Het succesverhaal naar een veilige wegN48: Een leerzame route

De Rijksweg N48 tussen Hoogeveen en Ommen is onveilig. Zoveel blijkt wel uit de jaarcijfers van Rijkswaterstaat. Van juni 2000 tot juli 2001 vallen er bij 6 ongevallen 10 doden en 4 zwaargewonden.

Als Rijkswaterstaat besluit om de weg in samenwerking met de gemeente aan te pakken, lijkt het een eenvoudig ABC-tje. Het is logisch dat de neuzen van de betrokken partijen allemaal dezelfde kant op wijzen, toch? Een veiliger weg, dat wil iedereen. De werkelijkheid blijkt complexer, weerbarstiger. Van weerstand via participatie naar succes, uiteindelijk samengevat in 14 leerzame lessen.

het

suc

ces

ver

ha

al n

aa

r e

en v

eilig

e w

eg

Vo

or

wo

or

d

3

Wegen die Nederland doorkruisen zijn zo veel meer dan stukken asfalt. Elk stuk weg, elke meter asfalt die we neerleggen doorkruist het publieke domein. Dat betekent automatisch dat partijen die zich vakinhoudelijk buigen over de beste route door het landschap ook te maken krijgen met burgers en hun belangen die niet direct met de weg te maken lijken te hebben.

Traditioneel zouden opdrachtgevers, wegenbouwers en bestuurders particulieren liever niet al te nauw willen betrekken bij de invulling van civieltechnische projecten. Het zijn leken in de juiste zin van het woord. Informeer ze op tijd, laat ze hun mening uiten, leg uit, licht toe, zo lijkt het adagium. Maar inhoudelijk meebeslissen is voor hen alleen indirect mogelijk, via hun verkozen gemeenteraadsleden.

Maar de tijden veranderen. Burgers zijn hoger opgeleid, worden mondiger en komen in beweging. En in die ontwikkelingen kunnen we de aanleg van het project N48 en de daaruit ontstane gebiedsvisie ook zien.

In dit project zijn de traditionele patronen en manieren van samenwerken van de opdrachtgever en de opdrachtnemers niet gevolgd. Burgers zijn niet op een afstand gehouden, maar juist nauw betrokken bij de planvorming. In een klankbordgroep van burgers en andere belangenvertegenwoordigers werden alle inhoudelijke voorstellen bekeken en voorzien van adviezen.

Daarnaast is in dit project niet alleen gekeken naar de weg die er aangelegd moest worden. De ontwikkelingen om en rond de weg in de gemeente de Wolden en zelfs daar buiten zijn onderdeel geworden van dit project. Daarbij stonden de verschillende bestuurslagen binnen de provincie, de gemeente, Rijkswaterstaat en het Rijk niet tegenover, maar juist naast elkaar.

Alleen door deze traditionele culturen te doorbreken is dit project een succes geworden. En van successen in de bouw kunnen en moeten we leren. Dit project leert ons veranderen, verbindingen te maken die voorheen onmogelijk leken, het leert ons open te staan voor alle belangen, hoe onbeduidend ze in eerste instantie ook mogen lijken. Het is niet iedereen gegeven om zomaar met een andere bril naar de werkelijkheid te kijken. Daar moet je tijd en energie in steken. Zet zelf als eerste de stap en lees de ervaringen van alle mensen die deel hebben genomen aan dit project. Zet eens een andere bril op. Alleen zo komen we verder op weg.

Henk van der Horst - Directeur PSIBouw, netwerk van vernieuwers

Meer dan asfalt alleen

pr

oc

es

Weerstand, participatie, succesDit boek vertelt het verhaal. Het verhaal van de schijnbaar eenvoudige opgaaf: Maak een weg veiliger. Het verhaal neemt u mee naar het dorp Zuidwolde, naar de spelers, raadsleden, ambtenaren, adviseurs, Rijkswaterstaat, ieder met eigen belangen. En weerstand kende veel gezichten. U leest over discussie, over verantwoordelijkheden, oplopende spanningen tijdens buurtbijeenkomsten en raadsvergaderingen. Maar de weerstand wordt overwonnen. Belangen worden uitgesproken, beoordeeld, gewogen, af en toe opzij gezet of overkomen.De omvorming van weerstand tot succes was mogelijk dankzij een vorm van verregaande burgerparticipatie. Daarnaast wordt er op veel verschillende niveau´s samengewerkt. Rijkswaterstaat, de Provincie Drenthe, gemeente en burgers blijken elkaar gaandeweg meer en meer te gaan vertrouwen. Er komt een integrale aanpak op zowel provinciaal als gemeentelijk niveau. De inwoners van Zuidwolde zijn nauw betrokken bij de aanpassing van het gemeentelijke wegennet door komst van de N48. Daarnaast wordt er een samenhangende gebieds-visie ontwikkeld door de provincie en gemeente om alles te omkaderen. Maar dan lopen we op de zaken vooruit. Belang-rijk voor nu is te weten dat de weg met al haar onderdelen er uiteindelijk komt. Oplettende lezers zullen overigens in elk verhaal, elk citaat of interview proeven dat dit stuk van de N48 er niet zonder slag of stoot is gekomen. De indeling rond Zuidwolde is bevochten, elke meter asfalt, elk ecoduct, overal is over gesteggeld. We hebben er dan ook duidelijk voor gekozen om niet alleen de positieve verhalen op te nemen in dit boek. Ook de negatieve klanken hebben hun functie gehad en hebben alleen daarom al een plek in de geschiedenis. De emotie van de verschillende spelers is zelfs terug te vinden in de vormgeving en kleur van het boek.

De Rijksweg N48 tussen Hoogeveen en Ommen is onveilig. Zoveel blijkt wel uit de jaarcijfers van Rijkswaterstaat. Van juni 2000 tot juli 2001 vallen er bij 6 ongevallen 10 doden en 4 zwaargewonden. Als Rijkswaterstaat besluit om de weg in samenwerking met de gemeente aan te pakken, lijkt het een eenvoudig ABC-tje. Het is logisch dat de neuzen van de betrokken partijen allemaal dezelfde kant op wijzen, toch? Een veiliger weg, dat wil iedereen. De werkelijkheid blijkt complexer, weerbarstiger.

4

In vogelvlucht Als we iets kunnen zeggen over het proces rond het veilig maken van de N48 om en rond Zuidwolde dan zijn twee dingen belangrijk, noem het twee verhaallijnen. Ten eerste stuit, het eerst soepel lopende, proces snel op de onvermijdelijke weerstand bij de burgers, wordt daarna vlot getrokken door burgerparticipatie en samenwerking en leidt daarom uiteindelijk tot succes. Daarnaast is er nog een tweede verhaallijn. De lijn van de twee grote integratieslagen. Eén op gemeenteniveau en één op provinciaal niveau. Beide zijn alleen mogelijk door een zeer uitzonderlijke samenwerking tussen de verschillende organisaties en bestuursniveaus (gemeente, Rijkswaterstaat en provincie).

Verleden in de rugMaar wat is eigenlijk het doel van het boek? Willen de makers van dit boek u vertellen hoe ze elkaar de tent uit vochten en er uiteindelijk toch uitkwamen? Of willen ze alleen maar verhalen hoe de weg er uiteindelijk zal komen? Nee, het belangrijkste voor alle betrokkenen van de N48 is, het delen van de lessen die geleerd zijn. Welke lering kunnen wij trekken uit alle gesprekken, discussies en zelfs uit de verbale gevechten. Als we andere wijkbewoners, ambtenaren en projectontwikkelaars die ergens anders in de BV.nl eenzelfde huzarenstukje proberen uit te halen, daarmee van dienst kunnen zijn, dan is deze missie geslaagd. Alleen als zij de lessen ter harte nemen, hebben we samen daadwerkelijk geleerd van de geschiedenis. En zijn wij samen van weerstand, via participatie en nauwe samenwerking uitgekomen bij succes.

de N48: een uitgebreide route Hoe ging het in z’n werk?

int

er

vie

w

51

zorg ervoor dat parti-cipanten geen informatie-

achterstand hebben

les 34

5

pr

oc

es

> Vervolg

Van ‘stil’ samenwerken naar weerstandDe eerste fase van het project loopt zeer voorspoedig, gezien vanuit de gemeente en Rijkswaterstaat. De twee partijenwerken samen aan mooie plannen die de weg veiliger en omgeving beter maken.Het project wordt onderwijl ongemerkt complexer en complexer doordat het speelveld keer op keer uitbreidt.Het originele doel om de N48 veiliger te maken, wordt uitgebreid met extra projecten om en rond Zuidwolde. Door de originele twee aansluitingen op de N48 terug te brengen tot één, worden de verkeerstromen in de Hoofdstraat van Zuidwolde beïnvloed. Ook de plannen die in hoofdlijnen worden uitgewerkt over wonen en werken, kunnen hier niet los van worden gezien. Als je de N48 aanpakt, doe je dat één keer in de 30 jaar, dan is het ook verantwoord om naar het grotere plaatje te kijken. En dat betekent nog meer spelers, nog meer belangen. Helaas behoren deburgers niet tot één van de puzzelstukjes. Zij worden niet geïnformeerd of betrokken bij deze eerste planvorming.

Van weerstand naar samen participerenAls we kunnen spreken van een omslagpunt in de planvorming, maar zeker ook in de samenwerking dan moet het de informatie-avonden op 25 en 26 april 2006 zijn. Een deel van de bewoners is aan de zijkant betrokken bij de invulling van de plannen. Op deze data hoort het gros van de burgers voor het eerst alle plannen. Ze zijn het er hoorbaar niet mee eens, zijn verbolgen, komen in opstand, willen inspraak. De dagen van harmonieuze planvorming op het gemeentehuis zijn voorbij. De opgeroepen weerstand is voor een deel ook goed. De burgers krijgen inspraak, ze mogen hun mening geven in een klankbordgroep. Alles wat hierna wordt bedacht en voor-gesteld, wordt uiteindelijk gedragen door de directe vertegenwoordigers van de verschillende belangengroeperingen, vaak overigens pas na verhitte discussies. Dit is niet alleen een keerpunt, maar een hele ommezwaai.

6

Niet alle drie de deelprojecten (afrit N48, Hoofdstraat en Wonen en Werken) lopen overigens even voortvarend. De herinrich-ting van de Hoofdstraat en de aansluiting op de N48 lopen naar behoren, al moet daarbij gezegd dat dit pas het geval is nadat de burgers via een klankbordgroep daadwerkelijk gevraagd worden om hun bijdragen. Ook de planmatige aanpak en een projectstuurgroep hebben dit project het kader gegeven waarbinnen vruchtbaar kan worden samengewerkt.Helaas blijft het project Wonen en Werken haperen. Dit project wordt pas vlotgetrokken na de volgende stap: de opschaling van het speelveld. De aanpak van de N-weg raakt de Ecologische Hoofdstructuur en overschrijdt een gemeentegrens. Zonder gebiedsvisie op Provinciaal niveau kan er geen spade de grond in. Deze gebiedsvisie komt er in 2008. Na de integratie van de drie eerder genoemde projecten is dit de tweede integratieslag op bestuurlijk niveau.

Van samen participeren naar succesUiteindelijk gaat in 2010 de schop de grond in. Er is een planmatige aanpak afgesproken tussen de betrokken partijen.Deze wordt gedragen, en is voor een deel zelfs aangedragen, door de participerende burgers. Daarbij is er een integrale aanpak die aansluit bij de provinciale plannen en die op detailniveau recht doet aan de wensen van de burgers. Er kan danook daadwerkelijk gesproken worden van een succesverhaal.

FEITEN OVER DE WEG BIJ ZUIDWOLDEHandeling Hoeveelheid Te vergelijken met:

Verwijderen verharding 131.475 m2 Evenveel als 18 voetbalvelden Aanbrengen asfalt 33.304 ton Ophogen van twee voetbalvelden met 1 meter asfalt Wegmarkering 28.924 m2 Hiermee kunnen 3675 tennisbanen van belijning worden voorzienOntgraven grond/zand 53.965 m3 Genoeg om een gat van 5x5 meter 2160 meter diep te makenAanbrengen grond/zand 319.145 m3 Genoeg om 128 Olympische zwembaden mee te vullenAanbrengen beton 3.765 m3 Genoeg om een toren van 2x2 meter 940 meter hoog te makenVerwijderen groen 29.700 m2 Evenveel als vier voetbalveldenGroen compensatie/ aanleg 103.600 m2 Evenveel als 14 voetbalvelden, er wordt dus voor 10 voetbalvelden aan groen gerealiseerd/ gecompenseerd!Meters wildraster 5.700 m. Verleggen kabels 2.200 m.

7

we

er

st

an

d

het begint met weerstandN48: (on)gelijkvloerse overstekenAl sinds begin jaren 90 zijn er plannen om de onveilige N48 aan te pakken. Ook dan is er al het idee om de gevaarlijke gelijkvloerse kruisingen op te heffen en daarvoor in de plaats een ongelijkvloerse aansluiting te maken. Pas in 1997 wordt het plan opgepakt. Een deel van de N48 wordt daarbij snel aangepakt. Rijkswaterstaat (RWS) gaat in samenwer-king met de gemeente aan de slag. Daarbij moet vermeld dat de samenwerking tussen de partijen zeer vruchtbaar was.Met budget van RWS worden in 1997 de gelijkvloerse aansluitingen bij Linde en de Oosterweg omgebouwd tot ongelijk-vloerse oversteken zonder aansluiting. Daarnaast wordt een nieuwe gelijkvloerse aansluiting bij de Slagendijk gemaakt. De gevaarlijke gelijkvloerse aansluiting bij de Steenbergerweg blijft echter bestaan. En de gemeente en RWS doen meer aan de verbetering van de veiligheid. Zo wordt het gedeelte van de Slagendijk tot de grens met Overijssel door de provincie in opdracht van RWS verbreed van 6,90 m tot 8.90 m. De omleidingroutes zorgen voor veel hinder en schade aan wegen, maar leverden uiteindelijk wel een veiligere verkeerssituatie op.

Bij de aansluitingen met de Steenber-gerweg en de Slagendijk wordt 70 km/per uur als maximum snelheid ingevoerd. Er worden waarschuwings-borden geplaatst en er wordt intensief gecontroleerd op snelheid. Tot zover lijkt er dan ook geen vuiltje aan de lucht. Helaas ligt hier al wel de kiem voor het probleem. Gemeenteraad en Rijkswaterstaat pakken de proble-men aan maar vergeten de burger te betrekken. Daarnaast krijgt de burger nauwelijks tot geen informatie over de maatregelen.

Wees open en transparant vanaf het begin. Ook al worstel je zelf nog met de materie. Betrek de burgers in een

vroeg stadium en je zaait vertrouwen.

leerzame les 1

9

8

N48: afrit Zuidwolde en HoofdstraatEen deel van het veiligheidsprobleem is nog altijd niet aangepakt. Maar de aandacht van de gemeente wordt verlegd. Het heeft overigens nog wel direct met de N48 te maken. In 2002 stelt Grontmij (één van de adviesbureaus van de gemeente) in een uitgebreide nota voor om Zuidwolde met een ongelijkvloerse aansluiting te verbinden met de N48. Verder stelt Grontmij voor om ook een verbindende weg aan te leggen tussen de Oosterweg en de Steenbergerweg. Als derde stelt zij voor om de Hoofdstraat in Zuidwolde verkeersluw te maken. In het voorstel geeft Grontmij aan dat zij bij de uitwerking van dit plan een klankbordgroep wil oprichten om zo de lokale bevolking te betrekken. Dit plan wordt echter niet verder uitgewerkt. RWS heeft andere prioriteiten, er vindt een reorganisatie plaats en ook bij de gemeente vindt een wisseling van wethouder plaats.

de HoofdstraatDe gemeente was al langer bezig plannen te smeden om de Hoofdstraat aan te pakken. Het winkelaanbod in de hoofdstraat ligt te verspreid en verleidt mensen niet om meer te doen dan even in en uit de supermarkt te schieten voor hun zaterdaginkopen. Het zalencomplex midden in de Hoofdstraat, twee supermarkten in één gebouw, het is geen indeling om de mensen in de omgeving naar het dorp te trekken. De gemeente wil graag het winkel-bestand vitaliseren door de Hoofdstraat in Zuidwolde opnieuw in te richten en de bestrating te vervangen.

De herinrichting zou moeten gebeuren door één van de super-markten te verplaatsen naar de locatie van de Rabobank. Maar als er een nieuwe aansluiting komt op de N48 dan zullen de verkeers-stromen veranderen. Daarom is het verstandig om de verande-ringen die aan de Hoofdstraat gedaan moeten worden, in lijn te brengen met de toekomstige aansluiting.

> Vervolg

N48 en de bevolking Van de voorgestelde klankbordgroep is nog altijd geen sprake, al is dit al wel meermalen beloofd door de gemeente. Ook is de bevolking slecht op de hoogte van de verschillende plannen die Rijkswaterstaat en de gemeente in zeer nauwe samen-werking hebben uitgewerkt.

Dit alles wordt pas duidelijk als op 25 en 26 april 2006 de gemeente samen met Rijkswaterstaat informatiebijeenkomsten organiseert over de toekomstvisie Zuidwolde en over de plannen met de N48. Deze bijeenkomsten worden druk bezocht door de plaatselijke bevolking. Welgeteld is dit de eerste doorkijk in de plannen die de gemeente geeft.In de gepresenteerde Toekomstvisie staat dat er één aansluiting op de N48 komt, te weten de Oosterweg. Deze aansluitings-weg zal ongeveer door de achtertuin van de woningen aan de Boslaan lopen. Deze optie is aanzienlijk goedkoper dan de andere alternatieven die de gemeente had bestudeerd. Dat de overige opties waren afgevallen, is voor bewoners volkomen nieuw. Geen wonder dat de bevolking woedend wordt tijdens de bijeenkomsten. De kritiek op de gemeente en Rijkswater-staat is niet mals. Rijkswaterstaat daarentegen is zich van geen kwaad bewust. Zij had in vruchtbare samenwerking met de gemeente mooie plannen gemaakt voor het vergroten van de veiligheid van de N48. Haar verontwaardiging richt zich dan ook op de gemeente. Zij zijn toch verantwoordelijk voor de communicatie met haar burgers?

we

er

st

an

d

10

In september 2005 besluit de gemeenteraad om de verbindingsweg tussen de Oosterweg en de Steenbergerweg zo snel mogelijk aan te leggen om ook de Hoofdstraat zo spoedig mogelijk te kunnen herinrichten. Hiermee wordt automatisch ook ingestemd met de ongelijkvloerse kruising bij de Oosterweg. Waarschijnlijk is het velen ontgaan dat de raad hier een besluit neemt over de aansluiting van de N48, omdat de Hoofdstraat de hoofdaanleiding is voor dit Raadsvoorstel. De door Grontmij eerder voorgesteld klankbordgroep wordt echter niet ingesteld.

N48 en de invloed op ZuidwoldeDe gemeente heeft echter nog meer wensen die direct of indirect met de aanleg van de afrit te maken hebben. De nieuwe ontsluiting van de N48 heeft gevolgen voor de gemeentelijke verkeersstromen en de ruimtelijke opbouw van het dorp Zuidwolde. Uit onderzoek blijkt de behoefte aan een bedrijventerrein. Daarvoor zou het gebied tussen de Nijverheidstraat en de N48 een locatie kunnen zijn.

N48: even resumerendWat begon als een redelijk overzichtelijk project is inmiddels uitgegroeid tot een draak met 7 hoofden. De afslag van N48, aansluitingsweg naar Zuidwolde, nieuw te ontwikkelen locaties voor woningen, de ontwikkeling van een bedrij-venterrein, en de herinrichting van de Hoofd-straat. En nog altijd geen burger in zicht.

11

> Vervolg

Een eerlijke en transparante informatievoorziening transformeert weerstand in meepraten,

samenwerken en leidt uiteindelijk tot succes.

leerzame les 2

Elke civiel ingenieur, elke architect,

iedere ambtenaar is in essentie dienend aan de burgers.

leerzame les 3

we

er

st

an

d

op actie volgt reactie > Vervolg

De oppositie wil echter dat de klankbordgroep direct wordt ingesteld en dat deze zeggenschap krijgt over de locatiekeuze voor de aanslui-ting (wel of niet bij de Oosterweg). Het college en de coalitie vinden ook dat er een klankbordgroep moet komen, maar vinden dat de keuze voor de aansluiting een politieke keuze is.

De oppositie probeert de klankbordgroep af te dwingen door een motie in te brengen. Een motie waar je natuurlijk niet tegen kunt zijn. Dit zou vervolgens leiden tot een hevig verdeelde klankbordgroep en waar heeft die dan zeggenschap over?De coalitie besluit om de kaders vanuit het raadsvoorstel

(waaronder dus ook dat er wordt uitgegaan van één aan-sluiting bij de Oosterweg) in een 2de motie te zetten. Op deze manier kunnen ze de motie van de oppositie steunen en er tegelijkertijd randvoorwaarden aan verbinden. De oppositie is hierover zo kwaad, dat ze gezamenlijk de raadszaal verlaten. Er wordt niet

gestemd. Op 12 oktober 2006 besluit de gemeente-raad om de Visie Zuidwolde en de uitgangspunten aan te nemen waarbij ook de klankbordgroep wordt ingesteld.

N48: weer even resumerenResumerend ligt er nu een plan op tafel dat geen draagvlak heeft onder de bevolking. Deze is op z’n zachtst gezegd kwaad. Ook al komt er een klankbordgroep, de Visie Zuidwolde, het plan dat gemeente

en Rijkswaterstaat in gedachte hebben, houdt geen rekening met inspraak van burgers, laat staan met hun belangen. Alles is klaar voor een stevig robbetje vechten tussen burgers en politieke kopstukken, zo zou je verwachten.

12

actiecomité BoslaanDe weerstand krijgt een gezicht. In Zuidwolde richten bewoners van de Boslaan en omgeving het actiecomité Boslaan op. Dit comité brengt een zienswijze uit op de toekomstvisie Zuidwolde, voorzien van een groot aan-tal handtekeningen. Hierin wordt de gemeente herinnerd aan de allang ge-dane belofte van een klankbordgroep, wordt het gevolgde proces afgekeurd, wordt gepleit voor de aanleg van twee rotondes en voor het groen houden van het gebied tussen de Boslaan en de N48. Gemeente en Rijkswaterstaat staan met de rug tegen de muur.

nog meer alternatievenOp 13 juli 2006 vergadert de gemeente-raad over de gang van zaken rond het plan en de informatieavonden. Wat betreft de aansluiting op de N48 zijn er naast de zienswijze van het comité Boslaan ook twee alternatieven van de PvdA en het CDA.

Grontmij krijgt de opdracht alle varianten in een modellenstudie nog eens door te rekenen. Het college van b en w hand-haaft echter wel haar standpunt van één aansluiting bij de Oosterweg.

13

pa

rt

icip

at

ie

PArTICIPATIE EN SAMENWERKING > Vervolg

14

Maar wat iedereen verwacht, gebeurt niet. Het gevecht komt er wel. Maar het blijkt geen gevecht met modder, maar een eerlijk en open discussie over mogelijkheden en belangen. De klankbordgroep blijkt het kantelpunt, de ommezwaai in het hele proces. Er ontstaat vertrouwen. Pas toen met de klankbordgroep duidelijk werd wat er allemaal nog moest gebeuren en bedacht moest worden, werd duidelijk hoeveel invloed er nog was op de plannen.

Zuidwolde: plan in uitvoeringDe Visie Zuidwolde, het alomvattende plan dat is ontstaan uit alle verschillende ontwikke-lingen wordt opnieuw onder de loep genomen en nader uitgewerkt. Man en paard worden in het plan benoemd. De gemeente en Rijkswaterstaat worden formeel de opdrachtgevers van het plan. De drie ontwikkelingen te weten: de aansluiting Zuidwolde op de N48; de herinrichting van de Hoofdstraat; Wonen en Werken worden in aparte projectgroepen formeel belegd.

In de projectgroep N48 zitten ambtelijke vertegenwoordigers van gemeente, provincie en RWS. In de projectgroep Hoofdstraat nemen ambtelijke vertegenwoordigers plaats van de gemeente.

En in de Projectgroep Wonen en Werken zitten medewerkers van de gemeente en de provincie. Daarnaast wordt er een stuurgroep gevormd die burgemeester en wethouders, RWS en de Provincie adviseert. Op haar beurt vraagt de stuurgroep advies aan de klankbordgroep. Want ja, die komt er.

15

Maak een duidelijk plan van aanpak. Benoem

daarin rollen, taken, verantwoordelijkheden

en de stappen om het gemeenschappelijke doel

te realiseren.

leerzame les 4

organigram

Zuidwolde: klankbordgroepDe gemeente houdt woord en stelt eindelijk een klankbordgroep in met daarin vertegenwoordigers van alle belanghebbenden. Aan de klankbord-groep wordt specifiek gevraagd om mee te denken over de ontwikkeling van de visie Zuidwolde en hun achterban te raadplegen. Alle plannen die in het kader van de Visie Zuidwolde worden uitgewerkt, krijgt de klankbordgroep onder ogen. Het is aan hen om advies uit te brengen over de keuzes die bestuurlijk nog altijd bij de gemeenteraad liggen.

De formele status van de klankbordgroep is echter beperkt. In feite kan de gemeente alle welgemeende adviezen naast zich neerleggen. De gemeente geeft echter gelijk al vanaf het begin aan dat het haar menens is met burgerparticipatie. Indien een lid van de klankbord-groep dat vraagt, wordt uitleg gegeven over elk onderwerp of document. Meermalen licht een civiel ingenieur of een planoloog de mogelijkheden toe. Deze ondersteunende houding van de gemeente werpt zijn vruchten af. Het feit dat de gemeente de klankbordgroep in woord en daad serieus neemt, en de groep van alle gewenste informatie voorziet, blijft niet onopgemerkt. Het wantrouwen onder burgers verdwijnt. Er groeit weer vertrouwen. De samenwerking en het vertouwen worden niet alleen in woord beleden. Twee voorbeelden illustreren dit. De ambtelijke werkgroepen werken de plannen hier en daar wat sneller uit dan de klankbordgroep. Om gelijke tred te houden met de planvorming, doen de werkgroepen een pas op de plaats. Maar ook de klankbordgroep doet een duit in het zakje. Gedurende de zomer van 2007 zijn journalisten op zoek naar bewijzen voor een vertrouwensbreuk tussen de bestuurders en haar burgers, zoals eerder bleek tijdens de informatie-avonden. Maar de tijden zijn veranderd. Achter gesloten deuren zijn burgers en gemeente druk om plannen uit te denken. De klankbordgroep houdt de gelederen gesloten en de journalisten buiten de deur.

Mensen en groepen met een gezamenlijk doel of belang zijn van nature geneigd samen te werken.

leerzame les 5

pa

rt

icip

at

ie

> Vervolg

16

17

Zuidwolde: simulatievariantenEen belangrijke rol bij het besluitvormingsproces zijn de simulaties met interactieve varianten. Hierbij kan iedereen alle drie de mogelijkheden onderling met elkaar combineren. Alle mogelijke aansluitingen van de N48 op de Oosterweg aan de oostzijde, alle drie de mogelijkheden van aansluitingen van de N48 op de Oosterweg aan de westzijde en alle vijf de mogelijkheden van een verbindingsweg tussen de Oosterweg en de Steenbergerweg.

De uitkomsten worden precies op schaal weergeven in een luchtfoto. Van alle denkbare varianten kunnen de leden zo de gevolgen zien. Het simulatieprogramma wordt aan de leden van de klankbordgroep ter beschikking gesteld om te gebruiken bij het raadplegen van hun achterban. Ook andere geïnteresseerden gebruiken het programma.

Leden klankbordgroepIn de klankbordgroep zitten vertegenwoordigers van:• Vereniging Dorpsbelangen Zuidwolde • Plaatselijk Belang Alteveer/Kerkenveld• Ondernemersvereniging Zuiderkerkes en Hoofdstraat • Comité Boslaan• Veilig Verkeer Nederland, afdeling De Wolden • NLTO • Toeristisch platform • Ouderenbond• Vereniging voor Natuurbescherming Zuidwolde e.o.

De leden van de klankbordgroep nemen deel op persoonlijke titel, maar vertegenwoordigen wel hun achterban. Projectleider Aart Karssen is voorzitter van de klankbordgroep.

Partijen bij de N48Provincie: Is verantwoordelijk voor de hoofdlijnen van het ruimtelijk beleid en het verkeersbeleid in de provincie Drenthe. Daarnaast is zij belast met het aanwijzen van Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en verantwoordelijk voor de uitvoering van het EHS-beleid. Denk hierbij aan de aanleg van Robuuste Verbindingszones en ecoducten.Rijkswaterstaat: Verantwoordelijk voor de A- en N- wegen van het hoofdwegennet. Zij hebben hun eigen ingenieurs, aanbestedingsregels en aannemers. Hun budget komt direct van de Rijksoverheid.Gemeente: Verantwoordelijk voor de afslagen in hun gemeente en de gemeentelijke wegen. Alle budgetten moeten worden gecontroleerd door de gemeenteraad. Zij zijn daarnaast verantwoordelijk voor ruimtelijke ordeningsbeleid (bestemmingsplannen) op gemeentelijk niveau.Aannemers: Deze partijen hebben vaak verschillende opdrachtgevers, op verschillende bestuurlijke niveaus.Klankbordgroep: Een aantal burgers van Zuidwolde hebben zitting in de klankbordgroep. Alle leden vertegenwoor-digen elk een verschillende belangenorganisaties. De klankbordgroep kan adviezen geven over de Gebiedsvisie Zuidwolde. Omdat de klankbordgroep zo effectief bleek, is zij ook gevraagd mee te denken over andere plannen zoals Wonen en Werken en de herinrichting van de Hoofdstraat.Projectgroep Wonen en Werken: Dit is een werkgroep met daarin medewerkers van de gemeente en de provincie.Projectgroep N48: Dit is een werkgroep met ambtelijke vertegenwoordigers van gemeente, provincie en RWS.Projectgroep Hoofdstraat: Dit is een werkgroep met daarin ambtelijke vertegenwoordigers van de gemeente.

Over het algemeen kennen bewoners hun buurt, de omgeving en de (on)mogelijkheden

beter dan planologen, zet deze kennis in.

leerzame les 6

su

cc

es

succesverhaal > Vervolg

18

19

De rommelige en steeds complexere werkelijkheid van de eerste periode van weerstand staat in schril contrast met de volgende stappen. De gemeente heeft inmiddels een strak omlijnd plan van aanpak. Daarin is een duidelijke organisatie-structuur en een projectorganisatie afgesproken, verantwoordelijkheden afgekaderd. Maar er is meer te vertellen over hoe de participatie leidde tot succes.

Zuidwolde: N48 afrit en aansluitingOp basis van de verkeerskundige gegevens en de globale gebiedsinventarisatie blijken er verschillende varianten voor de afrit mogelijk. Bij de aansluiting van de Oosterweg op de N48 zijn zowel aan beide kanten verschillende varianten mogelijk met directe aansluiting en met lussen. Ook voor het tracé van de omstreden verbinding tussen de Oosterweg en de Steen-bergerweg zijn veel varianten mogelijk. Van vlak achter de woningen van de Boslaan tot dicht tegen de N48 aan.

De ambtelijke projectgroep N48 bekijkt en weegt alle varian-ten uitgebreid aan de hand van verkeerskundige, ruimtelijke en economische criteria. Natuurlijk zijn ook de kosten van de verschillende varianten meegenomen en de effecten op de omgeving inzichtelijk gemaakt. De projectgroep komt tot de ambtelijke voorkeur van een zuidelijk kwart klaverblad aan de oostzijde van de N48, een zuidelijk kwart klaverblad aan de westzijde van de N48, met verkorte aansluiting op de Nijver-heidsweg en de zogenaamde slingervariant als verbinding tussen Oosterweg en Nijverheidsweg.

Alle varianten worden uitgebreid in de klankbordgroep besproken. Onafhankelijk van de ambtelijke projectgroep maar op hetzelfde moment bepaalt ook de klankbordgroep een voorkeursvariant. Na een langdurige discussie komt de klankbord-groep met een unaniem advies: een enigszins gebogen tracé ter plaatse van de westelijke bosrand. De stuurgroep neemt het advies van de klankbordgroep 1-op-1 over en adviseert B&W de klankbordgroepvariant te kiezen. De gemeenteraad besluit op 25 oktober 2007 hetzelfde.

De Milieufederatie Drenthe en Drentse Landschap zijn in eerste instantie tegen dit het plan in beroep gegaan bij de Raad van State omdat er in hun ogen sprake is van sterke aantasting van potentiële natuurwaarden, die onvoldoende gecompenseerd worden. Intensief overleg heeft er toe geleid dat zij hun bezwaar hebben ingetrokken.

Zuidwolde: Hoofdstraat herinrichtingDe herinrichting van de Hoofdstraat heeft duidelijk baat gehad bij de planmatige aanpak. De eerste adviezen stamden al uit 2003. Het besluit van de gemeenteraad om zowel de aansluitingen van de N48 als de herinrichting van de Hoofdstraat op te gaan pakken, zet deze plannen in de versnelling. De gemeente neemt een bemiddelaar in de arm om de gewenste verplaat-sing van de supermarkt op gang te helpen. De in Zuidwolde gevestigde projectontwikkelaar Berginvest neemt het initiatief om op de plaats van de huidige Rabobank een nieuw project te ontwikkelen. Volgens plan komt hier een gebouw met een supermarkt (C1000), een bankshop, 6 winkels en ruim 20 woningen. Achter dit project komt een adequate parkeerplaats.In 2007 en 2008 bleek hoe goed de gekozen aanpak leidt tot een gedragen oplossing. De projectgroep heeft in samenwerking met de klankbordgroep en een stedenbouwkundige een ontwerp gemaakt voor de openbare ruimte. Dorpsbelangen heeft hieraan bijgedragen met keukentafelgesprekken. Begin 2009 heeft de raad de uitgangspunten voor de inrichting vastgesteld. De uitkomst: een inrichting, met gebakken klinkers van gevel tot gevel, opgesloten in een rijloper van betonstenen banden. Zeg maar een likje verf.Ambtelijke variant klankbord variant

Neem mensen die participeren serieus en

geef ze vertrouwen. Het is tenslotte

hun achtertuin of dorpsstraat.

leerzame les 7

su

cc

es

> Vervolg

20

21

Begin december 2008 heeft de gemeente een intentieovereenkomst getekend. Op 20 augustus 2008 is de definitieve exploitatie overeenkomst tussen gemeente en Berginvest getekend. Als het een beetje meezit kan er medio 2010 worden gesloopt en in het najaar van 2010 met de bouw worden gestart. Eind 2011 staat de oplevering gepland.

Zuidwolde: Wonen en Werken nieuw elanOorspronkelijk richt het project Wonen en Werken zich vooral op de uitwerking van de

woningbouw en bedrijfsvestigingsmogelijkheden in het dorp Zuidwolde. Het gebied tussen de Nijverheidstraat en de N48 lijkt logischerwijs een mogelijke locatie voor een bedrijventerrein. De Ekelenberg en het gebied tussen de Boslaan ende N48 lijken zeer geschikte locaties om woningen te bouwen.

De twee overige projecten (aansluiting N48 en herinrichting Hoofdstraat) hadden direct baat bij de klankbordgroep en de integrale aanpak om en rond Zuidwolde. Maar het proces voor Wonen en Werken komt niet goed opgang. De verschillende locaties voor zowel de woongebieden als het bedrijventerrein blijven wrijving oproepen. De gemeente wil vooruit en de provincie vindt de voorgestelde locaties onvoldoende onderbouwd. Bovendien is volgens de provincie nut en noodzaak niet aangetoond. Er is een patstelling ontstaan.

De provincie op haar beurt zoekt naar een robuuste verbinding tussen de Sallandse Heuvelrug en het Dwingelerveld, direct ten oosten van Zuidwolde; een aantal ondernemers rond Zuidwolde wil graag hun recreatieterreinen vernieuwen om te kunnen voldoen aan eigentijdse eisen; de gemeente wil het sluipverkeer rond het Hoogeveens bedrijventerrein verminderen.

Zuidwolde: een pilotDe enige weg naar succes blijkt een integratieslag te zijn. Door Wonen en Werken in een groter geografisch verband te onderzoeken, verder te kijken dan de gemeentegrens, wordt de patstelling doorbroken.Om deze ontwikkelingen en de doelen van Wonen en Werken zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen vragen de gemeente de Wolden en de provincie Drenthe samen aan het bureau HNS om een bredere gebiedsvisie op te stellen (breder dan de Visie Zuidwolde). Deze gebiedsvisie wordt uitgewerkt als het Provinciaal Omgevingsplan (POP) en zal dienen als pilot.

Deze visie is uitgewerkt door de gemeente en de provincie. Door al in een vroeg stadium af te stemmen ontstaat een gezamenlijk omgevingsbeleid. HNS plaatst de toekomstige gebiedsontwikkelingen in een landschappelijk en cultuur-historisch perspectief. Hierdoor ontstaan interessante ont-wikkelingsmogelijkheden. Deze zijn behoorlijk anders dan die in de oorspronkelijke visie Zuidwolde. De Colleges van Burge-meester en Wethouders en van Gedeputeerde Staten hebben in juli 2009 gemeenschappelijk de gebiedsvisie vastgesteld. Ook de klankbordgroep adviseert bij deze gebiedsvisie. De Ekelenberg wordt woongebied. Het bedrijventerrein zal gezamenlijk verder uitgewerkt worden. Tussen de Boslaan en de N48 komt geen woongebied. Wel zijn er in de omgeving van Zuidwolde gebieden aangewezen waar verspreid wonen de landschappelijke structuur kan versterken.Het plan is inmiddels openbaar. De gebiedsvisie is geen burgerbindend plan en heeft dan ook geen inspraakronde. De resultaten dienen als bouwstenen voor de structuurvisie van de gemeente de Wolden en het moet worden gezien als herbezinning op het geldende POP van de provincie. Op deze plannen is later wel inspraak mogelijk. Uiteraard zal de gemeente een informatieavond over de gebiedsvisie organiseren.

Zuidwolde: 1 aanbestedingNu alle plannen uitgewerkt op tafel liggen neemt de samen-werking een wel heel vernieuwende wending. In de ‘oude’ wereld zouden alle drie de partijen zelf hun deel aanbesteden elk vanuit hun eigen budget. Maar dit is de nieuwe wereld. De aanbesteding van het totale project wordt vastgelegd in een bestuursovereenkomst tussen gemeente en Rijkswaterstaat en wordt eenmaal aanbesteed. Ook de ecoducten, normaal gesproken de verantwoordelijkheid van een provincie wordt in deze planvorming meegenomen. Er wordt één project gemaakt met een centraal budget. Dat is voor een deel afkomstig uit de gelden van Rijkswaterstaat, een deel wordt betaald door de provincie en een deel gefinancierd uit de gemeentegelden. Er wordt 1 projectorganisatie opgetuigd in één keer alle werkzaamheden zal aanbesteden. Rijkswaterstaat zal de kar trekken. Het plan, gedragen door haar de burgers van Zuidwolde wordt nu in zeer nauwe samenwerking uitgevoerd.

Creëer een gemeen-schappelijk doel voor

alle betrokkenen, spreek dit uit en leg het vast,

bijvoorbeeld in een intentieverklaring.

leerzame les 8

Zorg voor een integrale aanpak. Werk

daarbij de plannen uit van groot naar klein. Van

Provincie, via gemeente naar straatniveau.

leerzame les 9

ge

bie

ds

vis

ie

22

23

interviews

int

er

vie

w

“Gemeenteraad heeft zichzelf buiten spel gezet”

Van ’t Zand is een ouwe rot in de plaatselijke politiek. In 1982 kwam hij in de raad van de toenmalige gemeente Zuidwolde voor de PvdA. Na een conflict met zijn partij bedankte hij als lid, gaf zijn raadszetel terug, en werd in 1992 lijsttrekker van Gemeentebelangen Zuidwolde, waar-mee hij opnieuw in de raad kwam. Zijn herinnering aan de N48 en al wat daarmee te maken heeft, gaat dan ook ver terug. Tot 1974 om precies te zijn, want zo lang al staat dit onderwerp op de politieke agenda. De N48 loopt zodoende als een rode draad door zijn politieke loopbaan.

Oppositie loopt wegIn het meer recente verleden, vanaf 2006, maakte Van ’t Zand als vicevoorzitter van de raad mee dat er fel gediscussieerd werd over bewonersparticipatie, en hoe je dat nu inricht. “De standpunten daarover waren flink verdeeld,” vertelt hij, “en zelfs zo erg, dat de oppositie - CDA, GroenLinks, en Enno Laanstra - besloot de raads-vergadering te verlaten. Dat was een hectisch moment. Het strijdpunt was toen op welk moment je die burger-participatie inzet. Op het moment dat alles nog open ligt, of op het moment dat er een duidelijk omkaderd speelveld is,

waarbinnen nog een aantal keuzes moet worden gemaakt. De keuze om te komen tot één oprit, tot een ongelijkvloerse aansluiting, die lag er al, en dat werd door de oppositie betwist. Bewoners van de Boslaan wilden eerst nog met Rijkswaterstaat in discussie over het bestaande viaduct, en of dat niet honderd meter verderop kon worden gelegd. Dus de uitgangspunten lagen niet vast, vandaar het verschil van mening over de inzet van de participatie.

Ook speelde toen dat de oppositie zich steeds opnieuw niet over de zaak wilde uitspreken, omdat de bevolking er nog niet over was gehoord. Het reglement van orde van de raad bood daar toen nog de mogelijkheid voor. Tijdens die bewus-te raadsvergadering heeft het college haar voorstel omgezet in een motie, die toen door de raad werd aangenomen.

Vriendelijk, hartelijk, behulpzaam. Drie omschrijvingen die goed bij raadslid Jan van ’t Zand passen. Tijdens een gesprek over de Visie Zuidwolde is geen moeite hem te veel om de interviewer in te lichten en van informatie te voorzien. Tijdens het gesprek maakt hij tot twee keer toe kopieën van paperassen die volgens hem bijdragen aan een goed inzicht in de materie. Een gesprek met Jan van ’t Zand is een gesprek met een betrokken volksvertengenwoordiger, een dienaar van de gemeenschap in de beste zin van het woord.

“Deze manier van participeren is nog niet de ideale vorm.”

Jan van ’t Zand - Raadslid Gemeentebelangen:

24

25

int

er

vie

w

N=0

N48“Voor de oppositie was dat het moment om de zaal te verlaten,” weet Van ’t Zand nog als de dag van gisteren. Een herinnering die hem niet dierbaar is, omdat hij uit-gerekend tijdens die bijeenkomst de toenmalige burge-meester Kremer verving, die voor één keer de raads-vergadering moest missen.

Participatie is mustVoor Jan van ‘t Zand is participatie een must, zeker bij grote infrastructurele projecten. Maar hij worstelt er wel mee, zo blijkt. “De vraag is: hoe kun je burgerparticipatie toepassen, zonder dat de rol van de mensen die daarvoor gekozen zijn, en daar verantwoording over moeten afleggen, in het geding komt?

Twee zaken zijn belangrijk bij het vragen van de mening aan bewoners: het startpunt van de participatie, en de omvang ervan. In dit project hebben we gekozen voor de inzet van een Klankbordgroep, die gelukkig een eensluidende mening wist te formuleren over het project. Maar de Klankbord-groep spreekt zich uit over de hele visie, dus ook over de Hoofdstraat. En daarmee heeft de gemeenteraad zich helemaal buiten spel gezet. Dat heb ik van dit project geleerd. Zo kan het gebeuren dat de Klankbordgroep zich uitspreekt over een gewenst verkeersmodel in de Hoofdstraat, maar de gemeenteraad niet.

Je kunt die discussie moeilijk in de gemeenteraad nog eens dunnetjes overdoen, want dan krijg je al gauw het verwijt: bewonersparticipatie leuk, maar jullie doen er niks mee. Eigenlijk zou je als raad een soort van uitgangspuntennota moeten hebben, waaraan de deelnemers zich zouden moe-ten houden. Maar ja, je zult zien dat die dan bezwaar maken tegen de beperking van hun speelveld. Daarom zeg ik, ik worstel met dit onderwerp. En laat ik er duidelijk over zijn: de hele raad heeft voor deze vorm van participatie gekozen, maar dat wil niet zeggen dat het de ideale vorm is,” zegt Van ’t Zand, en zijn hele houding drukt uit dat hij met dit onderwerp nog niet klaar is.

Oordeel bevolking vragenVan ‘t Zand vraagt zich af of je over bepaalde onderwerpen behalve het oordeel van de Klankbordgroep ook een mening van de plaatselijke bevolking moet vragen. “De recon-structie van de Hoofdstraat is toch een onderwerp waar velen een mening over hebben, niet alleen de gebruikers en ondernemers die in de Klankbordgroep zitten. Ook het laten deelnemen van raadsleden aan de Klankbordgroep is geen optie, omdat sommige niet-raadsleden zich dan geremd of overstemd zullen voelen. Bovendien – je moet geen politiek georiënteerde figuren in uitvoerende organen zetten.” Ten slotte merkt hij op dat er in de reconstructie van de Hoofdstraat veel geld gaat zitten. “Stel je voor dat enige tijd na de reconstructie blijkt dat het allemaal tegenvalt, dat mensen ontevreden zijn over die nieuwe Hoofdstraat. Dan trekken ze wél aan de bel bij de gemeenteraad, en niet bij leden van de Klankbordgroep, die dan niemand meer kent. Nog erger zou zijn, als bestuurders na zo’n teleur-stellende ervaring de participatie de schuld gaven, en zouden besluiten participatie bij toekomstige projecten op een lager pitje te zetten.”

Wat heeft het raadslid van Gemeentebelangen van dit proces geleerd? “Het project Visie Zuidwolde an sich is

26

27

“De integraliteit van het project Visie Zuidwolde is een sterk punt.”

sterk, procesmatig zou het naar mijn smaak anders ingericht moeten worden,” vindt hij. “Daar zitten wat onbedoelde zwakke punten in. De integraliteit in het project is een sterk punt. Het is een proces van vele jaren geweest, met een heel positieve afloop, en een aantal leer-punten, waarmee we ons voordeel kunnen doen.

In het participatieproject heb ik gezien dat veel ambtenaren van Rijkswaterstaat en de Provincie voortdurend bij allerlei bijeenkomsten aanwezig waren. Daar blijkt positieve betrokkenheid uit, en dat is het hele project ten goede gekomen.”

les 10

Voor elke deelnemer, professioneel of niet, is het essentieel om zich te verplaatsen in de achtergronden en drijfveren van de anderen.

int

er

vie

w

De geboren en getogen Zuidwoldiger is enthousiast over zijn ervaringen met de Klankbordgroep. “Je zit met veel partijen om tafel, ieder met z’n eigen belangen en insteek,” vertelt hij. “Je praat heel open en eerlijk met elkaar, hebt soms stevige discussies, maar uiteindelijk ga je na zo’n bijeen-komst weer naar huis met het gevoel dat de onderwerpen goed zijn doorgesproken, en dat de besluiten met z’n állen zijn genomen. Wij kennen de speelruimte die we hebben. Dat is wel nodig, want we praten over tal van onderwerpen, vooral over de ontsluiting van de N48, maar ook over de toekomst van de Hoofdstraat, de Ecologische Hoofdstruc-tuur, en meer. Ik ervaar de sfeer als erg plezierig,” zegt de Zuidwoldiger met een brede glimlach.

Te lang gewacht metinstelling Klankbordgroep Zantingh werd in 2006 betrokken bij de Visie Zuidwolde, toen het besluit viel om de N48 te verbreden en één nieuwe aansluiting te maken. Terugkijkend op die periode vindt hij het vooral ‘jammer’ dat de gemeente heeft gewacht met het samenstellen van een Klankbordgroep tot het besluit over de N48 was genomen. “Terwijl de instelling van de Klank-

bordgroep al lang vóór die tijd was aangekondigd, onder meer aan de leden van het comité Boslaan. Mogelijk dat er geen andere locatie uit de bus was gekomen als we wél mee hadden mogen denken en praten, maar het gaat om het principe dat we daar doelbewust niet bij zijn betrokken. Dat heb ik erg jammer gevonden.”

Dik Zantingh is een redelijk mens. Dat lijkt een even redelijke conclusie na een gesprek met deze sympathieke duizend-poot. Zantingh is lid van de Klankbordgroep voor de Vereniging Dorpsbelangen Zuidwolde, en verder op allerlei manieren verweven met het verenigingsleven in het dorp, in officiële en minder officiële functies. Zijn redelijkheid bleek onder meer toen hij als enige in een lastige discussie over het tracé van de verbindingsweg met een compromis op de proppen kwam, waar alle partijen het mee eens konden zijn.

xx

29

“De Klankbordgroep is een heel apart fenomeen geworden”

Dik Zantingh - Dorpsbelangen Zuidwolde:Zantingh vindt dat de Klankbord-groep “een heel apart fenomeen” is geworden. Zo apart dat sommigen menen dat de raad zich een beetje in de vingers heeft gesneden met die Klankbordgroep. Bijvoorbeeld omdat er zaken vastgelegd en besluiten worden genomen, en de raad op dat proces een beetje de greep kwijt zou zijn, is hier en daar te horen.

Hij vindt dat een verkeerde inter-pretatie en laat graag zijn licht nog eens over deze zaak schijnen. “De Klankbordgroep vertegenwoordigt de ‘achterban’ van de gemeente - de inwoners van Zuidwolde, en wij den-ken en praten mee over hoe volgens ons een aantal zaken geregeld moet worden,” verduidelijkt hij. “Daar komt een voorstel uit dat via de stuurgroep in het college komt en dan in de gemeenteraad. Die neemt daar een besluit over. En als de raad het met het voorstel niet eens is, hebben zíj een probleem.

“Wij weten dat de raad anders kan beslissen dan het advies van de Klankbord-groep.”

28

Ze kunnen de discussie niet dunnetjes over doen, want dan zouden ze de Klankbordgroep en daarmee de stem van de bevolking negeren. En ik zou ze dat beslist kwalijk nemen. Aan de andere kant denk ik dat ik me er bij neer zou kunnen leggen, als er heel goede argumenten zijn om het advies van de Klankbordgroep niet te volgen. Wij weten dat er een kans is dat de raad anders beslist dan ons advies, want de raad heeft ten slotte een eigen verantwoordelijkheid. Bovendien zitten de raadsleden er voor de belangen van De Wolden, terwijl de leden van de Klankbordgroep alleen de belangen van Zuidwolde vertegenwoordigen,” doceert Zantingh. Om dit “dilemma” te omzeilen oppert hij als leerpunt de moge-lijkheid om raadsleden in een toekomstige Klankbordgroep de mogelijkheid te geven om van tijd tot tijd als toehoorder bij een of meer bijeenkomsten aanwezig te zijn. In de hoop dat dat niet beperkend of remmend werkt op de vaste leden.Dik Zantingh is min of meer de ‘vader’ van het gekozen tracé van de verbindingsweg, die de N48 ontsluit op Zuidwolde. De keuze van dat tracé is in het verleden bron van veel discussie en nogal wat onrust geweest. Bewoners van de aangrenzende Boslaan maakten bezwaar tegen dat tracé, omdat het ‘t aangrenzend bos doorsneed. Een ander tracé zou te dicht langs de woningen worden geleid, vonden de Boslaanbewoners. Hij wist na enig denkwerk een compromis te bedenken, waar alle partijen vrede mee konden hebben. Hij kijkt met voldoening op zijn voorstel terug, maar meent dat er geen reden is de nieuwe weg naar hem te vernoemen.

Aparte website Relevanter vindt hij de opmerking dat er nog wel wat lessen te trekken zijn uit de voorbije ‘klankbordperiode’. Zantingh: “Van de bijeenkomsten van de Klankbordgroep worden verslagen gemaakt, die openbaar zijn. Vanuit de Klankbord-groep communiceren wij niet naar de bevolking. Dat doet de gemeente, die bijvoorbeeld informatiebijeenkomsten voor alle bewoners belegt, of voor een bepaalde buurt.

De leden koppelen wel terug naar hun eigen achterbannen, via nieuwsbrieven of websites, maar het grootste deel van de bevolking bereik je daar niet mee. Ook op de gemeente-pagina van de Wolden Courant lees je geregeld over de Visie Zuidwolde, maar misschien zou het ook goed zijn om daar een algemene website voor te hebben, waarop zo veel mogelijk actuele informatie wordt bijeengebracht. Daarop zou je ook kunnen lezen wat er tot nu toe is gebeurd, de verslagen en besluiten kunnen lezen van de diverse groepen die bij dit onderwerp betrokken zijn.

De terugkoppeling naar de bevolking zou beter kunnen, dat is wat mij betreft een leerpunt. Voor de rest kijk ik terug op een project, dat vooral wat betreft de integraliteit van het proces beslist vernieuwend was,” concludeert Zantingh niet ontevreden.

int

er

vie

w

N=0

N48

30

xx31

Wees open en transparant vanaf het begin. Ook al worstel je zelf nog met de materie. Betrek de burgers in een vroeg stadium en je zaait vertrouwen.

les 1

“Dit is een vernieuwend project, vooral wat betreft de integraliteit van het proces.”

int

er

vie

w

“We moesten een muur van wantrouwen afbreken.”

Een van de vragen die de communicatieadviseur vooral aan het begin van het proces van de Visie Zuidwolde bezig hield was: hoe zorg je ervoor dat mensen niet massaal in verzet komen? “Dat is een hele puzzel, vooral wanneer je aan de directe leefomgeving van mensen komt,” vertelt Margriet Boer in een van de kleinste kamertjes van het gemeentehuis in Zuidwolde, met zicht op de raadszaal. “Zonder betrokken-heid en interactie met inwoners krijg je dat niet voor elkaar. In dit proces is communicatie heel belangrijk.

Het is ondersteunend aan participatie. Doordat de plannen voor de N48 om financiële redenen in de kast waren gelegd, voelden sommige inwoners zich overvallen toen de

gemeenteraad het voorstel behandelde voor één veilige aansluiting op het dorp. Veel inwoners hadden een informatieachterstand. Dit zorgde voor veel onrust, wantrouwen, weerstand in het begin. Ook kregen we te maken met een actiecomité. “De gemeente doet maar, ze hebben de plannen allang klaar, er wordt toch niet naar ons geluisterd,” hoorde je mensen toen wel roepen. “Zo’n uitspraak doet me best wel pijn, omdat je wéét dat het niet waar is,” zegt Margriet Boer met zachte stem, maar er klinkt wel oprechte verontwaardiging in door.

Informatie delenDe communicatieadvieur van de gemeente zegt best geschrokken te zijn van het wantrouwen van de bevolking, en ook binnen de Klankbordgroep, waarmee ze werd geconfronteerd. “Dat vond ik in het begin lastig. Ik schrok daar van. Communicatie is het heel goed inleven in belan-gen, situaties en mensen. Hoe kijken mensen tegen be-paalde situaties aan, en hoe kun je je boodschap daar iedere keer zo goed mogelijk op afstemmen?

Margriet Boer is een rustige, opgewekte vrouw. Iemand die veel gevoel in haar stem legt. Haar aanstekelijke lach schalt geregeld door de kantoren van het gemeentehuis in Zuidwolde. Als één van de communicatieadvieurs van de gemeente De Wolden was zij nauw betrokken bij de totstandkoming van de Visie Zuidwolde, en de manier waarop het project met alle belanghebbenden werd gecommuniceerd. Dat was een lastig proces waarbij zij en haar collega’s in het gemeentehuis voortdurend afwegingen moesten maken wie op welk moment wat moest weten. Zich voortdurend bewust van het feit dat ieder plan gevolgen heeft voor mensen probeerde ze zich steeds in de positie en emoties van die mensen te verplaatsen, niet uitsluitend verstandelijk naar de zaak te kijken. Want Margriet Boer is ook een gevóelsmens.

“Bied mensen de mogelijkheid om hun mening te geven.”

Margriet Boer - communicatieadviseur De Wolden:

Die muur van wantrouwen moesten we in het begin eerst met z’n allen afbreken, door open en eerlijk te communice-ren, afspraken na te komen en door terug te koppelen wat er met de inbreng van de betrokkenen was gebeurd. In het begin verliep het werken met een klankbordgroep nog wat onwennig. Vooral wanneer het om vertrouwelijke

informatie ging, was het soms zoeken wanneer welke informatie gedeeld kon worden. En nog is dit soms lastig. De voorzitter van de Klankbord-groep, Aart Karssen, is erg open in de communicatie met de Klankbordgroep. Dat heeft volgens mij bijgedragen aan het winnen van vertrouwen.”

32

33

int

er

vie

w

N=0

N48Werken aan positieve houdingDirect na het rumoerige begin van het voorlichtingstraject was duidelijk dat er hard gewerkt moest worden aan een positieve houding bij de betrokkenen over de Visie Zuid-wolde. Samen met collega Henk Kalk maakte Margriet Boer daartoe een krachtenveldanalyse. “We hebben de verschillende factoren in beeld gebracht, hun belangen en houding ten opzichte van de Visie Zuid-wolde,” vertelt ze. “Aan deze analyse hebben we een com-municatiestrategie gekoppeld. Met de bedoeling dat er een positieve houding zou ontstaan bij de betrokkenen over de Visie Zuidwolde. Een belangrijk aandachtspunt voor de com-municatie was het zo open en eerlijk mogelijk communice-ren over wat er speelt. Als er dingen niet goed gaan, moet je dat benoemen,” zegt Margriet Boer, die er sterk voor pleitte om zo snel mogelijk met voor- en tegenstanders van het project om tafel te gaan. “Ook om de weerstand tegen het project te kanaliseren, mensen de mogelijkheid te bieden om hun mening te geven,” vertelt ze. “Een soort podium, maar ook weer niet zo dat de zaak wordt uitvergroot.

Het geheel moet wel in balans blijven, want het gaat om het algemeen belang. Onder meer daarvoor is de Klankbord-groep ingesteld, om die meningen te kunnen ventileren. Dankzij de positieve inzet van de klankbordgroepleden is er binnen de groep een goede balans ontstaan, en zijn er zelfs gezamenlijke adviezen gemaakt. Dat had ik in het begin van het proces niet verwacht,” glimlacht Margriet Boer. Ze werkte ook samen met Rijkswaterstaat aan een communicatieplan, en het uitwerken van verschillende

communicatiemomenten. “Voor deze momenten hebben we de doelgroepen, de boodschap en de manier van communiceren bepaald,” vertelt ze. “Ook in bijvoorbeeld het beantwoorden van persvragen hebben we samen op-getreden om de boodschap af te stemmen, en zo verwarring bij inwoners te voorkomen. Ik vind het plezierig samen-werken met Rijkswaterstaat. Leuk om een kijkje in de keuken van een andere organisatie te krijgen,” vertelt de medewerker van gemeente De Wolden vol enthousiasme.

Woorden wegenTerugkijkend op het hele proces ziet Margriet Boer ook de waarde voor haar eigen loopbaan. “Niet eerder maakte ik deel uit van een project waarin zoveel verschillende belangen spelen,” vertelt ze. “Dit maakte dat het formu-leren van een communicatieboodschap soms erg precies kwam. Woorden werden gewogen om te voorkomen dat het verkeerd uitgelegd kon worden. Dat is een goede les om je bewust te worden van de belevingswereld van anderen. Ook de grote rol van participatie in de vorm van de Klankbord-groep was nieuw voor mij. Erg waardevol ook voor wat betreft de feedback die je ontvangt op een boodschap. Zelf ben je je niet altijd bewust van sommige gevoeligheden omdat je bijvoorbeeld de geschiedenis van bepaalde onder-werpen in het dorp niet kent. Met deze achtergrond-informatie konden we de boodschap nog beter opstellen. De Visie Zuidwolde is voor mij een waardevolle ervaring!”

“Open en eerlijk communiceren nam wantrouwen weg.”

Een eerlijke en transparante informatievoorziening transformeert weerstand in meepraten, samenwerken en leidt uiteindelijk tot succes.

les 2

34

35

int

er

vie

w

Vliegenthart en de overige comitéleden Harry Horlings, Roel Vuursteen en Roel Schoemaker willen veel aan de interviewer kwijt. Zoals bijvoorbeeld hun visie dat het goed te merken is dat de gemeente nu voor het eerst met zo’n Klankbordgroep werkt. “Je kunt de onwennigheid van de gemeente met dit soort projecten ook aflezen aan de tijd die ermee heen gaat,” zegt Vliegenthart. “We praten nu al drie jaar over de Visie Zuidwolde, en er is nog geen spade de grond in gegaan. Het project is niet te groot voor zo’n kleine gemeente, maar ze hebben gewoon niet voldoende know how in huis.”

Pleidooi voor twee aansluitingenAl in een vroeg stadium, nog voordat er sprake was van een Klankbordgroep, was Vliegenthart als belangstellend bewo-ner getuige van de stappen die de gemeente zette op weg naar participatie in het Visie Zuidwolde-project, en bij de plannen om één aansluiting op de N48 te schrappen. Hij en andere ongeruste bewoners van de Boslaan pleitten sinds 2004 vooral voor het behoud van twee aansluitingen op de N48, en niet slechts één, zoals toen het plan was. Vliegent-hart daarover: “We vonden dat niet alleen een slecht idee als bewoners van de Boslaan, maar zagen ook dat het voor het hele dorp niet gunstig zou zijn. Wij hebben toen met een

handtekeningenactie de buurt gemobiliseerd om naar een informatiebijeenkomst te komen. Daar werd de gemeente geconfronteerd met een groot aantal bewoners, dat vooral ongerust was over die geplande ene ontsluiting, en over de verbindingsweg die vlak langs de woningen aan de Boslaan zou komen. Van het begin af aan heeft de gemeente iedere bemoeienis van de bewoners over de N48 afgehouden.

Ze hebben de instelling van een Klankbordgroep, waar toen al geruime tijd over werd gesproken, bewust tegengehou-den tot het betreffende collegevoorstel op 12 oktober 2006 in de raad werd aangenomen. Dat is iets waar veel mensen moeite mee hebben gehad,” zegt Vliegenthart.Toen de gemeente het comité Boslaan uiteindelijk vroeg om met twee vertegenwoordigers in de Klankbordgroep plaats te nemen, werd dat verzoek met de nodige scepsis bij het comité Boslaan ontvangen, weet Vliegenthart nog. “We zijn

Betrokken en kritisch. Zo mag Jaap Vliegenthart, deelnemer aan de Klankbordgroep namens het comité Boslaan, gerust omschreven worden. Samen met Roel Vuursteen woont hij de vergaderingen van de groep bij, en veelvuldig geeft hij daar zijn mening over. Het gesprek vindt plaats in het hart van het plangebied, een woning aan de Boslaan.

36

37

,,Nodig belanghebbenden uit om

in de Klankbordgroep hun standpunt toe te lichten.

,,

“Klankbordgroep is verbeterde vorm van inspraakrecht”

Jaap Vliegenthart - Klankbordgroeplid / comité Boslaan:

er destijds aarzelend in gestapt. Realiseerden ons dat de Klankbordgroep een middel was om invloed uit te oefenen op de kern: behoud van meer aansluitingen was niet mogelijk. We hadden de nodige twijfels over hoe zulke verschillende partijen het over zulke uiteenlopende onder-werpen eens moesten worden. De sfeer was toen nog niet zo geweldig. Er was geen onderling vertrouwen, in en tussen partijen. Dat is in de loop der tijd wel beter geworden,” zegt Vliegenthart op milde toon.

Opmerkelijk succesHoe dan ook, de Klankbordgroep heeft het comité Boslaan in ieder geval een groot en opmerkelijk succes gebracht. Want door hun toedoen werd het voorkeurstracé dat door de projectgroep N48 was gekozen, terzijde geschoven. De keuze viel op een tracé dat in de Klankbordgroep was geconcipieerd. Het tracé van de verbindingsweg tussen de nieuwe aansluiting en de Steenbergerweg zou dicht achter de woningen van de Boslaan lopen.

int

er

vie

w

In de nieuwe plannen is dat niet meer het geval, maar snijdt de weg het bos doormidden, een variant waar door de Milieufederatie Drenthe en Het Drentse Landschap bezwaar tegen is gemaakt. Vliegenthart onderkent dit probleem, en stelt dat hij geregeld de suggestie heeft gedaan om belang-hebbenden uit te nodigen om klankbordbijeenkomsten bij te wonen. “Zo hebben wij voorgesteld om de Milieufederatie en Het Drentse Landschap uit te nodigen om hen hun stand-punt te laten toelichten over het tracé van de verbindings-weg en de aansluiting op de Ecologische Hoofdstructuur. Daar werd steeds afwijzend op gereageerd omdat de gemeente al met hen in gesprek zou zijn,” aldus Vliegent-hart. Is de Klankbordgroep een plaatsvervangende gemeenteraad geworden? Jaap Vliegenthart reageert verbaasd als de opmerking wordt gemaakt. “Het lijkt erop dat het een fenomeen is geworden waar de gemeenteraad mee moet leren omgaan,” zegt hij. “Bovendien staan ze voor een lastig dilemma: als de Klankbordgroep met een stand-punt komt waar de raad het niet mee eens is, zal het voor de raad moeilijk zijn om daar tegenin te gaan. Want het risico is dan aanwezig dat de Klankbordgroep zich niet serieus genomen of zelfs gepasseerd voelt.

Daarmee loopt de raad het risico de geloofwaardigheid van de Klankbordgroep op het spel te zetten. Maar aan de andere kant zou de raad zich er bewust van moeten zijn dat zij een eigen verantwoordelijkheid heeft, onafhankelijk van de mening van de Klankbordgroep.”

Meer bereikt door inzet Klankbordgroep De vraag ligt voor de hand: Wat zou er, in een volgende Klankbordgroep, anders moeten, kijkend naar de pas opgedane ervaringen? Ook daarover hebben ze bij comité Boslaan wel een visie: Vliegenthart: “Onze ervaringen met participatie zijn in de Klankbordgroep vele malen beter dan buiten deze groep, bijvoorbeeld met het inspreekrecht, dat iedere burger heeft. Verder is ons opgevallen is dat de onderwerpen die aan de Klankbordgroep worden aangeboden soms vrij willekeurig lijken te worden gekozen.

Het zou goed zijn als de gemeenteraad in een vroegtijdig stadium bepaalt voor welke onderwerpen een Klank-bordgroep nodig is. Op basis van de onderwerpen kunnen betrokken partijen worden geselecteerd die vervolgens de Klankbordgroep vormen. In het belang van een goed afgewogen advies is het verder nodig alle aspecten die de besluitvorming beïnvloeden in de Klankbordgroep in te brengen, dus ook financiën en de standpunten van bijvoorbeeld Rijk, Provincie of derden.

Dit zal leiden tot een politiek onafhankelijk afgewogen inhoudelijk advies aan de stuurgroep,” aldus Vliegenthart, die besluit met een opbouwende opmerking: “Door de Klankbordgroep in te zetten heeft De Wolden meer bereikt voor haar bewoners, zowel inhoudelijk als qua draagvlak en acceptatie. Zonder Klankbordgroep was dat niet mogelijk geweest.”

N=0

N48

38

,,Raad moet zich ervan bewust zijn

dat zij een eigen verantwoordelijkheid heeft, los van de mening van de Klankbordgroep.

,,

Elke civiele ingenieur, elke architect, iedere ambtenaar is in essentie dienend aan de burgers.

les 3

39

int

er

vie

w

“Samenstellen Visie Zuidwolde heeft gemeente sterker gemaakt”

In het gemeentehuis van De Wolden kijkt Kalk op verzoek terug. Hij karakteriseert het proces dat leidde tot de Visie Zuidwolde als “moei-zaam, vooral in het begin.” “De N48 is politiek een gevoelig onderwerp. Juist daarom was er de noodzaak van een helder Plan van aanpak, dat voor iedereen acceptabel is. Daar hebben we veel aandacht en zorg aan besteed. Helaas hebben we een valse start gemaakt toen we onze plannen met de bewoners van Zuidwolde wilden delen. We hebben toen een informatiebijeenkomst georganiseerd, die niet goed verliep. Daar werd toen niet goed gereageerd op vragen die bewoners stelden over de besluitvorming die al had plaatsgevonden. Daar ontstond onrust, er kwamen stukken in de krant, er werden websites opgericht, en eigenlijk was dat precies wat we allemaal niet wilden, maar wél in een democratisch proces thuishoort.

Reuring in Zuidwolde, regelrechte onrust. Die ontstond toen de gemeentelijke plannen, die zouden leiden tot de Visie Zuidwolde, bekend werden bij de plaatselijke bevolking. Henk Kalk, hoofd Openbare werken van de gemeente De Wolden, kan er met humor en veel relativeringszin op terugkijken. Kalk houdt wel van een beetje leven in de brouwerij. Het wor-dingsproces van de Visie Zuidwolde beschouwt hij als een “primeur” voor de gemeente. Immers, het was de eerste keer dat in Zuidwolde zo’n groot project is gedaan, met veel verschillende partijen en belangen. “Dat gaf reuring, in het begin, ook politiek,” zegt Kalk, “maar daar is niks mis mee.” Er is meer voor nodig om de volslanke ambtenaar van De Wolden van zijn stuk te brengen.

Henk Kalk - Openbare werken:

40

41

Voorafgaand aan de instelling van de Klankbordgroep hebben we ons daarom bepaalde zaken heel goed afgevraagd, zoals “Waar liggen de gevoeligheden, wie zijn de partijen, hoe staan die ten opzichte van elkaar, hoe kijken die tegen het project aan, hoe krijgen we iedereen zo ver dat ze positief in het project komen te staan?”

Vertrouwen kwekenKalk vertelt dat hij en zijn collega’s veel werk hebben gestoken in het kweken van vertrouwen bij de Klank-bordgroep, en transparantie bij de raad. Openheid en eerlijkheid ziet hij als de belangrijkste bouwstenen in dat proces, en goede communicatie. “Wees open en eerlijk, vertel waar je mee bezig bent,” zegt hij met de overtuiging van een predikant. “Ook in zo’n Klankbordgroep: Vertel maar waar je mee worstelt. Dan gaan ze meedenken, komen ze met ideeën, en dragen oplossingen aan.”

“We hebben als gemeente veel van dit project geleerd. We hebben nu meer lef gekregen.”

int

er

vie

w

N=0

N48We hebben ingestoken op de gevoeligheden, en hebben ons afgevraagd: Wat betekent dat voor onze communicatie? Hoe doe je dat? Interactief, ter kennisname of in vertrouwen? We hebben iedereen serieus genomen, iedereen overal zo veel mogelijk bij betrokken. Langzaamaan zag je toen ook het vertrouwen binnen de Klankbordgroep toenemen.”

De Visie Zuidwolde was een van de eerste projecten waar een intensieve samenwerking van de gemeentelijke afdelingen Openbare Werken en VROM voor nodig was. Kalk kijkt daar relativerend naar. “Tot nu toe waren we redelijk verkokerd,” zegt hij met enige zelfkennis van de organisatie waar hij werkt. “Soms vroegen we ons af waar VROM mee bezig was als ze iets te zeggen hadden over verkeer en vervoer, want dat was toch echt onze verant-woordelijkheid, “en andersom zullen ze ook geregeld met hun wenkbrauwen gefronst hebben als wij op hun gebied kwamen. In het begin was het even zoeken wie nou welke verantwoordelijkheid moest nemen.

Uiteindelijk zijn we er wel uit gekomen, maar toch vind ik achteraf dat de Visie Zuidwolde op een andere manier tot stand had moeten komen. Er is toch te veel vanuit die twee losse afdelingen naar gekeken, het is te weinig als een gemeenschappelijk product gestart. De volgende keer zou ik in een nog vroeger stadium met elkaar om tafel willen zitten, met de andere afdelingen en andere partijen.

Ik denk dat het verhaal van de Visie Zuidwolde dan steviger en duidelijker zou zijn geworden, zowel voor de gemeente als voor externe partijen.” Over de samenwerking met de andere overheden, de Provincie Drenthe en Rijkswaterstaat-Noord, is Henk Kalk niet helemaal content. “Met Rijks-waterstaat was het wennen in het begin. Dat is een heel andere overheid, met een eigen cultuur en structuur, net als wij. In het begin kwam de vraag “Hoe kijk je tegen de emoties van de bewoners aan?” aan de orde. “Da’s geen punt,” zei Rijkswaterstaat, “we doen het gewoon zo.” “Ho even,” riepen wij dan, “wij hebben een Klankbordgroep.” “Ja, maar wij gaan toch zeker niet met de Klankbordgroep over de N48 praten?” “En waarom niet?” zeiden wij dan.

“Die N48 bij Zuidwolde is iets wat de bewoners zeker ook aangaat. Dan moeten we ze daar ook over informeren. Uiteindelijk hebben wij elkaar wel leren respecteren, zij het dat de werkwijzevan Rijkswaterstaat dominant is gebleven en de gemeente zich daar maar aan moest aanpassen.”

Risicomanagement beter inschattenAlles overziend meent Kalk dat de gemeente tot nu toe sterker uit dit project is gekomen dan het erin is gegaan. “We kunnen nu heel veel aan,” vertelt de ambtenaar van Openbare Werken met goed bij hem passend zelfvertrou-wen. “We hebben veel van dit project geleerd, we hebben nu meer lef gekregen en de overtuiging dat we zo’n project financieel in de vingers kunnen houden. Dat we met bewoners kunnen communiceren, en het bestuur voldoende kunnen ondersteunen in dit soort processen. Niet ieder project is het zelfde, er zullen altijd valkuilen zijn. In dit project is onder meer boven gekomen dat we het risico-management beter moeten leren inschatten. Beter kunnen antwoorden op vragen zoals: Als de besluit-vorming op een bepaald moment niet plaatsvindt, of als je op een gegeven moment bij de Raad van State terechtkomt, wat zijn daar de consequenties van.

En als de economie ineens in elkaar zakt en de prijzen stijgen de pan uit, wat betekent dat straks voor de uitvoeringslasten? Je hoeft niet alles tot in detail uit te zoeken, maar moet wel grosso modo de grootste risico’s in kaart brengen. Zichtbaar en bespreekbaar maken met de directie, het college, en de raad als het nodig is.

Met deze ervaringen gaan we ook in de nabije toekomst verder. We gaan structuur- en dorpsvisies maken, onze nieuwe gemeentelijke verkeers- en vervoersplannen in het kader van de dorpsvisie plaatsen. We gaan veel projectmatiger werken, of het nou om een brede school of een nieuwe weg gaat. Dat is een van de belangrijkste zaken die we van dit project geleerd hebben.”“We gaan veel projectmatiger

werken, of het nou om een brede school of een nieuwe weg gaat.”

42

43

les 11

Verdiep je in de achterliggende geschiedenis van eerdere ontwikkelingen. Zo voorkom je onaangename verrassingen.

int

er

vie

w

Laanstra is al lang betrokken bij de plannen om de N48 te verbreden. Dat komt vermoedelijk doordat hij in het plan-gebied woont. Aan de Slagendijk om precies te zijn, waar in de jaren negentig de tweede aansluiting van Zuidwolde op de N48 werd aangelegd. Een nieuwe aansluiting, waarvoor in de huidige Visie Zuidwolde geen plaats meer is.“Ik was destijds, in 1994, een van de leden van het actie-comité Slagendijk e.o. dat het aanleggen van een tweede aansluiting op de N48 wilde voorkomen, omdat die voor de Slagendijk een enorme toename van de verkeersdrukte zou betekenen,” vertelt Laanstra met de tongval die een Groningse komaf verraadt. “Wij zeiden als buurtcomité tegen de gemeente: doe het nou goed. Jullie willen twee viaducten aanleggen, zowel bij de Lindeweg als bij de Oosterweg, maak die bij de Oosterweg nou met op- en afritten. Dan heb je tegelijk een ongelijkvloerse aansluiting, je bent het overstekend verkeer kwijt, het leek ons een ideale oplossing. Daarop kregen wij nul op het rekest. Met een lijst van ongeveer twaalf argumenten kregen wij te horen waarom het toch niet kon, waarom het toch beter was dat we die tweede aansluiting kregen. Toen ik dus ongeveer tien jaar later te horen kreeg dat de gemeente en Rijks-waterstaat toch op- en afritten wilden maken bij het viaduct

bij de Oosterweg was mijn reactie direct: wat is er nou met die lijst van twaalf argumenten gebeurd?” zegt Laanstra met een stem waarin de verontwaardiging nog steeds klinkt. “Ik ben er eigenlijk nog steeds ontevreden over dat wij als actiecomité geen reactie hebben gekregen op ons voorstel van de ongelijkvloerse kruising met op- en afritten aan de Oosterweg, wat nu dus uitgevoerd gaat worden.

Die argumenten van toen, vooral gericht op de afwikkeling van het verkeer in het dorp, gelden jaren later kennelijk ineens niet meer. Je ziet nu dat precies het voorstel dat wij destijds deden, wordt uitgevoerd! Je reinste kapitaals-vernietiging, zowel voor Rijkswaterstaat als voor de gemeente, want de gemeente zal ook weer nieuwe kunstwerken moeten aanleggen bij de aansluitingen en de toevoerwegen.”

Enno Laanstra had gelijk. Het tegenwoordige gemeenteraadslid van de ChristenUnie in De Wolden deed al in de jaren negentig het voorstel voor één aansluiting van de N48 op de Oosterweg, maar kreeg daarvoor de handen niet op elkaar. Hij proeft nu het zoet van de overwinningsdrank dat zijn voorstel na al die jaren toch wordt uitgevoerd. De afdronk is echter bitter want een en ander gaat volgens hem wel gepaard met een forse kapitaalsvernietiging.

44

45

“De bevoegdheden van een toekomstige Klankbordgroep moeten veel duidelijker omschreven worden.”

“Nog veel te leren van Visie Zuidwolde”

Enno Laanstra - Raadslid ChristenUnie:

int

er

vie

w

N=0

N48Klankbordgroep géén besluitvormend orgaanIn 1998 werd Laanstra gekozen tot raadslid voor de GPV-RPF, later voor de Christenunie. Als raadslid was ook hij voorstander van de instelling van een Klankbordgroep. “De gemeenteraad heeft er sterk op aangedrongen dat dit orgaan er kwam,” zegt Laanstra, terwijl hij zijn woorden met korte klapjes op de tafel benadrukt. “Het gevaar is wel dat hoe meer ruimte die Klankbordgroep krijgt, des te zelf-standiger hij wordt. Ik heb vanaf het begin gezegd: het moet een Klánkbordgroep zijn, geen besluitvormend orgaan. Nou, dat is echt mis gegaan, daar maak ik me grote zorgen over. Zo kwam de Klankbordgroep op een gegeven moment met de oplossing voor de vraag, waar de verbindingsweg moest komen te liggen. Nou, je bent als raad natuurlijk hartstikke gek als je zo’n oplossing naast je neerlegt.

Als je dat zou doen, zet je je als raad echt buiten spel,” vindt Laanstra die nog wel een kritische opmerking over de instelling van een toekomstige Klankbordgroep wil meegeven. “Een volgende keer zou ik er voor pleiten de bevoegdheden van de Klankbordgroep veel duidelijker op papier te zetten, en je positie als raad goed vast te leggen. Bestuurlijk gezien heeft de Klankbordgroep geen enkele bevoegdheid.”

Deskundigen inhurenTijdens het hele gesprek sijpelt de kritische toon van Enno Laanstra tussen de regels door. Hij is niet gecharmeerd van de aanpak van het project, en vindt dat er uit de praktijk nog veel te leren valt. “In een zo omvangrijk project als de Visie Zuidwolde moet je momenten inbouwen om eens even te evalueren, pas op de plaats te maken en jezelf af te vragen: waar staan we nou? En dan wordt duidelijk dat de Visie voor een groot deel bestaat uit een aantal brokken. De aanslui-ting op de N48 is van grote invloed op de verkeerscirculatie in het dorp, beide brokken moet je gelijktijdig ontwikkelen.

46

47

“Je zou in een zo omvangrijk proces meer ruimte moeten inbouwen voor een pas op de plaats, om je af te vragen: waar staan we nou?“

les 8

Creëer een gemeenschappelijk doel voor alle betrokkenen, spreek dit uit en leg het vast, bijvoorbeeld in een intentieverklaring.

Niet wachten totdat er aan die poten naar dat viaduct een weg gemaakt wordt, maar nu al kijken wat de gevolgen zijn. Het heeft lang geduurd voordat duidelijk was wat de gevolgen zijn van de aansluiting op het dorp, verkeers-technisch. Dat is een leerpunt. Ik heb me daar fors aan geërgerd. Misschien dat het komt omdat wij als gemeente daar de capaciteit niet voor hebben. Je kunt natuurlijk externe deskundigen inhuren, maar dan moet je wel eerst zelf heel goed weten wat je wilt.”

int

er

vie

w

Hoekstra steekt zijn verbazing over de aanvankelijke aanpak niet onder stoelen of banken. In zijn kantoor in Assen laat hij zijn licht schijnen over hoe het volgens hem allemaal in de voorbereiding zo mis kon gaan, en doet dat mede namens Stichting Het Drentse Landschap, die voor de gelegenheid samen optrekken. “Wij hebben de indruk dat we bewust buiten de fase van voorinformatie gehouden zijn,” vertelt Hoekstra direct aan het begin van het gesprek. “Ook de Provincie en Rijkswaterstaat waren er niet op gekomen om ons bij het project te betrekken, wat ik heel vreemd vind, omdat we beide partijen tijdens allerlei andere overleg-structuren tegenkomen. Wij hadden in een voorstadium van de participatie bij dit project betrokken moeten worden.”

Doorsnijden EHS is vermijdbaarOp het puntje van zijn stoel legt Hoekstra het nog eens uit: “Het Drentse Landschap heeft in 2008 mede namens de Milieufederatie aan de gemeente De Wolden laten weten dat we bij het project Visie Zuidwolde betrokken wilden worden. Toen deze en andere signalen niet gehoord werden, hebben wij medio 2008 een brief geschreven met datzelfde verzoek.

Daar was al een eerste, vriendelijke brief van Het Drentse Landschap aan vooraf gegaan, maar daar is nooit een reactie op ontvangen. In die tweede brief lieten wij duidelijk blijken dat wij tegen de voorkeursvariant zijn van de nieuw aan te leggen verbindingsweg tussen de N48 en het dorp Zuidwolde.

Die weg doorsnijdt door haar geplande ligging de Ecologi-sche Hoofdstructuur (EHS). Dat was volgens ons vermijd-baar. Bovendien strookt deze voorkeursvariant niet met het provinciale en landelijke beleid voor de EHS,” aldus

Een hink-stap-sprong. Zo noemt Reinder Hoekstra, directeur van de Milieufederatie Drenthe, de voorbereiding op de plannen voor de N48. Zijn kritiek op de eerste stappen in de planvorming wordt vooral veroorzaakt door het feit dat de bezwaren van de Milieufederatie Drenthe en stichting Het Drentse Landschap tegen het tracé van de verbindingsweg op de N48 in een te laat stadium zijn gehoord. Hoekstra vindt dat een misser, vooral omdat de Ecologische Hoofdstructuur ter plaatse in eerste instantie pijnlijk zou worden doorsneden. Gelukkig is er op het eind van het proces nog een reuzensprong gemaakt zodat het eindresultaat voor alle partijen goed is

48

49

“Na moeilijke hink-stap-sprong toch een positieve reuzensprong gemaakt”

Reinder hoekstra - milieufederatie:

Hoekstra, die meent dat er ook ten Provinciehuize fouten zijn gemaakt. “Het lijkt erop dat de afdeling die binnen het Provinciehuis verantwoordelijk is voor de EHS-structuur niet bij het onderwerp betrokken was,” zegt Hoekstra. “We hebben er op gewezen dat er andere alternatieven zijn. Ook hebben we duidelijk gemaakt er moeite mee te hebben dat

we pas in een zo laat stadium bij de planvorming betrokken zijn. Wij zijn doordrongen van het belang van aanpassing van een verkeersonveilige situatie, dus er valt best met ons te praten, maar dan willen wij niet voor een voldongen feit ge-steld worden. Dat heeft bij zowel Het Drentse Landschap als bij de Milieufederatie behoorlijk wat irritatie veroorzaakt.”

“We gaan vanaf nu in een vroeger stadium ha rder inzetten op een creatieve prikkeling, en bij de grotere ruimtelijke plannen duidelijker laten horen dat we er zijn.”

int

er

vie

w

N=0

N48

50

xx51

les 12

Zorg ervoor dat elke deelnemende organisatie haar achterban vertegenwoordigt en op geregelde tijden raadpleegt.

Inzet bestuurtoegevoegde waardeHoekstra heeft positieve gedachten over het eind van het proces, waarbij partijen toch overeenstemming bereikten. “Je zou kunnen zeggen: eind goed, al goed,” zegt hij lachend. “Voor ons is dit een goede oplossing. Niet de beste, niet de ideale, maar second best.

We hebben elkaar gevonden op inhoudelijke argumenten. Er is een voor alle partijen aanvaardbare oplossing uit de bus gekomen, de meest haalbare, gegeven de omstandigheden. We zijn er onder meer uitgekomen dankzij de bestuurlijke inzet, op het laatst van het proces. Vooral de inzet van de wethouder was absoluut een toegevoegde waarde. Daar ben ik heel positief over.”

Geen gehoor Hoekstra herinnert zich de reactie van Rijkswaterstaat nog goed, toen de Milieufederatie haar bezwaren tegen de plannen liet blijken. “Ze schrokken erg van onze reactie,” zegt de directeur met de herinnering aan dat feit nog in zijn ogen. “Deden een dringend beroep op ons of we ons toch niet in het voorstel wilden schikken. In eerste instantie zou Rijkswaterstaat in de planning die zij aanhoudt, direct na het N48-project eind 2010 beginnen met wegwerkzaamheden aan de A-28 tussen Meppel en Zwolle. In die plannen zou verkeer onder meer omgeleid worden via de vernieuwde N48. Als het N48-project vertraging zou oplopen, zou dat ook gevolgen hebben voor de werkzaamheden aan de A-28. De bandbreedte om nog te gaan praten over de aan-passingen aan de N48 was bijzonder klein. Ik vind dat Rijkswaterstaat daarin nogal wat risico’s nam. Dat is hun zaak, maar ik vind dat je daar dan de consequenties van moet aanvaarden als het mis gaat. Zoals de gemeente de gevolgen moet aanvaarden dat ze ons niet tijdig hebben betrokken bij de voorfase van de planvorming. Wij vinden het jammer dat er geen gehoor is voor onze voorkeur, die overeenkomt met de ambtelijke voorkeur voor een variant voor die verbindingsweg. In de Klankbordgroep is daar destijds bewust van afgeweken.

Volgens ons was het mogelijk om een deel van de N48 ter hoogte van Zuidwolde een iets ander tracé - meer naar het oosten - te geven, zodat de EHS helemaal niet doorsneden wordt. Ook de verbindingsweg kan met een extra slinger zo lopen dat ook daar het bos langs de Boslaan ontzien wordt. Feit blijft dat de Ecologische Hoofdstructuur nu

wordt doorsneden. Dat doet best pijn, te meer omdat er betere alternatieven zijn.”

Infra- en asfaltdenkenHet mag duidelijk zijn dat Reinder Hoekstra weinig vriende-lijke woorden over heeft voor de organisatie van dit project “Ik had het beter gevonden als de Provincie in dit project het voortouw had genomen. Ondanks alle goede wil bij de gemeente zou je je toch kunnen afvragen of de organisatie nou zo geslaagd was. En ik vind dat Rijkswaterstaat bij dit onderdeel van de N48 zich teveel heeft gedragen als een organisatie van asfaltstampers. Weliswaar met meer oog voor groen dan vroeger, maar uiteindelijk was dit weer een voorbeeld van eendimensionaal ontwerpen, en dat zit ons ontzettend in de weg. Bij meerdimensionaal ontwerpen ga je meer te werk met integrale belangenafwegingen, waarbij je de creativiteit van het ontwerpproces opzoekt. Rijks-waterstaat is daar niet of nauwelijks toe in staat. Ze lijken onder druk van de Minister en het lokale bestuur, dat wil scoren met wegen en infrastructurele voorzieningen, toch weer gevangen in het oude infra- en asfaltdenken. Volgens mij moeten we dat doorbreken, zelfs niet accepteren dat de macht van de infrabouwers zo ver reikt.”

Voor de Milieufederatie Drenthe heeft een en ander wel degelijk gevolgen. Hoekstra heeft voor zichzelf als leerpunt genoteerd dat het geen kwaad kan als de Milieufederatie wat vaker en luider zou trompetteren dat ze er is. Je zou het een leerpunt kunnen noemen. Hoekstra: “We gaan vanaf nu in een vroeger stadium harder inzetten op een creatieve prikkeling, en bij de grotere ruimtelijke plannen duidelijker laten horen dat we er zijn. We willen de verbanden tussen lokaal en provinciaal aanhalen, in de kwaliteit van de diverse netwerken investeren. We willen dus niet alleen kritiek leveren, maar ook alternatieven en oplossingen aandragen. Maar dan moeten we daar wel toe in de gelegenheid worden gesteld.”

“Wij hebben de indruk dat we bewust buiten de fase van voorinformatie gehouden zijn.“

int

er

vie

w

“Participatie in Visie Zuidwolde is voorbeeld voor andere projecten Rijkswaterstaat”

Anker, projectmanager voor Rijkswaterstaat bij N48, is betrokken bij het project sinds november 2007, na het besluit van de gemeenteraad over het schetsontwerp, in feite het begin van het project. Hij geeft leiding aan een team dat bestaat uit vijf rollen volgens het model Integraal Project Management, (IPM), die ingevuld worden door vijf personen. Uiteraard leveren meer personen een bijdrage aan het project. Zijn ervaring is dat de bijdrage van de omgeving per project kan wisselen. “De ene keer gaat het zoals bij de N48 heel actief,” vertelt hij. “De Klankbordgroep heeft hier zelfs mee-ontworpen aan het project.

Bij een ander project waarvan ik projectmanager ben, de N33, de verdubbeling van de weg van Assen-Zuid naar Zuid-broek, gaat de bijdrage van de klankbordgroepen minder

ver. Die komen drie keer bij elkaar om te reageren op de plannen die wij hen voorleggen. Daarna is het klaar, en hebben zij verder geen rol meer in het project.”

Gemeente omgevingsmanagerAnker meent dat in het N48-project sprake is van een unicum. “Uniek is dat je hier te maken hebt met een omgevingsmanager van een externe partij, in dit geval de gemeente De Wolden. Ook in den lande hebben wij daar nog niet veel ervaring mee opgedaan, en soms is dat lastig. Het voordeel van deze constructie is dat de gemeente de mensen kent die dicht bij de weg wonen. Dat is handig. Rijkswaterstaat doet normaal gesproken ook het omgevingsmanagement, maar deze constructie is gemakkelijker, het loopt allemaal wat soepeler. Daarnaast is ook de grote betrokkenheid van de Klankbordgroep een bijzonder element in dit project.” De omgevingsmanager maakt deel uit van het team dat verder bestaat uit de projectmanager, de manager techniek, contracten en projectbeheersing van Rijkswaterstaat.

Kees Anker heeft de omslag meegemaakt. De omslag in het denken van Rijkswaterstaat over het nut van participatie van omwonenden en belanghebbenden. Nog niet lang geleden waren dat in de beleving van Rijkswaterstaatambtenaren lastige mensen, vooral als ze een mening hadden over de wegen in hun omgeving. Leken, amateurs. Mensen die van de materie geen verstand hadden, aan wie je alles moest uitleggen. Dat kost tijd. Rijkswaterstaat was de Grote Deskundige, en voerde de projecten uit, het liefst zonder al te veel tijd kwijt te zijn aan discussies met omwonenden. The times, they are a changin”. Rijkswaterstaat werkt nu met het credo publieksgericht netwerkmanagement. En volgens Kees Anker wordt daar heel veel aandacht aan besteed.

“Samenwerking tussen overheden verliep redelijk goed.”

De vraag rijst als vanzelf hoe de samen-werking met de Provincie en de gemeente verloopt? “Redelijk goed,” reageert Anker zuinig. “De Provincie is ook vertegenwoor-digd in de stuurgroep en zit daar met een mandaat. De provinciale medewerker praat daar met de stem van zijn organisatie. Dat is niet altijd eenvoudig, want ook binnen de Provincie spelen de belangen van verschillende afdelingen, zodat bijvoorbeeld verkeerskundige- maar ook ruimtelijke ordeningsbelangen wel eens botsen. Deze medewerker heeft binnen zijn organisatie het voorstel verdedigd van de Klankbordgroep, voor een ander tracé van de noordelijke verbindingsweg dan het ambtelijke voorstel, waarvan het trace dwars door een bosgebied liep. Hij is toen met een provinciaal voorstel naar de stuurgroep gegaan. Dat vind ik wel klasse.”

Veel geleerdAlles overziend zegt Kees Anker dat hij veel heeft geleerd van dit project. “Dit was een van mijn eerste wegenprojecten. Ik heb veel geleerd over de techniek van zo’n project, van contractvoorbereiding, en de wijze waarop je als diverse overheidslagen met elkaar samenwerkt. Ook de vergaande vorm van participatie was voor mij helemaal nieuw. Terugkijkend zouden we dezelfde keuzes maken. Alleen hadden we eerder de Milieufederatie Drenthe en Het Drentse Landschap bij het proces moeten betrekken. De gemeente heeft in de voorfase een belangrijke rol gespeeld bij de keuze voor het schetsontwerp.

Kees Anker - projectmanager Rijkswaterstaat:

52

53

int

er

vie

w

N=0

N48De participatie is door de gemeente in gang gezet, en later door ons overgenomen. Wij wisten toen niet goed wat in de voorfase door de gemeente was gedaan. We hadden daar tegen heel grote problemen kunnen aanlopen, maar dat is gelukkig allemaal behoorlijk goed gegaan.”

Ook Kees Anker heeft nog een lessons learned lijstje: “Zorg ervoor dat je de rollen goed scheidt van degene die partici-peert vanuit de gemeente of de provincie; de ene keer heeft hij of zij de rol van meedenker binnen het project, de andere keer als belangenbehartiger van gemeente of provincie.

Geef duidelijk vooraf aan wat de speelruimte van de diverse spelers is, en communiceer dat goed, ook bijvoorbeeld aan een klankbordgroep. Belangrijk is ook dat mensen daar met een duidelijk mandaat zitten. Zo moet bijvoorbeeld het ingenieursbureau, in dit geval DHV, precies z’n rol weten in deze constellatie.” Anker gaat het N48-project terugkoppelen in het project-managersoverleg, en uitgebreid verhalen wat Rijkswater-staat-Noord in dit project allemaal geleerd heeft. “Ik zal de aanpak van het project warm aanbevelen,” besluit hij.

“Geef duidelijk vooraf aan wat de speelruimte van de diverse spelers is, en communiceer dat goed.”

54

55

Over het algemeen kennen bewoners hun buurt, de omgeving en de (on)mogelijk-heden beter dan planologen, zet deze kennis in.

les 6

int

er

vie

w

“Intensieve samenwerking met andere overheden was leerschool”

Vanuit zijn aangenaam lichte werkkamer in het Rijkswater-staatkantoor in Leeuwarden herhaalt De Ruig zijn plezierige ervaringen tot nu toe met het N48-project. “Dit is een charmant, leuk projectje, waar van alles in zit,” zegt hij luchtig. “Wij vinden het een goede zaak om af en toe met bewoners en groeperingen te overleggen over allerlei zaken. Je praat met provincie en gemeente, wijkbewoners, ecologen, belangengroeperingen, bewonersorganisaties, winkeliersvereniging – eigenlijk zijn dit misschien wel de leukste projecten!”

Deze opmerking getuigt ervan dat de directeur over het algemeen grotere projecten op zijn bordje krijgt dan de N48. Hij zat koud op de huidige directeursstoel toen hij zich begin 2005 samen met wethouder Liesbeth Koster van gemeente De Wolden over het N48-project boog. “Nou ja, project, er stond toen eigenlijk nog bijzonder weinig op papier. De verkeersonveiligheid op de N48 en de ongelijkvloerse kruisingen vroeg om adequate actie,” herinnert hij zich. “Liesbeth Koster en ik stonden redelijk blanco in deze materie. We hebben toen afgesproken om deze zaak, die inmiddels al een hele geschiedenis had, weer op te pakken, en tevens te proberen er de financiën voor te regelen,” ver-telt De Ruig, die zich de blije gezichten alom herinnert, niet in de laatste plaats bij de gemeente De Wolden. Ongeveer driekwart jaar later had hij weer contact met het college.

Onvrede van bewoners“Ik was nogal verbaasd om toen tijdens een informatie-bijeenkomst over de N48 te moeten constateren dat Rijks-waterstaat in populariteit flink gedaald was,” vertelt hij, met nog steeds een aan verbijstering grenzende blik in zijn ogen.

Joost de Ruig heeft er een goed gevoel over. Opgewekt praat de directeur Wegen en Verkeer van Rijkswaterstaat-Noord Nederland over het N48-project waarbij zijn organisatie intensief met andere partijen – gemeente De Wolden en de Provincie Drenthe – samenwerkte. Voor De Ruig is het een “voorloper”. “Het heeft de toon gezet voor andere projecten waarbij we op een vergelijkbare manier andere partijen bij het proces betrekken. Ik heb veel van het proces geleerd. Het is voor mij een leerervaring en volgens mij ook voor wethouder Liesbeth Koster. We hebben gezamenlijk de brug gebouwd terwijl we er overheen liepen, en dat smaakte naar meer.”

“Voor Rijkswaterstaat Noord-Nederland was dit een vernieuwend project. Het heeft de toon gezet voor andere projecten.”

Joost de Ruig, directeur Rijkswaterstaat:

56

57

“Eerst waren wij de redder in de nood, maar nu waren wij in de ogen van een deel van de bevolking de veroorzaker van een groot probleem. Ik weet nog goed dat ik dacht: “Wat is hier aan de hand?” Wij werden daar gecon-fronteerd met de onvrede van een groep bewoners aan de Boslaan, die protesteerde tegen een nieuw aan te leggen verbindingsweg, die aan de ene kant op de N48 zou aansluiten en aan de andere kant op het bestaande gemeentelijk wegennet.

Die nieuwe weg zou door een bos-strook en bijna door de achtertuinen van een aantal bewoners komen te lopen. Navrant was alleen dat wij daar weinig mee van doen hadden, want dat was een gemeentelijk tracé. Ik vond dat de gemeente ons tijdens die bijeenkomst nogal de klappen liet op-vangen. Naar aanleiding van deze bij-eenkomst zijn we enige tijd later door de gemeente uitgenodigd om deel te nemen aan een participatieproces over dit project. Destijds was dat nog vrij nieuw voor ons, maar het leek mij toen al direct een goede oplossing.”

InschattingsfoutDe Ruig is open en eerlijk over de inschattingsfout die hij destijds naar eigen zeggen maakte. “We hebben het project in het begin te veel als de aanleg van een weg gezien, met een ontsluiting, meer niet.

int

er

vie

w

N=0

N48Het gaat niet alleen om een weg, zelfs niet alleen om het totale wegenpakket, maar er zit een hele omgeving bij. De fout die ik heb gemaakt is dat wij wel even een contract zouden voorbereiden.”

Zo van: “We komen er op terug, gemeente, gaan jullie nou met je Visie Zuidwolde aan de slag, dan komt het allemaal goed”. Waarna we elkaar vervolgens driekwartjaar niet meer spraken. Dat zou ik nu anders doen. Nu zou ik een gezamenlijk team maken, dat om de zoveel tijd overleg met elkaar voert. De gemeente heeft te veel gedacht dat zij de visie zou maken, en wij dat we de weg wel even gingen aanpakken. Het is absoluut ondenkbaar dat ik nu op zo’n manier nog een project inga. Dat is onder meer wat ik uit dat recente verleden geleerd heb.”

Een mooie conclusie. Maar zijn er ook kansen gemist? Had het hele project niet duurzaam uitgevoerd kunnen worden? En had bijvoorbeeld de aanbestedingsprocedure niet wat innovatiever uitgevoerd kunnen worden? “Als ik het opnieuw had mogen doen,” overpeinst De Ruig, “was de insteek van-af het begin beslist breder geweest. Want in eerste instantie hield het project niet veel meer in dan verbreding van de N48 en het aanleggen van een ontsluiting. Door omstan-digheden en door onze eigen manier van denken hebben we sommige dingen niet op tijd in de gaten gehad. Als onze scoop breder was geweest, als we het project integraler hadden bekeken, hadden we ons bijvoorbeeld veel eerder gerealiseerd dat er ook nog een Ecologische Hoofdstructuur in het gebied lag, en ons de vraag kunnen stellen of we daar

niet iets met een ecoduct zouden moeten doen. Voor Rijks-waterstaat Noord-Nederland is dit een vernieuwend project. Een leerschool, een project dat achteraf een pilotproject is gebleken.”

Bruggen bouwen doe je samen.

les 13

“We hebben het project in het begin te veel als de aanleg van een weg gezien met een ontsluiting, meer niet.”

58

59

int

er

vie

w

“In de Visie Zuidwolde zaten verschillende onderwerpen die helemaal niet strookten met het Provinciaal Omgevings Plan van 2004,” vertelt De Vries. “In de Visie koppelde de gemeente lokale bedrijvigheid en woningbouw aan de lokale infrastructuur. De plannen strookten ook niet met het toegewezen woningcontingent. De expansieplannen van Zuidwolde lagen min of meer gevoelig bij onze mensen van het Landelijk gebied en bij Ruimtelijke Ordening,” zegt De Vries. Waarmee hij verklaart hoe de indruk bij de gemeente De Wolden kon ontstaan dat de Provincie zich enige tijd terughoudend opstelde bij ambtelijk en bestuurlijk overleg over de Visie Zuidwolde.

Expansiedrift De WoldenTerugkijkend nuanceert De Vries die indruk. “Het lijkt erop dat de gemeente toen de grenzen opzocht van wat mogelijk was, en in de Visie Zuidwolde een aantal deelvisies had die niet in samenhang bij de Provincie werden ingediend, dan wel bekend waren,” legt hij uit. “Ik heb wel gevoeld dat de gemeente in de Visie Zuidwolde op sommige punten wel even een paar punten wilde

doordrukken, dan was dat ten minste ook geregeld. Ik dacht dan: “Ja, maar zo werkt het niet,” Vanuit de gemeente gedacht was het misschien best wel legitiem, en dacht de gemeente mogelijk zelfs: “Waar bemoeit die Provincie zich mee?” Gelukkig dat de nieuwe Wet op de Ruimtelijke Ordening meer ruimte biedt om dit soort zaken in een eerder stadium met elkaar te bespreken,” zegt De Vries tactisch, en hij wil over de hele affaire nog één ding kwijt: “Misschien dat de gemeente niet altijd even duidelijk naar onze afdeling Ruimtelijke Ordening heeft gecommuniceerd wat ze precies wilde en waar zij voor stond.

Het waren te veel op zichzelf staande zaken die ingebracht werden, zoals wonen, economische bedrijvigheid, recreëren, zodat wij steeds dachten: Wat is nou het volgende waar die gemeente mee komt?”

Adri de Vries heeft er een goed gevoel over. De teamleider Verkeer en Vervoer van de afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling bij de Provincie Drenthe, is op z’n minst content met de resultaten van de samenwerking tussen de drie overheden in het N48-project. Als lid van de stuurgroep die Rijkswaterstaat en het college van burgemeester en wethouders van gemeente De Wolden adviseert, maakte De Vries het proces van nabij mee. Hij was er dus ook bij toen de Provincie voor het eerst van de Visie Zuidwolde hoorde, en weet nog dat er ten Provinciehuize niet onverdeeld enthousiast op die plannen werd gereageerd.

60

61

,,Veel met elkaa r praten, open en eerlijk, daa rmee los je problemen op.,,

“Samenwerking heeft mensen en afdelingen dichter bij elkaar gebracht”

Adri de Vries - Provincie Drenthe:

int

er

vie

w

N=0

N48Gezamenlijke visieGenoeg over de in het begin haperende samenwerking tussen De Wolden en de Provincie Drenthe. De Vries wil het graag ook hebben over de positieve kanten van die samen-werking. “Het heeft mensen letterlijk dichter bij elkaar gebracht. Mensen en afdelingen staan nu minder tegenover elkaar. Ze zien in dat er meer samen te doen valt, en dat de belangen van provincie en gemeenten eerder samenvallen dan verwacht. Mensen spreken nu meer elkaars taal, en hebben waardering en begrip voor elkaar,” zegt De Vries overtuigd, en hij vervolgt: “De kracht van het project is dat je als drie overheden met ups en downs toch tot een goed resultaat weet te komen. De meerwaarde van het project is dat we samen met de gemeente De Wolden tot een gezamenlijke visie van het gebied zijn gekomen.

Dit is de eerste gebiedsvisie die we in het kader van de nieuwe WRO hebben gemaakt samen met de gemeente. Die ervaring gaan we in toekomstige gebiedsvisies zeker gebruiken. De N48 is een aanzet geweest, heeft ertoe geleid dat de visies die de gemeente al had, nu zijn gebundeld in een gezamenlijke visie die ook bij de Provincie, ook bij beleidmakers bekend is. Die gebiedsvisie is in een gezamenlijke overeenkomst ondertekend. Dat wordt een leidraad om in de toekomst mee verder te werken.”

Wat zijn voor Adri de Vries leerpunten, die hij bij toekom-stige, vergelijkbare processen zou willen gebruiken? Hij hoeft er niet lang over na te denken. “Door met elkaar te praten los je veel problemen op. Open en eerlijk praten is erg belangrijk. Geen verborgen agenda’s. En verder zou ik de rol van de stuurgroep, de gezamenlijke opdrachtgever, wat nadrukkelijker willen benoemen. Je moet met een helder plan van aanpak werken, een soort projectplan, waar je alle spelers in benoemt, en een overzicht maakt waar de kritische momenten in het proces zitten.” De Vries besluit met een begripvol woord, waar ook een waarschuwing in besloten ligt. “Een kleine gemeente heeft het druk met een

,,Door het N48 project zijn diverse visies nu gebundeld in een gezamenlijke visie, en onder tekend in een gezamenlijke overeenkomst. Dat is een leidraad voor de toekomst.,,

Zorg voor een integrale aanpak. Werk daarbij de plannen uit van groot naar klein. Van Provincie, via gemeente naar straatniveau.

les 9

62

63

heleboel dagelijkse dingen, en huurt bij dit soort complexe en omvangrijke projecten dan mensen in. Ik vraag me soms wel af of je je als gemeente dan niet te veel op afstand zet

van het proces. Je moet er wel bovenop blijven zitten. De betrokkenheid mag er niet minder door worden. Een gemeente weet van de gevoeligheden, én de details.”

int

er

vie

w

Van der Kaa mag zich werknemer noemen van DHV, één van de grootste ingenieursbureaus van Nederland, met een hoofdkantoor in Amersfoort, en in totaal rond de vijfduizend werknemers, van wie een flink aantal in buitenlandse vestigingen werkzaam is.

DHV is met vijftien personen betrokken bij het N48-project. Concreet luidt hun opdracht: het uitwerken van een planontwerp, het opstellen van een bestemmingsplan, en het maken van een contract. Daar komt nog veel meer bij kijken, zoals een raming, en maandrapportages, maar dit is de kern.

Van der Kaa deed bij heel uiteenlopende projecten in Noord-Nederland, zoals de N33, en uitbreidingslocatie Sneek, realiseerde in het recente verleden het project De Blauwe As te Assen, waarbij hij ervaring opdeed met de aandacht voor de omgeving, de omwonenden. “Dat is niet nieuw, zegt hij, “want dat gebeurde vroeger ook al. Wat je wilt bereiken is draagvlak. Er zit een hele wereld achter een opdracht-gever. Bij een gemeente werken bestuurders, die willen luisteren naar de bevolking. Mensen zijn steeds mondiger geworden, en daar willen we op anticiperen. Alles wat je in de openbare ruimte doet, doe je voor de bewoners, de gebruikers, dus daar wil je het werk ook op afstemmen.”

Veilig makenVan der Kaa is sinds begin 2008 bij het N48-project betrokken. Hij wijst er op dat het veilig maken van de weg de aanleiding is voor het werk. “We halen de onveilige kruising met de Steenbergerweg er uit,” vertelt hij vastberaden. “Ook het beheersaspect komt aan bod, want de weg is toe aan groot onderhoud. We passen de weg aan diverse normen en richtlijnen aan. Daar volgt de geplande verbreding uit, maar daar zijn ook essentiële herkenbaarheidskenmerken aan

Arjen van der Kaa heeft een leuk accent. De projectmanager bij Advieurs- en ingenieursbureau DHV, valt onder meer op door zijn uitspraak. Niet dat daar iets mis mee zou zijn, maar het is de Angelsaksische tongval die hem bijzonder maakt. Wat dat betreft doet hij een beetje denken aan Barry Hughes, de roemruchte voetbalcoach met Britse roots die in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw diverse topclubs op geheel eigen wijze bestierde. Het is de charme van het exotische die ook aan Arjen van der Kaa kleeft.

64

65

“Wij moeten er voor zorgen dat de zaak voor elkaar komt”

Arjen van der Kaa - DHV:gekoppeld, zoals bijvoorbeeld de bekende groene streep in de as van de weg. Een ander onderdeel is het aanpassen van het lokale wegennet op de N48. Bovendien staan er twee ecoducten op stapel. Op de A28 vindt verder nóg een aanpassing plaats op de aansluiting aan de N48,” aldus de projectmanager van DHV, die het project niet ingewikkeld wil noemen.

Korte en lange communicatielijnen“Technisch gezien is het geen ingewikkeld project,” vindt hij. “Het is vooral de communicatie er omheen. Er is één opdrachtgever, penvoerder: Rijkswaterstaat. De 4 partijen achter de opdrachtgever zijn: Rijkswaterstaat Noord-Nederland en Rijkswaterstaat Oost-Nederland, de gemeente De Wolden, en de Provincie Drenthe.Wat wij als opdrachtnemer merken, is dat de vier opdrachtgevers ieder hun eigen besluitvormingsdyna-miek hebben,” zegt Van der Kaa met subtiele humor. “Je ziet dat de lijnen van besluitvorming bijvoorbeeld bij de gemeente De Wolden vrij kort zijn. Het bestuur zit daar in één gebouw op één locatie. Bij Rijkswaterstaat wil dat nog wel eens anders zijn. Wanneer er bijvoorbeeld budgetten aangepast moeten worden, moet Rijkswaterstaat zich soms eerst tot Den Haag richten, en daar gaat meer tijd mee heen.”

“Het gebeurt zelden dat zo veel overheden in één project met elkaar samenwerken.”

int

er

vie

w

N=0

N48

“Wat het project ingewikkeld maakt is de combinatie: alles moet binnen een bepaald tijdstip gereed zijn, en de vele besluiten die er genomen worden, over bijvoorbeeld het al dan niet toevoegen van een onderdeel, zoals een ecoduct of een aansluiting, moeten op tijd genomen worden. Wij moeten er voor zorgen dat zaken op een bepaald moment voor elkaar komen. De afstemming van de uitvoering is van zeer groot belang. Het is dus bijvoorbeeld ondenkbaar dat de N48 wordt aangepakt, en een jaar nadat dat project voltooid is, komt de Provincie bijvoorbeeld met twee ecoducten aanzetten.”

In het hele project ruimt Van der Kaa een royale plek in voor de communicatie. “Het open zijn naar elkaar toe, is het halve werk,” zegt hij overtuigd. “Tijdens het proces hebben we momenten ingebouwd met het projectteam, waarop we rondetafelgesprekken hadden met onze opdrachtgever, Rijkswaterstaat. Helikopterviewgesprekken, zo werden ze genoemd. Daar werden knelpunten met elkaar besproken, zoals op een gegeven moment de constatering, dat de communicatie tussen partijen niet goed verliep. Als je daar open en eerlijk in bent, en bereid bent om een zaak ook eens van een andere kant te bekijken, kom je er wel uit, samen. Ook bij een verschil van inzicht ga je met elkaar om tafel, en praat je er over. De dynamiek tussen al die spelers was iets heel speciaals. Wat dat betreft was het een innovatief project. Het gebeurt zelden dat overheden zo met elkaar samenwerken als in dit project,” zegt Van der Kaa tot besluit.

Maak een duidelijk plan van aanpak. Benoem daarin rollen, taken, verantwoordelijkheden en de stappen om het gemeenschappelijke doel te realiseren.

les 4

66

67

“Innovatief project door de dynamiek tussen al die spelers.”

int

er

vie

w

“Een uniek en vernieuwend project, met een goed resultaat”

Aart Karssen gaat de geschiedenis in als projectleider, en als voorzitter van de Klankbordgroep. Hij weet zich de beginperiode als voorzitter nog goed te herinneren. “Er was veel wantrouwen ten opzichte van de gemeente, maar iedereen was het er wel over eens dat er een aansluiting moest komen aan de N48,” vertelt Karssen. “Ik moest proberen vertrouwen te vinden tussen enerzijds de betrok-ken overheidsorganisaties in de stuurgroep en een aantal projectgroepen, en anderzijds binnen de Klankbordgroep. Dat loopt als een rode draad door het hele proces heen. Je moet je dus verdiepen in het waarom achter een mening.

Wat is nou de drijfveer om aan dit proces mee te doen. Als iemand zegt: “ik ben het er niet mee eens”, of “ik vind dat het anders moet”, - daar kun je tegenin gaan en zeggen;

“nee, we doen het zo,” maar dan heb je meteen strijd. Je kunt ook vragen waarom die persoon vindt dat het anders moet. Dan kom je achter het achterliggende belang. Je kunt dan samen proberen je doel op een andere wijze te realiseren, zodat die ander het er wel mee eens is,” zegt de projectleider, die - na een denkpauze - zegt dat hij “een heel sterk gevoel” heeft bij de Klankbordgroep.

Fors pijnpunt“Toen ik als voorzitter van de Klankbordgroep begon, hoorde ik voor het gevoel van de deelnemers nog erg bij de gemeente,” zegt Karssen. “Men accepteerde mij, maar pas na een vergadering of twee, drie, had ik een gevoel dat we sámen aan het werk waren. In de loop van het proces begon er iets te ontstaan van een wij-gevoel. Ik heb daar een goed gevoel bij, en terugkijkend was het een geslaagd proces. Er zit alleen een fors pijnpunt. Ik dacht dat alle belangen goed vertegenwoordigd waren, maar dat heb ik niet voldoende gecontroleerd. De Milieufederatie Drenthe, achterban van een van de groeperingen in de Klank-bordgroep, heeft een bezwaarschrift op het voorontwerp bestemmingsplan ingediend.

Het is stil in de kamer waar het interview met Aart Karssen plaatsvindt. Hij denkt na over de gestelde vraag. En neemt daar de tijd voor. Wikt en weegt… en komt dan met een antwoord. Dat maakt het gesprek wat stroperig, niet erg dyna-misch. Aart Karssen is niet een primair reagerend man. Dat is even wennen, maar het heeft ook voordelen. Hij zegt niet zo maar wat, en wat hij zegt, beklijft. Een week later blijkt hij nog precies te weten wat hij over een bepaald onderwerp gezegd heeft. Dat is winst in een wereld waarin de waan van de dag soms tot vluchtige beslissingen leidt.

“Moet je vooraf duidelijk maken waarover geparticipeerd mag worden, duidelijk grenzen stellen, of juist niet?”

Aart Karssen - Projectleider:

Nog meer dan ik al dacht is de fase van het in elkaars belang verdiepen, en het “waarom zit u hier” erg belang-rijk,” zegt Karssen ernstig. “We hebben diverse malen met de Milieufederatie en Het Drentse Landschap aan tafel gezeten, gepraat, tekeningen gemaakt. Wanneer we dat in een eerder stadium hadden gedaan… Dat is een leerpunt, dat had nog scherper gekund. Verwijt Karssen zichzelf dat? Stilte. “Ja, want het is een smet op het proces. Nee, want er gaat altijd wel iets mis,” zegt Karssen, afwegend. “Het is wel een leerpunt van formaat.”

Eigen verantwoordelijkheid van gemeenteraadDe voorzitter van de Klankbordgroep neemt als feit aan dat niemand van alle betrokkenen echt heeft geweten wat de instelling van een Klankbordgroep in het proces zou

betekenen. Karssen heef daar ervaring mee. “Als je met participatie begint,” zegt hij, “weet je nooit waar het eindigt. Er is wel een einddoel, een opdracht, maar hoe die wordt uitgewerkt, of men het met elkaar eens wordt, of er veel of helemaal geen oplossingen uit zo’n groep komen, is niet van te voren goed aan te geven. Je kunt wel een aantal omstandigheden creëren die het participatieproces ten goede komen. De vraag is: moet je vooraf duidelijk maken waarover geparticipeerd mag worden, duidelijk grenzen stellen, of juist niet? In ieder geval weet je nooit vooraf of de leden van zo’n Klankbordgroep het met elkaar eens worden en er dus een unaniem gedragen voorstel uit de bus komt, of dat er diverse varianten uit komen,” zegt Karssen, en hij vervolgt: “Bij alle zaken die een gemeenteraad heeft af te wegen, is de mening van direct betrokkenen erg zwaarwegend.

68

69

int

er

vie

w

N=0

N48Maar er kunnen redenen zijn waarom de raad er anders over denkt, wanneer een plan bijvoorbeeld strijdig is met provinciaal beleid, of wanneer er onvoldoende financiële middelen zijn. De gemeenteraad heeft een eigen verant-woordelijkheid. In het Plan van aanpak staat duidelijk omschreven dat de Klankbordgroep een adviesgroep is. De Klankbordgroep adviseert de stuurgroep, die het college van b en w en Rijkswaterstaat adviseert. Zo is het en niet anders. Ik vond het dan ook een stap te ver gaan, toen de Klankbordgroep voorstelde om met de Milieufederatie Drenthe en met Rijkswaterstaat te gaan praten. Want dan ga je als groep die participeert in het maken van plannen, op de stoel van de overheid zitten. Vooral als praten en informeren verder gaat, en leidt tot onderhandelen.”

“Het is een prachtig project, zegt Karssen opgewekt. “Wel met vallen en opstaan, maar toch goed verlopen: binnen de planning, binnen de gemeentelijke financiën. Uniek in de samenwerking tussen de drie opdrachtgevers, Rijkswa-terstaat, gemeente De Wolden en de Provincie Drenthe. En de vergaande vorm van participatie van de bevolking,” zegt Karssen, zonder de indruk te willen wekken dat alles in die samenwerking van een leien dakje ging. “De Provincie zat wel in de samenwerking,” vertelt hij, “maar stelde zich in het begin nogal terughoudend op. Diverse ambtenaren vonden dat de plannen nog niet voldoende waren onder-bouwd. De Provincie was bang dat de gemeente de plannen zou gebruiken om woningen te bouwen en een nieuw bedrijventerrein te kunnen realiseren. Deze hobbel hebben

we genomen door erover te praten. We hebben in de planning de woningbouw van zo’n 150 woningen naar achteren geschoven. Het wonen en werken is later in een groter verband bekeken. De ruimtelijke ontwikkelingen tussen het Klaverblad Hoogeveen en de Overijsselse grens, zijn onderzocht, ook voor bedrijven, en daar is een gemeen-schappelijk kader voor gevonden. Op die manier hebben we de bezwaren bij de Provincie weg kunnen nemen.”

Een belangrijk aandachtpunt in de toekomst bij een vergelijkbaar proces is onder meer de samenwerking tussen de overheden,” waarschuwt Karssen. “Je zou bij toekomstige projecten een kleine intentieverklaring kunnen maken, waarin je met elkaar afspreekt intensief samen te werken. Open en eerlijk met elkaar om te gaan, het gemeenschappelijk belang boven het eigen belang te stellen, zo veel mogelijk proberen geschillen te voorkomen. Misschien moet je dat wel symboliseren, door elkaar de hand te drukken. Met zo’n verklaring heb je iets om op terug te vallen op een moment dat dat nodig is.”

Verschil tussen intentie en mentaliteitDe conclusie die Karssen trekt is duidelijk: de Visie Zuid-wolde is een uniek project. Zelfs een vernieuwend project, vindt hij. “Heel vergaande participatie en een goede wijze van samenwerken zijn vernieuwende elementen. Hier gaat positieve energie vanuit. Dat lijkt misschien wat pover, maar dit is het meest vernieuwende. In de bouwsector heerst nog steeds veel wantrouwen. De opdrachtgever wantrouwt het ingenieursbureau, en zeker de aannemer. Er is geen neiging om dingen samen te doen, en dat open en transparant te doen. Participatie en samenwerking zijn de kernpunten van de vernieuwing. In dit project is dat goed gegaan. Maar er zijn nog meer verbeterpunten denkbaar. Rijkswaterstaat gaat nu de N48 aanpakken. Waarom gaan we dat ook niet eens op een andere manier doen?

Meer ideeën laten aandragen door de aannemer, die oplos-singen soms veel beter kan bedenken dan Rijkswaterstaat in Haren en Leeuwarden. Risico’s laten delen. Kunnen we nou niet eens een groot voorbeeldproject maken, en tot het naadje gaan, en kiezen voor de meest duurzame aanleg van de weg? Dan ben je echt maatschappelijk verantwoord bezig. Gezegd wordt dan vermoedelijk dat daar geen geld voor is. Als je dat echt wilt, en je straalt dat uit, dan komt dat geld er. Het is het verschil tussen hard roepen dat je

iets wilt, en het ook werkelijk doen – het verschil tussen intentie en mentaliteit.”

“Verdiep je in elkaars belangen, en waarom iemand aan een bepaald project deelneemt. Dat kan veel ellende voorkomen.”

70

71

Samenwerken is keuzes maken. Niet iedereen kan gelijk krijgen.

les 14

int

er

vie

w

Koster, VVD-wethouder in het college van burgemeester en wethouders van De Wolden sinds 2004, - portefeuilles onder meer verkeer, water en waterbeheer, kern- en buurtgericht werken en economische zaken - komt al aan het begin van het gesprek met een van de leerpunten op de proppen. “Je moet mensen niet confronteren met een voldongen feit,” vertelt ze. “Voor ons was het duidelijk dat de nieuwe aansluiting op de N48 moest komen aan de Oosterweg, want dat was gebleken uit een rapport uit 2002. Je bent als gemeente soms al jaren met een project bezig, en sommige dingen worden dan een vanzelfsprekendheid. Wij had-den ons niet gerealiseerd dat de voor ons logische locatie Oosterweg voor de bewoners totaal nieuw was. Toen wij dan ook een grote informatiebijeenkomst organiseerden om de bevolking te informeren stak er een storm van protest op. Wij hebben ons toen als college afgevraagd of we de bewoners wel inspraak moesten geven over de locatie van de aansluiting. We hebben daar toen nee op gezegd, omdat we al voor die locatie hadden gekozen. Dan moet je daar tegen de bevolking ook duidelijk over zijn. Rotondes waren geen optie, die aansluiting kan maar op een plek, en dat is

de gekozen locatie. Die boodschap hebben we uitgedragen, daar zijn we helder over geweest,” aldus de wethouder met de vanzelfsprekendheid van een bestuurder die over dit punt geen twijfels heeft.

Niet meepraten over locatiekeuze aansluitingLiesbeth Koster vindt dat ze ook duidelijk is geweest in haar keuze om de in te stellen Klankbordgroep niet te vragen zich over de aansluiting van de verbindingsweg op de N48 te bui-gen. “De locatiekeuze stond al vast,” verduidelijkt ze, “maar ook zou dit onderwerp voor veel vertraging hebben gezorgd. Vervolgens hebben we een Plan van Aanpak gemaakt, waarin we hebben beschreven welke fasen er doorlopen

Liesbeth Koster gaat er eens goed voor zitten. In haar kamer in het gemeentehuis in Zuidwolde mag ze weer iemand enthousiasmeren voor het project “Visie Zuidwolde”. Dat doet ze graag, want de wethouder is een enthousiast mens. In een gloedvol betoog belicht ze het hele project, van voor naar achteren en van onder tot boven. Het gesprek loopt twintig minuten uit, en nu moet ze echt stoppen, want een volgende afspraak wacht. Toch nog even iets toelichten. En als de interviewer onverhoopt bij het schrijven van de tekst nog op onduidelijkheden stuit, moet hij beslist bellen. Liesbeth Koster, een enthousiaste – nee, bevlogen bestuurder.

72

73

“We hebben heldere keuzes gemaakt en beslissingen genomen”

Liesbeth Koster - Wethouder:

“Goed plan van aanpak is een geweldige leidraad.“

moeten worden, wie in die fase voor welk onderwerp welke bevoegdheid had en welke verantwoordelijkheid droeg. Dat Plan van Aanpak, met een duidelijke rolverdeling voor de deelnemers, is een geweldige leidraad geweest.”Enthousiast is de wethouder ook over de bijdrage van de Klankbordgroep. Ze heeft nog wel een leerpunt: “Zorg dat de Klankbordgroep niet alleen uit voor- maar ook niet

alleen uit tegenstanders bestaat. Sla geen doelgroepen over, en zorg dat iedere relevante organisatie er in vertegenwoordigd is. Houd je informatie heel open, steek veel tijd in het uitleggen van bijvoorbeeld fenomenen zoals ‘stroomweg’ of ‘Robuuste Verbindingszone’. In het gemeentehuis weet iedereen wel wat dat is, maar de gemiddelde burger mogelijk niet.”

Liesbeth Koster noemt de Visie Zuidwolde “een schitterend project, vooral bestuurlijk. “Het is een uitdaging om met andere overheden, zoals Provincie en Rijkswaterstaat samen te werken,” vertelt ze. “Je ziet hoe anderen tegen bepaalde zaken aankijken en organisatorisch dingen aan-pakken. Je krijgt op die manier een kijkje in elkaars keuken. Ik weet dat het voor Rijkswaterstaat behoorlijk wennen was om zo bij de wensen van bewoners betrokken te worden. Voor hun was het heel vernieuwend om met vertegenwoor-digers van de bevolking aan tafel te zitten. Sowieso is er winst geboekt op het gebied van samenwerking met bewo-ners en overheden.”Achter die namen zitten mensen die je kent. Het speelt zich nu allemaal binnen de menselijke maat af, de lijnen worden veel korter, je weet de weg beter. Dat is winst,” zegt Koster voldaan, voordat zij de hoogte- en dieptepunten van het project nog een keer laat passeren.

Probeer de ander te begrijpen“We hebben ons als gemeente steeds ten dienste gesteld van het project. We zijn wel baas gebleven over het proces, hebben steeds de verbindingen gemaakt, maar we hebben wel voortdurend gezocht naar de uitkomst van het proces die voor iedereen ten minste acceptabel zou zijn, door er steeds met een helikopterview als het ware boven uit te

stijgen om het geheel te overzien. Door dingen duidelijk te benoemen hebben we de communicatie open weten te houden, en voorkomen dat sommigen zich op spannende momenten in de loopgraven terugtrokken. Daar was vooral in het begin van het proces sprake van. We hebben steeds de wil gehad, om te begrijpen wat de ander beweegt. Als je achtergronden begrijpt, en de verantwoordelijkheden die de ander heeft, snap je meestal ook het waarom van de beweegredenen van een persoon of organisatie. Dat wil niet zeggen dat jij vervolgens helemaal meegaat met de ander – nee, je gaat dan samen zoeken naar verbindingen die bij elkaar passen. Dat werkt natuurlijk alleen als alle partijen zich zo opstellen. Dat is in dit project gebeurd, en het is een van de belangrijkste redenen waarom het project uiteindelijk een succesverhaal is geworden,” zegt Koster niet zonder trots.

In de achtbaanHet lijkt nu nog ver weg, maar er zal een tijd komen waarop de N48 klaar is. Wethouder Koster spreekt erover alsof het een geliefd familielid is. “Dit project is mij heel dierbaar geworden. Hoogtepunten waren voor mij natuurlijk de unanieme goedkeuring door de gemeenteraad van het bestemmingsplan, en de ondertekening van de samen-werkingsovereenkomst met de Milieufederatie Drenthe en Het Drentse Landschap. Daarnaast heb ik een speciaal gevoel bij het besluit van de gemeenteraad om de Klank-bordgroep in te stellen, aan het begin van het proces. Maar juist in die tijd heb ik ook verschillende malen een zaal met honderden boze mensen moeten toespreken. Ik vond dat doodeng, maar ik heb het wel gedaan. Dat heeft ook persoonlijk iets met me gedaan. Gek genoeg durf ik sinds die tijd in een achtbaan. Waarschijnlijk met het idee dat het veel moeilijker is om een avond lang in je eentje een grote groep boze mensen te kunnen weerstaan, en niet twee minuten in een wild rijdend karretje durft te zitten. Ik heb het ook wel lastig gevonden om me de vele kritiek

int

er

vie

w

N=0

N48

74

xx75

“Als je achtergronden begrijpt, en de verantwoordelijkheden van de gesprekspartner, snap je meestal ook de beweegredenen van een persoon of organisatie.”

aan het begin van het proces niet persoonlijk aan te trekken. Net zo moeilijk was het om bijvoorbeeld bewoners van een boerderij te moeten vertellen dat er uitgerekend op die plek een viaduct gepland stond. Juist die persoonlijke dingen raken mij. Maar dan realiseerde ik me weer dat het niet anders kon, dat de N48 veiliger gemaakt moest worden, dat er geen slachtoffers meer mochten vallen, dat het probleem van deze gevaarlijke weg na zo veel jaren nu eindelijk eens opgelost moest worden,” vertelt Koster bevlogen. Om op zachtere, verwachtingsvolle toon door te gaan: “Ik ben wel benieuwd hoe dat dan zal zijn. Om vanaf medio 2011 over de nieuwe N48 te rijden, met die nieuwe aansluitingen,

onder twee ecoducten door, en je te realiseren dat je een stukje hebt mogen bijdragen aan de totstandkoming van dit project. Dat lijkt me magnifiek.”

Mensen en groepen met een gezamenlijk doel of belang zijn van nature geneigd samen te werken.

les 5

int

er

vie

w

Unieke participatieBax, werkzaam bij de Grontmij Noord als planologe, is bij het N48-project betrokken als extern omgevingsmanager. “Toen ik in februari 2008 voor dit project aan de slag ging, behoorden zaken zoals het schrijven van het bestemmings-plan tot mijn taken, was ik als coördinator betrokken bij de grondverwerving, en als intermediair bij het communiceren met de gemeente, de plaatselijke politiek, Rijkswaterstaat, de Provincie, het ingenieursbureau DHV, en natuurlijk met de bevolking.

De participatie in dit project mag gerust als een unicum bestempeld worden. Erg vergaand is ook de vorm van samenwerking met de Klankbordgroep, die mee heeft ontworpen aan het tracé van de verbindingsweg.

Ik geloof niet dat er in den lande voorbeelden gegeven kunnen worden van Klankbordgroepen waarmee zó inten-sief en vergaand is samengewerkt als in dit project,” zegt de planologe. Toen zij in het voorjaar van 2008 bij het project betrokken werd, trof zij een situatie aan waarbij de diverse partijen in een – herwonnen - goede sfeer met elkaar aan het werk waren. Ook viel haar de betrokkenheid van de diverse deelnemers aan het proces op.

Succesvolle samenwerking“Ik heb zelf steeds tijdens het project die betrokkenheid aangemoedigd,” zegt Florine Bax gedreven. “Voor de gemeente De Wolden is dit het grootste project tot nu toe, maar voor Rijkswaterstaat stelt het qua omvang niet veel voor. De drie overheden die hier met elkaar samenwerken, verschillen enorm van elkaar. Alleen al het terugkoppelen naar de eigen organisatie gaat bij ieder anders. De project-leider van Rijkswaterstaat weet welk budget hij heeft, zit zelf ook in de stuurgroep, en weet dus precies waar hij aan toe is. Terwijl bij de gemeente eerst teruggekoppeld moet worden naar de leidinggevende, het college, of zelfs de

Florine Bax is een gelukkig mens. Vooral wanneer je haar aan de praat krijgt over het N48-project, kan op zeker moment een stralende glimlach niet uitblijven. En terecht. Mede dankzij haar is het Zwaard van Damocles niet langer een dreiging. Dat dreigde enige tijd te vallen op de deelnemers aan de gesprekken over de aantasting van de Ecologische Hoofd-structuur en hoe dit te voorkomen, dan wel te compenseren. Dat heeft de nodige moeite gekost, geduld, tact, strategie, en realisme, van alle deelnemers. Florine Bax kijkt met grote voldoening op dit proces terug, op de goede afloop, en weet in dit gesprek nog één keer de spanning op te bouwen

76

77

“Wat begon als een moeizaam proces, is geëindigd in een succesverhaal!”

florien bax - omgevingsmanager:gemeenteraad. Eigenlijk is het een stuk makkelijker om je alleen maar bij je eigen organisatie te houden,” zegt Florine Bax, terwijl ze bijna cynisch lacht. “Samenwerken kost een hoop energie en tijd, maar deze manier van werken telt vele voor-delen. Je bent er gezamenlijk bij betrokken, en draagt dus samen verantwoordelijkheid voor het project.

Tijdens verschillende momenten in het proces, bijvoorbeeld wanneer het even tegen zat, zag je de neiging van diverse deelnemers om zich in het ei-gen ‘hok’ terug te trekken. Het mooie was, dat er dan altijd wel deelnemers aan het proces waren die bij wijze van spreken opstonden en zeiden: “Ho even, we hebben toch een gezamen-lijk belang?” Dat is heel mooi om te zien, ik kan daar echt van genieten,” zegt de omgevingsmanager nu breed lachend. “Dat is echt de meerwaarde van deze intensieve samenwerking. Daarnaast hebben de drie overheden elkaar veel beter leren kennen. Nog niet zo lang geleden was Rijkswater-staat in de ogen van de gemeente een groot, log orgaan. En nu kennen ze bij de gemeente dat grote, logge orgaan veel beter, want daar werken mensen met wie ze geregeld contact hebben. Mensen weten elkaar nu eerder en beter te vinden, de anonimiteit is weg, er zitten mensen achter zo’n organisatie, geen nummers.

“Een heel dynamisch project, met erg betrokken en enthousiaste mensen. Erg leuk om te doen, erg leerzaam.”

int

er

vie

w

Het heeft geen zin om je af te vragen wat er van dit project terecht zou zijn gekomen als iedere organisatie voor zich was gegaan, zonder goed samen te werken. Dat zou een ramp zijn geworden,” zegt Florine Bax overtuigd. ”Juist de samenwerking tussen de drie overheden is echt een succes-verhaal. Dat vindt bijvoorbeeld ook Rijkswaterstaat, die daar zelfs op het niveau van de directie erg in geïnteresseerd is. Het is dan wel een klein project voor Rijkswaterstaat, maar voor hen is dit een nieuwe vorm van samenwerking, waarbij vooral ook de betrokkenheid van de deelnemers een belangrijke rol speelt.

Op diverse plaatsen is gebleken dat goede persoonlijke verhoudingen een positieve invloed op zo’n project kunnen hebben. Je kunt elkaar dan ook toespreken op momenten waarop het spannend wordt, er overeenkomsten getekend moeten worden en het om de pegels gaat. Standpunten kunnen soms verharden, maar het moet juridisch allemaal wel kloppend op papier staan. In deze en andere gevallen blijkt dan dat er een soort “wij-gevoel” bestaat, waarmee problemen overwonnen worden. Dit is echt mensenwerk!”

Florine Bax was ook betrokken bij een lastig onderdeel van het N48-project: het bespreken van het beroep dat deMilieufederatie Drenthe en de Stichting Het Drentse land-schap hadden ingediend tegen het bestemmingsplan, om zo een tijdrovende en onzekere procedure bij de Raad van State te voorkomen. Namens de gemeente voerde zij die gesprekken samen met wethouder Liesbeth Koster. Op een gegeven moment is er op verzoek van de Milieu-federatie en Het Drentse Landschap zelfs een bemiddelaar aangetrokken in een poging om eruit te komen. Uiteindelijk is dat gelukt, waarbij de toezegging van de gemeente namens het project N48 de doorslag gaf om behalve een groot aantal verzachtende en compenserende maatregelen ook nog de Ecologische Hoofdstructuur in het projectgebied te versterken,” vertelt Florine Bax met de breedste lach die zij tijdens dit gesprek produceert.

Veilige weg als resultaatHet resultaat van al die inspanningen mag er zijn. Niet alleen loopt het project geen vertraging op, omdat de Raad van Stateprocedure achterwege blijft, maar de winst zit ‘m ook in allerlei andere zaken. “Het veiliger maken van de weg, wat een zwaarwegend algemeen belang is, kan doorgaan zoals gepland,” vertelt Bax. “Partijen kunnen elkaar recht in de ogen zien, en kunnen ook weer met elkaar verder. Zo’n beroepsprocedure bij de Raad van State kan er ook toe leiden dat de verhoudingen tussen partijen en organisaties voor jaren verstoord raken. Dat is hier nadrukkelijk niet het geval. Alle betrokkenen hebben hier hard gevochten voor de belangen waar men voor stond, iedereen heeft wat moeten geven en nemen, en er is voor iedereen een goede oplossing uit de bus gekomen, wat ook tegenover de achterban verdedigd kan worden. Niemand hoeft over dit proces een slecht gevoel te hebben. Voor bijna alle betrokkenen was het een moeizaam begin van een nieuw, uniek, steeds uitdijend proces dat in de loop der tijd steeds positiever verliep, en eindigt als een succesverhaal.”

N=0

N48

78

“Houd geregeld een bijeenkomst met het projectteam, waarbij je iedereen kunt aanspreken op zaken die volgens jou mis gaan of mis dreigden te gaan. Dat kan zeer waardevol zijn voor het proces.”

79

Neem mensen die participeren serieus en geef ze vertrouwen. Het is tenslotte hun achtertuin of dorpsstraat.

les 7

lessen

80

leerzame

81

Wees open en transparant vanaf het begin. Ook al worstel je zelf nog met de materie. Betrek de burgers in een vroeg stadium en je zaait vertrouwen.

Leerzame les 1: pagina 8 / Het begint met weerstand - pagina 30 / interview Dik Zanting

Een eerlijke en transparante informatievoorziening transformeert weerstand in meepraten, samenwerken en leidt uiteindelijk tot succes.

Leerzame les 2: pagina 10 / N48: Even resumerend - pagina 34 / interview Margriet Boer

Elke civiele ingenieur, elke architect, iedere ambtenaar is in essentie dienend aan de burgers.Leerzame les 3: pagina 11 / N48 en de bevolking - pagina 38 / interview Jaap Vliegenthart

Maak een duidelijk plan van aanpak. Benoem daarin rollen, taken, verantwoordelijkheden en de stappen om het gemeenschappelijke doel te realiseren.

Leerzame les 4: pagina 14 / Zuidwolde: plan in uitvoering - pagina 66 / interview Arjen van der Kaa

Mensen en groepen met een gezamenlijk doel of belang zijn van nature geneigd samen te werken.

Leerzame les 5: pagina 15 / Zuidwolde: Klankbordgroep - pagina 75 / interview Liesbeth Koster

Over het algemeen kennen bewoners hun buurt, de omgeving en de (on)mogelijkheden beter dan planologen, zet deze kennis in.

Leerzame les 6: pagina 17 / Zuidwolde: Simulatievarianten - pagina 54 / interview Kees Anker

Neem mensen die participeren serieus en geef ze vertrouwen. Het is tenslotte hun achtertuin of dorpsstraat.

Leerzame les 7: pagina 19 / Zuidwolde: N48 afrit en aansluiting - pagina 79 / interview Florien Bax

Creëer een gemeenschappelijk doel voor alle betrokkenen, spreek dit uit en leg het vast, bijvoorbeeld in een intentieverklaring.

Leerzame les 8: pagina 21 / Zuidwolde: Een pilot - pagina 47 / interview Enno Laanstra

Zorg voor een integrale aanpak. Werk daarbij de plannen uit van groot naar klein. Van Provincie, via gemeente naar straatniveau.

Leerzame les 9: pagina 21 / Zuidwolde: 1 Aanbesteding - pagina 62 / interview Adri de Vries

Voor elke deelnemer, professioneel of niet, is het essentieel om zich te verplaatsen in de achtergronden en drijfveren van de anderen.

Leerzame les 10: pagina 27 / interview Jan van ‘t Zand

Verdiep je in de achterliggende geschiedenis van eerdere ontwikkelingen. Zo voorkom je onaangename verrassingen.

Leerzame les 11: pagina 43 / interview Henk Kalk

Zorg ervoor dat elke deelnemende organisatie haar achterban vertegenwoordigt en op geregelde tijden raadpleegt.

Leerzame les 12: pagina 51 / interview Reinder Hoekstra

Leerzame les 13: pagina 58 / interview Joost de RuigBruggen bouwen doe je samen.

Samenwerken is keuzes maken. Niet iedereen kan gelijk krijgen.Leerzame les 14: pagina 71 / interview Aart Karssen

na

wo

or

d

83

Als eerste zijn daar de twee integratieslagen. De eerste integratie was de meest logische, relatief eenvoudig en daarom is deze ook het eerst ingezien en opgepakt. Het was direct duidelijk dat de manier waarop de afslag op de N48 werd bedacht, direct invloed had op de herinrichting van de Hoofdstraat in Zuidwolde en op het project Wonen en Werken. De eerste inte-gratie was de inbedding van de drie kleinere projecten in een gebiedsvisie Zuidwolde. In deze visie worden de drie projecten met elkaar verbonden en in het grotere geheel geplaatst.

De tweede integratieslag was niet direct duidelijk. Ondanks verwoede pogingen bleek het project Wonen en Werken niet op de oorspronkelijke (gemeente)schaal te kunnen worden opgelost. De plek van de afrit bepaalde in grote maten hoe de gemeente om kon gaan met wonen en werken maar ook hoe de toekomstige verkeersafwikkeling zou zijn. Maar de belangen die boven tafel kwamen bij het project wonen en werken overstegen de gemeentebelangen.

Daarom is er gekozen voor een tweede integratieslag: de brede gebiedsvisie Zuidwolde. Bestuurlijk is de gemeente verantwoordelijk voor de aansluitweg, Rijkswaterstaat voor de N48 en de Provincie voor de Ecologische Hoofdstructuur. Dit lijkt de wereld op zijn kop. Als onwetende buitenstaander zou je verwachten dat je begint bij groot en steeds fijnmaziger werkt. Door dit proces ondersteboven te keren, was het mogelijk om te blijven bij de menselijk schaal. Wat leeft er echt in Zuidwolde, hoe past dat in de gebiedsvisie, en hoe kunnen we dat vatten in het grote plan der dingen, het POP?En het klinkt saai maar de bovenstaande twee integratieslagen konden alleen maar slagen door samenwerking van alle partijen en een flexibele opstelling. En dat is de tweede lijn van dit boek geweest.

Door samen te zoeken naar oplossingen kwamen er mooie dingen tot stand. De stille en vruchtbare samenwerking tussen de gemeente en Rijkswaterstaat heeft in aanleg geleid tot een plan waar op geschoten kon worden. Na de eerste weerstand hebben de participerende burgers de gebiedsvisie Zuidwolde naar een hoger plan kunnen tillen. Samen is dus het devies.Even leek het erop dat de Milieufederatie Drenthe en Drentse Landschap alsnog roet in het eten zouden gooien. Ze hadden bezwaar aangetekend via een ‘Zienswijze’. De plannen zouden onvoldoende rekening houden met de ecologische hoofd-structuur. Na een aantal intensieve praatsessies zijn de partijen hier ook uitgekomen. De landschapsaanpassingen worden nu ruimschoots gecompenseerd op andere plaatsen. Ook hier geldt van weerstand via participatie naar succes.

Aart Karssen Procesmanager N48

82

Alle mensen die hebben gewerkt aan het project, tegen waren, in achterkamertjes prachtige ideeën bedachten of tegenhiel-den, mensen die door wilde gaan. Iedereen kan leren van dit moeizame maar succesvolle traject. In hoofdlijnen zijn er twee zaken die dit project hebben doen lukken. Twee lijnen die ervoor hebben gezorgd om van weerstand, via participatie en samenwerken tot succes te komen.

het grote plan der dingen > Vervolg

co

lo

fo

n

85

Begeleidingscommissie boekwerk:Liesbeth Koster - Gemeente De WoldenAdri De Vries - Provincie DrentheKees Anker - RijkswaterstaatTon Huijzer - PSIBouw

redactiecommissie boekwerk:Axel Wiewel - Tekst & FotografieMela Media - Vormgeving & DrukLorum Ipsum - Concept content

Procesmanager: Aart Karssen - PSIBouw

December 2009Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd worden zonder voorafgaande toestemming van de projectleider.

ISBN: 978-90-9024877-6

84