1

Nieuwsbrief2018enJaarverslag2017

StichtingSamenwerkingsverbandHooglandIndianen

Herenstraat5,6701DGWageningen

IBAN:NL45INGB0000470630;shi@antenna.nlwww.hooglandindianen.nl

2

Amsterdam,December2018GeachtedonateurofrelatievandeSHI,2018waseenbewogenjaarweervoordevolkerenindeAndes.EconomieënindeAndeslandenlatenprachtigegroeicijferszien,maarvaakzieninheemseboerenhierweinigvoorterug.Zeblijvenvanhunlevensvoorzieningvooralafhankelijkvanhuneigenlandbouwproductie.Vangrootbelangdaarbijblijftdeaardappel,hethoofdonderwerpvandezenieuwsbrief.DeSHIondersteundeditjaareenbijzonderaardappelprojectindehooglandenvanPeruwaaroverumeerkuntlezen.OokbinnendeSHIiserveelgebeurt,waarwedoorpersoonlijkesituatiesvanonzevrijwilligersminderactiefzijngeweest.Hetafgelopenjaarzijnerbovendiengeenprojectaanvragenontvangen.Weverwachtenhetkomendejaarvanuitonsnetwerkenlopendeprojectenweernieuweverzoeken.IkwiluheelhartelijkdankenvoordetrouwesteunaanSHIendevolkerenvandeAndes.Wiltudezesteunvoortzettenmeteendonatie?DaarmeekunnenweookvolgendjaarweernieuweprojectenvoorAndesvolkerenkunnenondersteunen.Grootofklein,alleshelpt.Nogmaalsdankvooruwsteun!Metvriendelijkegroet,TomZwolloVoorzitterbestuurSHI

3

InheemseaardappelenineennieuwjasjeSHIsteunthetprojectRaicesNativasinPeru

NadatdeSpanjaardendeaardappelnaarEuropabrachten,isdezeknoluitgegroeidtoteenvandebelangrijkstevoedselbronnenterwereld.Inmeerdan150landenwereldwijdwordthetverbouwdengegeten.MaarindeAndes,waardeplanthaaroorsprongheeft,wordtdeuniekediversiteitacuutbedreigd.Marktwerking,ziektesenmaatschappelijkeveranderingenzorgenervoordatveelaardappelsoortenverdwijnen.WatzijndegevolgendaarvanvoordeinheemsevolkerenindeAndes?Enwatishettoekomstbeeldvandeaardappel?Hoogstetijdomeensdieperinteduikenindituniekegewas!DeaardappeliseenplantdiewildgroeitindeAndes.Deknolvandezeplantwerdal8000jaargeledenverbouwdindeAndesrondomhetTiticacameer.NogsteedsishetdebelangrijkstebronvankoolhydratenindeAndes.Deaardappellevertperhectareveelmeeropdananderegewassenalstarweofmais.Dankzijdegroteproductieenhetgebruikvaningenieuzelandbouw-enirrigatietechnieken,kondenzichgrotebeschavingenontwikkelenindeAndeszoalsdeTiwanaku(2000-1100nChr)enInca(1200-1530).

MaarnietalleenindeAndes,ookhierinEuropaisdeaardappelvangrotehistorischewaarde.ToenmenopveelplaatseninEuropainde17eeeuwophetrandjevanondervoedingleefde,kwamdeaardappelonstotderedding.Indeindustriëlerevolutiemaaktedeaardappelhetmogelijkomsnelgroeiendestedelijkevolkerentevoeden.

Sindsdienishetnietmeerwegtedenkeninonsdieet.WatzouoverblijvenvandeNederlandsekeukenzonderonzestamppotjesenpatat?UitdagingindeAndesIndeAndeswordtdeaardappelvaakvooreigengebruikgeproduceerd.MaardoorglobaliseringenindustrialiseringzijnerindeAndesanderebronnenvankoolhydratenbinnenkomen–rijst,pasta,enookindustrieelgeteeldeaardappelen.Dezezijnhelaasveelmindervoedzaamdandeinheemseaardappelsoorten.Deinheemsesoortenwordenzoverdrongenuithetlokaledieet.Andereinheemsegewassenzoalsquinoatreffeneenvergelijkbaarlot.Dezebijzondervoedzameplantwordtsteedspopulairderinhetwestenwaardoorzeals‘cashcrop’wordenverbouwdinplaatsvanvooreigenconsumptie.

4

ZiektesenminderdiversiteitVeelinheemseaardappelsoortenkomennooitopdemarktterechtmaarwordengebruiktvooreigenconsumptie,geruildtussengemeenschappenofgegevenaanfamilieenvrienden.Maarsteedsvakerwordennieuwe–industriële-aardappelzadengemengdmetinheemse.Dezebrengenveelziektesmetzichmee.Lokalebewonersverbouwendaardoorsteedsmindersoorten.Daarmeeverdwijnenookdezaden.Wantdezadenvandeaardappeldiebewaarjedoorteplantenenverbouwen.Ditzorgt

Tienfeitenoverdeaardappel1) Deaardappelwerdvoorheteerst8000jaargeledenverbouwdrondomhetTiticacameer2) Erzijnmeerdan4000aardappelsoortenindeAndes3) 1/3vandeaardappelswordennugeproduceerdinChinaenIndia-inde10grootste

producentenvanaardappelsterwereldstaatgeenenkelAndesland.Nummer1isChinaennummer9Nederland

4) EénmiddelgrotegekookteaardappelbevatdehelftvandedagelijksehoeveelheidvitamineCdieeenvolwassenenodigheeft.Gekookteaardappelenhebbeneenhogereiwitgehaltedanmaïs,enbijnatweemaalzoveelcalcium.Ookisheteenbronvanijzer,kalium,zincenvitamineB.DankzijdehogeconcentratievitamineCwordthetijzerextragoedopgenomen.

5) Inheemseaardappelenvaakveelmeervoedingsstoffendanindustriële:studiestonenaandatzeveelmeereiwittenenanderemineralenbevatten.Zozitdebekendepaarseaardappelookboordevolantioxidanten.

6) InEcuador,PeruenBoliviazijner3miljoenaardappelproducenten.DeaardappeliseenvandevoornaamsteinkomstenbronnenvanderuralebevolkingindeAndes(7-10%vanhetBrutoNationaalProduct)

7) UniekindeAndesisdechuño.Indenachtendatmenstrengevorstverwachtwordendeaardappelsgelijkmatigoverdegrondverspreid.Zowordenzeblootgesteldaandekou,totzegeheelbevrorenzijn.Overdagwordthetvochtuitdepiepergeperst,vaakmetdevoet.Daarnalaatmendegedehydrateerdeknollendrogenindefellezon.Dezegevriesdroogdeaardappelszittenboordevolvoedingsstoffenenkunnenjarenlangbewaardworden.

8) Toendeaardappelinde16eeeuwnaarEuropawerdgebrachtdoordeSpanjaarden,duurdehetlangvoordathetwerdverbouwdengegeten.Eerstwerdhetalssierplantgebruiktvanwegehaarmooiebloemen.Mendachtdatdeknolgiftigwas.Pasveellaterwerdhetgegeten.

9) Omdatdeaardappelondergrondsgroeidewasmenbangdathijvandeduivelwas.VooraldeprotestanteninNoord-Europavondenditeenprobleem.Veelkatholiekenvondenhetvoldoendeomdeplantmetwijwatertebesprenkelen.

10) DeaardappeldroegbijaaneenenormebevolkingsgroeiinEuropatijdensdeindustriëlerevolutie.Zowoondenerin1840inIerlandalachtmiljoenmensen,dievoor80%vanhunkoolhydratenvandeaardappelafhankelijkwaren.In1845werddaardoorziektedeheleaardappeloogstverwoest.TijdensdeGreatFamineofGrotehongersnooddiehieropvolgde,overledenermeerdaneenmiljoenmensenaanhonger.VeelIerenemigreerdennaardeVS.

5

onvermijdelijkvooreendrastischeverminderingvanhetaantalaardappelsoorten.Jongerentrekkeningrotengetalevanuithetplattelandnaardestad,waardoorouderenhunkennisenwaarderingoverdeinheemseaardappelsoortennietlangerovergedragennaardevolgendegeneratie.Meteengroteafnamevanaardappelsoortentotgevolg.

RaicesnativasHoogindePeruaanseAndesisinCarampoma,4uurrijdenvandehoofdstadLima,deoogstindelaatstejarenenormgeslonkendoorplagen.Daaromiser–medemetondersteuningvandeSHI-eenbijzonderprojectopgestart.Eenperceelisaangewezenalsexperimentelegrondvoorhetverbouwenvandeaardappels.Hetdoelvanhetprojectistweeledig:1)Deinheemseaardappelsoortenentraditioneletechniekenherwaarderen.Doorworkshopseninterviewsmetdeouderen(meerderheidvande84dorpsledenzijnouderdan60jaar)wordendetraditiesverzameldenvastgelegd.

Erworden8soorteninheemseaardappelenverbouwdmetoudeennieuwelandbouwtechnieken.Erwordtuitsluitendgebruikgemaaktvanbiologischemesten-pesticide.Microorganismenuithetnabijgelegenboswordeningezetominsectenplagentebestrijden.Deplantenwordengevoeddooreeneentechnischirrigatiesysteem(automatischesproeiers).Ditmoetleidentotmeervoedingsstoffenenminderziektesindeaardappelen.2)Eenextrainkomstenbrongenererenvoordelokalebevolking.Oplokaleenregionalemarktenzullenzehunproductenverkopen.HetprojectgaateensamenwerkingaanmeteenreisbureauinLimaomtoeristentekennistelatenmakenmethetboerenlevenindeAndes.‘Alsdebewonerseeneigeninkomstenbronhebbeninhetdorp,hoevenzeooknietmeernaardestadtetrekken’,zegtChristianFlorencio,projectleider.

Ontdektetraditie:IshtioEeninheemselandbouwtechniekdietijdenshetprojectwerdverzameldisIshtio,eenmanieromdegrondtebewerkenalsjeweinigtijdhebtofopleeftijdbent.Hierbijwoeljealleendeaardeomengeefjewaterrondomdeplanten.Snelenefficiënt!

6

Selectievanaardappelsoortenvoorhetproject

Inheemseaardappelsoorten

Hetprojectvergtveelwerkeninspanningvandegemeenschap.Zijkrijgendaarbijdesteunvanspecialistendiecursussenkomengeven.Denationalevereningingvanaardappelboerenhelptomdeinheemseaardappelsoortenteidentificerendieuitderegioafkomstigzijn.DeUniversiteithelptookominsectenplagenteonderzoeken,zodatziektesopdejuistemanierwordenaangepakt.

7

Deaardappelplanteninbloei

NogmaarhetbeginJaar1heefteentonaardappelenopgeleverd!Maardeambitieszijnnogveelgroter.Distributieisnunogbijlokaleenregionalemarktenmaarzaluitgebreidwordennaarandereregio’s.Voor2019ishetplanomuittebreidenmetmeeraardappelsoortenenanderegewassenzoalsquinoaentarwi(eenheelvoedzameinheemsebonensoort).Alsdeinkomstenhettoelatenwordtheteenprojectvanvierjaar.Wehoudenuopdehoogte!

Samenoogsten

8

Klaarvoordeverkoop!

DeAardappelendeAndesKosmologie

HetverbouwenvangewassenisindeAndesnietalleenpraktisch,hetmaaktookdeeluitvanderelatietussenmensenaarde.VolgensdeAndesleven,mens,dier,plantenenhetlandschapnauwmetelkaarsamen.Allesleeftenheeftinvloedopelkaar.Denatuurreligieendebijbehorendefeestdagenisheelerggerichtopdelandbouwkalender.Rituelenwordengedaanvoordeoogstendezaaiperiodeomdevruchtbaarheidvanmoederaardedebevorderen.Ennadeoogstwordtdemoederaarde(Pachamama)bedanktvoordevruchtendiezeblijftgeven.ZelfsbijhetzaaienwordeneenkleineofferandegedaanaandePachamama.Omdevruchtbaarheidtebevorderenhebbenmannenenvrouweneenduidelijkerolverdeling:demangraafthetgatindegrondendevrouwplaatsthetzaadje.Delevenscyclusvandeplantzelfvervultmeerdererollentijdenshunleven.Ophetmomentvanplanten,isdeaardappelplantalseendochter:zewordttoegedektmetaarde,zoalseenbabyindeluierswordtgelegd.Uitdeaardekanzehaarvoedinghalenomtegroeien.Wanneerdeplantvolgroeidisengaatproduceren,iszealseenzuster.Ennadeoogstiszealseenmoeder:danishethaarbeurtomteverzorgen,doorvoedselteschenken.

9

InCarampomawordenaardappelenversierdenbewaardalssymboolvoortoekomstigebloei

vandeaardappelproductie

QuechuaEenanderetaallerenzouvanzelfsprekendmoetenzijn.Detaalvormtdebasisvoordecultuurendecultuurzorgtvoordetaal.Hetzijnalsstenenomeenhuistemaken.Kenjeeentaaldankenjehaarcultuur.Jewordtwijzermetelkenieuwetaalerbij.Hetmaaktjeomgevingduidelijk.Jekuntindetaalvattenwatjeziet,watjegebruiktwatjebelangrijkvindtenwatjedenkt.Deinuithebbenveelwoordenvoorsneeuw,datisdusbelangrijkvoorhen.DeNederlanderheefttientallenwoordenompratenteomschrijven.DusdatisvoordeNederlanderbelangrijk.ElkeZuidAmerikaanheeftteleurstellingervarenbijhuneersteNederlandsefeest:erwordtalleenmaargesproken,gepraat,gekletst,gebabbeld,geklessebestmaarookgeconverseerd,gediscussieerd,geboomdenookveelgelald,gezwamd,geouwehoerd,geleuterd,engeroddeld,geklept,enzelfsgezeken,geteut,gekakeld,gekwaakt,gezanikt,engazomaardoor.HetQuechuaheeftweinigwoordenvoordittijdverdrijf.Zelatenzelfsdithetliefstoveraaneenrivier,zoalsdeRimac(hijdiepraat,inQuechuaishetwerkwoordspreken=rimay).DezerivierstroomtdoorLima.HetwoordLimakomtvanenverbasteringvanRimac.BelangvandefamilieInelkeinheemseAmerikaansetaalendusookinhetQuechuazijnerveelwoordenvoorfamilieleden.Defamilie(Ayllu)geeftstructuuraande(Andes)samenleving.Depositiebinnendefamiliegeeftdeverantwoordelijkheidaantegenoverallefamilieleden.Deoom(wawqi)entante(pana)vanjevaderskanthebbenandereverantwoordelijkhedendandeoom(tura)entante(ñana)aanjemoederskant.Desekseisookvanbelangwanneerjejeeenfamilielid

10

aanspreekt,bijvoorbeeldtussenzussenzegje“ñañay”,dezusnaarbroerzegje“toray.Enmoederzegtaanzoon“q’ariwawayofmaqt’ay”enaandochterzegtze“warmiwawayofp’asñay”.UitdezevelewoordenkunjeopmakendathetbelangvandeAylluoffamilieindesamenlevingenormgrootis.

MaarAylluisnietalleenhetwoordvoorgezin,maarookvoorgemeenschapofmensendiesamenwonen.Hetlevenineeninheemsegemeenschapisalsééngrotefamilie.Alsjehulpnodighebtdanzorgenandereledenvandegemeenschapvoorje.Ensamengebruikenzehetlandrondomdegemeenschapvoordelandbouw.CrucuaaldaarinishetsysteemvanAyni,ofwedekerigheid,dattussenfamilieleden,vriendenengemeenschapsledenbestaat.Jegeeftgoederenofarbeidzonderietservoorterugtevragen.Maardeontvangergeeftaltijddewederdienst,liefstmeerdanwaterwasontvangen.Hetfunctioneertalseenmoreelsysteemdatfamilies,vriendschappenengemeenschappenveelhechtermaakt.DeAndessamenlevingiseenruralesamenleving,endieverandert.Inheemsemensentrekkenmassaalnaardestad.Mensengaanvaakvoorwerknaarhetbuitenland,dusfamilierelatiesveranderenmee.Erwordtnogsteedsvoorelkaargezorgd,ooknadatzezijnverdeeldtussenstadenplatteland.MijnzwagerbouwdeinLimaeengroothuis.Daarkomenveelfamilieledenlangsdiedoorhemgeholpenworden.De“Ayni”wordtookindestadtoegepast.Nuwordtdangeenakkersamengeoogstofgewied,maarsameneenhuisgebouwd.Kortomleereenanderetaalenwordtwijzer…NicoMentinckSecretarisSHI

11

Muziekuitallewindstreken

FinancieelverslagSHI2017

Inkomsten Uitgaven Donat.2017 635.00 Projecten2017 5061.00 Giftenanders 3600.00 Publicaties/Voorlichting 1031.48 WatertankUru 884.50 SymposiumUtr. 195.45 Symp.Utrecht 283.10 Opslag/Verzekering 380.89 Bankkosten 344.45 totaal €5314.95 totaal €7100.92 SALDI1-1-2017 SALDI31-12-2017 Rabo0181 26.82ING 2720.55 ING 2489.20Rabo 18697.72 Rabo3361 920.83Doelreserv. 0.00 RaboDoelres. 16000.00Kas 80.50 Kas 35.95totaalsaldi €21.498,77 totaalsaldi31dec. €19.472,80

Op10junivondeenuniekconcertplaatsinNijmegen.DeNederlandsedans-enzanggroepVolverkwamtradsamenopmetDeutscheWelle,eenzanggroepuitDuitslandmetledenuitallewindstrekenvandewereld.Hetenthousiastepubliekwerddoordemuziekevengetransporteerdnaarverreexotischeoorden:vanZuidAmerika,naardeBalkan,naarAfrikaennaarAzië.EneindigdeuiteraardinzwoeleZuid-Amerikaansestijl.Eenprachtigconcertmeteennogmooiereinddoel,namelijkhetaardappelprojectdatdeSHIondersteunt!HetconcertwasgratismaarbezoekerskondenvrijwilligeendonatiedoenaandeSHI.Intotaalwerd500euroopgehaald.MetgrotedankaanGerardvanVolverenderestvandeorganisatie!

12

Toelichtingbijhetfinancieelverslagover2017vanSHIIn2017hebbenwijvooreentotaalbedragvan5061euroaanprojectenondersteund.Hetgaatom2861eurovoorhetWatertankprojectvoordeUru’srondhetPoopomeer.Voorditprojecthebbenweeind2016eengerichtefondsenwervingsactiegevoerd.Zo’n3000euroishiervoorbinnengekomen.IndeNieuwsbriefvan2017isberichtoverditproject.Eentweedeprojectdatwein2017hebbenondersteundishetprojectRaícesNativas.IndeRegíonLimainPeruwordtgewerktaandeherintroductievanoorspronkelijkeaardappelrassenenhetverbreidenvanoudekennisdaarover.Voorditproject,datisvoorgestelddoorSonjaBleeker,hebbenwe2200eurobeschikbaargesteld.NaastdegiftenvoorhetUru-projecthebbenwein2017ruim4000euroaandonatiesengiftenontvangen.Hierbijwarentweegrotereschenkingen.Voorallegrotereenkleinegiftenbedankenweiedereen!Tijdenshetgeslaagdesymposiumop25juniinUtrechtzijnhapjesverkocht.Aandekostenkantwarenerzaalhuurenreiskostenvansprekers.Onderdepostpublicaties/voorlichtingvallendeNieuwsbrief,kostenprovidervoorwebsiteenmailadreseneenvergoedingvoordewebsitebeheerder.DeuitgavenvooropslagvanSHI-materialen,endeverzekeringdaarvoorzijnnagenoeggelijkaandievaneerderejaren.Debankkostenzijnin2017hogerdanin2016.Per15/22017heeftSHIdebijhaarinbeheerzijndeIECTA-geldenweerovergedragenaandeCongregatieMissionarissenvandeH.Familie.(zieNieuwsbrief2017).DebankkostenvaneenhierdoorinactiefgewordenrekeningkwamennogvoorrekeningvanSHI.Inhetfinancieeloverzichtisbijdeeindsaldiookhetbedragvan26,82eurovandezerekeningopgenomen.In2018isdezeextrarekeningopgeheven.OpdeRaboDoelReserverenspaarrekening,dieingebruikwasvoordeIECTA-gelden,is16.000euroovergezetvanonzeRabolopenderekening.Persaldohebbenwein20171785,97euromeeruitgegevendanweaaninkomstenhadden.Desaldinamenafmeteenbedragvan2025,97euro.Hetverschilvan240eurowordtverklaarddoordatin2017voorhetboekjaar2016nog480euroisbetaald.Voor2017iseencrediteurvan240eurogeboekt,diein2018wordtbetaald.

JacobKroeze,PenningmeesterSHI