Najaar 2016 – Jeugd

LEMNISCAAT najaar 2016

jeugd

Geachte boekverkoper,

‘Eigenlijk ben ik een flamingo,’ verzucht de kip die naar Afrika wil vliegen om

verenigd te worden met de andere flamingo’s. En dat met als kaartlezer een worm

die van toeten noch blazen weet. Het is het begin van een hilarisch avontuur dat

naast voor kinderen vooral ook een feest is voor volwassenen.

Waarom zijn er zoveel blote mensen in de kunst?Weet u het? Het is de titel van

een heerlijk boek over kunst dat gebaseerd is op vragen van kinderen. Alleen al om

de titel zou je het kopen! Wij bieden u bij het boek graag een kaartensetje blote

ansichtkaarten aan van Bekking & Blitz, de onovertroffen makers van (blote)

kunstkaarten in Nederland.

Maar er is meer, veel meer! Ik doe een greep:

Over alles, een verrassend mooi vormgegeven boek over allerlei wetenswaardig-

heden.

Ted van Lieshout en Ingrid en Dieter Schubert maakten samen, meer dan dertig

jaar nadat ze samen afstudeerden aan de Kunstacademie, het prentenboek Ventje

zoekt een vriendje.

En dan is er Petr Horáček, die vriend en vijand verrast met een prachtig boekover dieren. Een boek waarmee je veel te weten kunt komen en waarin je kunt

verdwijnen in de illustraties. Een juweel van een boek.

Kun je een mooi boek schrijven over een jongen die een meisje wil zijn dat niet

meteen een probleemboek is? Ja, dat kan! Dat laat Lisa Williamson zien in Wie is

nou normaal?. Hartverwarmend.

Er zit weer een waaier van mooie prentenboeken in deze aanbieding. Dat bevestigt

dat het prentenboek volwassen is geworden. Eerder raadde ik u aan vooral een

Lemniscaat-prentenboekenmolen te bestellen. Daarmee vliegen de prentenboeken

de winkel uit. Heel wat boekverkopers hebben gehoor gegeven aan mijn advies, en

zoals altijd is een aantal boekverkopers ons weer voor: die hebben twéé Lemniscaat-

prentenboekenmolens neergezet. Een schitterend initiatief om de veelheid van

mooie prentenboeken effectief tentoon te stellen in uw winkel.

Wij wensen u een mooi, gevarieerd najaar toe.

Jean Christophe Boele van Hensbroek

P R O M O T I E- Bij een bestelling van 10 exemplaren

ontvangt u een t-shirt!- Button- Leesexemplaren- Giveaway-actie op Goodreads- Winactie: laat je op één been fotograferen- Flashmob tijdens de Uitmarkt- Aandacht in Kinderboekenpodium

T I P V O O R D E B O E K H A N D E LMaak een flamingo-etalage met flamingospullenuit bijvoorbeeld het tuincentrum en de Action.

GRATIS BUTTON

oorspronkelijke titel: They Didn’t Teach THIS in Worm School | vertaling: Jesse Goossens | formaat: 14,3 x 21,5 cm

[gebonden], 192 pag. | prijs: € 14,95 | ISBN: 978 90 477 0813 1 | leeftijd: 7+ | NUR: 282 | verschijnt: september 2016

Simone Lia

Eigenlijk ben ik een flamingo humor

Marcus is een worm. En eigenlijk heeft hij een prima

wormenleven, tot hij op een ochtend op het bord van

Laurence belandt. Laurence is een mollige kip.

Om zijn hachje te redden, begint Marcus een

gesprek met de kip. Al snel krijgt hij te horen dat die

één grote wens heeft: naar Kenia gaan. Er is alleen één

probleem: hij heeft geen enkel richtinggevoel.

Laurence stopte met bladeren bij een bladzijdewaarop foto’s stonden van roze vogels met langedunne poten. ‘Dít,’ zei hij en hij sloeg dramatisch metzijn vleugel op de pagina, ‘is de reden waarom ikmoet gaan.’ Hij keek me aan. ‘Zie je wat ik bedoel?’vroeg hij, terwijl hij langzaam knikte.

‘Hmm… ja,’ zei ik en ik knikte bevestigend, alsof ikhelemaal begreep wat hij bedoelde.

‘Dank je wel. Ik ben blij dat jij het ook ziet – eigenlijkben ik een flamingo.’

Laurence bedenkt dat een worm die zijn weg blindelings

onder de grond kan vinden, vast een prima kaartlezer is.

Marcus durft niet tegen te stribbelen en al snel gaan de

twee op weg. Naar Kenia. Een tocht die hen voert langs

Parijs met vele Eiffeltorens, via een penibele situatie in een

mollenhol waar ze ternauwernood aan een gruwelijk einde

in een stoofpot kunnen ontsnappen, tot aan Kenia, tussen

de zebra’s en flamingo’s. Hoewel… Kenia?

Wie niet hardop in de lach schiet tijdens het lezen van het

verhaal van Marcus en Laurence, is verloren voor het leven.

Simone Lia is schrijfster en illustrator. Ze geeft strips

uit in eigen beheer. Haar werk werd onder meer in

The Independent on Sunday en The Guardian gepubliceerd,

en heeft aan de muren van Tate Britain gehangen. Ze

maakt wekelijks een strip voor The Observer. Eigenlijk ben ikeen flamingo is haar eerste kinderboek.

WWW.SIMONELIA.COM

Een buitengewoon vrolijk stemmend verhaal over de wereldreis van een worm en een kip

5

P R O M O T I E- Promotieposter- Auteursfolder Ingrid en

Dieter Schubert

‘Ingrid en Dieter Schubert blijven

maar prachtige prentenboeken

maken en het is nauwelijks nodig

om hun werk aan te bevelen.’

– de Volkskrant

formaat: 23,4 x 29 cm | [gebonden], 32 pag. | prijs: € 13,95 | ISBN: 978 90 477 0740 0

leeftijd: 4+ | NUR: 273 | verschijnt: oktober 2016

Ted van Lieshout & Ingrid en Dieter Schubert

Ventje zoekt een vriendje vriendschap

Ted van Lieshout en Ingrid en Dieter Schubert

studeerden tegelijkertijd aan de Rietveld Academie.

Dat is al ruim vijfendertig jaar geleden. Hoog tijd

voor een samenwerking tussen de drie grootheden

van de kinderliteratuur!

Ted van Lieshout schreef in dansend rijm het ver-

haal van Ventje, een jongetje dat verlangt naar een

vriendje. Maar als hij er een vindt, mag dat vriendje

van zijn moeder het huis niet in. Het is ook wel wat

onhandig, zo’n reus.

‘Mama, heb je een momentje?Dit is mijn beste vriend,’ zegt Ventje.‘Hij mag zeker wel blijven?’t Is zo gezellig met zijn vijven!’

Mama zegt: ‘Doe niet zo gek!Wij hebben in ons huis geen plek.Wij hebben in ons huis geen plaatsvoor zoiets groots en zoiets kwaads!Hij moet eruit en wel meteen!’

‘Waar moet mijn beste vriend dan heen?’

Ventje probeert zijn vriendje nog te verstoppen, maar

hij moet uiteindelijk toch naar buiten. En daar komt

tot overmaat van ramp een andere reus aan, die zijn

vriend zoekt. Is Ventje nu zijn nieuwe vriendje kwijt?

Ingrid en Dieter Schubert tekenen in een land-

schap vol beeldgrapjes en kunstspelingen een reus

met wie iedereen wel bevriend zou willen zijn.

Ingrid en Dieter Schubert werden geboren in Duitsland.

Na een studie vrije grafiek en schilderen aan de Kunstacade-

mie in Münster volgden de Academie voor Beeldende Kunsten

in Düsseldorf en de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam,

waar zij illustratie en grafiek studeerden en hun samenwer-

king begon. Hun talloze prentenboeken zijn in meer dan twin-

tig talen verschenen en hun illustraties worden over de hele

wereld tentoon gesteld. Het boek Monkie werd bekroond met

een Gouden Penseel. WWW.INGRIDDIETERSCHUBERT.COM

Ted van Lieshout is schrijver, dichter en beeldend

kunstenaar. Terwijl hij aan de kunstacademie ging studeren,

werden zijn eerste gedichten al gepubliceerd. Na zijn studie

ontwierp hij boekomslagen en illustreerde hij voor kranten en

tijdschriften. Hij schreef al meer dan vijftig boeken, en won

onder meer een Gouden Griffel en de Woutertje Pieterse Prijs.

WWW.TEDVANLIESHOUT.INFO

Een jongetje vindt eennieuw vriendje – een reus!

7

De keuze

van

kirsten!

P R O M O T I E- Samenwerking met Kunsthal - Serie blote ansichtkaarten i.s.m.

Bekking & Blitz- Aandacht in DADA en op museum-

kids.nl- Lessuggesties- Bespreking in Plus Magazine- Winactie in Kidsweek- Aandacht in Kinderboekenpodium

Over eerder werk van SusieHodge: ‘Een fascinerend kijkjein de kunstwereld.’ ****– Daily Express

oorspronkelijke titel: Why Is Art Full of Naked People? | vertaling: Jesse Goossens | formaat: 19 x 26,4 cm


Susie Hodge

Waarom zijn er zoveel blote mensen in de kunst? non-fictie | kunst

Bestaan er ook lelijke beelden? Waarom is kunst zo duur?

Hangt dit niet op z’n kop? Waarom ligt er allemaal fruit?

Dit is toch niet af? Waarom zijn er zoveel blote mensen in

de kunst?

Kinderen kunnen de mooiste vragen stellen, waardoor ook

volwassenen met nieuwe ogen naar kunst gaan kijken.

In dit schitterende boek maken we een kunstreis door

de tijd – en komen we langs honderden beroemde kunst-

werken. Aan de hand van de vraag ‘Waarom is alles zo

vaag?’ wordt het impressionisme uitgelegd. Abstracte kunst

komt aan de orde bij de vraag ‘Wat stelt het voor?’. En die

blote mensen uit de titel komen onder meer langs in de

oude Griekse kunst.

Elk aspect van kunst dat onder de loep wordt genomen,

wordt extra bijzonder door de vragen die erbij gesteld én

beantwoord worden. ‘Hoe maak je kunst eng?’ wordt

gevraagd bij De Schreeuw van Munch. Het antwoord lees

je zelf maar!

Waarom zijn er zoveel blote mensen in de kunst? is de vrolijkst

denkbare introductie in de kunstwereld voor jong en oud.

Een onmisbaar boek voor iedereen die kennis wil maken

met kunst – of die denkt dat hij alles al weet, en die door

dit boek zijn mening zal moeten herzien.

Susie Hodge is kunsthistorica, kunstenaar, illustrator en

journalist. Ze heeft al meer dan honderd boeken geschre-

ven voor kinderen en volwassenen, in allerlei verschillende

genres. Daarnaast schildert ze veel en geeft ze regelmatig

lezingen en workshops over kunst. Waarom zijn er zoveelblote mensen in de kunst? is haar eerste boek bij Lemniscaat.

WWW.Susiehodge.co.uk

Een rondreis door de kunst aande hand van vragen van kinderen

9

TH

E F

IBO

NA

CC

I SE

QU

EN

CE

&

0

23

58

1321

3455

89144

233377

610987

1597

11

...

A

B

AB

THE FIBONACCI SPIRAL

THE G

OLD

EN REC

TAN

GLE

A+

B i s t o

A a s A

i s t o B

34

21

13

8

53

2

BE A

UT

I F UL

F I GU

RE S

Renaissance genius Leonardo

da Vinci illustrated a 1509 book

about the Golden Ratio and also

used it in his work. Hundreds

of years later, artists such as

Georges Seurat and Salvador Dalí

used the ratio in their paintings

and sculptures.

F I ND

I NG

GO

LD

People who believe in the Golden

Ratio look hard for examples of

it – and always find them

. One

person measured the height of

65 wom

en, and that of their

navels, and reported that their

ratio was the sam

e every time.

MIC

RO

SCO

P I C S P I R

AL

S

When Chinese scientists chilled

bubbles of silica, each one-

hundredth of a millim

etre across,

spiralling rows of bum

ps formed

on their surfaces in patterns that

followed the Fibonacci sequence.

What’s the secret of beauty? According to som

e of the world’s m

ost

respected thinkers, it’s a ratio. The Golden Ratio has set the

proportions of countless works of art and occurs w

ith

fascinating regularity in the natural world.

A WO

RLD OF IN

FORM

ATION

ED

ESPITE T

HE A

PPEAL O

F TH

E GO

LDEN

RAT

IO, T

HERE IS N

O SO

LID PR

OO

F TH

AT

IT’S M

ORE PLEA

SING

TO THE EYE THAN ANY OTHER PROPORTION.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Phi has some unique

properties as a number.

Adding 1 to it produces

the square of phi ( x ).

And subtracting 1 gives its

reciprocal (1/ ).

ver since the architects of ancient Egypt planned their magnificent

pyramids, m

usicians, artists and mathem

aticians have tried to achieve

perfect balance and beauty in their work. In the fourth century BC

, the

Greek m

athematician Euclid gave the first know

n definition of the Golden

Ratio (also called the Golden Section or the G

olden Mean). This is the

splitting of a line or shape into unequal parts, so that, as Euclid wrote,

“as the whole line is to the greater segm

ent, so is the greater to

the lesser”, which is w

idely believed to be an elegant and

visually satisfying design.

S E RI O

US S E R

I E S

Italian mathem

atician Leonardo Fibonacci calculated the Golden Ratio 800 years ago

with a series of num

bers that still bears his name. Beginning w

ith 1, he added another

1 to get 2. Then he added each number to the one before, like this:

1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34...

Dividing any of these num

bers by the one before it calculates the Golden Ratio

(1.61803398875...). What’s am

azing is that the series doesn’t have to start with

1 and 1 – you can use any two digits.

The Golden Ratio is such a significant num

ber that in 1909 Am

erican

mathem

atician Mark Barr gave it the G

reek letter phi ( ). He chose phi because

it’s the first letter of Phidias, which w

as the name of a fifth-century BC

Greek

architect who used the ratio in his w

ork.

THE N

UM

BER

I N N

ATURE

Even nature obeys this extraordinary law. The sam

e pattern defines the gracefully

curling shape of a nautilus shell and the

spiralling spikes of a pineapple. Of course,

nature knows nothing of m

athematics. The

ratio occurs because it provides the most

efficient spacing for growth. Leaves

sprouting from a stem

at angles defined

by the Fibonacci sequence grow to

capture the most sunlight possible, w

ith

the least shading of the leaves below.

18

NOTAT

ION

44

G B D

F A A

C E G

TREBLE

CLEF

REPEAT

BARLIN

ES

TIME SIG

NATU

RE

KEY SIG

NATU

RE

STAVE

TREBLE CLEFF

BASS

CLEF

E G B D

F F A C

E

CD

EF

GA

BC

DE

FG

AB

CD

EF

GA

BC

DE

FG

AB

C

CD

EF

GA

BC

DE

FG

AB

CD

EF

GA

BC

DE

FG

AB

C

MID

DLE C

SHA

RP

S

FLAT

S

SHA

RP

S

FLAT

S

C

D D

E

F

G G

A A

B

C

D D

E

F

G G

A A

B

C

D D

E

F

G G

A A

B

C

D D

E

F

G G

A A

B

SEMIBREVE = 1 W

HO

LE NO

TE

MIN

IM = 2 H

ALF N

OTES

CRO

TCH

ET = 4 QU

ARTER N

OTES

QU

AVER = 8 EIGH

TH N

OTES

SEMIQ

UAVER = 16 SIX

TEENTH

NO

TES

NO

TE VALU

ES

REST VALU

ES

A dot increases the length of a note by half.

BEAM

ED SEM

IQU

AVERS

BEAM

ED Q

UAVERS

e don’t know w

ho was the first to put m

usic to paper, but by the

fourth century BC G

reek musicians had begun using letters of their

alphabet to show the rising and falling pattern of a tune. To signify

a slightly higher (sharp) or lower (flat) pitch of a note, they turned letters sidew

ays

or upside-down. The G

reek system grew

until, by the fourth century AD

, it included

more than 1,600 different m

usical symbols.

I N

T RO

DUC I N

G N

EUM

E S

By the ninth century, a new notation began to em

erge. Monks singing in C

hristian

worship m

arked their song sheets with “neum

es” – a Greek w

ord for sign or breath.

These tick-marks rem

inded them how

the pitch changed from note to note, but gave

little real indication of which note to sing.

Then, in the tenth century, an anonymous m

usic copyist ruled a straight red line

above the words of a song to represent the F note below

middle C

.

The position of the neumes above and below

the line showed

their pitch. The line was called a staff, or stave, from

an old

Germ

an word m

eaning firm, or fixed.

This worked so w

ell that a second line was added above,

then a third. The following century Italian m

onk Guido d’A

rezzo (see right)

suggested using four or five lines, creating the stave familiar to today’s m

usicians.

DI G

THAT C R

AZ Y

RH

YTH

M

Of course, m

usic isn’t just about pitch: rhythm is just as im

portant. At first neum

es

could not properly reflect this, but they gradually evolved. By the thirteenth century

the monks copying plainchant m

usic were no longer using sloping lines, but instead

drew neat squares on or betw

een the lines. It was a short step to use these m

arks’

shape to indicate the length of the notes. Within a century, m

usic copyists had turned

the square into a diamond to represent a half note. To show

a long note they attached

a little tail, so that the note resembled a sm

all flag. By the fifteenth century the system

of black notes on five lines that we use today w

as virtually complete.

DO

- RE -M

I MA

N

Guido d’Arezzo not only

perfected modern notation,

he also invented the “Do-

Re-Mi” scale of rising notes

that helps budding musicians

to learn their scales. Guido

realised that each of the lines

of a famous hym

n to John the

Baptist began one note higher

than the line before. The lines

began with the syllables “U

t-

Re-Mi-Fa-Sol-La”. U

t was later

changed to Do because it was

easier to sing.

WH

AT

, NO

MU

S I C?

Outside Europe, detailed

notation has not always

been important. In Japan,

for example, m

uch musical

knowledge w

as passed down

by ear, and musicians’ guilds

guarded their tunes jealously.

The surviving notation only

hints at how these “secret”

pieces were perform

ed.

Ever since people first began to sing, musicians have passed on them

es,

riffs and whole songs by listening to each other. But to m

ake music last

longer than an echo, they had to figure out a way of w

riting it down.

A WO

RLD OF IN

FORM

ATION

WGuido d’Arezzo’s

improvem

ents to

notation cut the

time required to

teach monks m

usic

from ten years

to two.

20

CLAS

SIFIC

ATIO

N

LOW

LEVEL

MID

LEVEL

HIG

H LEVEL

ALTOSTRATUS

CIRROSTRATUS

ALTOCUMULUS

STRATUS

STRATOCUMULUS

2,000 M

6,000 M

CUMULUS

NIMBOSTRATUS

CUMULONIMBUS

CUMULONIMBUS

INCUS

CIRROCUMULUS

CIRRUS

Latin ro

ot &

translatio

n

Alto

High

Cirrus

Curl o

f hair

Cumulus

Heap

Incus

Anvil

Nimbus

Rain

Stratus

Laye

r

Fluffy and w

hite or g

rey and threatening, c

louds can be forces of

creation or d

estructio

n. They irr

igate our crops – but t

hey also

bring fe

rocious storms. A

nd though scientis

ts have studied clouds

intensively, we still

don’t fully

understand how they w

ork.

A WORLD OF IN

FORMATION

ou don’t have

to be a g

enius to notice

that

no two clo

uds are exact

ly

alike. But w

hen British ch

emist Luke Howard

named th

e clouds

200 years

ago, he was

doing something e

xtraordinary

and new. H

e sorte

d them

into three basi

c types: c

irrus, c

umulus and str

atus. H

e then intro

duced four

categorie

s for c

louds that

fitted more th

an one of these ty

pes: cirro

-cumulus,

cirro-st

ratus, c

umulostratu

s and nimbus.

Howard’s p

aper helped to

establish

meteorology (the stu

dy of w

eather a

nd

climate

) on a s

cientifi

c basi

s. His S

even Le

ctures

in Mete

orology (1

837) was

the

first te

xtbook on the su

bject.

FAME AND CONTROVER S Y

His work made him fam

ous, but H

oward had se

veral an

gry cr

itics. T

hey were

furious th

at he ga

ve the clo

uds Latin

names. T

oday, we ta

ke this f

or gran

ted.

But if Howard

’s riva

ls had th

eir way,

we would be callin

g clouds “f

locks”, “tu

fts”,

“piles” and “fe

athered ar

cs”; or “s

tacken”, “

sonder”, “w

ain” a

nd “twain

”!

VA S T AND POWER FU L

Clouds are huge an

d heavy, an

d hold extraordinary

amounts o

f energy. A tro

pical

cumulonimbus stores s

ome 600 teraj

oules: enough to

keep the lig

hts on in Greate

r

London for r

oughly 36 hours.

The same clo

ud may be over 1

8,000 metres h

igh –

twice th

e height o

f the world

’s talle

st mountain

– and weigh

one million to

nnes.

So how is it t

hat they fl

oat, appare

ntly weigh

tless,

above our heads? C

louds form

when warm air

rises fr

om the gr

ound, carry

ing wate

r vapour

upwards. I

t turns in

to droplets, releasi

ng heat,

which

makes the clo

ud rise fas

ter than before.

Other questio

ns aren’t a

s easy

to an

swer.

We aren’t s

ure why clouds r

ise as

fast a

s

they do, or w

hat contro

ls their s

ize; w

e

don’t really

know what goes o

n inside

them; and fo

r fifty

years

there were fo

ur

different th

eories o

f how th

ey turn to

rain. The kille

r theory,

called “ta

ngling

cluste

ring in

stabilit

y”, was

proposed only in 2013.

Two centurie

s afte

r a modest c

hemist nam

ed the

clouds, w

e have a l

ot left t

o learn ab

out them.

H I P P Y HE A V E N

The phrase “on cloud nine”

suggests blissful euphoria

.

Where did it come fro

m?

Nobody really knows, b

ut the

most common explanatio

n

given is that n

ine was the

highest number in

Luke

Howard’s scheme. But th

is is

obviously false – Howard only

had seven categories!

G O T C H A

Howard’s work gained him

many fans, a

mong them

Germany’s greatest w

riter

Johann Goethe. Goethe was

so famous th

at when Howard

first re

ceived a lette

r from

him, he th

ought it was a

friend playing a prank. G

oethe

went on to

write poems about

clouds in Howard’s honour.

Y

ELEPHANT CLOUDS

In Hindu and Buddhist myth

ology,

clouds a

re the wandering spirit

s of elephant

gods. The name fo

r the Hindu god Airavata means

“elephant of th

e clouds”

and he is always

shown as

perfectly

white in colour, like

a cumulus cloud.

6

22

B I CY C L E

O F A

12

34

56

78

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

CRANK

CHAIN

PEDAL

REAR HUB AND COG

CHAIN STAY

WHEEL RIM

TYRE VALVE

FRONT HUB

SPOKE

TYRE

BRAKE LEVER

HANDLEBAR STEM

HEADSET

SEAT TUBE

TOP TUBE

DOWN TUBE

STEERING HEAD

FRONT BRAKES

FRONT FORK

CHAINWHEELREAR MUDGUARD

REAR BRAKE

SEAT STAY

SEAT POST

SADDLE

HANDLEBAR

EXPANDER BOLT

HANDLEBAR GRIP

BRAKE CABLE

FRONT MUDGUARD

1415

16

11

23

2227

28

26

24

25

29

30

17

13

21

20

19

18

1212

34

5

67

910

8

When it was p

erfected at th

e end of the nineteenth

century, the humble bicycle tra

nsformed tra

nsport –

and helped launch the ve

ry first w

omen’s movement.

A WORLD OF IN

FORMATION

wo-wheeled travel began

in 1817 when German forestr

y officia

l

Baron Karl

von Drais se

t out to

replac

e the horse

. He ga

ve his

wooden running m

achine, or “L

aufmachine”, t

wo wheels, and

handlebars for st

eering, b

ut it lac

ked pedals – rid

ers had to

kick th

emselves a

long.

Bicycle

s developed in str

ange and dangerous w

ays. By 1

870 an “o

rdinary” b

icycle

had a huge wheel at

the fro

nt and a t

iny one behind. The sa

ddle was as

high as

a

man’s shoulder, a

nd a fall

from one of th

ese machines c

ould be dangerous. In Brita

in

they were nick

named “p

enny-farth

ings” aft

er the sm

allest c

oin, the far

thing, and th

e

much bigger p

enny, which

was worth

four times a

s much.

S A F E , MODERN B

I C Y C L E S

Then in 1885, English inventor Jo

hn Starle

y produced a b

icycle

with a radica

lly bette

r

design. H

is “Rover”

cycle had a d

iamond-sh

aped frame, sim

ilar-siz

ed wheels, a ch

ain

drive with pedals,

and handlebars

connecte

d directly to

the fro

nt forks. In

most ways

it resembled th

e modern bicycle

shown opposite

.

These “safety”

bicycle

s were not ch

eap, costin

g nine weeks’ w

ages fo

r a fac

tory

worker, b

ut they c

ould be found for less s

econd-hand, and were not n

early as

expensive as

horses, w

hich re

quired a stab

le and feed. O

n a bicy

cle, people to

o poor

to own a horse

could tra

vel furth

er, and more quick

ly, in a d

ay than th

ey could walk

.

F R E EWHEE L I NG W

ORLD

For women th

e bicycle

was – lite

rally –

liberat

ing.

In 1896, American feminist

Susan B. Anthony s

aid,

“bicyclin

g … has

done more to emancip

ate women

than anyth

ing else

in the world

… I stan

d and

rejoice every

time I s

ee a woman rid

e by on

a wheel …

the pictu

re of free, untra

mmeled

womanhood.” The bicy

cle ga

ve women the fre

edom to tra

vel, and

relieved them of co

rsets a

nd ankle-length

dresses. In

stead th

ey wore

“ratio

nal dress”

– baggy tr

ousers calle

d knickerbocke

rs. These “N

ew

Women” wanted more th

an just the rig

ht to cy

cle. Before long th

ey

demanded, and won, so

mething much more im

portant: t

he right to

vote.

R A C Y RA C E R S

Laufmachine rid

ers also

appeared on stage: scantily

clad acrobats rode th

em to

entertain audiences at

music-halls.

U N D E R C O V E R

C Y C L I S T S

American women caused

a sensation when th

ey

first c

ycled in “b

ifurcated

nether garm

ents” (tro

users).

Newspapers reporte

d in 1894

that more th

an 100 women

were cycling in New York –

but only at n

ight, when

nobody could see them.

S H E E P S H E A R I NG

Bicycle technology m

ade

sheep-shearing easier: a

round

1900, several companies

introduced bike-powered

fleece-clippers. Propped up

on a stand, and pedalled by

a boy, a bicycle could power

clippers for tw

o shearers.

T

22

22

Screwdrivers were originally called turn-screws

SCR

EWS &

NA

ILS

12

34

56

78

910

11121314151617181920

21222324252627282930

MIRRO

R SCREW

LOST H

EAD

NA

IL

SLOTTED

SCREW

ON

E-WAY SC

REW H

EAD

STAR D

RIVE HEA

D

HEX

SOC

KET H

EAD

SQU

ARE H

EAD

SPAN

NER H

EAD

PHILLIPS H

EAD

POLZ

IDRIV H

EAD

FLAN

GE H

EAD

SCREW

PAN

EL PIN

SING

LE THREA

D SC

REW

OVA

L NA

IL

DO

WEL SC

REW

ROU

ND

WIRE N

AIL

SCREW

EYE

CLO

UT N

AIL

SELF-TAPPIN

G SC

REW

MA

CH

INE SC

REWA

NN

ULA

R RING

SHA

NK

NA

IL

TREENA

IL

WA

FER HEA

D SH

ARP PO

INT

CLA

SP NA

IL

DO

UBLE TH

READ

SCREW

TAC

K

CO

AC

H SC

REW

UPH

OLSTERY N

AIL

SELF-DRILLIN

G SC

REW

FLOO

R BRAD

FLAT

ROU

ND

HEA

D

OVA

L HEA

D

TRUSS H

EAD

PAN

HEA

D

BUTTO

N H

EAD

1

23

4

5

6

78

9

10

11

12

1314

15

16

17

18

19 20

21

22

23

24

25

26

2728

29

30

Screws and nails revolutionised construction, m

aking

it simple to fix tim

bers together without skilfully-saw

n

joints. Their evolution spans 9,000 years of history.

he very first nails were not m

ade of metal at all. Stone-age

craftsmen carefully shaved oak heartw

ood into “treenails”

(number 2 on the opposite page) and ham

mered them

into pre-

drilled holes to keep joints together.

For much of their history, nails w

ere precious. They were m

ade

entirely by hand from copper, bronze and later iron. A

ll metals w

ere

scarce, and hard to extract. Carpenters w

ho could afford them used nails

carefully, often clinching them (bending over the ends) so that they w

ould

grip the timber as tightly as possible.

The scarceness of nails gave them a value far beyond their practical

uses. In ancient Greece, iron nails w

ere called obols; six of them m

ade

up a handful, or drachma. U

sed for payment, nails w

ere replaced by silver

coins only at the start of the seventh century BC. “D

rachma” rem

ained

the name of G

reece’s official currency until they joined the Euro in 2001.

S C REW

I T !

Screws cam

e into use far later than nails, because their spiralling threads were

extraordinarily difficult to make by hand. Italian engineer A

gostino Ramelli drew

them in his book Various and Ingenious M

achines in 1588, but nearly 200 years

passed before screws becam

e comm

on. The first screw-m

aking machines w

ere patented in 1760, but

they made parallel-sided screw

s (resembling num

ber 20, opposite). Pointy wood-screw

s like those we

use today appeared a century or so later.

The heads of screws show

a bewildering and extraordinary variety. The first w

ere like bolt heads,

and turned with a spanner. C

ountersunk heads with slots w

ere developed so that carpenters could hide

hinges in the edges of doors; a raised screw-head stopped the

door from closing.

S L I PPE RY

S LOT S

Other shapes w

ork better than slots. Screws w

ith socket heads

stay on the driver, leaving the worker’s other hand free. C

ross-head

screws, invented in the 1930s, are easier to locate w

ith the tip of the

driver, though they slip off if you turn too hard. This is a source of

frustration for carpenters, but the screws w

ere designed in this way

to prevent the head from being dam

aged by ham-fisted artisans.

T

S AI L

OR

S ’ GI F T

S

Captain Cook wrote in his

diary that Pacific islanders

considered nails more w

elcome

gifts than flowers. In 1767,

according to popular legend,

the crew of one ship, the

HMS Dolphin, pulled so m

any

nails from it as gifts for their

sweethearts that the ship w

as

in danger of coming apart.

CO

F F I N K

E E P E R

“One-w

ay” screws, w

hich

cannot be unscrewed, w

ere

patented in 1796 as coffin

fasteners. They aimed to foil

grave-robbers, who dug up

corpses to sell to medical

students studying anatomy.

A WO

RLD OF IN

FORM

ATION

NA

I L L

AW

S

Nails were so valuable in colonial

America that people burned dow

n

houses when they abandoned them

to recover the nails. This was very

wasteful and the Virginia governm

ent

eventually outlawed the fires to save

the houses. Officials estim

ated the

weight of the nails used in construction

and the state paid their value to the

house-owner as com

pensation instead.

28

SH

AP

ES

IMP

OS

SIB

LE

PENRO

SE STAIRS

PENRO

SE TRIAN

GLE

BLIVET

REUTERSVÄ

RD TRIA

NG

LE

IMPO

SSIBLE CU

BE

MÖ

BIUS STRIP

Teasing and tantalising, these strange images appear to

defy all logic. They intrigue us because each part makes

perfect sense, yet the object as a whole is absurd.

A WO

RLD OF IN

FORM

ATION

n endless staircase, a bizarre disjointed triangle and a

puzzling fork. These illusions seem like sim

ple parlour

tricks, yet they have proven so compelling that researchers

have written m

ore than a hundred scientific papers on how they w

ork,

and why our brains are fooled by them

.

W

HO

I NVEN

T ED TH

EM?

The original impossible shape w

as based on the

triangle, and it had not one but two inventors. In

1934, as an eighteen-year-old schoolboy, Swedish

artist Oscar Reutersvärd sketched his three-

sided pattern of cubes. British mathem

atician

Roger Penrose drew a sim

ilar triangle 24 years later, despite never having seen Reutersvärd’s cubes. The

publication of the Penrose Triangle in a psychology journal helped to spread interest in impossible figures.

HOW

DO

THEY

WO

RK?

Of the m

any impossible shapes, the Penrose Triangle is one of the sim

plest to understand. At each corner,

the triangle uses the ordinary conventions of perspective to imitate a 60° angle.

Cover up one corner w

ith your thumb. Som

eone with sim

ple craft skills could build the object you can

now see. N

ext lift your thumb, and look at the corner it w

as covering. That is where the trickery lies: a line that

should be at the front, if this were a real object, is draw

n at the back. We fall

for the lie because normally w

hen we see a picture of overlapping objects,

the one that’s covered up is always the one that’s further aw

ay.

The trick is more obvious in the Im

possible Cube: the upright edge on the

left at the back is drawn to pass over the horizontal edge at the front top.

NOT S O

IMPO

S S I BL E

Though these objects seem im

possible, it’s actually not difficult to create a

real Penrose Triangle. How

ever, there’s a catch: the illusion is complete only

from a single view

point. Turn the triangle, or move your head, and you’ll see

imm

ediately that only two of the corners join up.

MA

STE R

OF T

HE

IMPO

S S I BL

E

Dutch artist Maurits Cornelis

Escher is famous for his use of

impossible objects. In the late

1950s he made a series of hugely

popular prints on this theme,

including an endless staircase

and a stream of w

ater that

apparently flows uphill.

A

We know

that these

objects cannot

exist, yet our brains

still try to make

sense of them.

30

SKEL

ETON

FIBULA

SKULL

CERVICAL

VERTEBRAE

THORACIC

VERTEBRAE

SPINAL

COLUMN

LUMBAR

VERTEBRAE

CRANIUM

MANDIBLE

HUMERUS

RADIUS

CARPALS

CLAVICLE

METACARPALS

PHALANGES

STERNUM

RIBS

PELVIS

SACRUM

COCCYX

SCAPULA

ULNA

TIBIA

PHALANGESMETATARSALS

TARSALS

FEMUR

PATELLA

IN THE AVERAGE ADULT SKELETON

BONES IN EACH EAR

CRANIAL BONES

PAIRS O

F RIBS

FACIAL BONES

BONES IN SPINAL COLUMN

BONES IN EACH FOOT

BONES IN EACH HAND

BONES IN EACH SHOULDER

TOTAL NUMBER O

F BONES

3

8

12

14

33

26

27

3

206

Our bones are m

iracles of n

atural engineerin

g. They are m

ade of

immensely stro

ng, rock-lik

e materia

l, yet t

heir hollo

w structure m

akes

them so light t

hat champion athletes can ju

mp higher than th

eir heads.

A WORLD OF IN

FORMATION

nly when we break one of o

ur 206 bones d

o we realis

e what an am

azing

job our skeleton norm

ally does. I

t makes u

p just one-fif

teenth of our

body weigh

t, yet it

can with

stand enorm

ous pressu

re. For exam

ple, the

bones in a c

hild’s arm

are str

ong enough to

support

a car.

And though our b

ones

are rig

id, our bodies b

end – there’s n

o itch we ca

n’t just a

bout reach

to sc

ratch.

These extraordinary

capabilit

ies come fro

m the mineral

that

bone is made

from: ca

lcium ap

atite. Laid

down exactly w

here it’s needed as

we grow, th

is

materia

l is an

engineer’s

dream. W

eight fo

r weigh

t, bone is

ten times s

tronger

than concre

te.

BENDY BOD I E S

Our skeleton fle

xes and bends n

imbly becau

se it’s made of lo

ts and lo

ts of

individual b

ones, fixed to

gether by a

cunning a

rrangement o

f slipping, s

liding,

twisting a

nd folding jo

ints. But ju

st how many b

ones are th

ere in a skeleton? It

depends on how old yo

u are, an

d where you sto

p countin

g. Children have

far

more because as

we grow up, our b

ones fuse to

gether. For e

xample, at

the base

of the sp

ine, where a t

ail gre

w on our ape an

cestors,

four infan

t bones jo

in up to

form th

e adult c

occyx.

If you co

unted the sk

eleton’s teeniest b

ony bits,

even a norm

al adult w

ould

have far

more than 206. In

the ear

tiny o

tolith bones, f

ine as dust,

help us bala

nce.

In tendons a

nd muscles, s

esamoid “se

same-se

ed” bones g

row in response to

stress

as we ag

e. And in th

e pineal glan

d deep in our brai

n we grow tin

y, gritt

y

bone particle

s calle

d “brai

n sand”. N

obody knows w

hy!

DEM BONE S , D

EM DRY B

ONE S !

When our lives e

nd, our bones w

ill be all

that’s

left of u

s. A burie

d body decay

s

within a f

ew years

, but the sk

eleton can su

rvive fo

r mille

nnia. Dentist

s can

identify a c

orpse from th

e teeth; fo

rensic sc

ientists c

an use a skeleton to

judge

age an

d sex; an

d from th

e size an

d shape of th

eir bones, a

rchaeologis

ts can even

gu

ess what

a perso

n’s occu

pation migh

t have

been when they w

ere alive.

A S P A R E F I NG E R

One in 200 of u

s has an extra

rib or tw

o, and about o

ne in

500 has a sixth finger o

r toe.

N O I S Y KN U C K L E S

The “CRACK!” t

hat your

knuckles make when you

bend them is th

e sound of the

liquid between each of th

e

bones boiling.

N O T S O F U N N Y

Nobody really has a

“funny bone”. T

he tingling

discomfort you get fr

om a

blow on the elbow is caused

by pressure on a nerve.

T A S T Y B O N E S

The fatty

marro

w inside our lo

ng bones is delicious when cooked. Archaeologists believe our a

ncestors were cannibals

because they have fo

und bones snapped open, seemingly intentio

nally, to get a

t the m

arrow with

in.

Bones are a vita

l store fo

r the body’s m

inerals and energy.

O

12

-2

-3

-4

-5

-6

-7

-8

-9

-10

-11

-12

0

+1

+2

+3

+4

+5

+6

+7

+8

+9

9.5

+3.5

-3.5 +10

+11

+12

NORTH

PACIFIC

OCEAN

NORTH

PACIFIC

OCEAN

SOUTH

PACIFIC

OCEAN

NORTH

ATLANTIC

OCEAN

SOUTH

ATLANTIC

OCEAN

ARCTIC

OCEAN

ARCTIC

OCEAN

+5.5

EQUATOR

-4.5

+4.5+6.5

INDIAN

OCEAN

-1

EQUATOR

THE GALÁPAGOS

CAPE VERDE

EASTER ISLAND

MT ST HELENS

MT VESUVIUS

MT KRAKATOA

MT TAMBORA

MT EYJAFJALLAJÖKULL

SAN FRANCISCO EARTHQUAKE (1906)

VALDIVIA EARTHQUAKE (1960)

BAM EARTHQUAKE (2003)

TANGSHAN EARTHQUAKE (1976)

GREAT SENDAI EARTHQUAKE (2

011)

D

E

F

GH

I

L

M

PACIFIC

PLATE

NORTH

AMERICAN

PLATE

SOUTH

AMERICAN

PLATE

NAZCA

PLATE

EURASIAN

PLATE

INDO-

AUSTRALIAN

PLATE

PHILIPPINE

PLATE

AFRICAN

PLATE

MID-

ATLANTIC

RIDGE ANTARCTIC

PLATE

JUAN DE

FUCA

PLATE

COCOS

PLATE

CARIBBEAN

PLATE

ARABIAN

PLATE

IRANIAN

PLATE

AB

CD

EFG

HI

JK

LM

A

B

C

J

K

L

TIME ZONES

& TE C TO N I C

PL AT E S

32

33

Our plan

et’s map hasn

’t always

looked like th

is. Though ap

parently

fixed, the patt

ern of the co

ntinents

changes consta

ntly. Afloat o

n the so

ft mantle (se

e page 24), th

e tecto

nic plate

s that m

ake up th

e earth’s

crust m

ove at the sp

eed our hair

and fingernails gro

w. Yet where th

ey meet, t

heir gentle journeys

cause

devastat

ion as magm

a spills

from vo

lcanoes, o

r eart

hquakes re

lease pent-u

p energy.

Continental drift

has been happening s

lowly for 3

,000 million ye

ars, but ti

me zones b

egan only w

ith the

spread of railw

ays in th

e nineteenth century.

Before then to

wns kept th

eir own tim

e, observing th

e sun’s

zenith. But speeding tr

ains fo

rced natio

ns to sy

nchronise clo

cks to av

oid timetab

le clashes a

nd train cr

ashes.

Mapping the w

orld’s te

ctonic plates and time zones creates a

complicated jig

saw puzzle of drift

ing continents and hours lo

st or g

ained.

E Y E

FOVEA

LENS

CILLARY

BODY

PUPIL

CORNEA

IRIS

CHOROIDRETINA

BLIND

SPOT

BLOOD

VESSELS

LENS

SUSPENSORY

LIGAMENT

MUSCLE

SCLERA

OPTIC

NERVE

AQUEOUS

HUMOUR

A LONG-SIGHTED EYE (H

YPEROPIA)

A SHORT-SIGHTED EYE (M

YOPIA)

CONVEX LENS NEEDED

CONCAVE LENS NEEDED

SHORT EYEBALL

LIGHT FOCUSES BEHIND THE RETINA

IMPAIRED NEAR VISIO

N

LONG EYEBALL

LIGHT FOCUSES IN FRONT O

F THE RETINA

IMPAIRED LONG VISIO

N

Flicking alertly

from le

ft to rig

ht, our e

yes are the m

ain way

in which w

e gather inform

ation and in

terpret the w

orld. Y

et

turning light r

ays into eyesight d

emands a subtle m

ix of

optics, n

erves and brain processing.

A WORLD OF IN

FORMATION

oticing t

hat other a

nimals’ eyes s

eemed to glo

w in the dark

, ancie

nt

Greek thinkers

believed that

the human eye gave off v

isual “

fire”.

The objects at

which it

gazed re

flected th

e fire, m

aking them vis

ible.

But Germ

an scientist

Johannes K

epler dism

issed th

is idea. I

n 1604 he sugge

sted

that the eye co

ntains a

lens like th

at in a c

amera,

and that

the lens focuses a

n

image of th

e scene before us o

nto a ligh

t-sensiti

ve retin

a at th

e back of th

e eye.

This was

already a

radica

l idea fo

r the tim

e, but Kepler m

ade another, s

till more

amazi

ng claim

: that

the image

was upsid

e down.

To test t

his theory,

his sceptica

l followers

paid a v

isit to

the butch

ers. Returning

with bulls’

eyes, they c

arefully

peeled off the fle

shy layers

at the back

and re

placed

them with eggs

hells. Settin

g the eyes in

a window so

that

light sh

one through

them, they s

aw th

e world outsid

e projected on th

e almost-

clear

screen fo

rmed by

the shell. A

nd it was,

indeed, upside down.

THE MI N

D ’ S E Y E

How can th

at be, w

hen we appear

to see th

e world th

e right w

ay up? T

he answ

er

is our b

rain. O

ur eyes a

re just the fir

st stag

e of a very

clever a

nd complex

system. The im

age on th

e retin

a sends e

lectrica

l signals

along t

he optic nerve

to a

specialise

d part of th

e brain th

at deals

with vis

ion. From there, nerve

signals

travel

out to many o

ther regio

ns of th

e brain, w

hich in tu

rn give us th

e sensat

ion of

seeing the rig

ht way

up.

CORR E C T I NG O

UR S I GH T

Our brai

ns don’t j

ust flip th

e image

s from our e

yes: they d

o much, much more.

They process

a torre

nt of im

perfect

informatio

n, hiding the fau

lts and ensurin

g

that we se

e (or n

otice) o

nly that

which is

most useful. F

or exam

ple, there is

a

hole in your r

etina w

here the optic

nerve co

nnects. Your b

rain cle

verly co

nceals

this “blind sp

ot”, but a

simple te

st (see below) m

akes it obvio

us.

B L I ND F O R A

M O M E N T

To stop you getting giddy,

your brain switc

hes off your

vision when your eyes m

ove.

Don’t believe it?

Look at your

eyes in a m

irror, t

hen look

to the side and back. D

id you

see your eyes m

oving?

T I GE R I N

TH E B U S H

The edges of your fi

eld of

vision are especially sensitive

to movement. P

rove it: while

gazing straight a

head, hold

both arms out in

front o

f

you, then m

ove them apart

until your h

ands disappear.

Now wiggle your thumbs.

You’ll see th

e movement. W

e

probably evolved this abilit

y

to escape predators creeping

up behind us.

N

The six muscles

that tilt a

nd

turn the eye

react faste

r

than any other

human muscle.

+

M I ND T

H E GA P

To find your b

lind spot, hold th

e book at arm

’s length and cover o

ne eye. Gaze at th

e cross,

and bring th

e book slowly closer. The square will

disappear when it

falls on the blind spot.

34

TH

E F

IBO

NA

CC

I SE

QU

EN

CE

&

0

23

58

1321

3455

89144

233377

610987

1597

11

...

A

B

AB

THE FIBONACCI SPIRAL

THE G

OLD

EN REC

TAN

GLE

A+

B i s t o

A a s A

i s t o B

34

21

13

8

53

2

BE A

UT

I F UL

F I GU

RE S

Renaissance genius Leonardo

da Vinci illustrated a 1509 book

about the Golden Ratio and also

used it in his work. Hundreds

of years later, artists such as

Georges Seurat and Salvador Dalí

used the ratio in their paintings

and sculptures.

F I ND

I NG

GO

LD

People who believe in the Golden

Ratio look hard for examples of

it – and always find them

. One

person measured the height of

65 wom

en, and that of their

navels, and reported that their

ratio was the sam

e every time.

MIC

RO

SCO

P I C S P I R

AL

S

When Chinese scientists chilled

bubbles of silica, each one-

hundredth of a millim

etre across,

spiralling rows of bum

ps formed

on their surfaces in patterns that

followed the Fibonacci sequence.

What’s the secret of beauty? According to som

e of the world’s m

ost

respected thinkers, it’s a ratio. The Golden Ratio has set the

proportions of countless works of art and occurs w

ith

fascinating regularity in the natural world.

A WO

RLD OF IN

FORM

ATION

ED

ESPITE T

HE A

PPEAL O

F TH

E GO

LDEN

RAT

IO, T

HERE IS N

O SO

LID PR

OO

F TH

AT

IT’S M

ORE PLEA

SING

TO THE EYE THAN ANY OTHER PROPORTION.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Phi has some unique

properties as a number.

Adding 1 to it produces

the square of phi ( x ).

And subtracting 1 gives its

reciprocal (1/ ).

ver since the architects of ancient Egypt planned their magnificent

pyramids, m

usicians, artists and mathem

aticians have tried to achieve

perfect balance and beauty in their work. In the fourth century BC

, the

Greek m

athematician Euclid gave the first know

n definition of the Golden

Ratio (also called the Golden Section or the G

olden Mean). This is the

splitting of a line or shape into unequal parts, so that, as Euclid wrote,

“as the whole line is to the greater segm

ent, so is the greater to

the lesser”, which is w

idely believed to be an elegant and

visually satisfying design.

S E RI O

US S E R

I E S

Italian mathem

atician Leonardo Fibonacci calculated the Golden Ratio 800 years ago

with a series of num

bers that still bears his name. Beginning w

ith 1, he added another

1 to get 2. Then he added each number to the one before, like this:

1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34...

Dividing any of these num

bers by the one before it calculates the Golden Ratio

(1.61803398875...). What’s am

azing is that the series doesn’t have to start with

1 and 1 – you can use any two digits.

The Golden Ratio is such a significant num

ber that in 1909 Am

erican

mathem

atician Mark Barr gave it the G

reek letter phi ( ). He chose phi because

it’s the first letter of Phidias, which w

as the name of a fifth-century BC

Greek

architect who used the ratio in his w

ork.

THE N

UM

BER

I N N

ATURE

Even nature obeys this extraordinary law. The sam

e pattern defines the gracefully

curling shape of a nautilus shell and the

spiralling spikes of a pineapple. Of course,

nature knows nothing of m

athematics. The

ratio occurs because it provides the most

efficient spacing for growth. Leaves

sprouting from a stem

at angles defined

by the Fibonacci sequence grow to

capture the most sunlight possible, w

ith

the least shading of the leaves below.

18

NOTAT

ION

44

G B D

F A A

C E G

TREBLE

CLEF

REPEAT

BARLIN

ES

TIME SIG

NATU

RE

KEY SIG

NATU

RE

STAVE

TREBLE CLEFF

BASS

CLEF

E G B D

F F A C

E

CD

EF

GA

BC

DE

FG

AB

CD

EF

GA

BC

DE

FG

AB

C

CD

EF

GA

BC

DE

FG

AB

CD

EF

GA

BC

DE

FG

AB

C

MID

DLE C

SHA

RP

S

FLAT

S

SHA

RP

S

FLAT

S

C

D D

E

F

G G

A A

B

C

D D

E

F

G G

A A

B

C

D D

E

F

G G

A A

B

C

D D

E

F

G G

A A

B

SEMIBREVE = 1 W

HO

LE NO

TE

MIN

IM = 2 H

ALF N

OTES

CRO

TCH

ET = 4 QU

ARTER N

OTES

QU

AVER = 8 EIGH

TH N

OTES

SEMIQ

UAVER = 16 SIX

TEENTH

NO

TES

NO

TE VALU

ES

REST VALU

ES

A dot increases the length of a note by half.

BEAM

ED SEM

IQU

AVERS

BEAM

ED Q

UAVERS

e don’t know w

ho was the first to put m

usic to paper, but by the

fourth century BC G

reek musicians had begun using letters of their

alphabet to show the rising and falling pattern of a tune. To signify

a slightly higher (sharp) or lower (flat) pitch of a note, they turned letters sidew

ays

or upside-down. The G

reek system grew

until, by the fourth century AD

, it included

more than 1,600 different m

usical symbols.

I N

T RO

DUC I N

G N

EUM

E S

By the ninth century, a new notation began to em

erge. Monks singing in C

hristian

worship m

arked their song sheets with “neum

es” – a Greek w

ord for sign or breath.

These tick-marks rem

inded them how

the pitch changed from note to note, but gave

little real indication of which note to sing.

Then, in the tenth century, an anonymous m

usic copyist ruled a straight red line

above the words of a song to represent the F note below

middle C

.

The position of the neumes above and below

the line showed

their pitch. The line was called a staff, or stave, from

an old

Germ

an word m

eaning firm, or fixed.

This worked so w

ell that a second line was added above,

then a third. The following century Italian m

onk Guido d’A

rezzo (see right)

suggested using four or five lines, creating the stave familiar to today’s m

usicians.

DI G

THAT C R

AZ Y

RH

YTH

M

Of course, m

usic isn’t just about pitch: rhythm is just as im

portant. At first neum

es

could not properly reflect this, but they gradually evolved. By the thirteenth century

the monks copying plainchant m

usic were no longer using sloping lines, but instead

drew neat squares on or betw

een the lines. It was a short step to use these m

arks’

shape to indicate the length of the notes. Within a century, m

usic copyists had turned

the square into a diamond to represent a half note. To show

a long note they attached

a little tail, so that the note resembled a sm

all flag. By the fifteenth century the system

of black notes on five lines that we use today w

as virtually complete.

DO

- RE -M

I MA

N

Guido d’Arezzo not only

perfected modern notation,

he also invented the “Do-

Re-Mi” scale of rising notes

that helps budding musicians

to learn their scales. Guido

realised that each of the lines

of a famous hym

n to John the

Baptist began one note higher

than the line before. The lines

began with the syllables “U

t-

Re-Mi-Fa-Sol-La”. U

t was later

changed to Do because it was

easier to sing.

WH

AT

, NO

MU

S I C?

Outside Europe, detailed

notation has not always

been important. In Japan,

for example, m

uch musical

knowledge w

as passed down

by ear, and musicians’ guilds

guarded their tunes jealously.

The surviving notation only

hints at how these “secret”

pieces were perform

ed.

Ever since people first began to sing, musicians have passed on them

es,

riffs and whole songs by listening to each other. But to m

ake music last

longer than an echo, they had to figure out a way of w

riting it down.

A WO

RLD OF IN

FORM

ATION

WGuido d’Arezzo’s

improvem

ents to

notation cut the

time required to

teach monks m

usic

from ten years

to two.

20

SKEL

ETON

FIBULA

SKULL

CERVICAL

VERTEBRAE

THORACIC

VERTEBRAE

SPINAL

COLUMN

LUMBAR

VERTEBRAE

CRANIUM

MANDIBLE

HUMERUS

RADIUS

CARPALS

CLAVICLE

METACARPALS

PHALANGES

STERNUM

RIBS

PELVIS

SACRUM

COCCYX

SCAPULA

ULNA

TIBIA

PHALANGESMETATARSALS

TARSALS

FEMUR

PATELLA

IN THE AVERAGE ADULT SKELETON

BONES IN EACH EAR

CRANIAL BONES

PAIRS O

F RIBS

FACIAL BONES

BONES IN SPINAL COLUMN

BONES IN EACH FOOT

BONES IN EACH HAND

BONES IN EACH SHOULDER

TOTAL NUMBER O

F BONES

3

8

12

14

33

26

27

3

206

Our bones are m

iracles of n

atural engineerin

g. They are m

ade of

immensely stro

ng, rock-lik

e materia

l, yet t

heir hollo

w structure m

akes

them so light t

hat champion athletes can ju

mp higher than th

eir heads.

A WORLD OF IN

FORMATION

nly when we break one of o

ur 206 bones d

o we realis

e what an am

azing

job our skeleton norm

ally does. I

t makes u

p just one-fif

teenth of our

body weigh

t, yet it

can with

stand enorm

ous pressu

re. For exam

ple, the

bones in a c

hild’s arm

are str

ong enough to

support

a car.

And though our b

ones

are rig

id, our bodies b

end – there’s n

o itch we ca

n’t just a

bout reach

to sc

ratch.

These extraordinary

capabilit

ies come fro

m the mineral

that

bone is made

from: ca

lcium ap

atite. Laid

down exactly w

here it’s needed as

we grow, th

is

materia

l is an

engineer’s

dream. W

eight fo

r weigh

t, bone is

ten times s

tronger

than concre

te.

BENDY BOD I E S

Our skeleton fle

xes and bends n

imbly becau

se it’s made of lo

ts and lo

ts of

individual b

ones, fixed to

gether by a

cunning a

rrangement o

f slipping, s

liding,

twisting a

nd folding jo

ints. But ju

st how many b

ones are th

ere in a skeleton? It

depends on how old yo

u are, an

d where you sto

p countin

g. Children have

far

more because as

we grow up, our b

ones fuse to

gether. For e

xample, at

the base

of the sp

ine, where a t

ail gre

w on our ape an

cestors,

four infan

t bones jo

in up to

form th

e adult c

occyx.

If you co

unted the sk

eleton’s teeniest b

ony bits,

even a norm

al adult w

ould

have far

more than 206. In

the ear

tiny o

tolith bones, f

ine as dust,

help us bala

nce.

In tendons a

nd muscles, s

esamoid “se

same-se

ed” bones g

row in response to

stress

as we ag

e. And in th

e pineal glan

d deep in our brai

n we grow tin

y, gritt

y

bone particle

s calle

d “brai

n sand”. N

obody knows w

hy!

DEM BONE S , D

EM DRY B

ONE S !

When our lives e

nd, our bones w

ill be all

that’s

left of u

s. A burie

d body decay

s

within a f

ew years

, but the sk

eleton can su

rvive fo

r mille

nnia. Dentist

s can

identify a c

orpse from th

e teeth; fo

rensic sc

ientists c

an use a skeleton to

judge

age an

d sex; an

d from th

e size an

d shape of th

eir bones, a

rchaeologis

ts can even

gu

ess what

a perso

n’s occu

pation migh

t have

been when they w

ere alive.

A S P A R E F I NG E R

One in 200 of u

s has an extra

rib or tw

o, and about o

ne in

500 has a sixth finger o

r toe.

N O I S Y KN U C K L E S

The “CRACK!” t

hat your

knuckles make when you

bend them is th

e sound of the

liquid between each of th

e

bones boiling.

N O T S O F U N N Y

Nobody really has a

“funny bone”. T

he tingling

discomfort you get fr

om a

blow on the elbow is caused

by pressure on a nerve.

T A S T Y B O N E S

The fatty

marro

w inside our lo

ng bones is delicious when cooked. Archaeologists believe our a

ncestors were cannibals

because they have fo

und bones snapped open, seemingly intentio

nally, to get a

t the m

arrow with

in.

Bones are a vita

l store fo

r the body’s m

inerals and energy.

O

12

-2

-3

-4

-5

-6

-7

-8

-9

-10

-11

-12

0

+1

+2

+3

+4

+5

+6

+7

+8

+9

9.5

+3.5

-3.5 +10

+11

+12

NORTH

PACIFIC

OCEAN

NORTH

PACIFIC

OCEAN

SOUTH

PACIFIC

OCEAN

NORTH

ATLANTIC

OCEAN

SOUTH

ATLANTIC

OCEAN

ARCTIC

OCEAN

ARCTIC

OCEAN

+5.5

EQUATOR

-4.5

+4.5+6.5

INDIAN

OCEAN

-1

EQUATOR

THE GALÁPAGOS

CAPE VERDE

EASTER ISLAND

MT ST HELENS

MT VESUVIUS

MT KRAKATOA

MT TAMBORA

MT EYJAFJALLAJÖKULL

SAN FRANCISCO EARTHQUAKE (1906)

VALDIVIA EARTHQUAKE (1960)

BAM EARTHQUAKE (2003)

TANGSHAN EARTHQUAKE (1976)

GREAT SENDAI EARTHQUAKE (2

011)

D

E

F

GH

I

L

M

PACIFIC

PLATE

NORTH

AMERICAN

PLATE

SOUTH

AMERICAN

PLATE

NAZCA

PLATE

EURASIAN

PLATE

INDO-

AUSTRALIAN

PLATE

PHILIPPINE

PLATE

AFRICAN

PLATE

MID-

ATLANTIC

RIDGE ANTARCTIC

PLATE

JUAN DE

FUCA

PLATE

COCOS

PLATE

CARIBBEAN

PLATE

ARABIAN

PLATE

IRANIAN

PLATE

AB

CD

EFG

HI

JK

LM

A

B

C

J

K

L

TIME ZONES

& TE C TO N I C

PL AT E S

32

33

Our plan

et’s map hasn

’t always

looked like th

is. Though ap

parently

fixed, the patt

ern of the co

ntinents

changes consta

ntly. Afloat o

n the so

ft mantle (se

e page 24), th

e tecto

nic plate

s that m

ake up th

e earth’s

crust m

ove at the sp

eed our hair

and fingernails gro

w. Yet where th

ey meet, t

heir gentle journeys

cause

devastat

ion as magm

a spills

from vo

lcanoes, o

r eart

hquakes re

lease pent-u

p energy.

Continental drift

has been happening s

lowly for 3

,000 million ye

ars, but ti

me zones b

egan only w

ith the

spread of railw

ays in th

e nineteenth century.

Before then to

wns kept th

eir own tim

e, observing th

e sun’s

zenith. But speeding tr

ains fo

rced natio

ns to sy

nchronise clo

cks to av

oid timetab

le clashes a

nd train cr

ashes.

Mapping the w

orld’s te

ctonic plates and time zones creates a

complicated jig

saw puzzle of drift

ing continents and hours lo

st or g

ained.

Richard Platt & James Brown

Over alles non-fictie | kennis

Zo zit een orkest in elkaar. Alles over schroeven en

spijkers. De structuur van atomen. Penselen en

kwasten. De fasen van de maan. Papierformaten.

Rivieren. Het menselijk skelet. Wolkensoorten. Ver -

schillende knopen. Je kunt het zo gek niet bedenken of

je vindt het in dit boek.

Door de schitterende vormgeving zie je in één

oogopslag de inhoud van ieder onderwerp. Heldere

teksten die variëren van verbazingwekkende feiten tot

vrolijke anekdotes loodsen je moeiteloos door de

meest ingewikkelde onderwerpen.

Over alles is een boek om van te smullen. Nog

nooit was kennis zo leuk! Wie begint te kijken en te

lezen zal niet meer kunnen stoppen. Straks praat ook

jouw kind op het schoolplein, of jijzelf in de kroeg of

tijdens een chique diner, over het zonnestelsel en de

mogelijkheid van leven op andere planeten. Of je tikt

het alfabet in morse op tafel, of beeldt het uit met

vlaggen. Of je imponeert in het museum met jouw

onfeilbare blik voor de gulden snede. Of je legt even

uit hoe een vliegtuig kan vliegen. Of…

Schiet op! Bekijk dat boek!

Het mooiste geschenk voor de feestdagen: een hebben-

boek voor werkelijk alle leeftijden dat niemand wil

missen!

Richard Platt heeft al meer dan honderd non-fictie -

boeken geschreven, met name voor kinderen. Hij won

onder meer de Blue Peter Book Award for Best Book with

Facts en is een van de zeer weinigen die met een non-fictie-

boek de Greenaway Medal in de wacht sleepten. Hij schreef

ook voor volwassenen – onder meer over smokkelarij over

zee.

WWW.RICHARDPLATT.CO.UK

James Brown is ontwerper en illustrator. Hij werkt vooral

met zeefdrukken en linosnedes. Jarenlang maakte hij

ontwerpen voor stoffen, voor onder meer Levi’s en Louis

Vuitton. Tegenwoordig drukt hij op papier en werkt hij onder

meer voor The Guardian en het Victoria and Albert Museum.

WWW.JAMESBROWN.INFO

Nog nooit was kennis zo leuk!

11

P R O M O T I E- Leesexemplaar op aanvraag- Winactie met Zo Zit Dat- Aandacht in Kinderboekenpodium- Advertentie en leesfragment in Boekenkrant- Aandacht op hebban.nl- Video op deboekenbaas.nl

oorspronkelijke titel: A World of Information | vertaling: Jesse Goossens | formaat: 37 x 27 cm

[gebonden], 64 pag. | prijs: € 17,50 | ISBN: 978 90 477 0877 3 | leeftijd: 11+ | NUR: 210 | verschijnt: oktober 2016

P R O M O T I E- Boekhandelstournee Anke de Vries- Promotieposter- Aandacht in Kinderboekenpodium- Reizende expositie van de prenten van

Piet Grobler- Interviews in onder meer AD Magazine- Winactie op hebban.nl

De vogels van Piet Grobler li

jken zo van het papier

te vliegen. H

iermee krijg

t ieder c

adeautje vleugels!

nettoprijs

: € 69,96 | i

sbn: 9

78 90 477 6190 7 | verschijn

t: okto

ber 2016

formaat: 21,5 x 25,5 cm | [gebonden], 32 pag. | prijs: € 13,95 | ISBN: 978 90 477 0851 3

leeftijd: 4+ | NUR: 273 | verschijnt: oktober 2016

Anke de Vries & Piet Grobler

Antonia dieren

Antonia houdt van zingen. Eigenlijk is ze de Bianca

Castafiore van het bos. Als ze haar stem in alle vroegte

laat schallen, kreunen de dieren. Ze komen weliswaar

hun nest uit, maar zouden Antonia’s keeltje het liefst

omdraaien.

Op een dag krijgt Antonia er genoeg van en gaat ze

ervandoor. Pas dan merken de dieren wat ze missen.

Ze worden niet op tijd wakker en ergens – ergens –

missen ze zelfs dat luide gekweel.

Als Antonia in vermomming terugkeert, hoort ze

de dieren alle lof over haar zingen en besluit ze te

blijven.

Om de volgende ochtend haar aanwezigheid weer

luidkeels te laten blijken…

Op december is niet alleen de goedheilig man jarig.

Anke de Vries zag op die dag ook het licht – dit jaar

tachtig jaar geleden. Om dat te vieren, maakte Piet

Grobler, meester in de vogeltjes, een extra kleurig

prentenboek van het nooit eerder gepubliceerde

verhaal Antonia.

Anke de Vries schreef al talloze kinderen jeugdboeken, waar-

onder klassiekers als Blauwe plekken, Het geheim van Mories Besjoeren Belledonne kamer 16. Veel van haar jeugdboeken spelen in haar

geliefde Frankrijk, waar ze woont. Dat geldt ook voor Littekens,

haar eerste young-adultroman, die dit voorjaar verscheen.

Piet Grobler werkte jarenlang als redacteur, grafisch vormge-

ver, freelance kunstenaar en illustrator. Sinds 2009 is hij illustra-

tiedocent aan de University of Worcester in Engeland. Daar was

hij ook nauw betrokken bij de oprichting van het International

Centre for the Picture Book in Society. Grobler heeft voor zijn

werk talloze prijzen ontvangen. Bij Lemniscaat zijn al meerdere

door hem geïllustreerde boeken verschenen, waaronder Balladevan de Dood van Koos Meinderts en Harrie Jekkers.

WWW.PIETGROBLER.COM

De kleurigste vogels van Piet Grobler vliegen door het jubileumprentenboek van Anke de Vries

13

A N T O N I AAnke de Vries

Prenten door Piet Grobler

L E M N I S C A ATDe keuze

van

barbara!

Mories is de held van de kinderen in de buurt. Tot

Brigit zijn foto herkent in een Franse krant – en daar-

bij staat . Dan wordt Mories opgepakt

voor een roofoverval...

form

aat:

14,3

x 2

1,5 c

m |

[geb

onde

n], 1

12 p

ag.

prijs

: € 14

,95

| ISBN

: 978

90

477

0830

8

NUR

: 283

| ve

rsch

ijnt:

okto

ber 2

016

In het archief van zijn opa vindt Robert een notitie-

boekje en een kogel. Op vakantie in Frankrijk ontdekt

hij dat de voorwerpen te maken hebben met een

moord die in de oorlog is gepleegd.

form

aat:

14,3

x 2

1,5 c

m |

[geb

onde

n], 1

36 p

ag.

prijs

: € 14

,95

| ISBN

: 978

90

477

0828

5

NUR

: 283

| ve

rsch

ijnt:

okto

ber 2

016

Als Jerry, Bram, Linda en Hassan hun school binnen-

gaan, komen ze terecht in een ravage. De muren zijn

beklad met racistische leuzen. Iedereen helpt mee om

de school te verven, maar dan gebeurt het opnieuw...

form

aat:

14,3

x 2

1,5 c

m |

[geb

onde

n], 1

28 p

ag.

prijs

: € 14

,95

| ISBN

: 978

90

477

0829

2

NUR

: 283

| ve

rsch

ijnt:

okto

ber 2

016

Judiths moeder wordt vaak boos. Dan slaat ze Judith,

soms zo erg dat ze blauwe plekken krijgt. Op school

durft Judith niets te vertellen, tot ze Michiel leert ken-

nen. Bij hem thuis ziet ze dat het ook anders kan.

form

aat:

14,3

x 2

1,5 c

m |

[geb

onde

n], 1

84 p

ag.

prijs

: € 14

,95

| ISBN

: 978

90

477

0827

8

NUR

: 283

| ve

rsch

ijnt:

okto

ber 2

016

Haar vier meest bijzondere titels hebben we in een

nieuw jasje gestoken en Anke is zelf nog eens door

de teksten gegaan om ze feestelijk op te frissen. Nu

kunnen ook toekomstige generaties genieten van de

boeken die al honderdduizenden harten stalen.

AN K E D E V R I E S WO R DT 8 0E N DAT V I E R E N W E !

van1 OKTOBER 2016TOT 1 JANUARI 2017 € 12,50

Over Koken voor de keizer:

‘Fris verteld sprookjesdebuut met een

originele twist, dat knipoogt naar

klassiekers als Koning van Katoren en

De-verhalen-van-duizend-en-één-nacht.’

– de Volkskrant

‘Zo geloofwaardig en spannend − ik

heb het boek niet meer neergelegd.’

− Jeanne Perdaems,

Boekhandel Stevens

P R O M O T I E- Advertentie en leesfragment in Boekenkrant- Lessuggesties - Interview op deboekenbaas.nl- Promotieposter- Grote recensie-actie met boekbloggers

formaat: 21,5 x 14,3 cm | [gebonden], 280 pag. | prijs: € 14,95 | ISBN: 978 90 477 0866 7

leeftijd: 12+ | NUR: 283 | verschijnt: september 2016

Marloes Morshuis

Borealis spanning

Tien dagen en drie uur. Zo lang was hij nu in Borealis.

Het enige goede nieuws was dat Joppe nietmeer bang was dat ze hem dood gingen maken.

Hij veegde zijn handen af aan zijn broek enklom een paar meter hoger om zijn werk van eenafstandje te bekijken. Het had uren gekost om genoeg grote takken te vinden om de letters tevormen, maar nu lag zijn noodkreet goed zicht-baar op de berghelling. HELP. Nu alleen nog eenhelikopter met een oplettende piloot en misschienkwam er dan een eind aan deze nachtmerrie.

Met deze zinnen sleurt Marloes Morshuis haar lezers de

beklemmende wereld van Borealis in.

Joppe is ontvoerd – en niet alleen hij. In het koude,

verafgelegen Borealis wachten honderdtachtig kinderen

van over de hele wereld op hun lot, bewaakt door de

Crew en beheerst door de Trias. In Borealis ontbreekt

het de kinderen aan niets. Ze krijgen les, goed te eten en

leren op eigen benen te staan, maar de regels zijn streng

en de hekken hoog.

Als de kinderen horen waarom ze zijn weggerukt uit

hun vertrouwde omgeving, realiseren ze zich dat hun

lot verbonden is met dat van de wereld. De Trias heeft

hen uitverkoren voor een bijzondere toekomst, maar

zitten de kinderen daar wel op te wachten?

Terwijl de lange en koude winter voor de deur staat,

stijgt de temperatuur in Borealis tot een kookpunt.

Joppe laat zich er niet onder krijgen en doet alles om

zijn vrijheid terug te krijgen. Maar niet iedereen binnen

Borealis is hem even gunstig gezind…

Marloes Morshuis is zelfstandig (tekst)schrijver en

redacteur. Tien jaar lang werkte ze als campagne -

coördinator voor een politieke partij. In 2015 debuteerde

ze bij Lemniscaat met het bejubelde Koken voor de keizer.

WWW.MARLOESMORSHUIS.NL

Een meeslepend enschokkend avontuur metverstrekkende gevolgen

17

Na haar succesdebuut Koken voor de keizer komt Marloes

Morshuis terug met een bloedstollend avonturen -

verhaal. Een verhaal dat zijn tentakels heeft in onze

alledaagse werkelijkheid en niet alleen Joppe, maar ons

allemaal aan het denken zal zetten.

De keuze van robin!

P R O M O T I E- Aandacht in PipaPanda (het blad

van de WNF Bamboeclub)- Samenwerking met bladen als

Hart voor dieren en Puur natuur

oorspronkelijke titel: A First Book of Animals | vertaling: Jesse Goossens | formaat: 28,8 x 26 cm

[gebonden], 108 pag. | prijs: € 19,95 | ISBN: 978 90 477 0793 6 | leeftijd: 6+ | NUR: 274 | verschijnt: november 2016

Nicola Davies & Petr Horáček

Zo mooi zijn dieren non-fictie | dieren

In betoverende woorden en prenten die je recht de

natuur in trekken, geven Nicola Davies en Petr Horáček(Kleine muis zoekt een huis) de mooiste, meest bijzondere

en fascinerende dieren gestalte.

Tientallen dieren passeren de revue. We maken een

wereldreis langs de giraffes, olifanten en leeuwen van de

jungle, de kwallen en walvissen in de diepzee, via bever-

dammen en spinnenwebben belanden we bij koala’s,

panda’s en vuurvliegjes… Er is zoveel te zien en zoveel

om je over te verwonderen dat het net is als in de echte

dierenwereld: je raakt nooit uitgekeken en je wilt steeds

weer terug.

Nicola Davies is zoöloog en presenteerde voor de

en Animal Planet een dierenprogramma voor kinderen.

Zo mooi zijn dieren staat dan ook vol met de meest op-

zienbarende, verrassende en vrolijk stemmende weetjes.

Nicola Davies is zoöloog en schrijfster. Voor de BBC

presenteerde zij jarenlang het dierenprogramma The ReallyWild Show. Nicola schrijft voor kinderen én volwassenen.

WWW.NICOLA-DAVIES.COM

Petr Horáček groeide op in Tsjecho-Slowakije en woont

tegenwoordig in het Verenigd Koninkrijk. Hij is illustrator

en prentenboekenmaker. Bij Lemniscaat verschenen onder

meer zijn boeken Het lied van de blauwe pinguïn, GekkeGeppie Gans en Kriebelbeestjes.

WWW.PETRHORACEK.CO.UK

Het mooiste eerste dierenboekdat ieder kind moet krijgen

19

‘Samen met Horáček maakte Davies deze schitte-

rende viering van de wonderen van het leven. Het

is een boek dat in geen enkel hokje past: deels

poëtisch, deels prentenboek, deels non-fictie. Ik

ben weg van de inspirerende aanpak die ze hebben

gekozen, waarbij ze een lyrische, toegankelijke

tekst gebruiken om feitjes onder woorden te bren-

gen die de lezers zullen fascineren.’

– Bookseller, keuze van de redactie

De keuze

van

NADINE!

T I P V O O R D E B O E K H A N D E LZet een prentenboekenmolen vol met dierenprenten-boeken bij de dierenwinkel. Neem contact op met uwvertegenwoordiger voor meer informatie.

De pers over Maak monsters,

mensen en andere mormels:

‘Een geweldig gaaf doeboek. […] En zul-

len we wedden dat jij nog mooier kunt

tekenen, verzinnen en kleuren dan die

Beroemde Tekenaars?’

– coolesuggesties.nl

prijs: € 12,50 | ISBN: 978 90 477 0741 7

oorspronkelijke titel: Draw It! Colour It! Beasts | vertaling: Jesse Goossens | formaat: 22,4 x 28,7 cm

[paperback], 120 pag. | prijs: € 12,50 | ISBN: 978 90 477 0854 4 | leeftijd: 6+ | NUR: 214 | verschijnt: oktober 2016

Diverse illustratoren

Bedenk bullebakken, braveriken en andere beesten doeboek | dieren

Na het succes van Maak mensen, monsters en andere

mormels zijn de topkunstenaars aan de slag gegaan

om een nieuw uitdagend doeboek te maken. Het is ze

gelukt een nog vrolijker en creatiever tekenboek te

maken dan het eerste deel!

Axel Scheffler (De Gruffalo) laat je een octopus

afmaken die een eenmansband vormt. Welke instru-

menten ga je hem allemaal geven? Een monster van

Marta Altés (Nee!) ligt heerlijk te relaxen, maar

waarop? Alexis Deacon (Ik ben Harry Vink) heeft een

hele kudde wezens getekend, maar niemand heeft nog

een gezicht. Wat zit er in de maag van een krokodil?

Wat heeft het monster van Loch Ness op haar rug?

Kun jij de draak mooie schubben geven? En wat zit er

toch in die kooi?

Houd je potloden in de aanslag en vul de herfst- en

kerstvakantie én elk vrij momentje tussendoor met

het tekenen van bullebakken, braveriken en andere

beesten.

Teken en kleur met de bestetekenaars van de wereld

21

P R O M O T I E- Aandacht in Kinderboekenpodium- Aandacht in Knutselfun- Samenwerking met Stichting Tekenen voor Kinderen

P R O M O T I E- Samenwerking met vrouwenbladen

en mamamagazines- Heeft u de Raad eens-display al?

Of bent u toe aan een nieuwe vulling,inclusief knuffels? Neem voor meerinformatie contact op [email protected].

oorspronkelijke titel: Guess How Much I Love You in the Winter | vertaling: Jesse Goossens | formaat: 23 x 25 cm


Sam McBratney & Anita Jeram

Raad eens hoeveel ik van je hou in de winter raad eens…

Hazeltje en Grote Haas lopen door een glinsterend

sneeuwlandschap en spelen ‘Ik zie, ik zie wat jij niet

ziet’.

Door de glitterrijke doorkijkjes speur je mee naar

wat ze zien: een blaadje, een veertje, water, een

schaduw… Maar dan heeft Grote Haas een wel heel

moeilijke:

‘Het is klein... Het heeft de kleur van hazelnoten...Het is het liefstewat ik heb...En het kan huppen.’

Wat zou dat nu zijn?

Lees dit boek van de makers van Raad eens hoeveel ik

van je hou samen met de grote en kleine mensen van

wie jíj het meeste houdt.

Dankzij Raad eens hoeveel ik van je hou kon Sam McBratney

zijn lerarenbestaan opgeven om zich geheel aan schrijven

te wijden. In Nederland won hij in 1995 de Zilveren Griffel

voor Raad eens hoeveel ik van je hou.

Anita Jeram werd ontdekt toen haar tekendocent wat

tekeningen van haar meenam naar uitgeverij Walker Books.

Inmiddels kent de hele wereld Hazeltje, die zij gestalte

heeft gegeven.

WWW.ANITAJERAM.COM

Een winters liefdesverhaalvan de beroemdste hazenter wereld

23

Luxe pop-up-editie

W A T Z E G J E M E N O U ?Deel de flyer (verkrijgbaar op aanvraag)met deze cartoon uit en laat uw klantende tekst verzinnen. De mooiste, beste,leukste inzending wint een doorLemniscaat gesponsord boekenpakket!

Deadline: 15 januari 2017

oorspronkelijke titel: A Place to Call Home | vertaling: Jesse Goossens | formaat: 24,4 x 28,8 cm


Alexis Deacon & Viviane Schwarz

Op weg naar huis avontuur

Als zeven broers te groot worden voor hun ouderlijk

huis, gaan ze op weg, de wijde wereld in, om een

nieuwe woning te vinden. Maar die wijde wereld is

vol gevaren. Ze steken een zee over, beklimmen een

berg, verdwalen bijna in een labyrint en… komen

aan het eind van de wereld.

De grootse, gevaarlijke wereld is mooier dan ze

ooit hadden kunnen dromen.

Het duo dat we kennen van Ik ben Harry Vink slaat

opnieuw toe. De droogkomische teksten van Alexis

Deacon en de giechelgrappige tekeningen van

Viviane Schwarz maken dit verhaal tot een prenten-

boek om van te smullen.

Alexis Deacon schrijft en illustreert prentenboeken. Hij won

al twee keer de The New York Times Best Illustrated Children’s

Book Award. Ook zijn teksten werden van meet af aan geroemd

om hun scherpte en droge humor.

WWW.ALEXISDEACON.BLOGSPOT.NL

Viviane Schwarz is geboren in Duitsland. Na een studie

Amerikaanse taal en literatuur verhuisde ze naar Engeland,

waar ze afstudeerde in verhalende illustratie. Ze is altijd op

zoek naar nieuwe stijlen – ook in haar prentenboeken.

WWW.VIVIANESCHWARZ.CO.UK

De hilarische zoektochtvan zeven hamstersnaar een eigen plek

25

P R O M O T I E- Cartoonactie: wat zeggen de hamsters volgens jou?- Aandacht in Kinderboekenpodium- Samenwerking met lifestylebloggers

T I P V O O R D E B O E K H A N D E LZet een prentenboekenmolen vol met dierenpren-tenboeken bij de dierenwinkel. Neem contact opmet uw vertegenwoordiger voor meer informatie.

Toen ik acht was, moest de hele klas op een middageen opstel maken over wat we later wilden worden.Mevrouw Box liep door het lokaal en vroeg ons omde beurt op te staan en voor te lezen wat we haddengeschreven. Zachary Olsen wilde voetballen in deeredivisie. Lexi Taylor wilde actrice worden. HarryBeaumont was van plan het tot premier te schoppen.Simon Allen wilde Harry Potter zijn, zo graag zelfsdat hij het seizoen daarvoor met een hobbyschaareen bliksemschicht in zijn voorhoofd had gekerfd.Voor mij hoefde dat allemaal niet.Wat ik had opgeschreven was dit:

Ik wil een meisje worden.

HOOFDSTUK I

P R O M O T I E- Boekenlegger- Lessuggesties - Bloggerstournee- Winactie op Goodreads- Winactie met coc Amsterdam- Samenwerking met iedereen - Advertentie en leesfragment in Boekenkrant- 20 november: Nationale Transgenderdag

oorspronkelijke titel: The Art of Being Normal | vertaling: Lydia Meeder | formaat: 14,3 x 21,5 cm

[paperback], 400 pag. | prijs: € 16,95 | ISBN: 978 90 477 0849 0 | leeftijd: 15+ | NUR: 285 | verschijnt: september 2016

Lisa Williamson

Wie is nou normaal? transgender

David weet al zijn hele leven dat hij een meisje wil

worden. Maar alleen zijn twee beste vrienden delen

zijn geheim – zelfs zijn ouders hebben geen idee.

Leo zit dit jaar voor het eerst op dezelfde school als

David. Van zijn vorige school moest hij vertrekken om

redenen waarover hij liever niet praat. Wel is duidelijk

dat hij zich maar beter koest kan houden, omdat het

anders ook op deze school mis zal gaan.

En dat gaat het al snel... Leo timmert een jongen

tegen de grond die David pest, en wordt bijna van

school gestuurd.

Dit is het begin van een bijzondere vriendschap

tussen twee jongens die ieder een geheim herbergen

en erachter komen dat ze bij elkaar zichzelf kunnen

zijn.

Lisa Williamson heeft een tijdlang jongeren begeleid

die worstelden met genderkwesties. Dat merk je aan

de liefdevolle manier waarop ze met het onderwerp

omgaat. De lezer blijft daardoor met een prettig

gevoel achter na het omslaan van de laatste pagina.

Lisa Williamson studeerde podiumkunsten aan de

universiteit van Middlesex. Ze is acteur en speelt vaak in

reclamespotjes. Ze werkte ook twee jaar voor de Gender

Identity Development Service in Londen, de dienst die

jongeren onder de achttien met genderproblemen helpt.

Wie is nou normaal? is haar debuut.

WWW.LISAWILLIAMSONAUTHOR.COM

Het hartveroverendeverhaal van een jongendie een meisje wil zijn

27

YA

Thema Vlaamse Jeugdboekenmaand(1 tot 31 maart 2017): M/V/X

‘A tour de force of underwater awesomeness and

emotion, showcasting what an artist can do with a

few pastels, black paper and something fundamental

to express.’

– The New York Times

‘De vissen spatten uit het water. […] Het prentenboek

helpt peuters en kleuters bij het herkennen en benoe -

men van emoties. Maar los daarvan is het een

prach tig werk om eindeloos door te bladeren.’

– Het Parool

ISBN: 978 90 477 6172 3

Adviesprijs: € 4,95

Linnen

tasje

ISBN

: 978

90

477

6181

5pr

ijs: €

32,

50 (n

etto

) per

10 e

x.

H E T A L F A B E T V A N M I E S V A N H O U TDownload op lemniscaat.nl/Boekhandel hetalfabet van Mies van Hout in de stijl vanVrolijk en schrijf daarmee de naam van uwboekhandel. Geweldig voor in uw etalage,op de deur, bij de kassa of zelfs als e-mailhandtekening!

formaat: 33,7 x 27 cm | [gebonden], 40 pag. | prijs: € 19,95 | ISBN: 978 90 477 0879 7

leeftijd: 2+ | NUR: 273 | verschijnt: november 2016

Mies van Hout

Vrolijk – maxi-kartoneditie lemniscaat voor beginners

Wie Vrolijk nog niet kent heeft de laatste jaren onder een

steen geleefd. Het boek waarin Mies van Hout in spranke-

lende kleuren kinderen laat kennismaken met emoties

veroverde de harten van mensen van alle leeftijden,

wereldwijd. Het voert de kijkers mee van benieuwd naar

boos en van verdrietig naar verliefd.

Het meest bijzondere van het boek is dat het kinderen

helpt – het helpt hen te praten over hun emoties, en de

emoties van anderen te herkennen. Bladerend door het

boek vertellen ze wat ze hebben meegemaakt en hoe ze

zich daarbij voelden.

Vrolijk wordt veelvuldig ingezet door begeleiders van

autistische kinderen, in psychische hulpverleningen en

op scholen. Het is, kortom, een onmisbaar boek voor

iedereen. Niet voor niets won Vrolijk de Kinderboek -

winkelprijs en werd het genomineerd voor de prestigieuze

Deutsche Jugendliteraturpreis. Mies van Hout tekende zelf

de woorden voor de inmiddels dertien vertalingen waarin

haar prachtboek over de wereld verschenen is.

De onverwoestbaar grote maxi-kartoneditie is ideaal

voor iedere groep – van peuterschool tot pedagogische

opleiding – en natuurlijk voor iedere kinderkamer.

Om nóg meer van te genieten!

Mies van Hout is illustrator en grafisch vormgever. Voor

Lemniscaat illustreerde zij meerdere prentenboeken, waar -

onder Bang mannetje en Schatje en Scheetje en liedjesprenten-

boeken als Op een grote paddenstoel en Poesje mauw.

Wereldwijd beroemd werd ze met haar eigen werken Vrolijk,

Vriendjes, Verrassing en het Kinderboekenweekprentenboek

Speeltuin.

WWW.MIESVANHOUT.NL

Dekinderboek -klassieker voor deallerjongsten, nu in maxi-kartoneditie!

29

Adviesprijs: € 4,95

Julia Donaldson & Axel Scheffler

Wie is er bang voor de Gruffalo? – handpopboek

De Gruffalo komt tot leven in dit prachtige handpopboek.

De Gruffalo jaagt Vos, Slang en Uil de stuipen op het lijf! Maar de

kinderen op schoot niet: zij schudden zijn poot, krabben aan zijn

neus, kietelen zijn paarse stekels én… maken hem aan het schrikken.

Maar dat is eigenlijk zielig voor de Gruffalo, dus hij krijgt een heel

dikke knuffel voordat het boek wordt dichtgeslagen.

En dan wordt het héél snel weer opengedaan om opnieuw te

beginnen!

Stiekem is de Gruffalo hetmeest knuffelige dier vanhet donkere bos

oorspronkelijke titel: Who Is Afraid of the Gruffalo? | vertaling: Jesse Goossens | formaat: 26 x 26 cm

[kartonboek], 12 pag. | prijs: € 22,50 | ISBN: 978 90 477 0823 0 | leeftijd: 3+ | NUR: 273 | verschijnt: september 2016

Volg de stap-voor-stap-recepten om de lekkerste gerechten

uit het donkere bos te maken. Verrukkelijke vlijmscherpe

klauwen, knapperige eeltige knieën, paarse stekelpannen -

koeken, kikkermuffins, muizentoast, Gruffalotartaar…

Dit vrolijke kookboek staat vol met de leukste ideeën voor

ontbijtjes, lunch en avondeten, feestjes en partijtjes. Kortom:

Gruffalofans de keuken in!

Begint je maag al te grommen? Aan de slag!

31oorspronkelijke titel: Gruffalo Crumble and Other Recipes | vertaling: Jesse Goossens | formaat: 20 x 25 cm



Gruffalotaart en andere recepten gruffalo

P R O M O T I E- Kinderfeestsuggesties op

lemniscaatleuks.nl- Samenwerking met foodbloggers

Maak je eigen uilenijs,slangenpastei, geroosterde vosen natuurlijk… Gruffalotaart!


Het Grote Gruffalo Doeboek

Regenachtige herfstdagen en lange winteravonden

worden een feest met dit veelzijdige doeboek. Je leert

hoe je Uil kunt knutselen en hoe je een compleet

mini-schaduwpoppentheater kunt maken (en er dan

natuurlijk een voorstelling uit kunt voeren). Axel

Scheffler zelf doet voor hoe je een Gruffalo tekent.

Er zijn geweldige Gruffalospelletjes te ontdekken,

puzzels te maken en platen in te kleuren. Je kunt een

volledige Gruffalolunch maken met de recepten die

hierin staan. Er zijn quizzen te maken – ben jij een

Gruffalo-expert? – en je leert Julia Donaldson, de

schrijfster van De Gruffalo, beter kennen.

Dit en nog veel meer kun je beleven als je samen

met je vrienden uit het donkere bos op stap gaat in dit

Grote Gruffalo Doeboek…

Uren knutselen,spelen en puzzelenmet de Gruffalo

oorspronkelijke titel: The Gruffalo 2016 Annual | vertaling: Jesse Goossens | formaat: 22 x 29 cm

[gebonden], 56 pag. | prijs: € 12,50 | ISBN: 978 90 477 0825 4 | leeftijd: 6+ | NUR: 214 | verschijnt: oktober 2016


Het Grote Gruffalo Doeboek

Het kind van deGruffalo gaat opzoek naar de GroteGevaarlijke Muis – mét geluid

33

oorspronkelijke titel: The Gruffalo’s Child. Soundbook | vertaling: Jesse Goossens | formaat: 27,7 x 31,5 cm



Het kind van de Gruffalo – geluidenboek gruffalo

Natuurlijk ken je het verhaal al van het kind van de

Gruffalo. Nieuwsgierig geworden door het verhaal van

haar vader gaat ze op zoek naar die mythische muis

die hem ooit vreselijk bang maakte.

Nu krijgt het verhaal een extra dimensie, want met

interactieve knoppen kun je van het voorleesverhaal

een compleet hoorspel maken.

Ga met het kind van de Gruffalo op stap in het be-

sneeuwde donkere bos vol geluiden.

Luister hoe ze in een wilde winternacht op haar

tenen door de sneeuw loopt, op zoek naar de Grote

Boze Muis.

Hoor Vos grommen, Slang sissen en de Gruffalo

snurken in deze interactieve versie van het beroemde

verhaal. Met tien geweldige geluiden.

Natuurlijk kent u onze grote Gruffalomolen. Misschien heeft

u hem zelfs in de winkel staan. Dat zien we graag!

Om ook de winkels die geen ruimte hebben voor deze

manshoge prentenboekenheld te laten meegenieten van het

Gruffalo-succes, hebben we nu in samenwerking met de onvolprezen

displaybouwer Werkhaus een Gruffalo-tafeldisplay gemaakt.

Het is een display geworden die naar onze stellige overtuiging in iedere

boekhandel een plaats zou moeten krijgen. Aantrekkelijk, herkenbaar en

prachtig afgewerkt, zoals alle Werkhaus-producten.

Wij bieden u deze display gratis aan bij bestelling van een Gruffalo-boeken-

en -merchandisepakket. Wees er snel bij: de voorraad displays is beperkt!

GruffaloDeGruffaloDe

Display

aantal isbn titel prijs totaal

3 978 90 477 0823 0 Wie is er bang voor de Gruffalo? – handpopboek € 22,50 € 67,50

3 978 90 477 0824 7 Gruffalotaart en andere recepten € 14,95 € 44,85

3 978 90 477 0825 4 Het Grote Gruffalo Doeboek € 12,50 € 37,50

3 978 90 477 0833 9 Het kind van de Gruffalo – geluidenboek € 17,95 € 53,85

2 978 90 563 7184 5 De Gruffalo € 13,95 € 27,90

2 978 90 563 7417 4 De Gruffalo – kartonboek € 8,95 € 17,90

2 978 90 563 7622 2 Het kind van de Gruffalo € 13,95 € 27,90

2 978 90 563 7974 2 Het kind van de Gruffalo – kartonboek € 8,95 € 17,90

1 978 90 477 0748 6 Cassette met kartonedities € 16,95 € 16,95

1 978 90 477 0594 9 Het Gruffalo Geluidenboek € 17,95 € 17,95

3 503 45 666 0347 9 Pluchen Gruffalo mini VE3 € 9,95 € 29,85

3 503 45 661 2454 7 Pluchen Gruffalo middel VE3 € 19,95 € 59,85

6 503 45 666 0156 7 Sleutelhanger Gruffalo VE6 € 7,95 € 47,70

3 503 45 666 0348 6 Pluchen kind van de Gruffalo mini VE3 € 9,95 € 29,85

47 978 90 477 6194 5 Winkelwaarde t.w.v. € 497,45

U krijg de display GRATIS als u onderstaande vulling bestelt!

GruffaloGruffalo

Welke boeken leest u de komende Nationale Voorleesdagenvoor in uw winkel? Met Kom uit die kraan! van Tjibbe Veldkampen Alice Hoogstad, dat dit jaar in de Prentenboeken TopTienstaat én dit jaar een Zilveren Griffel won, kan uw voorlees -ontbijt niet mislukken!

Kinderen mogen niet op de bouw komen, dat weet Bart best.Op een dag kruipt hij toch onder het hek door en bestuurt dewals, de cementwagen en de hijskraan. Waarom doet hij dat?

Bestel ook de prentenboekenposter!

prijs

: € 13

,95

| ISBN

: 978

90

477

0727

1prijs: € 19,95 | ISBN: 978 90 477 6191 4

prijs

: € 13

,95

| ISBN

: 978

90

477

0727

1

THEMATITELSKinderboeKenweeK

2016

prijs: € 16,95 | ISBN: 978 90 477 0791 2

prijs: € 11,95

ISBN: 978 90 477 0317 4

prijs: € 13,95

ISBN: 978 90 477 0532 1

prijs: € 13,95

ISBN: 978 90 477 0471 3

prijs: € 11,95

ISBN: 978 90 477 0667 0

prijs: € 14,95

ISBN: 978 90 477 0687 8

kern-

titel

kern-

titel

Heeft u de Lemniscaatkalender al besteld? Net als vorig jaarstaan er achter op iedere plaat lessuggesties – voor op school énvoor thuis. En wilt u meer? Boft u even! Van iedere prent is een héélboek beschikbaar!

prijs: € 75 per 5 exemplarenformaat: 68 x 49 cm | [kalender], 26 pag. isbn: 978 90 477 6188 4 | leeftijd: 4+nur: 014 | reeds verschenen

Weg met de keuzestress! Als u nu intekent op de laatste drie prentenboeken van de maand van

, krijgt u een vaste korting van % op de pakketprijzen. U krijgt de actiepakketten dan

automatisch – zonder dat u er nog naar hoeft om te kijken – toegestuurd op de eerste dag van elke

nieuwe maand. U kunt de prentenboeken van de maand natuurlijk ook nog gewoon los bestellen.

oktober 2016

5 ex. € 50,-isbn: 978 90 477 0861 2

december 2016

5 ex. € 50,-isbn: 978 90 477 0784 4

november 2016

5 ex. € 50,-isbn: 978 90 477 0862 9

januari 2017

5 ex. € 50,-isbn: 978 90 477 0880 3

P r e n t e n B o e K e n VA N D E M A A N D

Bij al onze prenten-boeken van demaand worden lessuggesties ont-wikkeld in samen-werking metKleuteruniversiteit.Deze zijn onder an-dere te downloadenvia kleuteruniversi-teit.nl en lemnis-caatleuks.nl.

isbn

: 978

90

477

6193

8 |

set à

25

ex.

isbn

: 978

90

477

6192

1 | s

et à

25

ex.

isbn: 978 90 477 6195 2 | set à 25 ex.

De gratis magazines van Lemniscaat

Antonia | I

SBN: 9

78 90 477

61907

Vrolijk

| ISBN: 9

78 90 477

6151 8

Sinter

klaas | I

SBN: 9

78 90 477

6057 3

De gele

ballon| ISBN: 9

78 90 477

6122 8 prijs: € 69,95 (netto)

prijs: € 69,95 (netto)


De mooiste cadeautjes voorde feestdagen pakt u in metpapier van Lemniscaat!


Poesje m

auw | ISBN: 9

78 90 477

6179 2


nieuw!

Nieuwe titels

isbn 978 90 …

…477 0813 1 Eigenlijk ben ik een flamingo € 14,95

…477 0740 0 Ventje zoekt een vriendje € 13,95

…477 0835 3 Waarom zijn er zoveel blote mensen in de kunst? € 14,95

…477 0877 3 Over alles € 17,50

…477 0851 3 Antonia € 13,95

…477 0866 7 Borealis € 14,95

…477 0793 6 Zo mooi zijn dieren € 19,95

…477 0854 4 Bedenk bullebakken, braveriken en andere beesten € 12,50

…477 0818 6 Raad eens hoeveel ik van je hou in de winter – luxe pop-up-editie € 17,50

…477 0822 3 Op weg naar huis € 13,95

…477 0849 0 Wie is nou normaal? € 16,95

…477 0879 7 Vrolijk – maxi-kartoneditie € 19,95

…477 0823 0 Wie is er bang voor de Gruffalo? – handpopboek € 22,50

…477 0824 7 Gruffalotaart en andere recepten € 14,95

…477 0825 4 Het Grote Gruffalo Doeboek € 12,50

…477 0833 9 Het kind van de Gruffalo – geluidenboek € 17,95

…477 6193 8 Prentenboekenmagazine (set à 25 ex.) gratis

…477 6192 1 Jeugdboekenfolder (set à 25 ex.) gratis

…477 6195 2 Young@Lemniscaat (set à 25 ex.) gratis

Overzicht najaar 2016

V E R K O O P E N M A R K E T I N G n e D e r L A n D

L e M n I S C A At B .V. | Postbus 4066, 3006 AB Rotterdam

t (010) 206 29 29 / f (010) 414 15 60 | [email protected]

V E R T E G E N W O O R D I G I N G

Barbara Daniëls | Abeelstraat 54, 4814 HD Breda

m (06) 517 463 84 | [email protected]

Kirsten Wesselius | 2e Keucheniusstraat 5d, 1051 VP Amsterdam

m (06) 506 056 87 | [email protected]

P E R S E N P R O M O T I E

Anke roelen | [email protected]

t (010) 206 29 26 | m (06) 577 444 71

Linda Bertens | [email protected]

t (010) 206 29 26 | m (06) 577 444 07

V E R K O O P E N M A R K E T I N G V L A A n D e r e n

D e e e n H o o r n | Vlasstraat 17, 8710 Wielsbeke

t (056) 60 54 60 / f (056) 61 69 81 | www.eenhoorn.be

V E R T E G E N W O O R D I G I N G

nadine Boone | m (0475) 92 75 69 | [email protected]

P E R S E N P R O M O T I E

elly Simoens | t (056) 62 78 25 | [email protected]

Wilt u op de hoogte blijven van actuele informatie

en speciale acties? Schrijft u zich dan in voor onze

maandelijkse boekhandelsnieuwsbrief. U kunt zich

aanmelden via [email protected] of bij onze

vertegenwoordigers op de beurs.

www.lemniscaat.nl

Najaar 2016 – Jeugd

Documents

Transcript of Najaar 2016 – Jeugd