Herfstnummer 2013

Natuur & Milieu Natuur & Milieu is het tijdschrift van Werkgroep Isis en verschijnt driemaandelijks op 31 maart, 30 juni, 30 september en 31 december.

Zetel en administratie Werkgroep Isis vzw (secretariaat) Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer tel. 011/63.37.05 werkgroep.isis@scarlet.be www.werkgroepisis.be

Erkenning Werkgroep Isis vzw is een regionale natuur- en milieuvereniging erkend door de Vlaamse Over-heid en aangesloten bij de Bond Beter Leefmili-eu Vlaanderen en de Limburgse Milieukoepel. Werkgroep Isis is werkzaam in Noord-Limburg in de gemeenten Peer, Hechtel-Eksel, Bree, Meeu-wen-Gruitrode, Kinrooi, Neerpelt, Overpelt, Ha-mont-Achel, Lommel en Bocholt en is actief op het vlak van natuurbeheer, natuurbehoud en natuureducatie.

Milieu-informatie NME—Centrum Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer (Grote-Brogel) maandag tot vrijdag: 08.00u -12.00u In de namiddag: op afspraak

Standpunten en meningen met naamvermelding in dit nummer, zijn niet noodzakelijk die van Werkgroep Isis vzw. Gehele of gedeeltelijke overname van artikels uit dit tijdschrift is toegelaten mits bronvermelding.

2

Lidmaatschap en giften

Alleen door het uitbouwen van een voldoende brede basis zijn we bij machte de strijd tegen de continue achteruitgang van ons leefmilieu verder te zetten. Wij rekenen daarom op u, en danken u van harte voor uw trouwe steun. Lidmaatschap wordt verkregen door storting van een vrije bijdrage (minimaal 3 € per lid) op rekening BE40 4542 0739 5163 ten name van Werkgroep Isis vzw. Giften vanaf 40 € zijn fiscaal aftrekbaar. Een fiscaal attest wordt u in het begin van 2014 toegestuurd. De storting van de giften en van het lidmaat-schap mogen tezamen gebeuren, mits vermel-ding op het overschrijvingsbewijs. Leden die bovendien het tijdschrift van Orchis en Limburgs Landschap wensen te ontvangen, betalen 25 € lidgeld.

Inhoudsopgave

Colofon

Inhoud

Editoriaal

Nieuwe Natuur in Peer

Geen motorcross in Kaulille!

Educatie

Educatieve medewerker bij Werkgroep Isis?

Een uitdaging !

Nachtzwaluwwandeling

Rioolwater + Aquafin -> Aquaclean

Kindernatuuratelier

Activiteitenkalender

Opening Week van het Bos

Cultuurhistorische wandeling op het Hobos

Aanbod voor groepen.

02

03

04

05

11

12

15

23

25

3

Editoriaal

Hij moet gedacht hebben: “Laten we maar naar Mars vertrekken, want het gaat hier grondig naar de haaien”. Dat was een reactie bij het lezen van een recent artikel in de krant De Morgen, over een com-merciële Marsmissie in 2023, waarvoor een ingenieur en tevens lid van onze plaatselijke sterrenkunde-vereniging kandidaat blijkt te zijn. Daarbij moeten we beseffen dat de leefomstandigheden op Mars zelfs in een kunstmatige basis zeer penibel zijn. Denken we bijvoorbeeld aan de lage zwaartekracht, aan de dodelijke kosmische straling, aan het gebrek aan zonlicht en aan de onleefbare atmosfeer. Anderzijds zijn er “knappe” koppen die ge-loven dat de mens in de toekomst de atmosfeer en het klimaat op Mars zodanig zal kunnen aanpassen, dat er planten kunnen groeien en dat de mens er zou kunnen leven. Dat wordt dan “terraforming” ge-noemd in het vakjargon. De realiteit is echter heel anders: de mens kan de voor hem gunstige atmosfeer op aarde zelfs niet in stand houden. Een schrijnend voorbeeld is dat Ecuador van plan is om drie miljoen hectare Amazone-woud per opbod te verkopen aan Chinese oliemaatschappijen, omdat het een schuld van zeven miljard dollar heeft bij China. In het gebied ligt het Yasuni National Park, dat zo groot is als Vlaanderen en een uitzonderlijke biodiversiteit heeft. Op geen enkele plek in de wereld leven zo veel verschillende soorten wilde dieren, vogels en vissen samen. Er wonen ook nog enkele inheemse stammen die geen contact hebben met de buitenwereld. Binnen enkele weken zouden de olieproducenten al starten met het om-woelen van 600 hectare woud. Het Amazonewoud is cruciaal voor het beheersten van de C02-uitstoot en de strijd tegen de klimaatopwarming. De dierenpopulaties op aarde zijn vandaag bovendien 30% kleiner dan in 1970. In tropische regio’s zoals Ecuador, is het tempo van de achteruitgang vrijwel het dubbele dan het gemiddelde op aarde. En de lijst is lang: In het Virungapark, een Congolees natuurpark dat op de werelderfgoedlijst staat, wil het Britse bedrijf Soco International PLC naar olie zoeken. De lokale gemeenschappen die voor hun vis-vangst en drinkwaterconsumptie op het park zijn aangewezen, zouden hun leven op radicale wijze veran-derd en vernietigd zien. De kwalijke precedenten daarvan zijn legio: olie die in de bodem vrijkomt, pijplij-nen die lekken en lucht die wordt vervuild door het affakkelen van gas. In de Nigerdelta heeft een bedrijf als Shell gigantische vervuiling veroorzaakt en veel onrust gewekt. Ofschoon Nigeria tussen 1970 en 2000 350 miljard dollar verdiende aan de olie, vloeide daar niets van terug naar de burgerbevolking. Die blijkt alleen maar slechter af te zijn. Olie maakt de armen dus armer. En de bijen? Zopas was het hoofdartikel in het Amerikaanse weekblad Time Magazine: “A World without bees – The price we’ll pay if we don’t figure out what’s killing the honeybee.” De Verenigde Naties staan erbij en kijken ernaar... Het roept taferelen op zoals die van de machteloze Volkenbond na de Eerste Wereldoorlog. Het wordt hoog tijd dat de term “ecocide” opgang maakt in de internationale rechtspraak en dat personen en bedrijven die zich aan deze misdaad schuldig maken, worden vervolgd en worden gestraft. Want daarover gaat het hier tenslotte: genocide op termijn, door het vernietigen van ons aller leefmilieu. Bezoek hiervoor ook: http://www.endecocide.eu/ J.-P.Sleurs

4

Nieuwe natuur in Peer

Verslag wandeling 2 juni MULLEMER BEMDEN De "Mullemer Bemden" zijn een realisatie van Stad Peer, met vooral veel vrijwilligerswerk van-wege de actieve milieuraadsleden. Het is een totaalaanpak met natuurbeheer, na-tuureducatie ten velde en natuur- en milieuedu-catie indoors voor de kinderen. En verder gere-geld natuurwandelingen voor wat men noemt "breed publiek". Recent heeft ook Werkgroep Isis er een locatie voor haar "Waterproject", waarbij scholen water-onderzoek in de beek en in een poel uitvoeren. Waterkwaliteit en planten en dieren in en om het water staan hierbij centraal. Als je vanuit Peer-centrum de Steenweg Wijch-maal neemt richting ring kom je net voor de ring aan gebouw "Esmeralda". Hier is het kringloop-centrum en tevens de natuur- en milieuklas van Stad Peer gevestigd. Rond het gebouw is er al wat natuur gecreëerd (o.a. een poel) en kan men te voet vertrekken naar het achterliggend natuur-gebied "Mullemer Bemden" (hetgeen wij van daag, zondag 2 juni ook doen). Via een tunneltje wandel je onder de ring door en kom je midden in het gebied. Om de tweede helft van het ge-bied te bereiken moet je even de Dijkerstraat (ook een verbinding tussen Peer-centrum en Wijchmaal) oversteken. AEN DEN DIJK In dit grotere gebied "Mullemer Bemden" kocht Werkgroep Isis in de periode 2003-2005 perce-len natuurgebied, kadastraal gekend als "Aen den Dijk". Het perceel 753 (34a80ca) ligt langs de Sint-Hubertusstraat en werd aangeplant met inheem-se bomen en struiken. Het andere geheel (1ha27a95ca) ligt langs de

Dijkerstraat. Hier heeft Werkgroep Isis (met hulp van partners) op één jaar tijd prachtige NIEUWE NATUUR gecreëerd, maar hierover verderop meer. GAAN WE WANDELEN? Een prachtige zondagnamiddag voor een na-tuurwandeling. Gids Robert (milieuraad / natuur-punt / natuur op militaire basis / conservator) en Werkgroep Isis verwelkomen 23 natuurliefheb-bers. We zijn nauwelijks onder de omleidingsweg doorgewandeld en we zien en horen al volop dieren. De citroenvlinder, het bont zandoogje en het landkaartje (zijn alle 3 vlinders) heten ons wel-kom in de Mullemer Bemden. De tekeningen op de onderkant van de vleugels van het landkaart-je lijken op een stadsplan. Wist je dat vlinders schubben hebben op hun vleugels? Bij motten en andere nachtvlinders komen die schubjes los. Dit geeft een soort wit poeder, dat iedereen wel kent. Niet alle vlinders van bij ons hebben dezelfde levenscyclus. Als het in september en oktober

5

Op één jaar tijd is een donker bos met vuile vijvers, beton en afval geëvolueerd naar een klein natuurparadijs. Dit perceeltje te "Aen den Dijk" is een verrijking voor het grotere natuur-gebied "Mullemer Bemden"

Nieuwe natuur in Peer

weer kouder wordt, gaan de vlinders in winter-rust. Sommige soorten doen dat als vlinder, an-dere als pop, rups of eitje. De soorten die als vlinder overwinteren (zoals citroenvlinder en bont zandoogje) zijn de eerste die we terugzien. We horen groene kikkers kwaken en de roeken roepen. De roek en de kraai lijken fel op elkaar. Kenmerkend voor de roek is dat hij een grijze bek heeft waarmee hij in de grond peutert en dat hij in kolonies broedt. De Mullemer Bemden kent een kolonie van 75 nesten. WIE ZINGT DAAR? En dan plots, horen we een heel bijzonder vogel-geluid. Niet alledaags. Mooi ook. Het is de spot-vogel. Zo opvallend zijn roep, zo onopvallend zijn verschijning. Deze kleine onopvallende vo-gel houdt ervan zich te verbergen tussen bra-men en struwelen om vandaar uit luidkeels te zingen ("de kleinste vogel zingt het mooiste lied"). Het is een imitator die verschillende vogel-geluiden quasi imiteert. NATUURLEERPAD Zeg, maar mogen wij wel door de natuur wande-len? De eeuwige (maar belangrijke) discussie over het evenwicht tussen natuurbescherming en natuurrecreatie. In de natuurgebieden moet natuurbescherming centraal staan. Toch moet

natuurrecreatie kunnen. Als mensen niet van de natuur kunnen genieten en over de natuur kun-nen leren zullen ze hem ook niet beschermen. Daarom ook heeft Stad Peer in de Mullemer Bemden een natuureducatief leerpad aangelegd. Door op het pad te blijven is er weinig verstoring in de natuur. Het pad wordt gebruikt voor de natuureducatieve projecten voor de kinderen en door de wandelaar/natuurliefhebber. Aan de vijver is een steiger aangelegd. Hier kun-nen schoolkinderen waterstaaltjes nemen om de waterkwaliteit te bepalen aan de hand van de waterbeestjes die ze vangen en/of (voor de iets oudere leerlingen) door scheikundige proefjes. In de vijver zien we waterplanten zoals kleine egelskop en lisdodde. De lisdodde is wel vrij gekend wegens zijn bloei (sigaren). Het blad van de plant weegt zeer weinig, maar is zeer sterk en dus windbestendig door een bepaalde struc-tuur in het blad. Deze bladstructuur is bij bena-dering dezelfde structuur die wordt toegepast bij de vleugels van vliegtuigen. Even verder krijgen we druppels op onze kop als we onder een boom staan. Als we kijken zien we schuimpropjes aan de blaadjes hangen. Het zijn coconnetjes van de schuimcicade.

6

landkaartje (www.denhelder-donkereduinen.nl)

spotvogel (www.vogelsindekempen.nl)

Nieuwe natuur in Peer

WATERZUIVERING: KLEINSCHALIG We hebben tot nu toe een klein kringetje gelo-pen en komen (terug) aan de achterkant van "Esmeralda". Een rietveld zorgt hier voor klein-schalige waterzuivering. De micro-organismen aan de wortels van het riet zorgen hiervoor. Dit principe wordt ook toegepast bij bijvoorbeeld afgelegen boerderijen. HELP DE PADDEN!! Aan de rand van de Mullemer Bemden bevindt zich ook één van de vier paddenoverzetplaatsen van Natuurpunt Meeuwen-Gruitrode/Peer. Pad-den, kikkers en salamanders leven het grootste deel van het jaar op (vochtig) land en nemen af en toe een plons in wat water. Maar het paren en het eitjes leggen gebeurt in en om het water (poel, vijver). Als het voortplantingstijd is trekken ze dus naar geschikte locaties. Als ze tijdens deze trek een drukke weg moeten oversteken is er natuurlijk een groot probleem, vandaar de paddenoverzetacties. Een scherm langs de weg dwingt de amfibieën langs het scherm af. En daar zijn dan emmers ingegraven waar de dier-tjes in terecht komen. Elke morgen zetten na-tuurvrienden dan deze padden terug uit aan de overkant van de weg. De jonge amfibieën (dikkopjes) worden volwassen in het water en trekken dan terug naar het leefgebied van hun ouders. Wist je dat de pad gifklieren op zijn huid heeft om roofdieren zoals de vos en de bunzing af te

schrikken? De amfibieën die hier overgezet worden zijn gewone pad, bruine kikker, groene kikker, Alpen-watersalamander en kleine watersalamander. Op een heel nat stuk zien we massaal gele lis. Deze stukken zijn interessant voor planten en amfibieën. We zien er ook veel oude, dode bo-men van een vroegere populierenaanplant, maar je weet, dood hout brengt leven. GRIL VAN DE NATUUR Na de spotvogel een tweede speciaal iets. Een struik met heel speciaal mooi blad. Een cultivar? Neen, een gewone vlier. Huh? Blijkbaar is het een gril van de natuur om af en toe een speciale variëteit aan vlier te produceren, men noemt het de peterselievlier, maar genetisch is het een gewone vlier. De vlier is van oudsher verbonden met volksgebruiken. Zo wordt er hoestsiroop gemaakt van de bessen en zijn de takjes ideaal om fluitjes of proppenschieters van te maken. We horen de boomkruiper. Een klein bruin vo-geltje dat zijn nest maakt achter de schors van dode populieren. Hij zoekt eten rond de boom-stam en kruipt zo zigzaggend naar boven. WATERZUIVERING: GROOTSCHALIG Dan komen we aan de rioolwaterzuiveringsin-stallatie (RWZI) van Peer. De particuliere riole-ring van het grootste gedeelte van Peer komt hier terecht. De reiniging gebeurt vooral door de

7

larve van de schuimcicade (wikipedia)

peterselievlier (wikipedia)

Nieuwe natuur in Peer

micro-organismen die het afval a.h.w. "opeten". De RWZI's in het Vlaamse land hebben de wa-terkwaliteit van onze beken fel verbeterd. Toch is het systeem niet feilloos. Zo doden de chemi-sche reinigingsmiddelen de micro-organismen (best biologisch afbreekbare producten gebrui-ken). Als er teveel te zuiver regenwater ver-mengd wordt met rioolwater is het water eigenlijk niet vuil genoeg om de beestjes hun werk goed te laten doen (dus best gescheiden systemen). En het derde en grootste probleem zijn de over-storten. Bij overvloedige regenval krijgen de lei-dingen het vele water niet verwerkt en komt het ongezuiverde water rechtstreeks in de beek te-recht. De winst aan waterkwaliteit die gemaakt werd doorheen weken of maanden kan zo in één keer teniet worden gedaan. NIEUWE NATUUR Zo, tijd voor het stukje nieuwe natuur te "Aen den Dijk". Toen Werkgroep Isis dit stukje natuur-gebied aankocht was het een donker populieren-bos. Vijvers met rechte oevers en betonnen boorden, een omheining, een betonnen barak en afval her en der herinnerden aan een voormalig weekendverblijf. Om de natuur hier vooruit te helpen was een herinrichting (en centen) nodig. Na jaren kwam er een mogelijkheid. Werkgroep Isis ging hiervoor in zee met Regionaal Land-schap Kempen en Maasland en er werd een project ingediend. Met eigen middelen, project-subsidies en dankzij hulp van Stad Peer en en-kele particuliere natuurvrienden/vrijwilligers werd hier op een jaar tijd (zomer 2011-zomer 2012) prachtige natuur gecreëerd. Het afval, de barak en de omheining zijn verwijderd. De populieren rond en tussen de vijvers werden verwijderd, zo is er meer lichtinval. De bodems werden gezui-verd van plantenafval. De beton in de vijvers werd verwijderd en de vijvers zijn hervormd tot grote poelen met glooiende oevers. Vorig jaar rond deze tijd krioelde het hier van de libellen en een niet-kenner (zoals ondergeteken-de) kon met het blote oog zien dat er vele ver-schillende soorten libellen en waterjuffers rond-vlogen. Nu zagen we er ook, maar het was iets

minder doordat het lang koud en slecht weer is geweest. We zagen massaal kleine, glinsterende zilverkleurige waterjuffers. Deze zijn nog niet uitgekleurd en nu zeer kwetsbaar. Ken je het verschil tussen een libel en een wa-terjuffer? Het is hier ook een uitstekend gebied voor de amfibieën. In een vijver met rechte oevers raken de beestjes er niet terug uit nadat ze hun eitjes hebben gelegd. Hier, in dit nat gebied, met lage vegetatie vinden ze ook voldoende insecten om te eten. We merken hier ook dat de strijd tegen de reu-zenbalsemien wel zin heeft. Vorig jaar is deze exoot hier intensief bestreden en voorlopig zien we hem er nog niet terug, terwijl hij elders al wel massaal de kop opsteekt.

We zien er ook een bruine kikker en een meike-ver. De meikever legt zijn ei in de grond. De gro-te, witte larve noemt men "engerling". Deze en-gerling leeft verschillende jaren in de grond en eet plantenwortels. Daarna verpopt hij en komt hij als volwassen kever boven de grond (de meeste in mei bij normaal weer). Dan paart hij en legt hij eitjes en zit zijn taak er op (naar de keverhemel). Nu zien we hier de grote keizerlibel, een mooie, opvallende verschijning. We horen ook weer de groene kikker. We zien dan toch meerdere soor-

8

grote keizerlibel (wikipedia)

Nieuwe natuur in Peer

ten libellen en waterjuffers, o.a. de vuurjuffer. In de verte horen we de mooie zang van de zwart-kop. NATUURBEHEER IN DE BEEK De Mullemer Bemden situeren zich rond de Dommel. In de 60er en 70er jaren werd de beek rechtgetrokken om natte landbouwgebieden te ontwateren. De snelle afvoer van het water schuurde echter de beek uit. Om het water af te remmen werden er dan stuwen (watervalletjes) aangebracht. Gevolg was dat vissen niet meer stroomopwaarts naar hun paaiplaats konden zwemmen. Daarom is men nu bezig om stuwen te verwijderen of op te delen in meerdere kleine stuwtjes of om er vistrappen aan te leggen. Ook omleidingen langs de stuw voor de vissen is een optie. En waar het kan (in natuurgebied) laat men de beek hermeanderen. SCHAPEN De schapen zijn in de Mullemer Bemden de na-tuurbeheerders van Stad Peer. Ze doen aan nabegrazing in het najaar nadat in de zomer de hooilanden gemaaid werden. We trachten deze oude, traditionele, bloemrijke hooilanden van de beekvalleien ("bamd", "beemd", "bemd") terug in ere te herstellen. Even verder passeren we zo een hooiland dat nog niet gemaaid is. We zien er onder andere massaal echte koekoeksbloem. VOGELZANG We horen de tjiftjaf, bosrietzanger (vrij zeldzaam en dus waardevol) en de tuinfluiter. Deze laatste zie je niet, hij zit vanonder in de struiken. Zijn zang lijkt op die van de merel, maar dan sneller. Hier is een plaats op de oever van de Dommel ingericht voor natuureducatief wateronderzoek voor de scholen. Even verder zijn we bij weer een mooie amfibie-poel. Dit is een zeer oude poel. Elders in het gebied zijn er nog 2 poelen uitgegraven.

KNOFLOOKPAD Dan wil ik het even hebben over de knoflookpad. Deze soort vindt je in heel België enkel nog te-rug in Peer en in Zonhoven. In Peer zitten ze nog in een paar poeltjes in landbouwgebied in Wijchmaal. In 2004 werd in deze poel in de Mul-lemer Bemden ook nog knoflookpad gevonden. Nu is hij er spijtig genoeg niet meer, maar het is de moeite om de wijde omgeving geschikt te houden voor de soort. De knoflookpad is een heel schuw nachtdier, dat zich bij het minste ingraaft. Ze moeten dus losse aarde hebben (akkers of dergelijke). Ze overwinteren ook in de grond en kruipen dan wel tot 1 meter diep. Ze scheiden een lookachtige geur af om zich te verdedigen. WAT IS DAT VOOR EEN RAAR BEEST? En daar nog één!. Zijn ze dood? Het zijn verlaten pantsers van libellen(larven). Libellen leggen hun eitjes in het water op de restanten van wa-terplanten. De larven leven in het water en eten andere waterbeestjes. Als ze klaar zijn om zich te verpoppen kruipen ze tegen de planten om-hoog. Ze barsten dan uit hun pantser en kruipen er uit door een gat in het pantser achter op de rug.

Wij vinden hier meerdere verlaten pantsers te-rug. Daarna blijven ze op de plant zitten om uit te drogen en uit te harden. Ze zijn dan heel kwets-

9

Nieuwe natuur in Peer

baar. Daarom komen ze niet allemaal tegelijk uit, want dat valt te veel op. Dat zou de vogels lok-ken voor een lekker feestmaal. Ten slotte pom-pen de libellen hun vleugels op en vliegen ze weg. Zulke kleine poel is goed omdat vissen er niet kunnen leven. Een poel met vissen is niet goed voor de amfibieën omdat de vissen massaal de eieren en dikkopjes opeten. Voor we verder wandelen zien we nog een plat-buik (libel) langsvliegen en parende vuurjuffers. Bij de ratelpopulier (of esp) zijn de steeltjes van de blaadjes plat, waardoor de bladeren trillen en ratelen in de wind. EXOTEN EN ONKRUID In het iets droger gedeelte van de Mullemer Bemden is de Amerikaanse vogelkers een groot probleem. Deze exoot is naar hier gehaald voor humus (bladproductie) en meubelhout. En als brandbuffer tussen de dennenaanplanten. Er is echter geen enkel insect van bij ons dat leeft in, rondom of van deze boom, waardoor de Ameri-kaanse vogelkers onze natuur overwoekert. Bij ons groeit hij ook niet recht, dus meubelhout kunnen we vergeten.

De reuzenbalsemien komt van de Himalaya. Hij behoort tot de springzaadfamilie, het zaad schiet meters weg en wordt ook vervoerd via de beek. Er zijn weinig inheemse insecten die voordeel hebben van deze plant (wel de honingbij). In tegenstelling tot de reuzenbalsemien en de Amerikaanse vogelkers heeft onze inheemse brandnetel wel een grote natuurwaarde. Vlinders als de dagpauwoog en het landkaartje leggen hun eitjes enkel op de brandnetel. En de rupsen eten ervan natuurlijk. De brandnetel wordt dus ten onrechte beschouwd als onkruid. KWAMEN WE OOK NOG TEGEN Deze dagpauwoog ziet er niet goed uit. De soort overwintert als vlinder, maar door de lange win-ter ziet hij er oud uit, de schubben zijn afgesle-ten, de tekening op de vleugels is bijna verdwe-nen. Kleefkruid, altijd leuk om op iemands trui te plak-ken. Kraaien die in de vlucht een buizerd verjagen. Een rups, die we van naderbij bekijken. Nestje van een spin in een brandnetelblad. De mooie bloei van de adderwortel. Dotterbloem, smeerwortel, stinkende gouwe. Een mooie, grote, rode kever (welke soort is voer voor specialisten). BEDANKT!! Zo, de namiddag is weeral om. Het was een fijne groep, een goede gids, een mooi gebied en mooi weer. We hebben enkele bijzondere dieren en planten gezien of gehoord. En we hebben zeker weer wat bijgeleerd. Lang leve de natuur, wij kunnen niet zonder. Tot een volgende keer!

10

reuzenbalsemien (wildebloemen.info)

Geen motorcross in Kaulille! Natuur gered, woonbuurt gespaard

Uit www.hbvl.be : Twee van de vier Limburgse motorcircuits moeten sluiten

15/07 LIMBURG De motorcrosscircuits van Wa-terloos (Neeroeteren) en Kaulille hebben geen toekomst meer. Dit heeft de provincie laten we-ten aan minister van Sport Philippe Muyters. In Limburg blijven er dus nog twee circuits over: dat van Lommel en Genk. De circuits van Neeroeteren en Kaulille zijn sinds 2007 verzegeld omdat ze in natuurgebied liggen. De provincie wilde de circuits opnieuw openen maar vandaag ziet de deputatie er geen toe-komst meer voor. “Met de huidige Vlaamse re-gelgeving is het zo goed als onmogelijk om op die twee plekken permanente circuits te voor-zien”, zeggen gedeputeerde voor Ruimtelijke Ordening Inge Moors en gedeputeerde voor Sport Frank Smeets. Zij komen tot die conclusie na gesprekken met de gemeenten, motorcrossverenigingen en de Vlaamse administratie. Blijven dus nog de cir-cuits van Lommel en Genk over. In Lommel waren er uitbreidingsplannen maar dat ziet de provincie niet meer zitten. Genk kan wel nog uitbreiden maar dat zal dan gaan ten koste van natuurgebied.

Werkgroep Isis onthoudt vooral dat het terechte, jarenlange verzet van burgers en natuurvrienden geloond heeft.

Politici, beleidsmakers en Vlaamse, Limburgse en gemeentelijke overheden zijn echt wel gevoe-lig voor wat er leeft bij de bevolking. Dat wil niet zeggen dat er altijd volledig geluisterd wordt naar de stem vanuit de basis. Maar mensen, laat

uw stem horen, vaak werkt het.Twee decennia lang hebben burgers van Kaulille en in het bij-zonder vanuit de buurt van het crossgebeuren hun mening, zorgen en ongenoegens geuit.

Natuurvrienden van Werkgroep Isis en de Lim-burgse Milieukoepel hebben als maatschappelij-ke actor hun stem laten horen.

En dit allemaal met terechte argumenten. Gemotoriseerde sporten horen (ook wettelijk) niet thuis in natuurgebied. En zeker ook niet in de buurt van woonzones. We waren dan ook zeer verheugd met de persmelding van de provincie Limburg dat men het idee van permanent crossterrein te Op het Broek laat varen. De natuur is gered. Kaulille haalt adem. Ook het jarenlange illegale wildcrossen lijkt een stille dood te sterven, al zal Werkgroep Isis dit nog wel verder in de gaten houden. Vanuit Werkgroep Isis geweldige dank aan onze medestanders die jarenlang geholpen hebben om de beleidsmakers te overtuigen tot deze be-slissing te komen. Wij danken ook gemeente Bocholt, de Vlaamse overheid en in het bijzonder provincie Limburg voor deze logische (maar wellicht niet makkelij-ke) beslissing van het gezonde verstand. Beste medeburgers en collega's-natuurvrienden. Laat ons verder samen werken om natuur en open ruimten te behouden en leefbaar te hou-den.

11

JARENLANGE INSPANNINGEN VAN BURGERS EN NATUURVRIENDEN WORDT BELOOND ! Het is enkele jaren spannend geweest. Na 20 jaar van illegale motorcrosshinder voor natuur en buurt besloten de Vlaamse, provinciale en gemeentelijke overheden om na te denken over een permanent legaal crossterrein op het Broek op de grens van Kaulille en Grote-Brogel. Wat zou het worden? Of een catastrofe voor mens en natuur in Kaulille of een definitief einde van het crossgebeuren op het Broek?

Educatie

Een jaar geleden werd ik gebeld met de vraag of ik niet voor Werkgroep Isis wilde komen werken. Wat een vraag. Natuurlijk wilde ik dat! Al van kindsbeen af ben ik gefascineerd door de natuur. Alles wat vliegt, kruipt, zwemt, springt of loopt kan op mijn aandacht rekenen. Na een aantal jaren werken in de privé sector en na een aantal jaren in het onderwijs was ik toe aan een nieuwe uitdaging. En dat is precies wat mijn nieuwe job als educatief medewerker is: een uitdaging! Werkgroep Isis vzw ontvangt per schooljaar meer dan 3.800 leerlingen om deel te nemen aan één of meer van hun activiteiten. Een team van enthousiaste en professionele gidsen staan klaar om de kinderen een onvergetelijk natuur-moment te laten beleven. Als educatief medewerker zorg ik, samen met een collega, voor het opvolgen van de geboekte activiteiten door scholen. Organisatie en gerichte communicatie zijn dan ook troeven waarover een goed educatief medewerker moet beschik-

ken. Maar er is zo veel meer: de website bijwer-ken, de materialen voor de activiteiten controle-ren, nadenken over en uitwerken van nieuwe educatieve projecten en natuurlijk af en toe een groep kinderen gidsen. En hier kwam de spreekwoordelijke kat op de koord: een groep kinderen gidsen, hoe doe je dat? Alle antwoorden op deze vraag wijzen naar de-zelfde richting: de cursus natuurgids van het CVN (Centrum voor Natuur- en milieueducatie). Dit centrum heeft zijn hoofdzetel in Antwerpen maar is ook in Limburg actief. De Werkgroep Limburgse Natuurgidsen verenigt de natuurgid-sen van Limburg. Zij organiseren samen met het CVN een brede waaier aan vormingen rond na-tuur, milieu en duurzame ontwikkeling. Twee maal per jaar (in het voor- en najaar) organise-ren zij ook de cursus natuurgids. Ik schreef me in voor de cursus in december 2012.

12

Educatief medewerker bij Werkgroep Isis? Een uitdaging!

Educatie

Van februari tot november 2013 is, op zaterdag-voormiddag, Het Groene Huis in Bokrijk mijn tweede thuis. Theorie en praktijk wisselen me-kaar af. Er wordt les gegeven door vrijwillige (ja, u leest het goed: vrijwillige) enthousiastelingen die gebeten zijn door de natuur. Onderwerpen als ecologie, geologie, planten en vogels passe-ren de revue. In de lessen methodiek wordt er verder ingegaan op het gidsen zelf. Op een ac-tieve manier leer je de kneepjes van het vak. Je leert mekaar als groep en vooral ook jezelf beter kennen. Welke zijn je sterktes, waar moet je op letten en vooral: wat wil je zelf.

Om het attest natuurgids te behalen wordt er verwacht dat je een terreinstudie maakt. Dit vooral om te kijken welk leerproces je tijdens de cursus hebt doorgemaakt. Ik heb gekozen voor een prachtig stukje natuur aan mijn achterdeur: Mullemer Bemden in Peer. Ik moet eerlijk toegeven dat, toen ik er de eerste keer kwam, ik niet wist waar ik moest kijken. Ik zag zo veel en ik wist zo weinig. Nu de cursus vordert moet ik zeggen dat het al wat beter begint te gaan. Een stagewandeling is ook één van de vereisten om het attest van natuurgids te krijgen. Een wandeling op je gekozen terrein voor een groep zelf gekozen geïnteresseerden.

Ik, als educatief medewerker in hart en nieren, heb echter gekozen om een educatief project voor kleuters uit te werken. Elk jaar, van begin januari tot einde maart, staat er bij Werkgroep Isis een tentoonstelling die be-zocht kan worden door scholen. In januari 2014 komt de tentoonstelling 'de eik een allemans-vriend' naar Grote-Brogel. Omdat de tentoonstelling nogal moeilijk is voor kleuters heb ik gekozen om een project te ma-ken rond de eik voor kleuters. De kleuters gaan samen met mij als aspirant-gids op pad. Ze verzamelen rond een eiken-boom in het bos en daar vertel ik hen het verhaal van Lodewijk. Een verhaal dat ik zelf heb ge-schreven over een boze, verdrietige eikenboom die geen vrienden heeft. Samen met de kleuters ga ik in het bos op zoek naar de vrienden van de eik. Ik zal de testklas van mijn nieuwe project waar-schijnlijk in oktober gidsen. Ik kijk er alvast naar uit! Als de cursus natuurgids afgerond is weet ik dat ik nog maar aan het begin sta. Aan het begin van een weg die ik zelf zal zoeken. Ik ben alvast heel enthousiast om me verder te gaan verdie-pen in de natuur en om deze kennis over te dra-gen op de volgende generatie. De kinderen zijn onze toekomst en laat ons bij hen beginnen. Hen met respect en liefde leren omgaan met de na-tuur. Daar doe ik het voor! Ann Baeten

13

Educatie

Op zoek naar de geitenmelker. Op vraag van Tracing Nature heeft Werkgroep Isis een educatief project ontwikkeld rond de nachtzwaluw. Naar aanleiding van dit nieuwe project organiseerden we op vrijdag 5 juli ll. een nachtzwaluwwandeling. Bioloog Ruben Evens en boswachter Eddy Ulenaers namen ons op deze mooie zomeravond op sleeptouw door het Pijnven in Hechtel-Eksel en leerden ons wat meer over deze mysterieuze vogel en zijn bio-toop. Zowel het beheer van zijn leefgebied als de manier waarop er aan wetenschappelijk on-derzoek naar deze soort wordt gedaan werd toegelicht. Vangnetten stonden opgesteld maar

de vogel liet op zich wachten... Wij hoorden dat het voedsel van de nachtzwaluw uit insecten bestaat; zo leerde ons het onderzoek van braak-ballen en uitwerpselen. We kregen beelden te zien van de infrarood camera's die de grondnes-ten van de nachtzwaluw bewaken en stelden vast dat er uit de 2 eieren 2 erg beweeglijke maar goed gecamoufleerde kuikens kwamen. We kwamen oog in oog te staan met hun preda-toren en zagen hoe loslopende honden hun nest verstoorden. Toen de schemering begon vatten we post in de buurt van een slaapboom en zagen we de nacht-zwaluw,tot onze vreugde,even later over onze hoofden vliegen.

14

Nachtzwaluwwandeling Verslag wandeling 5 juli 2013

Rioolwater + Aquafin -> aquaclean !

1. Historiek van afvalwaterbehandeling

- De allereerste riolen zijn ontstaan in Mesopotamië tussen 3500 en 2500 vC. - Tarquinius Superbus ( 535-509 vC.), de laatste koning van Rome, vervolledigt en overwelft de door zijn voorganger gegraven ‘Cloaca maxima’ ( cloare (Lat.) = spoelen, reinigen) het rioolwater van Rome wordt gecollecteerd en afgevoerd naar de Tiber. De geschiedenis vermeldt niet of Tarquinius zijn opmerkelijke (bij) vleinaam ‘superbus’ (de fiere,

de arrogante) verwierf vóór of na het realiseren van dit, voor zijn tijd, vooruitstrevende kunstwerk.

Als link met het antieke rioolsysteem vind je in het huidige Rome op alle riooldeksels de initialen SPQR (Senatus Populusque Romanus – Senaat en het Romenise volk)

Het Romeinse riool had van meet af aan een multifunctioneel karakter. Het deed niet alleen dienst als afvoergeul voor de spoelingen van de openbare toiletten en badhuizen (thermen), maar drai-neerde tevens de laag gelegen moerassige delen van Rome, zodat deze in landbouwgrond kon-den omgezet worden.

En… last but not least, het functioneerde ook als dumpriool om de lijken van de in de Mamertijnse gevangenis terechtgestelde veroordeelden naar de Tiber af te voeren.

Een embryonale aanzet naar ‘ geïntegreerd waterbeleid’ ?

De Romeinen stelden een goed functionerend riool terecht op prijs, want zo figureerde in hun ruim bemeten godenkabinet ook de godin ‘Cloacina’, die waakte over het riool.

Cloacina had zo haar plaats in het Pantheon (tempel van alle goden) en er bestond ook een piep-klein heiligdommetje op het Forum Romanum, aan haar gewijd.

15

“One small step … a giant leap to degradation”

Het kwaliteitsvolle leidingwater, dat we over de rode loper door de voordeur naar binnen gehaald hebben en dat ons even ten dien-ste was wordt, belast en beladen met een vuilvracht -asap - met nog een gravitair duw-tje in de rug, weer door de achterdeur weg-gesluisd. Het belandt na luttele ogenblikken en enke-le meters over privégrond weer in de goede, zorgende handen van de gemeenschap .

Rioolwater + Aquafin -> aquaclean !

Het merkwaardige was dat Cloacina, ook wel ‘Venus Cloacina’ genaamd, tevens als hoedster fungeerde over de huwelijkssexualiteit.

Het lijkt stof voor gevorderden om de link te zien tussen beide mythologsiche bevoegdheden . Maar de lezer van N.&M. is ongetwijfeld een zo goed verstaander dat hij zelfs geen half woord nodig heeft om dit in te zien? De dubbele voogdij van Cloacina bood ook het voor-deel dat- de zich tot haar tempel wendende bezoe-ker, die zoals gezegd op het drukke Forum lag, zijn ware gebedsintentie kon verhullen en hij of zij niet per definitie onmiddellijk in het roddelcircuit terechtkwam .

De Romeinen gebruikten het afvalwater ook reeds als meststof! - 1740 : eerste chemische behandeling van afvalwater met kalkmelk ( Ca(OH)2 -gebluste kalk), het resul-taat is een soort guano, gebruikt als meststof. - 1870 : men ontdekt dat de omzetting van organische stikstof ( uit eiwitten) tot anorganische stikstofzou-ten (nitriet, nitraat) veel sneller gaat als men het afvalwater doorheen een grindbed leidde, beluchting avant la lettre! - 1880 : eerste experimenten met het beluchten van afvalwater. - 1895 : uitvinding van de septische put door D. Cameron ( een verre voorzaat van de huidige ?) en F.J.

Cummins; microörganismen kunnen organische stoffen omzetten in water (H2O) en koolstofdioxide

( CO2).

- 1913 : onderzoekers ontdekken dat het omzetten van organische stikstof tot stikstofzouten en stikstof

(nitrificatie) enorm versneld wordt door het vermen-

gen van vers afvalwater met bezonken materiaal

(slib) uit afvalwater, de eigenlijke ontdekking van de

‘actief slib-methode’!

16

Antiek riool : gefotografeerd op de Via Dei Fori Imperiali Rome

Deze is tot op heden nog altijd de meest gebruikte

zuiveringsmethode.

Microörganismen storten zich op biologische

afbreekbare stoffen

Rioolwater + Aquafin -> aquaclean !

17

2. Vlaanderen : de grote sprong voorwaarts !

- 1929 : gemeente Knokke bouwt 4 bacteriënbedden; het door sproeiers verdeelde (beluchting) afval-water wordt over lavastenen (bacteriën medium) geleid. - 1950 : de gemeentes krijgen bevoegdheden over de uitstoot in hun rioleringen; de eerste norm over het ammoniumgehalte (NH4

+) verschijnt. - 1970 : de eerste normen over de concentratie aan nitriet (NO2

-) en nitraat (NO3-) verschijnen.

- 1975 : Vlaanderen telt drie waterzuiveringsmaatschappijen : Kust, Schelde, Maas. - 1988 : de drie fuseren tot VMZ (Vlaamse Maatschappij voor Waterzuivering); slechts 29% van het afvalwater wordt gezuiverd. Door de enorme toename van het waterverbruik door gezinnen en indus-trie en het gebrek aan zuiveringsinstallaties raken onze rivieren sterk vervuild. - 1990 : de VMZ wordt de VMM( Vlaamse Milieu Maatschappij), hieruit ontstaat Aquafin. - 1994 : er wordt sterk ingezet op gescheiden riolering, verdunning van het afvalwater is nefast voor het rendement van de RWZI ( rioolwaterzuiverings installatie) en verhoogt de pompkosten; heel veel water wordt nutteloos naar de RWZI geleid. De VMM blijft exploitant van de bestaande RWZI’s! - De Europese richtlijn ‘ Stedelijk Afvalwater’ verschijnt. Deze hield in dat eind 2005 al het afvalwater van agglomeraties tussen de 2000 en de 5000 inw. moest gezuiverd worden. Voor aggl. > 10 000 inw. lag de deadline op eind 1998. Met haar budget kon de VMM onmogelijk de opgelegde doelstellingen bereiken. De oprichting van Aquafin met haar veel groter investeringsbudget moest dit mogelijk maken.

Eigenlijk werd Aquafin opgericht als financieringsfirma (Aquafin) om de nodige fondsen zelf te prefi-

nancieren voor het Vlaamse Gewest. - 2005 : Vlaams Gewest verplicht de drinkwatermaatschappijen om zelf in te staan voor de afvalwa-terzuivering. - Aquafin zuivert voor 18 Vlaamse drinkwatermaatschappijen. - In enkele decennia hijst Vlaanderen zich van de staart naar de kop van het peloton inzake afvalwa-terbehandeling.

Stagnerend, drabbig rioolwater in

een open gracht.

Dit beeld behoort gelukkig zo goed

als tot het verleden !

Rioolwater + Aquafin -> aquaclean !

- 2012 : Aquafin beheert en exploiteert 266 RWZI’s, 1332 pompstations en 5172 km rioleringen( waar-van 3734 km door Aquafin zelf aangelegd), collecteert en zuivert 800 milj. m3 afvalwater per jaar, tot

water geschikt voor fauna en flora (viswaterkwaliteit) volgens de normen gestipuleerd in het Vlarem-reglement.

- 98,8 % van alle RWZI’s in Vlaanderen voldoen aan de ver-gunningsnorm en ook aan de Vlarem II-normen, die tot de

strengste van Europa behoren. Dus voor één keer hoeven de beleidsverantwoordelijken niet hun toevlucht te nemen tot de paraplu van ‘schoonmoeder’ Eu-ropa. - In onze regio ‘Maas II’ zijn er 20 RWZI’s operationeel, daarnaast ook 115 pompstations en bestaan er 470 km collectoren ; de ‘zuiveringsgraad = aansluitings-graad = 85% !

18

3. Aquafin : steeds meer en steeds beter !

Rioolwater + Aquafin -> aquaclean !

19

4. ’RWZI-Overpelt’ in de rol van pionier !

De bouw van de reeds in 1967 tot stand gekomen RWZI, was in die dagen niet alleen een uiting van een progressieve invulling van de nog in haar kinderschoenen staande milieuzorg. Het was tevens een noodzakelijkheid.

De realisatie van het BPA- Centrum Zuid vereiste de bouw van een totaal nieuwe collector omdat men anders het rioolwater niet meer kwijt raakte. Om de betoelaging niet te ontlopen mocht het rioolwater niet meer ongezuiverd in de Dommel geloosd worden. De RWZI zou het afvalwater gaan zuiveren van grote delen van Overpelt en Neerpelt. Het beoogde resultaat bleef echter uit omdat men aan de aanleg van het collectorsysteem geen aansluitingsplicht koppelde. Evenmin werd de burger via een subsidiesysteem tot aansluiting aangezet. Zo bleven heel wat huizen gewoon lozen in het oppervlaktewater. De RWZI ontving gewoon te weinig water in verhouding tot haar zuiveringscapaciteit. In de jaren ’60 was er van ‘gescheiden riolering’ nog geen sprake en had haast elk huis – appartemen-ten kenden we toen nauwelijks- vaak nog zijn eigen beerput. De ‘septische put’ kende geleidelijke op-gang door de massale aansluitingen op de waterleiding en het installeren van ‘binnen-WC’s’ met water-spoeling. In Overpelt werd in die periode de septische put verplicht bij nieuwbouw in zones zonder volledig geslo-ten riolering. Het zuiveringsstation heeft er lang een beetje ‘werkloos’ bijgelegen; het presteerde onder zijn moge-lijkheden omdat er te weinig en, zeker bij regenweer, vooral te ‘schoon‘ water werd aangevoerd.

‘Schoon’ water dat op de riolering zit verdunt het ‘afvalwater’ dat op de RWZI binnenkomt. Het klinkt paradoxaal maar hoe ‘schoner’- verdunder- het afvalwater, des te groter het nadelig ef-fect op het zuiveringsproces. In zijn meest basale structuur is een RWZI vergelijkbaar met een overlopende emmer onder een lopende kraan. Bij regenweer wordt het aangevoerde debiet veel hoger, waardoor de verblijftijd op de RWZI kleiner wordt en komt vooral het nabezinkingsproces onder druk te staan.

Het ZS kende verder ook de kinderziekte van de slibverwerking en er was nog onvoldoende expertise en ervaring in de monitoring van het systeem. Maar, ook hier gold het gezegde: ‘ Al vallende leert men rijden’. Het met zowat 10 jaar voorsprong op de omgeving tot stand gekomen ZS werd ook een beetje het lab waar kennis, expertise en ervaring werden opgedaan die vandaag overal elders toepast worden.

Het toont aan dat een RWZI niet volstaat; ze is enkel maar het zinvolle en onmisbare comple-ment en sluitstuk van een adequaat, gescheiden, rioleringsstelsel en voldoende aanvoer van geconcentreerd rioolwater.

Rioolwater + Aquafin -> aquaclean !

20

5. Noord-Limburg spant de kroon!

RWZI's in de regio van Werkgroep ISIS

RWZI in bedrijf aantal IE loosbeek

Achel 1996 12 600 Prinsenloop

Bocholt 1974 9 900 Goolderbeek

Bree 1980 24 300 Breeërstadsbeek

Eksel 1999 9 900 Dommel

Hamont 1990 3 600 Rioolbeek

Kinrooi 1996 4 500 Lossing

Lommel 1975 29 700 Eindergatloop

Lozen 2005 1 980 Lozerbroekbeek

Overpelt 1967 17 100 Dommel

Peer 1995 9 450 Dommel Wanneer we de historiek van de bovengemeentelijke infrastructuur in de hoofdcentra van onze regio overlopen dan lijkt het erop dat de prioriteit van het aloude Romeinse adagium: ‘Primum vivere, deinde philosophari !’ omgekeerd werd.

Rioolwater + Aquafin -> aquaclean !

6. De watersector toont zijn slagkracht !

De watersector functioneert uitstekend. Prima en voldoende leidingwater, het verzamelen en zuiveren van afvalwater, zijn voor de burger de laatste decennia de volstrekt normaalste zaak ter wereld gewor-den. Aan deze vanzelfsprekendheid wordt door de burger niet zoveel aandacht geschonken, te meer daar de watersector letterlijk grotendeels ‘ondergronds’ opereert. Toch is het geen al te moeilijke denkoefening je te realiseren hoe het leven zou zijn zonder deze ‘ubiquiteiten’. Pas wanneer een of ander niet (meer) functioneert: zonder benzine aan de wegrand staan, de elektrici-

teit die (even) uitvalt, een paar uur geen water meer uit de kraan, een afloop die verstopt is, het toilet dat niet meer doorspoelt. Dan pas realiseren we ons terdege welke weldaad, welk comfort we elke dag opnieuw genieten, maar worden we ook geconfronteerd met onze afhankelijkheid en kwetsbaarheid !

Waar er in de eerste helft van vorige eeuw vooral ingezet werd op het verbeteren van de hygiëne en volksgezondheid; daar kreeg in de tweede helft van de eeuw de sanering van het waterecosysteem ( het weer gezond maken van beken en rivieren) de volle aandacht.

De uitdaging voor de komende decennia zal er in bestaan het zuive-ringssysteem met behulp van gevorderde technologie verder te verfij-nen en te verbeteren, mede door de uitbouw van de onafwendbare verdere scheiding van hemelwater en afvalwater.

7. Afkoppeling hemelwater actueel te Overpelt !

Speerpunt in het huidig beleid bij aanleg of heraanleg van de riolering is onmiskenbaar het scheiden van het hemelwater en het afvalwater. Het concept van een RWZI is er op gericht enkel maar vervuild water te zuiveren. In het gemengd systeem wordt er te veel water nutteloos naar de RWZI geleid: ‘Zondaars die geen bekering nodig hebben ‘ om het bijbels uit te drukken.

21

Het waren eerst de zwembaden, in de jaren 60-70; in het daarop volgend decennium de culturele cen-tra, die prioriteit kregen op de zorg voor hygiëne en de kwaliteit het waterecosysteem. Was het de wondere wil van de democratie die het zo bepaalde? De zuiveringsstations worden inderdaad hoofdzakelijk vrij recent geleden gebouwd! (zie tabel) Al haalden de spelen het op het brood, al kwam het filosoferen voor het saneren, toch mogen we fier en tevreden zijn dat in onze regio zo goed als al het afvalwater zijn weg vindt naar een RWZI.

NO-Limburg is trouwens de streek met de hoogste aansluitingsgraad op de riolering!

Herinrichting woonstraat

Rioolwater + Aquafin -> aquaclean !

Bij (her)aanleg komt er in het midden van de straat een dubbele rioolpijp te liggen, één voor het afvalwater, één voor het hemelwater. De eige-naars worden verplicht het nodige te (laten) doen om de afkoppeling op hun eigendom te realiseren. Rioleringsbuizen en putten worden ook zoveel mogelijk ‘waterdicht’ ge-maakt door koppelingen en putdeksels te voorzien van rubberen afsluit-ringen. Om aldus het insluipen van ‘parasitair’ grond- en oppervlaktewa-ter zoveel mogelijk tegen te gaan.

8. Het laatste woord naar de goden !

22

Bronvermelding: - Alain Vandelannoote - hoofd milieu, regionaal milieucoördinator - Aquafin - Nico Van Gestel – adviseur Communicatie - Aquafin - Op weg naar de RWZI 2030 - Stichting toegepast onderzoek waterbeheer (Stowa) Nl - Dhr. D. Vandael: voormalig technisch beambte gemeente Overpelt - Behind the science – ‘Drugsriolen’ : National Geografic Channel i.s.m. Universiteit Antwerpen - Radio II – Inspecteur Decaluwé – Rioolproblemen 19/06/2013 - Jaarrapporten Aquafin - Jaarrapporten VMM.

Jaak Weltens

Gids Werkgroep Isis Wordt vervolgd ...

Afsluitring in rioolput

Een eigenaar vond het alvast het geschikte mo-ment om nog een stap verder te gaan en te anti-ciperen op een - mogelijk in de toekomst volgen-de - heffing op het lozen van hemelwater door het op zijn eigendom te laten infiltreren.

Infiltratie hemelwater met de ‘DuBo Rain’ infiltratiebox

Nog even terugkerend naar de mythologische sfeer van het begin richten we onderstaand berichtje aan alle watergoden:

Voor het zo voortreffelijk functioneren van onze waterbloedsomloop graag een woord van dank en een smeekbede voor het behoud ervan aan : Neptunus, Posseidon, Atlantis, Oceanus, Thalassa, Thetys, de Naiaden, kortom aan alle nautische Deïden en zeer zeker aan ‘Cloacina en aan … - als redemptie voor zoveel afvalligheid, tenminste in de slotzin een vleugje decente theologie - haar mensgeworden, ter helle nedergedaalde en zich met alle vuilwaterproblemen van Vlaanderen gelast hebbende dochter ‘Aquafina.’

Activiteitenkalender

23

Activiteitenkalender

23

Activiteitenkalender

23

Kindernatuuratelier

23

In deze woordzoeker staan woorden die te maken hebben met herfst.

Vind jij de woorden terug?

Activiteitenkalender

24

Activiteitenkalender

24

Activiteitenkalender

24

Kindernatuuratelier

24

Is dit knutselideetje ook iets voor jou ?

Herfstbladeren toveren met wasco of kleurtjes.

Benodigdheden:

- Herfstbladeren; - Wit a4 papier - Diversie kleuren wasco, kleurtjes

Werkwijze: 1. Zoek in je omgeving naar verschillende herfstbladeren 2. Laat de bladeren goed drogen ( spreid ze bv. Uit over een grote krant) 3. Leg één herfstblad onder je witte a4 vel 4. Kras met waskrijt over het blad heen, zodat je de vorm en de nerven van het blad te zien krijgt. 5. Herhaal dit met steeds verschillende bladeren en verschillende kleuren.

En het resultaat mag er zijn :

Activiteitenkalender

25

Activiteitenkalender

25

Activiteitenkalender

25

Activiteitenkalender

25

Opening Week van het Bos

Ook dit jaar kan je op de openingsdag van de Week van het Bos weer in Bosland terecht voor heel wat natuurpret. Met de bekende ingrediënten : workshops, theater, wandelin-gen, avontuurlijke spelen voor de kleinsten en natuurlijk ook een hapje en drankje. Dit alles in het Heesakkerpark in Overpelt. Meer info : www.natuurenbos.be

13 Zondag Oktober

waar : Heesakkerpark

Breugelweg z/n, 3900 Overpelt

hoe laat : van 13u30 tot 17u30

Werkgroep Isis organiseert tijdens deze opening de workshop ‘Vegers voor Vlinders’ :

Vegers voor Vlinders is een heel mooi didactisch pakket voor de 3de graad van het basisonderwijs. Het kadert perfect binnen het vak wereldoriëntatie ‘mens en natuur’ met links naar geschiedenis, erf-goed, techniek, mens en maatschappij, taal, wiskun-de en vakoverschrijdende doelstellingen zoals sa-menwerken/groepswerk, planning, taakverdeling…

Activiteitenkalender

26

Activiteitenkalender

26

Activiteitenkalender

26

Activiteitenkalender

26

Aanbod voor groepen/verenigingen

Workshop ‘Help de vogels de winter door’ In de winter geraken vogels moeilijk aan voedsel.

Terwijl ze dan juist extra veel nodig hebben om hun lichaamstemperatuur op peil te houden.

Het bijvoeren van vogels in de winter is bij veel mensen een populaire bezigheid.

Je helpt er niet alleen de vogels mee, je krijgt er ook een schitterend schouwspel voor terug.

Niet alleen lekker voor de vogels, maar ook mooi op de tuintafel :

een vogelvoertaart of vogelvoerboeket.

Prijs : 50 euro of het aanbrengen van 15 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp) alle materialen inbegrepen.

27 Zondag oktober

Cultuurhistorische wandeling op het Hobos

Wandeling onder leiding van een gids van

Werkgroep Isis vzw

Vooraf inschrijven niet noodzakelijk, deel-

name gratis.

start : van 13.30u

waar: parking Revalidatie en MS Centrum

Boemerangstraat 2 te Overpelt

prijs : gratis In samenwerking met Masereelfonds

Activiteitenkalender

27

Activiteitenkalender

27

Activiteitenkalender

27

Activiteitenkalender

27

Aanbod voor groepen/verenigingen

Stiltebelevingswandeling

Vegers voor vlinders Dat vegers of borstels vlinders kunnen helpen, klinkt bizar, maar toch is het waar. Op de heide leven diverse vlindersoorten, aangepast aan dit biotoop. Helaas wordt de heide overwoekerd door grassen en bomen. Bij de activiteit ‘Vegers voor vlinders’ geeft een gids je meer uitleg over de heide van toen en van nu, over de heivlinder en diverse andere typische heidebewoners. Daarna steek je de handen uit de mouwen en het pijpenstrootje uit de grond. Met de wortels van het pijpenstrootje maakt iedere deelnemer een veger, net zoals de heideboeren het vroeger deden. Na afloop ben je een duurzame borstel rijker en is de heide een stukje gered

Cultuurhistorische landschapswandeling op het Hobos Het Hobos, gelegen te Lindelhoeven, tussen Overpelt en Eksel, is een uniek gebied van bijna 150 ha extensieve landbouwuitbating. Het is ontstaan in de 16de eeuw en werd uitgebouwd in de 18de en 19de eeuw. Misschien wel de bekendste bewoner van het Hobos was drossaard Clerx. Hij liet de laatste bok-kenrijders in Noord-Limburg opknopen in het laatste decennium van de 18de eeuw ten tijde van de Franse Revolutie. De gids neemt u gedurende 2,5 u mee doorheen het gebied en doorheen de tijd. Tijdens deze wan-deling toont hij aan hoe veranderende sociale en economische verhoudingen in de samenleving dit unieke landschap vorm hebben gegeven. Ook verkenning per fiets is mogelijk ! Prijs : 50 euro of het aanbrengen van 15 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp)

Voor reservatie : telefonisch op 011/633.705 of via email werkgroep.isis@scarlet.be

Deze activiteit duurt een ganse dag en kan doorgaan in de periode juli tot en met oktober.

Prijs: 90 euro of het aanbrengen van 20 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp)

Wat wordt er mogelijk als er stilte is?

Door de stilte te beleven kunnen we onze zintuigen intenser ervaren.

Verwondering en bewondering durven uiten.

Heerlijk ontspannen !

Deze wandeling duurt ongeveer 2 uur en gaat door op een af te spreken locatie. Prijs : 50 euro of het aanbrengen van 15 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp)

Socio-cultureel tijdschrift

Vzw Werkgroep Isis

Dorpsstraat 8 bus 1

3990 Peer

Meer info en contact

www.werkgroepisis.be

Verschijnt driemaandelijks

Jaargang 42 nummer 3

Datum van uitgifte: 30 september 2013

Toelatingsnummer: 5.2.0/1-38/837

Afgiftekantoor: 3990 Peer

V.u. J.-P. Sleurs, Oude weg 24, 3930 Hamont-Achel

5.2.0/1-38/837