Nederlands onderzoek naar destigmatisering van …€¢ Pblik tiPubliek stigma •Zelfstigma • Eik...

Nederlands onderzoek naar

destigmatisering van ernstige

psychische aandoeningenpsychische aandoeningen

Catherine van ZelstCatherine van Zelst

[email protected]

7 kt b 20097 oktober 2009

Opbouw

• Wat is stigmatisering?• Oorzaken van stigmatiseringg g• Mythen over psychische aandoeningen• Gevolgen van stigmatiseringg g g• Destigmatisering• Empowermentp• Herstel• Nederlands onderzoek naar destigmatiseringg g• Discussie

Faculty nameFaculty nameFaculty of Health, Medicine and Life Sciences

Wat is stigmatisering?

De Grieken gebruikten de term ‘stigma’ om te verwijzen naar tekens op het lichaam die bedoeld

i t l ht d l waren om iets ongewoons en slechts over de morele status van de persoon te tonen.

De tekens werden in het lichaam gesneden of gebrand en lieten zien dat de drager slaaf, crimineel of een g ,verrader was – een persoon met een ‘smet’, die vermeden moest worden, vooral in het openbaar.

(Goffman, 1963)



• Stigma is een attribuut dat de bezitter ervan in verregaande mate diskwalificeert.

• Denken in termen van relaties tussen mensen: een attribuut dat bij de een stigmatiserend werkt kan bij een ander juist bevestigen dat hij binnen een een ander juist bevestigen dat hij binnen een gebruikelijk patroon valt.

(Goffman, 1963)



Stigmatisering is een proces;- EtiketteringEtikettering- Stereotypering- AfscheidingAfscheiding- Statusverlies en discriminatie- Emotionele reactiesEmotionele reacties

(Link & Phelan, 2001; Link, Yang, Phelan & Collins, 2004)


De gemodificeerde etiketteringstheorie

Maatschappelijke opvattingen van wat het betekent om een patiënt met een psychische

Geëtiketteerd: Maatschappelijke opvattingen worden

Reactie individu

patiënt met een psychische aandoening te zijn: percepties van devaluatie - discriminatie

opvattingen worden relevant voor het zelf

Negatieve ggevolgen

Ni t ëtik tt d G l Kwetsbaarheid voor nieuwe stoornis of

Niet geëtiketteerd: Maatschappelijke opvattingen zijn irrelevant voor het

Geen gevolgen als gevolg van etikettering

herhaling van episodes

irrelevant voor het zelf

(Link et al., 1989)



Stigmatisering is een proces;- EtiketteringEtikettering- Stereotypering- AfscheidingAfscheiding- Statusverlies en discriminatie- Emotionele reactiesEmotionele reacties

(Link & Phelan, 2001; Link, Yang, Phelan & Collins, 2004)


Stereotypering

Schizofrenie wordt over het algemeen gelijkgesteld met

krankzinnigheid agressie

erfelijkheid onvoorspelbaarheid

besmettelijkheidonbehandelbaarheid

Lee (2002)


Attitudes

Typen van stigmatiserende attitudes:• Fear and exclusion; de overtuiging dat mensen met ernstige

en aanhoudende geestelijke gezondheidsproblemen een en aanhoudende geestelijke gezondheidsproblemen een bedreiging vormen voor de samenleving en daarvan uitgesloten moeten worden.Authoritarianism; de opvatting dat mensen met psychiatrische • Authoritarianism; de opvatting dat mensen met psychiatrische aandoeningen geen verantwoordelijkheid kunnen dragen en belangrijke levensbeslissingen moeten overlaten aan anderen.B l d tti d t t hi h • Benevolence; de opvatting dat mensen met psychische handicaps aandacht en zorg nodig hebben zoals kinderen.

(de Goei, Plooy & van Weeghel, 2006)


Vormen van stigmatisering

P bli k ti• Publiek stigma• Zelfstigma

E ik ijdi• Etiketvermijding

(Corrigan & Wassel, 2008)


Publiek stigma

Publiek stigma omvat reacties van het algemene publiek jegens een groep gebaseerd op het stigma publiek jegens een groep gebaseerd op het stigma over die groep

(Rüsch, Angermeyer & Corrigan, 2005)


Zelfstigma

Mensen met een psychische aandoening kunnen de Mensen met een psychische aandoening kunnen de algemene vooroordelen over psychische aandoeningen accepteren, deze tegen zichzelf g p , gkeren, en een verlies in zelfvertrouwen ervaren

(Rüsch, Angermeyer & Corrigan, 2005)


Zelfstigma en empowerment

Zelfstigma Persoonlijke empowerment

(Corrigan & Lundin, 2001)


Etiketvermijding

Een groep in zijn geheel vermijden om te ontsnappen aan de negatieve effecten van publiek stigma en aan de negatieve effecten van publiek stigma en zelfstigma

(Corrigan & Wassel, 2008)


Oorzaken van stigmatisering

1) Sociaal-cognitieve theorie (Corrigan & Kleinlein 2005)

2) De sociale oorzaken van stigma komen voort uit 2) De sociale oorzaken van stigma komen voort uit onwetendheid en angst, evenals de disempowerment die samengaat met elke gedevalueerde status (McGorry, 2002)


Sociaal cognitieve theorie I

1. Signalen die men waarneemt, zoals symptomen, vaardigheidstekorten, uiterlijk en etiketten, k t t kunnen stereotypen oproepen;

2. Stereotypen kunnen vervolgens leiden tot vooroordelen waarbij men het met een vooroordelen, waarbij men het met een overtuiging eens is en/of een negatieve emotionele reactie vertoont;

3. Vooroordeel kan een gedragsmatige reactie in de vorm van discriminatie tot gevolg hebben.

(Corrigan & Kleinlein, 2005)


Sociaal-cognitieve theorie II

Signalen• Symptomen• Vaardigheidstekorten• Uiterlijk

Stereotypen Discriminatiej

• Etiketten

(Corrigan & Kleinlein, 2005)


Self-fulfilling prophecies

• Vooroordelen en negatieve stereotypen kunnen “self-fulfilling prophecies” veroorzaken. Dan g p pgedragen mensen zich op een manier die de in eerste instantie onjuiste overtuiging/cognitie b ti t (J i l 2000)bevestigt (Jussim et al., 2000).

• Belangrijk is om deze vicieuze cirkel te doorbreken of zo mogelijk te voorkomen!of zo mogelijk te voorkomen!


De media

• De media spelen een belangrijke rol bij het in stand houden van stigmatiserende opvattingen. g p g

• Kranten, televisie en films geven (vaak) een vertekend beeld van mensen met psychische aandoeningen.

(De Goei, Plooy & Van Weeghel, 2006)


Mythen I

• Eens gek, altijd gek• Alle mensen met psychische aandoeningen zijn Alle mensen met psychische aandoeningen zijn

gelijk• Ernstige psychische aandoeningen zijn zeldzaamg p y g j• Mensen met een psychische aandoening zijn

gevaarlijk



Mythen II

• Mensen met een psychische aandoening kunnen nooit overleven buiten een instelling

• Mensen met een psychische aandoening zullen nooit baat hebben bij psychotherapie

• Mensen met een psychische aandoening zijn niet in • Mensen met een psychische aandoening zijn niet in staat om iets anders dan banen met de laagste functies te vervullen

• Slechte ouders en een slechte opvoeding veroorzaken ernstige psychische aandoeningen



Gevolgen van stigmatisering

* Onderzoek met focusgroepen* Schizofrenie

4 dimensies van stigma: • Interpersoonlijke interactie• Publieke beelden van psychische aandoeningen• Structurele discriminatie• Toegang tot sociale rollen

(Schulze & Angermeyer, 2003)


Interpersoonlijke interactie

• Afname van sociale contacten.• Patiënten gaven aan dat degenen die niet lijden aan Patiënten gaven aan dat degenen die niet lijden aan

een psychische aandoening weinig begrip hadden voor het gedrag van mensen met schizofrenie en de moeilijkheden die deze tegen kwamen.



Publieke beelden

• Het overheersen van negatieve beelden over schizofrenie wordt niet alleen waargenomen als

k ti di i i ti d oorzaak van stigma en discriminatie, maar eerder ervaren als direct discriminerend en pijnlijk.



Structurele discriminatie

• De hoge eisen aan prestatie en het beeld dat mensen met psychische aandoeningen niet in staat p y g(zouden) zijn om hieraan te voldoen hebben een negatieve invloed op hun situatie op de

b id ktarbeidsmarkt.



Toegang tot sociale rollen

• De aandoening kan vaak barrières vormen voor toegang tot werk en daaraan gerelateerde g g gprofessionele rollen.

• Daarnaast werden problemen ervaren bij het vinden van een partner of het in stand houden van een relatie.



Andere gevolgen van stigmatisering

• De meest voorkomende gevolgen van subjectieve gevoelens van stigma bij patiënten uit verschillende

t i ë hi h d i d i categorieën van psychische aandoeningen draaien om woede, depressie, angst, gevoelens van isolatie, schuld, schaamte en preventie van herstel of sc u d, sc aa te e p e e t e a e ste overmijding van het zoeken van hulp (Dinos, Stevens, Serfaty, Weich & King, 2004).

• Stigma interfereert met het vermogen van patiënten • Stigma interfereert met het vermogen van patiënten om te herintegreren in de maatschappij en kan daardoor leiden tot een toename van psychosociale p ystress (Penn & Martin, 1998).


Destigmatisering

Collectieve anti-stigmastrategieën:• Voorlichting• Protesteren• Anti-discriminatiewetten en –maatregelen• Bevorderen van contact• Bevorderen van contact

Individuele strategieën:g• Voorkomen en tegengaan van zelfstigmatisering• Bevorderen van persoonlijke empowerment

O h dil l f i ll ?• Omgaan met het dilemma: wel of niet vertellen?


Faculty nameFaculty name

( , y g , )

Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

Empowerment

De term empowerment kan gedefinieerd worden als eigenmachtig worden (zelfsturing) en eigenmachtig g g ( g) g gmaken (versterken zelfredzaamheid). Het heeft te maken met je realiseren dat je keuzes hebt, met k k t b b di keuzes maken en met bronnen aanboren om die keuzes vervolgens uit te voeren.

Empowerment vindt plaats op individueel en collectief Empowerment vindt plaats op individueel en collectief niveau.



Herstel

“Herstel is een zeer persoonlijk, uniek proces van het veranderen van iemands attitudes, waarden, doelen, vaardigheden, en/of rollen. Het is een wijze van het leven van een bevredigend, hoopvol leven,

i bijd t lf t b ki waarin men bijdraagt, zelfs met beperkingen veroorzaakt door ziekte.”

(Anthony, 1993)


Nederlands onderzoek

• Proefschrift: The Social Construction of Psychiatric Stigma - Job van ‘t Veerg

• Internationaal onderzoek: INDIGO• Nieuw onderzoek: Destigmatizing Mental Illnessg g


Social Construction I

• Onderzoek onder de Nederlandse bevolking• N=812N 812• Attribueren van psychiatrische problemen aan

structurele oorzaken hangt samen met minder gsociale afstand. Attributie aan individuele factoren hing samen met meer afstandelijke attitudes

(van ‘t Veer, 2006)


Social Construction IIOorzaak Gemiddelde (SD)Oorzaak Gemiddelde (SD)

Extern geattribueerde oorzaken

Genetische overdracht 3.60 (.91)

Hersendysfunctie 4.04 (.87)

Stressvolle omstandigheden thuis 3.66 (.85)

Seksueel misbruik 4.13 (.82)

Intern geattribueerde oorzaken

Middelenmisbruik 3.92 (.88)

Eigen karakter 3.14 (1.04)

(Van ‘t Veer et al.,2006)Causale attributies. 5-punts Likertschaal: 1=zelden tot 5=vaak


(Van t Veer et al.,2006)p

Social Construction III

• Psychiatrisch stigma zoals dat wordt ervaren door de patiënten zelf. N=205. Diagnoses: o.a. schizofrenie/psychotische stoornis affectieve stoornis en persoonlijkheidsstoornis stoornis, affectieve stoornis, en persoonlijkheidsstoornis

• De meeste patiënten hebben duidelijk het idee dat ze gestigmatiseerd worden door hun sociale omgeving.g g g g

• Zij die deze verwachting hebben, geven aan dat deze stigmatisering in het algemeen ook een duidelijke emotionele impact op hen heeft impact op hen heeft.

• Patiënten zijn vooral geneigd om hun stigmatisering te verklaren vanuit de onwetende en vooringenomen houdingen

d i l ivan de sociale omgeving.

(van ‘t Veer et al 2006)Faculty nameFaculty name

(van t Veer et al., 2006)Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

INDIGO I

• Internationaal onderzoek, waarin aan mensen met psychische aandoeningen zelf gevraagd is naar hun p y g g gervaringen met discriminerende behandeling.

• Nederlandse deel uitgevoerd door Trimbos-instituut.• Mensen met de diagnose schizofrenie.• In Nederland: N=50.

(van Weeghel, 2007)

Faculty nameFaculty name

( g , )

Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

INDIGO II

Item Nadeel Geen verschil Voordeel Nvt

Familie 27 (54) 10 (20) 11 (22) 2 (4)

Persoonlijke privacy 24 (48) 21 (42) 3 (6) 2 (4)Persoonlijke privacy 24 (48) 21 (42) 3 (6) 2 (4)

Persoonlijke veiligheid 23 (46) 25 (50) 1 (2) 1 (2)

Vrienden maken/behouden 22 (44) 21 (42) 5 (10) 2 (4)

Invloed diagnose 20 (40) 3 (6) 23 (46) 4 (8)

Anders 19 (38) 12 (24) 7 (14) 12 (24)

Relatie met buren 18 (36) 26 (52) 1 (2) 5 (10)Relatie met buren 18 (36) 26 (52) 1 (2) 5 (10)

Werk behouden 9 (18) 20 (40) 1 (2) 20 (40)

Huisvesting 8 (16) 16 (32) 21 (42) 5 (10)

Opleiding 7 (14) 14 (28) 1 (2) 28 (56)

Werk vinden 7 (14) 13 (26) 8 (16) 22 (44)

Uitkomsten ervaren discriminatie (N, %) (van Weeghel 2007)Faculty nameFaculty nameFaculty of Health, Medicine and Life Sciences

Uitkomsten ervaren discriminatie (N, %) (van Weeghel, 2007)

Destigmatizing Mental Illness I

• Onderwerp: Stigmatisering bij mensen met een ernstige psychiatrische aandoeningg p y g

• Psychotische stoornis, zoals schizofrenie; bipolaire stoornis; depressie

• Cliëntenperspectief


Destigmatizing Mental Illness II

Doelen:• Inzicht krijgen over stigmatisering bij mensen met Inzicht krijgen over stigmatisering bij mensen met

een ernstige psychiatrische aandoening

• Verhogen van de kwaliteit van levenVerhogen van de kwaliteit van leven


Destigmatizing Mental Illness III

Methoden:• Vragenlijsten en interviews, 3 meetmomentenVragenlijsten en interviews, 3 meetmomenten• Dagboekmethode (Experience Sampling Method,

ESM), 2 x 6 dagen.), g• Randomized Controlled Trial (RCT)


De vraag

“Heeft onderzoek naar (de)stigmatisering zin?”

Cliënten

Naasten Hulpverlenersp

LekenLeken


En tenslotte

“Wat moet er in de praktijk gebeuren om ti ti i t t ?”stigmatisering tegen te gaan?”


D k d ht!Dank voor uw aandacht!

kiVragen en opmerkingen?


Nederlands onderzoek naar destigmatisering van …€¢ Pblik tiPubliek stigma •Zelfstigma • Eik...

Documents

Transcript of Nederlands onderzoek naar destigmatisering van …€¢ Pblik tiPubliek stigma •Zelfstigma • Eik...