november 2008 Beste ouders en belangstellenden, Alweer twee weken genieten we van onze eigen locatie. Hoog tijd voor wat nieuwsberichten. Onderwerpen in deze nieuwsbrief: • Nogmaals adres en telefoonnummer • Luizen en luizencapes • Engels • Bewegingsonderwijs • Kinderfilosofie • Kinderyoga • Koken • Een opgeruimde en schone school • Pr en officiële opening gebouw • Klusdagen • Gevraagde materialen Een aantal onderwerpen gaat vergezeld van een toelichting in de bijlagen. Veel leesplezier! Adres Vanaf 21 oktober zijn wij gehuisvest op: Emmaweg 22 2042 NV Zandvoort Het mobiele nummer is: 06-23374829. Zodra het vaste nummer bekend is, ontvangt u bericht. Luizen en luizencapes Op verschillende scholen in onze omgeving zijn uitbraken gemeld van hoofdluis. Hoofdluis

is geen bedreiging van de gezondheid, maar wel erg vervelend. Besmetting van hoofdluis gebeurt door het 'overkruipen' van de luizen. Luizen kunnen niet springen, wel zwemmen. De ene mens is gevoeliger voor besmetting dan de andere. Dit kunnen we doen om een besmetting te voorkomen dan wel te beperken: - gebruik van luizencapes om jassen in op te

bergen aan de kapstok - wekelijkse controle van de hoofdhuid en

het haar van uw kind - besmetting direct te melden aan de school

zodat alle ouders dezelfde dag nog geïnformeerd kunnen worden (besmetting is GEEN schande!)

- het haar van uw kind beperkt te wassen - veel gel en wax te gebruiken, het haar

vlechten of in een staart doen Het gebruik van een luizencape is dus een belangrijk middel in de bestrijding van hoofdluis. Wilt u voor uw kind een cape aanschaffen en uw kind stimuleren deze altijd te gebruiken? U kunt luizencapes kopen bij drogist en apotheek. In Zandvoort heeft drogisterij Etos de best afgeslotene. In de bijlage vindt u een kritisch stuk over de bestrijding van luizen. De informatie komt van de site www.ouders.nl.

Emmaweg 22 2042 NV Zandvoort

t 06 23374829 f 023 573 78 20

e info@deschool.nl Nieuwsbrief

Nieuwsbrief De School 2

Engels Alle leerlingen krijgen Engels aangeboden. De bovenbouwleerlingen in ieder geval geïntegreerd via Alles-in-1 en de onderbouw spelenderwijs. We gaan ons onderwijs in Engels steviger neerzetten met ondersteuning van Ankie Mantel. Zij is o.a. verbonden aan de Hogeschool INholland als docent Engels, ze is ontwikkelaar van leermiddelen en gespecialiseerd in Engels voor het jonge kind. Ankie gaat een aantal lessen voor onze leerlingen verzorgen en adviseert onze leerkrachten. Bewegingsonderwijs Voor de periode tot januari wordt er op dinsdag van 11.15 tot 12.15 uur dansles gegeven door Martine in Kenamju voor de bovenbouwleerlingen. Op donderdag van 15.30 tot 17.00 uur worden er sport- en spelactiviteiten gegeven onder deskundige leiding van Jeroen van Hoesel van Sportfever in samenwerking met Martine. Deze activiteiten vinden plaats in de buitenlucht of in de Prinsessehal (tegenover het postkantoor in het centrum). Hiernaast verwachten we op een ander moment in de week gymles te organiseren in de Prinsessehal. De beschikbaarheid van deze ruimte is echter beperkt, omdat de gymroosters van de andere scholen al zijn vastgesteld. We zijn in overleg met de gemeente en verwachten binnenkort een tijdstip te kunnen plannen. Kinderfilosofie Afgelopen vrijdag was wel een heel bijzondere dag: de eerste kookles, drie kinderen die een dag meededen om kennis te maken en de eerste les kinderfilosofie,

verzorgd door Pieter Mostert van het Nieuwe Trivium (www.hetnieuwetrivium.nl). Pieter heeft een aansprekend verslagje gemaakt van deze ‘nadenkles’. Voor de geïnteresseerden: in de bijlage een uitgebreid stuk over filosoferen met kinderen. Pieter verzorgt in het najaar nog twee filosofielessen: - op 2 december van 13.00 tot 14.00 uur

voor de onderbouwleerlingen en van 14.00 tot 15.00 uur voor de bovenbouwleerlingen

- op 9 december van 14.00 tot 15.00 uur voor de onderbouwleerlingen en van 14.00 en 15.00 uur voor de bovenbouwleerlingen.

Kinderyoga Vrijdag 7 november van 13.00 tot 14.00 uur verzorgt Alena Zastrow van Nympheia, de eerste les kinderyoga voor alle kinderen van De School. De laatste les is op vrijdag 19 december. In de bijlage vindt u een beschrijving van de lessen en een algemene folder. Koken Afgelopen vrijdag heeft Linda Bluijs de eerste kookles verzorgd. Vanaf deze week worden deze lessen wekelijks verzorgd op woensdagochtend. De lessen worden deels door onze eigen leerkrachten verzorgd en door een echte kok! Een opgeruimde en schone school Onze leerlingen gaan op verschillende tijden naar huis. Hierdoor is er geen gezamenlijk afsluit- en opruimmoment. Maar, wij vinden het erg prettig om in een opgeruimde en

Nieuwsbrief De School 3

schone school te werken. Om dit mogelijk te maken vragen wij uw medewerking. Wilt u er attent op zijn dat uw kind voor het naar huis gaat zijn/haar spullen opruimt? Een goede gewoonte die het bovendien mogelijk maakt om de schoonmaakkosten aanvaardbaar te houden. Pr en officiële opening gebouw Nu we een eigen locatie hebben, kunnen wij ons letterlijk laten zien. Anderen zien ons ook: vorige week stonden we op de voorkant van de Zandvoortse Courant en zaterdag zijn Linda en Marjolein uitgebreid op de lokale radio geweest. Een van de volgende activiteiten is de officiële opening van het gebouw. Voor deze en andere activiteiten willen wij hiertoe graag een pr-kring samenstellen van medewerkers, ouders en leerlingen. Wilt u hieraan meewerken? Meldt u aan bij Marjolein (mploegman@deschool.nl of 06-25042593). Klusdagen De gemeente – in het bijzonder Theo van Koningsbruggen – heeft ongelooflijk goed werk geleverd door de kerk in korte tijd, en met zo min mogelijk middelen, om te toveren tot geschikt gebouw voor De School. Wij willen het werk graag afmaken. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan het ophangen van planken, het afmaken van schilderwerk en het maken van gordijnen. In november willen we enkele klusdagen organiseren. Precieze informatie volgt. Wilt u meehelpen? Meldt u aan bij Marjolein.

Gevraagde materialen/spullen Dit is een terugkerende paragraaf ;-). Wij kunnen de volgende materialen goed gebruiken: - keukenspullen - gezelschapsspelen - buitenspeelgoed Wij wensen u warme, leerzame en gezellige laatste maanden van het jaar toe. Hartelijke groet, Bibi, Kim, Martine, Linda, Herman en Marjolein

De taal van de aap en 500 andere talen Aan de Emmaweg in Zandvoort heeft het wat onderkomen ogende kerkje na twee jaar leegstand nieuwe bewoners gekregen. Sinds deze week is hier “De School” gehuisvest. “De School” is dit jaar gestart en is georganiseerd op sociocratische grondslag [www.deschool.nl]. Ik ben gevraagd om op vrijdagmiddag te komen filosoferen, eerst met de kleintjes, daarna met de groten. Een groepje van acht 4- en 5-jarigen heet mij welkom. Ze willen weten wat ik kom doen. Ik zeg: ‘ik kom met jullie nadenken! Kan jij al goed nadenken? Laat eens zien’. De een doet het nog overtuigender voor dan de ander. In de kring laat ik een foto rondgaan van een aapje met opengesperde ogen en mond. We vragen ons af wat het aapje ons wil vertellen. De een doet het geluid van een aap na, de ander vertelt over zijn bezoek aan Apenheul en de derde weet het al: hij wil een banaan! Of een appel, zegt de vierde, want ze eten ook appels. Of meloen, zegt de vijfde, want ze lusten ook meloen. Maar waarom heeft de aap niet geleerd om ‘banaan’ te zeggen? Tja, daar vraag ik wat. Niemand heeft het ‘m geleerd en mensen vinden het bij een aap horen dat hij ‘AA AA OE OE’ zegt, maar je zou hem wel kunnen leren ‘banaan’ te zeggen, of ‘banano’, of iets dat daarop lijkt. Mijn nadenkers zijn ervan overtuigd als dit aapje een paar weken in hun groep zou meedraaien hij allerlei dingen bij hun naam zou kunnen noemen, om te beginnen met banaan. Ja, dat zouden ze ‘m wel willen leren. Dan leert juffrouw Martine hen van alles en dan leren zij het aapje wel. In mijn ooghoek zie ik dat juffrouw Martine wat twijfels heeft bij dit plan, maar ze houdt zich wijselijk buiten het gesprek. Guus doet wel mee; Guus is een van de knuffels, maar kan goed nadenken, zo wordt me verzekerd; daarom mag hij meedoen. We praten verder over allerlei plaatjes [pictogrammen] en de betekenis ervan: de lift, de jongens wc, verboden om water uit de kraan te drinken, en zo meer. Boven de deur hangt het groene bordje met de pijl om duidelijk te maken dat hier de nooduitgang is. Van al die plaatjes gaan we na wat ze betekenen, en dat maakt zoveel creativiteit los dat ieder er zelf een gaat tekenen. De eerste moeder steekt haar hoofd om de deur; het is drie uur, tijd om even op te houden met nadenken. De groep met oudere leerlingen is bezig met het thema ‘Europa’. Ik vraag hoeveel talen er in Europa zijn. Poeh, dat is een lastige vraag; ze hebben net alle landen van Europa opgezocht en ze zijn nog onder de indruk dat dat er heel veel zijn, wel 45. Zijn er dan ook 45 talen? Tja, dat hoeft niet. Want wat praten ze in Zwitserland? Hebben ze daar een eigen taal? En in Denemarken? Eigenlijk is het verbazingwekkend hoeveel verschillende talen er zijn, zo dicht op elkaar. Dat brengt ons bij de vraag waarom er eigenlijk verschillende talen zijn? Weer een moeilijke vraag. Misschien komt het omdat talen beetje bij beetje veranderen. Ik vertel over hoe in 350 jaar het Nederlands in Zuid-Afrika ‘Afrikaans’ is geworden. “Ik heb een nieuwe pen gekocht” is veranderd in “Ek het ‘n nuwe pen gekoop”. Tja, als dat zo is, dan zijn er misschien wel heel veel talen op de wereld. Een van de leerlingen had eerder in het gesprek – bij wijze van spreken – gezegd dat je wel 500 talen moet kennen om met iedereen te kunnen praten. Toen schudde iedereen van nee, 500 talen – zoveel bestaan er niet. Maar nu lijkt dat toch geen gekke schatting. En dat roept de vraag op wanneer je de ene taal van de andere onderscheidt. Niet iedereen spreekt het Nederlands hetzelfde uit, en je leent ook woorden uit andere talen, zoals ‘portemonnaie’ uit het Frans of ‘computer’ uit het Engels. Wanneer is nou iets een aparte taal? ‘Ik heb – I have – Ich habe’, waarom zijn dat drie talen, Nederlands Engels en Duits, en niet gewoon verschillende manieren om hetzelfde te zeggen? Het is vier uur, we zijn moe gedacht. Een van de leerlingen zegt: ‘dit was echt alles in één, geschiedenis, aardrijkskunde, topografie, taal’. Vanmiddag hebben we de naam van de schoolmethode – inderdaad ‘Alles in één’ – echt waargemaakt. Pieter Mostert; pieter.mostert@hetnieuwetrivium.nl

Nympheia Tel /Fax 023/ 57 327 88 Rabobank 131885561 Van Lennepweg 16-4 info@nympheia.com BIC: RABONL2U BTW NL2352.70.283.B01 2041 LH Zandvoort www.nympheia.com IBAN: NL41 RABO 0131 8855 61 KvK 34270577

De School

In de lessen Yoga voor kids in het najaar 2008 wordt het thema “EUROPA” benadrukt en samen met de kinderen verdiept.

De yogalessen van Yoga voor kids houden het volgende in: Les van 60 minuten op de vrijdagen (7-11 t/m 19-12) van 13.00 tot 14.00 uur: Instemmen, thema bespreken, opwarmen, yoga, ontspanning, meditatie en afsluit De yogalessen zijn als volgt opgebouwd:

Waarom is yoga en meditatie of andere lichaamsbeweging voor ontspanning/welzijn zo belangrijk? Wie was Europa? En wat is Europa vandaag? Wij gaan op reis in Europa Welke landdieren leven in Europa? Letter en taalkunde Welke waterdieren leven in Europa? Getijden, het weer en tijdzones Dans en ritme in Europa Wat zijn Grenzen? Kerst in Europa

Benodigdheden voor de lessen: Verantwoordelijk:

- Yogamatjes Nympheia - Stereo en muziek Nympheia - Fleecen dekens Nympheia - Rustige, schone ruimte met gordijnen of iets dergelijk De School - Kopieën, papier en viltstiften Nympheia - Muziekinstrumenten Nympheia - Knuffels - voor ademoefeningen (Pranayama) Nympheia

Graag voor de les meenemen:

- Flesje water (puur water geen smaakje etc.) Ouders/kind - Gemakkelijk zittende kleding (joggingbroek etc.) Ouders/kind

Alena Zastrow Nympheia - ontdek een nieuwe ervaring van welzijn Van Lennepweg 16-4 2041 LH Zandvoort

Onderwerp “Yoga voor kids”

Ontdek een nieuwe ervaring van welzijn!

Wel de haren uitkammen, niet het huis

door Willy Hemelrijk

Aan: RIVM, Centrum Infectieziektebestrijding 24 april 2008

Geachte heer, mevrouw,

Ik ben moeder van twee dochters, van 11 en 16, en al twaalf jaar luizenmoeder op hun scholen. Zojuist heb ik uw tips over luizenbestrijding gelezen op www.rivm.nl/infectieziekten en daarbij vielen mij een aantal zaken op.

Voor zover ik heb kunnen nagaan, is er in Nederland nooit wetenschappelijk onderzoek gedaan naar luizenbestrijding. In België wel. Daaruit bleek dat slechts bij 4% van de kinderen die met hoofdluis besmet zijn, luizen of neten op hun kussensloop gevonden werden. Hieruit kunnen we afleiden dat de kans op besmetting anders dan direct van hoofd tot hoofd uiterst gering is. Luizen verlaten de haardos niet graag.

Grote schoonmaak is zinloos Toch schrijft u op uw website dat ouders kleding, bedden, huis en zelfs de auto grondig moeten reinigen. Een dergelijke grote schoonmaak neemt dagen, zo niet weken, in beslag. En dat terwijl iedere ouder die met de netenkam het kleine oppervlak heeft gereinigd dat het hoofd van het kind nu eenmaal is, weet dat het hele huis plus de auto op die manier reinigen onmogelijk en dus zinloos is. Eventuele luizen zoeken snel beschutting, en neten krijg je alleen met een netenkam los. Niet met een sopje over de bekleding.

Toch gaan de meeste ouders op uw aanraden en dus ook op aanraden van de GGD als bezetenen aan de slag om hun huis schoon te krijgen. De tijd die ze aan die vergeefse grote schoonmaak besteden, kunnen ze dan niet steken in de enige effectieve luizenbestrijding, namelijk die op het hoofd van hun kind.

Vochtige jassen Ook raadt u scholen aan om de jassen van de kinderen aan de kapstok in plastic zakken te bewaren of onder plastic capes, zodat de luizen niet over kunnen steken van de ene jas naar de andere.

Dit heeft tot gevolg dat kinderen op scholen waar dit plasticzakken-beleid consequent wordt toegepast, op regenachtige dagen in iedere pauze een door en door vochtige jas aan moeten trekken, omdat die jas in de zak niet kan drogen en het regenwater er juist steeds verder intrekt.

En dat allemaal zonder enig wetenschappelijk bewijs dat het luizen helpt voorkomen.

Luizen zijn geen vlooien Ik heb de indruk dat bij uw luizen-adviezen, en met name de bijbehorende grote-schoonmaak-adviezen, de vlooien-bestrijding u parten speelt. Maar luizen zijn geen vlooien. Vlooien vermenigvuldigen zich uitsluitend in huis en niet op een gastheer. Ze bespringen passerende

mensen alleen even als ze willen eten. Flink stofzuigen helpt dus enorm tegen vlooien. (Ik heb niet alleen kinderen maar ook katten.)

Luizen kunnen echter niet bestaan zonder de lichaamswarmte van mensen. Ze zijn niet alleen voor hun voedsel aangewezen op mensen, net als vlooien, maar ook voor hun warmte en voortplanting, in tegenstelling tot vlooien. Vandaar dat hoofdluizen wel beter uitkijken dan zich al te ver van hun warme plekje te wagen.

En dus is het ook heel begrijpelijk dat bij dat Vlaamse onderzoek slechts in 4% van de besmettingsgevallen luizen of losse neten op het hoofdkussen werden aangetroffen. Neten kunnen zich, zodra ze los zijn gekomen, niet opnieuw aan het hoofdhaar hechten. En voor een in huis verdwaalde luis zal het heel moeilijk zijn om een nieuwe gastheer te vinden. Daarvoor beweegt de luis zich veel te moeizaam. Een luis kan niet, zoals een vlo, een sprongetje nemen. Heus, eenmaal los van zijn gastheer is de luis ten dode opgeschreven.

Luizenbrief Ik heb een eigen luizenbrief gemaakt voor school, waarin ik de ouders aanraad om nat te kammen met een zo glibberig mogelijke crèmespoeling en een metalen netenkam. Tegelijkertijd raad ik ouders uitdrukkelijk af om het huis schoon te maken. Dat is echt verloren tijd. Liever heb ik dat ze hun kinderen vaker en langduriger controleren.

Die brief van mij werkt uitstekend. De ouders schrikken minder en begrijpen dat het maar om één ding draait, namelijk de hoofden van hun kinderen luizenvrij krijgen. In de hogere klassen zijn wij op die manier telkens snel van de luizen af als er een besmetting uitbreekt.

In de kleuterklassen krijg ik echter te maken met telkens nieuwe ouders van jonge kinderen, die voor het eerst met luizen in aanraking komen. Die ouders gaan uw website lezen, eisen capes over de jassen op school, drukken de andere ouders op het hart om toch vooral het hele huis en de auto goed te reinigen, alle kleren, ook winterjassen, op 60 graden te wassen, al het beddengoed in huis te wassen, en ga zo maar door. In die klassen is de bestrijding daardoor een veel langduriger probleem. Die ouders worden afgeleid van de hoofdzaak (hoofden kammen) en raken overspannen van nutteloze handelingen (grote schoonmaak in huis).

Ik begrijp dat het moeilijk voor u zal zijn om deze brief van zomaar een gewone moeder serieus te nemen en op waarde te schatten. Toch denk ik dat het zinvol is dat u overweegt uw hele hoofdluizenadvies om te gooien en mijn raad op te volgen als u de luizen effectief wilt gaan bestrijden.

Zomerbeesten? Nog een laatste opmerking: u schrijft dat luizen in elk seizoen een even groot probleem zijn. Toch is mij in 12 jaar bestrijding gebleken dat de kinderen er in de warme maanden, ook voorafgaand aan de zomervakantie, veel meer last van hebben dan in de koude maanden.

Het Vlaamse onderzoek zegt hier niets over. Is u literatuur bekend waaruit ik informatie kan halen?

Met vriendelijke groeten,

Willy Hemelrijk p/a redactie@ouders.nl

Antwoord van het RIVM

Beste mevrouw Hemelrijk,

Bedankt voor uw uitgebreide Email. Ik zal uw ervaringen bespreken in de landelijke werkgroep hoofdluis die in mei weer bijeenkomt. Vooralsnog zien wij geen reden om het huidige hoofdluisbeleid te wijzigen.

Uw vraag met betrekking tot literatuur over seizoensgebonden voorkomen van hoofdluis zal ik ook voorleggen aan de deskundigen in de werkgroep. Als zij suggesties hebben, dan hoort u dat nog van mij.

Vriendelijke groeten,

Desirée Beaujean Projectleider LCI-Richtlijnen RIVM - Centrum Infectieziektebestrijding

Naschrift d.d. 5 juni 2008

De werkgroep Hoofdluisbestrijding van het RIVM is in mei bij elkaar geweest en heeft geen reden gezien om het beleid te wijzigen. Weliswaar is het effect van alle aangeraden maatregelen niet gemakkelijk te meten, en – zo gaf mevrouw Beaujean van het RIVM direct toe – door het RIVM ook nog nooit wetenschappelijk onderzocht, maar, zo liet zij daar op volgen, "er is ook niet aangetoond dat het NIET helpt". (Over wetenschap gesproken!).

Ik geef het verder op. Als de GGD en de scholen willen luisteren naar een instituut dat maatregelen aanprijst zolang niet wetenschappelijk – door anderen! – wordt bewezen dat ze niet helpen, dan moeten die capes maar om de jassen en dan gaat iedereen de vloerbedekking maar shamporallen.

Misschien helpt veel bidden of antiluizenliedjes met de kleuters zingen ook wel! Ik geloof niet dat ooit wetenschappelijk is bewezen dat bidden en liedjes zingen NIET helpen...

Willy Hemelrijk

- 1 -

Pieter Mostert: Filosoferen met kinderen handleiding voor ouders Kinderen over filosoferen "Filosoferen is nadenken over dingen die eigenlijk heel gewoon zijn en waar je normaal gesproken niet over nadenkt. Zoals: wat doet je geest tijdens je slaap? Doet ie ook een dutje? Droomt ie hetzelfde als jij? Filosofie is nadenken over iets wat je niet per se hoeft te weten, maar wat je wel wilt weten. Hoe de woorden zijn ontstaan. Wat er met je gebeurt als je dood bent. Wat een blinde ziet. Wat een kleur is." "Filosoferen doe je niet om antwoorden te vinden. Op een heleboel vragen kun je geen antwoorden vinden. Het is gewoon leuk om andere ideeën over een onderwerp te horen. In mijn eentje zit ik uiteindelijk altijd in hetzelfde kringetje te denken. In mijn eentje spoken de gedachten maar door mijn hoofd." "Filosoferen is praten over dingen waar je niet zo snel aan denkt, over dingen waar je zelf niet op komt. Met filosofie gaat het erom over iets, vaak heel simpels, steeds dieper te gaan denken en nieuwe vragen te stellen." Kinderen filosoferen Kinderen filosoferen, dat blijkt elke dag weer. Ze lopen tegen intrigerende vragen aan of doen ontdekkingen waarover ze zich zelf verwonderen. Die verwondering willen ze graag met anderen delen en daarvoor verwachten ze weerklank. Maar wat voor weerklank, en hoe? Filosoferen doe je om samen iets te ontdekken, iets uit te zoeken, door zelf na te denken. Het begin is meestal heel aarzelend en onzeker. Er is een vraag of een ontdekking, maar het is onduidelijk wat je ermee moet doen. Vaak blijven ze dan ook onopgemerkt, maar soms lukt het om een opmerking een mooi begin te laten vormen, zoals een vonkje een vuur kan aansteken. Een voorbeeld: Jeanette [zes jaar] heeft in de tuin gespeeld en komt de keuken binnen; zonder inleiding of aanleiding zegt ze "papa, je kunt niet zeggen 'vier mensen zijn overleden geschoten'". Ik ben verrast, kijk haar aan en merk dat ze niet van plan is om er meer over te vertellen. Wil ze iets over Joegoslavië zeggen, naar aanleiding van televisie-beelden de vorige dag?, zo vraag ik me af. Ze aarzelt en voegt er alleen maar aan toe "Nee, dat kun je niet zeggen, hè?". Ik beaam dat. Ze is zicht-baar gefascineerd door de taal. Ik herinner me, dat ze op school bezig is met woorden die het tegen-overgestelde zijn: kort en lang, links en rechts, maar ook jongen en meisje, vader en moeder, ijs en vuur. Alleen met het tegenovergestelde van boom wil het niet zo lukken. Misschien heeft boom geen tegenovergestelde, heeft ze al eens geopperd. Deze keer gaat het blijkbaar om woorden met dezelfde betekenis, denk ik. Dood en overleden betekenen hetzelfde. Dat wist ze al. Maar nu heeft ze ontdekt, dat je niet in alle zinnen het ene woord door het andere kunt vervangen. Ik waag het erop dat dit haar ontdekking is en zeg: "gek he, dood en overleden betekenen hetzelfde, maar je kunt ze niet zo maar door elkaar gebruiken. Hoe zou dat komen?" Oei, dat is wel een heel moeilijke vraag. Ik pak het anders aan en zeg: "zullen we eens kijken of we nog een ander voorbeeld vinden". Dat blijkt niet eenvoudig. We zoeken een hele tijd in het rond, noemen van alles, maar vinden niks dat ons zo goed bevalt als het voorbeeld met dood en overleden. Uit de filosofie herinner ik me dat het probleem waar Jeanette het over heeft zich heel scherp voordoet bij eigennamen [Het klassieke voorbeeld in de filosofie is Walter Scott en de auteur van 'Waverley']. Kinderen zijn heel erg gehecht aan hun eigen naam. We onderzoeken samen in welke zinnen je 'Jeanette' kunt vervangen door 'de zus van Evelien'. Het blijkt in de meeste zinnen te kunnen, tot haar eigen teleurstelling, want voor haar heeft 'Jeanette' een heel andere betekenis dan de neutrale aanduiding 'de zus van Evelien'. Het laat haar niet los. Na een tijdje zegt ze: "toen ik

- 1 -

geboren werd, hebben jullie me Jeanette genoemd; toen was Evelien er nog niet; dus toen was ik niet de zus van Evelien. Zie je wel!". Dit voorbeeld laat zien hoe belangrijk het begin is; wat je dan doet of nalaat bepaalt of de vonk overslaat en het vuur begint te branden. Daarom is het zo belangrijk om bedenktijd te creëren. In het begin is vaak niet duidelijk wat de vraag is of wat de ontdekking inhoudt. Een snel antwoord kan de uitleg in de weg staan die het kind er misschien bij wil geven. De druk om het antwoord te geven is groot. Ons bekruipt een gevoel van verlegenheid als we het antwoord schuldig moeten blijven. Om die verlegenheid weg te werken leggen we de vraag weer bij een ander, bijvoorbeeld bij het kind: 'Wat denk je er zelf van?' Maar daarmee schiet een kind weinig op. Bovendien is samen iets uitzoeken veel te boeiend om het aan anderen uit te besteden. De vonk 'Hoe komen eigenlijk de gedachten in je hoofd?', vraagt een kind. We kunnen wel doen alsof we het antwoord weten en bijvoorbeeld zeggen: 'gedachten zijn dingen die je je herinnert; de ene gedachte roept de andere op'. Maar dat antwoord is onbevredigend, als de vraag juist is ingegeven door de ontdekking, dat sommige gedachten er ineens zijn, zonder dat je er iets voor gedaan hebt. Hoe kan dat? Een ander voorbeeld. Op school komt een kind tot de volgende observatie: Als je altijd doet 'meeste stemmen gelden', dan krijgen sommige kinderen nooit hun zin, want die willen vaak wat anders dan de anderen. Nu kunnen we als antwoord geven: 'tja, dat is dan maar zo; trouwens hoe zou je het anders moeten doen?'. Maar het heeft meer zin om samen te onderzoeken of de regel 'meeste stemmen gelden' eigenlijk geen goede regel is, of dat de regel moet worden uitgebreid en verfijnd. In het bedenken van zulke verfijningen blijken kinderen buitengewoon inventief. "Juf, 'blauw' kun je niet vastpakken, hè?". Een al te snel uitgesproken 'nee' kan het vuur doven dat in deze prachtige ontdekking zit. Het kind wil misschien nog uitleggen, dat je wel iets vast kunt pakken dat blauw is, maar dan heb nog niet 'blauw' vast; dingen kun je vastpakken, kleuren niet. Maar dan? Wat valt hier nog te onderzoeken? Het spreekt immers zo vanzelf dat je 'blauw' niet kunt vastpakken. Dat mag zo zijn, toch loont een gesprek over de vraag in welke opzichten kleuren dingen zijn, in welke niet? Zitten kleuren altijd aan andere dingen vast? Komen ze nooit los voor? Deze drie voorbeelden laten zien hoe een opmerking van een kind de vonk kan zijn voor een gesprek. De drang om een afdoend antwoord te geven kan als een blaasbalg werken die al te krachtig wordt ingezet bij het haardvuur en pardoes het vuur uitblaast. Het vuur gaande houden Om het vuur gaande te houden gebruiken kinderen een aantal vaste 'technieken'. Ik noem er zes en illustreer ze met voorbeelden, ontleend aan mijn gesprekken met een groep van 10-12 jarigen. Vindingrijk zijn Elk gesprek kent zijn vindingrijke momenten. Het spelen met ieders gedachte leidt tot creatieve bijdragen en tot onverwachte stappen. Dit is niet af te dwingen, niet te regisseren. Maar als iedereen geconcentreerd is en zich voor een echt antwoord op de vraag inzet, dan gebeurt het 'gewoon'. Met een groep kinderen lees ik een verhaal over een blind meisje, dat met haar ouders praat over wat zij goed kan. Haar ouders vinden haar heel goed. Dat wantrouwt zij en vraagt aan hen: zeggen dat niet alle ouders van hun kinderen? Het gesprek begint met de vraag of ouders wel eerlijk zijn; of zijn ze soms schijnheilig? Zeggen ze echt wel wat ze van je vinden? Het antwoord dat ouders hun kinderen goed vinden, omdat ze van hen houden, is niet afdoende. Dan dient zich een onverwachte stap aan: misschien is het wel zo, dat alle

- 1 -

kinderen 'goed' zijn, in die zin dat in elk kind op zijn of haar manier iets heel waardevols schuilt. Inderdaad, iedereen heeft bijzondere kwaliteiten en dat is reden genoeg om van hem of haar te houden. Uitproberen Het gesprek bestaat uit meer dan alleen denken, praten en luisteren. Soms nodigt een vraag nodigt uit tot onderzoek, tot uitproberen. Een paar kinderen hebben huisdieren, zijn er erg aan gehecht en zijn van mening dat ze hun huisdier begrijpen. Van ouders en anderen krijgen ze vaak te horen, dat ze zich dat maar inbeelden. Het gesprek begint met de vraag waaruit zoal blijkt dat je je huisdier begrijpt. En als je je huisdier begrijpt, snap je dan wat hij doet en waarom? Maar betekent begrijpen ook dat je als het ware met elkaar praat en snapt wat je huisdier denkt, voelt, wilt zeggen? Daar kun je lang over praten, maar je kunt het ook gewoon proberen: degenen die thuis een poes hebben hebben de gedragingen van een poes voorgedaan, de anderen moesten proberen de betekenis ervan te begrijpen. Dat bleek veel moeilijker dan verwacht. Analyseren Elk gesprek heeft zijn momenten van nauwkeurigheid. Dan komt het er heel precies op aan wat wordt bedoeld en wat niet. Anders stokt de voortgang. Naar aanleiding van een paar opmerkingen over wat je op school leert, komt de vraag op of er dingen zijn die je op school niet leert. Daarvan liggen de voorbeelden voor het oprapen; zo leer je er geen aardappelen schillen. De echte vraag ligt blijkbaar verder: zijn er ook dingen die je helemaal niet kunt leren? Het blijkt niet eenvoudig te zijn om een goed voorbeeld te vinden. We kiezen: slim zijn. In het gesprek komen tal van voorbeelden van slim zijn ter sprake. Wat telt eigenlijk als slim zijn, wat niet? Daarover lopen de opvattingen ver uiteen, zo blijkt uit de voorbeelden. We kunnen niet verder, totdat iemand opmerkt dat de voorbeelden laten zien, dat 'slim zijn' twee dingen kan betekenen: 'pien-ter' of 'goed kunnen leren' aan de ene kant en 'handig' of 'vlug' aan de andere kant. We kiezen voor de eerste betekenis. Consequent zijn Consequent zijn is een geliefd onderwerp van kinderen; het is ook een geliefde discussietechniek: "ja maar, dan moet je ook ...". Voor elk gesprek geldt dat nadenken verder denken inhoudt, doordenken en consequenties trekken. De kinderen lezen het gedicht "Abnormaal" van Willem Wilmink. Het gesprek gaat eerst over de vraag of niet iedereen, als je goed kijkt, iets abnormaals heeft. Dat leidt tot de tweede vraag: waarom vinden we 'abnormaal' zo negatief? je kunt het toch ook positief opvatten? Maar de echte vraag moet nog komen, zo blijkt: als eerst iemand iets abnormaals doet en later doen heel veel mensen dat, wordt het dan vanzelf normaal? Over deze laatste vraag wordt lang doorgeredeneerd, want als je ja zegt, dan moet je consequent zijn: stel bijvoorbeeld dat iedereen in zijn pyjama naar een concert gaat, dan moet je zeggen dat dat normaal is, maar het is toch zeker hartstikke abnormaal, ook al doet iedereen het. Het probleem te vlug af willen zijn Tegenover de ernst en de vasthoudendheid staat de speelse neiging om met een slimmigheidje het besproken probleem in één klap te omzeilen. Dat kan bijvoorbeeld door een taalgrapje uit te halen, een woord heel letterlijk te nemen, of juist een heel bijzondere interpretatie in te voeren. Het gesprek gaat over de volgende situatie: jou wordt een vraag gesteld over wat een ander heeft gedaan. Je kent het antwoord, maar je zegt het niet. Ben je nu oneerlijk? Het is een zwaar probleem met een hoge morele lading, zo blijkt uit de voorbeelden. Maar als het al te benauwend dreigt te worden, dienen zich ineens de zinswendingen aan die je kunt gebruiken om in één tel aan het probleem te ontsnappen, bijvoorbeeld "nou, dat vertel ik je wel een andere keer" (en over die keer hebben we het nu niet). De sfeer wordt wat losser en de lucht klaart op, maar na korte tijd keert het gevoel terug dat in de vraag een echt probleem schuilt, waar je niet zo maar uit weg kunt lopen. Iedereen heeft wel de erva-

- 1 -

ring dat je niet altijd zegt wat je denkt, zelfs niet als je wordt gevraagd wat je ervan denkt. Dat gevoel van eromheen draaien of vermijden, heeft dat met oneerlijkheid te maken? Reflecteren De gesprekken gaan nu eens heel snel, dan weer langzaam, bewust traag, omdat er tijd nodig is om te reflecteren op wat gedacht is, in dit gesprek of in eerdere. Kinderen vinden dit een heel bijzondere fase van een gesprek: als een boekhouder orden je wat is gezegd. De helderheid en overzichtelijkheid van deze momenten staat in hun beleving in schril contrast met het geploeter op tal van andere momenten in het gesprek. De vraag of er leven is na de dood houdt alle kinderen bezig. Ze zijn allen zeer ontevreden over hoe er in hun eigen omgeving met deze vraag wordt omgesprongen, namelijk als een soort geloofsstrijd van 'ja' tegen 'nee'. Zij willen een gezamenlijk onderzoek aan de hand van de vraag: 'Is er leven na de dood? Wat pleit ervoor, wat pleit ertegen?'. De inventarisatie van standpunten en argumenten oogt indrukwekkend, maar roept een nieuwe vraag op: als je gelooft in leven na de dood, geloof je dat dan 'los', of moet je dan ook geloven in een paar zaken die ermee samenhangen? Tot ieders verrassing blijkt dat je niet 'los' in leven na de dood kunt geloven, maar dat je dan tevens gelooft in het onder-scheid tussen lichaam en geest. Wie dat onderscheid ontkent, kan niet in leven na de dood geloven. Meedenken "Je hebt twee mogelijkheden: ouderen zeggen óf alles óf ze zeggen niets" [Ellemieke, 12 jaar] Voor volwassenen is het vaak onduidelijk hoe ze moeten meedenken, als een kind hen een vraag voorlegt. Maar 'mee-denken' valt te leren. Ik noem vijf manieren en licht ze toe aan de hand van een denkbeeldig gesprek over de vraag: hoe komen de dingen aan hun naam? 1 helpen bij het verhelderen van een idee * "bedoel je, dat alle dingen die bestaan een naam hebben? Maar als je iets heel bijzonders

van vroeger zou opgraven, en niemand kent daarvan de naam; hoe zit 't dan?" * "dan verzinnen we een naam; elk ding krijgt een naam, of misschien wel meer dan één naam" 2 een idee een stap verder brengen * "jij zegt 'dingen heten zoals ze heten'; maar er zijn mensen die hun naam veranderen; dus dat

kan wel" * "maar dat is een eigennaam en dat vind ik iets heel anders" * "goed dan, maar in andere talen heten dingen toch ook anders; wat wij een stoel noemen

heet in honderd talen heel anders" 3 een nieuwe idee verbinden met een eerder idee * "jij zei zo straks dat alles een naam heeft. Maar veel dingen hebben meer dan één naam. Een

stoel heet bijvoorbeeld ook nog keukenstoel, een appel heet ook nog goudreinet; hoe maak je nu uit wat de echte naam is?

4 helpen om het probleem eens vanuit een andere invalshoek te bekijken * "een bijl zal over honderd jaar nog steeds bijl heten, en een stoel stoel. Dat komt omdat een

stoel een stoel blijft, en een bijl een bijl. Maar er zijn ook dingen die van naam veranderen, omdat het ding verandert. Vroeger had je een waterpistool. En toen hebben ze heel nieuwe bedacht, waar je echt ver mee kunt spuiten en nu zegt niemand meer 'waterpistool' maar 'super soaker'.

5 eigen ideeën in het gesprek inbrengen * "bij sommige dingen weet je niet of het de naam is of de eigennaam. 'lego', is dat nu een

eigennaam of een naam? maar waarvan is het de naam?"

- 1 -

Voorbereiden Filosofische vragen dienen zich vaak onverwachts aan. Je bent er niet op voorbereid. Maar even vaak keren ze op een later moment terug; het eerder gevoerde gesprek werkt blijkbaar door. Dat geldt voor kinderen, maar ook voor volwassenen. De doorwerking kan worden benut voor een kleine voorbereiding op de terugkeer van het onderwerp. Die voorbereiding bestaat niet uit het opzoeken van het antwoord. Dat staat immers niet vast; zelfs de weg waarlangs het gesprek zal verlopen staat niet vast. Maar juist daarom kan een voorbereiding nuttig zijn. Daarvoor drie suggesties: 1 bedenk een nieuw voorbeeld Een gesprek verloopt meestal aan de hand van één voorbeeld. Stel dat het bij de vraag 'Kan iets zo maar verdwijnen?' is gegaan over de verdwenen pingpongballetjes die niemand meer kon vinden. Bedenk eens een nieuw voorbeeld. Dat kan de aandacht vestigen op heel andere aspecten van de vraag, bijvoorbeeld: als je fiets is gestolen, verdwijnt na een tijd het gevoel van verdriet. Hoe kan dat? 2 bedenk een creatieve aanpak Het lukt lang niet altijd om in een gesprek creatief te werk te gaan en nieuwe wegen te bewandelen. Neem bijvoorbeeld de vraag 'Kun je mensen net als dieren in soorten indelen?'. Die vraag kan staps-gewijs worden ontleed: wat is het verschil tussen mensen en dieren? hoe onderscheiden we dieren in soorten? kan dat wel bij de mens? Maar waarom niet eens een creatievere aanpak waarin een zelfbedachte indeling wordt uitgeprobeerd: sommige mensen hebben een ochtendhumeur, andere niet; werkt dat als een indeling van de mens in soorten? 3 denk nog eens na over je eigen standpunt De voorbereidingstijd is ook een gelegenheid om eens na te denken over het eigen standpunt: waar sta ik, nu ik er zelf nog eens over nadenk? Bij de vraag 'Is alles wat echt lijkt ook echt?' kan ik vasthouden aan mijn eerste reactie: nee, niet alles is echt, want er is heel veel namaak en dat is niet echt. Maar toen ik in een advertentie las dat het tv-meubel was afgewerkt met 'echt eiken-fineer', moest ik toegeven dat deze namaak echt is: het tv-meubel is van spaanplaat met eiken-fineer; het lijkt namaak eikenhout en tegelijkertijd echt fineer. Epiloog De persoonlijkste vragen van de waarheid. 'Wat is dat eigenlijk, wat ik doe? En wat wil juist ik daar mee?' - dat is de vraag van de waarheid, die in ons huidige onderwijs niet wordt onderwezen en daarom niet wordt gesteld; daar is geen tijd voor. Maar met kinderen over ... spreken en niet over de waarheid, met vrouwen die later moeder moeten worden over koetjes en kalfjes spreken en niet over de waarheid, met jongeren over hun toekomst en hun plezier te spreken en niet over de waarheid - daarvoor is altijd tijd en zin! Maar wat zijn dan ook zeventig jaar! Die gaan voorbij en zijn vlug ten einde. Het doet er zo weinig toe, dat de golf weet hoe en waarheen zij zich voortbeweegt! Ja het zou wel eens verstandig kunnen zijn om dat niet te weten. Toegegeven: moedig is het zeker niet om er zelfs niet naar te vragen; ons onderwijs maakt de mensen niet moedig. Des te beter! Werkelijk? [Friedrich Nietzsche, Morgenrood, 1880, aforisme 196] Deze tekst is meer dan honderd jaar geleden geschreven en klinkt een tikkeltje pathetisch. Het woord moedig komt op ons onwennig over [wij zouden eerder van 'zelfstandigheid' spreken], maar de kern van Nietzsche's betoog is duidelijk en serieus: hij is bezorgd dat we als ouderen met kinderen niet bespreken waar we het met elkaar over zouden moeten hebben. Of je met kinderen over persoonlijke vragen spreekt, is niet zozeer een pedagogische keuze ("zijn ze er wel aan toe, kunnen ze het wel aan?"), maar zegt veel over hoe je zelf in het leven staat.