Natuur%20en%20milieu%202014%20lente

Lentenummer 2014

Natuur & Milieu Natuur & Milieu is het tijdschrift van Werkgroep Isis en verschijnt driemaandelijks op 31 maart, 30 juni, 30 september en 31 december.

Zetel en administratie Werkgroep Isis vzw (secretariaat) Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer tel. 011/63.37.05 [email protected] www.werkgroepisis.be

Erkenning Werkgroep Isis vzw is een regionale natuur- en milieuvereniging erkend door de Vlaamse Over-heid en aangesloten bij de Bond Beter Leefmili-eu Vlaanderen en de Limburgse Milieukoepel. Werkgroep Isis is werkzaam in Noord-Limburg in de gemeenten Peer, Hechtel-Eksel, Bree, Meeu-wen-Gruitrode, Kinrooi, Neerpelt, Overpelt, Ha-mont-Achel, Lommel en Bocholt en is actief op het vlak van natuurbeheer, natuurbehoud en natuureducatie.

Milieu-informatie NME—Centrum Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer (Grote-Brogel) maandag tot vrijdag: 08.00u -12.00u In de namiddag: op afspraak

Standpunten en meningen met naamvermelding in dit nummer, zijn niet noodzakelijk die van Werkgroep Isis vzw. Gehele of gedeeltelijke overname van artikels uit dit tijdschrift is toegelaten mits bronvermelding.

2

Lidmaatschap en giften

Alleen door het uitbouwen van een voldoende brede basis zijn we bij machte de strijd tegen de continue achteruitgang van ons leefmilieu verder te zetten. Wij rekenen daarom op u, en danken u van harte voor uw trouwe steun. Lidmaatschap wordt verkregen door storting van een vrije bijdrage (minimaal 3 € per lid) op rekening BE40 4542 0739 5163 ten name van Werkgroep Isis vzw. Giften vanaf 40 € zijn fiscaal aftrekbaar. Een fiscaal attest wordt u in het begin van 2014 toegestuurd. De storting van de giften en van het lidmaat-schap mogen tezamen gebeuren, mits vermel-ding op het overschrijvingsbewijs.

Foto voorpagina : © Theo Van Vlierden

www.theovanvlierden.be

Inhoudsopgave

Colofon

Inhoud

Editoriaal

Verslag Filmvoorstelling ‘Home’

Lang Leve het Broeikaseffect

Natuurbeleving met en door personen

met mentale beperking

Educatie

2013 in een notedop

Verslag Vogelsnackbar en open-deur tentoon-

stelling De Eik

Twee Schoors, samen sterk voor natuur

Kindernatuuratelier

Activiteitenkalender

02

03

04

05

06

16

18

21

24

25

3

Editoriaal

Wie zich al in de jaren ’70 of ’80 zorgen maakte om de natuur, mag nog eens goed om zich heen kijken of de situatie al is verbeterd. Kijken we bijvoorbeeld naar de leeuwenpopulatie in Afrika. De afgelopen 50 jaar is de Afri-kaanse leeuwenpopulatie met zeventig procent gedaald, van 100.000 naar 30.000. Volgens sommige deskundigen wordt de koning der dieren dan ook met uitsterven bedreigd. De groot-ste bedreigingen vormen de plezierjacht, de inkrimping van zijn leefgebied en conflicten met veehouders. En wie er al vanuit ging dat grote natuurgebieden voor eeuwig beveiligd zouden zijn tegen roofbouw, kan zich beter eens vergewissen van de situatie in natuurparken. Nemen we het Virungapark in Congo, dat op de werelderfgoedlijst staat, maar waar het Britse bedrijf Soco International PLC naar olie wil zoeken. Of nemen we het Yasuni National Park in Ecuador , dat een uitzonderlijke biodiversiteit heeft, maar in een gebied ligt waar de regering van plan is om drie miljoen hectare Amazonewoud per opbod te verkopen aan Chinese oliemaatschappijen.

Sommigen zouden hierdoor de neiging kunnen krijgen om de ontwikkelingslanden of opko-mende industrielanden zoals China met de vinger te wijzen, maar kijk dan eens wat er van-daag gebeurt in Australië en in Canada.

Onder invloed van de bikkelharde steenkoollobby bevordert de conservatieve regering van Australië de kolenexploitatie. Daarvoor is ze bereid om de koraalriffen van het Grote Barrière-rif, een van de grootste natuurwonderen op de planeet, onherstelbare schade toe te brengen door de uitbouw van een grote haventerminal in Queensland voor een massale uitvoer naar China. De kolenexploitatie richt ook op het land enorme milieuschade aan en ligt mede ten grondslag aan de giftige smog in de Chinese steden. Om dan nog niet te spreken van de ver-hoging van de CO2 in de atmosfeer.

Een andere conservatieve regering, namelijk die van Canada, bevordert de exploitatie van olie uit teerzanden. In eigen land offert ze daarvoor schitterende natuurgebieden op en laat er een puinhoop achter. Voor het transport, wil ze bovendien een pijpleiding aanleggen door de Vere-nigde Staten naar raffinaderijen in de golf van Mexico. En vanuit de golf van Mexico wordt de olie dan vooral uitgevoerd naar… Europa. Lobbyisten van de olieproducenten die belangen hebben in de Canadese ontginningen, zorgen er in Brussel voor dat onze politici toegevingen aan hen doen en daardoor het algemene belang wereldwijd schaden. En bij gebrek aan vol-doende transparantie, komen deze politici daar dus mee weg. Kolen en olie zijn dus niet alleen letterlijk een vuil zaakje, maar ook figuurlijk gezien. Een geloofwaardig en transparant Euro-pees beleid zou aan deze misbruiken paal en perk moeten kunnen stellen.

En zo is de kring dus gesloten en is dus alles met alles verbonden. Conservatisme mag dan wel een natuurlijke neiging zijn van de mens, maar het helpt ons geen stap vooruit. Het kan zelfs zover de geesten vergiftigen dat het deze ertoe brengt om tegen het eigen belang in te stemmen. J.-P. Sleurs

4

Verslag Filmvoorstelling ‘Home’

Paaseiland, rond 1500 een bloeiende bescha-

ving. Tot ze roofbouw pleegden op hun ecosys-

teem. Wat dachten ze eigenlijk toen ze hun laat-

ste boom omhakten?

De Maya’s en Babyloniërs putten hun gronden

uit en deze ecologische crisis ondermijnde hun

economische en sociale weefsel. Een fatale visi-

euze cirkel ontwikkelde zich. Zijn we nu op grote

schaal met de aarde hetzelfde aan het doen?

Vandaag takelt zo’n 40% landbouwgrond van

onze planeet af.

Het zijn de armsten die nu al moeite hebben om

te overleven, die het het moeilijkste zullen krij-

gen. Daarom is de strijd tegen klimaatopwarming

een gevecht om solidariteit.

Welkom allemaal,

Ik ben Kristine van de milieu en natuurraad en ook

vrijwilliger bij Isis natuureducatie.

Jullie hebben in de foyer al kunnen kennismaken met

Werkgroep Isis, onze gidsen hebben verschillende

educatieve programma’s om schoolkinderen te betrek-

ken bij de natuur.

Pakketten rond bodemdiertjes, wateronderzoek en

terwijl ze spelen leren de kinderen hoe in de natuur

alles aan elkaar hangt. Een warme oproep ook om lid

te worden van Werkgroep Isis, u krijgt een informatie-

blad met ontwikkelingen over de natuur hier in de di-

recte omgeving.

In het kader van de klimaatweek tonen we jullie de film

HOME van de bekende cineast Arthus-Bertrand.

Deze film is een ode aan onze planeet, de enige thuis

die we hebben, en die we delen met 7 miljard mensen.

En deze aarde delen we met miljarden en miljarden

dieren, planten, organismen waarvan we zelfs het

bestaan niet afweten.

De beelden in de film zijn meestal uit vogelperspectief

en geven een bevreemdend beeld van onze aarde.

Vaak komt de film over als een kunstwerk, maar de

tekst vertelt een heel ander verhaal. Jullie zullen mer-

ken dat de tekst vrij snel gaat, Nick Baltazar wil heel

veel informatie overbrengen. De film toont in het twee-

de gedeelte hoe mensen en regeringen aan de slag

zijn om de klimaatopwarming binnen de perken te

houden. De 2° opwarming waarover het Kyoto akkoord

ging, zullen we waarschijnlijk al niet meer halen.

De Stad Peer heeft een burgemeestersconvenant

ondertekend en een klimaatplan opgesteld met als

doelstelling om tegen 2020 30% minder CO2-uitstoot te

hebben. Alleen vanuit zijn overheidsfunctie kan dat niet

verwezenlijkt worden, daarom is het belangrijk dat

ieder van ons zijn steentje bijdraagt. Dat we de kli-

maatopwarming niet stoppen door de kraan dicht te

draaien terwijl we onze tanden poetsen, dat is wel

duidelijk. Om de burgers meer informatie te geven

organiseert de stad deze klimaatweek met allerlei acti-

viteiten. Morgen o.a. een kooknamiddag voor kinderen

met biologische producten en een lezing over de

Noordpool door Francesca Vanthielen. Donderdag-

avond wordt de klimaatweek afgesloten met een info-

avond over warmtepompen.

En nu de film. Dit is een oproep om NU te handelen,

om NU ons gedrag te veranderen. We kunnen niet

wachten tot de politiek iets doet, wij moeten het zelf

doen. En er is geen tijd voor pessimisme.

5

Op 26/11 vertoonde de Mina-raad van Peer,

ism Werkgroep Isis de Film ‘Home’. De inlei-

ding van de film door Kristine Zels, voorzitster

Mina-raad en bestuurster Werkgroep Isis volgt

hierna :

“Lang leve het broeikaseffect ! “

‘Global warming - The heat is on !’

Het klimaat- of toch het weer - zorgt voor controverses!

’La donna é mobile, qual pium’ al vento! ( uit Rigoletto G.Verdi) We haasten ons om in bovenstaande zin het woord ‘donna’ – want van onzentwege geen onvertogen woord over de ‘vrouw’ – te vervangen door ‘l’ inverno’ (de winter); dan krijgen we de perfecte typering van de ‘Strapazen’ die de voorbije winter in petto had. Er zat inderdaad geen lijn in de winter; ‘wispelturig als een pluim in de wind ‘ (Rigoletto) was zijn karak-ter. Grillig, onberekenbaar veranderde de winter het geweer herhaaldelijk van schouder. Bij ons zeer

zacht, elders weer streng, in A verrassend vroeg, in B op zich wachten latend : ° De winter sloeg tijdens de voorbije eindejaarsperiode onverwacht vroeg en erg hevig toe in het Midden-Oosten. We herinneren ons de beelden van de vluchtelingenkampen in Libanon onder de sneeuw. ° In het Oostenrijkse Karintië viel er eind januari een – in de laatste honderd jaar niet geëvenaarde – meters dikke laag sneeuw! ° Groot-Brittannië beleefde dit jaar de natste winter in 250 jaar ! ° Koren op de molen van de klimaatontkenners, aangevoerd door de Amerikaanse zakenman Donald Trump, was dat - toevallig of niet - in deze winter het aards kouderecord sneuvelde en op – 94,7 ° C, kwam te staan !

6

Door de media worden we tot uitentreuren overgoten met ‘wake-up calls’ over het broeikaseffect en

geconfronteerd met de ‘Inconvenient Truth’,1 over de gevolgen ervan.

Over de klimaatverandering – lees opwarming – bestaat er tegenwoordig toch wel een zeer brede we-

tenschappelijke consensus.

Ter illustratie beperken we ons tot een enkele zeer recente klimatologische/meteorologische vaststel-

lingen :

Hazelaar 10/01/2014 Overpelt (51°NB)

November 2013 was, met een temp. van 13,68 °C, wereldwijd genomen sinds de start van de metingen in 1880, de warmste novembermaand ooit! National Climatic Center ( NCDC) i.s.m. de NASA De voorbije Kerst- en Nieuwjaarsperiode kenden wij zeer zacht weer; de winter was veraf. We herinneren ons het zonnige af scheid van 2013; een voorbarig lentegevoel! Op 17/02/2014 deelde het KMI mee dat de winter 2013-2014; weliswaar met nog een aantal dagen te gaan - met een, tot dan toe, gemiddelde temp. van 6,2 °C over de 3 meteorologische wintermaanden( dec, jan, en feb.) - zo goed als zeker de warm ste ooit zal zijn sedert het begin van de waarnemingen in Ukkel in 1833! Uiteindelijk bleek op 28/02, dat de temp. op 6.3 °C bleef steken en net onder die van de warmste (2006-2007) winter ooit met 6,6 °C komt.


°En helemaal hilarisch, volgens de non-believers was het feit dat het, onder Russische vlag varende expeditieschip - dat de klimaatverandering in Antarctica bestudeerde onder leiding van Chris Turne, professor in de klimaatverandering aan de universiteit van Sydney - rond de Kerst- en Nieuwjaarspe-riode in het dikke pakijs van de Zuidelijke IJszee kwam vast te zitten.

° De Vortex Polaris; een draaikolk van uitzonderlijk koude lucht die vanuit de poolstreek diep zuid-waarts doordrong in Noord-Amerika. Dit verschijnsel hield begin januari de Amerikaanse Middle-West in een ijzige houdgreep. Meerdere staten kreunden onder een historische koudegolf, met dagtempera-turen van ver onder de -20°C en wegens de ermee gepaard gaande hevige wind, gevoelstempera-turen tot – 50°C!

Zelfs de Niagara-watervallen bevroren !

Bovenstaande feiten werden in het hoofd van de ‘wishfull’-denkende klimaatsceptici – zij zijn niet zelden - pleitbezorgers van de olie- en gaslobby – argumenten ter staving van hun verrassende thesis; zij ge-waagden zo waar van ‘Global cooling’ ! Neen’; zo argumenteerden de klimatologen, ‘de Polaire Vortex is het gevolg van de opwarming, het is het zg. arctische paradox. Dit is het fenomeen van een warmere pool en een kouder continent. Het komt omdat de pool sneller opwarmt dan lagere breedten.’ Dan heb je het als klimaatleek even niet meer, je wordt heen en weer geslingerd tussen opwarming en afkoeling; en dit door de argumenten van experts die natuurlijk allemaal met evenveel verve pretenderen de waarheid in pacht te hebben. De klimaatleek kan daaruit alleen maar besluiten dat één of géén van beiden het bij het rechte eind hebben. Hoe dan ook; het thema klimaat, voor de ene partij opwarming voor andere afkoeling, is in ieder geval in het huidige politiek Amerika het voorwerp van een ‘verhitte’ discussie geworden.

Licht wordt warmte ! Informatie die door de media gewoonlijk onvoldoende onderstreept wordt, is het feit dat het broeikasef-fect op zichzelf niet het probleem is, integendeel! Wat moeten we verstaan onder broeikaseffect?

Het is een gelukkig gevolg van de aanwezigheid van de atmosfeer!

7

De Niagara waterval op 10/01/2014 (43°NB)

Enkel het verhoogd broeikaseffect, dat door de mens veroorzaakt wordt, stelt de samenleving voor ernstige problemen!


Van de zonnestraling komt ‘gelukkig’ slechts een deel (fig.) - vooral de voor het leven vriendelijke stra-ling - zoals radiogolven en zichtbaar licht, op de aarde terecht. Het overige deel van het hele stralings-pakket, het elektromagnetisch spectrum wordt door de atmosfeer tegengehouden (fig.). De inkomende straling verwarmt het aardoppervlak, dat nu op zijn beurt straling naar de atmosfeer begint uit te zenden, vooral onder de vorm van langgolvige infrarode straling. De oppervlaktetemperatuur van de aarde is te laag om ook andere straling uit te zenden (fig.). Dit worden we gewaar als een door de (zomer)zon bestraalde muur – die trouwens een deel van het aardoppervlak is – na zonsondergang nog duidelijk voelbare warmte uitstraalt. Deze straling kan t.g.v. de aanwezigheid van bepaalde gassen- de broeikasgassen- de atmosfeer slechts gedeeltelijk verlaten en warmt daardoor de atmosfeer van onder uit op. Dat ondervinden we door het feit dat de temp. afneemt met de hoogte. Samenvattend kunnen we stellen; lichtstralen worden warmtestralen, licht wordt warmte !

8

Het elektromagnetisch spectrum


Ook in andere talen is het woord ‘broeikaseffect’ afgeleid van het verschijnsel dat in een serre plaats-

vindt: Greenhouseffect (Eng.), Treibhauseffekt (Dui.), Effet de serre (Fra.)

Zonder atmosfeer is er geen broeikaseffect!

Dank zij het broeikaseffect wordt de aarde net een vriendelijke en bewoonbare planeet.

De gemiddelde temp. is er ± 15°C, zonder de luchtlaag zou die zowat -18°C zijn! Het natuurlijk broeikas-

effect levert dus een temperatuurbonus van 33 °C op ! De temperatuurschommelingen worden door de

atmosfeer uitstekend gebufferd;het wordt aan het aardoppervlak niet extreem heet of koud. Alhoewel die

uitersten nog kunnen variëren van + 60°C tot -94,7°C ( gemeten op Antarctica in dec. 2013 !)

Zonder atmosfeer zou er bovendien een hoge dosis gevaarlijke UV– en andere korte golfstraling het

leven onmogelijk maken.

De situatie op de Maan verduidelijkt deze stelling.

De Maan, zowat het Siamese zusje van de Aarde, bevindt zich op quasi dezelfde afstand van de Zon als

de Aarde en ontvangt bijgevolg ongeveer evenveel inkomende energie per oppervlakte-eenheid.

Omdat de Maan zo klein is kan ze, ten gevolge van de geringe zwaartekracht, geen atmosfeer vast-

houden.

Temperatuurverschillen worden er niet gebufferd, waardoor ze enorm zijn!

Variërend van + 130 ° overdag tot – 173° gedurende de maannacht!

9

Een en ander is perfect vergelijkbaar met wat er in een serre (broeikas), achter een autoruit of in een veranda plaatsvindt. Het zonlicht dringt gemakkelijk binnen door het glas, en het wordt in de serre warm(er) omdat de uitgestraalde infraroodstraling precies gevangen zit in de serre. Zij kan maar gedeeltelijk en pas na veel heen en weer botsen de, door de glaswand, afgesloten ruimte verlaten. Ondertussen heeft de lucht in de serre of veranda de stralingsenergie grotendeels opgeslorpt en een hogere energie-inhoud gekre-gen. Maar, hoe dan ook, zal de serre toch geleide-lijk afkoelen als de zon er niet meer op schijnt.


° Het moet wel gezegd dat een maan-dag - duurt voor sommigen op Aarde ook langer - en bijgevolg ook een maan-nacht, zowat 14 x langer duren dan op Aarde. Omdat de Maan zo tergend traag om haar as draait duurt één etmaal er bijna 4 weken. ° We herinneren ons van de TV-beelden het slome, bijna zwaartekrachtontstijgende gehuppel – weinig scheen hen aan de Maan te binden - van de Amerikaanse astronauten in hun acht lagen dik Michelin - astronautenpak. Het gehuppel omwille van de kleine zwaartekracht en het meerlagig pak ter bescher-ming tegen de hitte – ze waren er alleen tijdens de maan-dagen het kortegolfstralingsbombardement.

Dus is onze titel niet zo maar uit de lucht gegrepen; het broeikaseffect is een noodzakelijke voorwaarde

voor het leven en zeker geen bedreiging !

Alle elektromagnetische straling, van radiogolf tot kosmi-sche straling, is een golf die met de lichtsnelheid (300 000 km/s) voortbeweegt. Die golf heeft zowel een elektrisch als een magnetisch karakter (fig.). Bewegende elektrische lading creëert een magnetisch veld, een bewegend magnetisch veld creëert een elek-trisch veld (zoals in de dynamo van een fiets).

Het is de gevoeligheid van de gasmoleculen voor de uitgestraalde,relatief langgolvige Infraroodstraling,

die uitmaakt of zo’n gas al dan niet een aardopwarmingsvermogen heeft.

Een en ander ligt aan de structuur, de afmetingen en vooral de ladingsverdeling binnen de gasmolecu-

len. • De eenatomige edelgasdeeltjes, zoals Argon(Ar) 0,9 % - in zeer kleine mate aanwezig in de atmosfeer- zijn het minst gevoelig voor opwarming door warmtestraling. Er is niets neutraler dan een edelgasdeeltje. • Tweeatomige gasmoleculen; zoals distikstof (N2) 78 % en dizuurstof (O2) 21% - de hoofdbestanddelen van de atmosfeer( ± 99 %) - zijn evenmin gevoelig voor infrarood en zijn dus ook geen broeikasgassen. • Een ander verhaal wordt het als de molecule niet rechtlijnig gebouwd is en bovendien haar

lading asymmetrisch verdeeld is. Doordat de kern van het ene atoom meer aan de elektro-nen trekt dan een andere, krijgt de molecule a.h.w. een positieve- en een negatieve pool. De structuur van zo’n molecule is in zekere zin vergelijkbaar met een magneet, ze heeft een positieve- en negatieve pool, het is een bipoolmolecule.Infraroodstraling kan de kinetische energie (trillings- en of rotatietoestand) binnen dergelijke molecule op een hoger niveau bren-gen. De infrarood stralen brengen zo een molecule in een ‘aangeslagen’ toestand.Daardoor wordt zo een ‘aangeslagen’ molecule beweeglijker en warmer en zal ze bijdragen tot het aardopwarmingsvermogen. Door verdamping,wolkenvorming, condensatie, winden, neerslag, zeestromingen e.d. wordt de warmte over de atmosfeer verdeeld.

10

Het golfkarakter van licht

Wat maakt een atmosferisch gas tot broeikasgas?


Het ene broeikasgas is het andere niet !

11

1 = Effect op het opwarmingsvermogen van 1 kg van een gas in 100 j t.o.v. een gelijke massa CO2

Gas Formule Structuur v.d.

molecule

Levens-

duur in atm.

Opwarmings-vermogen t.o.v. CO2

1

Waterdamp

H2O

Zelf- regule-

rend

Koolstof- dioxide

CO2

50-200 j 1

Methaan

CH4

12- 17 j 23

Distikstof-oxide

( lachgas)

N2O

120 j 296


• Methaan : een meerkoppige draak! Komt op de tweede plaats – goed voor 15 à 20 % - aan-deel in het verhoogd broeikaseffect ! Dit gas, ook moerasgas genaamd, is een verbinding die ontstaat door microben (bacteriën) die organisch materiaal dat cellulose bevat (vooral plantencelwan-den) in zuurstofarme omstandigheden vergisten. Daardoor is methaan een voornaam bestanddeel van aardgas.

12

• Waterdamp: het broeikasgas ‘par exellence’ ! Is verantwoordelijk voor zowat 2/3 van het natuurlijk broeikaseffect. De watermolecule is een schoolvoorbeeld van een dipoolmolecule, bovendien is de molecule niet recht-lijnig. Ze slorpt het infrarood gemakkelijk op. Gelukkig is de hoeveelheid van dit gas in de atmosfeer door temp. en drukwaarden beperkt. Eenmaal dat de maximale hoeveelheid waterdamp bij een bepaal-de temp. en druk bereikt is, zal de waterdamp beginnen te condenseren; het dauwpunt (wolkenvorming, mist, ijskristallen, neerslag …) is bereikt. • CO2 : noodzakelijk maar niet te veel!

Atmosferische lucht bevat ± 0,04 % CO2 ! Jaarlijks worden door het fotosyntheseproces vele gigaton CO2 uitgewisseld tussen de atmosfeer en de vegetatie op het land en in de oceanen. Tot daar is er niets aan de hand. De verhoging van het CO2-gehalte is te wijten aan de massale verbranding van fossiele brandstoffen; ooit ontstaan door het fotosyntheseproces. De verbranding is in feite de omgekeerde reactie van de foto-synthese. De gezamenlijke uitstoot van CO2 wordt op > 25

milj. ton beraamd en 80 % hiervan mag op rekening gezet worden door de industrielanden. Daardoor is CO2 verantwoordelijk voor > 60 % van het verhoogd broeikaseffect. Het groot nadeel van CO2 is dat het gas een zeer lange levensduur kent; variërend van 50 tot 200 j, al naargelang het naar het land of de oceanen terug circuleert. Omdat CO2 het belangrijkste broeikasgas is wordt de impact op het aardopwarmingsvermogen van de andere broeikasgassen uitgedrukt in CO2-equivalenten (tabel)


De herkauwende dieren, grote planteneters(runderen,buffels,hertachtigen, kameelachti-gen,schapen,geiten) produceren allemaal aanzienlij-ke hoeveelheden methaan door vergisting van ruw-voer in de pens. En , voor alle duidelijkheid, het is niet zozeer via de mest, maar vooral via de mond (het boeren of de ructus) dat deze dieren methaan in de atmosfeer brengen. Als broeikasgas is methaan meer dan 20 X agres-siever dan CO2! Anders gezegd het heeft een aardopwarmingsvermogen dat 20 X groter is dan dat van CO2 ! Methaan is een mensengas, omdat zo wat de helft afkomstig is van menselijke activiteiten: grootschali-

ge veehouderij, rijstvelden of paddies, vuilstorten. Er zijn ook natuurlijke bronnen van methaanuitstoot zoals:

• door houtverterende termieten via hun darmka-naal. Zij zorgen er o.a. voor dat er in de hogere luchtlagen van de tropen veel meer methaangas aanwezig is dan elders • door vergisting van plantenmateriaal in de ont-dooiende ondergrond in de gebieden met een streng landklimaat (permafrost =waar in de zomer de on-dergrond niet ontdooit)

Hier loert een zeer gevaarlijk scenario om het hoekje !

Als de permafrost t.g.v. de klimaatopwarming meer en meer zou gaan ontdooien, dan gaat er meer methaan vrijkomen; met het noodlottige terugkoppe-lingseffect dat de aarde zichzelf begint op te war-men! Gelukkig is de levensduur(tabel) van methaan be-perkt; maar zoals een kat meerdere levens kent, wordt de methaanmolecule bij ontbinding omgezet in o.a. CO2 met alle gevolgen van dien ! Zo is methaan op lange termijn ( > 100 j) zowat 20 X en op kortere termijn (tot 20 j) zelfs tot 70 X agres-siever dan CO2!

13

Termietenheuvel

Ontdooiende permafrost


• Distikstofoxide ( N2O); als broeikasgas niet om mee te lachen !

Dit gas wordt lachgas genoemd, omdat het gebruikt werd in de anes-thesie;in de tandheel- en verloskunde. Het kent ook recreatieve toe-passingen en als drijfgas in bussen spuitroom. Het komt vrij in de atmosfeer door de landbouw ( ±33%): stikstofbe-mesting, scheuren en ploegen van grasland. Maar ook door verbran-ding van fossiele brandstoffen en afvalstorten en is eveneens een ongewenst neveneffect in de rioolwaterzuivering. Als broeikasgas is het het meest potente; het heeft, mede door zijn lange levensduur, een enorm aardopwarmingsvermogen, dat ± 300 X

groter is dan dat van CO2 ! Het is verantwoordelijk voor 6 à 7 % van het verhoogd broeikaseffect. Naast deze eigenschappen is distikstofoxide ook een gas dat de natuurlijke afkoelingsprocessen in de atmosfeer blokkeert. De reductie ervan zou de pogingen om de CO2-uitstoot te verminderen effectiever maken; dat zou dus een win-winstuatie opleveren.

De mens werd een geofactor!

“ Als je ziet hoe de planeet kreunt onder de mens en hoe snel het klimaat opwarmt, dan moet ik wel spre-ken !” ( Sir David Attenborough 87 j ) Conclusies :

• De concentratie van de drie belangrijkste broeikasgassen in de atm. neemt toe ! • De link met het industrieel tijdperk is onmiskenbaar. • CO2 (± 60%), methaan (± 20%), distikstofoxide (± 6 %), zijn samen ‘goed ‘ voor > 85%

van het verhoogde broeikaseffect. • De verhoogde uitstoot valt zo goed als geheel op het conto van de industrielanden te

schrijven.

‘The inconvenient truth !’

• Er dreigt door de opwarming een dramatisch terugkoppelingseffect te ontstaan! De klimaatopwarming zal haar invloed hebben op de geleidelijk ontdooiende perma-

frost,waardoor meer en meer methaangas gaat vrijkomen,waardoor de opwarming nog versneld zal worden.

Het is hallucinant te bedenken dat – om een vergelijking te maken - de mens zuurstof inblaast in de smeulende hooiopper waarop hij zelf gezeten is en niet af kan! • Waar de mens altijd de geofysische processen als: seizoenen, klimaattypes, vulkanisme,

aardbevingen … onderging is hijzelf een factor geworden die de klimaatverandering ver-oorzaakt, onderhoudt en versterkt !

• Wanneer en hoe sterk moet er bijgestuurd worden? Is de mammoettanker, die klimaat heet, wel (of nog) bij te sturen? Gaat hij de hele haveninfrastructuur in zijn rammende vaart meesleuren?

14


We wijden niet verder uit over:

• Smeltende ijskappen, gebrek aan zomerijs op de ijszeeën, krimpende gletsjers, stijgend zeepeil, verschuivende klimaatzones, verzilting van delta’s en alluviale vlakten, ontdooien-de permafrost, verwoestijning, onstuitbare migratiegolven…

• Fenologische verschijnselen als: vroeger aankomende en later vertrekkende zomergas-ten, verschuivende vliegtijden van dagvlinders, oprukken van waterminnende korstmos-sen, vroeger trekkende padden, opduiken van zuidelijke vogels en libellen, invasies van exoten…

• Katrina, El Niño, La Ninã ,Sandy, Haiyan, Sinterklaasstorm … • Kyoto, Kopenhagen, Durban, Mexico, Doha en Warschau…. • Onderschreven en al dan (nog) niet geratificeerde protocols, de ‘Covenant of mayors’,

klimaatneutrale provincies, DUBO-scans, HE-scans, klimaatwijken en klimaathelden, klimaatadaptatieprojecten … zonnepanelen, warmtepompen, condensatieketels, isolatie-normen, K-waarden, hoogrendementsglas, EPC’s ...

• De cynische (koe)handel in emissierechten of handel in ‘schone’ lucht, • De Vlaamse regering die in jan. 2014 een ‘ bel’ van 20 miljoen ton ‘schone’ lucht kocht en

zo al haar toekomstige klimaatschuld kocht of afkocht. Want het is niets anders dan een deal tussen A die al teveel vervuilt en B die nog vervuilingsmarge heeft .

• De ‘voorlopig’ tot 2030 uitgestelde klimaatdoelstellingen van de EU • ….

15

Bronnenvermelding: • Global warming - Can civilization survive ? Paul Brown • Wikipedia: alle figuren en foto’s, behalve bloeiende hazelaar en Niagara • De Morgen; dagblad - foto Niagara waterval. • www.milieurapport.be • Klimaatverandering (PDF download) • The Inconvenient Truth – film van Al Gore over klimaatopwarming

Waar we verder wel over uitwijden, zie volgend nummer Jaak Weltens Gids Werkgroep Isis

http://www.milieurapport.be

Natuurbeleving met en door

personen met mentale beperking

Aangezien ISIS bepaalde projecten voor leerlingen uit het secundair onderwijs van PNC overneemt, werden de gidsen van die projecten ook uitgenodigd om mee de over-stap te maken. Eind oktober was er een bijeenkomst om hier verder over na te den-ken. Daar was ik ook bij. Het werd een inte-ressante ontmoeting. Ik heb ISIS ervaren als een dynamische organisatie met een warme en ontspannen sfeer en een groot engagement voor de natuur én voor elkaar. De goesting was er onmiddellijk om het aanbod en de werking beter te leren ken-nen en mee als gids in te stappen. Op dat eerste kennismakingsmoment werd gepraat over wat ons boeit in de natuur en in natuureducatie. En eigenlijk ben ik vooral geïnteresseerd in natuurbeleving met en door personen met een mentale handicap. Vijftien jaar lang heb ik als opvoedster/begeleidster gewerkt met personen met een verstandelijke beperking. En een deel van mijn job was het aanbieden van natuuredu-catie en natuurbeleving op maat van de doelgroep. Vaak ging het om heel eenvoudige dingen. Ik herinner me Kathleen bijvoorbeeld. Tij-dens een wandeling had ik haar laten voe-len aan fris groen mos. Sinds ze had erva-ren hoe zacht dat was, bukte ze zich regel-matig bij een plukje mos om erover te stre-len… In de herfst gingen we op zoek naar de kleuren van paddenstoelen en toen bleek dat ze niet allemaal rood met witte stippen waren…

In de lente plukten we veldzuring. Daarna zaten we in het veld eitjes te klutsen en bakten we ze in de pan op een gaspitje die iemand in de rugzak had meegedragen… Met Aloïs spitte ik de moestuin en kreeg ik aardig wat opmerkingen omdat mijn voren niet recht genoeg waren (en hij had groot gelijk)... Wat ook een sterk moment was, was het bloemen zaaien met Maurice en dan het eindeloze wachten tot er iets te zien was…

16

De verwondering voor de natuur en

de magie die ze uitstraalt is iets

waar deze mensen heel gevoelig

voor gebleven zijn, wat bij mij heel

inspirerend werkt

Natuurbeleving met en door

personen met mentale beperking

Vorming voor deze doelgroep organiseren was in het algemeen niet echt eenvoudig. Vaak deden we een beroep op externe or-ganisaties. Als we dan een rondleiding of uitleg kregen waren er twee mogelijkheden. Ofwel hadden we iemand voor ons die in-houdelijk heel deskundig was. We kregen een heel exposé van het begin tot het einde en allerhande wijsheden werden verkon-digd. Dan zagen we onze doelgroep heel vrien-delijk blijven knikken maar zagen we dat de aandacht gaandeweg verslapte en ze am-per iets begrepen. Als er achteraf de vraag werd gesteld hoe ze het vonden, antwoord-den ze heel sociaal wenselijk dat het heel boeiend was geweest, maar we wisten wel beter… De andere mogelijkheid was dat de gids (die zich aan mij als begeleider als Alice had voorgesteld) zich door de doelgroep Liesje liet noemen. Dan had ze het over de bloempjes en blaadjes en knopjes. En over nootjes en eikeltjes… Alsof ze voor een groep kleuters stond in plaats van volwas-senen. Sommige van die volwassenen hadden trouwens een pak meer levenservaring dan Liesje zelf. Jos kon over een aantal onder-werpen beter meepraten dan zij omdat hij vroeger zelf op het veld had gewerkt met zijn vader op de boerderij… Toen ik met de medewerkers en gidsen van ISIS sprak over mijn ervaringen, was er on-middellijk interesse om voor deze, wat ver-geten doelgroep ook een aanbod uit te wer-ken. Een kans die ik niet kon laten liggen...

Op dit moment ontwikkelen we een lente-project voor jongeren en volwassenen met een matig tot ernstig mentale handicap. We werken heel ervaringsgericht en laten ons verrassen door de Lente. Ze neemt ons op sleeptouw doorheen een bosrand, park of tuin. We maken ons bijna net zo mooi als de Lente zelf en genieten met alle zintuigen van de schoonheid in de natuur. We proe-ven samen van lekkers dat de Lente te bie-den heeft. En we gaan ook concreet aan de slag en helpen de Lente een handje door zelf te gaan zaaien. Ten slotte maken we samen iets moois met wat de Lente ons te bieden heeft.

Tegen de herfst werken we een nieuw project uit… maar dat is voor een vol-gend artikel. Wordt dus vervolgd. Inge Mestdagh

17

L E N T E K R I E B E L S

Educatie

18

2013 in een notedop

In 2013 namen 4469 (3904 in 2012) geïn-teresseerden deel aan educatieve activi-teiten georganiseerd door Werkgroep ISIS. De meeste deelnemers waren leer-lingen van het basisonderwijs, nl. 4269 (3659 in 2012) leerlingen. In totaal waren er 230 (205 in 2012) edu-catieve activiteiten verspreid over het wer-kingsgebied. Klassen deden hiervan 219 (194) activiteiten. De overige activiteiten waren gericht op een specifieke doelgroep of voor het grote publiek. 36 klassen met 671 kinderen bezochten onze tentoonstelling " Vogels " en 183 klassen met 3598 leerlingen trokken met ons naar bos of beek om de natuur life te bewonderen en te beleven. Ongeveer 63 personen kwamen langs voor advies en/of ontlening van NME ma-terialen of lespakketten. Ook via deze dienstverlening bereiken we indirect zeer veel kinderen, jongeren en volwassenen.

Zoals voorgaande jaren werd ook in 2013 met verschillende partners samengewerkt, oa met de natuurgidsen CVN, met IVN Valkenswaard, met het Regionaal Landschap Lage Kempen, met Natuurpunt Noord-Limburg, met Natuur-punt Hamont-Achel, met stad Lommel, met Limburgs Landschap, met het Agentschap van Natuur en Bos, met Tracing Nature vzw, met stad Hamont, met Bosland, met BBL en met vele basisscholen.

Nieuw in 2013

Educatief project rond de nachtzwaluw 'Op zoek naar de geitenmelker'

Educatief project rond de eik 'Lodewijk de rijke eik'

Overname projecten Kempen-Broek

Overleg ivm educatie in Bosland

Gebruik van computers op de tentoonstelling 'Vogels'

Educatie

19

Verslag Vogelsnackbar en open-deur tentoonstelling De eik .

Zaterdag 18 januari 2014.

Op zaterdagnamiddag stonden onze deu-

ren wijd open en konden alle geïnteres-

seerden onze tentoonstelling in avant-

premiere bezoeken. Ook konden ze zich

creatief uitleven en voedsel maken om de

tuinvogels in de winter te verwennen.

Educatie

20

Twee Schoors Samen sterk voor Natuur

Ortolaan - Twee Schoors - ANB - Werkgroep Isis - IHD's Het ANB heeft in het uitgestrekte natuurgebied "Ortolaan" op het Molhem in Peer de meeste gronden in eigendom of beheer. Momenteel is voor dit gebied een studiebureau, in opdracht van ANB, bezig met de opmaak van een inte-graal bos- en natuurbeheersplan, waarin de IHD-s (Europese InstandHoudingsDoelstellingen) centraal staan. In dit gebied Ortolaan heeft Werkgroep Isis en-kele natuurpercelen in eigendom (2,33ha), kadastraal genaamd Twee Schoors. Op vraag van ANB kregen zij dit van ons in natuurbeheer vanaf begin 2013. Na een jaar was het tijd voor een evaluatie. Daarom vond in december een terreinbezoek plaats tussen ANB en Werkgroep Isis. De eigen loftrompet afsteken doen we niet graag, maar als andere kenners spontaan stel-len dat we goed bezig zijn, durven we dat ook hier neerschrijven. ANB was zeer tevreden over het uitgevoerde natuurbeheer van Werkgroep Isis te Twee Schoors sinds de aankoop. Het beheer van Werkgroep Isis past volledig in de visie van ANB en van de IHD's. We hebben er twee door de IHD's beoogde en als zeer waarde-vol omschreven natuurtypes gerealiseerd, name-lijk een elzenbroekbos (Deel C) en een bos met open karakter (Deel A). Twee Schoors Op het vlak van natuurtypes kan je Twee Schoors opdelen in 4 delen A. Bos langs de Molhemstraat (ong. 80a) B. Poel (eigendom ANB) C. Bos langs de Dommel (ong. 58a) D. Verboste ruigte (ong. 1ha)

Deel A Een gemengd inheems loofbos (berk, eik, els, enz...) met open plekken is zoals gezegd zeer waardevol. Bovendien is er kwelvorming en zijn er daardoor kleine waterstroompjes. Ook dotter-bloem werd er waargenomen. De bosrand aan de zuidzijde langs de Peerder Looper zal aangepakt worden. Er moeten ni-veauverschillen komen en tijdelijke open plek-ken. In een strook van 10 meter langs de beek zal daarom 50 à 60% van de bomen weggeno-men worden. De zuidzijde is ideaal voor de inval van zonnewarmte en zonlicht.

Deel B Deel B ligt tussen de andere delen in en werd enkele jaren geleden aangekocht door ANB van een privé-eigenaar. De populieren werden ge-kapt en de vijver werd omgevormd naar een natuurlijke poel. Dit biotoop samen met de ande-re delen/biotopen, Twee Schoors wordt alleen maar waardevoller voor de natuur.

21

Een paar decennia terug zijn er wel eens discussies geweest tussen verschillende groeperingen na-tuurvrienden over wie waar natuurgebieden mocht kopen of beheren. Gelukkig is dat lang vervlogen tijd. De natuuractoren zijn zich intussen bewust geworden van de noodzaak om de krachten te bunde-len. Een voorbeeld hiervan op kleine schaal is de samenwerking tussen het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en Werkgroep Isis voor wat betreft het natuurgebiedje "Twee Schoors" in Peer.


Deel C Het elzenbroekbos is/wordt een dicht bos zoals het hoort. De kruinen van de elzen sluiten alles dicht. Onderin zien we duidelijk het moerassige broekgegeven door de hoge waterstand. Dit elzenbroekbos ontwikkelt zich nu spontaan na de kapping van de populieren enkele jaren gel-den door Werkgroep Isis. In een gedeelte van deel C (en ook een gedeelte van deel D) staan nog kaprijpe populieren. Deze zal men niet kap-pen, maar laten ter plaatse afsterven. Dit afster-ven is al stilaan begonnen. Dit omdat we in het gebied Ortolaan (en bij uitbreiding in de bossen in onze contreien) veel te weinig dood hout in de bossen hebben (ook in overeenstemming met de IHD's). We zitten momenteel slechts aan 2% en we moeten naar 10%. En zoals je weet, "dood hout brengt leven in het bos".

Deel D Het maaiperceeltje langs de veldweg werd en wordt door ANB verdergezet. Ze gaan het iets groter maken zodat er meer inval is van zonlicht. Het ondiepe slootje met vorming van dotter-bloem was nieuw voor ANB. Dit is waardevol en men zal bekijken hoe dit best te verder te behe-ren in functie van deze waardevolle soort. Het tweede maaiperceeltje aan de rand van de ruigte was niet gekend door ANB. Ook dit zullen ze verder aanhouden. Beide maaiperceeltjes hebben geen verarming

tot doel. Doel is open plekken in het bos creëren en maaihoopjes met maaisel en jong takhout. De open plekken en maaihoopjes zijn een winsitua-tie voor de biodiversiteit, vooral voor de dieren. Deel D zal verder bekeken worden hoe het evo-lueert. Het ziet er goed uit. Voorlopig is er geen ander beheer nodig, maar we zullen kijken hoe het verder evolueert. In alle delen Bestrijding van de invasieve exoten "Reuzenbalsemien" en "Amerikaanse vogelkers" is nodig. Dit zal in 2014 door ANB worden aan-gepakt. Voor de reuzenbalsemien is er samen-werking met Watering De Dommelvallei. IHD's en Twee Schoors IHD's De Europese InstandHoudingsDoelstellingen kaderen in het Natura 2000 gebeuren. Dit is de belangrijkste natuurhervorming sinds lang. En dit is goed en nodig voor vele Europese soorten en biotopen. Niet een zoveelste studie of plan, maar een sterk wetenschappelijk onderbouwd opzet, dat vertaald dient te worden in de afzonderlijke lidstaten. Men kijkt waar waardevolle, vaak be-dreigde, dieren, planten en biotopen zich zouden kunnen ontwikkelen mits de nodige aanpassin-gen. En natuurlijk rekening houdend met de an-dere actoren actief in de regio.

22


IHD's in Twee Schoors In natuurgebied Ortolaan beogen de Europese Natuurdoelen de ontwikkeling van 4 soorten waardevolle biotopen: 1. Broekbossen. 2. Natte weilanden. 3. Ecologische akkers. 4. Open tot halfopen bosstructuren van loofhout Zoals eerder gezegd zijn op dit moment, door het beheer van Werkgroep Isis, reeds de natuur-types 1 (Deel C) en 4 (Deel A) aanwezig. Twee Schoors grenst bovendien aan een weiland en aan een paar akkers, dus ook daar liggen kan-sen. ANB Zoals gezegd is ANB de grootste speler en de coördinator in het Ortolanengebied. Los van de nieuwe plannen in opmaak, hebben zij al langer een integrale beheersvisie over het gebied dat zij als leidraad gebruiken voor het beheer ter plaatse, dat zij al jaren uitvoeren. Ook is er steeds een planteninventarisatieploeg van ANB aan het werk. Ook essentieel om het beheer adequaat te kunnen plannen te kunnen bijsturen indien nodig. Enkele belangrijke intitiaven die ANB in dit kader ontwikkelde de laatste jaren zijn bijvoorbeeld het stelselmatig omvormen van de dennenbossen naar bossen met inheemse loof-bomen en struiken. En ook de ontwikkeling van hakhoutbossen dieper in de vallei. Voor de wei-landen wordt er gestreefd naar gebruiksovereen-komsten met de plaatselijke landbouwers. Te Twee Schoors had ANB het goede idee om een aantal wilgenbosjes (vooral in Deel D) te laten uitdeinen om ze dan weg te nemen. Deze tijdelijke open plekken geven dan kans aan an-dere, dikwijls bijzondere planten en de daarbij horende dieren. Samen sterk Het groeperen van de natuur ten behoeve van een integraal beheer is natuurlijk enkel maar een goede zaak voor onze biotopen en onze biodi-versiteit. Bovendien is het noodzakelijk om de financiële en praktische middelen adequaat te kunnen inzetten met het oog op de Europese Natuurdoelen.

Dus zijn we blij dat de natuurbeschermers nauw-gezet samenwerken zoals in het Ortolanenge-bied. Het geïntegreerd beheerplan dat op poten staat (en begin september ter ondertekening moet liggen) kan er enkel komen doordat alle verenigingen en overheden, actief in deze vallei, er samen en in onderling overleg hun schouders zetten onder het natuurbeheer. Naast ANB en Werkgroep Isis is ook Stad Peer er actief. Ook een zeer belangrijke partij zijn de landbou-wers en andere privé-eigenaars. Enkel door hun medewerking (door verkoop of aangepast be-heer) konden ook alle akkers en weilanden mee opgenomen worden in het Europese plan. De afwisseling en verscheidenheid in biotopen wordt zo uitgebreid waardoor het totale gebied nog waardevoller wordt voor plant, dier en na-tuur.

Of het nog mogelijk is de Ortolaan terug te krij-gen op het Molhem in Peer, wie weet, maar we durven het niet beloven. Wel zijn we er van overtuigd dat we de komende jaren en decennia nieuwe planten en dieren mo-gen verwelkomen in de Dommelvallei. Laat ons dus verder doen onder het motto: "SAMEN STERK VOOR NATUUR"

23

Kindernatuuratelier

24

Mooie lenteplaatjes om in te kleuren :


25


25


25


25


25

28 maandag april

Plantendeterminatie op het Smeetshof

start : 19.00u

waar: Parking Smeetshof

Weerterweg , Bocholt

prijs : gratis

In samenwerking met Bochollt

4 zondag mei

Op stap in Bosland

start : 14.00u

waar: Parking MS Centrum

Boemerangstraat, Overpelt

prijs : gratis

26 maandag mei

Plantendeterminatie in de Balken

start : 19.00u

waar: Kruispunt Kaulillerweg–Bosstraat,

Bocholt

prijs : gratis

In samenwerking met Bochollt


26


26


26


26


26

start : 14.00u

waar: Wateringhuis, Oude Maai 80,

Lommel

prijs : gratis

15 donderdag mei

Lezing Rik Pinxten

start : 20.00u

waar: St. Michielshof, Michielsplein 3,

Hamont-Achel

prijs : gratis In samenwerking met Masereelfonds

Rik Pinxten is emiritus hoogleraar culturele

antropologie aan de universiteit Gent. Hij was

er ook de directeur van het onderzoekscentrum

Centrum Interculturele Communicatie en Inter-

actie. Jarenlang deed hij veldonderzoek bij de

Navajo’s indianen en andere stammen in

Noord-Amerika. Vanaf 2003 tot 2010 was hij

ook de voorzitter van de Humanistische Vrijzin-

nige Vereniging Vlaanderen. Naast weten-

schappelijke teksten publiceerde hij talrijke

boeken voor een groot publiek zoal Culturen

Sterven Langzaam, De Strepen Van De zebra,

De Grote Transitie, Filosofie Tegen De Angst,

Het Plezier Van Het Zoeken, Doe Het Zelf De-

mocratie, Kleine Revoluties, enz...

In Kleine Revoluties constateert Professor

Pinxten dat er een fameuze opbloei is van

breed verspreide, vaak spontane en zeer diver-

se initiatieven van onderuit die zicht mee in een

maatschappelijk middenveld gaan installeren.

Dank zij deze bewegingen kunnen we de grote

uitdagingen zoals de uitputting van grondstof-

fen, milieuverontreiniging, voedselvoorziening,

verstedelijking, energievoorziening, enz, die

onze planeet bedreigen proberen te kenteren.

Op deze boeiende avond zal Professor Pinxten

deze initiatieven en bewegingen op een voor

ons verstaanbare manier toelichting geven.

6 zondag juli

Op stap in Bosland

Natuurbeleving voor kinderen: Kriebeldiertjes in en rond het water.


27


27


27


27

Aanbod voor groepen/verenigingen

Stiltebelevingswandeling

Vegers voor vlinders Dat vegers of borstels vlinders kunnen helpen, klinkt bizar, maar toch is het waar. Op de heide leven diverse vlindersoorten, aangepast aan dit biotoop. Helaas wordt de heide overwoekerd door grassen en bomen. Bij de activiteit ‘Vegers voor vlinders’ geeft een gids je meer uitleg over de heide van toen en van nu, over de heivlinder en diverse andere typische heidebewoners. Daarna steek je de handen uit de mouwen en het pijpenstrootje uit de grond. Met de wortels van het pijpenstrootje maakt iedere deelnemer een veger, net zoals de heideboeren het vroeger deden. Na afloop ben je een duurzame borstel rijker en is de heide een stukje gered

Cultuurhistorische landschapswandeling op het Hobos Het Hobos, gelegen te Lindelhoeven, tussen Overpelt en Eksel, is een uniek gebied van bijna 150 ha extensieve landbouwuitbating. Het is ontstaan in de 16de eeuw en werd uitgebouwd in de 18de en 19de eeuw. Misschien wel de bekendste bewoner van het Hobos was drossaard Clerx. Hij liet de laatste bok-kenrijders in Noord-Limburg opknopen in het laatste decennium van de 18de eeuw ten tijde van de Franse Revolutie. De gids neemt u gedurende 2,5 u mee doorheen het gebied en doorheen de tijd. Tijdens deze wan-deling toont hij aan hoe veranderende sociale en economische verhoudingen in de samenleving dit unieke landschap vorm hebben gegeven. Ook verkenning per fiets is mogelijk ! Prijs : 50 euro of het aanbrengen van 15 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp)

Voor reservatie : telefonisch op 011/633.705 of via email [email protected]

Deze activiteit duurt een ganse dag en kan doorgaan in de periode juli tot en met oktober.

Prijs: 90 euro of het aanbrengen van 20 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp)

Wat wordt er mogelijk als er stilte is?

Door de stilte te beleven kunnen we onze zintuigen intenser ervaren.

Verwondering en bewondering durven uiten.

Heerlijk ontspannen !

Deze wandeling duurt ongeveer 2 uur en gaat door op een af te spreken locatie. Prijs : 50 euro of het aanbrengen van 15 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp)

Socio-cultureel tijdschrift

Vzw Werkgroep Isis

Dorpsstraat 8 bus 1

3990 Peer

Meer info en contact

www.werkgroepisis.be

Verschijnt driemaandelijks

Jaargang 43 nummer 1

Datum van uitgifte: 31 maart 2014

Toelatingsnummer: 5.2.0/1-38/837

Afgiftekantoor: 3990 Peer

V.u. J.-P. Sleurs, Oude weg 24, 3930 Hamont-Achel

5.2.0/1-38/837

Natuur%20en%20milieu%202014%20lente

Documents

Transcript of Natuur%20en%20milieu%202014%20lente